Book Title: Hariyali Swarup Ane Vibhavna
Author(s): Kavin Shah
Publisher: Kusum K Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023282/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hariyANI sva3pa mane vilAvanA : : :el: ( mAsa : 3:2: : : ubhA A. DaoN. vina zA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haziyALI svarUpa ane vibhAvanA. : lekhaka : DaoN. kavina zAha : prakAzaka : kusuma ke. zAha 3/1, aSTamaMgala phaleTa, bIlI cAra rastA, bIlImorA - 396 321 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hariyali Swarup Ane Vibhavana A Study of Hariyali Form and its critical appreciation. prathama AvRtti H mahAvIra janma kalyANaka saMvata 2056, 16 eprila I.sa. 2000 prata : 500 mUlya - rUA. 100 mudrakaH amRta prinTarsa kIkAbhaTTanI poLa, dariyApurA amadAvAda-1. phona : 2169855 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ arpaNa sva. mohana I che. zA gUrjaragirAnI garimAnA dhuraMdhara, * jaina sAhityanA saMzodhaka, zrutajJAnopAsaka, itihAsavidda, patrakAra, vakIla ane jaina sAhityanA vArasAne jhaLahaLato rAkhI AjIvana sAhitya sevAnI karmaThatAnI ciraMjIva smRtimAM che sAdara arpaNa hoI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva vidyAsu zreSThA vai yA vinA niSphalA kriyAH / AtmavidyA sadArAdhyA durlabhA janma kottibhiH||168|| Atmadarzana gItA - le. A. buddhisAgarasUrijI. pA. 338 sarvavidyAmAM AtmavidyA sarvottama che. AtmavidyA vagaranI karelI sarva kriyA nirarthaka che. kroDo janmanA abhyAsathI paNa AtmavidyAnI prApti thavI te A che. haMmezA AtmavidyA ArAdhavA yogya che. "When ordinary people sleep in delusion a wise person who remains watchful will not put trust in carelessness. Time is horrible and the body is fragile, Therefore you should move about carefully like a Bharand Bird." (Jin Vachana Page 189) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvakAra jaina zramaNanI be mukhya jIvana pravRtti gaNI zakAya : svAdhyAya ane dhyAna : vyaktigata sAdhanAno samAveza A baMnemAM thaI jAya tema chatAM svAdhyAya eka evI pravRtti che ke jeno lAbha anyone paNa maLI zake che. svAdhyAyanAM aneka rUpa che. dainika vyAkhyAno svAdhyAyano ja eka prakAra che. adhyayana, adhyApana ane navasarjana paNa svAdhyAyanA prakAro che. navasarjana yuge yuge navAM rUpa dhAraNa kare che. prAraMbhamAM AgamonA bhASya-cUrNi, niryuktio racAyA pachI TIkA-TippaNa, caritra-kAvyaprakaraNano kALa Avyo. gujarAtI vagere prAdezika bhASAono yuga AvatAM Agamo, zAstronA TabbA - bAlAvabodha bhASAntaro thayAM tenI sAthe copAI, rAsa-chaMda-stavana jevAM sAhitya svarUpo dvArA dharmanI bhAvanAvibhAvanAne janatAmAM vahetI rAkhavAnuM kAma zramaNavarga cAlu rAkhyuM che. hariyALI" e jUnI gujarAtI bhASAmAM kheDAyelo Avo ja eka kAvyano prakAra che. koIka dhArmika, AdhyAtmika tattva, vastu vicArane camatkArika samasyA rUpe rajU karatI A hariyALIo uccastarano bauddhika AnaMda ApI jAya che. bhajaniko ane saMtakavioe Ano upayoga karyo che. jaina kavionI AvI racanAo jo ke pramANamAM ochI prasiddha che. sAhityopAsaka ane svAdhyAya zIla DaoN. zrI kavinabhAie AvI racanAo para svAdhyAya karyo ane tenA phaLa tarIke "hariyALI-svarUpa ane vibhAvanA" pustaka taiyAra karyuM che. A pustaka sAhityarasiko ane jijJAsuo mATe ujANI samuM banI raheze ane anya vAcako mATe prAcIna Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI sAhityathI paricita thavA mATe pravezikA jevuM kAma karaze. zrI kavinabhAI potAnA nivRttikALano Avo zrAvakajanocita sadupayoga karI rahyA che, e ekadaata levA jevI vAta che. jaina kavionI gajhalo vize zrAvaka kavi manasukhalAla vize temanA abhyAsapUrNa nibaMdho pragaTa thaI cUkyA che. AvI suMdara zrutajJAnanI upAsanA badala temane hArdika dhanyavAda ApuM chuM ane A upAsanA akhaMDapaNe cAlatI rahe evI manokAmanA vyakta karuM chuM. moTI khAkhara (kaccha) saMvata 2056, mahAvada-10 tA. 29-2-2OOO - muni bhuvanacaMdra "Poetry is the art of uniting pleasure with truth by calling imagination to the help of reason." - Dr. Johnson Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika saujanya jena ekeDemI, muMbai mukhya dAtA. jena sAhityanA saMzodhana ane prakAzananI pravRttinA puNyakAryamAM sahakAra ApavA mATe hArdika anumodanA ane AbhAra zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha. kAMdIvalI (vesTa) muMbai. pU. pravacana prabhAvaka munirAjazrI akSayacaMdra sAgarajI ma. sA.nA sadupadezathI Arthika sahayoga. zrI mATuMgA roDa zvetAMbara murtipUjaka jaina saMgha, muMbaI.pa.pU.paM. zrI padmayazavijaya ma.sA.nI preraNAthI | vizvamaMgala invesTamenTa prAiveTa limiTeDanA DIrekTara ane zrutajJAna rasika murabbI zrI zAMtibhAi ena. zAha, muMbai. hArdika AbhAra ane anumodanA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jaina ekeDemI bhUmikA ane daSTibiMdu jagatanA vividha dharmomAM jaina dharma eka prAcIna dharma che. jaina tattvadarzananuM vizvanA tattvArtha darzanamAM AgavuM pradAna che. A dharmanA sidhdhAMto ahiMsA, anekAntavAda, aparigraha, jIvananI pratyeka prakAranI paristhitimAM sUkSma vicAra tenuM saMskRta, prAkRta, gujarAtI ane anya prAdezika bhASAomAM upalabdha vipula, vaividhyapUrNa ane samRdhdha sAhitya vagerenuM arvAcInakALanA saMdarbhamAM abhyAsa ane saMzodhana karavuM anivArya che. bhArata ane videzomAM jaina sAhitya ane saMskRtino saMzodhanamUlaka abhyAsa ane saMzodhana thaI zake, jaina ane jainetara abhyAsIone joitI sAmagrI ane suvidhAo prApta thaI zake, adhyayana ane saMzodhananuM preraNAdAyI vAtAvaraNa nirmANa thAya evI lAMbAgALAnI kAyamI yojanAne mUrtimaMta karavA mATenA zubhAzayathI jaina ekeDemInI sthApanA karavAmAM AvI che. kAryakSetraH jaina ekeDemInuM mahattvanuM kAryakSetra yunivarsiTIo ane anya zaikSaNika saMsthAomAM anusnAtaka kakSAe ema. e. ane tyAra pachI ema. phila, pIeca-DI tathA snAtakakakSAe sarTiphikeTa ane DIplomA korsa mATe jaina dharmano abhyAsakrama dAkhala karavAno che. jaina dharmanI prAkRta, saMskRta ane anya bhASAomAM surakSita rahelI jJAnasAgaranI samRddhi samAna hastaprato tathA anya jaina sAhityanuM adhyayana ane saMzodhana karavAnuM che. taduparAMta vividha parisaMvAda ne prakAzananI paNa yojanA che. A haitu sidhdha karavA mATe suvidhApUrNa graMthAlayonuM nirmANa ane skolarazIpa ApIne niyata karelA abhyAsakramamAM abhyAsa adhyayana ane saMzodhana mATe Avazyaka suvidhAo UbhI karIne yuni. temaja anya zaikSaNika Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsthAo jaina dharmanA tIrthadhAma banI rahe evI maMgala bhAvanA che. muMbaI yunivarsiTI, muMbaI jaina ekeDemInI sthApanA muMbaI zaheramAM i.sa. 1995 mAM thaI ane jAnyu. 1996 thI muMbaI yuni.nA tattvadarzana vibhAgamAM jaina ekeDemI ejyukezanala enDa rIsarca senTarano prAraMbha karavAmAM Avyo che. A senTara dvArA muMbaI yuni.mAM ema.e., ema.phil ane pIeca.DI kakSAnA abhyAsakramamAM jainadharmane sthAna ApavAmAM AvyuM che. muMbaI yuni. taraphathI jainolojIno sirTiphikeTa ane DiplomA korsa ghaNI saphaLatApUrvaka calAvavamAM Ave che. saurASTra yuni. rAjakoTamAM jaina senTaranI sthApanA karavAmAM AvI che. zreSThivarya murabbI zrI dIpacaMdabhAI gArDanA udAra anudAnathI A senTara kAryAnvita thayuM che. "zrImatI rUkSamaNIbahena dIpacaMda gADa jaina ekeDemI ejyukezanala ane rIsarca senTara" nAmAbhidhAna karavAmAM AvyuM che. A yuni.nA gujarAtI bhASA sAhitya bhavanamAM tenI pravRttiono prAraMbha thayo che. muMbaI yuni.nA senTaramAM cAlatA abhyAsakramanuM Ayojana ane amalIkaraNa karAvavAmAM AvyuM che. ema. esa. yunivarsiTI, vaDodarAH tAjetaramAM ema. esa. yuni. vaDodarAmAM jaina ekeDemI TrasTanA TrasTI zrI kIrtibhAI dozInA rU. 11 lAkhanA anudAnathI temanA pU. pitAzrInA nAmathI ""kAlidAsa sAkaracaMda dozI jaina ekeDemI ejyukezanala enDa rIsarca senTara"nI sthApanA karavAmAM AvI che. ahIM uparokta korsa zarU thayela che. yojanA ane kAryasvarUpaH jaina ekeDemI ejyukezanala enDa rIsarca senTaramAM ema.phila ane pIeca.DI kakSAe saMzodhana mATe Arthika rIte sahAyabhUta thaI vizeSa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 suvidhAo ApavAmAM Ave che. adhyApako ane anya zikSakone saMzodhana mATe, parisaMvAdamAM nibaMdha vAMcana mATe ke upasthita rahevA mATe anudAnanI jogavAI karavAmAM AvI che. jaina ekeDemI dvArA jaina sAhitya prakAzananI paraMparA UbhI karavAmAM Avaze. tattvajJAna viSayaka vyAkhyAno, sanmAno, parisaMvAdo ane TUMkAgALAnA paricayAtmaka abhyAsakramonuM Ayojana paNa ekeDemInI kAyamI pravRtti tarIke svIkAra karavAmAM Avyo che. A senTara sthApavAmAM, saMcAlana karavAmAM amone jaina sozyala grupa ane tenA mukhapatra maMgaLayAtrAno khUba ja sAtha ane sahakAra maLyo che. sAutha gujarAta yuni. suratamAM jaina senTaranI sthApanA mATeno saidhdhAMtika svIkAra karavAmAM Avyo che. ane AzA che ke najIkanA bhaviSyamAM senTaranI sthApanA thaze. nANAMkIya sahAya mATe apIla jaina ekeDemI zikSaNa ane saMzodhana kendranA abhigamathI jaina ciMtakoe prabodhela tattvajJAna ane tenA Adhunika vizva para prabhAva vize zikSaNa ane saMzodhananI suvidhAo pUrI pADavAnI, have pachInA samaya daramiyAna judIjudI yuni. ane zaikSaNika saMsthAomAM uparokta vicAradhArAne lakSamAM laIne kendronI sthApanA karavA mATe utsuka chIe. anusnAtaka kakSAe jaina dharmano abhyAsa ane saMzodhana aMgenuM kArya vidyArthIo mATe ghaNuM kharcALa thaI jAya eTale jarUriyAtavALA vidyArthIone ziSyavRtti ApavI paDe, tejasvI vidyArthIone protsAhana maLe te mATe inAmo ApavAnA rahe. jaina dharmanA abhyAsa ane saMzodhana mATe pustakAlayanI suvidhA pUrI pADavI paDe, yuni.o ane bIjI zaikSaNika saMsthAone jarUrI mALakhAkIya sagavaDa paNa ApavAnI raheze. uparokta pravRttione kAryAnvita karavA mATe jaina ekeDemIne nANAMkIya strotanI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 vipula pramANamAM AvazyaktA raheze. A pragatino badho AdhAra saMsthAne nANAMkIya Teko keTalo maLe che tenA para AdhArita che. * A umadA kAryamAM sarva rIte saphaLatA maLe te mATe jeTalI zakya hoya teTalI nANAMkIya sahAya ApavA amArI vinaMtI che. A TrasTamAM ApeluM dAna inkamaTekSa ekTanI kalama 80 nI heThaLa sarTiphikeTa opha ekjhamazana maLyuM hovAthI AvakaverAmAMthI bAda maLe che. patra vyavahAranuM saranAmuM : - jaina ekeDemI seTelAITa, 2-e, 2, korTa cembarsa, 35, nyu marIna lAInsa, muMbaI-40002a. phona : 2006477, 2007883 pheksa : 2006556. jaya jinendra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 -prAstAvika madhyakAlIna jaina sAhitya kAvya prakAronI vividhatAnI daSTie atyaMta samRddha che. keTalAka pracalita kAvya prakAro rAsa, phAgu, vivAhalo, pavADo vize jaina ane jainetara sAhityamAM vizeSa noMdha levAmAM AvI che. hariyALI kAvyo alpaparicita che. jainetara sAhityamAM dhIrAnI avaLavANInAM pado prApta thAya che. hindI sAhityamAM ulaTabAMsI nAmathI suMdaradAsa, gorakhanAtha, sUradAsa, kabIra jevA kavioe AvI racanAo dvArA abhinava kAvya zailIno prayoga karyo che. jaina sAhityamAM 'hariyALI' zabdathI keTalAMka kAvyo racAyAM che. te dRSTie hariyALI kAvya prakAranA svarUpa vize upalabdha hariyALIone kendramAM rAkhIne paricaya ApavAmAM Avyo che. hariyALInA pAyAmAM saMskRta bhASA, baudhdha dharmanI adhyAtma sAdhanA, samasyA, prahelikA vagere kramazaH kAvya racanAnAM preraNA srota che. kavi paMDita vIravijayajI eka adhyayana mahAnibaMdhanA saMzodhanamAM vIravijayajInI traNa hariyALIono paricaya thayo tyAre A svarUpano saghana abhyAsa karavAno vicAra sphuryo hato te A pustaka dvArA pUrNa thayo che. A prakAranAM kAvyo keTalAMka pustakomAMthI upalabdha thAya che. keTalIka hariyALIo pustakomAMthI sArtha maLI che tene mULa lakhANa sAthe A pustakamAM pragaTa karavAmAM AvI che. sva. upA. zrI dharaNendrasAgarajI mahArAja sAhebe AdhyAtmika 'hariyALI saMgraha" pustakanuM prakAzana karyuM hatuM temAM keTalIka hariyALI sArtha ane mAtra mULa kRtiono saMcaya hato. vizeSa sudhanaharSanI (kUTakAvya) - varNanAtmaka hariyALIono abhyAsa pU. A. zrI jagatacaMdrasUri ane emanA vidvAn ziSya2ta hIravijayajI ma. sA. sAthe rUbarU mulAkAta ane mArgadarzana dvArA hariyALIo sArtha pragaTa karavAmAM AvI che. pU.zrIe anya hariyALIo aMge paNa emanA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 jJAnano lAbha ApIne mArA saMzodhana kAryamAM sahayoga Apyo che. tenI saharSa noMdha laine anumodanA karavAnI sonerI taka jhaDapI lIdhI che. lIMbaDI jJAnabhaMDAra ane munibhuvanacaMdrajI pAsethI paNa hariyALInI hastaprata maLI che. tene A pustakamAM sthAna ApyuM che. AnaMdaghanajInI hariyALIonA artha mATe AnaMdaghanajInAM padonuM vivecana motIcaMda giradharalAla kApaDiyAe karyuM che, temAM vadhu vistArathI mAhitI che. vizeSa jijJAsA mATe emanuM vivecana vAMcavA bhalAmaNa che. hariyALIno gUDhArtha vividha rIte buddhi ane zakti anusAra prApta thai zake che. pro. hIrAlAla kApaDiyAnI hariyALIo pratIkAtmaka zIrSakathI pragaTa karavAmAM AvI che jevIke munipati, samabhAvI bhakta, saMniSTha, tAraka pratibhA, saumya, kSapaNaka ane bihArI. kavie varNamALAnA akSarono Azraya levAnI sAthe pAtragata lAkSaNiktAno paNa suyoga sAdhIne hariyALIo racI che. samagra rIte avalokana karatAM hariyALIomAM varNAkSa2no viziSTa prayoga ane kavi kalpanA emanI UMcI kAvyapratibhAno paricaya karAve che. pro. hIrAlAla rasikalAla kApaDiyAne gaNitano viSaya priya hovAthI hariyALI pratye AkarSaNa jAgyuM hatuM. kavi paMDita vIravijayajInuM zaMkhezvara pArzvanAthanuM stavana 'sahajAnaMda zItala sukhabhogI''nuM parizIlana karyA pachI hariyALI racanAo karavAnI preraNA prApta thai ane viziSTa prakAranI hariyALIonuM sarjana karyuM che. pro. hIrAlAle 37 hariyALIo racI che. udAharaNa rUpe nava hariyALIo sArtha pragaTa karavAmAM AvI che. emane varNamALAnA akSaronA saMdarbha,dvArA kUTakAvya kalApa nAmathI AvI kRtio racI che. A prakAranI hariyALIo kAvyanI samRddhinI sAthe gUDhArtha racanAnI navInatA darzAve che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 hariyALInA abhyAsa mATe hindI sAhityamAM pragaTa thayela "hindI saMtoMkA ulaTabAsI sAhitya' pustakano saMdarbha graMtha tarIke AdhAra laIne kAvyasvarUpa ane vibhAvanA vizenI vigato ekatrita karIne pustakamAM samAveza karyo che. hariyALInA paryAyarUpe hindImAM ulaTabAsI zabda che. paNa jaina sAhityamAM hariyALIno artha mAtra avaLavANImAM maryAdita na rahetAM rUpako, pratIko, kUTakAvya, samasyA, saMketo AdinI racanAono samAveza thAya che. te daSTie tenA pAMca prakAra pratIkAtmaka, rUpakAtmaka, varNanAtmaka, samasyApradhAna ane sAMketika saMkhyA vAcaka) che. A aMgenI vadhu spaSTatA tathA vigato prakaraNa-1mAM ApavAmAM AvI che. prakaraNa-2mAM hariyALIno vikAsa AlekhavAmAM Avyo che. trIjA prakaraNamAM sArtha hariyALIonA abhyAsathI A svarUpano vAstavika paricaya thAya tema che. hariyALInI vizeSatAomAM bIjA game te lakSaNo hoya paNa mahatvanuM lakSaNa e gUDhArtha che. sIdhI sAdI rIte teno artha pAmI zakAya nahi, kAvyane AtmasAt karavA baudhdhika parizrama karavo paDe ane gurucAvIno upayoga karavo paDe tevI gahana - rahasyamaya kAvya racanA che. paraMparAthI virUddha jaIne yogasAdhanAnA saMdarbhamAM AdhyAtmika anubhUtine vyakta karavAnI A viziSTa zailI kAvya jagatamAM AkarSaNa rUpa banI che. hariyALInAM pratIko vaividhyapUrNa hovAnI sAthe AdhyAtmika parivezamAM gUMthAyelAM che te aMgenI noMdha ApavAmAM AvI che. AvAM pratIkomAM liMgabhedano koI vicAra thayo nathI. amUrta zabdone pazupaMkhIonA pratIko dvArA mUrtimaMta svarUpa ApavAmAM AvyuM che. loka vyavahAra ane prakRtithI virUdhdha kalpanAo karIne kAvyamAM camatkRtinI sAthe aneruM AkarSaNa (cuMbakIya) jamAvavAno kavioe prazasya puruSArtha karyo che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 hariyALI kAvya vizenuM pustaka jaina sAhityanA eka suSupta kAvyaprakArane pragaTa karavAmAM mahatvanuM lekhAze. sAhityarasika, jJAnapipAsu ane adhyAtmapremI varganA sabhyone mATe mArgadarzaka banIne kAvya ane adhyAtmanA subhaga samanvayanI anerI jhAMkhI karAvavAnI kSamatA dharAve che. A kRtio yoganA saMdarbhamAM hovA chatAM bAhya sAdhanono paNa temAM viSaya tarIke viziSTa prakArano prayoga karyo che. tenAthI kAvyAnaMda mANI zakAya che. hariyALI mATe kahevAya che ke teno abhyAsa sAnaMdAzcarya upajAve che, te yathArtha lAge che. hariyALInI vicAradhArA madhyakAlIna zuddha jJAnamArganI paraMparAnuM anusaraNa kare che. ane nirguNa-nirAkAra upAsanA taraphanuM lakSyabiMdu spaSTa rIte siddha kare che. hariyALIonI samIkSAmAM chaMda, alaMkAra, rasa, zailI viSayaka vigato ApavAmAM AvI che. svarUpalakSI mAhitInI sAthe tulanAtmaka rIte vicAratAM svataMtra kAvyaprakAra tarIke gauravaprada sthAna prApta karAve che. hariyALI kAvyo gUDhArtha ne rahasyamaya che ke jenI paMktionuM ciMtana ane manana karatAM adhyAtmavAdanAM gahana satyane pAmavAno samAdhimaya AnaMda prApta thAya che. hariyALIonA racayitA sAdhu kaviono paricaya Apyo nathI kAraNa ke tenAthI pRSTha saMkhyA vadhI jAya. mukhyatve to hariyALI kAvyo mahatvanAM hoI te tarapha vAcaka varganuM dhyAna kendrita karavA mATe ja hariyALIone prAdhAnya ApyuM che. depAla, AnaMdaghanajI, jazavijayajI, vIravijayajI, rUpavijayajI, A buddhisAgarasUri, jJAnavimalasUri, kAMtivijaya, sudhanaharSa, udayaratna, vinayasAgara, dIpavijaya, jJAnavijaya, vizudhdhavimala, dayAzIla, vijayasAgara, maNiprabhavijaya, pArzvacaMdrasUri, harakhavijaya, ajItasAgarasUri, sahajAnaMda, pro. hIrAlAla kApaDiyA, jainetara kavio, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 saMtakabIra, suMdaradAsa, dhIrAbhagatanI kRtiono namUnArUpe samAveza karyo che. jaina sAhityanI samRddhinA pratIka samAna hariyALI pUraka banaze evI zraddhA che. vividha hariyALIo, graMthomAM suSupta che. tene paNa prakAzamAM lAvI zakAya tema che. mAro A prayatna vadhu saMzodhana mATe pathapradarzaka bane tevI AzA sAthe apUrva jJAnAnaMdanI paramAvadhithI pustakane pragaTa karavAno anero lhAvo lIdho che. jJAnamArga ane sAdhanAnI anubhUtimAM gUDhArthabharyA rahasyane pAmavA mATe hariyALI prakAranI kAvyakRtio vAcaka vargane nirdoSa AnaMdanI sAthe AtmajAgRti mATe jIvanamAM preraka banaze evI apekSA sAthe viramuM chuM | mukhapRSTha upara corasa khAnAvALA citramAM "hariyALI' kAvyanA paryAyavAcI zabdo avaLA goThavyA che te sTeja dhyAnapUrvaka vicAravAthI samajAI jaze. hindI bhASAmAM ulaTabAsI, baMgALImAM bAulagIta, marAThImAM bhArUDagIta, rAjasthAnamAM himAlI, arabI phArasImAM IsAriyA, aMgrejImAM rIDala enigmA, saMskRtamAM kUTakAvya samasyA. A aMgenI vizeSa vigato hariyALI svarUpa ane vikAsa prakaraNamAM ApavAmAM AvI che. jaina ekeDemI, muMbaI taraphathI A pustaka prakAzana aMge mukhya Arthika sahayoga prApta thayo che te mATe ekeDemInA TrasTIo ane sabhyono hRdayapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. - DaoN. kavina zAha Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ) :- RNa svIkAra :- hariyALInA gUDhArtha zodhavAmAM mArgadarzaka pU.A. zrI jagatacaMdrasUri, pU.munizrI hIravijayajI, pU. munibhuvanacaMdrajI, pU. A zrI pradyumrasUri ane pU. A. zrI zIlacaMdrasUrinI gurukRpA ne mArgadarzana. - zrI kailAsasAgarasUri jJAnabhaMDAra, kobA. - mAtuzrI dIvALIbahena bhagavAnadAsa, jaina jJAnabhaMDAra, lIMbaDI. - zrI caMdanasAgarajI jJAnabhaMDAra, vejalapura (paMcamahAla) - lIMbaDI bhaMDAranI hastaprata uparathI hariyALI taiyAra karavAmAM sahAyaka pU. muni zrI naMdIghoSavijayajI. gujarAtI bhASA ane jaina sAhityanA saMzodhaka prakAMDa paMDita pro. DioN. harivallabha bhAyANI. - gujarAtI bhASAnA vivecaka, saMzodhaka ane jaina sAhityanA prakhara vidvAn pro. jayaMtabhAI koThArI. - baMgALI bhASAnAM bAulagItanI mAhitI pradAyaka gujarAta vidyApITha koza vibhAganA adhyakSa zrI mohanabhAI paTela. - marAThI bhASAnA "bhArUDa gItonI mAhitI pUrI pADavA mATe nivRtta AcAryazrI zrIpAt Ara. phaLaNIkAra ane nivRtta prAdhyApaka zrI zazikAMta atyaMkara. - mArI saMklana pravRttinA sahabhAgI pro. DaoN. vIrasiMha caudharI, mArI saMzodhana - sarjana pravRttimAM mArgadarzaka ane zubhecchaka pU. adhyApaka zrI zAMtilAla gulAbacaMda zAha. - mudraNa kAryamAM sahakAra ApavA mATe amRta prinTsa. - pustakanI hastaprata taiyAra karI ApanAra zrImatI rITAbahena zAha. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 pra.naM. anukramaNikA viSaya hariyALI svarUpa hariyALI : kramika vikAsa hariyALI (sArtha) 3 / 1 1. varase kaMbala 2. avadhU eso jJAna 7. avadhU eso...prItama 4. magarI upara kauvA 5. nAvameM nadiyAM DUba 6. avadhU naTa nAgarakI 7. avadhU so jogI guru 8. amathe AvI Thage 9. kahiye paMDita e koNa 10. strI yugma 11. cetana ceto catura 12. sakhI re ! meM to... 13. sevaka AgaLa 14. DALe beThI eka 15. suNajo kautukamALA 16. haMsalo koi bhUlo 17. sahajAnaMdi zItala 18. caMpavI catura 19. sakhI re ! meM to... kavi depAla AnaMdaghanajI 99 "" 27 19 ,, dIpavijayajI jazavijayajI jJAnavimalasUri 19 ,, vinayasAgarajI harakhavijayajI maNiprabhavijayajI "" pRSTha naM. paMDita vIravijayajI padmavijayajI A. budhdhisAgarasUri 2 20 22 48 99 80 84 87 94 101 103 109 111 113 114 119 125 127 128 133 135 138 139 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra.naM. 32 viSaya 20. suNo suNo caMdragupta 21. nArIjI moTA 22. uThI savAre mUlaDo thoDo avadhU kyA sove dhobIDA tuM dhoje kAyAvADI re... 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. mokSa nagara... pAMjaruM potAnuM nispRha deza sAsariye ama. avadhU vairAgya nAhalo na mAne 11. mAtA vAmAde.... 12. prabhunI sAthe 13. vepAra kIje kAminI koi bolAvI eka... 343 1. 2. 3. dhavala zeTha 4. eka nagara 5. sAta nArI... 6. DuMgara che raLiyAmaNo 7. kAna che paNa. 8. beu napuMsaka paMDita vIravijayajI bhAvaprabhasUri AnaMdaghanajI 27 samayasuMdara muni ratatilakajI kAMtivijayajI AnaMdaghanajI vinayaprabhasUrijI AnaMdaghanajI dayAzIla muni jJAnavimalasUri saubhAgyavijaya budhdhisAgara vizudhdhavimala sudhanaharSa 39 39 97 . 17 "" , 19 pRSTha naM. 141 142 145 149 151 152 .153 154 155 156 159 164 168 168 172 173 175 175 176 177 178 179 180 180 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RO pra.naM. viSaya pRSTha naM. 181 182 183 184 185 w kh 186 187 187 188 189 9. purUSa eka napuMsaka 10. re! koI ajaba AnaMdaghanajI 11. avadhU nAma hamArA 12. sarasvatI svAminI 13. te viNa saraga pArjacaMdrasUrijI 14. catura vicAro kAMtivijayajI 15. kahejo catura nara vinayavijayajI 16. eka nArI doya udayaratajI 17. suguNa nara e.. ravivijayajI 18. suNiyo (jo) paMDita padmavijayajI 19. kahevo paMDita padmavijayajI 20. huM sarvamAM chuM. A. buddhisAgarasUrijI 21. vAyu vinA. ajitasAgarasUri 22. bolo badhu tamArA 23. vinA vAdaLI 24. nahIM hAtha para 25. bhUmi nathI huM. 26. ghananana jhananana maNiprabhavijayajI 27. sAMbhaLajo muni 28. e cIja te evI 29. caMcala mana pachI sahajAnaMda 30. jagamAM jenI pro. hIrAlAla kApaDiyA 31. saMkrAMta kALe 190 190 192 193 194 195 197 198 198 199 202 204 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra.naM. 4. 5. 6. 7. 3/4 32. jage virodhI 33. daMDe maMDita 3/6 34. bhArata kerI 35. sarva varNanuM 36. haMkAra raDato 37. Adya vargano 38. zaMkara kerI 1. 2. 3. 35 1. nh ny nh 2. 1. 2. 3. 327 1. 358 viSaya meM to najIka... meM to hAra... vaNajAro dhutAro maMgalakArI antyAkSara e prabhu pratidina zravana huM dekhai avadhU so jAgI alakha lhe lAgI bAulagIta (baMgALI) 1. bhArUDagIta (marAThI) hariyALI : avalokana upasaMhAra pariziSTa saMdarbha pustaka sUci 37 39 "" 27 37 11 99 udayaratajI A. labdhisUrijI AnaMdaghanajI sudhanaharSa maNiprabhavijayajI suMdaradAsa saMta kabIra dhIrAbhagata 21 pRSTha naM. 206 208 210 212 214 215 217 220 221 225 227 228 230 235 237 239 243 249 271 274 283 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 prakaraNa - 1 hariyALI H kAvya svarUpa jaina kAvya prakAromAM abhivyaktinI daSTie navInatA, AkarSaNa ane artha gaMbhIratAvALI kAvya racanA tarIke 'hariyALI' uccakakSAnuM sthAna pAme che. teno svarUpalakSI paricaya kAvya tarIkenI viziSTatA darzAve che. hindI, saMskRta ane gujarAtI bhASAnA tulanAtmaka abhyAsane AdhAre svarUpalakSI paricaya ApavAmAM Avyo che. sAhityanAM anya svarUponI tulanAmAM kAvya racanA ane AsvAda ati kaThina che tyAre tene saraLa ane sugrAhya banAvavA mATe hariyALIno paricaya mArgadarzaka nIvaDe tema che. 'hariyALI'no zabdArtha vicArIe to 'lIlotarI', 'zobhA', 'Greenery'. ahIM koi lIlotarI hoya to saMtonI sAdhanAnA pariNAma svarUpe AdhyAtmika vasaMtotsavanI anubhUti che tene vyakta karavA mATe 'hariyALI' kAvya racanA che. eTale lIlotarIno artha AdhyAtmika AnaMdanI anubhUti e paNa jIvananI anerI kSaNono samaya che tene pragaTa karatI racanA e hariyALI che ema arthaghaTana karavAmAM Ave che. zabdArthathI kAvya svarUpano pUrNa paricaya thAya te zakya nathI. tene pUrNarUpe samajavA mATe vizeSa rIte vicAravuM paDe tema che. jaina sAhityamAM hariyALI racanAo prApta thAya che ane keTalAka saMdarbho tenA svarUpane samajAvavAmAM sahAyabhUta thAya che te dRSTie nIce darzAvelI mAhitI 'hariyALI' zabdanI spaSTatA karIne arthabodha karAve che. jaina sAhityamAM hariyALI prayoga thAya che. hindI bhASAnA sAhityamAM ulaTabAMsI zabda che. gujarAtI bhASAnA sAhityamAM 'avaLavANI' zabda che. tulanAtmaka rIte vicArIe to avaLavANI ane Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 ulaTabAsI e zabdo eka bIjA vacce vadhu sAmya dharAve che jyAre hariyALI ta svataMtra zabda che chatAM tenI racanArItine kAraNe anya paryAyavAcI zabdo sAthe sthAna pAme che. avaLavANI ane ulaTabAsImAM avaLavANI-virodhano dhvani pragaTe che. jyAre hariyALImAM Avo koI dhvani zabdamAMthI nIpajato nathI paNa tenI aMtargata abhivyaktimAM virodhano dhvani avazya rahelo che. hariyALI vize svayaMbhU chanda graMthamAM nIceno zloka che te uparathI. hariyALIno artha samajI zakAya che. suNNAiM akkharAiM NANAchaMdesu jattha bajhaMti hiae vi vasai attho hiAliA bhaNNae esA (1) artha : jemAM judA judA prakAranA chaMdomAM zUnya akSaro bAMdhavAmAM Ave che ane hRdayamAM paNa jeno artha vase che tene hRdayAlikA kahevAmAM Ave che. hariyALI zabdanA mULamAM saMskRta bhASAno hRdaya zabda che, prAkRtamAM hiyAliyA zabda che, te uparathI hariyALI zabdano udbhava thayo che. hariyALI kaho ke harIyALI kaho e baMne gujarAtI bhASAnA zabda che. jaina sAhityamAM A prakAranI kRtio vizeSa rUpe prApta thAya che. taduparAMta "haAlI" "haAlI' zabda prayoga hariyALInA arthamAM prayojAyA che. pAIya bhASAmAM "hiAlI" zabda che, saMskRtamAM "hRdayAlI zabda che. hariyALI zabdaprayogavALI racanA vi. saM. 1500 thI 1522 sudhImAM vidyamAna kavi depAla bhojakanI kRtimAMthI prApta thAya che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 "e hariyALI je nara jANe, mukhe kavI depAla vakhANe''. nyAyAcArya yazovijayajI upA.nI hariyALImAM paNa Avo ullekha maLI Ave che. lakSmIsAgaranA ziSye hIAlI gIta racyuM che. AvI bIjI racanA ajJAta kavinI maLI Ave che. prathama kRtinI chaThThI kaDImAM 'haiAlI' zabda prayoga che. ajJAta kavinI racanA pAMca kaDInI che. jaina satya prakAzamAM ukhANAM - hariyALI zIrSakathI pragaTa thayela che te uparathI anumAna karavAmAM Ave che ke hariyALI eka ukhANAnA paryAya tarIke prayojAyelo zabda che. 'hiAlI' zabda zvetAMbara saMpradAyanA kavi jayavallabhe pAiyamAM racelA 'vajjAlagnamAM' hiAlIvajjAmAM vAparyo che. ratnadeve enI moTe bhAge je chAyArUpa saMskRta TIkA racI che temAM ene 'hRdayAlI paddhati' kahI che. A saMdarbhamAM vicArIe to hRdayAlI, hiyayAlI, hiyAlI, hiAlI zabdanuM rUpAMtara haiAlI - hariyALImAM thayuM hoya tevo saMbhava che. gUDhArtha hariyALInuM bIja che. zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne eka core pUrva bhavanA anaMga (sena) suvarNakAre 'yA sA' evo je sAMketika prazna pUchayo hato, mahAvIrasvAmIe eno uttara ApatAM 'sA sA' ema jaNAvyuM hatuM. brahmAe upadezarUpe traNa akSaro 'da da da' deva, mAnava ane dAnavane uddezIne kahyA hatA. teno artha devane damana, dAnavane dayA ane mAnavane dAnano hato. hariyALIne nALiyera sAthe sarakhAvavAmAM Ave che. enA ukelanI mathAmaNa nALiyeramAMthI koparuM kADhavAnI mahenatanA pariNAma sAthe saMbaMdhita hovAthI A upamA vinodayukta hovAnI sAthe yathArtha lAge che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 jaina Agama sAhityanA uttarAdhyayana sUtramAMthI prahelikAnAM udAharaNo prApta thAya che. sughanaharSa e tapagaccha prasidhdha hIravijayanA ziSya dharmavijayanA ziSya hatA. temaNe saM. 1677 mAM jaMbudvIpa vicAra stavana tathA bIjI kRtio nAme deva-kurUkSetra stavana ane maMdodarI rAvaNa saMvAda racela che. hariyALI eTale samasyA. koI zabda ke artha gUDha rAkhI te pachI te gUDha zabda ke artha zodhI kADhavAno A hariyAlI zabda rUDha jaNAya che. A zabda nIcenA sthaLe vaparAyelo jovA maLe che. "guNAvalI kahe prabhu! avadhArI eka hariAlI kaho suvicArI". "moTAM pAMca dhyeyanAM nAma ArAdhaI savi sIjhaI kAma traNa akSara mAMhI te jANI Iha parabhavi sukhIA mana ANI". "muja hariAlI kavaNa vicAra te kahejo prabhu aratha udAra". (93, premalA lacchI, A. kA.ma. pR. 443). "kAvya siloka anaMI hariAlI re gAhA prahelI kahe rasAlI re". ' (pR. 406) A rIte sudhanaharSanI kRtiomAM hariyALI zabdaprayoga thayo che. hariyALI eka gaMbhIra sAgara che. sAgaramAM saphara karIne pracaMDa purUSArthane aMte marajIvA motI prApta karyAno apUrva AnaMda mANe che tevI rIte hariyALIno artha samajAtAM anamola motI samAna vicAro prApta thAya che. hariyALI eTale buddhinI tIkSNatA karavAvALI racanA. jaina sAhityamAM hariyALIno artha evo che ke prathama daSTie vicitra lAge ane virodhAbhAsa hoya paNa teno sAco artha to kaMIka judoja hoya che. satya vAtane viparIta bhASAmAM vyakta karavAnI kalA hariyALImAM che. AvI racanAne viparyaya kahevAmAM Ave che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 hariyALI racanAo e yogIonI viziSTa prakAranI bhASA che. lagabhaga be hajAra varSathI A prakAranI bhASA pracalita che, je yogIonI ziSya paraMparA dvArA vistAra pAmI che. saMta kabIra ane dhyAna yogIo ene "saMdhA bhASA' "sainA-benA zabdothI oLakhAve che. cInI bhASAnA dhyAna aMgenA sAhityamAM AvAM kAvyonI vipula saMkhyA maLI Ave che. lagabhaga AvAM 600 "jiltha (cInI kAvya) upalabdha thAya che. cInI bhASAmAM "koAna' zabda hariyALIno paryAyavAcaka che, cInI yogIoe jApAnamAM praveza karyA pachI tyAM paNa AvI kRtio vadhu pracAra pAmI che. guru ziSyanA praznottara rUpe paNa AvI kRtio racAI che. jaina sAhityamAM AvA yogI mahAtmA AnaMdadhanajI che. emanAM padomAM yoga sAdhanAno prabhAva che ane hariyALI svarUpane mUrtimaMta rUpe pragaTa kare che. temAM koI laukika artha nathI paNa lokottara artha che je budhdhinI paripakvatA vagara samajI zakAya tema nathI. hariyALI e nAmanI racanAo sAhitya vinoda mATe karavAmAM AvatI hatI. Aje ApaNe ukhANAM, aMtakaDI, pAdapUrti vagere karIe chIe tema. eTale temAM kazo gUDha AdhyAtmika artha hoto nathI. AcArya svayaMbhUnI vyAkhyAmAM "zUnya' akSaro kahyA che teno artha e che ke vyaMjano batAvyA na hoya mAtra svaroja batAvyA hoya. te uparathI padyano pATha pakaDavAno hoya. AThamI zatAbdImAM racAyelI udyotanasUri kRta kuvalayamALA kathAmAM (prAkRta) A himAlIyAnuM udAharaNa ApyuM che tyAM tenuM nAma "biMdumatI' che. (DaoN. harivallabha bhAyANI) hariyALImAM manogata sUkSma bhAva dhAraNA ke sAdhanAnI anubhUtinA vicAro asaMgata, atArkika ane lokavyavahAra virUdhdha lAge tevA vicAro Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 pratIkAtmaka rIte vyakta thayelA hoya che. saMta kabIranuM eka udA. joIe to - "hine pUta che ma mAruM, nA putra nA pADuM" (2) pahelAM beTo (putra) pedA thAya che pachI mAtAno janma thAya che Avo vicAra sAMbhaLatAnI sAthe ja loko Azcaryacakita thaI jAya che. paNa buddhipUrvaka vicArIe to ema jANavA maLe che ke putra eTale jIvAtmA. mAI - e mAyAnuM pratIka che ema pratIkano AzrayalaIne abhivyakti thaI che. - hariyALIno artha loka virUdhdha lAge che paNa temAM rahelo gUDhArtha pragaTa thAya che tyAre Avo virodha lAgato nathI, AvI kAvya racanAo pratIkAtmaka hovAthI arthabodha thatAM samasyA ke zaMkA nirmaLa thaI jAya che. bhaktimArganA pUrva kaviomAM AvI kAvyakRtio upalabdha thatI nathI, mAtra kabIranI racanAomAM teno saMdarbha maLe che. jaina kAvya paraMparAmAM hariyALI' nAma ApavAmAM Ave che te uparokta lakSaNoyukta che. eka jApAnIjha dharmagurune ziSya prazna pUchayo ke bhagavAna buddha koNa che? gurue pratyuttara pAThavatAM jaNAvyuM ke - "dulahina gadhe para baiThI huI hai aura halA sAta tama paDe dujhe hai" (3) teno artha evo che ke tuM ane huM banne ajJAnI chIe. hariyALImAM kavionI abhivyaktimAM uparokta rItino prayoga thayo che. ulaTabAsImAM AdhyAtmika anubhUtinI sUkSmatA vyakta karavA mATe pratIkono Azraya levAmAM Ave che. A prakAranI racanAmAM amUrtine mUrti karavA mATeno prayAsa karavAmAM Ave che. vyaktinI anubhUtinuM kSetra vizALa paTa para patharAyeluM che tyAre abhivyaktimAM vividhatA mATe zabdazakti, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 pratIka, aprastuta vidhAna, alaMkAra ane vakroktino Azraya levAmAM Ave che. ulaTabAMsInI racanA Aja prakAranI che. saMta kabIra tene "gUMgeke guDa" nAmathI darzAve che. avaLavANInI racanAno saMdarbha ati prAcIna che. RgvadamAM teno saMdarbha maLe che. ___idaMvapurnivacanaM janAsazcaranti yannadyastasthurapiH (4) artha: he manuSyo A zarIra nirvacana che. temAM nadIo vahe che. ane pANI sthira che. * upaniSaddhAM paNa AvAM daSTAMto rahelAM che. izopaniSaddhAMthI nIcenuM udA. noMdhavAmAM AvyuM che. - tadejati tannejati tadre tadvanti ke . tadantarasyasarvasya tatsarva sAsya baahytH|| (5) artha te cAle che ane cAlato paNa nathI. te dUra che ane najIka paNa che. te badhAMnI aMdara che ane bahAra paNa che. bhAratIya sAhityamAM ulaTI vAta rajU karavAno prayoga zramaNa (sAdhu-saMta) paraMparAthI thayo che. bauddha dharmamAM sidhdhonI "saMghA" bhASA dvArA AvI abhivyakti thaI che. tyAra pachI nAtha saMpradAyanA sAdhakoe nirguNa upAsanAnI abhivyakti mATe ulaTI vANInI zailI apanAvI hatI. AvI kRtiomAM guhyatA-gopanIyatA paNa rahelI hoya che. baudhdha-zaiva ane tAMtrikono strIo sAtheno saMbaMdhane kAraNe guhya padhdhati pracalita banI hatI. AvAM keTalAMka pratIko sarva sAdhAraNa janatAmAM ulaTasulaTa gaNAtAM hatAM. sidhdha sAhityamAM kamala strInI jananendriyano artha darzAve che. 'kulIza" zabda purUSanA vIryanuM pratIka che. eTale ulaTabAsImAM pratIko paNa noMdhapAtra Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna dharAve che. saMdhAbhASA eTale prakAza ane aMdhakAranI saMdhi tenA saMdarbhamAM saMdhAbhASA eTale te spaSTa nathI ke adazya nathI paNa tenuM pariNAma jJAnano saMyoga che. - DaoN. hariprasAda zAstrI. DaoN. vidhuzekhara bhaTTAcArya - AbhiprAyika vacana kahe che. bauddhadharmamAM virodhI vastuono saMbaMdha darzAvIne madhyamamArganA sidhdhAMta samajAvavAmAM AvatA hatA. janma-mRtyu, pRthvI-svarga, caMdra-sUrya, asti-nAsti, dina-rAta jevAM paraspara virodhI zabdayugmo dvArA sidhdhonI vANI pracAra pAmI hatI. mananI sthiti sudhAravA mATe virodhI abhivyakti upakAraka mAnavAmAM Ave che. AvI sAdhanAnI sAthe dharmamAM paNa abhivyakti mATe virodhI vicArono, ulaTI vANIno Azraya levAmAM Avyo che. (6) brAhmaNa dharmamAM "gomAMsabhakSaNa' ane vArUNIno niSedha karavAmAM Avyo che, jyAre sidhdhoe jAhera karyuM ke je gomAMsa khAze ane vArUNInuM pAna karaze tene ame kulIna mAnIzuM. ahIM zabdArtha samajavAno nathI gomAMsa eTale khecarI mudrA che. vArUNIno artha sahastradala kamalamAMthI jharato amRta rasa che. (7) kabIranuM udA. joIe to - bAbula merA bAhakari, vara uttima hai AI; jaba vara pAve nahIM taba laga tUhI vyAhi. (8) beTI bApane kahe che ke he pitAjI, mAro vivAha koI uttama vara sAthe karI do, jyAM sudhI Avo vara na maLe tyAM sudhI tame mArA vara bano. ahIM bAbulano artha guru che. ane uttama vara paramAtmA che. A artha samajIe tyAre satya samajAya che. eTale AvI racanAthI lokonI jijJAsA jagADIne potAnI vAta para dhyAna kendrita karavAno prayatna karyo che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zailI, viSaya, prayojana ane chaMda ema cAra prakAranI ulaTabAMsI che. zailInA traNa bheda - virodhAbhAsa, sArdazyAzrita, gUDhArtha pratIti. viSaya : upadezapradhAna, tyAga-rAgapradhAna, vizvAsapradhAna sAdhanAmUlaka mAyAviSaya, sidhdhi-phaLa saMbaMdhI. prayojananI daSTie - sAdhanAtmaka anubhUti, guhyapravRtti pradhAna, kautuhala-vismaya pradhAna, pAMDitya pradarzana, chaMdanI daSTie - pUrNapada ane aMzapada ulaTabAMsImAM mukhyatve nIcenA traNa tatvo rahelAM che. 1 virodhAbhAsI - asaMbaMdha padaracanA, paraspara virodhano bhAva 2 pratIka pradhAna - zabdonI vicitratA che 3 sAdhanAtmaka vicAronI anubhUti upalabdha racanAone AdhAre ema jANavA maLe che ke temAM keTalIka vigato anivArya hoya che to keTalIka prayogazIlatAnuM lakSaNa dharAve che. to vaLI keTalAMka sAmAnya lakSaNo hoya che. tema chatAM lakSaNonI pradhAnatA kai gauNatA hovAnI sAthe enI zailI-racanA rItithI ulaTabAMsInuM nirmANa thayeluM hoya che. pAribhASika zabdo, sAMketikadhvani zabda prayogo, vyaMgyano paNa samAveza thAya che. temAM prayojAtAM pratIko pAribhASika, rUpakAtmaka, sAMketika saMkhyAmUlaka hoya che. (9) kabIranI racanAomAM gaganamaMDaLa - e brahmaraMdhranuM pratIka che. jyAre 'bakanAla' suSumyA nADI mATe che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 pAribhASika pratIko haThayoganI sAdhanAnI niSpatti che. haThayoganI sAdhanA darzAvato zloka uparokta vAtanI pratIti karAve che. iDA bhagavatI gaMgA piMgalA yamunA nadI rU fiAnaa, vIrapaEva ruthvatI (10) IDA nADI mATe gaMgA, piMgalA mATe yamunA, kuMDalinI zakti mATe bAlaraMDA pratIkono prayoga thayo che. nAthapaMthIoe mULAdhAra cakra mATe sUrya ane sahastrAra cakra mATe amRtano prayoga karyo che. saMkhyAmUlaka pratIko sidhdho ane nAtha saMpradAyamAM vizeSa che. kabIre paNa tenA prabhAvathI Avo prayoga karyo che. cosaTha dIyA jIyake caudaha caMdAmAMhi te di ghara vihA thAnako nahiM ghara zovindra nAhiM (11) caudaha zabda 14 vidyAo cosaTha zabda 64 kalAonA saMdarbhamAM samajavAno che. ulaTabAsImAM alaMkAra, adbhutarasa, virodhAbhAsa, asaMbhava, asaMgati, anyonya vyAghAta, atizayokti jevAM tattvo rahelAM che. udA. joIe to - oka acaMbho dekhiyA, biTiyA jAI bApa bAbula merA vyAhA karI, vara uttama le AI nava navara pAve nahIM, tala nA tUhI cAhI. (13) A prakAranA vicAromAM sUphIvAdanI vicAradhArAno prabhAva che. badarUdIna kahe che ke mArI mAtAe mArA pitAne janma Apyo che. mArA pitA emanA khoLAmAM bALaka che ane te dUdha pIvaDAve che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 jIva kahe che ke huM eka bALaka chuM, jenA pitA e mAro putra che huM evI mAtAne maLyo chuM ke jene mane janma Apyo che. meM vivAhanI vAta karI to te taiyAra thaI gaI. sUphI kavioe AvI zailI apanAvI hatI. kabIra hindu ane musalamAna ema bane dharmanA hatA evI pracalita lokokti che kabIre musalamAna kAjIonA dharma jhanUnathI rakSaNa meLavavA mATe AvI zailIno prayoga karyo hato. hariyALI zailInAM kAvyomAM pratIko cAra prakAranAM che te uparathI tenI vividhatAno khyAla Ave che. pAribhASika pratIko : temAM sAMpradAyika ane dhArmika saMbaMdha dharAvatA zabdono prayoga thAya che. saMkhyAmUlaka pratIko : temAM saMkhyAvAcaka zabdo saMketa tarIke prayojAya che. temAM paNa sAMpradAyika zabdonuM pramANa vizeSa che. rUpakAtmaka pratIko : adhyAtma sAdhanAnI anubhUtine rUpako dvArA vyakta karavAmAM Ave che. A pratIko nirAkAra upAsanA dvArA jJAnazaktinA AviSkAra samAna che. samasyAmUlaka pratIkoH koI eka sAdhana ke vastunuM varNana karIne tenuM nAma zodhavAnuM hoya che. taduparAMta prahelikA samAna racanA karIne vastunuM nAma zodhavAnuM hoya che. hariyALI prakAranI kRtiomAM AvAM pratIkono vizeSa prayoga thayelo hevAthI samagra kAvyaracanA anya kAvya prakAro karatAM viziSTa koTInI gaNAya che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 suMdaradAsa - suMdara ulaTa bAta hai samajho catura sujaan| ulaTabAsI eka zailI vizeSaracanA che temAM ulaTIvAMta, ulaTo khyAla, aTapaTI vANI ema samajAya che. ulaTabAsImAM ulaTa zabda vizeSaNayukta che je vANInI vizeSatA darzAve che. ulaTabAsI eka evI racanA che ke samajyA pachI tRpti - saMtoSano anubhava thAya che. rahasyamaya vicArone pragaTa karavA mATe atikaThina ane durbodha pratIkono Azraya levAmAM Ave che. abhidhA zaktithI artha thato nathI eTale kutUhala vRtti thAya che. zabda vaicitrya ane asaMbhavita uktio hoya che. dhArmika ane AdhyAtmika vicAra dhArAne AvI rIte vyakta karavAmAM Ave che. AcArazuddhi ane upadezanI sAthe adhyAtmavAdanI uktio vizeSa che. ulaTabAsI eTale ulaTA bhASaNa, avaLI vANInI racanA. (13) gujarAtI sAhityamAM avaLavANI "hindI sAhityamAM" ulaTabAsI ane jaina sAhityamAM hariyALI kAvya svarUpanI vividha prakAranI vigato upalabdha thAya che. hindI sAhityanA kavi suMdaradAsa ulaTabAsIne viparyayamUlaka saMjJAthI oLakhAve che. saMtakabIranI ulaTabAsI racanAo thaI tyAra pahelAM nAtha saMpradAya ane bauddha sAhityamAMthI AvI kRtio prApta thAya che. kavi gorakhanAtha ulaTI carcA nAmathI oLakhANa Ape che. tulasIdAsa ulaTI rIti ane zivadayAla ulaTI carcA evo artha jaNAve che. DaoN. parazurAma caturvedI saMbhAvanAono saMketa che ema mAne che. DaoN. saranAthasiMha "bAMsI' zabda bosa (vAMsa) uparathI niSpanna thayo che Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 tema mAne che. teno artha nihita (aMdara raheluM) che (nivAsa) te daSTie temAM ulaTI vAta rahelI che. DaoN. bharatasiMha upAdhyAya bAMsane avaLo karavo ema jaNAve che. baudhdhadharmamAM brAhmaNadharma mATe "aMdhaNu zabda prayoga thayo che. badhA aMdho eka vAMsa pakaDIne tenuM anusaraNa kare che. tene badale vAMsane ulaTo karIne sAco mArga zodhavAno che. uparokta vidhAnane AdhAre ulaTabAsI eTale avaLI vAtanI pratIti thAya tevI kAvya racanA. (14) jaina sAhityamAM hariyALI zabdaprayoga thAya che teno saMdarbha koI zabdakozamAM maLI Avato nathI. jaina sAhityamAM teno artha vicitra lAge tevI hakIkata thAya che. zrImannathurAma zarmAe batrIsa savaiyA prasidhdha karyA che te pustakanI prastAvanAmAMthI nIce jaNAvyA pramANeno hariyALIno saMdarbha prApta thAya che. "kahevAno upayogI viSaya jo ulaTI rItanA zabdomAM kahevAmAM Ave to te viSaya vAMcanArane sAMbhaLanArane Azcarya jevo pratIta thaI teno vAstavika artha jANavA tenI vRtti vegavatI thAya che. manuSyonAM manano A svabhAva dhyAnamAM rAkhI keTalAka sapurUSoe jijJAsu janonA hitArthe UlaTI vANI lakhI che." (15) AvI UlaTI vANIno udgha vinoda sAthe jJAna prAptino che. (zrI AnaMdaghanajInAM pado bhA.2) hariyALI, anyokti ane vyAjastutimAM taphAvata rahelo che. anyoktimAM koIne kahIne bIjAne saMbhaLAvavAnuM hoya che. vyAjastutimAM vakhANano dekhAva karIne TIkA ke niMdA karavAno hetu rahelo che. hariyALI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 TIkA-niMdA ke anyane saMbodhIne kahevAtuM nathI. paNa dekhItI rIte virodha lAgatI vAtano meLa meLavavAno hoya che.'' (16) agaracaMdajI nAhaTAe prAcIna kAvyoMkI rUpaparaMparAmAM jijJAsAmUlaka kAvyaracanAo vize jaNAvyuM che. A prakAranA hariyALI kAvyomAM kUTavANI, ulaTabAMsI, ukhANA, subhASita ane samasyAno samAveza thAya che. bauddha dharmanA sAhityamAM AvI racanAo maLI Ave che. hariyALI vize jaNAvyuM che ke je kAvya sahelAithI samajI zakAya nahi ane rUpako, daSTAMtomAM dhArmika pAribhASika saMdarbha hoya tevI racanA hariyALI prakAranI che. madhyakAlIna sAhityamAM chUTA vAkyo ke vidhAno ApIne samasyA pUchavAmAM AvatI hatI te vAkya samasyA kahevAya che. Avo saMdarbha saMskRta ane prAkRta bhASAnI racanAomAM paNa maLI Ave che. phUTa prazna paNa samasyAnA paryAyarUpa che tenA uparathI 'koyaDo' udbhavyo hoya ema lAge che. je kAvyano artha saraLatAthI samajAya nahi ane guMcavADA bharelo artha hoya tyAre te kUTaprazna yukta kavitA kahevAya che. A prakAranI racanAo madhyakAlIna bhaktimArganI kavitAnI avaLavANI sAthe sAmya dharAve che. kabIranI prasidhdha uktinuM udA. joie to - "pAnImeM mIna pyAsI, mohe dekhata Ave hAMsI.' A paMkti dvArA AtmAne nahi oLakhanAra ane bAhya jagatamAM zodhavA nIkaLanAra abUjha mANasanI hAMsI majAka karI che. dayArAmano kuMDaLiyo 'pArasamaNine vATake, bhaTajI mAge bhIkha'. ane 'dhIrAnuM pada' taraNA othe DuMgara re, DuMgara koi dekhe nahi!-paNa Aja prakAranI ukti che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 kavi ajitasAgara.- avaLa vANIno artha karavAmAM zAstro - purANo ke nyAya bhaNelA paMDitanuM kAma nathI. nyAye bhaNelA ke vyAkaraNa zIkhelA paMDito to mAtra zabdArtha ja karI zake che ke te saMbaMdhI uhApoha calAvI zAstrArtha sAdhI zake che paNa avaLavANInA kharA arthane te pAmI zakatA nathI. avaLavANIno artha karavo e anubhavI mahAtmAonuM kAma che, emAM DahApaNa kAma karatuM nathI. eka kahevata che ke "jyAM na pahoMce ravi tyAM pahoMce kavi ane jyAM na pahoMce kavi tyAM pahoMce anubhavI'. hariyALImAM koI vastu ke viSayano nAmollekha karyA vagara tenA guNonuM varNana karavAmAM Ave che te uparathI vaNyaviSaya ke vastunuM nAma zodhI kADhavAmAM buddhine kasavI paDe che aMte nAma prApti thatAM kavitAno camatkRtipUrNa AnaMda anubhavI zakAya che ane Azcarya paNa thAya che. TUMkamAM hariyALI eTale parokSa rIte sAnaMdAzcarya anubhava karAvatI adhyAtma viSayaka racanA che. prAkRta bhASAmAM 12mI 13mI sadImAM (subhASita graMtha,) riyAlI nAmanI padyAvalI racanA maLe che. jaina sAhityamAM Ano vikAsa thayelo che. prabaMdha racanAomAM Avo saMdarbha maLI Ave che eTale 'hiyAlI svarUpanI svataMtra racanAo nathI. kavi samayasuMdaranI racanA naLadamayaMtI copAimAM chaMda duhAnI sAthe hariyALI paNa jovA maLe che. - hariyALI racanAo vividha kavioe karI che. ane tenA svarUpamAM navInatA hoya che. saMkhyAvAcaka zabdo hoya, koyaDo ke samasyAne paNa hariyALImAM sthAna ApavAmAM AvyuM che. gaNitanA prazno paNa hariyALI rUpe pUchavAmAM AvatA hatA. udA. - eka samai vRSamAna lalI kAhAra vihAra me tUTI mirayA saitisa seja aura tirasaka aMcala aura sattara gvAlina lUTi liyo ardhama bhAga mirayo chiti pai prabhu paMcama bhAga curAi liyo Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 navama bhAga sahelina ke vagahi ugt votika motIna hAra girayo motii| (18) (hindI sAhi. bRhad itihAsa pA.-509) (motI) bhAratIya sAhityamAM kAvya vize keTalAka mata pracalita che. temAM kutakano vakroktivAda kAvya mImAMsAmAM navo abhigama che. kAvyamAM vakrokita paNa mahattvanuM lakSaNa gaNAya che. kavie je kaMI kahevAnuM hoya che te potAnI AgavI rIte kahevAnuM che temAM vakrokitano Azraya levAmAM Ave che. vakrokita eTale je ukti asAdhAraNa che, vicitra che, atizayavALI che, ramaNIya che, vidagdhatAnI chaTAvALI che, je pratibhAvaMta kavinI pravRttinuM pariNAma che. kRtinA bhAvanathI bhAvakane vaicitryano anubhava thAya che te arthamAM te alaukika che. kavi prasidhdha mArga tyajI daIne artha anyathA kahe che. vakrokita e kavi kauzalyanI chaTA che. kuMtaka jaNAve che ke kAvya dvArA lokottara camatkArakAraka vaicitryanI bhAvakane anubhUti thAya che. e sAkSAt anubhavanI bAbata che. tarka ke anumAnano viSaya nathI. (nagInadAsa pArekha prakA. gujarAta sAhitya akAdamI sekTara- 17 gAMdhInagara (saMdarbha - pA. 6-7) kuntakano kAvya vicAra) hariyALI svarUpane samajavA mATe vakroktino mata susaMgata lAge che. vicitra abhivyakti dvArA rahasyamaya anubhUti thAya che. agaracaMdajI nAhaTAkA hariyAlI viSayaka mata : jaina kaviyoMne hiyAlI saMjJaka aisI bahuta sI racanAe~ kI hai jo bar3I hI samasyA mUlakta hotI hai| hiyAlI zabda kA sabase prAcIna ullekha prAkRta bhASA ke vajAlagga granthameM dekhane ko milatA hai| usameM dI huI hiyAliyoM se paravartI prAcIna rAjasthAnI bhASAkI hiyAliye kucha bhinna prakArakI hai| isase me hiyAtI che svarUpa vikAsa zrI nAnA mitra nAtI hai (20) kUTakAvya racanA saMskRta ane hindI sAhityamAM prApta thAya che. tene Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 mATe daSTakUTa zabda prayoga thAya che. hariyALI ulaTabAMsInI mAphaka A zailInI racanAo tenI sAthe sAmya dharAve che. AcArya hajArIprasAda dvivedI ene 'vicitra pada' racanA nAmathI oLakhAve che. daSTakUTa racanA viSaya ke vastunuM padyamAM varNana nirUpaNa karavAmAM Ave che. A kAvya racanA vAMcIne vAcaka bhramamAM paDI jAya che. taduparAMta kavinuM pAMDitya pragaTa thavAnI sAthe vAcakavarganA jJAnanI kasoTI paNa thAya che. jaina sAhityanI varNanAtmaka hariyALIono saMcaya kUTakAvya prakArano che. hariyALImAM lokonuM AkarSaNa jamAvavAnI zakti rahelI che. kUTa kAvyamAM vinoda ane manoraMjana thAya te svAbhAvika che paNa hariyALImAM rahelo gUDhArtha dhIra gaMbhIra banIne samajavAno te dRSTie AvI hariyALIo pratIkAtmaka svarUpanI gaNAya che. pratIko sAMpradAyika ane lokavyavahAranAM hovA chatAM temAM rahelo adhyAtmavAda-vairAgya ane nirAkAra upAsananA vicAro jANavA maLe tevo hetu che. hindI bhASAnA kavi vidyApati ane sUradAsanA padyamAM kUTakAvyano saMdarbha prApta thAya che. jaina dharmanA stotra sAhityamAM paramaprabhAvaka ane adbhuta camatkArayukta RSimaMDala stotra jANItuM che. tenA pUjanamAM keTalAka maMtrono samAveza thayo che. temAMno eka maMtra "TAkSaremya: nama: svAhA'' A maMtramAM phUTa zabda prayoga noMdhapAtra gaNAya che. maMtrAkSaromAM prayojAtA svara ane vyaMjano mAtra eka-be-akSara nathI paNa te maMtrAkSaromAM garbhita rahasya raheluM che. maMtrano artha jANavAthI A vAta svAbhAvika rIte samajI zakAya che. hariyALInA svarUpamAM 'phUTa kAvya' prayoga thAya che te yathArtha lAge che. bhASA eka samartha mAdhyama che ke enA upAdAna dvArA anubhUtinI kalAtmaka abhivyakti karavAmAM Ave che. temAM mAtra zAbdika anubhUti nathI paNa sarjakanA citta ane budhdhinI pratibhAthI abhivyaktimAM avanavI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 kalpanAono samanvaya sadhAyelo hoya che. bAhya jagatamAM vidyamAna padArthone anubhavone AdhAre vyakta karavA saraLa che. jyAre mAnava cetanAnA saMsparzathI aMtaramAM udbhavelA taraMgo, vicAro ne sUkSma bhAvanAo vyakta karavI ati kaThina kArya che. aMtastalamAM hajI paNa kaMika avyakta che tene pragaTa karavAnI tIvra icchAthI hariyALI prakAranI racanAo pragaTa thai hoya tema saMbhave che. kavi potAnI abhivyaktine vadhune vadhu samartha banAvavA mATe purUSArtha kare che AvI manovRtti sAmAnya mAnava samUha karatAM sarjakamAM vizeSa prabaLa hoya che te kAraNathI hariyALI prakAranI racanAono udbhava thayo che. bhAva sthitinI sUkSmatAne vyakta karavA mATe pratIkono Azraya levAmAM Ave che. AvI pratIkAtmaka abhivyakti hariyALInuM aMgabhUta lakSaNa bane che. temAMthI niSpanna thato artha camatkRtivALo hoya che. rAjasthAnI bhASAmAM hiyAlI geya padyaracanA che. 13mA zataka sudhImAM hariyALI sAhitya maLe che. AvI hariyALI sAMbhaLIne bALako, yuvAno, vRdhdho badhA teno artha samajavA mATe budhdhine kasoTIe caDhAve che. teno javAba paricita tathA sAdo hovA chatAM khyAla Avato nathI paNa jyAre javAba maLe che tyAre AnaMda sAthe ajJAnatAne kAraNe duHkha paNa thAya che. hariyALI prAcIna gujarAtI rAjasthAnI sAhityanI eka manoraMjaka racanA che. jenA paThana pAThanathI budhdhinI tIkSNatAnI sAthe sAhityano anero rasAsvAda thAya che. vaLI temAMthI AdhyAtmika jJAnanA upakAraka vicAro prApta thAya che. budhdhinI parIkSAnA saMdarbhamAM prahelikA samAna kAvya racanAne rAjasthAnI sAhityamAM 'hiyAlI' kAvya kahevAmAM Ave che. A zabda prayoga vize agaracaMdajI nAhaTA ema jaNAve che ke 12mI 13mI sadIno Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4) paNa ucca koTino kavi paNa hato. 11mI sadInA karIrUna attAra 12mI sadInA jalAlunna rUmI AvI racanAo mATe jANItA che. uparokta saMdarbhono tulanAtmaka vicAra karIe to jaina sAhityanI hariyALInA mULamAM rAjasthAnI "hiyAlI" zabda rahelo che. kavi gorakhanAthanI eka paMktimAM "piyAlI'no ullekha maLe che. "yAhi hiyAlI je koi bUjhai tA to jovI tumuvana luka.'' (21) rAjasthAnamAM jamAInI parIkSA karavA mATe zvasura pakSa taraphathI pracalita prahelikAo ane aTapaTI mAhitI pUchavAmAM AvatI hatI. tene mATe "hiyAliyA" zabdaprayoga thato hato. A saMdarbha paNa "hariyALI zabdane samarthana Ape che. rAjasthAnI bhASAnA "hiyAlI" zabdanA mULamAM hiya-hRdayano saMbaMdha jaNAya che. hRdaya zabda parathI hiya banIne himAlI zabda racanA thaI ema lAge che. A racanA coTadAra, vedhaka asara kare tevI che. temAM rahelo gUDhArtha ane abhivyaktimAM virodhAbhAsa hovAthI tenI vedhaka asara thAya che paNa gUDhArtha samajAya eTale vedhaktAnI mAtrA vadhu prabaLa bane che. piyAlI' zabda parathI jaina sAhityamAM hariyALIno prayoga thayo hoya ema mAnavAne mATe A saMdarbha samarthana Ape che. hiyAlInA udAharaNa tarIke nIcenI paMktio noMdhavAmAM AvI che. kaMDoroTo ghI ghaNore baire mAMya uDadI dAla mahorA rAja. purIsaNa Alo padamaNIre, to jogaNa AlI gaMvAra mahorA. mahorI hIyAlIko aratha karo. je thAne aratha na ulai re vAre baDausai vIrene teDAvo mahorI hIyAlI ko aratha karo. (uttara - matIrA. taDabuca, kharabujA) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 ATha kUA ne nava vAvaDIre voto donoM samaya talAba mhArA rAja. hAthI ghoDA DUba gayA re paNihArI khAlI jAya mahArA. mahorI re hIyAlI ro aratha karo. je thAne aratha na ukale re, thAre kAkojIne teDAvo mArA rAja. | morI re hIyAlI ro aratha karo. (uttara - kAca, darpaNa, Adarza) hiyAlI' prahelikA samAna che. rAjasthAnI kAvya racanAomAM prahelikAnA svarUpa uparAMta prahelikAnAM anya prakAronI sAthe gUDhArtha vyakta thayelo hoya che. tenuM mukhya prayojana budhdhi parIkSAnI sAthe manoraMjana ke vinoda prApta karavAnuM che. hariyALI racanA mATe suprasidhdha kavi samayasuMdara che. temAM paMDitonI pAMDityane paDakAra karavAmAM Ave che. (Challenge), hariyALImAM pahelikA samAna eka zabdamAM javAba ApavAno hoya che. mukarInI mAphaka vastunA guNa, kriyA vagerenuM varNana karavAmAM Ave che. temAM aprastutA ane ulaTabAsI jevo virodha paNa rahelo che. kavivara dharmavardhananI riyAlInuM udA. - atre noMdhavAmAM AvyuM che. temAM eka puruSa koNa? teno javAba "mana" che. tenuM varNana karavAmAM AvyuM che. aratha kahau tuma bahilau hano sagara piyAlI hai sAra catura eka puruSa jaga mAhai paragaDa sahu bALe saMsAra pALA cA paga vihulo paradesa jAme, Avai turata bApa ! baiThI rahe ApaLe dhari bApaDo tau piNa capala kahAya rA cA koIka to tehanai rAjA kahai koI to kahe raMka ! sAMcI sarala subALa kahe sahu, bali tija gAhe re baMka 3 ca.. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. paute svastha huM pAMca mila Apa murAdau re hu ! dhana tike nara kahe zrI dharmasI, lope teha re jeha pAsA cA (kavi dharmavardhana) (22) izAriyaH prAcIna arabI - phArasI bhASAnA sAhityamAM vaicArika abhivyakti mATe IzAriyatanI zailI apanAvavAmAM AvI hatI. temAM lokapracalita udAharaNo ApIne alaukika jagatanI vAto - vicAro vyakta karavAmAM AvatA hatA. sAgara, madhu, madhupAtranA mAdhyamathI racanA thatI hatI temAM asaMbaMdha ke virodha darzAvavAmAM Avato nathI. izAriyatanI racanA karanAra mAtra sAdhaka na hato. hariyALI svarUpane samajavA mATe anya prAdezika bhASA sAhityanI mAhitI vadhu upayogI nIvaDe che. bAula gItaH baMgALI bhASAmAM bAulagIta vadhu pracalita che. temAM AdhyAtmika praNayanI vibhAvanA avaLavANIno Azraya laIne pragaTa karavAmAM Ave che. bAula eTale bhagavat premamAM vyAkuLa-vyAsa-vikSipta ema thAya che. baMgALI sAhityamAM sAdhako mATe bAula zabda prayoga thAya che. emanI vANIne bAulagIta kahevAmAM Ave che. A gIto vyaktigata sAdhanAnI nIpaja che. ulaTabAsI ke avaLavANImAM sAdhanAgata anubhUti uparAMta lokonuM A tarapha AkarSaNa thAya tevo hetu rahelo che. hariyALInA tulanAtmaka abhyAsanI daSTie bAulagItanI uparokta mAhitInA saMdarbhamAM cAra bAulagIta sArtha daSTAMtarUpe noMdhavAmAM AvyAM che. Songs of this type which are still now to be heard in the rural areas particularly of Bengal, are genrally known as the Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 Songs of the ulta Boul (bAula)... The enigmatic Style was a popular technique also with the Vaishnav and the bouls of Bengal Ragatmic Padas of Chandidas are full techniqualities and riddles. (24) They proceed in a direction opposite to that followed by the general run of Pupil...It is for this reason that the boul would call their path Ulta (the Reverse) and would Call the process of their spiritual advance as the process of proceeding against the Current (25) hariyALI kAvyo racavAnuM prayojana zuM che? teno paNa vicAra karavo joie. adhyAtma sAdhanA ane tattvanI gahana vAto janatA sudhI pahoMcADavA mATe hariyALI kAvyo racAyAM che. temAM rahelA vicAro AtmonnatikA2ka che. kavinI abhivyaktimAM gUDhArtha-bhAvanI gaMbhIratAarthaghanatA rahelI che. vaLI Avo artha sIdhI rIte pragaTa thato nathI eTale guptatA-gopanano paNa aMza rahelo che. kavioe AvI kAvya kRtio dvArA sarvamAnya prayojana AnaMdanuM che te to sau koi svIkAraze. A AnaMda sAmAnya koTIno nathI paNa atiuccatama evA AtmAnubhUtinI kakSAe lai jAya che. temAM AnaMda, Azcarya, jijJAsA ane AkarSaNa dvArA anero rasAsvAda thAya che. tenAthI sAcA arthamAM manoraMjana thAya che. kavio vidvAn che. emanI kalpanAo ane vicAro paNa avanavA che. bannenA samanvayathI racAyelI hariyALI dvArA emanA pAMDityano khyAla Ave che. sAmAnya vAcakavargane AvI kRtionuM pratyAyana thAya nahi. budhdhine kasoTIe caDhAve to ja artha pAmI zakAya eTale temAM pAMDitya darzAvavAno hetu paNa rahelo che ema mAnIe to vAMdho nathI. jaina sAdhu kavio adhyayana-adhyApana ane svAdhyAyamAM khUbaja pravRttizIla hovAthI Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emanuM jJAna paNa agAdha che. AvA jJAnanA vArasAne kAvya dvArA vyakta karIne kavitva zaktinI sAthe jJAnanI gahanatA ciMtana ane manananA aMte vyakta thayelA upadezAtmaka vicAro pragaTa thAya che. hariyALI kAvyo e kavionA UMDA jJAnanA pratIka samAna che. aMgrejI bhASAmAM nIcenA zabdo hariyALI vize prakAza pADe che. cartoon kAna ane Car Cature-aLavItaro, avaLavANInuM citramaya svarUpa. temAM prathama daSTie komIka-vyaMga jevo artha samajAya che paNa UMDo vicAra karatAM temAM rahelA gaMbhIra vicAro pAmI zakAya che. hariyALImAM Avo artha nihita che. aMgrejI bhASAmAM Enigma, Mystery, Puzzle jevA zabdo che. tenI sAthe hariyALI racanA kaMIka aMze sAmya dharAve che. To Speak in riddle an intentionally obscure statement that depends for the comprehension on the alertness and injunity of the hearer or reader syn-puzzle. Webster's third new international dictionary of the English language Volume-one Page 753) Seen puzzles riddle, enigma. Puzzle applies to any problem notably daffling and challenging ingenuity or skill. Riddle - indicates question of problem involving paradox or contradiction proposed for solution. (26). Puzzle - To make it difficult for person to proceed along in a mentally laborious manner to exercise once mind a question problem of contrivante designed for testing ingenuity. (29) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 Riddle - To Find the solution of explained interprete, to create or set a riddle for to speak in or propounded riddles, a mistifying misleading or puzzling question posed as a problem to be solved or guessed. (20) P. 275 Because of this ulta nature of sadhna the language of the songs in which the secret of the sadhna is caught also generally of a ulta nature or extremely paradoxical and enigmatic (29) The process has frequently been styled in the vernacular as the ulta sadhna of the regressive process such yogik tractites lead the sidha to his original ultimate the immortal being in his perfection or divine body back from the ordinary creative process of becoming. (30) hariyALI svarUpa : mahattvanA muddA. eka gUDhArtha rahasyamaya vicAronI abhivyakti. vyaMjanA zaktino vizeSa prayoga. je vividha prakAranAM pratIko, rUpako, vakrokita, virodhAbhAsa, jijJAsA jevAM lakSaNone AdhAre padya racanAnI viziSTa zailI. * yoga sAdhanAnI anubhUtinuM padyamAM nirUpaNa. * amUrta vicArone prakRti ane vyavahAranI pracalita mAnyatAno Azraya laIne virodhamUlaka abhivyakti. * madhyakAlIna pada svarUpa samAna padabaMdha racanA. "kAphIno prayoga vizeSa thayo che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ja ochAmAM ochI traNa kaDIthI vadhu kaDIomAM hariyALI racAI che. * kAvyane anurUpa layAnvita racanA. tatvajJAna ane darzana zAstranA vicArono viSaya tarIke svIkArIne hariyALInI racanA. * sAMpradAyiktAno saMsparza ne prabhAvanuM pramANa vizeSa che. * abhuta rasanI sRSTi kendrasthAne chatAM zAMtarasa-bhaktino AsvAda karAve tevI rasa sRSTi. jJAna sAthe vinodanuM prayojana, kavinuM pAMDitya, navInatA, prayogazIlatAno paricaya, guptatA, AkarSaNanuM valaNa. hariyALInI zailIja pratyAyana mATe kaThina che. * pAribhASika sAMpradAyika zabdaprayogothI kaThinatA vadhe che chatAM tenI AkarSaka ane kalAtmaka abhivyaktithI vedhaka asara upajAve che. * coTadAra ane kalAtmaka abhivyakti. hariyALI eTale AdhyAtmika vasaMtanA vaibhavanI anerI anubhUti, AtmAnA jJAna, darzana ane cAritranA guNonA prabhAvanuM aMzAtmaka pragaTIkaraNa karIne ciMtanAtmaka vicAro vyakta karatI kAvya racanA. prakaraNa - 1. saMdarbhasUci svayaMbhU chaMdograMtha pA. - 59 kabIra vANI sudhA pA. - 128 3. , pA.-133 pA.-133 pA.-133 fy h h y Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 7 - kabIrakI vicAradhArA 11. 1 2, kabIra vANI sudhA 13. 14. 15. zrI AnaMdaghanajInAM pado (bhA.2) 17. 1 8 5.-134 pA.-137 pA.-137 pA.-279 pA.-279 pA.280 pa.-137 pA. 128 pA.-129 pA.-487 pA. 392 pA.-44 pA.-509 pA.-6/7 pA.-147 pA.-272 pA.-273 pA.-270 pA. ra70 pA.-270 pA.-274 pA.-275 pA. 275 pA. 262 pA.-262 kAvya sudhAkara hindI sAhityakA bRhad itihAsa kuntakano kAvya vicAra prAcIna kAvyoMkI rUpaparaMparA hindI saMtokA ulaTabAsI sAhitya 19. 20. 21. 22, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 prakaraNa - 2 hariyALI svarUpano vikAsa jaina kAvya prakAromAM sidhdhinuM sopAna sara kare tevo hariyALI kAvya prakAra che. kAvyagata lakSaNonI viziSTatAthI alaMkRta hariyALInA vikAsa mATenI aitihAsika vigato svarUpane jANavA mATe mahattvanI bhUmikA pUrI pADe che. hariyALInA vikAsanI mAhitImAM bhaktimArganI nirguNa upAsanA vizenA vicAro mahatvanA che. yoga sAdhanAnI agamya anubhUtine vyakta karavAnA prayAsamAMthI hariyALI udbhavI che ema saMta kabIranI ulaTabAMsIomAMthI phalita thAya che. saMskRta bhASAnI veda ane upaniSadamAM pratIka racanAo rUpakAtmaka abhivyakti, samasyA pradhAnakAvya, pAdapUrti jevI kRtioe hariyALInA vikAsamAM yogadAna karyuM che. hindI sAhityamAM saMtoe 'ulaTabAMsI' nAmanI pada racanAo karI che. jyAre gujarAtI bhASAmAM 'avaLavANI' nAmathI pado prApta thAya che. jaina sAhityamAM AvA padone 'hariyALI' nAmathI oLakhavAmAM Ave che. eTale 'hariyALI' prakAranI racanAonA vikAsamAM uparokta kAvyo vizenA vicAro svarUpa sAthe susaMgata hovAthI tenI mAhitI ApavAmAM AvI che. pariNAme viziSTa prakAranI kAvya racanAno pUrNa paricaya thAya che. vastunI daSTie vicAratAM bhakti ane sAdhanAnI anubhUti ane zailInI daSTie gUDhArtha yukta vicitra abhivyakti dharAvatI kAvya racanAno itihAsa prAcIna saMskRta bhASAnA veda upaniSada kALathI avanavA svarUpe vartamAna samayamAM tenuM anusaMdhAna thayeluM che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 bhakti .. bhakti vize vividha vicAro pravarte che. prabhu sevA, ArAdhanA, zradhdhA, anurAga vagere zabdo bhaktinA saMdarbhamAM prayojAya che. bhagavadgItA, mahAbhArata, zAMtiparva, zAMDilya bhaktisukata, nAradabhakti sukata, zrImad bhAgavat purANa vagere graMthomAMthI bhaktino saMdarbha prApta thAya che. bhAgavamAM vyAsa munie kapilanA mukhethI bhaktinI vyAkhyA pragaTa karAvI che tad anusAra vedanA vicAro pramANe lokonI bhagavat pratye ananya bhAvavAhI sAttvika pravRttinuM nAma bhakti che. nAradanA mata anusAra prabhu pratye paramocce premabhAvanA eTale bhakti "sA tvamasmin parama prema rupA" rAmAnujAcArya jaNAve che ke snehapUrvaka karavAmAM AveluM avirata (satata) dhyAna bhakti che. snehapUrvaka anudhyAna bhaktirinyUyAte budha" paurANika vicAronA saMdarbhamAM bhakti vize nIcenA vicAra mahatvanA che. ananya prema ane zaraNAgati dvArA prabhu pratyeno prema, AtmasamarpaNanI bhAvanAnuM nAma bhakti che. - bhaktinA be prakAra che. saguNa ane nirguNa (sAkAra ane nirAkAra) upAsanA che. nirguNa bhakti kevaladdhata AtmajJAnInI nirAkAra brahma viSayaka bhakti che. AcArya bAdarAyaNanA matAnusAra nirguNa bhaktinuM svarUpa soDaham nI vRddhinuM che. saguNa bhaktinuM svarUpa soDahamanI bhAvanAnI vRdhdhi mATe che. eTale A prakAranI bhakti abheda - bheda ema be prakAranI che. kavi tulasIdAsa abheda bhaktinA virodhI nathI paNa vizeSataH bheda bhaktinA upAsaka che. temAM dAsyabhAvanI tIvratAnuM valaNa nihALI zakAya che. udA. - "sevaka sevya bhAva binu bhava na tariya uragAri" . (mAnasa. 3 kAMDa) (1) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zuM nirAkAra bhakti zakya che ? bhakti mATe bhakta ane upAsya devanI anivArya AvaktA che. to te vagara bhakti kevI rIte thAya ? A zaMkAnuM samAdhAna thAya te mATe DaoN. dAsaguptanuM arthaghaTana nIce pramANe noMdhavAmAM Ave che. "bhakti ke svarupa ko daDhatA pradAna karanake liye hI bhakta aura bhagavAna ke dArzanika abhedakA nirupaNa kiyA gayA hai| itanA hI pragaTa hote hai ki anurakti ke dvArA anubhUti akatva darzana dvArA samarpita hai| The assertion of the philosophic identity of self and the Brahma is only for the purpose of strengthening the nature of Bhakti. It merely shows that the oneness that is felt through attachment can also be philosophically supported. (A history of Indian philosophy Vol. IV P-353) (2) nirguNa upAsanAmAM anubhavagamyatAno anero AnaMda ane bhaktinI tIvratA (intencity) vizeSarUpe rahelI che. bhakti sAthe yogasAdhanA paNa adhyAtma jagatamAM pracalita che. bhakti ane yoga e sAdhana che. sAdhya AtmasvarUpanI anubhUti karIne pUrNatAnA paMthe prayANa karavAnuM che. yogasAdhanAnuM lakSya caMcaLa manane sthira karIne AtmAnusaMdhAna soDahamAM joDavAnuM che. sAdhanAnA kSetramAM mana sthira karavA vize anekavidha kriyAvidhi ne padhdhatio che. baudhdha dharmamAM sidhdhonI sAdhanAno vicAra karatAM cittanI sthiratAno viSaya mULabhUta gaNavAmAM Ave che. sidhdhonI abhivyaktimAM caMdra-sUraja pArthiva nathI. teo lalanA rasanA IMDA-piMgalA nADIno saMdarbha mAne che. DAbI nADI iDA ane jamaNI nADI piMgalA che. DAbI nADI caMdra ane jamaNI nADI sUrya che. sidhdho A nADIone divasa-rAta, jJAna, Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 -- ajJAnabhAva, abhAva, astitva, anaastitva jevA arthamAM prayoje che. haThayogamAM "ha" ane "Tha" sUrya ane caMdra pratIkAtmaka mAnavAmAM Ave che. manane sthira karavA mATe nAtha saMpradAya A vicAro dharAve che. kAvya zAstramAM zabda zaktinA abhidhA, lakSaNA ane vyaMjanA traNa prakAra che. temAM abhidhA ane lakSaNA karatAM vyaMjanA dvArA thayelI abhivyaktimAM arthagAMbhIrya vizeSa rIte nihita che. saMtakabIranI racanAomAM vyaMjanApUrNa abhivyakti kAvyanI viziSTatA darzAve che. kabIranI ulaTabAsI racanAonuM A aMgabhUta lakSaNa che. (saMdarbha kabIravANI - sudhA pA.-86) prAcInakALamAM dhyAnayoganI anubhUtine vyakta karavA mATe AvI avaLavANIno prayoga thayo hato. dA.ta. RgvadanI eka ukti nIce mujaba che. ida vapunirvacanaM janAsazcaranti yannadyastasyurApaH (3) artha he manuSyo A zarIra nirvacana che. temAM nadIo vahe che. ane pANI sthira che. upaniSadanuM udA. joIe totdejti tannejati tadUre tdvntike| tadantarasya sarvasya tatsarvesyAsya bAhyataH // (4) artha: te cAle che, nathI paNa cAlato, te dUra che ane nikaTa paNa che. te sarvanA aMtaramAM che ane bahAra paNa che. avaLavANIno prayoga navo nathI. enuM mULa RgvadanI RcAomAM jovA maLe che. dA sUparNA sayujA sakhAyA samAnaM vRkSaM prisssvtvjaate| tasyoranya vipUrti svAtya naioH mavaddhi zatA (22) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para sadA ekabIjAnI sAthe haLImaLIne rahevAvALA be pakSIo eka ja vRkSa para sthita che. eka pakSI tenA svAdiSTa phaLano AsvAda kare che. jyAre bIjuM pakSI tenuM nirIkSaNa kare che. A zlokamAM camatkAranuM tathya e che ke eka ja vRkSa para beThelAM be pakSI mitra hovA chatAM baMnenI pravRtti bhinna che. virodhI prakRtivALo jIva ane brahma saMsArarUpI vRkSa para nivAsa kare che. jIvAtmA ane paramAtmA poSaka zaktiyukta hovAthI samAna che. vRkSa aMte to kapAya che. tevI rIte A nazvara zarIramAM jIvAtmA Azraya pAmIne rahelo che. jIvAtmA madhuraphaLa eTale ke puNya ane pApanA phaLano svAda le che, ane paramAtmA teno daSTA-sAkSI che. pakSI ane vRkSanA rUpaka dvArA virodhI svabhAvavALA jIvAtmA ane paramAtmAnI paristhitino saMdarbha darzAvavAmAM Avyo che. mAtaraM pitaraM hatvA rAjAno dvacasvatiye / raTTha sAnucaraM hantvA anodho yati braahmgo| (23) mAtA, pitA, be kSatriya, rAjA ane nokara sahita samagra rASTrano nAza karIne brAhmaNa pApa rahita bane che. A avaLavANImAM virodhAbhAsa che. chatAM teno rahasyArthI noMdhapAtra banI rahe che. mAtA eTale tRSNA, pitA eTale ahaMkAra, be kSatriya rAjA eTale zAzvata daSTi ane uccheda daSTi, rASTra sAthe sevakano nAza eTale ke vAsanA sahita saMpUrNa Asaktiono nAza karavAthI brAhmaNa pApa rahita bane che. avaLI vAta rajU karavI e bhAratIya sAhityamAM zramaNa paraMparA prathama che. baudhdha dharmamAM ane sidhdhoe saMdhI bhASAmAM AvI abhivyakti karI che. tyAra pachI nAtha saMpradAyanA saMtonI racanAomAM avaLI abhivyaktinI zailI jovA maLe che. avaLavANImAM guhyatA ane gopanIyatA paNa rahelI che. baudhdha ane zaiva dharmanA tAMtrika strIonA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. pa3 sahavAsane kAraNe guhyarIte abhivyakti karavA mATe pratIkAtmaka zabdaprayoga karatA hatA. udA. - sidhdha sAhityamAM "kamala" strInI jananendriya ane "kuliza' vIrya mATe prayojAto hato. "kamalakuliza" sAdhanA nAmathI oLakhAya che. saMdhAbhASA vize paMDita hariprasAda zAstrI jaNAve che ke prakAza ane aMdhakAranA saMdhikALanI bhASA che ke je nAza pAmatI nathI ke spaSTa hotI nathI. paNa tenuM pariNAma che jJAnanI anubhUti. pro. vidhuzekhara bhaTTAcArya vyutpattine AdhAre artha jaNAve che ke AbhiprAyika athavA taiyArtha vacana. eTale saMdhAbhASA cInIbhASAmAM teno artha gupta athavA chipA huA evo thAya che. sAMdhyavANImAM sidhdhonI kAvyaracanA thaI eTale saMdhAbhASA zabda prayoga thayo che. siddho ane saMtonI avaLIvANI e sAdhanAno prabhAva che. bauddhadharmamAM madhyama mArga pracalita hato. A siddhAMta anusAra be vastu vacceno saMbaMdha ekabIjAnA Azraye samajAvavAmAM Avato hato. svarga ane pRthvI, asti ane nAsti, sArA ane kharAba, janma ane mRtyu divasa ane rAta, caMdra ane sUrya vagereno virodha dUra karIne eka banAvavAno prayoga karyo hato. temAM sidhdhonI prajJAno prabhAva che. "amanaskae sAdhanAno eka prakAra che. ane temAM ulaTI vAta kahevAmAM Ave che. mana badalAI jatAM sanAtana thaI jAya che. duzmana badalAI jatAM dosta thAya che. ane zatru mitra thAya che. kabIranI A prakAranI ukti maLI Ave che. udA. - vairI ulaTi bhaye hai mItA, sAkhata ulaTi sujana bhaye ciitaa|| aba mana ulaTi sanAtana huvA, taba jAnA jaba jIvata mUvA / / (5) siddho ane saMtono upadezanI bhASAnuM mukhya lakSaNa avaLavANI hatuM. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 zramaNa dharma ane brAhmaNadharma vacce kaTTara zatrutA hatI. eTale e brAhmaNadharmanA gomAMsa bhakSaNa ane vArUNIno niSedha karyo hato tenuM avaLIvANI dvArA samarthana karIne jaNAvyuM ke je roja gomAMsa khAya ane vArUNInuM pAna kare te kulIna che. ane bAkInA kuLano nAza karanAra che. gomAMsa khAdayennityaM pibedabharavAruNIm / kulInaM tamahaM manye itarA: kula ghAtakAH // (9) artha : gomAMsa bhakSaNano zabdArtha nahi letAM khecarI mudrA samajavAno che. amaravArUNI eTale sahastradala kamalamAM rahelo padmaparAga amRtarasa samajavAno che. kabIre paNa AvIja avaLavANIno prayoga karyo che. udA. - kabIranI dIkarI pitAne kahe che ke he pitAjI, mAro vivAha koi uttama purUSa na maLe tyAM sudhI tame mArI sAthe vivAha karo. bAbula merA byAha kari vara uttama lai Ai / jaba laga vara pAvaiM nahIM, taba laga tUhI byAhI // (7) ahIM bAbulano artha guru che. ane uttama vara eTale paramAtmA che. samAjamAM paraMparAgata je maryAdAo che tenAthI virodhI rajuAta karIne Azcaryacakita kare tevI abhivyakti karavAnI caturAi saMtomAM hatI. avaLavANImAM mukhyatve nIcenA viSayone kendramAM rAkhavAmAM Ave che. saMsAranI mAyA, bhrama, prapaMca, vyavahAra sAdhanAnAM rahasyano paricaya, jJAna-viraha, sahajAnubhUti, AdhyAtmikajIvana, sAdhakanuM AtmajJAna, kALa, sRSTi, mana vagerene pratIko tathA virodhamUlaka zabdo dvArA vicAro vyakta karavAmAM Ave che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa | DaoN. ramezacaMdra mizra - avaLavANInA prakAra nIce mujaba jaNAve che. - zailI, viSaya, prayojana ane chaMda zailImAM virodhAbhAsa sArdazyatAno AdhAra, gUDhArthano samAveza thAya che. viSayanI daSTie upadezapradhAna virakti athavA anuraktinI bhAvanA vizvAsapradhAna, sAdhanApradhAna, parIkSA, mAyA, sidhdhi-anubhUti sAthe saMbaMdha dharAve che. prayojananI daSTie, sAdhanAtmaka anubhUtinI abhivyakti, guhyagupta pravRtti pradhAna, kautuka ke vismayavRtti, vidvattAnuM pradarzana ema koI eka athavA vadhu prayojana hoya che. chaMdanI daSTie pUrNapada ane aMzataH pada e be prakAra che. DaoN. goviMda triguNAyata traNa prakAra darzAve che. alaMkArapradhAna, abhutarasapradhAna ane pratIkapradhAna. hindI bhASAnA sAhityamAM 'uTavAlI' zabda prayoga thAya che. te vizenI uparokta bhUmikA jaina kAvyaprakAra hariyALIne samajavA mATe vizeSa mArgadarzaka che. te uparathI hariyALInuM svarUpa ane temAM vyakta thayelA vicAro AdhyAtmika ke tAttvika vicAronuM nirUpaNa karavAmAM saphaLatA prApta thaI che. saMdarbha kabIra vANI - sudhA - pA. 128 thI 139 DaoN. pArasanAtha tivArI samAjanA loko para yogIonI sAdhanAno vizeSa prabhAva paDyo hato. yogIonI bAhya kriyAo jana sAdhAraNane mATe AzcaryakAraka lAgatI hatI. pariNAme loko gauravapUrvaka ema kahetA hatA ke je loko AvA yogIonI mAphaka haThavAdanA sidhdhAMtonuM anusaraNa kare to te AdhyAtmika rIte sAcA mArge pragati karI rahyA che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 avaLavANImAM A matano vizeSa prabhAva paDyo che. AvI virodhabhAsayukta abhivyaktithI yogIo ane tAtrikonI pratiSThA vadhI gai. pariNAma e AvyuM ke sIdhI sAdI vAtane paNa ulaTI, jaTila ane bhedayukta banAvIne vyakta karavAnI praNAlikAnuM anusaraNa thavA lAgyuM. pracalita mAnyatAothI virUdhdha vicAro vyakta karatAM teo jaNAve che ke sUrya, prakAza ane jIvanadAtA che. tene badale sUrya mRtyukAraka che. caMdramAMthI amRta jhare che te to sUrya Aroge che. enuM mukha baMdha karavAnuM kAma yogI kare che. kAraNa ke AkAzamAM tape che te sUrya nathI, kharekhara to sUrya nAbhi upara rahe che ane caMdramA tAlu nIce che. gomAMsa bhakSaNa mahApApa che. te mATe yogIo kahe che ke go e jIbhanuM nAma che. tene tAlUmAM pheravIne brahmaraMdhra tarapha lai javuM e gomAMsa bhakSaNa kahevAya che. tAlunI nIce caMdramAMthI somarasa nAmanuM amRta jhare che. te vArUNI kahevAya che te pIvAnI kriyA puNyakArya kahevAya che. vyavahAramAM vArUNI pIvAno niSedha che. te yogIo svIkAratA nathI. bAlavidhavAnuM sanmAna karavuM ane pUjA karavI e samagra samAjanA loko svIkAre che. A mAnyatA satya nathI. gaMgA ane yamunAnI madhyavartI pavitra bhUmimAM nivAsa karanArI eka tapasvinI bAla vidhavA che teno baLAtkArapUrvaka grahaNa karavAthI viSNu jevA paramapadanI prApti thAya che. gaMgA iDA che. yamunA piMgalA che. A banne vaccenI nADI suSumanA che. temAM kuMDalInA nAmanI bAlacaMDAne baLAtkArapUrvaka upara lai javAnI pavitra pharaja che. AvI avaLI vANI mATe hindI bhASAmAM ulaTabAMsI zabdaprayoga thAya che. sahajAyAniyo AvI vANIne saMdhyAbhASA' nAma Ape che. ma. ma. haraprasAda zAstrI jaNAve che ke saMdhyAbhASA evI abhivyakti che ke kaMika samajAya che ane keTaluMka samajAtuM nathI. aMzataH paNa jJAnadIpakanI sahAyathI spaSTa rIte samajI zakAya che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 "saMdhyAno artha sAMja che. aMdhakAra ane prakAza vacceno samaya saMdhyA che. saMdhyAbhASAno eka artha abhiprAyayukta bhASA che. bauddhadharmanA graMthomAM sahajayAnanA graMthomAM vajayAna paMthamAM AvI vANI upalabdha thAya che. A bhUmikAne AdhAre evo niSkarSa kADhavAmAM Ave che ke yogIoe pAribhASika zabdono Azraya laIne avaLavANImAM prabhAvazALI, adbhuta ne AzcaryakAraka kAvya racanAo karI che. haThayoga pradIpikA, zivasaMhitA ane gheraMDa saMhitA upamArUpa keTalAka saMketo prApta thAya che. saMta kabIra ane anya kavionI avaLavANI samajavA mATe AvA rUpako sahAyabhUta thAya che. (1) citta - bhramara (2) mana-mattagajendra (3) aMta:karaNa - bhujaMga - hariNa (4) vAyu - siMha - gaja - vAgha (5) brahmanADI - bilADI (6) nAda - zikArI (7) iDA - sUrya - karuNA - gaMgA (8) piMgalA - caMdra yamunA. suSummA - zUnyamArga, rAjapatha, brahmaraMdhra, mahApaMtha, zmazAna, madhyamArga brahmanADI - sarasvatI mUlAdhAra - sUrya, kuMDalinI - kuTilAMgI - bhujaMgI - zakti IzvarI - arUMdhatI - baliraMDA - caMdra, triveNI, zUnya kamala, kULa - gagana, caMdranorasa - somarasa, amaravArUNI. A sUcI sarvAze avaLavANI samajavAmAM upayogI nathI paNa kavigata vicArono saMbaMdha zodhIne upayogamAM laI zakAya che. upamAna ane upameyano yogya saMbaMdha artha prAptimAM upakAraka bane che. cittanI caMcaLatA mATe hariNanuM rUpaka che. saMsAramAM paDelo mANasa temAM vadhune vadhu lapAto jAya che. eTale saMsAra sAgara vana jevA paryAyothI abhivyakti thAya che. yogIo AvI rIte rUpakAtmaka abhivyakti karatA hatA. saMta kabIranI avaLavANImAM nIce darzAvyA pramANe zabda prayogothI abhivyakti thaI che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 mana-maccha, mIna, julAhA, hasta, mataMga, niraMjana. jIvAtmA-putra, dulahA, siMha, mUsA, bhaurA, (bhramara) yogI. mAyA-mAtA, nArI, maiyA, bilaiyA. saMsAra - sAyara vana, Indriya - sakhI, sahelarI vagere. saMtakabIranI ulaTabAsImAM AvA zabdaprayoga prApta thAya che. hariyALI-aitihAsika saMdarbha (saMkalana - le. AcArya hajArIprasAda dvivedI prakaraNa - 7 pA. 93 thI 107) madhyakAlIna kAvya prakAromAM muktaka, subhASita, ukhANAM, samasyA, prahelikA rAsa - rAso, prabaMdha, chaMda, pavADo, zalAkA, AkhyAna, phAgu, vivAhalo, veli, padyAtmaka lokavArtA, bAramAsI, saMdezakAvya, kakko, hitazikSA, bhaDalIvAkya, bhajana - pada, saMtavANI, garabo-garabI vagerenI gaNanA thAya che jeno artha pUrNa karavAno che tene samasyA kahevAmAM Ave che. bhinna bhinna abhiprAyavALA apUrNa zlokane svaracita padathI pUrNa karavAnI rIta e paNa samasyA ja che. samasyApUrti eka prakAranI kAvya kRti che. rAjadarabAramAM zIghra kavi tarIke nAmanA meLavavAnI manovRttimAMthI samasyApUrti kAvya prakAra udbhavyo hoya ema mAnavAmAM Ave che. samasyAmAM pAdapUrti dvArA apUrNa arthane pUrNa karavAno hoya che. tenuM prayojana e che ke kavi thanAra vyaktimAM asAdhAraNa tarka zakti ke virodhano parihAra karavAnI kSamatA che ke kema? tenI parIkSA karIne kavi tarIkenI yogyatAno nirNaya thAya che. zloka samasyAnA traNa prakAra che. cAra caraNamAMthI eka caraNa ApavAmAM Ave pachI pAdapUrti karavAnI hoya che. be caraNa ApavAmAM Ave ane traNa caraNa ApavAmAM Ave tyAre bAkInA caraNanI pUrti karavAnI hoya che. chUTAM vacano ApIne samasyA pUchavAmAM Ave te vAkya samasyA kahevAya che. AvI cAra prakAranI samasyA saMskRta ane prAkRta bhASAmAM prApta thAya che. madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM rAsa-prabaMdha Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAtmaka lokavArtAmAM samasyA kAvyanA eka bhAgarUpe sthAna pAmelI hoya che. kUTaprazna paNa prahelikA (samasyA)no ja prakAra che. je kavitAno artha saraLatAthI na samajAya ane guMcavADA bharelo hoya te kUTapraznayukta kavitA che. prathama daSTie vicAra karatAM bhUlAvAmAM nAkhe evA arthovALA zabdo hoya che. madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jJAna bhaktinI kavitAnI sAthe prahelikA sAmya dharAve che. saMta kabIranI paMkti joie to "pAnImeM mIna piyAsI, mohe dekhata Avata hAMsI" cA samAsArthA pUraNI cArthoM kavi zaktiparIkSaNArthaM pUrNatayaiva payAnA vA sA samA || (8) jeno artha pUrNa karavAno hoya che athavA kavinI zaktinI parIkSA karavA mATe tene apUrNa arthanuM vAkya pUrNa karavA ApavAmAM Ave che tene samasyA kahevAmAM Ave che. zabdAnuzAsananI TIkAmAM AtmAne nahi oLakhanAra ane bahAranI duniyAmAM tenI zodha karanAra abUjha mANasanI hAMsI mazkarI karI che. "taraNA othe DuMgara re, DuMgara koI dekhe nahi" e dhIrAnI paMkti Aja svarUpanI che. akhAnI uktimAM paNa Avo saMdarbha maLI Ave che. "taraNA othe DuMgara rahe, eha ukhANo sAco kahe" (9) taraNuM eTalo manano ahaMkAra artha niSpanna thAya che. "antarAlApa" e paNa samasyAno ja prakAra che. kAvyamAM prazno gUMthyA hoya che teno javAba temAMthI ja zodhavAno hoya che. saMskRta bhASAnuM jANItuM subhASita enA udAharaNa rUpe noMdhavAmAM Ave che. "bhojanAnte cakiMpeyaM ? jayantaH kasyavai suta / vitha vi...bhu parva pataM? taLa zAstha kurtamam' (10) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 bIjuM prasidhdha daSTAMta joie to - kaM balavantaM na bAdhate zItam ? balavanta na vAdhate zItam? (11) kone zIta bAdhA karatI nathI? baLavaMtane. kayA baLavAna mANasane zIta bAMdhA karatI nathI? kAmaLI (kaMbala) oDhanArane. hIrANaMdasUrie vidyAvilAsa'pavADo'nI racanA karI che. temAM aMtaralApikA rahelI che. sAra kisiMuM jIvItaNau? priya saMgami siuM thAi? phUlamAMhi siuM mUla gauM? strI paraNI kihAM jAi? (12) javAba -1 - sAsa (zvAsa) 2-rati 3-jAti 4-sAsare. kavi dalapatarAmano aMtaralApikAno chappo ahIM daSTAMta tarIke noMdhavAmAM Ave che. "nAtha narakano koNa? sAra dahIMnuM zuM kahiye? pothI bALaka taNI nAma tenuM zuM laie ? ghaMunuM chuM nitya ghe2 ka2e bhojana naranArI? catura purUSa e cAra uttara mana laho vicArI, jo samajI zako to mAna dai ApuM besavA oTalI, nahi samajI zake to kahuM tane jama ghI copaDI roTalI'. (13) javAba -1. jamarAja 2. ghI 3. copaDI 4. roTalI. samasyApUrti e kavinI tarka zaktinI parIkSA che. prahelikAnuM lakSaNa nIcenA sUtrathI jANI zakAya che. antarAlApa zodhavAno hoya che. - A prakAranI samasyAmAM praznomAMthI ja javAba Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hariyALInI bhUmikAmAM samasyA-prahelikA ane rUpaka kAvyano saMdarbha rahelo che. hariyALImAM A traNeno samanvaya thayelo che. hariyALImAM artha camatkRti, gUDhArtha ane jijJAsA jevA tattvo che tene kAraNe AdhyAtmika anubhUti vyakta karavAnI anokhI kAvya zailI tarIke sthAna dharAve che. dArzanika vicAro ati zuSka ke nIrasa hovAne kAraNe lokonuM AkarSaNa thAya te mATe paNa 'hariyALI' kAvya sarjana thayuM hovAno saMbhava che. kAraNa ke temAM rahelo virodhAbhAsa, jijJAsAne kAraNe satya jANavAnI tIvra icchAthI AvAM kAvyo vAMcIne artha samajavAno prayAsa ane saMtoSa thAya che. bhaktimArganI nirAkAra anubhUtine vyakta karavA mATe A prakAranI racanA zailI navInatA ne vividhatA darzAve che. namUnArUpe nIcenAM daSTAMta atre noMdhavAmAM AvyAM che. kavi nyAyasAgaranA navapadanA stavanamAM samasyAno saMdarbha maLI Ave che. prajApAla rAjA potAnI be rAjakuMvarIono abhyAsa pUrNa thayA pachI parIkSA karavA mATe nIce pramANenI samasyA pUche che. jIvalakSaNa zuM jANavuM koNa kAmadeva ghara nAra, zuM kare paraNI kumArIkA, uttama phUla zuM sAra, rAjA pUche cAranA Apo uttara eka, budhdhizALI kuMvarI Ape uttara che ka. 12aa zvAsa lakSaNa paheluM jIvanuM re lola, rati kAmadeva ghara nAra re, jAInuM phUla uttama jAtimAM re lola, kanyA paraNIne sAsare jAya re. 13aaaa prathama akSara vinA jIvADanAra jagano kahyo, madhyama akSara vinA saMhAra jagano te thayo, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara aMtima akSara vinA saumana mIThuM hoya, Apo uttara ekamAM jema strIne vhAluM hoya. Ape uttara mayaNA suMdarI re lola, mArI AMkhomAM kAjaLa sohAya 2. 514aa pahelo akSara kADhatAM sohe narapati soya, madhyAkSara vinA jANavuM, strI mana vahAluM hoya, trIjo akSara kADhatAM paMDIta pyAro bhayo, mAguM uttara ekamAM tAta putrane kahyo. mayaNAe utta2 ApIyo re lola, artha gaNe to vAdaLa thAya re. 15aa * uparokta udAhaNane AdhAre 'samasyA'no khyAla Ave che. hariyALI svarUpamAM A samasyAnI zailI judI che. koi vastu padArtha ke sAdhananuM bAhyavarNana karIne paricaya ApavAmAM Ave che. ane tenA saMdarbhathI vastu ke padArthanuM nAma zodhavAnuM hoya che. hariyALInA pAyAmAM samasyA paNa rahelI che. samasyAtmaka kAvya racanAno vistAra e hariyALI prakAramAM jovA maLe che. prahelikA nAma yathA paraH saMdihyate sArdaza guptA bhidhAnasya / prahelikA eTale bIjAne saMdeha ke saMzayamAM nAkhe tevuM varNanIya vastunuM nAma gupta rAkhavuM te. AvI prahelikA samajavA mATe zabda jJAna uparAMta bahuzrutapaNAnI jarUra che. budhdhine kasavAnI jarUra paDe che. hariyALI svarUpane samajavA mATe samasyA prahelikA mArgadarzaka bane che. hariyALInA bIja svarUpe samasyA rahelI che. A samasyAmAMthI hariyALI prakAranI racanAono udbhava thayo hoya ema mAnavA mATe uparokta mAhitI samarthana Ape che. prAcIna kALamAM RRSi munio avAranavAra samaya maLatAM Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 lokabhASAmAM racanA karIne jJAna sAthe vinoda prApta karAvatA hatA. A prakAranI kRtio sAhityamAM upalabdha thAya che. samasyAmUlaka hariyALImAM teno uttara paNa ApavAmAM Avyo che, jijJAsAnuM tattva raheluM che, ane uttara jANyA pachI paNa saMtoSanI anubhUti thAya che. samasyAmUlaka racanA e hariyALInA bIjA sthAna che. A bIjamAMthI saMpUrNa hariyALInI racanA thaI zake tevI kSamatA che. hariyALI svarUpane samajavA mATe rUpakAtmaka abhivyaktivALAM rUpaka kAvyonI bhUmikA vadhu mArgadarzaka bane che. A aMgenI keTalIka vigato nIce darzAvavAmAM AvI che. kavi potAnI abhivyaktine saghana ane pratyAyanakSama banAvavA mATe alaMkArono prayoga kare che. vizeSataH upamA, rUpaka, unmelA, atizayokti ane daSTAMta jevAM alaMkAro sarva sAmAnya rIte prayojAyelA hoya che. rUpakAtmaka abhivyakti bhAratIya sAhityano ja vAraso nathI. pazcimanA sAhityamAM "Allegroy rUpaka kAvyo pracalita che. bhAratIya sAhityanI saMskRta bhASAmAM zrIkRSNamizranuM "prabodhacaMdrodaya', yazapAlanuM "mohaparAjaya", "kaMTanAthanuM "saMkalpasUryodaya', anaMtanArAyaNa sUrinuM "mAyAvijaya', vAdicaMdranuM "jJAnasUryodaya', padmasuMdaranuM "jJAnacaMdrodaya', gokuLanAtha upAdhyAyanuM "amRtodaya', kavi karNapUranuM "caitanya caMdrodaya', AnaMdarAyamakhInuM "vidyApariNayana", ane "jIvAnandana" jaya zekharasUrinuM prabodhaciMtAmaNi jevI rUpaka racanAo upalabdha thAya che. temAM rUpakonI lAMbI saMkalanAnI eka lAkSaNiktA gaNAya che. aMgrejI sAhityamAM kavi baniyanano Pilgrim's Progress' yAtrIono saMgha athavA saMgha paryaTana suprasidhdha rUpaka kAvya che. madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM nAnI-moTI rUpaka racanAo maLI Ave che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 premAnaMdanuM "viveka vaNajhAro e vANiyAnuM rUpaka che. zrAvaka kavi jinadAsanI vyApArI rAsanI racanAmAM dozI-vairAgInI vepAramAM jIta ane jUTharUpI jugArInA hAranI vigato gUMthAyelI che. kavi udayaratnanuM vaNajhArAnuM rUpaka kAvya premAnaMdanA kAvyanI asarathI sarjAyuM che. temAM jIvarUpa vaNajhArAno saMbaMdha mAnavajanmarUpI nagara sAthe darzAvyo che. narabhava nagara (nirbhaya) sohAmaNuM vaNajhArA re, pAmIne karaje vyApAra, aho morA nAyaka re. (14) saLaMga rUpaka kAvyonI sAthe laghurUpaka kAvyo paNa racAyAM che. madhyakAlIna samayanI keTalIka pada racanAomAM laghurUpako dvArA upadezAtmaka vicArone hRdayaMgama banAvavAmAM AvyA che. jJAnamArgI kavioe rUpaka kAvyo janatAne caraNe bheTa dharyA che. vepAra saMbaMdhI rUpakomAM nANAvaTa, huMDI, zarAphI, lAbha,khoTa jevA zabdaprayogo sthAna pAmyA che. mananAM rUpako mATe "nodUta' to dUta' jevA saMskRta bhASAmAM zabdaprayogo thayA che. marAThI bhASAmAM svAmI rAmadAsano manAe zloka mananA rUpakano nirdeza kare che. karma baMdha ane karmathI mukta thavA mATe mana mukhya che. teno nigraha karavo joIe. mana sthira thAya to ja sAco mArga joIne mukta thavAya che. te daSTie vicAratAM manane kendramAM rAkhIne kAvyo racAyAM che. kavi dayArAmanI manajI musApharanI paMktio joIe to - "manajI musAphara cAlo nija dezabhaNI mulaka ghaNA joyA re, musApharI thaI che ghaNI" (15) harAyA Dhora jevA manane vRMdAvanamAM zrI kRSNanI vihArabhUmimAM cAravAnuM kArya gopALagurune prArthanA rUpe darzAvyuM che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "manamati bagaDatAM sarva kAMi bagaDiyA DaravuM bahu nAthajI, dayA ANo jana dayAnA prItama zrI govardhana karuNA daSTa juo nijane jANo'' (16) "phahAruM DhaNakatuM Dhora, DhaNaka che sahu nagramAM sImA khetara khaLuM koi nA mUke.'' (17) 65 dhIrAbhagate manane 'sUbA' tarIke rAjakIya paribhASAmAM prayoga karIne sarvasattAdhIza che ema kalpanA karI che. khabaradAra, manasUbAjI khAMDAnI dhA2e hathiyAra bAMdhI re, satya laDAie laDavuM che. mana pavanathI gagana maMDaLa caDI dhIro sudhArasa pIje. (18) mana mevAsI (lUMTAro) mana sikalIMgara haradAnA hathiyArA sarANe caDhAva re, acchA utArI masako moLAvI melane to baDhAva re. (19) kavie sUbAthI UtaratuM thANedA2nuM rUpaka ApIne jaNAvyuM che ke - thANedAra thayA chore thANuM rAkho ThekANe, durlabha dehanagarI re, mAMhI beThA mANe.'' (20) ane Aja kavi dayArAmanI vikhyAta paMkti - "nizcayanA mahelamAM vase mAro vhAlamo, je 2e jAya te jhAMkho thAyejI.''(21) 'tana'nAM rUpako paNa kavioe prayojIne kAvyavANImAM navInatA ANI che. kAyA-nagara, deha-devaLa, baMgalo, reMTiyo, taMbUro, jevAM rUpakono prayoga thayo che. saMta kabIre kAyA mATe cAmaDAnI pUtaLI'no prayoga ryo che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rIte rUpaka kAvyonI mAhitI hariyALInA rUpakAtmaka abhivyaktinA eka aMgabhUta lakSaNa tarIke gaNAya che. hariyALI mAtra virodhAbhAsa nathI paNa rUpako ane pratIko paNa moTI saMkhyAmAM sthAna pAmyAM che. eTale rUpakAtmaka abhivyakti tenA vyAvartaka lakSaNa tarIke gaNavAmAM Ave che. hariyALI sAthe saMbaMdha dharAvatA keTalAka kavionI kRtiono ullekha mahattvano hovAthI atre noMdhavAmAM Avyo che. udyotanasUrinI (AThamI zatAbdI)nI kuvalayamALA kathA prAkRtamAM che. temAM vividha rUpakono prayoga thayo che. jaina kavi sidhdharSi gaNInI upamiti bhava prapaMca kathA saMskRta bhASAmAM che je rUpaka kathA tarIke ajoDa gaNAya che. zrI jayazekharasUrie saM. 1462mAM prabodha ciMtAmaNi nAmanA rUpaka graMthanI racanA saMskRtamAM karI che. vikramanI paMdaramI sadInA uttarArdhamAM gujarAtI bhASAmAM tribhuvana dIpakaprabaMdhanI racanA thaI che. A graMthane paramahaMsa prabodha' "prabaMdha ciMtAmaNi' nAmathI oLakhavAmAM Ave che je prabodha ciMtAmaNine suprasidhdha sAhityakAra kezava harSada dhruva A graMthane prAcIna rUpaka graMtha tarIke gaNAve che. hariyALImAM rUpakono paNa prayoga thAya che te daSTie uparokta vigato svarUpanA vikAsamAM aitihAsika mUlya dharAve che. hariyALIonA sarjanamAM uparokta kavionAM rUpakonI yojanAno prabhAva paDyo hoya ema lAge che. pratIka yojanA mATe paNa A graMtho preraka banyA hoya ema mAnIe to paNa ucita lAgaze. tribhuvana dIpaka prabaMdhamAM rUpako joie to - AtmArUpI haMsa, cetanA priyarANI, kAyAnagarI, manakArabhArI, mAyArANI, pravRttiputra, moharAjA, nivRtti aNamAnItI vivekaputra, vivekanI patnI sumati ane Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyamazrI, puNyaraMga pATaNanuM rAjya, zukaladhyAna agni, kAmacora, vagere rUpakothI graMtha samRdhdha che. jaina sAhityanA uttama kavi tarIke khyAti apAve tevI emanI abhuta kAvyazakti ane kalpanAnA raMgono paricaya karAve che. hariyALImAM AvA prayogo thayA che. te daSTie pUrve thaI gayelA jaina kavionI kRtiono avazya prabhAva paDyo che te nirvivAda che. pratIkanA prayogathI virodha garbhita zailInAM kAvyo saMtakabIranI racanAomAMthI upalabdha thAya che. bhakta kavio saguNa upAsanAmAM jeTalI sahajatAthI upamA-rUpaka AdithI abhivyakti karatA hatA tevI ja saMta kavioe potAnI rahasyAtmaka anubhUtine vyakta karavA mATe pratIka yojanA ane sAMketika zailIno svAbhAvika upayoga karyo che. avaLavANImAM zabdo hetupUrNa che. tema chatAM A zabdono artha zabdakoza vyAkaraNa ane loka vyavahArathI bhinna hoya che. avaLavANI samajavA mATe nirguNa upAsanAnA rahasya uparAMta sAdhanAno marma AtmasAt karavo vizeSa Avazyaka che. avaLavANInI racanA navIna nathI. tenI paraMparA bhakti mArganI sAthe saMbaMdha dharAve che. ziva, vaiSNava, zakti, mahAyAnI sahajyAnI baudhdha saMpradAyamAM ane sUphImatamAM avaLavANInuM nirUpaNa thayeluM che. avaLavANI e pratIkAtmaka nirUpaNa karatI kAvya zailI che. avaLavANI hindI sAhitya sidhdha ane nAtha saMpradAyamAM maLI Ave che. 5. haraprasAda zAstrI, zrI DaoN. prabodhacaMdra bAgacI, mahApaMDita rAhula sAMkRtyAyana, AcArya hajArIprasAda dvivedI, DaoN. zazIbhUSaNa dAsagupta, DaoN. dharmavIra bhAratI, DaoN. rAMgeya rAghava jevA nAmAMkita sarjakoe potAnA viSayonI abhivyaktinI sAthe AvI asaMbaMdha abhivyakti aMge paNa nirdeza karyo che. hindI ulaTabAsI zabdaprayoga avaLavANI mATe thAya che. aTapaTI bAnI, aTapaTI abhivyakti zabdo paNa paryAyavAcI gaNAya che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 A zailInI racanAmAM bhASAno camatkAra ane rahasyAtmaka abhivyakti mahattvanI che. hindI sAhityamAM AvI racanAo ramainI, kuMDaliyA, savaiyA, arilla, dohA, sAkhI vagere svarUpamAM maLI Ave che. temAM prathama paMkti dhruva tarIke sthAna pAmelI hoya che je aMtima paMkti sAthe viSayavastunuM sUcana kare che. aMtima paMktimAM ke kaDImAM koi eka kriyApadano vizeSa rIte prayoga thAya che. A zailInuM lakSaNa virodhAbhAsa dvArA abhivyakta karavAnuM che. zabdono asaMbaMdha vicitra prayoga noMdhapAtra che. AdhyAtmika anubhavanI abhivyakti ane vicArapradhAna racanAno e avaLavANInuM lakSaNa gaNAya che. pAribhASika zabda prayogothI AvI racanAo sAmAnyataH AtmasAt thaI zakatI nathI. jyAre teno artha samajAya che tyAre anahada AnaMdanI anubhUti thAya che. dhArmika jijJAsAvRtti uta nna karIne te mArgamAM lokone pravRtta thavA mATe avaLavANIno prayoga A che. AdhyAtmika anubhUtine vyakta karavA mATe avaLavANInI zailI saphaLa nIvaDe che. sAdhanA dvArA prApta anubhavane sarva sAdhAraNatA sudhI pahoMcADavA mATe vicitra asaMbaMdha virodhAbhAsa yukta zabdothI abhivyakti karavAmAM Ave che. teno hetu kAvyAnaMdanI prApti uparAMta vyavahAra jIvanamAM vyasta lokone adhyAtmajJAnanI dizAmAM pravRtta thavAno sUcitArtha upalabdha thAya che. A rIte avaLavANImAM vicitratA-geyatA, bhAvanI gaMbhIratA, pAMDitya, AkarSaNa, rUpakanirUpaNa, vyaMgya vakrokita, rahasyAtmaktA jevA keTalAMka lakSaNo hoya che. pariNAma svarUpe AvI racanA prathama daSTie pratyAyana karavAmAM samartha nathI banI zakatI paNa budhdhine kasoTIe caDhAvIe tyAre teno sAco AnaMda mANI zakAya che. hindI sAhityamAM avaLavANIno sarvottama kavi saMtakabIra gaNAya che. enI pada racanAo viSaya, pratIka, rUpako ane camatkAra jevAM lakSaNothI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyaMta samRdhdha che. kabIra uparAMta dharmadAsa, raidAsajI, gurunAnaka, dAdudayALajI, haridAsajI, tulasIdAsajI, sevAdAsajI, bAbA malukadAsajI ane suMdaradAsajI vagere saMta paraMparAnA kavioe avaLavANImAM racanAo karI che. jagajIvanasAhaba, dariyAsAhaba, caranadAsa, garIbadAsa, palaTUsAhaba, svAmI zaMkaradAsa paNa Aja paraMparAnA anuyAyIo che. A prakAranI racanAomAM alaMkAronuM pramANa vizeSarUpe hoya che. rasanI daSTie abhuta ane zAMta rasa hoya che. uparokta saMdarbha uparathI eTaluM spaSTa thAya che ke jaina sAhityamAM hariyALI racanAo navI nathI. paNa sAdhu kavioe adhyAtma sAdhanAnI anubhUtine vyakta karavA hariyALIno Azraya lIdho che. saMta paraMparAmAM AvI racanAo vizeSa che. te daSTie jaina sAdhuonI AvI kRtio adhyAtma mArganA rahasyane mATe keTalIka sajajhAyanI racanAonI sAthe hariyALInI racanAo karI che. hariyALIne sakjhAyanA paryAyarUpe paNa gaNavAmAM Ave che. sajhAyamAM tattvataH vairAgyabhAva dvArA AtmAbhimukha thavAno hetu rahelo che. tenuM ja anusaraNa hariyALI thayuM che. chatAM hariyALI zailInI daSTie navIna hovAthI sajhAya karatAM judI pADavAmAM Ave che. sakjhAyamAM pratyApana mATe vicAra maMthana karavAnuM nathI jyAre hariyALImAM to dhIragaMbhIra banIne vicAravA chatAM artha bodha thaze ke nahi te nizcita nathI eTale sajhAyanI sAthe vaicArika sAmya hovA chatAM artha bodha ne zailInI daSTie bhinnatA rahelI che. - hariyALI svarUpanI aitihAsika mAhitI nIce pramANe che. Agama graMthothI AraMbhIne arvAcIna kALa sudhImAM hariyALInA vikAsamAM A vigato mahatvanI gaNAya che. [1] pAIpa (1-50).(1) nandIsUtranI cUrNinA racayitA jinadAsa gaNi mahattare mAtA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 pitAnA nAmano prahelikAmAM ullekha karyo che. potAnuM nAma padvI sAthe ADAavaLA akSaromAM darzAvyuM che. A racanA vi. saM. 733 nI che. prahelikA jaina ane jainetara saMskRta graMthomAM zabdAlaMkAra prayoga rUpe mAnavAmAM Ave che. prahelikAno uddabhava pAMca hajAra varSa jeTalo prAcIna che. vartamAna hariyALImAM prahelikA paNa preraka banI che. (2-3) paM. naMdisahajagaNinA ziSya ke bhakta abhayaprabhagaNie lakhelI paNa ajJAtakaka tetrIsa hariyALIo. Ane meM "hariyALI samuccaya" e nAme oLakhAvI che. AnA aMtamAM abhayaprabhagaNie racelI eka hariyALI che. Ama je 34 hariyALIo che temAM traNa saMskRtamAM, be pAIyamAM ane bAkInI 29 gujarAtImAM che. (4) bhojavijaye lakhelI ane kartAnA nAma vinAnI coryAsI hariyALIo. AmAM be hariyALIono aMka 37no apAyelo che eTale kharI rIte 85 hariyALIo che. ene meM "hariyALI-kadaMbaka nAma ApyuM che. emAM eka hariyALI saMskRtamAM che; bAkInI gujarAtImAM che. (5-7) lekhaka ke kartA koNa che enA nirdeza vinAnI 25 hariyALIo. enA pachInI eka hariyALI e ja pAnAmAM e ja hastAkSaramAM lakhAyelI hoya ema jaNAya che. tyAra bAda jenI pAse A pAnuM haze teNe AmAM saMskRtamAM eka hariyAlI noMdhI chemA hariyALIone meM "hariyALI-nikara" evuM nAma ApyuM che. (8) prakIrNaka hariyALIo. judI judI hAthapothImAMthI je chUTIchavAI ane kartAnA nAma vinAnI hariyALIo mane maLI che tene mATe meM A nAma yojyuM che. (9) lIMbaDInA bhaMDAranA sUcIpatramAM "ajJAtakaka tarIke oLakhAvAyelI hariyALIo. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 (10) harSavijaye lakhelI ane mohana nAmanI koI vyaktie racelI 43 hariyALIo. 44mI hariyALI vAstavika rIte 43mI che. A hariyALIone meM "hariyALI-prakAra" evuM nAma ApyuM che. (11) hIrAnaMdasUrie vi. saM. 1485mAM racelo "vidyAvilAsapavADu" mAMnI hariyALIo. (12) kavi depAlakRta hariyALI. "varasaI-kAMbalI'thI e zarU thAya che. emAM ekaMdara cha padyo che. eno Tabbo mane maLyo che. depAle A uparAMta bIjI hariyALIo racI hoya ema lAge che. (13) lAvaNyasamaye vi. saM. 1540 thI vi. saM. 157panA. gALAmAM racelI hariyALI. AnI eka prati lIMbaDInA bhaMDAramAM che. (14-18) brahmamunikRta pAMca hariyALIo. (19) kuzalalAbhe vi. saM. 1616mAM racelI mAdhavAnavalakathAmAMnI hariyALIo (samasyAo.) (20) nayasundare vi. saM. 1637mAM racelA "rUpacaMda kuvaMra rAsa"mAMnI hariyALI. (samasyAo.). (21) RSabhadAse vi. saM. 1670mAM racelA "rUpacaMda kuMvara rAsa"mAMnI hariyALI. (22-28) samayasundaramaNikRta sAta hariyALIo. (29) AnaMdaghanajIkRta hariyALIo. (30) padmavijayakRta hariyALI. AnI eka prati lIMbaDInA bhaMDAramAM che. (31-32) nyAyAcArya yazovijayagaNikRta be hariyALIo. e paikI "cetanA" - hariyALI upara emaNe jAte Tabbo racyo che evo ullekha zAo ) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jovAya che. A TaLe mane maLyo nathI paraMtu vi. saM. 180ra evo lipikALanA nirdezavALo Tabbo mane maLyo che. bIjIno uttara dezavirati, ane sarvavirati che. (33) jinacaMdanA ziSya devacaMde racelI hariyALI. (34) bhAvaprabhasUrie racelI hariyALIo. (35-36) vinayavijayagaNie zarU karelo ane nyAyAcArya vi. saM. 1730nA arasAmAM pUrNa karelo "zrIpAla rAjAno rAsa" khaMDa 1, DhAla 2 ane khaMDa 3, Dhar. 7) mAMnI hariyALIo (samasyAo.) (37) jJAnavimalasUrie vi. saM. 1774mAM racelA "azoka rohiNI rAsa mAMnI hariyALI tema ja bIjI keTalIka (38-40) zubhavijayagaNinA ziSya paMDita viravijaye racelI traNa hariyALIo. A traNe sajjana sanmitranI prathama AvRttimAM pR. 577-581mAM chapAyelI che. (41-42) "jaina satya prakAza" (va. 5 aM. 9 ane va. 6, e. 1) mAM chapAvAyelI ekeka hariyALI. (43-44) be hIyAlIgIta. juo pR. 10, Ti. 3-4. (45-47) zAmaLabhaTTa vi. saM. 1740-vi. saM. 1821)nI chappArUpa samasyAo temaja enI kRti "naMdabatrIsImAMnI ane "padmAvatI-AkhyAna"mAMnI hariyALIo. (48) dayArAma (vi.saM. 1845-vi. saM. 1909) racela "cAturI cittavilAsa'. (49-50) ukhANAMo ane koyaDAo. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] pAThaya (1-6) (1) uttarajhayaNagata prahelikAo. (2) jinadAsagaNi mahattare racelI samasyAo. (3) dhanezvarasUrie vi. saM. 1095mAM racelI "surasuMdarI kahA"mAMnI vinodAtmaka paheliyA. (4) lakSmaNagaNie vi.saM. 1199mAM racela "supAsanAcariya" gata paheliyA. (5) jayavallabhakRta riyAlI-vajA. AmAM cauda paDyo che. (6) ratnazekharasUrikRta sirivAlakahAnA 71mA padyamAM samasyApada' tarIke nirdezAyeluM pada 7mA padyamAM nIce mujaba apAyuM "punidi tamarU . AnI be rIte pAdapUrtirUpe racAyelAM padyonA kramAMka anukrame 73 ane 76 che. [3] pAiya-saMskRta (1) (1) jJAnavimalasUrikata zrIpAlacaritra (patra 3 A)mAM pAiyamAM eka samasyArUpa padya che. tyAra bAda "purniva tattakhyate"nI be rIte pAdapUrti che. ane be praznarUpa ekeka saMskRta samasyA che. saMdarbha. hariyALI saMcaya - pro. hIrAlAla kApaDiyA pA. 13 thI 17 hariyALI kAvya prakAranA vikAsanI upalabdha mAhitIne AdhAre ema phalita thAya che ke eka lokathI prAraMbha thayelI AvI kAvya racaono madhyakAlIna pada svarUpano Azraya laIne laghukAvya prakAra tarIke vistAra Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 thayo che. jaina sAhityanI hariyALIo samasyA, rUpako, pratIko ane sAMketika pratIkothI samRddha che. eTale teno arthavistAra thatAM abhinava kAvya prakAra tarIke aneruM AkarSaNa jamAve che. hariyALInA preraka baLa tarIke kAryarata samasyA, yaugika sAdhanAnI anubhUti, bauddhadharmanI sAdhanA bhUmikAne hariyALImAM sthAna maLyuM che. eTale hariyALInA prakAro paNa artha gaMbhIratAnI sAthe vinoda-manoraMjana karAvavAno guNa dharAve che. sAhitya dvArA nirdoSa AnaMdAnubhUti karAvatI hariyALIo kAvya jagatamAM cirasmaraNIya banI rahe che. prakaraNa - 2. saMdarbhasUci naM-1. kabIra vANI sudhA pA. - 80 2. pA. - 81 " pA.-133 pA.-133 pA.-136 - je che $ $ $ $ $ pA.-137 gujarAtI sAhityanAM svarUpo pA.-137 pA.-50 pA.-para pA.-53 pA.53 $ $ $ $ pA.-pa3 pA.-54 pA.-55 pA.-414 pA.-415 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. .. ,, ,, "" "" 39 "" "" 31 11 hindI saMtokA ulaTabAMsI sAhitya ,, jina guNamaMjarI ,, pA.-415 pA.-416 pA.-416 pA.-418 pA.-418 pA.-56 pA.-75 pA. 471 75 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakaraNa - 3 1. pratIkAtmaka hariyALI hariyALIonI vividhatAmAM kAvyakalAnI daSTie viziSTa guNo che. rUpako, pratIko, vakrokita, jijJAsA, rasa ane alaMkAra vagerethI samRddha kAvyakRtio svataMtra kAvya tarIkenI asmitA siddha kare che. nirAkAra upAsanA, zudhdha AtmasvarUpanI anerI anubhUti ane nijAnaMdane paramAnaMdanI avarNanIya anubhUtine vyakta thayelI nihALI zakAya che. A prakAranI kRtio eTale kAvya ane adhyAtmano subhaga samanvaya. adhyAtmasAdhanAnI zuSkatAne jana sAdhAraNa sudhI pahoMcADavAno prayatna hariyALI dvArA thayo che. kAvyarasa e AkarSaNanuM aMga che eTale AvI racanAomAM rasiktA dvArA vicAro pragaTa thAya che. temAM arthaghanatA hovAthI prathama daSTie to mAtra jijJAsA jAge, vAraMvAra ciMtana-manana thAya pachI ja artha bodha thAya che. kavi kalpanA pratIka, rUpako ne virodhamUlaka zailI hovAthI AvI hariyALIomAM UMcI kavipratibhAnuM darzana thAya che. kavitA e koI sAmAnya racanA nathI paNa temAM UMDuM rahasya che te pAmavA mATe budhdhi, hRdaya, lAgaNInA trividha samanvayathI tenA AMtara dehamAM rahelA vicAro AtmasAt karI zakAya che. TUMkamAM ema kahI zakAya ke hariyALIomAM adhyAtmasAdhanAnI sAMpradAyika anubhUti sAthe koI navI ja zailIno prayoga thayo che. hindI bhASAnA sAhityamAM tene ulaTabAsI zailI" nAma ApavAmAM AvyuM che te yathArtha lAge che. varNanAtmaka, samasyAmUlaka, rUpakAtmaka hariyALInI sarakhAmaNImAM evI racanAo bhAvakanI kasoTI karIne maMthana dvArA amRta pAmyAno sAhityika AnaMdano paritoSa thAya che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada' baMdhamAM racAyelI hariyALIo hovA chatAM be hariyALI adhyAtma "stuti" kAvya prakAranI che. "uThI savAre sAmAyika lIdhuM ane nArIjI moTA ne kaMthajI nAnA" e stutisvarUpanI hariyALI che. teno bAhyadeha stutino che, AMtaradeha hariyALIno che. rasa, alaMkAra, vicArasamRddhi, abhivyaktimAM rahelAM rUpako, pratIko ane virodhAbhAsanI viziSTatAne kAraNe kAvya sAhityanA aNamolaratna tarIke tene sthAna ApIe to te atizayokti nahi kahevAya. kavinI anerI mastI - mijAjano svAbhAvika paricaya temAMthI thAya che. varase kaMbala bhIMje pANI, mAchalIe baga lIdho tANI, uDe uDe re AMbA,koyala horI,kIya sIMcatA phalIe bIjo re. 1aaaa DhAMkaNIe kuMbhAraja ghaDIyo, laMgaDA upara gardabha caDhIyo, nizA dhove oDhaNa rove, zakaro beTho kautuka jove. ghara Aga baLe aMgIThA tApe, vizvAnala beTho TADha, khIlo dUjhe ne bheMsa viloe, mInI beThI mAkhaNa tApe. dAvA vahu vIAi sAsU jAi, lahUDe devara mAtA nIpAI, sasaro sUto vahu hiMDoLe, hAlo hAlo zobhAvI bole. 4 sarovara upara caDhI bilAI, khaMbhaNa ghare caMDALI jAI, kIDI sutI polana mAve, UMTa vaLI paranALe jAve. pAA DokarI dUjhI bheMsa vahuke, cora core ne talAra bAMdhI mUke, e hariyALI je nara jANe, mukhe kavi "depAla' vakhANe. dA akalaMka graMthamALA - puSpa - 177, pA. 39 varase kAMbala bhIje pAnI (1) artha : "varase kAMbala" eTale indriyo karma kare che tethI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 'bhIMje pANI'. jIva karme bhAre thAya che. indriya rUpa kAmaLa, varasatA jIva rUpa pANI karmathI bhIMjAya che ane bhAre thAya che. lobharUpI mAchalIe bagalArUpI jIvane saMsAramAM tANI lIdho che. uDa-sAvadhAna thA. AMbA-jIva, koyala-tRSNA, mhorI-vistArI, vikAsa pAmI, kalI-mAyArUpI kaLI sIMcatA lobha ane kheda rUpI bIjorU vRkSa phaLyuM-vadhyuM. (2) artha : DhAMkaNa-mAyA, kuMbhAra-jIvAtmA, manajIbhAi. mAyA rUpI DhAMkaNIe jIvane kuMbhAra jevo banAvyo - saMsAramAM rakhaDAvyo, laMgaDo eTale rAga, dveSa, abhimAna te upara gardabharUpI jIva caDhyo-saMsArI jIvAtmA kaSAyothI lepAyo. nizA-kAyA, dhove-ghaDapaNa AvavAthI, oDhaNa-jIvAtmA rUpe che. kheda pAme che.- duHkhI duHkhI thAya che. zakaro-saghaLuM kuTuMba beThuM beThuM khela juve che - vinoda mANe che, paraMtu jIvane te kaMi madada karI zakatuM nathI. jIva ekalo ja ghaDapaNanI yAtanA bhogave che. A padyamAM kevI suMdara rIte 'ekatva bhAvanA' guMthI lIdhI che. zarIramAM vyAdhi pratyakSa thAya, te koithI lai nA zakAya, e bhogave eka sva-Atma pote. ekatva bhAvanAnI bAkInI bhAvanAonuM svarUpa vicAravuM. dhruje che. (3) artha : vizvAnala-kAmAgnithI jIvarUpI viSayavelI kaMpe che, khIlo-jIvo, puNya karIne dujhe-dUdha Ape, sukhI thAya tethI bheMsakAyA, viloe eTale sukha bhogave che, ane mInI-mAyArUpI mAkhaNa jIvane tAve che-saMsAramAM bhamAve che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) arthaH vahu-kumati, vIAI-vyApI. jyAre kumatirUpa vahuno vikAsa thayo, paraMtu.. lahuDe devare-laghukarmI, haLukarmI jIve te vakhate sumatirUpa mAtA utpanna karI. jIvAtmA sumatinI sobatathI samabhAvI thayo. sasaro-jIva, sUto-pramAdamAM paDyo, tyAre sumatirUpI putravadhU tene hiMDoLe che-hiMcakA nAkhe che ane hAlo-hAlo udyama karo, puruSArtha karo, kALa DhaMkaDo Ave che ema kahe che. mahAvIra prabhue cAra jJAnanA dhaNI gautama gaNadharane upadeza Apyo samaya goyama mA pamAye ! (mAgadhI) he gautama! eka "samaya"no pramAda karIza nahi. (jaina tatvajJAnamAM samaya"no artha jJAnI pAsethI jijJAsue jANava) "uttarAdhyayana AgamamAM A matalabanA cauda paMdara loko che. eka kSaNa-paLano paNa pramAda karavo nahi. vardhamAnasvAmInA bIjAM vAkyoH "jo usthita hai, pramAda na kare" (AcArAMga) sAvadhAna thaI, je sUto che teNe jAgavuM joIe : je jAgRta che teNe pramAda choDI, sAdhanAmArge cAlI, siddhi prApta karavAnuM lakSa rAkhavuM joIe. ala kusalamsa pamAeNe (AcArAMga) kuzaLa vyaktie-budhdhizALI, samajadAra AtmAe pramAda na karavo joIe-eka kSaNabhara paNa ALasa na karavI joIe kAraNa ke pramAda jIvAtmAno mahAna zatru che. ApaNuM mana eTaluM caMcaLa che ke indriyanA viSayo tarapha lobhAya che tethI rAga-dveSa, krodha-mAna-mAyA-lobha janme che. je jIvAtmAne saMsAramAM rakhaDAve che, janma-jarA-mRtyunA cakkaramAM phasAve che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 karuNAnA svAmI prabhue ApaNane kevo sarasa saraLa-suMdara "mArga batAvyo che paNa mAnavInuM avaLacaMDu mana-arere, hAya hAya! avaLe mATe caDhAvI de che. (5) arthaH sarovara-zarIra, vIlAI-ghaDapaNa, kAyA, ghaDapaNathI vyApta banI, ane baMbhaNa-brAhmaNa eTale jJAnavaMta jIvane kadAgraharUpI caMDAlaNI utpanna thaI. kIDI-mAyA, sutI-vistAra pAmI, pola-kAyA, na mAve-samAya nahIM. vistAra pAmatI pApa mAyA zarIramAM samAtI nathI. UMTa-lobha paranALa-vahevAra vagere. lobha, vyApAra vagere vyavahAra rUpI paranALamAM vahI jAya che. (6) artha DokarI eTale ciMtA, dujhe eTale vadhe tethI bheMsarUpI zarIra vasukI jAya-sukAya. cora rUpI mana, corI kare che-pApa kare che, tethI talAra eTale jIvAtmA karma-baMdha pAme che. A hariyALInA kavi depAla kahe che ke catura puruSa A hariyALIno sAco artha samaje che te puruSanI kavi depAla pote sva-mukhe prazaMsA kare che. (depAla bhaNe' - maMgaLa dIvAmAM Ave che - vicAro.) (2) avadhU eso jJAna vicArI, vAme kauna purUSa kauna nArI, bammana ke ghara nahAtI dhotI, jogI ke ghara celI, kalamA paDha paDha bhaI re tarakaDI, ApahI Apa akelI. avadhU. palA sasaro mAro bAlo bolo, sAsu bALakuMvArI, piyujI mAro poDhe pAraNiye, to meM huM jhulAvaNahArI. avadhU. mArA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM huM paraNI nahIM huM kuMvArI, putra jaNAvaNa hArI, kAlI dADhIko meM koI na choDyo, hajue huM bAlakuMvArI. avadhU. 53aaaa aDhIdvIpameM khATa khaTulI, gagana ozIkuM taLAI, dharatI ko cheDo AbhanI pIchoDI, toye na soDa bharAI. avadhU. 4 gagana maMDalameM gAya vihANI, vasudhA dUdha jamAI, sau re suno bhAI valoNuM valove, to tattva amRta keI pAI. avadhU. pApA nahi jAu sAsarIe, nahi jAu piyarIe, piyujIka seja bichAI, AnaMdaghana kahe suno bhAI sAdhu, jyotise jyota milAI. avadha, dAdA he avadhUta! he masta saMyamI A prakAranA jJAnano vicAra kara ke AmAM koNa puruSa che ne koNa strI che. jyAre e brAhmaNane ghera gaI tyAre hiMdudharmanA karmakAMDa pramANe hAvA dhovAmAM parovAI ne nitya kriyA karavA lAgI. yogIne ghera gaI tyAre enI ziSyA tarIke yoganA kAmakAjamAM lAgI gaI. vaLI musalamAnane tyAM gaI tyAre muslima dharmanA kurAnanA kalamA paDhatI bIbI thaI gaI ane chatAM e pote jAte to ekanI eka rahI che. A jIvAtmA je jAtimAM avataryo te jAtinA dharmamaya thaI gayo ane avizudhdha cetanA jAta jAtanA khela khele che. chatAM aMdara rahelo zudhdha cetana to pavitra-pote ekalo ja che. jIva eka gatimAMthI bIjI gatimAM jAya che tyAre zudhdhAtmA to pote teno te ja rahe che. karmonA AvaraNane lIdhe navA-navA veza janma dhAraNa kare che. AmAM koNa purUSa ne Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 koNa strI che te vicAro. A padamAM eka gUDha samasyA rahelI che. eka strI kuMvArI nathI ke paraNelI paNa nathI. AvuM kevI rIte saMbhave che? zuM te vezyA che? padamAM ema jaNAvyuM che ke ene koI kALI dADhI vALAne paNa choDyo nathI, tema chatAM te strI brahmacAriNI che. AvI paraspara virodhI vAtone samajavA mATe sau prathama "bhavitavyatAnuM svarUpa jANavuM joie. AnaMdaghanajIe A padamAM 'tRSNA'nA rUpakano Azraya lIdho che. te jaNAve che ke, krodha nAmano mAro sasaro che. te evo bhoLo che ke jyAM jyAM jAya che tyAM turata ja dekhAya che. mArI "mAyA' nAmanI sAsu bALa kumArI che. te atyaMta caMcaLa svabhAvanI hovAthI koI eka gharamAM sthAyI rahetI nathI. mArA pati jIvAtmA ajJAnatAnA pAraNAmAM jhule che ane huM svayaM te pAraNuM jhulAvuM chuM. huM pote paraNelI nathI ke vivAhita paNa nathI ane huM bALakuMvArI paNa nathI, tema chatAM mAre "saMkalpa-vikalpa' nAmanA be putra che. A saMsAramAM meM koIne paNa bAkI rAkhyo nathI, tema chatAM huM bALakuMvArI chuM. kAraNa ke mAruM peTa kadIpaNa bharAtuM nathI ( asaMtuSTa sthiti) me devatAone paNa choDyA nathI. devatAone khAvA-pIvAnI koI ciMtA nathI, bALakonA vivAhanI paNa ciMtA hotI nathI. emane alaMkAro banAvavA paDatAM nathI ke makAna banAvavuM paDatuM nathI. emane rahevA mATe zAzvata vimAno che. tema chatAM emanAmAM eTalI badhI tRSNA hoya che ke potAnAthI adhika RdhdhisamRdhdhivALA devone joine bhayaMkara IrSyA thAya che. AnaMdaghanajI kahe che ke tRSNA mahAbhayaMkara che. have bhavitavyatAno vicAra karIe. karma pariNAma (phaLa) rAjA che. kALa pariNati mahArANI che. karma pariNAma mahArAjAne nATaka jovAno, tamAso jovAno bahu zokha che. te lokone aneka pAtrono veza ApIne emanI pAse vividha jAtanAM nATaka karAve che. saMpUrNa sattAdhIza evI kALapariNati mahArANI A rAjya calAve che. rAjA karatAM paNa A Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 mahArANI vadhu prabhAvazALI che. tema chatAM A mahArANIne saMsAramAM vAMjhaNI jAhera karavAmAM AvI che. eka vakhata mahArANIne putra prApta karavAnI icchA thai. phaLasvarUpa pUrva svapnasUcita ene sumati nAmano putra utpanna thayo, paraMtu A putrane koinI najara na lAge te mATe maMtrIoe mahArANIne vAMjhaNI jAhera karI. vAMjhaNInI lokamAnyatAthI gabharAine mahArANIe pharIthI putra prAptinI icchA karI. rAjAe rANInI icchAno svIkAra karIne kahyuM ke tane putra prApti thaze. A dRSya joine rAjA-rANInI putravadhU azudhdha cetanA (bhavitavyatA)e kahyuM ke mAro sasaro to bahu bALo-bhoLo che, mArI sAsune lAkho, karoDo, abajo putro thai gayA che, tema chatAM te potAnI jAtane vaMdhyA, aputravAn mAne che. ane putra janma thAya tevI icchA rAkhe che mATe sAsune bALakumA2I mAnavI paDe che. jyAre saMsArI jIva avyavahAra rAzimAMthI nIkaLIne vyavahAra rAzimAM Ave che tyAre te karmapariNAma rAjA kALapariNati mahArANIno putra mAnavAmAM Ave che. A putrane bhavitavyatA nAmanI strI prApta thAya che. saMsArI jIvo para A bhavitavyatA rUpI strInuM jora bahu cAle che. (prabhAva paDe che.) A svAdhInatA pati bhavitavyatA patidevane aneka bhava saMbaMdhI goLIo khavaDAve che, judA judA bhavomAM bhramaNa karAve che. A goLIno rasa patideve gaLAmAM utAravo paDe che. tenA rasa anusA2 patidevanuM nAma ane rUpa nakkI thAya che. bhavitavyatAno cetanadeva sAthe thoDo paNa zarIra saMbaMdha thato nathI. bhavitavyatA to prANIne ekaja bhavamAM bhogavavAnAM karmo Ape che. matalaba ke cAragatimAM jIvAtmA bhramaNa kare che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 mATe he avadhUta vicAra karo ke uparanA padamAM vAstavamAM koNa purUSa che? koNa strI che? svAdhIna koNa che? parAdhIna koNa che? svAmI koNa che? konI sattA cAle che? akalaMka graMthamALA puSpa-177, pA.-2 avadhUta eTale je vyaktie varNa ane Azramano tyAga karI AtmasvarUpano sAkSAtkAra karyo hoya te. tenA mATe gujarAtI bhASAmAM jogI ke vairAgI zabda prayoga thAya che. gurudattAtrayanA ziSyo zarIre bhasma lagAvIne hAthamAM cIpiyo rAkhI aleka, aleka pokAre che tene paNa avadhUta kahevAmAM Ave che. (3) esA jJAna vicAro prItama, gurUgama zailI dhArI re, svAmI kI zobhA kare sArI, teto bALakumA2I re, je svAmI te tAta tehano, kahyo jagata hitakArI re. esA. 51 aSTa dIkarI jAI bALA, brahmacAriNI paraNAvI pUraNa caMdAthI, eka seja navi aSTakanyAkA suta vaLI jAye, dvAdaza te te jagamAMhe ajanmA kahI e, karatA tAsa jove 2, sove re. esA. 52 vaLI soi re, nahIM koi re. esA. 5gA mAta tAta suta eka dina janame, choTe baDe mUla tInoMkA sahu jana jANe, zAkha bheda na kahAve re, pAve re. esA. 4 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo iNake kuLa kerI zAkhA, jANe khoja gAve re, khoja jAya jagameM to paNa te, sahuthI baDe kahAve re. * esA. pApA athavA naranArI napuMsaka, saukI e che mAtA re, SaTu mata bAlakumArI bolata, e acarijakI bAtAre. esA. 6aaaa loka lokottara sahu kArajameM, yA vinA kAma na cAle re, cidAnaMda e nArIzuM ramaNa, muni manathI navi TAle re. esA. chA haMsaratna maMjUSA. bhA. 2 - pA.311 esA jJAna vicAro prItama! he prItama! he zudhdha cidAnaMdasvarUpa AtmA, gurUgamathI zailI samajIne huM have pachI kahuM chuM tenA jJAnano vicAra karo. eka strI che te bALakamArI che chatAM svAmInI zobhA kare che, teno ja svAmI che te ja teno pitA che tene jagatano hitakArI kahyo che. A strI samatA-virati che, tenA svAmI virati dhAraNa karanAranI zobhA vadhAre che vaLI te bALakamArI che teNe eka nAtha svIkArelo nathI je teno svAmI kahevAya che te viratidhArI ja tenA pitA koNa che tene janma ApanAra che. virati dhAraNa karanAra potAnAmAMthI ja tene pragaTAve che. vaLI te viratidhArI AkhA jagatanA sarva prANInA hitecchu hoya che. have te bALA (virati) ATha dIkarI pAMca samiti ane traNa gupti rUpa thaI chatAM te svabhAve brahmacAriNI ja kahevAya che. te ATha putrIne pUrNacaMdra je zudhdhasvarUpI AtmA tenI sAthe paraNAvI che, teNe tene Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 potAnI karIne svIkArI che. paNa teo eka zayyA upara sUtA nathI. sahaja mAtra paNa pramAda sevatA nathI. athavA eka zayyAe zayana karavAnuM te ATha pravacana mAtA kahevAtI hovAthI tenuM kAma paNa nathI. have te ATha kanyAone bAra putro - bAra aviratino tyAga thayo, paraMtu te putro ajanmA kahevAya che kAraNa ke teno kartA koI nathI, teo pote ja AtmarUpa kahevAya che. A mAtA pitA ane putra eka divasanA janmelA hovA chatAM nAnA moTA kahevAya che eTale ke teo AtmAnA guNarUpa hovAthI teno janma sAthe ja kahevAya che. chatAM prathama virati dhArakane pachI tenI ATha putrI ne bAra putra ema nAnA moTA kahevAya che. te badhAnuM mULa paramAtmA athavA emanI vANI che. ema sau jANe che chatAM tenI badhI AzA ne badhA bheda koI chamastha manuSya jANI zakto nathI. je enA kuLanI badhI zAkhA jANe che eTale ke kevaLajJAnI thAya che te to pachI khojarUpa je mati zrutajJAna tene gumAve che paraMtu khoja (matikRta) gumAvyA chatAM kevaLajJAnI thavAthI te sauthI moTo kahevAya che. A virati nara, nArI ne napuMsaka saunI mAtA che. traNe prakAranA vedavALA (apavAda) tene dhAraNa karI zake che. A samatA athavA viratine jIe matavALA (SaDradarzana) bALakumArI eTale eka svAmI dhAraNa karyA vinAnI svIkAre che. te AzcaryanI vAta che kAraNa ke vyaktigata rIte tenA svAmI ghaNA che. laukika ke lokottara sarva kAryamAM samatA vagara cAlatuM nathI. cidAnaMda mahArAja kahe che ke A virati athavA samatArUpI strI sAthenuM ramaNa tenI sAthe rahI AnaMda meLavavA te muni mahArAja manamAMthI koI paNa vakhata kSaNavAra paNa visaratA nathI. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) karkazA nArInI sajjhAya magarI u52 kauvo bolyo, pAmaNA AvyA tIna, pAmaNA tArI mUMcho bALuM, chANAM na lAvyo vINa, karkazA nAra maLI re dhanya ho dhanya pIyujI terA bhAgya. 515 pAmaNA AvyA dekhIne re, cUlo dIyo bUjhAya, paraNyAne be lAto mArI, Apa besI rIsAya karkazA. 525 mUla-mUTha bAjaro pIsanojI, lai beThI bhara sUpa, aba jo paraNyo AvI kaheze, to jai paDuMgI kUpa. karkazA..gA gharameM ukhala gharame ghaMTI, 52 ghara pIsaNa jAya, pADozI zuM vAto karatAM cUna kutarA khAya. karkazA. jA kAco bALyo baraDo bALyo, bALI DoyalAnI kAThI, chAparA bALye sUpaDo bALyo, toya na caDhI eka hAMDI. karkazA. pA tIna pAvakI sAta banAi sAta pAvakI eka, paraNyo TAkI saghaLI khA gayo, huM rahI saguNI eka. karkazA. pradA gaMgA AvI gomatIne, bicameM gharameM Ai jouM huM to, hajIye na AvI ghATI, marIo mATI, karkazA. prA 87 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 nAhI dhoI veza banAI, tilaka kare apAra, sUrya sAmano kare vinati, kadi mare bharathAra. karkazA. 8 AnaMdaghana kahe suNo bhAI sAdhu, yaha pada hai nirvANI, yaha padakI jo niMdA kare to, nizcaya narakanI khANI. karkazA. palA haMsaratna maMjuSA bhA.2 pA. 303 karkazA nArInI sajhAya (1) artha AtmAe mohanIya karmanA 69 koDA koDI sAgaro pamathI kAMika adhika sthitivALA pahADanI upara rahelI AtmAnI nibiDa ane karkaza karmagraMthirUpa magarI TekarI tenuM jora toDI nAkhanAruM apUrvakaraNa AdaryuM. eTale tenI anaMtakAlanI te magarIrUpa karkazAnArI ekadama akaLAI uThI. tevAmAM ochAmAM pUruM potAnA upara-mAthe rahela trIjA anivRttikaraNarUpa kauvau harSAvezavazAt samyakatva dezaviratirUpa traNa mahemAna AvyA che ema rasavRttie bolyo. A vAta te kauvAnI nikaTavartI evI karkazAe sAMbhaLI.te aniSTa vAta sAMbhaLatAne veMta krodhathI dhamadhamI uThelI te karkazA mukhya mahemAna. mAre rasoI pakAvavA sAruM anaMtAnubaMdhInA cAra kaSAyarUpa chANA joie te to tuM vaNIne lAvyA vinA ja cAlyo Ave che tethI huM to have e chANA tArI pAsethI meLavavA sAruM tArI apUrvakaraNanA pahelA samaya pUrvenuM sarvocca yathApravRttikaraNa ane te pachI thanArA apUrvakaraNarupa abhUtapUrva puruSArthadarzaka mUcho ja bALuM (ke jethI tuM pAcho mithyAtvane pAmIne mane anaMtAbaMdhInI cokaDIrupa cAra chANA ApI zake.) atra Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 AnaMdaghanajI ma. te nArInA dhaNI AtmAne vyaMgamAM kahe che ke he Atman tane AvI karkazA nArI maLI te badala kharekhara tArA bhAgyane dhanyavAda ghaTe che. mu (2) artha : karkazA evuM vicAravAnA gai tyAMto lAga joi rahelA tenA piyujI (AtmA) e yathApravRttikaraNane puruM karIne kuhADAnI tIkSNa dhAra jevA vizuddha pariNAmarUpa apUrva karaNa vaDe karkazAnI gADha vakratAne ekadamabhedI nAkhIne (zrI kalpabhASyanA aniyaTTIvALa yuga sammata puravavaDe nIve e vacana mujaba je karaNamAM rahIne karavAnA aMtakaraNanA pahelA samaye samyakatva prApta thAya che te) trIjA anivRtikaraNa AdaratAM (AgaMtuka traNa mahemAnane viSemukhya evA) sampakatva saMjJaka mahemAnane potAnI samIpe ANI dIdho ? eTale ke pote samyakatvane nijanI nikTa ryuM ? e saMjogamAM te prakAre te traNeya mahemAnone potAnA AMgaNe paNa AvI pahoMcyA joIne to khUba ja chaMcheDAelI mohanIya karmanA pahADanI TekarIrUpa te karkazA nArIe to potAnA anaMtAnubaMdhI kaSAyano sadAno cAlu cUlo potAnA piyujIne mATe paNa ekadama bujhAvI nAkhyo potAnA dhaNIe potAne aniSTa evA te samyakatva mahemAnano Adara karavAnI karelI te bhUla badala potAnA te dhaNIneya apratyAkhyAnIya kaSAyanA gharanI rAga ane dveSanI be lAto coDI dIdhI ? ane pote potAnA have thI samyakatvanA dhaNI thavA taiyAra thaelA dhaNIthI (alagI thaI javAnI taiyArI rUpe) rIsAIne beThI evI te sadguNa dveSI karkazA nArInA dhaNI AtmAne zrI AnaMdaghanajI ma. atra punaH vyaMgamAM kahe che ke AtmAn ! tane AvI karkazA nArI maLI te badala tArA bhAgyane dhanyavAda ghaTe che. ! 2 !! // (3) artha : e rItanuM viparIta vartana dAkhavavA pUrvaka potAnAthI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIsAIne beThelI te karkaza nArIne upazAMta karavA sAru teno teno te samyakatvanI yogyatAvALo piyujI saumyabhAve kahe che have to mAre anivRtti karaNamAM karavA rahetA (vaidya karma dalikonA abhAva rU5) aMtara karaNa vaDe karmanI zeSa A kAMIka nyUna evI koTAkoTI sAgaropamanI sthitirUpa bAjarAnA e prakAre be bhAga karavA bAkI rahe che. ane te be bhAgamAMthI paNa tamAre to tamAre mAtra aMtarmahUrta kAla pramANa ja vedatA rahetA mithyAtvanA dalikovALA) nAnA vibhAgarUpa mUThI bAjaro pIsavoH arthAt Aja sudhI tame je anaMtakALa anaMto bAjaro pIsyo che te have tamAre pIsavo raheto nathI. Ama chatAM karkazA te roSamAM ne roSamAM e badhA ja karmadalikorUpa bAjarAnuM supaDuM bharIne daLavA beThI ane te sAthe ema paNa nirNaya karI lIdho ke (mithyAtvanI e supaDA pramANa sthitinA 1/4 e pramANe be bhAga karavAnI bhAvanAvALo) mAro ghaNI AvIne have jo bAjaro to thoDo ja pIsavAno hato ane huM to A AkhuM supaDuM bharIne beThI ! ethI mAre to have tenA zuddha ardha zuddha ane azuddha pUMjarUpe traNa bhAgarUpa karavA paDaze ItyAdi kaheze to to huM jaIne mithyAtvanA moTA bhAgarUpa AtmAne zrI AnaMdaghanajI ma. atra punaH vyaMgamAM kahe che ke - he Atmana! tane AvI karkazA nArI maLI te badala kharekhara tArA bhAgyane dhanyavAda ghaTe che. 3 (4) artha badho karmarUpa bAjaro bharIne daLavA beThelI karkazA dhaNI bAbata e pramANe vicArI rahela che. tevAmAM to tenA piyujI te sUpaDA pramANa karmarUpa bAjarAnA A pramANe be bhAga karIne tenA traNa puMja rUpa traNa bhAga paNa karI nAkhyA. rIsAI ane rIkSALa karkazAe to dhaNInI e ApakhudI joIne te zeSa karmarUpa bAjarAnA sUpaDA sahIta mithyAtvanA moTA bhAgarUpa kUvAmAM jhaMpalAvyuM. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 evI e avaLacaMDI nArane paNa teno dhaNI eTale AtmA have to samakita pAmyo hovAthI khUba ja saumyabhAve kahe che jo have to karmarUpI anAjane daLavAne ApaNAM gharamAM ja je hAla mahemAnarUpe rahelA che te sarvavirati rUpa AtmA gharanA sakAma nirjarAprada dharmAnuSThAnorUpa ghaMTI che. ane khokharUM karavAne (deza viratirUpa) khANIyo che. to tene ja potAnA karIne havethI tamAre tenAthI ja sakAmanirjarA karavA rUpa daLavA, pIsavAnuM rAkhavuM ane (aviratirUpa) para gharanA (viSaya-kaSAyarUpa) ghaMTI ane khANIye akAma nirjarA karavA rUpa daLavA-pIsavA javAnuM tamAre baMdha karavuM. chatAM karkazAe to avirati rUpa paraghare jaIne ja te karmarUpI anAjanuM bharyu sUpaDuM aviratinA ja viSaya-kaSAya rUpa ghaMTI-khANIe daLavA-pIsavAnuM jArI rAkhyuM. tyAM daLatAM-daLatAM te aviratirUpa para gharanA mithyAtvapramAda ane azubha yogAdirUpa pADozIonI sAthe vAto ka2vA 2hevAmAM karmarUpa anAjanA akAma nirjarArUpa thatA jatA loTa para paNa dhyAna nahi rahevAthI je loTa thato jAya te vAtomAM karavA paDatA apratyAkhyAnIyanA krodhAdi kaSAyorUpa kutarA khAtA jAya ane baMdhAtA navA karmorUpa bAjaro mULa sUpaDAmAM umerAto jAya. eTale karkazA cahAya teTaluM DhaLe toya sUpaDu jarAya ochuM na thAya. pariNAme mahenata mAthe paDatI hovAthI karkazAnI A vakratA badala paNa zrI AnaMdaghanajI ma. tenA piyujIne vyaMgamAM kahe che ke he piyujI ! tane AvI karkazA nAra meLavI ApanAra tArA bhAgyane kharekhara dhanyavAda ghaTe che. 5 45 (5) artha : tevI te vakra karkazAe dhaNIne pIrasavA potAnA tevA guNanI hAMDIne pakAvavA paripakva karavA sArU dhaNInA apUrvakaraNarUpa agnimAM (graMthibheda pAmyAbAda) potAno (1) prarUpaNA mithyAtva (2) pravartana mithyAtva (3) pariNAmamithyAtva ane (4) pradeza mithyAtva e Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 cAra pAyAno DholIyo lAvyo. apunarbaMdhakapaNArUpa agnimAM mohanIyanI utkRSTa 70 koDAkoDI sAgaropamanI sthitirUpa potAno karoDarajju ane baraDo lAvyo, potAnA aviratirUpa DoyalAno (padArtho pratinI mithyAtvanA gharanI AsaktirUpa) hAtho lAvyo. dhaNInA aMtaHkaraNarUpa agnimAM potAne (graMthine) mAthe hatA te mithyAtvanA dalikorUpa (aMtaHkaraNavALA) vibhAgarUpa mAthethI khAlI thaI javA rUpa) chAparUM bALyuM ane dhaNInA RRNa pUMja karavAnA sAmarthyarUpa agnimAM potAnuM zeSa kaMIka nyUna koDAkoDI sAgaropamanI sthitirUpa sUpaDuM paNa (zuddha, ardha zuddha ane azuddha) thaIjavA rUpe lAvyuM. chatAM potAnA guNanI dhaNIne pIrasavA sAru pakvavA mADelI potAnI te hAMDI na caDI eTale ke dhaNIne pAcho potAnA svabhAva vALo banAvavAnA prayAsamAM saphala thaI nahi. A badala paNa zrI AnaMdaghanajI ma. tevI nArInA dhaNI-AtmAne vyaMgamAM jaNAve che ke he piyujI ! tane AvI karkazA maLI te badala kharekhara tArA bhAgyane dhanyavAda ghaTe. 5 pA na (6) artha : karkazA kahe che ke eTalI mArI jAta homyA chatAM dhaNI aMgenI te hAMDI pAkI nahI to paNa meM nirutsAhI banyA vinA dhaNIne pIrasavA sAru mArI mithyAtvanA zuddha, ardhazuddha ane azuddha dalikonA traNa pUMjarUpa purANI mUDIne paNa homavA mAMDI ne samyaktva mohanIya ne Adi traNa prakRtirUpa traNa roTI banAvI, dhaNIe dAbI dIdhelI mArI anaMta catuSkanI khAnagI mUDIne hastagata karIne tenI vaLI bIjI paNa cAra jabbara roTI banAvI ane te sAteya prakRtirUpa sAta roTInI (eka darzana saptakarupa mithyAtvanA samagra baLavALI) dhaNIne mArA guNavALo karI devA atyaMta samartha evI AtmavIryA mahAna roTI banAvIne dhaNIne pIrasI chatAMye mAro te paraNyo to (tenAthI mUla mithyAtva) guNamAM AvavAne badale te samartha ane vizAlakAya evI AkhI roTIne kSaNavAramAM (kSAyika samyaktva pAmavAnA aMtamuhartamAM) nirjarI nAkhavArUpa hajama karI gayo AthI hatAza banelI evI meM mAnyuM ke e rIte mArI aMgata Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 paNa sarva mUDI jotajotAmAM hajama karI janAro mAro dhaNI have mAro dhaNI rahyo nathI. paraMtu koI DAkI eTale bAghaDo banI gayo che. ane mUla guNa mithyAtvavartI to huM ekalI ja rahI chuM. atre paNa zrI AnaMdaghanajI ma. te nArInA dhaNI AtmAne laMgamAM kahe che ke - he Atmana ! tane AvI karkazA nArI maLI te badala kharekhara tArA bhAgyane dhanyavAda ghaTe che.6 | (7-8) arthaH karkazA kahe che ke - e rIte ekalI thaI javA pAmelI apratyAkhyAnIya kaSAyavALI huM e pachI tIrtha karavAnI IcchAe (dhaNI dezathI viratinArIne varyo hovAthI) pratyAkhyAnIyanA kaSAyarUpa gaMgAtIrthe AvI ane jovAmAM te pratyAkhyAMnIya gharanA saMjvalananA kaSAyarUpa gomatI tIrthe jou chuM tevAmAM to vacamAM ja (dhaNI sarvaviratine varyo hovAthI) mArA pratyAkhyAnIya kaSAyo rUpI mUDIne lUMTI javA sarvaviratinA saMjvalananA samasta kaSAyonI eka sAmaTI dhADa AvI ane teNe mane asahAya dekhIne mArI pratyAkhyAnIyanA sarvakaSAyarUpa sarvamUDI balAtkAre lUMTI lIdhI. AthI mArI pAse mUDI tarIke zeSa rahela mArA saMjvalananA gharanA anaMtAnubaMdhIrUpa gharamAM huM pAchI AvI ane gharamAM jou chuM to jaNAvyuM ke - mAro dhaNI DAkI thavAne lIdhe mArI pratyAkhyAnIya kaSAyanI paNa mUDI khAI gayo hovA chatAM haju paNa maryo nathI. atre paNa zrI AnaMdaghanajI ma. te nArInA dhaNI AtmAne laMgamAM kahe che ke he Atmana ! tane AvI karkazA nArI maLI te badala kharekhara tArA bhAgyane dhanyavAda ghaTe che. 7 e rIte potAnA dhaNInA hAthe potAnI cAritra mohanIyanA 16 kaSAya ane 9 nokaSAyanI maLI 2pa bane. darzana mohanIyanI 3 maLIne mohanIya karmanI aThThAvIzeya prakRtirUpa jabaradasta mUDIthI khAlasA thavA rUpe nAhI dhoIne sApha thayelI hovAne lIdhe karkazAne have to potAno dhaNI potAno kaTTara vairI samajAyo. AthI teNIe potAnA dhaNIne Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 (saMsAranA mULarUpa nijamAMthI vahelo marI javAnA sabaLa upAya rUpa sarvaviratino veSa sajyo ane potAnA bhautika dehe cAritranI saMkhyAta guNavRddhi - asaMkhyAta guNa vRddhinA caDhatA pariNAma rUpa apAra tilako karavA jArI rAkhIne he bhagavAna ! A mAro bharatAra jema bane tema jaladI mare (mokSa pAme) to ThIka, ema siddha paramAtmA rUpa sUrya sAme vinaMtI karavA lAgI. atre paNa te nArInA dhaNI AtmAne zrI AnaMdaghanajI ma. vyaMgamAM ja jaNAve che ke - he Atmana ! tane AvI karkazA nArI maLI te badala tArA bhAgyane kharekhara dhanyavAda ghaTe che. 8 (9) artha sajhAya padanA kartA zrI AnaMdaghanajI mahArAja racanAne aMte jaNAve che ke - sajjano! tame sAMbhaLo. Apane upalaka dRSTie joIe to AmAM kAMI tathya ja nathI ItyAdi prakAre A padanI niMdA karazo nahIM. kAraNa ke A pada to nirvANI - mokSanuM che. Ama chatAM jo koI ajJAnIo padanA arthane nahi pAmI zakavAnI potAnI azakti badala kheda karavAne badale A padanI niMdA kare to samajI levuM ke teone mATe te niMdA nizcaye narakanI khANarUpa che. je 9 arthakAra. pU. upA. zrI haMsasAgarajI ma.sA. nAvameM nadIyA DUbI jAya muja mana acaraja thAya, kIDI cAlI sAsare ne so maNa curamuM sAtha, hAthI dharIyo hoDamAM UMTa lapeTAyo jAya. nAvameM.1 kaccA IMDA bolatA, baccA bole nA, paradarzanameM saMzaya paDIyo te ja mukti mIla jAya. nAmeM. ra che Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka acaMbo eso dekhyo, machalI cAve pAna, UMTa bajAve baMsarI ne, meMDhaka joDe tAna. nAvameM. 3 eka acaMbo eso dekhyo, muDaduM roTI khAya, mukhase to bole nahIM ne Dagamaga hasatuM jAya. nAvameM. . 4 beTI bole bApane, viNa jAyo vara lAya, viNa jAyo vara nA male to mujazuM pherA khAya. nAvameM. 5 che sAsu kuMvArI vahu paraNelI naNadala pherA khAya, dekhaNavALI khulara jAyo, pADozaNa phularAya. nAvameM. . 6 che eka acaMbo eso dekhyo, kuvAmAM lAgI lhAya, kacaro kara-kaTa mahAbaLIgayo, paNa ghaTa bharabhara jAya. nAvameM. zA AnaMdaghana kahe suNa bhAI sAdhu e padase nirvANa, Isa padakA jo artha karegA, zIdhra sAdhe kalyANa. nAvameM. 8 che akalaMka graMthamALA puSpa- 177, (pA. 72) artha bhavodadhitAraka zrI jinokta dharmasvarUpI naukAmAM chaye Astika darzanarUpI "cha" nadIo DUbI jAya che ! nadImAM to nAva DUbe paraMtu A to nAvamAM nadI DUbI jAya che ! ane te paNa "cha" nadIo DUbI jAya che. samAI jAya che ! e joI mArA manamAM - A te kevuM prabhAvaka nAva ! ema Azcarya thAya che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 artha : te mokSapada jinokta dhamarUpa naukAmAMthI nIsarela anya arjuna Astika darzanarUpa nadIoe paNa mokSa meLavavo to ISTa mAnela ja che. paraMtu teoe ajJAnAvaraNIyanA tIvrapaNe kSayopazamavazAt mokSaprApti aMgenAM tapa, japa, niyama ane anya kriyAkAMDo zrI jinezvaroe jaNAvelA ahiMsaka anuSThAnothI viparIta kalpelAM hoya che. tethI teo mokSamArgane pAmI zakatA nathI. tevA paNa darzanIomAM je AtmAo yathApravRtikaraNa vaDe Atma guNono-mitrA, tArA, balA ane dIprA yogadRSTiparyaMtano paNa vikAsa sAdhI zakyA hoya che. te AtmAomAMnA koI koI AtmAo mohagarbhita vairAgyanA baLe mokSanI icchAthI saMsArane tajIne sAdhu-saMnyAsI Adi paNa saMsArasamudrane taravA mathI rahyA hoya che. jainAgamanI dRSTie tevA tyAgI AtmAono te mokSatyAga aMgenA saMsAra tyAgarUpa kuMjara pAse kIDI samAna lekhAya che. uparyukta pahelI gAthAmAM zrI AnaMdaghanajI mahArAja mokSa prApta karavAmAM tevo kIDI pramANa tyAgano vega dharAvanArA tevA mohagarbhita saMsAra tyAgIono AzrayIne kahe che ke - anAdinA pIyararUpa saMsArano atulabhAra tajIne kIDI eka bAjuthI mokSarUpI sAsare cAlI che ane bIjI bAjuthI te kIDIe pote tajela saMsAranA pAyA svarUpa gRhasthAzramane pote svIkArelA saMnyAsAzrama-tyAga dharma karatAMye zreSTha mAnIne gRhasthAzramIone yAvat maMtra taMtrAdinI sAdhanA karIne paNa sukhI karavAnA malinAraMbharUpI so maNa cUramAno bhAra potAnI sAthe lIdho che. e prakAre saMsArano bhAra upADIne mokSarUpa sAsare jaI rahelI te kIDIe to kharekhara potAnA AtmAnI sAthe saMyamarUpa mokSaprada kuMja2 lapeTavAne badale saMyamanA sarva vAMkAM aMgarUpa saMsAprada UMTa lapeTyo Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ane te UMTanA paNa khoLAmAM lokane viSe potAne mokSArthI gaNAvavArUpa mAnavahastine dhAraNa karyo che. A sthitimAM te kIDI mokSa pAme ja kyAMthI? 1 che artha : tevA mohagarbhita vairAgyavALA mokSArthIo mokSanAM kAcAM IMDArUpa hoIne graMtharUpa paDa bhedAyA vinAnAM abhinnagraMthI mArgAnusArI hoIne - amAruM darzana ja sAcuM che ema sarvatra ekAMta bola - bola kya kare che. paraMtu temAMnA je IMDAo potAnA AtmasvarUpane nahi dekhavA denAra paDa5 graMthIne bhedIne samyagdarzana pAmavArupa sarvaviruti dharmanA baccAM banyA hoya che. teone jaina darzana sivAyanA tamAma darzanomAM zaMkA paDavAthI te baccAMo potAnuM prAthamika ekAMta bolavuM baMdha karIne krame zrI jinokta virati dharmano svIkAra karavA pUrvaka mokSa pAme che. eTale ke mokSa meLavavA nIkaLelA te ajaina darzanIonA abhinnagraMthI sAdhuomAMthI jeo bhinnagraMthI nirjhantha munio bane che teo ja bhavasamudrane tarIne mokSa pAme che. artha bhavasamudrane tAranArI dharmanaukAmAM beThelA tevA nirjhanya muniomAMnA paNa koI munimAM Azcarya evuM dIThuM eka bAju saMyamanA sAdhanarUpa muni veSane nijamatikalpanAthI ja parigraha mAnIne tajI dIdho, bhavajaladhithI tAranArI paMcAMgI AgamarUpa naukAneya tajI dIdhI ane e rIte bhayaMkara samudrajaLamAM vagara vacce ane vagara naukAe ja taratI mAchalI svarUpa pote bhayaMkara bhavajaladhine mojathI tarato hovAno bhAsa tarIke jinamukhe te kalpita dharmane ja mokSapada lekhAvavA rUpa pAna khAIne moTuM lAla rAkhI rahelA che. bIjI bAju tenA te upadezamAMnA te kalpita digaMbarI dharmanA sarva aMgo nirAdhAra ane avyavahAru rUpe vAMkA ja hovAnuM jANavA chatAM te dharmopadezathI sakrarmane vamIne te kalpita dharmamAM dorAI javA pAmelA mativibhUmI UMTothI sarvajJopadiSTa sakarma karatA te kalpita dharmane ja Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 sAco dharma mAnIne te dharmanI ja sarvatra baMsarI bajAvavA maMDI paDela che. sarvatra te dharmanI ja prazaMsA gAI rahela che. ane bIjI bAju te yazogAnane sAMbhaLanArA mugdhajano rUpa meMDhako te kalpita dharmanA yazogAnane vakhANavA rUpe teone tAna caDAvI rahela che. te adharmamAM sthira karI rahela che. artha : eka Azcarya evuM dIThuM ke - zAstranA samyag avabodha vinA mAtra melo veSa dhArIne sarvatra nIcI dRSTie ane maunapaNe ja vicaravAmAM zuddha cAritra mAnI beThela koI muni gItArtha guru nizcita gurukulamAM tevuM cAritra nahi jovAthI gurukulane acAritrI mAnI gItArtha gurunI paNa nizrA tajIne sarvatra eklo vicarIne mokSa meLavavA mathI rahela che. tame Ama ekalA ane mauna kema ? ema pUchanArane bacAva pUratuM zAstramAM cAritrathI ja mokSa kahela che. upadezAdi dvArA lokonAM ToLAM bhegA karavA vagere pravRttimAM to cAritrane gauNa karavA jevuM che. ane zAstramAM bahu bolavAne niMdAnuM sthAna kahela che. eTaluM ja jaNAvIne mauna pakaDe che. A joIne ajJAnIjano te munine mahAna yogI mAnIne viziSTa evA sadoSa khAna-pAnAdithI paNa satkAravA lAgyA. pariNAme te tattvajJAnarUpa prANahIna krame karIne te khAna-pAnAdimAM lubdha banyo. e prakAre hovAthI te maunI munirUpa maDado e ja rIte jIvavA sAruM evuM AcaraNa AcarI beTho ke bhaktonA tevA azuddha sadoSa khAna-pAnAdi maunapaNe Arogato jAya ane te bhaktone tenI bhaktithI pote prasanna thato hovAno bhAsa ApavA sAruM Dagale ne pagale eTale ke vAraMvAra hasato jAya. artha : mohagarbhita vairAgInI uparyukta prakAre tevI mohagarbhita viratine dhAraNa karanArA tevA tyAgIonA AtmAne muzIbate ja sparzatI hovAthI tevA jogIonI te mohagarbhita vairAgarUpa beTI potAnA jogI pitAne kahe che ke tame haju jene janma Apela nathI te anekAMta darzanano sarvasaMyama rUpa svAmI mane lAvI Apo ane te mATe prayAsa karavA chatAMpaNa Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mee tame mane jo te svAmI vasAvI ApavA azakta ho to te svAmI ja mArI AsApAsa pherA khAto rahe eTaluM to mAruM kArya tame karI ja Apo arthAt tamArA A jogIpaNAmAM chevaTa te zrI sarvajJokta sarvavaritinuM dhyeya to rAkho ja. jo kharekhara mokSe ja javuM che to. artha he jogI pitAjI ! jyAre tame mohanI nibiDa graMthIne bhedavAnuM parAkrama vasAvI ApanArI AtmAnI bhAvasthitirUpa beTI jene anAdithI varelI che te nijanA karmarUpa jamAInI avyavahAra rAzinI nigodarUpa sAsu anAdithI kuMvArI che. temAMthI anaMtakALe tathA bhavitavyatAvasAta AtmA udhdharIne pRthvIkAya-askAyavat vikalendriyAdikanA bhavorUpa svAmIne varIne jayAre vyavahArarAzinI nigodarUpa kuMvArI sAsunI paraNelI vahu gaNAya. te prakAre thatI te vyavahAra rAzinI nigoda rUpa vahunA AtmAnI te te gatirUpa naNaMda paNa te vahunA AtmAnI sAthe anaMtA kALathI ukta prakAre avyavahAra rAzimAMthI vyavahAra rAzi AdimAM adyApiparyata pherA khAI rahelI che. e vAstavika samajaNa dharAvIne zrI jinokta dharma pratye zraddhAnaMta thaI jJAnagarbhita vairAgI banazo tyAre tamane tevArUpe dekhanArI tamArI A bhavasthitirUpa beTI e sarvasAvadyanA tyAgarUpa saMyamaputrane paNa janma Apyo hovAnuM jovA bhAgyazALI thazo. ke je putrane tenI dezaviratirUpa paDozaNa sadA tenI sAme ja mITa mAMDIne phularAvI rahI haze. artha H A saMsArarUpI kUvo jIvo mATe anaMtA bhavarUpI jalathI bharelo che. te kUvo eTalo to bhayaMkara che ke anAdikALathI rahelA avyavahAra rAzinI nigodanAM anaMtA jIvo to Aje paNa te nigodamAM ja janma maraNa pAmyA karatAM hoIne pRthvIkAyAdipaNAneya prApta karI zakela nathI. tevA anaMtA bhavabhramaNakArI te bhavakUpamAM uparyukta prakAre je koI AtmAo anaMtakALa atyaMta kaSTo sahI sahIne akAmanirjarAe ekendriyapaNAdipaNe anaMta kALe mohanIya karmanI koDI koDI sAgaropamanI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sthiti khapAvIne UMce AvatA te bhavakUpa bhayaMkara bhAse che. ane tyAre ja teone bhavakUpanA ghora kaSTothI sadAne mATe mukta thavA sAru mohagarbhita vairAgI paNa banyA hoya che. Ama chatAM tevA bhava vairAgIoneya A bhIma bhavakUpamAMthI je mokSa anaMtA pudgala parAvartakAla paryaMta prApta thavo durlabha che te mokSa prApta karavAmAM zrI AnaMdaghanajI mahArAja A sAtamI gAthA dvArA jaNAve che ke - prasannacandra rAjarSinuM eka Azcarya evuM dIThuM ke temane to A bhISaNa bhavakUpamAMthI jaldI mukta thavA sAru svIkArelA jJAnagarbhita vairAgyavALA munipaNAmAM paNa saMyogavazAt tetrIza sAgaropama jevA dIrghakAla sudhI to potAne te bhavakUpamAM nArakIpaNe sabaDavuM paDe tevuM ghora karma upArjyuM hatuM. te anaMtA bhavorUpI jalathI bharelA bhavakUvAmAM eTalo badho navA karmono DherabaMdha kacaro bahArathI lAvIne nAkhavA ekaTho karyo hato. e jotAM koIne paNa ema ja thAya ke mokSa sAdhavA nIkaLelA A rAjarSi bhavakUpamAMthI anaMtA kALeya mokSane pAmaze? paraMtu tyArabAda kSaNamAM ja joyuM ke te rAjarSi e bhavajalathI bharelA kUvAmAM kSapakazreNirUpa bhayaMkara Aga UThI ane te Age e bhavakUpamAMnA te rAjarSinA bhAvi bhavorUpa jalane to zoSI lIdhuM paraMtu te kUpamAM nAkhavA ekThA karelA tetrIsa sAgaropama kAla sudhI nArakImAM sabaDAvAne zaktimAna evA navA karmacarAnA Dherane to te bhavakUpamAM paDatAM ja saLagAvI dIdho. ane vadhumAM bhavakUpamAnA jJAnAvaraNIyAdi cAra ghAtIyA karmorUpa kAMkarAone paNa bhasmasAt karI dIdhA e prakAre te rAjarSinA bhavajala kUvAne to sarvathA nAza pAmato joyo. paraMtu te kUvo e prakAre vinAza pAmatA pAmatAye te rAjarSinA AtmaghaTamAM to anaMtajJAna anaMtadarzanarUpI Atmajala ThAMsI ThAMsIne bharato gayo. (haMsaratna maMjuSA bhA.2-5A. 296) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) avadhU ! naTanAgarakI bAjI, jANe na bAmaNa kAjI, thiratA eka samayameM ThAne, upaje viNase tabahI, ulaTa palaTa dhruva sattA rAkhe, yA hama sunI na kabahI. eka aneka aneka eka phrI, kuMDala kanaka subhAve, jala taraMga ghaTamAMhI ravikara, agaNita tAhi samAve. ... (2) he nAMhi hai vacana agocara, naya pramANa saptabhaMgI, nirapakha hoya lakhe koI viralA, kyA dekhe mata jaMgI. sarvamathI sa2vaMgI mAne, nyArI sattA bhAve, Anandaghana prabhu vacana sudhArasa, paramAratha sau pAve. sAdhakano svAdhyAya. pA. 128 (1) zarIrarUpa nagaramAM birAjamAna nAgarika naTanI (avadhUta AtmAnI) anupama ramata apUrva, AzcaryakAraka ane herata pamADe tevI che. zAstra vizArada paMDita ane IslAmI vidvAna paNa AtmAnI ramatane (bAjIne) jema che tema jANI zakatA nathI. AtmAnuM sahajasvarUpa ane tenA dravya guNa paryAyanuM (avasthAnuM) vAstavika rUpa zabdAtIta hovAthI te zAstronA vidvAnone kevI rIte yathAtathya samajAya? ... ... 101 ... (1) (3) (4) AtmAmAM nityatA ane sthiratA svasattAe karIne hara samaye hoya che. sAthe sAthe AtmAnA svAbhAvika guNo jevA ke jJAna, darzana, zakti, sukha ItyAdinI avasthAonuM (paryAyonuM) niraMtara parivartana thayA karatuM hoya che. guNonI avasthAono utpAda (utpanna) ane vyaya (nAza) thayA karato hoya che. eTale ke AtmAmAM dareka samaye sthiratA (dhruvatA) hoya che paraMtu tenAM guNonI avasthAono te ja samaye utpatti ane nAza thayA karato hoya che. Ama AtmAnI utpAda, vyaya ane Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dhruvamaya vAta, pahelAM koI vakhata sAMbhaLI nathI mATe te apUrva ane Azcarya pamADe tevI che. (2) jJAnI puruSoe AtmAnuM sahaja svarUpa samajAya e mATe syAdvAda ke anekAntavAda pratipAdana karela che. AtmAo vyavahAranI (vyaktinI) apekSAe aneka athavA anaMta che. nizcaya draSTinI (dravyatvanI) apekSAe dareka AtmAmAM ekapaNuM (Atmattva) eka sarakhuM hoya che. AvI rIte nizcayanayanI apekSAe je samaye AtmAmAM ekapaNe rahyuM che te ja samaye vyavahAranayanI apekSAe anekapaNuM hoya che. AtmadravyamAM eka, aneka, bhinna, abhinna ItyAdi aneka dharmo rahyA che. je samaye AtmasattAnuM sthiratApaNuM che te ja samaye pUrva avasthAno vyaya che ane anya avasthAno utpAda che. utpAda, vyaya ane dhruvatAnuM tattva draSTAMta dvArA samajAvatAM kahe che ke sonAnA aneka AbhUSaNone bhAMgI navA banAvavAmAM AvatA hoya che. A prakriyAmAM jUnA alaMkAranA AkArano vyaya ane navA AkArano utpAda thato hoya che. paraMtu banneya avasthAomAM suvarNapaNuM eka sarakhuM hoya che. tevI ja rIta jalataraMgomAM paNa pUrvanA taraMgAkArano vyaya ane navIna taraMgAkAranI utpatti thayA karatI hovA chatAM banneya avasthAomAM jalattva eka sarakhuM hoya che. evI ja rIte mATInA ghaDAne bhAMgatAM ghaDAnA AkArano vyaya ane ThIkarArUpe utpAda thAya . paraMtu mATInA paramANuonuM dravyatva kAyama rahe che. AvA ghaNA draSTAMtothI utpAda, vyaya ane dhruvatA samajI zakAya che. (3) AtmA ane pudgala dravyano svabhAva bhinna che eTale ke guNe karIne banne jUdA che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe AtmadharmanI astitA che paraMtu pudgala dravyanI apekSAe nAstitA che. AtmAnuM svarUpa vacana ke vANI (je paudgalika che) dvArA agocara che eTale ke Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 jANI zakAtuM nathI mATe avaktavya che. evI ja rIte AtmAmAM svakIya apekSAe jJAnAdi guNonuM je samaye astitva che te ja samaye parakIya apekSAe nAstitva che. AtmAmAM rahela guNadharmonuM amuka apekSAe astitva, nAstitva, avaktavya vagere samabhaMgI hoya che. evI ja rIte sAta naya vaDe Atmika guNonuM vidhavidha apekSAe svarUpa samajI zakAya che. je jIva niSpakSapAtI thaI syAdvAda dRSTithI AtmAnuM sahaja svarUpa samajavA mATe jijJAsu thAya che tene ja te sAtanaya, saptabhaMgI ane cAra pramANathI gurugame jANI zake che. AvI yathAtathya prApti koI viralAne ja thAya che, bAkI to matano kadAgrahI AtmAnuM AvuM anekAntamaya kathita svarUpa kyAMthI dekhI ke jANI zake ? jyAre vizeSa prakAre AtmAnA dharmonuM svarUpa samajAya che tyAre AtmArUpa nAgarikanI kaLAno adbhuta dekhAva anubhavavAmAM Ave che. (4) AtmAnI sattA pudgala dravyathI nyArI che ane bhinna bhAve rahelI che. AtmAnA jJAna, darzanAdi guNonI avasthAonI apekSAe samagra vizvano temAM samAveza thAya che. ema syAvAdI jana jANe che. tethI AvA khapI jIvo potAnI AtmasattA anya dravyothI bhinna che e gurugame jANI potAnAM zuddha svarUpamAM ramaNatA kare che. AnaMdano samUha evA sarvajJa bhagavaMta-vItarAga prabhunI vANIrUpa amRtarasanuM pAna niSpakSapAtI, syAdvAdI ane paramArthane varelA koI viralA ja karI zake che. avadhU so jogI guru merA, Ina padakA kare re niveDA, taruvara eka mUla bina chAyA, binaphUla phUla bAgA, zAkhA patra nahiM kachu unaku, amRta gagane bAgA. avadhU. 1aaaa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 taruvara eka paMkhI dou baiThe, eka guru eka celA, celene juga cuna cuna khAyA, guru niraMtara khelA. avadhU. rA gagana maMDala ke adha bIca kuvA, kahAM hai amIkA vAsA, saguNA hove so bharabhara pIve, nagarA jAve pyAsA. avadhU. prakA gagana maMDala meM gauA vihANI, dharatI dUdha jamAyA, mAkhana thA sohI vIralA pAyA, chAze jagata bharamAyA. avadhU. 4nA thaDa binu patra patra bina tuMbA, bina jIlyA guNa gAyA, gAvana vAleka rUpa na dekhA, suguru sohI batAyA. avadhU. pApA Atama anubhava bina nahiM jAne, aMtara jayoti jagAve, ghaTa aMtara parakhe sohi mUrati, AnaMdaghana pada pAve. avadhu. dA AdhyAtmika hariyALI pA.4. A padano je niveDo karI Ape te udAsI yogI mAro guru samajavo. eka moTuM jhADa che. ene mULa tathA enI chAyA nathI, vagara phUle enA para phaLa beThAM che. e jhADane DALI nathI, pAMdaDAM nathI, enuM amaraphaLa AkAzane lAgIne raheluM che. avadhU eTale varNa ane Azramano tyAga karI kevaLa AtmAne dekhavAvALo yogI. . cetanarAja te vRkSa che. cetananI utpatti anAdinI che. ene koI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 mULa nathI ke jenA para enuM caNatara thayuM hoya. AtmA anAdi anaMta kALathI che. AtmA svayaM phUle phAle che. potAnA vikAsa mATe anya koIno AdhAra rAkhato nathI. vRkSano amara rasa to vRkSamAM ja hoya paNa cetanarAjano amara rasa to AkAzamAM lAgelo che. cetanarAjano sAro rasa enA mULa svarUpamAM rahelo che. enI sAcI sthiratA anaMta cAritra ramaNatAmAM che ke je cauda2AjalokanA cheDe che. AvuM ajaba vAtothI bhareluM vRkSa cetanadeva che. enA krama, bhAvo, dhamo, vicArIe tyAre e game teTalo phUlephAle to aMte te eka avibhAjya ane svataMtra rIte je A padano niveDo karI jANe te kharekhara yogI che. enA mana vacana ane kAyAnA yogamAM ektA AvI che. e sva-52ne oLakhI gayo che. ane te mAro to zuM AkhI duniyAno guru che. cetanarAja gameteTalI kriyA, japa, tapa, dhyAna kare paNa enuM amRta saMsAranA paudalika sukhamAM rasa lAgelo hoya to e sAco tarUvara thato nathI. enI AkhI tAlAvelI e amRtane svAdhIna karavAnI che ane e dazA prApta thAya tyAre ja enA mULa svarUpe pragaTe che. ul eka jhADa para be pakSI beThAM che. emAMno eka guru ane eka celo che. celAjIe to AkhI duniyAne vINI vINIne khAvA mAMDI che ane guru mahArAja to Akho vakhata ramata ramI rahyA che. kavie guru celA dvArA vicitra vAta jaNAvI che. eka ja jhADa para be paMkhI che eka paMkhI doranAra guru che ane doravaNI svIkAranAra celo che. tarUvara to cetanarAja che. vyavahAramAM ramata 2mato jIvAtmA e celo che (saMsArI jIva) guru eTale saMsArathI virakata AtmA. eTale ke aMtarAtmA ane bahirAtmA ema guru-celo che. saMsArI AtmAnA pariNAma kevAM hoya, rakhaDapaTTI kevI hoya te vize upamitibhavaprapaMca kathAmAM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 siddharSigaNIe vistArathI vedhaka ne hRdayadrAvaka zailImAM varNana karyuM che. viSaya, kaSAya ane IndriyanI lAlasAmAM celo AkhI duniyAmAM phare che Avo bahirAtmA e eka paMkhI celo che. jyAre aMtarAtmArUpI bIjuM paMkhI che je adhyAtmadazA ane AMtarasvabhAva - svarUpamAM bIjI rIte artha vicArIe to AtmarAja vRkSa 52 sumati ane kumati nAmanAM be paMkhI che. sumati AtmahitArtha pravRtti karAve che. te guru sthAne svasvarUpamAM khela khele che. (2me che.) kumatinAmanuM bIjuM paMkhI ziSya che je saMsArabhAvamAM AsaktithI phare che. cetanarAja vRkSa para be paMkhI zubhamana ane azubhamana e guru celA samAna che. zubhamana (guru) hitakArI pravRttimAM joDAya che. azubhamana (ziSya) saMsAranI pravRtti ne iMdriyonA viSayomAM rakhaDe che. be pakSI mATe tyAga ane bhoga, vaira ane upazamanA arthamAM paNa vicArI zakAya che.25 AkAzamaMDaLanI vacce eka kUvo che. e kUvAmAM amRtanuM sthAna che. sadgurunI chAyAmAM rahelA ane taiyAra thayelA hoya te pahelAM amIrasane dharAidharAine pIe che ane guru vagaranA hoya teo tyAMthI tarasyA jAya che. AkAzamaMDaLanI vacce AvI rahelA kUvAmAM amIno vAsa che. cetanarAjane karmono kacaro lAgyo che. paNa cetanarAjanA ATha rUcaka pradezomAM game tevA saMjogomAM paNa karmano kacaro lAgato nathI eTale nirmaLa rahe che. zarIranI dRSTie A sthAna nAbhi che. cauda rAjalokanI vacce madhyabhAgamAM merU parvatanI vacalI cUlikA para cAra dizAmAM ane cAra vidizAmAM ATha rUcakapradezo che tenI barAbara samadizAe pratyeka AtmAnA ATha rUcakapradezo haMmezA nirmaLa rahe che. A nirmaLa pradezo anaMtaAnaMdanI zakyatA batAvanAra nirmaLa ratna tulya amInA kuMpA che. lokAkAza jeTalA jeTalA AtmAnA pradezonI saMkhyA che. A gaganamaMDaLanI vacce AvI rahelA kUvAmAM amIno rasa bharelo che. anaMtajJAna, Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 anaMtadarzana, anaMtacAritra, anaMtateja, anaMtavIrya, anaMta upayogI tyAM zaktirUpe bharelA che. AtmA upazama rasathI bharelo che, sadguruthI AtmAno Avo anubhava thAya. gurujJAna vinA gaganamaMDaLanA kUvA sudhI pahoMcyA chatAM amIrasa prApta thaI zakato nathI. guru dvArA dhyAtA-dhyAna ane dhyeyanuM jJAna meLave to amIrasa pAme nahitara taLAve gayo chatAM tarasyo pAcho Avyo ema jANavuM. gaganamaMDaLanI vacce kUvo te mokSasthAna, sidhdhazIlA jANavI, tenuM sthAna UMce che, AkAzamaMDaLamAM barAbara vacce che, lokane aMte che. tyAM kharo amIno vAsa che. e sidhdhajIvo pavitra amRtamaya che. Avo rasa dharAIdharAIne pIe che. sadgurunA pratApe A zakya bane che. bAkI je guru vagaranA ane avizudhdha gurunA panAre paDyA che teo rasanuM sthAna jANavA chatAM pAmI zakatA nathI, te tarasyA ja rahe che. ghaNA AkAzamaMDaLanI vacce gAya viyANI, ene baccuM thayuM, e gAyanuM dUdha pRthvI para jamAvavAmAM AvyuM ne dUdhanuM mAkhaNa thayuM te to caturane prApta thayuM bAkI jagatano moTo bhAga to chAzathI chetarAI gayo ane temAM rAjIrAjI thaI gayo. kavinI uparokta kalpanAo rahasyamaya che. bhagavAnanA mukharUpI gaganamAMthI vicAro nIkaLyA. e bhASA rUpa gAyanuM dUdha gaNadhara bhagavaMtoe potAnI vANImAM sUtra sidhdhAMtarUpe jamAvyuM (ekaThuM karyuM. tenuM zravaNa pUrvAcAryoe abhyAsathI karyuM. e zravaNane pariNAme mAkhaNa paNa nIkaLyuM ane chAza paNa nIkaLI. jeoe emAMthI "heyane samajIne tyAga karyo ane upAdeyane samajIne svIkAra karyo tevA bhAgyavAna viralAne nasIbe to kharuM mAkhaNa AvyuM bAkI vAdavivAda karanAra ahamavAdIo kaSAyamAM paDIne chAzane pAmyA. chAza hovA chatAM AvA loko bhramathI mAkhaNa mAne che. ane potAnI jAtane chetare che. vItarAgadevanA gaganamaMDaLa mukhanI vANImAMthI je bhavya satya nIkaLyuM ane teno saMgraha gaNadharoe karyo tenuM dohana karatAM mAtra chAza maLI, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 mAkhaNa aMdara UtarI gayuM, mAkhaNa meLavanAranI saMkhyA ghaNI ochI che jyAre chAza meLavanAranI saMkhyA ghaNI moTI che. thaDa, mULa vagara pAMdaDuM ane pAMdaDA vagara tuMbaDuM ane jIbha vagaranAe guNa gAyA. gAvAvALuM nathI rUpa ke nathI nizAnI ene to sagurueja batAvela che. uparokta vidhAna asaMbhavita lAge che. A gAthA dvArA padastha dhyAnano viSaya sUcita thAya che. padastha dhyAna AlaMbana dharmadhyAna che. varNamAtRkAmAM nAbhi upara kamaLadaLanI sthApanA karI temAM ka thI ma sudhInA 25 vyaMjanonuM ciMtavana thAya, te ja rIte maMtrarAjanuM dhyAna thI thAya che temAM sarvajJa jinezvaradevanuM ciMtana thAya che. e ati viziSTa bIja tattva che. enA bhramaNa sthAna ane aMte thatI paramasthAna nivRtti abhyAsavA ane anubhavavA yogya che. emAMthI chevaTe anapharatadhyAna sudhI pahoMcI javAya che. kavi jaNAve che ke padastha dhyAna karanArane taMbUro ke sitArano khapa paDato nathI, tAra sAMdhavAM paDatA nathI ke svarano Aroha avaroha karavo paDato nathI. saMgItamAM to te gAnAra sAme hoya che. A jApa ke nAda zravaNamAM gAnAra che chatAM tenuM rUpa dekhAtuM nathI teto koI aMdara UMDeUMDe beTho che. vagara jaNAye gAna kare ja jAya che. Avo bhAva je anubhave te kharo jogI che. te mArA sAcA sadguru che tene pagale cAlavA huM prayata karuM chuM ane tema karI rUpAtIta bhAvamAM lIna thavAnI hoMza dharAvuM chuM. AtmA pote ja gAnAra, besanAra, sattArUpa che. A gAthAmAMthI anAhatanAda ajapAjApamAM laya karI niveDo lAvavAno prayatna karyo che. dharmadhyAnanA bIjA pAyAmAM jIbhanI jarUra rahetI nathI e vAta ahIM siddha thAya che. pApA Atmika anubhava vagara e na jaNAya. ene to hRdayanI aMdara rahela jyoti jagAve, jAgRta kare, jaNAve. e Adarza hRdayanI aMdarano Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 bhAga barAbara joI jANI zake ane ema kare te AnaMdaghana pada prApta kare. kavie pAMca gAthAmAM padano niveDo karavAnI vAta vistArathI jaNAvI che. have chellI gAthAmAM niveDo koNa lAvI zake ane AnaMdaghanarasa prApta thAya te aMge A gAthAmAM jaNAvyuM che. sAdhanAnA mArgamAM aneka prazno udbhave che te anubhava vagara jANI zakAya nahi, temAM budhdhino vyApAra cAlI zake tema nathI. budhdhi, jJAna maLe temAM bhUla thavAno paNa saMbhava che. jyAre AtmA poteja anubhava kare che tyAre sAco nirNaya thAya che. AtmAnubhavathI AdaravA ane tyAga karavAlAyaka jJAna prApta thAya che. mAtra baudhdhika jJAna zuSka che. AMtaracetanA jAgRta thatI nathI.kharu saMvedana AtmAnubhava vagara na thAya, eTaluM ja nahi paNa je mUrti AvuM saMvedana karavA uparAMta aMtara jyotine jAgRta kare, je upara uparanA jJAnanA aMtaranA hArdamAM utare ane aMdaranA bhAvanI barAbara parIkSA kare te AnaMdaghananA padane prApta kare. mukhyatve tatvasaMvedanajJAna, AtmAnubhava, AMtarajyoti jAgRti, aMdarathI sAcI parIkSA dvArA svaparanuM darzana thAya tyAre AnaMdaghana pada prApta thAya che. AMtaranAdanI AvazyaktA ane bAhya tyAganI mahattA samajAya eTale padano niveDo thAya. dAdA (8) gUDhArtha stuti amathe AvI Thage upAdhI, nIcI UMcI ADIjI, kAlane pAke tehija thAke, Avo dUje pADIjI, narabhava pAke moTI khAmI, pADImAM mati mAMgIjI, vIrajinezvara stavita sUrezvarane, samaro vaDabhAgIjI. nA karI badanAmI cora harAmI, kyAMthI lIdhuM kariyANuMjI, bIjAe lIdhuM kAThuM kIdhuM, trIjuM prakaTa kare jAgojI, Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 cothuM khaMkhere bIjuM nA here, to ziva mukhaDAM AgejI, covIsa jinavara sahita puraMdara, seva karo mana rAgejI. mArA jehane pAkhe jaga aMdha bhAkhe, lokAloka navi jANejI, sUrine vaMdo rAjendra naMdo, darazana verIne dhANejI, maLe sAcI vAta na kAcI, mUDhavaNe na uvekho, gurUgama cetI tattvane kahetI, dIpavijaya mati lekhIjI. 3 AdhyAtmika hariyALI, pA. 49 * UMcA-nIcA rastAmAM amane ThagavA mATeno upAya zodhatI eka pADI (bheMsanI beTI) ta vyartha amArA jIvanamAM AvI gaI che. (strI) paraMtu samaya Ave tyAre te paNa thAkI jAya che. pachI bIjI pADI (strI) Ave che. manuSya janma pAmIne mAtra strImAMja potAnI budhdhi naSTa kare che. te kharekhara moTI khAmI che. A janmamAM to IndothI stuti karAyelA vIra jinezvaranuM je smaraNa kare che te ja moTA bhAgyazALI che. aA A kariyANuM kyAMthI kharIda karavAmAM AvyuM che? harAmakhora core amane badanAma karyo che. ekane to laIne ene chUpAvI dIdho che, trIjAne jAhera karyo che, cothAne tyAga karyo che topaNa bIjo tene zodhato nathI je Indra dvArA sevA karAyelA 24 jinezvarane mananA zubhabhAvasahita sevA kare che te zivasukhane melavaze. sArA jene saMsAra aMdha kahe che paraMtu je lokAlokanI sarvavastuo jANe che ane dekhe che evA sUrine rAjendrane AnaMdapUrvaka vaMdana kare che. madhyamAM vAta sAcI che kAcI nathI. mUrkha mANasa teno artha karI zakato nathI kAraNa ke te darzanano zatru che. (mithyAtva darzana) juo dIpavijaye gurUdevanI kRpAthI tattvanI vAta kahI che. 3 (darzana, jJAna, cAritra, tapa) (krodha, mAna, mAyA, lobha) jIvanano Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga UMco-nIco, Apatti-samRdhdhino che. (1) tRSNA, mAyA, strImAM jIvana veDaphI nAkhavuM nahi. (2) cAra kaSAya krodha, mAna, mAyA, lobha. (3) kevaLajJAna (mithyAtvaaMdha) 111 (9) kahiye paMDita koNa e nArI, vIsa varasanI avadhi vicArI. uu doya pitAe eha nipAi, saMgha caturvidha manameM Ai, gharA kIDIe eka hAthI jAyo, hAthI sAmo sasalo dhAyo. ghaNA viNIve ajavALuM thAye, kIDInA daramAMhi kuMjara jAye. 54aa varase agni ne pANI dIye, kAyara subhaTa taNA madajIye. ApA te beTIe bApa nipAyo, teNe tAsa jamAi jAyo. AhyA meha varasatAM bahu 2ja uDe, loha tare ne taraNuM buDe. ANA tela phire ne dhANI pilAe, gharaMTI dANe karIye dalAye. TA bIja phUle ne zAkhA uge, sarovara Age samudra na pUge. ghaNA paMkaja re ne sarakha jAme, bhame mANasa tihAM ghaNe visAme. 510nA pravahaNa upari sAgara cAle, hariNa taNe bale DuMgara hAle. 511nA ehano artha vicArI kahiyo, nahitara garva ma koi kariyo. 512aa zrI nayavijaya vibudhane ziSya, kahI hariyALI manahara jagIse. 513aa e hariyALI je nara kaheNye, vAcaka jasa jape te sukha lvesTe. 14 AdhyAtmika hariyALI. pA. 36 yazovijayajI upAdhyAyanI kaho paMDita e kuNa nArI hariyALIno artha nIce mujaba che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 (1) he paMDito! 20varSanI samayamaryAdAmAM vicAra karIne kaho ke A strI koNa che ? eka tIrthakara ane bIjA gaNadhara bhagavaMte maLIne jIvadayArUpI strI utpanna karI che. ene caturvidha saMghane kahyuM ke emanA manamAM jIvadayA vasI gaI, A jIvadayArUpI putrIe dharmarUpI pitAne utpanna karyA, A beTIno bApa che, te dharmamAM jJAnarUpI jamAI utpanna karI jethI budhdhi saphaLa thaI tene jJAna samajo nA hiMsArUpI ciuTIne khaparUpI hAthIne utpanna karyo. A pAparUpI hAthIno mukAbalo karavA mATe dharmarUpI kharagoza Avyo. dharmarUpI kharagoze pAparUpI hAthIne bhagADI mUkyo. pApano hAthI moTo ane dharmano kharagoza nAno jANavo. jyAre hRdayamAM jJAnarUpI prakAza thAya tyAre dIpaka vagara paNa prakAza thaI jAya che. ajJAna e hAthI samAna che. zarIrane ciuTInA dara samAna nAnuM samajavuM eTalA mATe kahevAmAM AvyuM che ke ciuTAnA daramAM hAthI samAI jAya che. rA jJAnarUpI tejano vistAra thavAthI karmaprakRtirUpI ghANI pIlI nAkhe che. (karmasamUhano nAza karavo) durgatirUpI cakkI dAnarUpI dANAne daLI nAkhe che eTale ke kSaya kare che. AtmA jahAja samAna baLavAna che ane karma samudra samAna che, jyAre karma zaktizALI bane che tyAre AtmA uchaLe che ane karmarUpI samudra tene DubADI de che. A jIva haraNa samAna che. paNa potAnI apUrva zaktithI pahADa jevA majabUta karmane halAvI (DolAvI) nAkhe che. eTale ke teno kSaya kare che. 3 jyAre jJAnarUpI meghanI vRSTi thAya che tyAre karmarUpI rajakaNo uDI jAya che. ane ATha karmano kSaya thAya che tyAre lokhaMDanI mAphaka bhAre che. AtmA tare che ane tRNa samAna karmo DUbe che. buddhimAna vyakti A padyano artha vicArIne kahe nahitara abhimAna karavAnuM choDI de. jA paM. zrI nayavijayagaNino ziSya A hariyALImAM kahe che ke je Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 manuSya teno artha samajaze (jANaze) te sukhaprApti karaze. pA (10) dhIravimalanA ziSya niyavimala Urphe jJAnavimalasUrIe saMvata 1745 mAM zrIpALa caritranI racanA karI hatI. A graMtha I.sa. 1917mAM pragaTa thayo hato. tenA trIjA pAnA para nIce darzAvyA pramANe samasyA che. strIyugmanarayugmotyaH kRSNoDantavaMhirujjavalaH / devAnAmapi yo deva, sarva nirvAha sAdhakaH // samudroDapi jalAda mIto, gaMtakramo bahubhramIH / sarva bhASyapi mauno ca, sAkSaroDapi jaDAtmakaH // 1 // A be zlokano gadyamAM artha na ApatAM rasika vAcakone AnaMda mATe hindI padyamAM prastuta karavAmAM Ave che. nArI kerI joDI paraNe, naranA yugane raMge re, teno putra adbhuta zaurya, varNana enuM karuM huM re. 1 aMtara kALo kAjaLa jANe, bahArathI ujaLo aMge re, devo kero deva gaNAye, nivahizata sAdhe re. parA samudra to paNa jaLathI bIye, caraNa binAye cAle re, bhALe saghaLuM to paNa maunI, jaDa che yadyapi sAkSara re. zAna hara e sutane jANe, rasikajano AnaMde re. AdhyAtmika hariyALI. pA. 47. A samasyAno uttara "lekha" che. ema zrIpALa caritramAM jaNAvyuM che. lekha-patranI utpatti lekhanI ane sAhI ema be strIvAcaka zabdothI thaI che eTaluM ja nahi kAgaLa-patra e purUSavAcaka zabda che tenuM paNa temAM yogadAna che eTale lekha be strI ane be puruSanA saMyogathI Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 utpanna thatuM saMtAna che. ahIM samudrano artha sAgara nathI paNa mudrayA sahita samudra, ane sAkSarano artha vidvAna nahi paNa akSarasahita karavAno che. A samasyAnI chellI paMktimAM samasyAnA saMyojakanuM nAma ane saMkalanakA2nuM nAma raheluM che. A samasyA saMklanakAra zrI pro. hIrAlAla rasikalAla kApaDiyAne AgamodhdhArakanA ziSyaratna zatAvadhAnI AcArya lAbhasAgarajI pAsethI prApta thai hatI. hariyALI racanAnI zailInA namUnArUpa samasyAmUlaka kAvyakRtinuM A udAharaNa tenA svarUpa vize prakAza pADe che. A hariyALI 250 varSa pahelAM racAi hatI. (11) cetana ceto catura cabolA, cabole je nara khIje, mUrakha vAte haiDuM rIjhe, tehane zI zAbAsI dIje. ce. // 1 // pAye khoTe mahela caNAve, thaMbha bhalo ne mAla jaDAve, vAghanI boDe bAra mukAve, vAMdarA pAse neva calAve. ce. gharA nArI moTI kaMtha che choTo, nAve bharatAM pANIno loTo, puMjI vinA vepAra che moTo, kaho kema gharamAM nAve ToTo, ce. ghA bApa thaine beTIne dhAve, kulavaMtI nArI kaMtha nacAve, varaNa aDhAranuM eMThu khAve, mAgaNa brAhmaNa te kahAve. ce. prajA meru upara eka hAthI caDhIo, kIDInI phUMke heTho paDIo, hAthI upara vAMdaro beTho, kIDInA daramAM hAthI peTho. ce. ApA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 DhAMkaNIe kumAra ja ghaDIo, laMgaDA upara gardabha caDhIo, AMdharo darpaNamAM mukha nIrakhe, mAMkaDuM beThuM nANuM parakhe. ce. dAdA suke sarovara haMsa te mAle, parvata UDI gagane cAle, chachuMdarIthI vAgha te bhaDakyA, sAyara taratAM jhAjha te aDakyA. ce. chA sutara tAMtaNe siMha baMdhANo, chilara jalamAM tAru mUMjhANo, uMghaNa Alasu dhana kamAyo, kIDIe eka hAthI jAyo. ce. TA paMDita ehano artha te kahejyo, nahIM to bahuzruta caraNe rahejyo, zrI zubha vIranuM zAsana pAmI, khAdhA pIdhAnI na karo khAmI. ce. pAlAA AdhyAtmika hariyALI pA. 56 (1) artha he cetana! catura puruSanA bolane, vAkyane, zikhAmaNane sArI rIte samajavI. catura puruSanI AtmakalyANanI vAtothI je ajJAnI aNasamajathI khIjAya che ane mUrNa puruSanI saMsArI vAtothI je rIjhe cherAjI thAya che tevA mUrkha ziromaNIne koI paNa buddhizALI mANasa zI rIte zAbAzI Ape? bheMsa AgaLa bhAgavata, he brahmAjI! he chaThThInA lekha lakhanAra vidhAtrI! mArA bhAgyamAM mUrkhane zikhAmaNa ApavAnuM nA lakhIza, nA lakhIza, nA lakhIza. mUrkha AgaLa zAstranI vAta zasmarUpa thAya. he AtmA! catura ho to mArI vAta hRdayamAM rAkha. (2) artha AtmA manuSya deha pAmI, samyagadarzana pAmyA vagara "caraNa sittarI''rUpI citrazALA-mahela caNAve te cAritra rUpI mahela zobhA na pAme. vaLI dAna, zIla, tapa, bhAva e dharmanA cAra sthaMbha cokhA nathI. malokhA sarakhA che te upara vrata rUpa mALa jaDAve te kevuM! mUrkha ajJAnI vAgha jevA paramAdhAmI sAmA vase che chatAM viratinA bAraNA khullA mUke che, ane mana rUpa markaTa pAse pApa DhAMkavA neva calAve che te kema DhaMkAya? he cetana! tuM A samaja. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 * (3) artha saMsAramAM tRSNArUpI nArI moTI che ane AtmArUpI kaMtha nAno che. Asakti, vAsanAthI te dabAI jAya che. ajJAnI mUrkha jIvane upazamarUpI jaLano loTo bharatA paNa na AvaDe. "jJAna kriyAlyAM mokSa jJAnamaya kriyAthI ja mokSa thAya. paraMtu ajJAnIjIva kAM to kriyAjaDa hoya che, kAM to zuSka-jJAnI hoya che, tethI jJAnarUpI mUDI vagara-kaSTa kriyArUpa moTo vepAra kare to gharamAM khoTa ja Avene jJAna rahita kriyA AkAza-kusuma jema che. jJAna lokAlokamAM prakAza karanAra che. ajJAnI ghaNI badhI kriyA kare paNa tenuM khAsa phaLa na maLe, kadAca durgati paNa thAya. pAMcamA aMga zrI bhagavatI sUtramAM prabhue jJAnano agAdha mahimA batAvyo che. kriyA deza-ArAdhaka che, jJAna sarva-ArAdhaka che. "jJAnI zvAsozvAsamAM, kare karmano che, (kSaka nAza) pUrva koDI varaso lage, ajJAnI kare teha." (muniraMgavijaya) je karma khapAvatAM ajJAnIne abajo varSa lAge te karma jJAnI zvAsa mAtramAM khapAvI de che. te catura jIva! A vAta dhyAnamAM le, nahi to manuSya bhava eLe jaze. (4) artha AtmArUpa pitAe karmanI bahulatAe kumati nAme putrI utpanna karI ane jIva tene vaLagI rahe che-pAve che. te kumati putrI gharamAM dhAMdhala-dhamAla kare che tyAre AtmAnI azubha-azuddha, cetanArUpI strI potAnA AtmabhartArane nacAve che. A strInA sahavAsa-sahacArathI pudgalAbhinaMdI jIva, anaMtA sidhdha paramAtmAno eThavADo jame che. saMsArI avasthAmAM sidhdhanA anaMta jIvoe AhAra-pANI vagere pugalo bhakSaNa karI pAmelA te pudgalarUpa eThane cetanAyoga jIva bhogave che. zuddhasvarUpI AtmA saMsAramAM karmAdhina paNa athaDAya che eTale nAgararUpa zuddhAtmA brAhmaNa-mAgaNa jevo kahevAya che. (5) artha H saMyamazreNI mArgarUpa meru te upara cauda pUrvadhara Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 munirUpI hAthI cAlyo jAya, paraMtu nidrArUpI kIDInI phUMke-pramAdavaza saMsAramAM paDI jAya che. cAritrarUpI hAthI upara abhavyajIvarUpa vAMdarAbhAi beThA 'abhavyajIva' cAritra le, japa-tapa-kriyA-ArAdhanA kare. nava praiveyaka svarga sudhI jAya paraMtu mokSamAM jai zake nahI. abhavya jIvane koyaDA-maMtra sAthe sarakhAvyo che. tene garama pANImAM game teTalo ukALo paNa te caDhe nahIM, poco thAya nahIM, paththara jevo ja rahe. ''bhaNyo paNa gaNyo nahi' e kahevata jevuM na bane mATe bhavyajanone cetavyA che. abhavya jIvane samyagdarzana na hovAthI te nava 'pUrva' jeTaluM jJAna dharAvato hoya chatAM ajJAnI kahevAya che. tenuM jJAna 'kuzAna' kahevAya che. mATe he cetana! AtmAne jANa-oLakha, ne AtmAne saMsArasAgaramAMthI tAra. he jIva barAbara samaja. hAthI jevA cauda pUrvadharajJAnI pramAda yoga patana pAme ne nigodamAM paNa jAya, hAthI nigodarUpI kIDInA daramAM gayA tema kahevAya. na (6) arthaH pA. 78 gA-2 ajJAnI aMdha cheH jJAna prakAza cheH ajJAna aMdhakAra che. ajJAnathI aMdha thayelo jIvAtmA dhyAnarUpa darpaNamAM potAnuM mukha jue che, eTale ajJAna sahita loko samAdhi caDhAve che paNa temane jJAna vinA zuddha samAdhi prApta thatI nathI, ane, AtmAnuM zuddha svarUpa dekhAtuM nathI. jinazAsana pAmyo paNa siddhi zuM meLavI ? mAMkaDuM: caMcaLa capaLa mana, ati viSayathI aMdha evo manuSya capaLa citte nava tatva, cha dravya rUpa nANuM pArakhavA beTho che e paNa eka kautuka che. he cetana ! A vicAra kara. (7) artha : jJAna upazama - jaLa rahita saMsAramAM mRgajaLa samAna Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 kuMTuMba - dhana vagere sAthe sukha-rUpa - sarovaramAM jIvanarUpI haMsa mahAle che - lahera kare che. (athavA "sUke sarovara' ema pATha laIe to cAritrathI bhraSTa muni saMsAra - viSaya rUpI sukA sarovaramAM AnaMda kare che. AvA cAritra rUpI parvata sarakhA saMyamathI bhaSTa thayela muni ekendriya paNe AkAzamAM rakhaDe che. - A bhraSTa muni avadhi jJAna, manaH paryavajJAna, pUrva-ghara vAgha jevA hatA paNa mAyArUpa - chachuMdarIthI bhaDakyA - saMsAramAM paDayA. A muni cAritra-rUpI-jahAjathI bhava-samudra taratA hatA. paraMtu mAna-kaSAya rUpa parvata ADo AvavAthI bhavasAgara pAra karatA aTakI paDayA. have koI vakhate, sadbhAgye, bhAraMDa pakSI rUpI koI jJAnI - mahAtmA maLaze tyAre pAchA muni saMsAra-sAgara tarI jaze. (8) arthaH siMha jevA AdrakumAra, ASADhA bhUti muni, araNika munivara, vagere strI-putra vagerenI mAyA-mamatA rUpa tAMtaNe baMdhAyA ane dIkSA choDI ghara-vAsa svIkAryo. (lokhaMDanI beDI toDavI sahelI, mAyAsutaranuM baMdhana toDavuM dohavuM.). upazama zreNIe caDhatAM saMsAra alpa karyo, to paNa sarAga saMyama devagati pAmyAH mokSa na thayoH AvA tAraka munio, karmanI gatithI, chIcharA jaLamAM gayA, saMsAramAM lapaTAyA. je jIvAtmA paMcendriyanA viSaya bhogavavAmAM ughaNa thAya, na bhogave, ane navIna karma-baMdha karavAmAM ALasa kare - navo kama baMdha na kare - tevA uMghaNazI - muni ane ALasu - muni kevaLajJAna-jJAna-rUpadhana kamAya, amUlya dhana, - te vakhate carama (chellA) guNa-sthAnake caDhatAM, carama-zreNIrUpa kIDIe siddha svarUpI hAthI jaNyo, eTale te jIva siddhabuddha-mukta thayo ane teNe siddhazIlA para anaMtakALa mATe vAsa karyo. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 (9) artha : je mANasa paMDita hoya, vidvAna hoya te A hariyALIno artha kahe ne, nahIM to gItArtha guru pAse rahezo to A hariyALIno artha samajAze - guru te samajAvaze. zrI vI2-52mAtmAnuM zAsana pAmI, khAdhA-pIdhAne khAmI na rAkhavI eTale jJAnAmRta bhojana ane upazama jaLa khAvA pIvAmAM aharniza puruSArtha karavo, udyamavaMta thavuM, temAM kacAza rAkhavI nahIM. zrI zubhavijaya gaNinA ziSya zrI vIravijayajI gaNi mahArAja A pramANe sadupadeza Ape che. (12) sakhIre meM to kautuka dIThuM, sAdhu sarovara jhIlatA re, nAke rUpa nihAlatA re, locanathI rasa mANatA re. sa. 15 munivara nArI surameM re, nArI hiMco te kaMthane re, kaMtha ghaNA eka nArI re, sadA yauvana nArI ta rahe re. sa. 525 vaizyA viludA kevalI re, AMkha vinA dekhe ghaNuM re, ratha beThA munivara cale re, hAtha cale hAthI DubIyA re. sa. ghaNA kutariye kesarI haNyo re, tarasyo pANI navi pIye re, paga vihuNo mAraga cale re, nArI napuMsaka bhogave re. sa. 4 aMbADI khara upare re, nara eka nitya Ubho rahe re, beTho nathI nava bese re, adhara gagana vicare te rahe re. sa. ApA mAMkaDa mahAjana gherIyo re, uMdare meru halAvIyo re, sUraja ajavAluM niva kare re, laghu baMdhava batrIsa gayo re. sa. 56aa zoke ghaDI nahI benaDI re, zAzvato huM same pekhIyo re, kATa vaLyo kaMcaniri re, aMjanigira ujalA thayA re. sa. ghaNA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 vayara svAmI sUtA pAraNe re, zrAvikA gAve hulaDA re, moTA artha te kahejo re, zrI zubhavIranA vAlaDA 2. sa. TA AdhyAtmika hariyALI pA. 22 sakhIre meM to kautuka dIThuM (1) artha A hariyALInI zarUAtamAM jina zAsananA chellA daza-pUrvo zrI vajasvAmInA saMdarbhamAM vAta cAle cheH (zrI vajasvAmInuM jIvanacaritra jijJAsue jANavA jevuM che.) phakta cha mahinAnA vajasvAmIne gurUe pAlana-poSaNa mATe sAdhvIjInA upAzrayamAM zrAvikAone soMpela che ane zrAvikAo bALa vajasvAmIne pAraNAmAM hIMcoLatAM hIMcoLatAM hAlaraDAM gAtAM gAtI aMdaraaMdara vAto kare che - he sakhI, meM eka Azcarya joyuM. jaina sAdhu kadI snAna kare nahI chatAM jaina muni samatArUpa jaLathI bharelA upazamarUpa sarovaramAM snAna kare che. tapasyAnA prabhAve saMbhinna zrotAdika "labdhio upajI che evA muni nAka vaDe netranuM kAma kare, AMkha baMdha rAkhIne paNa rUpa joI zake che. labdhinA prabhAvathI labdhidhAraka eka Indriya vaDe pAMce IndriyanuM kAma karI zake, eka indriyathI pAMce IndriyanuM jJAna thAya. cakSu IndriyalocanathI AMkha vaDe rasa khATo che ke mITho te kahI zake che. (cAkhyA vInA zrImad rAjacandramAM AvI zakti hatI ema mArA jANavAmAM che.) he sakhI ! munivara zreSTha muni viratirUpI strI sAthe haMmezA ramatA hoya che. (2) arthaH samatA-suMdarI potAnA AtmarUpa patine dhyAnarUpa hiMDoLe besADI hiMcakA nAkhe che. tRSNA, vAsanArUpa strIne ghaNA kaMtha (pati) che, jagatanA sarva jIvone A tRSNA che. nArI paraNI che, vaLI, moTuM Azcarya to e che ke tRSNAnArIne paraNelA dhaNI patidevo, mRtyu pAmI, paraloke sidhAvyA chatAM te strI sadA yauvanavaMtI che, kadI vRddha thatI nathI. chelle, muktirUpI strIne vezyAnI upamA apAya che kema ke anaMta Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 siddhae te bhogavI che ne bhogave che, tethI kevaLajJAnI paramAtmA muktirUpI vezyA sAthe buddha thayA, mokSa pAmyA. have temane pharIthI saMsAramAM AvavAnuM nathI. (3) artha kevaLajJAnIne dravya IndriyonI jJAna mATe jarUra nathI. teo dravya Indriyo vinA jJAnathI dareka IndriyonuM kAma karI zake che. ahIM dravya AMkha vinA paNa kevaLI jJAnarUpI netrathI jagatamAM ghaNI vastuo joI zake che. zrI aDhAIjesu sUtra, je munivaMdana sUtra che temAM aDhIdvIpamAM rahela munione vaMdana karavAmAM Ave che, temAM sAdhujI mATe paMca mahalvaya dhArA, aDhArasa, sahasa, salaMgadhArA' pATha che. munirAja zIlAMgarUpI rathamAM besI mukti mArga tarapha jAya che. ratha eTale 18000 zIla (sadAcAra)nA aMgaH 3 yoga, 3 karaNa, 4 saMjJA, pa Indriyo, 10 pRthvIkAya vagere, tathA dasavidha yatidharma. A sarvane paraspara guNavAthI 18000 zIlAMga thAya. muni A zIlAMgane dhAraNa karanAra kahevAya che. ardha pudgala parAvartanamAMhe saMsAra te hAtha, jaLasaMsAra upazama zreNIe caDhatA munirUpI hAthI sarAgasaMyamathI paDI kadAca mithyAtva pAme tethI hAthIrUpI muni hAthajaLamAM DULyA jANavA. (upazamazreNI, kSapaka zreNI vagere AgaLa AvI gaI che.) * chelle nidrArUpI kutarIe cauda pUrvadhara munirUpI siMhane haNyA - eTale pramAdamAM paDavAthI caudapUrvI munine paNa saMsArabhramaNa karavuM paDe che. (4) artha : saMsArI jIva anaMta anAdi kALathI "jina-vANI vIra-vANIrUpI jaLa vinA tarasyo che, tene saguM, "divyadhvani'rUpI amRta pAya che paNa saMsAralabdha jIvAtmA pIto nathI. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jaina dharmanA be-pAyA-be paga sAdhu dharma ane zrAvaka dharma. zrAvaka paga vagarano gaNAya kemake teno AtmA parabhAvanA mArge cAle che ne bahu duHkha pAme che. | mana napuMsaka che chatAM cetanArUpI strIne bhogave che. mana sahacArI cetanA chatAM icchAe viSayAdikane vilase che. pharI pharI vAMco, vAraMvAra vAMco, parama yogI zrI AnaMdaghanajI mahArAja kRta zrI kundunAthasvAmInA stavanamAM mananI rIti-nIti, cAla adbhuta rIte samajAvI che. mana vaza thAya to mokSamArga sulabha bane, paraMtu saMsArI jIvane phakta eka ja kArya "duSkara, duSkara, duSkara' che. "mana sAdhyuM eNe saghaLuM sAdhyuM' - yogI zrI kahe che, paraMtu "meM jANyuM e liMga napuMsaka, sakaLa maradane Thele'. mANasa bIjI rIte game teTalo prabhAvazALI hoya paraMtu napuMsaka liMgI - mana AkhI nara (nArI) jAtine potAnA kAbumAM rAkhe che. khara-gardabha-gadheDo eTale bhavAbhinaMdI, durbhavya, abhavya ke arocaka kRSNapAkSika. aMbADI eTale cAritra AvA abhavya jIva rUpI gardabhane cAritra ApavuM, gadheDA upara aMbADI jevuM murkhAIbharyuM gaNAya. (5) artha : "loka puruSa saMsthAne kaho. eno bheda tame kaMI kahyo?" zrImad rAjacandra racita bAra bhAvanAmAM dasamI "loka bhAvanA Ave che: namo loe savva sAhUNaM" A loka" zabda jaina darzanamAM samajavA jevo che. lokane viSe eTale aDhI dvIparUpa lokane viSe rahelA sarvasAdhuone mAro namaskAra thAva. A brahmAMDanA be bhAga loka athavA lokAkAza ane aloka eTale alokAkAza. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 cha dravyamAM eka dharmAstikAya che je jIvane gatimAM sahAyaka che. dharmAstikAya siddhazIlA sudhI che, jethI mukta thayelo jIva tyAMthI AgaLa jaI zakato nathI. te pachI aphATa vizALa alokAkAza che. A "loka'nuM svarUpa saMsthAna eTale AkAra. loka puruSAkAra rahyo che, eTale koI puruSa, be hAtha kamare rAkhI, be paga pahoLA karI Ubho hoya e AkAre "loka che. anaMta alokAkAzanI vacce A "loka rahyo che ane te traNe kALa-Adi madhya ane aMtamAM e rUpe rahevAno che, arthAta, alokAkAzamAM phakta AkAza dravya che tenI vacce puruSAkAre "loka' Avelo che. A "lokanuM vistRta svarUpa jijJAsue jJAnI pAsethI jANavA jevuM che. jaina vijJAnamAM eka mApa che jene "rAja ke " raju' kahe che, asaMkhyAtA dvIpasamudra pramANa che. AvuM lokanuM virATa svarUpa je sarvajJa kevaLI bhagavaMtoe joyuM ne varNavyuM che te saMkSepathI puruSAkAra hovAnuM zAstramAM kahyuM che, "lokamAM anaMta jIvo che ane jIvathI anaMtagaNA pudgala paramANu che. jaina bhUgoLa ne jaina vijJAnanI hakIkta 100 TakA "sAcI che. padamAM je nara nitya Ubho che, beTho nathI, besaze paNa nahI ane gagana vacce te rahe che. bhavya vAcaka, have samajAyuM ne? cauda rAjalokano puruSa AkArarUpa puruSa je be paga pahoLA karI, keDe be hAtha daI Ubho che te zAzvato che, tethI teno AkAra kAyamano che tethI te kadI paNa beThA nathI ane besaze paNa nahIM. A "loka madhyamAM che ane Urdhva, adho, tirjI - ema dase dizAomAM cAre tarapha "aloka' che, eTale anaMta pradeza AkAza vacce loka addhara rahyo che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 mahAjana' eTale vyavahArika "bhavya jIva je cAre gati manuSya, deva, tiryaMca, nArakI gati pAmyA che temane kaMdarparUpa, mohamAyA, kAmadeva rUpI mAMkaDIe gherI rAkhyA che. tethI jIvAtmAne mukti mArge javA de nahIM. (6) artha : merU - pAMca mahAvrata, uMdara - saMjavalana kaSAyano udaya (cAra kaSAyanA cAra cAra bhAMgA = 16 kaSAyanuM svarUpa jijJAsue jJAnI pAsethI jANavuM.) paMcamahAvratI munine saMjavalana kaSAyanA udaye aticArarUpa uMdara lAge to paMcamahAvratarUpa merU hAlI jAya ane te "utara guNa" virAdhe. ekendriyathI paMcendriya sudhInA saMsArI jIvone tirohita bhAve kevaLajJAna che. (sarva jIva che siddha sama) paraMtu AvirbhAva thayA vinA - pragaTa thayA vinA - kevaLajJAna rUpI suraja AtmAmAM prakAza kare nahIM, tethI saMsAramAM baLa, vaya, rUpanI hAni thaI. benaDI = jIbha, jIbhanA laghubaMdhava eTale 32 nAnA bhAI - dAMta - gayAM chatAM moTI bahena jIbhane jarA paNa zoka na thayo - vairAgya na thayo. jIbhanA be kAma - bolavuM ne jamavuM. cetana-jIvAtmA vRddha thayo, dAMta paDI gayA chatAM bhojana vagerenI lAlaca, lavalava ne laTapaTa chUTyAM nahIM. saMsArI jIvAtmA gharaDo thayo chatAM cetato nathI ke kALarUpI varU meM meM karatI bakarIne game tyAre jhapaTa mArI khAI jaze. (7) arthaH samakti, samyakdarzana e mokSa mATenI prathama zarata che te vinA sarva kriyA niSphaLa che. tethI zuddha AtmArUpI zveta haMsa hAla kALo dekhAya che. athavA kRSNa pariNAme cetana ja haMsa te kALo dIse che. aDhI dvIpamAM 1000 kaMcanagiri (suvarNaparvata) che tema nirmaLa zuddha AtmAnA asaMkhya pradeza che tene karmarUpI kATa lAgyo tethI dehadhArI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 saMsArI kahevAyo. aMjanagiri - zyAma parvata zikhararUpI mAthAnA kALAvALa vRddhatvane lIdhe zveta thayA. AMkha, kAna, nAka, ujjaDa thayAM, zarIra kaMpavA lAgyuM. mRtyu pAse pahoMcyo, chatAM tRSNA marI nahIM. strI, putra, dhana lIlAmAM Asakti ghaTI nahIM. prabhu smaraNa karato nathI, daza daSTAMte durlabha manuSya bhava hArI jAya che. (8) artha pahelA padamAM vajasvAmIno ullekha karelo che. A vajakumAra bALapaNe bhAva cAritravALA thayA. pAraNAmAM sUtA che. zrAvikAo jJAna bhaNatAM bhaNatAM hAlaraDAM gAya che ke kumAra ! tame moTA thajo, cAritra lejo, ane hariyALIno artha amane samajAvajo. zrI vIraprabhunA zAsanamAM kavi paMDita zrI zubhavijayajI gaNine A artha vallabha vacana che. (13) sevaka Agala sAheba nAce, bahe gaMgA jala khAre, gardabhasAre gayavara vecyA, e acaraja mohe mAre, catura nara bUjho e hariyAlI jema utarAhu dehi saMbhALI. nA mAMkaDane vaza jogI nAcyA, mAryo siMha sipAle, eka cIMTIe parvata DhAyo, acaraja INa kalikAle. ca. dArA surataru sAkhAe kAgaja beTho, viSadhara garuDa viDA re, kasturI paranA? vAha, lasaNa bharyuM bhaMDAre. ca. pAyA AMbo eka phala eka taru lAgA, haMsa kAga eka mAle, meDhe nAhara lAte mAryo, nAzI gayo pAtAle. ca. 4 macchAraka mukha mayagala galiyA, rAjA ghara ghara hiMDe, eka ja thaMbhe paNa gaja bAMdhyA, rAna hoI kaNa khaMDe. ca. pApA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ATha nArI malI ekasuta jAyo, beTe bApa vadhAryo, core vasyo maMdiramAM AvI, gharathI sApha kaDhAyo. ca. dA eka agni saghalo jala soSa, vezyA ghUMghaTa kADhe, kulavaMtI kula lAja tyajI karI, gharaghara bAhira hiMDe. ca. zALA e paramAratha jJAna sunI karI, Atama dhyAna suNAve, vinayasAgara muni Ima upadeze, dharmamati mana lAve. ca. paTA AdhyAtmika hariyALI pA. 22 artha karmarUpI sevakanI AgaLa jIvarUpI rAjA nAce che. jinavANI gaMgAjaLa samAna mIThI che. keTalAka matavAdI loko teno viparIta artha karI khArA pANI samAna banAvI de che. pramAdarUpI gadheDAnA badalAmAM saMyamarUpI hAthI vecAI rahyo che. eTale ke keTalAka saMyamadhArI mahAtmAo tenA prabhAvathI zuddha sayamanuM pAlana karatA nathI. tethI mane moTuM Azcarya thAya che. he catura mANaso, A hariyALIne samajo ane sAvadhAna thaIne teno javAba Apo. 1 manarUpI mAMkaDAne vaza thaIne asaMyamI yogI nAce che, zIlarUpI siMhane kAmadevarUpI ziyALavAM mArI rahyAM che. tRSNArUpI kIDI saMtoSarUpI parvatane toDI pADe che. AvuM Azcarya kaLiyugamAM jovA maLe che. A ra aa jinazAsanarUpI kalpavRkSa para kugururUpI kAgaDA beThA che. ajJAnasarvajJAnarUpI garUDane jherI banAve che. samatArUpI kasturIne asatya rUpI paranALamAM vahevaDAvAmAM Ave che. mamatA-durgadharUpI lasaNathI bharelI che. e 3 jIvarUpI vRkSane AmraphaLa samAna sukha ane duHkha ema be prakAranAM phaLa lAgyAM che. jIvarUpI mALAmAM puNyarUpI haMsa ane pAparUpI kAgaDo beTho che. ajJAnarUpI bheDa (varu) e vivekarUpI siMhane lAta mArI che jethI te pAtAla lokamAM pesI gayo che. e ja Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 kaLiyuganA jIvo atialpa puNyavALA che. mATe emane maccha2 jevA samajavA, evA macchara samAna mithyAtvI jIvo magaramaccha samAna mahAna jinavANIne virodhI gaNe che. (avagaNanA) jIvarUpI rAjA karmasamAna prabaLatAne kAraNe 84 lAkha jIvAyonimAM ghera ghera bhaTake che. eka jIvanA zarIramAM pAMca IndriyorUpI pAMca hAthI baMdhAyelA che, te madonmatta hAthI jaMjIronA baMdhanane toDI nAkhe che paNa avratarUpI rAjA rANI vratarUpI dhAnyanA kaNone khaMDita kare che. aa pa aa karmanI ATha mULa prakRtio e ATha strI che. emane maLIne saMsArarUpI putra utpanna karyo che. temaja kapaTarUpI putrae moharUpI pitAne vadhAryo che. (moTo karavo) viSayarUpI cora zarIrarUpI maMdiramAM AvI beTho che. tene zIlarUpI moTA zeThane gharamAMthI bahAra kADhI mUkyo che.AdA mAtra tRSNArUpI agnie saMtoSarUpI saMpUrNa jaLane pIdhuM che. mAyA kapaTarUpI vezyA madhura vacanarUpI ghuMghaTa kADhe che. sarva viratirUpI kuLavaMtI strIe potAnI lAja choDIne asaMyamarUpI aneka sthAno para bhaTake che eTale ke anya sthAno ke jyAM saMyama pAlanamAM vikSepa thAya, vratabhaMga doSa lAge tyAM rakhaDe che. // 7 // A vaktavyane jJAnamaya paramArtharUpa vItarAganI vANI samAna sAMbhaLIne AtmadhyAnamAM pravRtta thavuM joIe. muni vinayasAgara vAcakone upadeza Ape che ke tamArA manamAM dharmabuddhi pedA thAya jethI janma, jarA, mRtyunA duHkhamAMthI chuTakAro meLavIne mukti mArga meLavavAnA guNane prApta karI zako. 5 8 !! DALe beThI eka levAnA caNa (14) sUDalI, tasa cAMca na Ave, kAraNe, samudramAM jAve. DAle beThI eka sUDalI. / / 1 / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 Apa varaNu,-lIlI nahIM, tasa cAMca che lIlI, cAMce te IMDA mukatI, sAyaramAM jhIlI. DAle beThI eka sUDalI. . 2 era IMDAM ApyAM ghaNAM, te ApyAM navi khUTa, enI bhakti je kare, tenAM pAtika chUTe. DAle beThI eka sUDalI. 3 harakhavijaya paMDita kahe, e koNa che saDI, eno artha je kare, tenI buddhi che rUDI. DAle beThI eka sUDalI..4 AdhyAtmika hariyALI. pA. 23 saMsArarUpI vRkSa upara popaTa rUpI AtmA beTho che. mukha e cAMca che. jinavANIrUpI caNa caNe che. mukharUpI cAMcamAMthI jinavacanarUpI IDAM zrutajJAnarUpI samudramAM rahe che. jina vacana nAza pAmatAM nathI. jina vacananI je bhakti kare che (jinAjJApAlana) tenAM pApa nAza pAme che. paMca parameSThimAM upAdhyAya bhagavaMtano raMga lIlo che. teno ahIM saMdarbha che. teo paThana pAThana karAve che te rIte jina vacana Ape che. ema artha rahelo che. upAdhyAya jinavacana saMbhaLAve che te mukharUpI cAMcano raMga lIlo che. dharmarUpavRkSa - upAdhyAyanI jinavANI ane emano raMga lIlo che ema vicAravAnuM che. (15) suNajo kautuka mALA, mere pyAre, suNajo kautuka mALA, ghararara.... ghararara.... ghaMTI pharatI, pheravanAra na koI, uchaLI uchaLI dANA TapoTapa, ApathI paDatA toI. mere pyAre, suNajo kautukamALA. 1aaaa Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhaMjhAvAta phUMphAto toye, maga dANA niva hAle, DuMgara UDI gagane cAle, loko Dagamaga bhAle. mere pyAre, suNajo kautukamALA. gharA candra thakI varase aMgArA, jAge jAgaNahArA, agni thakI jema jaLaphuArA, chUTe pArAvArA. mere pyAre, suNajo kautukamALA. ghaNA rUnI pAchaLa loha kheMcAye, lohacuMbaka jema kheMce, siMhane vaLI ziyALa ja mAre, siMhaNa raDatI raheve. mere pyAre, suNajo kautukamALA, 54aa sAgaramAM nadIyo nA pese, vahetI gagananI vATe, rAta paDe paNa sUrya na jAve, aMdhakAra gabharAve. mere pyAre, suNajo kautukamALA, ghapA deva vimAnathI deva paDatAM, paDyA pachI pachatAve, je na paDe te bahu sukha pAme, pahoMce amara dhAme. mere pyAre, suNajo kautukamALA. AdA rAta divasa muni khA khA karatAM, 'ujehI'mAM pharatA, nArI saMgata aMgata dharatA, bIjo vicAra na karatA. mere pyAre, suNajo kautukamALA, rANA sarpanA mAthe kaho, zuM zobhe? ratnataNI zuM kahIe? rAjavI yudhdha karI, zuM pAme? kavinuM nAma ema lahie. mere pyAre, suNajo kotukamALA. 585 129 akalaMka graMthamALA. pAna 30, puSpa 177 'pyArA sajjano, A kautuka utpanna karanAra sAta ATha maNakAnI mALAno artha sAMbhaLo, samajo ne vicAro." Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ,,, 1. saMsArarUpI ghaMTI gha222 gha222 satata pharatI ja rahe che, paraMtu e ghaMTIno koi calAvanAra dRSTigocara thato nathI, A ghaMTImAM saMsArI jIvo rUpI dANA che. ghaMTImAM rAgadveSarUpI be paDa che ane anAdi kALathI A saMsArarUpI ghaMTImAM jIvarUpI dANA, ajJAna tathA mohAdine vaza thai, pote jAte uchaLI uchaLI TapoTapa paDe che ane cAra gati tathA 84 lAkha jIvAyoni mAMhe athaDAya-kuTAya che. 2. jinezvara prabhunI sabhAmAM dharmaupadezarUpI vAvAjhoDuM phuMkAya che chatAM paNa 'abhavya jIvo' je ko2DArUpa magadANA jevA che, temane prabhu upadezanI, divya vANInI, kazI asara thatI nathI. 'bhavya jIvo' paNa ajJAnathI gherAyelA hoi DuMgara jevA acaLa ane aDola lAge, paraMtu teone jinavANI-vIravANInI asara thAya che ane temano uddhAra thAya che. teo gagane cAle che. Urdhvagati-svarga ke mokSa pAme che, ane anya loko Tagamaga Tagamaga jotAM ja rahI jAya che. 3. indriyonuM sukha-pAMca indriyonuM viSaya sukha-saMsArI jIvAtmAne candra samAna zItaLa lAge che, paraMtu pariNAme to ''jAge jAgaNahArA''vicAraka jIva -haLukarmI AtmA to saMsAra asAra jANI cetI jAya che ane tapa, japa, yama-niyama, saMyama, svAdhyAya, dhyAna vagere AdhyAtmika anuSThAno dvArA Adhi vyAdhi ne upAdhi TALI, samAdhi sukha meLave che. hA, A dharma kriyA zarUAtamAM agnisamAna kaSTadAyaka lAge, paraMtu pariNAme 'rasAdhirAja prazamarasa'nI prApti karAve che, jethI jaLa phuvArA jema jIvAtmAne paramazAntino anubhava thAya che. 4. jyAre karmarahita evo pIMchA athavA rU jevo hazuAtmA Urdhvagati prApta kare che. sidhdhAlayamAM nivAsa kare che. tyAre karma sahita evo lokhaMDa jevo bhAre saMsArI eka jIva nigodamAMthI UMco Ave che. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 pachI to pragati paMthe manuSya bhava maLe sudharma maLe to te jIvAtmAno vikAsa thAya che. siMha samA mohamahArAjAe anaMtazaktinA dhaNI zuddhAtmAne anAdikALathI ziyALa samo nirbaLa banAvI dIdho che, paraMtu te AtmA 'caramAvarta-vartI thatAM, taka pAmI, 'granthI bheda' karI majabUta siMha jevA mahAmoharAjAne haNI nAkhe che, te vakhate ahaM ane mamatArUpa siMhaNo duHkhI thai raDatI hoya tema lAge che. pa. uttama jIva paMktirUpa nadIo saMsArasAgaramAM praveza na karatAM muktinA UrdhvamArge gagana tarapha vahe che. samakita, samyaktva bodhibIjane jhaLahaLatA sUrya sAthe sarakhAvyuM che, ane ekavAra samakita prApta thayA pachI jIva durgatimAM jAya to paNa samakita jatuM rahetuM nathI-sUryAsta thato nathI. samakita prApti pUrve durgati (tiryaMca-nArakI)nuM AyuSya baMdha paDyo hoya te jIvAtmA rAtrirUpa durgati pAme, paraMtu te Ayukarma pUrNa thatAM ja samakitasUrya jhaLahaLI uThe che. dA.ta. zrI kRSNa vAsudeva tathA zreNika mahArAjAe samakita prApti pahelAM nArakInuM AyuSya bAMdheluM. tethI zrI kRSNa hAla trIjI nArakImAM che ane zreNika mahArAjA pahelI nArakImAM che. samakita hovAthI teo nArakInA duHkho samabhAve vede che. paNa tyAMnuM AyuSya pUrNa thatAM tarata ja uccagati prApta karaze. AvatI covIzImAM zreNika mahArAjA, mahAvIra prabhu jema, 'padmanAbha' nAme pahelA tIrthaMkara thaze, ane zrI kRSNa 'amamanAtha' nAme bAramA tIrthaMkara thaze. bAramA tIrthaMkarathI utsaUNI kALa zarU thaze. Avo adbhuta che samyaktvano prabhAva. (samyag-darzana) dareka AtmArthIe A samakita prApta karavA puruSArtha karavo joie, cintana Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 manana karavuM, ane te pachI ja dharmakriyAo saphaLa thAya. bhAva-zUnya kriyAnuM khAsa phaLa thatuM nathI. jaina darzanamAM keTalA badhA sUtromAM samakitaratna viSe jJAna ApavAmAM AvyuM che. (1) logassa sUtra-ArUgga bohilAbhaM (2) uvasaggaharaM-tA deva ! dijjabohiM (3) jaya vIyarAya-samAhi maraNaM ca bohilAbho a. (4) arihaMta ceiyANuM - bohilAbha vattiAe (5) vaMditu-sUtra - dintu samAhiM ca bohiM ca, vagere. (6) saMsArI jIvane mokSarUpI nisaraNI caDhavA AtmavikAsarUpa cauda guNasthAnakarUpa sopAna (pagathiyAM) che, temAM eka sAtamA guNasthAnaka 'upazama zreNI'ne deva-vimAna sAthe sarakhAvyuM che. A zreNImAM caDhato AtmA cokkasa cheka nIcA sthAnake paDI jAya che. paraMtu "kSapakazreNI'' nAmanA te ja sAtamA guNa sthAnake gayelA jIvo AgaLa pragati kare che, nIce paDatA nathI. teo bahu sukha pAme che kemake teo amaradhAme pahoMce che. kaivalya jyoti urphe mokSa pAmI anaMta avyAbAdha paramasukha pAme che. (7) munivaro rAtadivasa pAMca prakAranA svAdhyAyamAM sadA tallIna rahe che. (svAdhyAya bAra prakAranA tapamAM sarvottama tapa che.) ''svAdhyAya tapanA pAMca prakAra che. (1) parivartanA (rIvIjhana-Revision-vAMceluM pharI pharI vAMcavuM) (2) vAcanA (vaMcAvavuM) (3) pRcchanA (prazno pUchavA), (4) anuprekSaNA (vicAraNA-cintana-manana karavuM) tathA (5) stuti-maMgaLapUrvaka dharma kathA) ane tethI jJAnarUpI amRtanuM satata bhojana karatA rahe che, teo haMmezA AtmajJAnanI 'ujehI' eTale prakAzamAM ja rahe che. A jJAnImunio sarva saMyogomAM samatA-suMdarI sAthe gela-khela kare che. AvA prazamarasa nimagna munio samatArasanI sobatamAM raMgAyelA hoya teo samatArUpI strI sivAya bIjo vicAra zuM kAma kare? Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane chelluM pada (8) prazna :- sarpanA-nAganA mastake zuM zobhe che? javAba H prazna : javAba : prazna : javAba : maNi. ratnanA caLakATa-jhabakArane zuM kahe che? prabhA-prabha. rAjA yuddha karIne zuM meLave che? vijaya A rIte traNa javAba ekatra karavAthI A hariyALInA kavi munizrInuM nAma "maNi-prabha-vijaya' ema spaSTa thAya che. kavizrIe A hariyALInA aMtamAM gupta rIte potAnuM nAma goThavyuM che. (16) (abolaDA zAnA lIdhA re, rAja jIva jIvana prabhu.- e rAga) haMsalo koi bhUlo paDelo, bhaTake Ama ne tema, vana-upavanamAM pheMde kAdava, sukha sAcuM maLe jema. re AtmA! bana jarA sAvadhAna, Ato sAMbhaLavA jevI che vAta. (1) bhamatAM bhamatAM teNe gumAvyo, jyAre kALa apAra, rAjahaMsa eka maLyo nikalyo, karavA svaira-vihAra. re AtmA. (2) 133 rAjahaMsa samajAvIne, sAco mAna sarovara Ama che bhAI, A mArga batAryo, tarapha kyAM Avyo? re AtmA. (3) Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 mAna sarovara jAvA banne, sAthe uDayAM gaganamAM, vAyarAthI vAto karatAM, cAlyA jAya maganamAM. re AtmA. (4) cAlatAM have eka bhayaMkara, Avyo jhaMjhAvAta, jaI na zakAya DagaluM AgaLa, zI karavI bIjI vAta. re AtmA. (5) rAjahaMsa kahe sAMbhaLa bhAI, paDato nA athaDAI, javuM che dUra AvyuM pUra, cakacUra ma thAI. re AtmA. (6) aMge aMgaja haMsanuM kaMpe, jaMpe te have ema, aNadIThI A Aphata bhAre, mAre sahevI kema ? re AtmA. (7) rAjahaMsa to acaLa rahyo ne, uDI gayo nijasthAna, haMsalo to jaI na zakyo ne, paDayo nIce dhaDAma. re AtmA. (8) nIce jALa hatI mukelI, darzana paNa vikarALa, haMsa bharAI beTho temAM, jANe Avyo kALa. re AtmA. (9) upanaya sAMbhaLajo have, eno bhavya jIte nA, mokSa mAnasarovara kahIe, sadguru te rAjasa. re AtmA. (10) saguru saMyama daIne, laI jAya potAnI sAthe, parISahone sahI na zakato, pharI pharI paDe saMsAre. re AtmA. (11) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 mATe sAcuM saMyama pALo, kAyaratAne choDI, mahendra sUrIzvara ziSya maNiprabha, vijaye sajajhAya joDI. re AtmA. (12) stuti-taraMgiNI pA. 132 javAba:- haMsa-bhavyajIva, mAnasarovara eTale-muktidhAma, mokSa. (17) sahajAnaMdi zItala sukha bhogI to, hariduHkha hari zatAvarI, kezara caMdana gholI pUje, kusume amRta velInA, vairAgI beTI to kaMtahAra tehajo ari. kesara. 1 tehanA svAmInI kAntAnuM nAma to, ekavarSe lakSaya jArI, te dura thAyIne Agala haviyeto, uSmAla caMdraka baMdharI. kesara. . ra aa sparzano varNa te nayana pramANe to, mAtrA suMdara sira dharI, visarAja sUtra dAhaDa jAye to, tiga varNadi dUra karI. kesara. . 3 . eka vIzameM sparze dharI karaNato, arthI migha te samaharI, aMtastha jIme svara TAlI to, zivagAmI gati sAyarI. kesara. 4 vasa sparza valI saMyama mAne to, Adi karaNa dharI diladharI, iNe nAtha jinavara nitya dhyAu to, jinaharajikuM dharI harI. kesara. 1 5 che Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 tyaMbake halyo vRSajana bole to, vAta e dilamAM na utare, aja Izvara paNa sItAnI Age to, jasa vivasa jaDatAgharIka. kesara. 5 6 te jina taskara tu jinarAjA to, hari praNameM tuja pAuM parI, bAlapaNe upagAre haripati, sevana chala laMchana hari. kesara. | 7 sAraMgamAM caMpA jayuM garaphata, dhyAna anupama na laharI, - zrI zubhavIra vijaya zivavadhUne to, ghara toDatAM hoya dharI. kesara. . 8 AdhyAtimaka hariyALI. pA. 11 sahajAnaMdI... zrI zaMkhezvara pArzvanAtha artha A stavana aMtarlIpikA sAthe zabda lAlityavALu temaja zabdAlaMkAra sArtha arthAlaMkAra yukta che. kavie A stavananI racanA bhaktirasanI lAgaNIpUrvaka bahu UMDI kalpanAo karIne karelI hovAthI gUDhArthavALA A stavanano bhAvArtha buddhizALI manuSyonA paNa samajavAmAM ekadama Ave tema nahIM hovAthI teno saMkSipta artha dareka kaDI pramANe ahIM ApavAmAM Avyo che. te arthamAMthI zrI zaMkhezvara pArzvanAtha AvA zabdo nIkaLe che. - (1) sahajAnaMdI ane zItala sukhanA bhogI evA zrI pArzvanAtha kumAre hari-sarpanA duHkhane haraNa karIne prabhutA prApta karI amRtavela velaDIno vairI-zatru, hima (himAlaya) tenI putrI pArvatIno kaMthapati mahAdeva teno hAra-sarpa teno ari-zatru garuDa. (2) teno svAmI kRSNa tenI kAMtA-strI lakSmI tenuM eka akSaravALuMnAma "zrI" tene sauthI prathama sthApIne pachI AgaLa uSmANa Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 uSmAkSara 'rASasaha' temAMno caMdra pahelo akSara 'za' tenA keza (zi2) 52 khaMDa-AkAza pola-mIThuM caDAvIne 'za' mukavo tenI pachI (3) phUrasa sparza vyaMjana ka thI ma sudhInA paccIza akSaro, temAMthI nayana-be bIjA naMbarano 'kha' tenA mAthe mAtrA caDAvI 'khe' mUkavo pachI vikaIza vIza. vi. pakSI teno Iza-svAmI garuDa teno rAjA kRSNa teno putra pradyumana kAmadeva teno dAhaka-nALanAra zaMkara tenuM tigavarNa-traNa akSaranuM nAma Izvara temAMthI Adi pahelo akSara 'I' dUra karIne bAkInA 'zvara' e be akSaro mUko tyAra pachI (4) eka vIza meM pharaze - sparza vyaMjana '5'nI pAse karaNa kAno karIne 'pA' mUkavo pachI arthadhana tenuM abhidha bIjuM nAma sva tenI samatulya akSara 'zva' laIne pachI aMtastha para la, va, tenA bIjA akSara '2' mAMthI svara dUra karIe eTale '2' tenI zivagAmI - mokSagAminIgati arthAt Urdhvagati karAvavI eTale zvane mAte repha caDAvIne 'rzva' mUkavo tenI pachI vIza mo pharasa-Nza 'na' saMyama satara prakAranuM hovAthI sataramo 'tha' e bemAMthI Adi prathamanA akSara 'na'nI pAse karaNakAno karIne 'nAtha' evA akSaro dilamAM dhAraNa karIne mUkavA. jina zabdanuM (arthanuM nahIM) hara-haraNa karanAra jina-zaMkara vagere devono tyAga karIne uparyukta 'zrI zaMkhezvara pArzvanAtha nAma vALA sAcA jinavara mohane jItanArAomAM zreSTha tenuM haMmezA smaraNa karuM (6) loko kahe che ke traMbake mAhAdeva vRSakAmane bALI nAMkhyo che paNa e vAta gaLe UtaratI nathI, kema ke aja nahIM utpanna thayela evA Izva2-zaMkare paNa sItA - pArvatIne AgaLa kAmane vaza thaIne naTatA dhAraNa karI hatI - nRtya karyuM hatuM (7) mATe te mahAdeva vagere to 'jina' zabdanA cora cheane tame to jina - mohane jItanAomAM rAjA cho. tethI hi2-IMdro tamArA caraNomAM paDIne namaskAra kare che. bAlapaNAmAM tame upakAra karyo hato mATe ripati - nAgarAja (ghareNendra) tamArA caraNamAM sarpanA laMchana cinhanA bahAnAthI tamArI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 haMmezA sevA kare che. (8) A prabhunA padapaMkaja caraNarUpI kamaLamAM alibhramara thaIne rahIe to bhavo bhavamAM kadI paNa duHkhI na thaIe A mahArAjA jA mana rUpI maMdiramAM padhAre to jema hari-sUryano udaya thavAthI vibhAvarI rAtri rahetI nathI tema te manarUpI aMdhakAra raheto nathI. (9) sAraMga megha athavA saMpA-vIjaLI jhaLakI UThe che. tema ja anubhava dhyAnanI lahero uchaLato pazrI vijaya (1) mahArAjanA ziSya paM. zrI vIravijayajI mahArAja kahe che ke - zivavahu - muktirUpI vadhUne potAne ghera lAvatAM prApta karatAM phakta beja ghaDIvAra lAge arthAt jaldI mokSa maLe. (18) caMpakvazI cutara paNaI Ika dIThI rUpi rasAlI, desavideza prasiddhI bAlI mUDha mUrakhi sA TAlIjI, bAla kuArI nArI sohAI kAjala sArI, tisarI siri vari dori anopama dosaI sAsaNagArIjI. bAla kuMArI. 15 triNI caraNa dUNI tasa nAsA paNi bhIMtari ati maIlI, toI vicakSaNa sevaI vaDilI rAjavaragi valI pahilIjI. bAla kuMArI. parA acaraja eka anopama moTau kahatAM mani na samAI, strI strIsyu bhoga karatA joo jAmArI jAIjI bAla. bAla kuMArI. saghalI varaNa jAti utapatinuM thAnaka tehaja lahaI, tehanuM bholau kiNaMI na sahII valI kuMDalaNI kahIIjI. bAla kuMArI. 1 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 vAcaka dharamasamudra paryApaI kurata eha hIyAlI, dAhira pAsi rajAI ralIyAlI bhalI yaMgI lUTakAlIjI. bAla kuMArI. 1 (dharmasamudra kRta) jainayuga kArataka, mAgazara . 1983 pR. 117 javAba :- IMgalA, piMgalA ane supukhkhA traNa nADI ane yoga sAdhanAno ullekha thayo che. kuMDaLInI zaktino prabhAva - jamaNI nADI sArI gaNAya che. nAsikAnA be bhAga che. DAbo ane jamaNo. jamaNI nAsikAno zvAsa cAlato hoya to IgalA nADI, teno svAmI sUrya, DAbI nAsikAno svara cAlato hoya to piMgaLA nADI, teno svAmI caMdra che. jyAre baMnne nAsikAmAMthI svara nIkaLato hoya to te piMgaLA nADI kahevAya che. traNa caraNa eTale traNa nADI be nAsikA - nAsikAnA be chidra. nAsikAno aMdarano bhAga gaMdo che. bhakti - sAdhanA ane ArAdhanAmAM suSumaNA nADI zreSTha che. dharmasamudrata (saM. 16muM zataka) (19) garlDalI - hariyALI sakhI re kaheto kautuka dIThuM kIDIe kuMjara mArIyo re, sakhI re heto kautuka dIThuM siMha haraNathI hArIo re. sa. 1 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sakhI re mheto kautuka dIThuM aMdhA aMdhane doratA re, sakhI re mheto kautuka dIThuM rAjA prajA dhana coratA re.sa. 2 sakhI re mheto kautuka dIThuM ravi ajavALuM navI kare re, sakhI re mheto kautuka dIThuM caMdra thakI ga2mI jhare re.sa. 3 sakhI re mheto kautuka dIThuM dANA ghaMTIne pIlatA re, sakhI re mheto kautuka dIThuM haMso kAdavamAM jhIlatA re. sa. 4 sa. 6 sakhI re mheto kautuka dIThuM haMsa yUtha kAga mhAlato re, sakhI re mheto kautuka dIThuM khara hasti pere cAlato re. sa. pa sakhI re mheto kautuka dIThuM haMsa motI cAro nava care re, sakhI re mheto kautuka dIThuM nAtha 2me mAro paraghare re. sakhI re mheto kautuka dIThuM siMhane piMjara purIyo 2, sakhI re mheto kautuka dIThuM kAMkare mugadaLa curIyo re.sa. 7 sakhI re mheto kautuka dIThuM bhUpati bhikSA mAgato re, sakhI re mheto kautuka dIThuM agni arNavamAM lAgato re. sakhI re mheto kautuka dIThuM sAdhu vezyAthI vivAha kare re, sakhI re mheto kautuka dIThuM evA sAdhu bhavajaLa tare re. sa. 9 sa. 8 sakhI re mheto kautuka dIThuM paraghara muni nahI voharatA re, sakhI re mheto kautuka dIThuM para dhana cora na coratA re. sa. 10 anubhava jJAna ne dIlamAM dhArI munivara zivasukha pAvaze re, buddhisAgara zAzvata sukha lahI mukti vadhu thAvaze re. sa. 11 gahuMlI saMgraha pA. 7 A hariyALI kavie pAMcamA ArAnA chellAM varSomAM kevI paristhiti haze tenuM nirUpaNa karyuM che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 sakhIre meM to kautuka dIThuM evA sAdhu bhava jaLa tare re... thI chellI paMkti dvArA muni bhagavaMta pAMcamahAvratanuM niraticArapaNe pAlana karaze to bhavajaLathI tarI jaze eTale ke mokSa sukha pAmaze ema jaNAvyuM che. (20) suNo suNo candragupta rAjA - supaNa te dekhI pelaDe, bhAMgI kalpavRkSanI DAla re, rAjA saMyama leze nahi, duSama paMcama kAla re. ...1 akAle sUraja Athamyo teno zo vistAra re, janmyo te paMcama kAlano tene kevalajJAna na hoze re. ... 2 trIje caMdramA cAlaNI teno zo vistAra re, samAcArI judI judI raheze bAre vATe dharma hoze re. ... 3 bhutabhutaDI dIThA nAcatAM teno zo vistAra re, kudeva kuguru kudharmanI mAnyatA hoze ghaNI re. .. 4 pAMcame nAga dITho bArakaNo teno zo vistAra re, varasa thoDA aMtare hoze te bAra dukAla re. . 5 deva vimAna chake varyA teno zo vistAra re, vidyA te jAMghAcAriNI labdhi te viccheda hoze re. ... 6 ugyuM te ukaraDA madhye sAtame kamala vimAsa re, eka nahi sarva vANIyA judA judA mata hoze re... 7 sthApanA sthApaze Apa ApanI pachI virAdhaka ghaNuM hoze re, supana dekhI AThame AgIyAno camatkAra re, udyota hoze jaina dharmano vacce mithyAtva ghora aMdhAra re. . 8 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sukA sarovara dIThA traNa dize dakSiNa dize DolA pANI re, traNa dize dharma hoze nahi, dakSiNa dize dharma hoze re. . 9 sonAnI thAlI madhye kUtarA khAya che khIra re, uMcataNI re lakSmI nIca taNe ghare hoze re. ...10 hAthI upara beTho vAMdaro teno zo vistAra re, pleccha rAjA UMco hoze asalI hindu te heThA hoze re.... 11 samudra maryAdA mUkI bArame teno zo vistAra re, ziSya.celA ne putra putrIo nahiM rAkhe maryAdA lagAra re... 12 rAjakumAra caDyo poThIe teno zo vistAra re, uMco te jaina dharma chAMDIne rAjA nIco te dharma Adaraze re.... 13 ratnazikhA dIThA caudame teno zo vistAra re, bharata kSetranA sAdhu sAdhvI heta melAvA thoDA hoze re.. 14 mAvate jutyA vAcharuM teno zo vistAra re, bAlaka dharma karaze sadA buddhA pramAdamAM paDayA raheze re. .... 15 hAthI laDe mAvata vinA teno zo vistAra re, varase thoDA ne aMtare mAMgyA nahi varase megha re.... 17 vyavahAra sUtranI cUlikA madhya bhadrabAhusUri ema bhAkhe re, solamA svapnano artha e, sAMbhaLo rAya sudhIra re.... 17 saMdarbha vyavahAra sUtra cUlikA-bhadrabAhusvAmInI vANI. (21) stuti - 1 nArIjI moTA ne kaMthajI choTA valatA lAve pANInA loTA, pUMjI vinA vepAra ja moTo, karatAM Ave gharamAM toTA. zALA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 merUparvata hAthI caDhIyo kIDInI kuMke heThe paDIyo, kIDInA daramAM hAthI peTho, ratna kahe meM acarija dITho. mArA sUkA sarovara haMsaja mAle parvata UThIne gagane cAle, ziva suMdarI kahe vela dhaDuke, sAyara taratAM jhAjhate aTake. dAvA paMDita ehanA arthaja kahejo, nahIMto bahuzruta caraNe rahejo, zrI zubhavIranuM zAsana pAmI khAdhApIdhAnI na karo khAmI. jA paMDita vIravijayajI svAdhyAya graMtha - pA. 198 kavi paMDita vIravijayajInI hariyALInuM vivecana jayaMta koThArIe paMDita vIravijayajI svAdhyAya graMthamAM pragaTa karyuM che. temAMthI hariyALI vize keTalAka vicAro prApta thAya che. - vajasvAmInI gahlI-hariyALI - kulaDAM evA zIrSakathI kavinI kRti prasiddha che. "sakhI re meM to kautuka dIThuM re sAdhu sarovara jhIlatA re e pati dvArA guru mahimA darzAvatI garphalI hoya ema lAge che. temAM gahulI, hAlaraDuM ane prahelikA traNeno samanvaya thayo che. kavinI avaLavANI eka navIja kAvyasRSTimAM sahelagAha karAve che. vajasvAmInI bAlyAvasthA, sAdhvIjInA upAzrayamAM zrAvikAonI dekharekha heThaLa lAlana pAlana, ATha varSanI vaye dIkSA ane sAdhvImukhethI zravaNa dvArA 11 aMga sudhIno abhyAsa jevI AzcaryakAraka mAhitI prApta thAya che. vajasvAmInA jIvanane anulakSIne ukhANAM - avaLavANImAM garbhita rUpako hoya che tene kholavA mATe koIne koI cAvInI jarUra hoya che. vyavahAra jIvananA anubhavo ane AdhyAtmika saMdarbhothI avaLavANanuM rahasya samajI zakAya che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 hariyALI thoyano paricaya 1. saMsAramAM tRSNArUpI nArI moTI che ane AtmArUpI pati nAno che. ajJAnI jIvone upazamarUpI jaLanAM loTA bharatAM AvaDatA nathI. jJAnarUpI dhana vinA kriyAno dhaMdho khUba karavA chatAM khoTa Ave che. pariNAme jIvAtmA dugartimAM jAya che. 2. saMyamarUpI zreNInA mArgarUpa meruparvata upara cauda pUrvadhara munirUpa hAthI caDhayo che. paNa niMdArUpI kIDInI phUke te nIce paDyo che. eTale ke pramAdane kAraNe patana thAya che. cAritrarUpI hAthI para abhavya jIvarUpa vAMdaro beTho che. abhavyajIva cAritra svIkArIne kaSTa kriyA kare che ane nava raiveyaka sudhI jAya che. hAthI sarakhA cauda pUrvadhara paNa pramAdane kAraNe nigodarUpI kIDInA daramAM praveza kare 3. upazamarUpI jaLarahita saMsAramAM mRgatRSNA samAna dhana, strI sukharUpa sarovaramAM jIvarUpI haMsalo mahAle che. paDIvAyamuni cAritrarUpI sarovarathI bhraSTa thayA. te viSaya vAsanArUpI sUkA sarovaramAM ratikriDA kare che. cAritrathI bhraSTa thayelA parvata sarakhA saMyamathI bhraSTa thaIne ekendriyapaNe AkAzamAM rajhaLe che. koIka kALe bhAkhaMDa pakSIrUpa jJAnI maLaze tyAre taraze. paMDita kahetAM paMDitapaNuM hoya to eno artha kahejo nahitara gItArtha gurunA caraNe rahejo to tamo teno artha pAmI zakazo. zrI vIra paramAtmAnuM zAsana pAmI khAdhA-pIdhAnI khAmI nA rAkhIe eTale jJAna amRta bhojana ane upazamamAM pIvAnI kamI nathI. mATe te bhojana tathA pANI vAparavA aharniza udyamavaMta thavuM temAM khAmI rAkhavI nahi. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 (22) adhyAtma stuti - 2 uThI savAre sAmAyika lIdhuM, paNa bAraNuM nava dIdhuMjI, kALo kUtaro gha2mAM peTho, ghI saghaLuM teNe pIdhuMjI, uThone vahuara ALasa mUko, e ghara Apa saMbhALojI, nijapatine kahI vIrajina pUjI, samaktine ajavALojI. 515 balI bilADo jhaDapa jhaDapI, uta2vaDa sarave phoDIjI, caMcaLa chaiyAM vAryAM na rahe, trAMka bhAMgI mALa toDIjI, te vinA reMTiyo navi cAle, mauna bhalo kehane kahIejI, rUSabhAdika covIza tIrthaMkara, japIe to sukha lahIejI. prA ghare vAsIdu karone vahuara, ToLo ne ojI sAlojI, coraTo eka kare je herU, oraDe dyone tALuMjI, labake prAhuNA cAha AvyA che, te UbhA navi rAkhojI, ziva sukha anaMtA lahIe, jo jina vANI cAkhojI. gA gharano khUNo koNa khaNe che, vahu tame manamAM lAvojI, pahoLe palaMge prItama poDhA, prema dharI jagADojI, bhAvaprabhasUri kahe e kathalo adhyAtmaka upayogIjI, siddhAyikAdevI sAnnidhya karevI, sAdhe te zivapada bhogIjI, 545 jinaguNa maMjarI pA. 206 adhyAtma stuti - 3 paramArthaH A jIvAtmAe prAtaHkALamAM UThIne sAmAyika vrata lIdhuM. sAmAyika sUtra uccaratAM be vastunI pratijJA karAya che. (1) huM mana Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 vacana-kAyAthI be ghaDI (48 miniTa) samabhAvamAM eTale rAga-dveSa rahita sthitimAM rahIza, ane (2) mana-vacana-kAyAthI 48 miniTa pApa pravRttino tyAga karIza. paraMtu capaLa-caMcaLa mana sAmAyika vakhate paNa cAre bAju bhamatuM rahe che ane tethI kabula karelA niyama toDI, AzravamAM cAlyuM jAya che. (dareka AdhyAtmika pravRttimAM "mana nirodhanI jarUra che. zrImad bhagavata gItA, adhyAya 6, zloka 34, 35mAM ullekha che. arjuna zrIkRSNane kahe cheH he madhusUdana, mana caMcaLa hovAthI lAMbo vakhata ekAgra rahI zakAtuM nathI, mana eTaluM daDha ane baLavAna che ke jema vAyu vaza karavo tema mana vaza karavuM ati duSkara che. zrI kRSNano javAbaH he mahAbAho ! nisaMdeha mana caMcaLa ane kaThinatAthI vaza thAya tema che, paraMtu "abhyAsa' ane vairAgya thI vaza thAya, abhyAsa eTale manane sthira karavA satata vAraMvAra prayata-puruSArtha karavo. mana vaza karanArane ja yoga prApta thAya che. - A badhuM ThIka che. ApaNe ApaNA mananI gati vicArIe) Ama sAmAyika karatAM mana bhaTake che eTale tene samatArUpa bAraNuM barAbara baMdha karyuM nathI, tethI pApa-pravRttivALo kALo kUtaro ApaNA mana rUpI gharamAM pesIne, samatArUpI badhuM ghI pI gayo. mATe he sumatirUpI samaju vahu ! tame UTho ne ALasa -pramAda choDI, caMcaLa manarUpI-gharane pAchuM dharmakriyAmAM, apramattatArUpI jAgRtithI, kALajIpUrvaka saMbhALI, samakita - ratnane ujjavaLa karavA, tamArA AtmarUpa patine zrI vIra jinezvaranI pUjA karavAnuM kaho. paramArtha aviratirUpa bilADAe, dharmakaraNIrUpa, viratirUpa utaraDa bhAMgI nAkhI che. caMcaLa evI pAMca IndriyorUpa nAdAna bALako rokayA rokAtA nathI. temaNe zubha upayogarUpa trAka bhAMgI nAkhI, ane kriyArUpa mALa (raMTiyAnI dorI) toDI phoDI nAkhela che. jethI zubha kriyArUpa mALa vinA dharmarUpI reMTiyo cAlato nathI tethI pAMca Indriyone paravaza thavAthI, A Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 sthitimAM mauna rahevuM eja sAruM che. have to zrI RSabhadeva vagere 24 tIrthakara devone japIe to ja duHkhamAMthI ugarI sukha pAmIe. (3) paramArtha zubha vicAraNA rUpa sAsujI potAnI sumatirUpa kuLavAna vahune salAha Ape che ke tame ghare vAsIduM karIne, eTale sAmAyika vratanA aticAronI AlocanA laIne, pAparUpI virAdhanAnA kacarAne dUra TALo. ApanA AtmArUpI gharamAM moharUpI eka cora chUpI rIte jAsusI karI bAtamI meLavI rahe che. tenI dAnata e che ke lAga maLe to dharmarUpI dhana corI jAuM, mATe te samaju vahu ! zubha bhAvarUpa oraDAne "upayogarUpa tALu mArIne, sAvadhAna thaIne rahejo, viratinuM phaLa sukhadAyI che jyAre aviratinA phaLa mAThAM che, te mATe te vahu ! tame samyaka darzana, jJAna, cAritrarUpI ratnatrayIne zubha mane ArAdho. he sumati vahu ! kodha vagere cAra kaSAyarUpI cAra prAhuNA-mahemAno AvyA che te khaTapaTI che. pati AtmA ane patnI sumati : dhaNIdhaNIANIne aMdara aMdara laDAvI mAranAra che, vikhavAda ubho karanAra che, mATe te corone tamArA AMgaNe ubhA rAkhavA jevA nathI. paNa A badhuM kyAre jo jinezvara bhagavaMtanI vANI, vIra vANI, divya dhvanirUpa amRtanuM pAna karavAmAM Ave to anaMta sukhanA dhAma ziva-sukhane tame pAmI zako. divya dhvani : vIra vANI kevI che? sakaLa jagata hitakAriNI, hAriNI moha, tAriNI bhavAbdhi, mokSa cAriNI pramANI che. aho ! rAjacandra, bAla khyAla nathI pAmatA e, jinezvara taNI vANI, jANI teNe jANI che." - zrImad rAjacaMdra paramArtha : he sumati vahu ! yamarUpI moTo koLa-uMdaraDo saMsArI jIvAtmAnA kAyArUpa khUNAne dina-rAta khodI rahela che, te hakIkata dhyAnamAM Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 rAkhI sAvadhAna rahejo ane jema bane tema savizeSa dharma ArAdhanA karajo (madhu-bindu daSTAMtamAM rAtane ane divasane, kALo ane dhoLo uMdara banne bAjuthI jIvAdorI kApI rahyA che tevI kalpanA che) he vahu ! tamArA AtmArUpI priyatama prati pramAdarUpa vizALa palaMgamAM poDhI rahyA che tene tame, patideva potAnA vivekarUpa netro ughADe te rIte sadgurunA vacanorUpI premathI jagADo. AcArya mahArAja zrI bhAvaprabhasUrijI kahe che ke he bhavya jIvo! A stutimAM je je tattvajJAnanI vAto kahI che te rAdhyAtmane anusarIne kahevAmAM AvI che. A koI hAsya-vinoda utpanna karanAra kathano nathI, te gaMbhIratAthI samajavA mATe che, upekSA pAtra nathI, he bhavya jIvo ! zubha vicAraNArUpa mahAvIra prabhunI zAsanadevI siddhAyikAne sAnidhyamAM rAkhavAmAM Ave to te A mAo zrI mahAvIra paramAtmAnI AjJA anusAra, jinadharmanI ArAdhanA karI, jyAM akSaya, avyAbAdha, anaMta sukhano bhaMDAra che te zivapada mokSasukhanA bhogI bane che. A hariyALImAM eka vadhu khUbI e che ke AcAryazrIe stutinI prathama kaDImAM eka arihaMta paramAtmA vIra prabhunI, bIjI kaDImAM 24 tIrthakara bhagavaMtonI, trIjI kaDImAM "Agama vANI' tathA cothImAM zAsana devI- (vIra prabhunI yakSiNI) siddhA - devIne stuti rUpe guMthI che. ahIM stutinA baMdhAraNanuM anusaraNa thayeluM che. hariyALI prakAranI racanAo stavana sajajhAya ke pada svarUpanI sAthe stuti svarUpamAM paNa upalabdha thAya che. A kRtine koI adhyAtma kathalo, koI adhyAtma thaI-stuti kahe che. bhAvaprabhasUrinI adhyAtma stutinuM vivecana jaina yuga kArataka mAgazara saM. 1983, pR. 149-15ramAM pragaTa thayela che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa - 3/2 : rUpakAtmaka hariyALI 149 hariyALImAM vividha prakAranAM rUpakono prayoga thAya che. rUpakAtmaka abhivyakti hariyALInuM aMgabhUta lakSaNa che. sIdhI-sAdI vANImAM padyaracanA e hariyALImAM jovA maLatI nathI. paNa kavioe potAnI zailImAM rUpakonA prayoga dvArA adhyAtmavAdanA keTalAka vicArone vyakta karavAno puruSArtha karyo che. A prakAranI kRtiomAM rUpakono prayoga noMdhapAtra banI zake che. loka pracalita ne vyavahAranAM rUpako dvArA thayelI abhivyakti pratyAyanakSama bane te svAbhAvika che. keTalAMka rUpako joIe to kAyA-vADI, popaTa-pAMjaruM, nispRha-deza, DALe beThI sUDalI, kAyA kuTuMba sAsariye jaIe, vairAgya beTA, vage2e hariyALIonA vicAromAM Atmadarzana-svarUpa pAmavAnA vicAro vyakta thayA che. temAM rahelo vairAgya bhAva zAMta rasano dyotaka che. vaLI temAM rahelI vakrokitathI maMdamaMda smita uddhave che chatAM aMte to karUNarasano bhAva niSpanna thAya che. te A prakAranI hariyALInI viziSTatA che. (1) mUlaDo thoDo bhAI vyAjaDo ghaNo re, kema karI dIdho re jAya, talapada pUMjI meM ApI saghalI re, tohe vyAja pUruM navi thAya. vyApAra bhAgo jalavaTa thalavaTe re, dhIre nahIM nisAnI mAya, vyAja choDAvI koI khaMdA paraThave re, to mUla ApuM sama khAya. 2. hATaDuM mAMDuM rUDA mANekacokamAM re, sAjanIyAnuM manaDuM manAya, AnaMdadhana prabhu zeTha ziromaNi re, bAMhaDI jhAlajo re Aya. 3. artha : (1) karmanI kevI vicitra gati che ke mULakarma (Causes) thoDuM hoya che paraMtu jyAre te yathA samaye udayamAM karmaphaLa (Effects) tarIke Ave che tyAre jIva jAgRti ke upayoga rAkhato nathI. eTale ke 1. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 pAriNAmika dharmanuM bhAna na rahevAthI navuM karmabaMdha tathA tenA karmaphaLanI paraMparA niraMtara sarjAtI hoya che. AnuM mukhya kAraNa jIvanuM potAnA daraasala svarUpanuM ajJAna tathA rAgadveSa mULa karmaphaLanI nirjarA thatAM sudhImAM anekagaNAM karmabaMdhana jIva ajJAnatAthI bAMdhe che. Ama mULakarmanI pUMjI cUkavatI vakhate temAMthI anekagaNuM karmabaMdharUpa vyAja pUruM thatuM nathI. eTale ke anAdikALathI karmanI paraMparA (Causes and Effects) cAlyA ja karatI hoya che. (2) AtmajAgRtinA abhAve athavA pramAdathI jIva dharmano mArga anusarato na hovAthI teno vyApArarUpI dharma paDI bhAMge che ane tene koi udhAra dhIranAra dekhAto nathI. vyApAramAM dhananI vRddhi thalavaTa (Inland Trade) ane jalavaTathI (Overseas Trade) thAya che. tevI ja rIte dharmadhananI vRddhi zruta ane cAritradharmanI ArAdhanAthI thAya che A baMneya unnati mArgano vyApAra ajJAnatAthI ke pramAdathI paDI bhAMge che. jo sadguru ke jJAnIpuruSanA kRpApAtra thavAya ane teo mAraphata jo svarUpano bodha thAya to ja karmaphaLa bhogavatI vakhate navIna paraMparA vRddhirUpa vyAja je thatuM hoya che temAMthI chUTakAro prA. thAya to mULakarmanI haptAthI cUkavaNI (karmanuM devuM) saMva2pUrvakanI nirjarAthI bharapAi karI zakAya. (3) koi jJAnI puruSa mAraphata svarUpano bodha thAya to zraddhA ane vivekarUpa mANekacokamAM huM dharma ArAdhanAnI dukAna maDuM eTale ke jJAna, darzana ane cAritrarUpa svajanonuM mana manAvIne mAro vyApAra zarU karuM. he ! AnaMdanA ghanabhUta ane dharmamAM zreSTha ziromaNi evA sarvajJadeva tamo kRpA karI mArA hradayamaMdiramAM birAjo ane mAro hAtha jhAlA eTale ke mane dharmavyApAramAM sahAya karo. mane paNa ApanA jevo banAvo evI mArI hRdayapUrvakanI prArthanA kRpA karI Apa svIkAro. (sAdhakano svAdhyAya - pA. 53) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 avadhU! kyA sove tana maThameM, jAga vilokana ghaTameM, tana maThaka paratIta na kIje, Dhahi pare eka palameM, halacala meTa khabara le ghaTakI, citte ramatA jala meM.... (1) maThameM paMcabhUtakA vAsA, sAsAdhUta khavIsA, chinachina toDI chalanaE cAhe, samaje na baurA sIsA. ... (2) zirapara paMca vase paramezvara, ghaTameM sUrachama bArI, Apa abhyAsa lakhe koI viralA, nirakhe dhrukI tArI. ... (3) AzA mArI Asana dharI ghaTameM, ajapAjApa japAve, AnaMdaghana cetanamaya mUrati, nAtha niraMjana pAve. ... (4) artha H (1) he jIva! tuM zarIrarUpI maThamAM kema haju mamatArUpa nidrAthI sUI rahyo che? jarA UThato kharo! jAgRta thaI tArA hRdayamAM tuM avalokana kara ane zuddha svarUpanuM darzana kara. tAro zarIrarUpI maTha kSaNikanAzavaMta che mATe vizvAsa karavA lAyaka nathI. mATe cittamAM UThatI AsaktinI caMcaLatAne dUra karI tArA hRdayamaMdiramAM koNa birAjamAna che tene gurUgame oLakhI potAnA zuddha svarUpanuM dhyAna dhara. samatArUpa jalamAM AtmA rame che te lakSaNathI- cinathI svarUpanuM tuM ciMtana kara. (2) tAruM zarIra pRthvI, pANI, teja, vAyu ane AkAzanuM baneluM che. ane sAthe sAthe zvAsocchavAsarUpa dhUrta khavAsa paNa rahe che. A paMcabhUta ane chaThTho khavIsa kSaNe kSaNe jIvane chetaryA kare che. A dizAmAM UMdhAtuM haze? chatAM mUrkha jIva samajI zakato nathI ane zarIra upara moha ane mamatA hovAthI jAgRta thato nathI. (3) mastakanA madhyabhAganA sthAna para brahmaraMdhra che. tyAM AtmAnA asaMkhyAta pradezo vyApI rahelA hovAthI dhyAnanuM te mukhya sthAna che. jo Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara ke AtmAnA pradezo AkhA zarIramAM vyApaka hovA chatAM teno mukhyatAe mastakanA madhyabhAgamAM vAsa hovAthI zira para paMcaparamezvara vase che tema kahevAya che. jyAM sudhI paMcaparameSTinA guNo pragaTyA nathI tyAM sudhI AtmA sattAe karIne paMcaparameSTirUpa gaNAya che. jema jema anukrame sAdhu, upAdhyAya, AcArya, arihaMta ane siddhapadanuM dhyAna dharatAM te te guNa pragaTa thatAM sAdhaka paMcaparameSTirUpa bane che. hRdayathI brahmaraMdhra sudhI javA mATe suSaSNA nADIrUpa bArI che ane tyAM zuddha upayoga rAkhI, dhyAnadharI pahoMcIe tyAre jJAnaprakAza vadhato jAya che. koI niSpakSapAtI viralA ja A pramANe zuddha upayogathI potAnA AtmAne te sthAne dhruvanA tArAnI jema sthira joI zake che. (4) AzAno nAza karI je yogI sthira upayogarUpa Asana dhAraNA karI hRdayapUrvakanA ajapAjApa (vANI vinA) jape che teo caitanyamUrtirUpa niraMjana paramAtmadevane pAme che ane svasvarUpano AnaMda mANe che. (sAdhakano svAdhyAya - pA. 33) (3) dhobIDA tuM dhoje mananuM dhotIyuM re, rakhe lAgato mela lagAra re, eNere mele jaga melo karyo re, viNa dhoyuM na rAkhe lagAra re. dhobIDA. 1 jinazAsana sarovara sohAmaNuM re, samakitataNI rUDI pAlI re, dhanAdika cAra bAraNAM re, mAMhI nava tatva kamaLa vizALa re. dhobIDa. mArA tihAM jhIle munivara haMsalo re, pIye che tapa japa nIra re, zama dama Adi je zIkha re, tihAM pakhAle Atama cIra re. dhobIDA. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 tapavaje tapa taDake karI re, jALavaje nava brahma vADa re, chAMTA uDADe pApa aDhAranA re, ema ujaLuM hoze tatkAla re. dhobIDA. prajA AloyaNa sAbuDo sUdho kare re, rakhe Ave mAyA zevALa re, nizce pavitrapaNuM rAkhaje re, pUche ApaNA niyama saMbhAra re. dhobIDA. ApA rakhe mUkato mana mokaLuM re, paDa melIne saMkela re, samayasuMda2nI zIkhaDI re, sukhaDI amRtavela re. dhobIDA. prA jaina gUrjara sAhitya to bhA. 1 - pA. 47 A hariyALInAM rUpako jinazAsana sarovara, samakitapALa, dAna, zIyaLa tapa ane bhAvanA cAra bAraNAM, tattvakamaLa, tapa-japa, nIra, muniva2haMsalo, AtamacIra, tapa-taDako, brahmacaryanI nava vADa, aDhArapApasthAnaka, AloyaNasAbuDo, mAyAzevALa vagere rUpako dvArA mana zuddha karavA mATenI upadezAtmaka mAhitI ApI che. (4) zrI kAyAvADInI sajjhAya kAyA 2e vADI kAramI siMcatA kAramI siMcatA sUke, sADAtraNakroDa romAvI phaLa phUla na mUke. kAyA, mAyA kAramI jovaMtA jAze, mAraga lejo mokSano, jIvaDo sukha pAse. kAyA. 2 arihaMta AMbo moriyo, sAmAyika thANe, maMtra navakAra saMbhArajo, samakita zuddha jANe. kAyA. 3 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 vADI karo viratI taNI, savi lobha nivAro, ziyaLa saMjama donuM ekaThA, bhalI pere pALo. kAyA. 4 pAMca puruSa dezAvarI, beThA iNa DALI, phaLa cUMTIne coriyA, na karI rakhavADI. kAyA. 5 iNa vADI eka sUMDalo, sukha paMjara beTho, bahu jatana karI rAkhIo, jAto kINa hIna dITho. kAyA. 6 bhoLapaNe bhava hArIo, matI kaMi na saMbhAlI, ratna ciMtAmaNI sArIkhI, kAMi gAMTha na vALI. kAyA. ratnatilaka sevaka kahe, suNajo vanamAlI, vADI bhalI pere pALajo, karajo DhaMga vAlI re. kAyA. 8 kAyAvADI rUpakAtmaka abhivyakti. jinaguNamaMjarI pA. 779 (arihaMta-AmravRkSa, virati-vADI,vADa, sUDalo-AtmA.) (5) pAMjaruM potAnuM popaTa jALave jo, kAMi tuM che catura sujANa jo, pAradhI kAMi mUke phire jo, kAMi ociMtu Avaze bANa. 515 kaDavAM phaLa che cAra kaSAyanAM jo, kAMi sAruM phaLa che dharma jo, suranara sarikhA jALave jo, eto navakAra maMtrano marma jo. rA ore! kAyA popaTa pAMjare jo, kAMi iMdrIyono perato veSa jo, elI mAyA, jamanA pAradhI jo, karma sUtAre ghaDIyuM teha jo. ghA kaDavA kaSAya khoTA khAravA jo, temAM paNa na boLe cAMca jo, sAruM phaLa hoya to sevajo jo, ema kavi paNa kahe kara joDa jo. u4aa Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 jaine besaje jAjA jhADave jo, tyAM maLaze popaTaDAno sAtha jo, koika Avaze tujane tAravA, ema kAMtivijaya ka2 joDa jo. pA lobha.) jinaguNa maMjarI. pA. 779 (pAMjaruM-kAyA, zarIra, popaTa-AtmA, cArakaSAya-krodha, mAna, mAyA, (6) nispRha deza sohAmaNo, nirbhayanagara udAra ho, vase aMtarajAmI, nirmala manamaMtrI vaDo, rAjA vastu vicAra ho, vase. 1 kevala kamalA gAra ho suNasuNa zivagAmI kevala kamalanAtha ho, suNasuNa nikAmI, kevala kamalAvAsa ho, suNasuNa zubhagAmI, Atama tuM cUkIza mA sAheba tuM, cUkIza mA rAjiMdA tuM cUkIza mA, dRDha saMtoSa kAmA modasA sAdhu saMgata, dRDha pola ho vase. poliyo, viveka sajAgato Agama pAyaka tola ho, vase. 525 dRDha vizavAsa vitarAgo, suvinodI vyavahA2 ho vase, mitra vairAga nahIM krIDA surati apAra ho. vase. aa Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 A bhAvanA bAra nadI vahe, samatAM nIra gaMbhIra ho vase. dhyAna cahI vaco bharyo rahe, samapana bhAva samIra ho vase. 45 ho vase. bhoga ho, vase. pA (AnaMdadhanajInAM pado bhAga - 2 pA. 262 rUpakAtmaka abhivyakti. yoga cAlo nagara nahIM duSTa duHkAla na iti anIti vyApe nahIM AnaMdadhana pada (7) Atma upadeza sajjhAya sAsariye ama jaie re bhAi, sAsariye ama jaie, jina dharma te sAsaruM kahIye, jinavara deva te sasaro, jina ANA sAsu rahIyAlI, tenA kahyAmAM vicaro re bAi. arAM ne parAM kyAMhi na bhamIye, mamatA jasa navi lahIye re bhAi. sA. 515 ziyala svabhAva sohe ghAghariyo, jIvadayA kAMcalaDI, samakita oDhaNI sokI re jILI, zaMkA e nakharaDI re bAi. sA. aa2aa Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa7 nizcayane vyavahAra taraNA be, pAye ne ura khalake, beu vidha dharma sAdhu zrAvakano, kAne akoTA jala kere bAI. sA. tapataNA be berakhA bAM che, tagatame tene sArA, jJAna paramata taNu te arcA, mAMhe pariNAmanI dhArA re bAI. sA. mAtA rAga siMduranuM kIdhuM TIluM, zIyalano cAMdalo sohe, bhAvano hAra haiyAmAM lahe ke, dAnanA kAMkaNa sohe re bAI. sA. pApA sumati sahelI sAthe lahIne, dIThe mAraga vahIye, krodha kaSAya kumati ajJAnI, tehathI vAta na kariye re bhAI. sA. 6aaaa mithyAtvI pIyaramAM na vasIye, rahetAM alakhAmaNA thaIye, moha mAyA mAvatara vIruM, dehi loka nigamiye re bAI. sA. 7 anubhava prItama sAthe ramatAM, preme AnaMda pada lahiye, vinayaprabhasUri prasAda, bhAve zivasukha lahiye re bhAI. sA. 8 AdhyAtmika hariyALI pA.43 hariyALI samakSa jaina kAvya sAhityamAM sakjhAya racanAo upalabdha che, nAma sajajhAya che paNa teno aMtaraAtmA hariyALIno che. AvI hariyALImAM upadezanuM tattva nihita che. * huM sAsare jaIza, bhAI huM sAsare jaiza. jainadharma e mAruM sAsaruM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 che. jinavaradeva mArA zvasura che, jinAjJA mArI suMdara sAsu che, huM emanA kahyA pramANe kAma karuM chuM Amatema bhaTakavuM nakAmuM che. gametevI rakhaDapaTTI karavAthI yaza prApta thato nathI. 51 zIlasvabhAvarUpI mAro ghAgharo zobhA Ape che. jIvadayA mArI kAMcalI (coLI) che. meM samakitanI sUkSma oDhaNI oDhI rAkhI che tene meM zaMkA-kuzaMkAthI gaMdI karI nathI. aa2aa nizcaya ane vyavahAranA be pagamAM jhAMjhara jhaNakAra kare che. sAdhu ane zrAvaka ema dharmarUpa be kAne kuMDaLa jhaLakI rahyAM che. ghaNA mArI pAse taparUpI be hAtha che, je bAjubaMdha samAna tejathI camakatA che. jJAnarUpI hRdaya para pariNAma (bhAvanA zudhdhi)nI dhArArUpI hAra zobhAyamAna che. jA rAgarUpI siMduranI bindI (tilaka) lAgI che, jenA para zIlanI TIkA che. hRdayapara bhAvanArUpI hAra laTake che ane mArA hAtha dAnarUpI kaMganathI suzobhita che. pA sumatirUpI sAhelIne sAthe laine jinezvara bhagavaMte batAvelA mArga para cAluM chuM. krodha-kaSAyarUpI ajJAna kumati sAthe to lezamAtra vAta karatI nathI. 6aa je piyaramAM mithyAtva hoya tyAM rahevuM joie nahi, kAraNa ke tyAM rahevAthI doSa lAge che. mohamAyArUpI piyara ThIka che, emAM kaThina samaya vItI jAya che. AchA anubhavarUpI prItamanI sAthe AtmaramaNatA karatAM premapUrvaka AnaMda padanI prApti thAya che. vinayaprabhasUri kahe che ke bhAvanApratApathI zivasukhanI prApti thAya che. 85 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa9 A hariyALI rUpakAtmaka abhivyaktinA udAharaNarUpa che. adhyAtma sAdhanAno eka ane avicchinna hetu mokSasukhanI prApti che, te tarapha upadezAtmaka vicAro vyakta thayA che. piyara-mithyAtva, mAvatara-mohamAyA, prItama-anubhava, zvasurajinezvaradeva, sAsu-jinAjJA, kuMDaLa-be prakArano dharma, bAjubaMdha-be prakArano tapa, oDhaNI-samakita, coLI-jIvadayA, ghAgharo-zIyaLa, kaMkaNa-dhana, rAgasiMdura, nepura-nizcaya ane vyavahAra. uparokta rUpakonA AdhAre jIvAtmAne mokSasukhaprApti mATeno sAco mArga kayo che tenuM parokSa rIte nirUpaNa thayuM che. gAgaramAM sAgara bharavAnI uktine caritArtha karatI A hariyALI tenA svarUpagata guDhArthanI dyotaka "Atmopadeza sakjhAya' nAmanI vijayaprabhasUrinI A kRti bhImasiMha mANeke saMpAdana karelI sajhAyamALAmAM pA. 194mAM maLI Ave che. ATha gAthAnI A kRti prabhAtI rAgamAM racAI che. uparokta hariyALInI racanA AdhyAtmika sasurAla ane zRMgArano samanvaya sAdhe che temAM kAvya sahaja rasa ane bhAvano samanvaya thayelo che. bhautika jIvananA pAribhASika zabdaprayogo dvArA AdhyAtmika zRMgAranI abhivyakti karavAnI kavinI kalpanAzakti ane arthacamatkRtino paricaya karAve che. (8) avadhU! vAne hariyALI vairAgya beTA jAyA, khoja kuTuMba saba khAyA. avadhU. 15 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 durmati dAdI, matsara dAdA, mukha dekhata hI mUA, maMgaLarUpI vadhAi vAMcI, e japa beTTA huA. avadhU. 525 puNya pApa pADozI khAye, mAna-kAma dou mAmA, mohanagarakA rAjA khAyA, pIche hai prema te gAmA. avadhU. 5gA bhAva nAma dharyo beTA ko, mahimA vaNavyo na jAi, AnaMdadhana prabhu bhAva pragaTa karo, ghaTa ghaTa rahyo samAi. avadhU. 545 pA. 25 a. graM. pRSTha-177 artha : he avadhU! vairAgya nAmano beTo-dIkaro thayo jeNe zodhI zodhIne, khoLIkhoLIne AkhuM kuTuMba haDapa karyuM-khalAsa karyuM. eNe mAyAne mamatA khAdhI, sukha-duHkha nAmanA banne bhAione khAdhA. eNe kAma-krodha bannene khAdhA ane vaLI tRSNA-bAine paNa khAdhI. (1) bhAvArtha : putro be prakAranA che. kapUta (ku-putra)-kuLano ghAta karanAra ne sapUta (suputra) kuLane ajavALanAra, sAta peDhIne tAranAra. kRtrima-svArthI nAlAyaka kuTuMbI-janone mArI kUTI bahAra dhakkelI de evo vairAgya beTo-suputra janmyo jeNe thai beThelA dAdA-dAdI, bhAi-bhAbhI vagere darekane zodhI zodhIne dUra karI dIdhA. saMsArInuM kuTuMba mAyA-mamatA, sukha-duHkha, kAma-krodha-tRSNA vagere. vairAgInuM kuTuMba tadna juduM. zama, saMvega, karuNA, anukaMpA, prema, sneha, * zAMti, sthiratA, ane prasannatA, viSaya-kaSAyono nAza, rAga,-dveSa-janya kuTuMbIono nAza. mAyA ne mamatA cetanarAjanI mAsIo thai beThelI. vairAgya beTo, Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 janmIne, cetanarAjanI mAsIone ja khAi gayo, kema ke mAyA-mamatAe khoTA sagapaNane bhAne cetanarAjanI pragati rUMdhelI. rAga-kesarIno maMtrI, viSayAbhilASa-tenA be putro, sukha ane du:kha, sagA bhAi paNa teo cetanarAjanA sagA bhAi nathI, paNa thai beThelA bhAi-bhAMDuo che. vairAgya beTAe to cetananA sukha-du:khanA dunyavI khyAla hatA te dharamULathI pheravI nAkhyA eTale temane khAi gayo. 'makara-dhvaja' kAmadevanuM nAma che. (kAmadevanA ratha upara magara citravALI dhajA hovAthI.) te eka nagarano nAno rAjA hato ane tenA parivAramAM pu.veda, strIveda, napuMsakaveda hatA. AvA kAmadevane paNa vairAgyabeTo khAi gayo. moha-mahArAjAnA mULa cAra putro-cAra kaSAya H krodha, mAna, mAyA, lobha. te darekanA cAra cAra putro pratyAkhyAnI, apratyAkhyAnI saMjvalana (anaMtAnubaMdhI) kula 16 putro. A vairAgya beTo mahA moha-mahArAjAnA 16 putrone soLe kaSAyone khAi gayo. A kaSAyo saMsArarUpI vRkSanA mULa jevA che tenA upara cetanarAje vijaya meLavyo. ane chelle tRSNAbAi lobha pApano bApa che. jema jema indriyonA viSayo bhogavAtA jAya tema tema vadhArene vadhAre bhogavavAnI icchA thAya, kadApi bhogamAM tRpti thAya nahI. parigraha pApanuM mULa che. parigrahIne viveka, vicAra ke gaNita nathI. A tRSNAbAine vedikAnuM sthAna ApyuM che jenA upara moharAjAnuM kuTuMba bese che. tene A vairAgya beTo khA gayo. (2) bhAvArtha : vairAgya kaMi kAcI mAyA nathI eNe to banAvaTI Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 sagAMone vINIvINIne zodhIzodhIne, bahAra dhakelavA mAMDyA. eka-pArakAnI adekhAi-irSA karanAro matsara nAmano dAdo hato, te koinI niMdA, cADIcugalI karatAM zaramAto nahIM ane potAne zANo, rUpALo, bAhoza, dIrghadRSTA mAnato. dAdAnI patnI - durmatidAdI (kubuddhi) A baMnne dAdA ane dAdI vairAgya beTAnuM moDhuM jotAMja maraNa-zaraNa thayA. maMgaLa eTale khuzAlIno prasaMga ane vadhAi eTale vadhAmaNI. jyAre A suputra-beTo vairAgya janmyo tyAre vyavahAra dRSTie e uTapaTAMga sagAMoe bahArathI prema darzAvavA janmanI vadhAmaNIo ujavI, bAkI vairAgya beTAno janma thatAM A lokonA peTamAM tela reDAyuM kema ke teo jANatA hatA ke have potAnuM mULasthAna hacamacI jaze. arthaH zubha-azubha karmonA phaLa ApanAra puNya ane pApa nAmanA be pADozI hatA, temane vairAgya beTo khAi gayo. abhimAna ane kAma (viSayecchA) rUpa be mAmA hatA, temane A vairAgya beTAe khalAsa karyo ane chelle mohanagaranA mahArAjA (mahAmoha ke karma pariNAma)ne paNa khatama karyo ane pachI prema (rAga) je rahI gayo hato tene paNa gumAvyo (gAmA) eTale rAga to jAte ja rasto karI cAlato thayo. (3)bhAvArtha : A vairAgya beTo kRtrima sagAone to khAi gayo eTaluM ja nahIM paNa eNe to puNyapAparUpa pADozIone paNa nA choDyA, temane pUrA karyA. puNya sonAnI-beDI, pApa lokhaMDanI-beDI, banne karmabaMdhanA kAraNa che. saMsAramAM bhamAvanAra che tethI te banneno nAza thAya to ja mokSa thAya. 'zubhabhAva'thI puNya thAya tethI te upAdeya gaNAya paraMtu mokSa to 'zuddhabhAva'thI thAya. ane A vairAgya beTAe 'mithyAbhimAna' nAmanA mAmAne paNa na choDyo, temano koLIyo karI gayo. traNa cittavRttio : sAtvika-sArI, rAjasa-madhyama ane tamasa Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 kaniSTha. rAjasa-citta nagarInA rAjAnA "rAgakesarI maMtrIno rakhevALa A mithyAbhimAna che. mahA mohadAdA ane rAga-kesarI tathA TreSa-gajendra banne mAmA ane AmanA nagarano rakhevALa "mAna paNa mAmo ja gaNAya, ane agAu kAmadeva AvyA te paNa mAmA A banneno vairAgya beTAe nAza karyo. jevo mohamarAyo ke tarata ja prema-rAga paNa potAnuM mRtyu vairAgya beTAne hAthe thaze ema jANI, cetI, jAte ja agiyArA gaNI gayo. artha : A vairAgya beTAnuM nAma pADavAmAM AvyuM "bhAva"bhAvakumAra. eno prabhAva, eno mahimA koNa varNavI zake? mArA AnaMdaghana prabhu ! e bhAvakumArane pragaTa karo. e vairAgya beTAne pratyakSa bahAra lAvo. e ghaTaghaTamAM hRdaya hRdayamAM samAI gayelo che tene kRpA karI bahAra lAvo. (4) bhAvArtha jaina dharmanA jAtajAtanA prakAra che. eka, be, traNa, cAra, daza vagere. cAra sthaMbha : dAna, zIla, tapa ne bhAva. "bhAva" eTale aMtaranI nirmaLatA. jaina dharmamAM "bhAva"nuM mahattva jagajAhera che. zrI kalyANamaMdira stotra. gAthA, 38 yasmAt kriyA pratiphalati na bhAva zUnya game teTalI kriyA karo paNa bhAva zUnya kriyA phaLa ApatI nathI. "bhAve jinavara pUjiye, bhAve dIje dAna, bhAve bhAvanA bhAvIe, bhAve kevaLajJAna." "bhAva vinA dAnAdikA, jANo alUNo dhAna, bhAva rasAMga milyA thakI, tUTe karma nidAna." Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 rasoi, lUNa-mIThA vagara phIkkI lAge tema bhAva vagara dAna vagereno khAsa lAbha nathI. vItarAgapaNuM AvatA bhAvano vikAsa thAya che tethI dAna vagere dharmamAM bhAvarUpI rasa maLe to nakkI karmabaMdha tUTI jAya. bhAvanA cAra che. maitrI, pramoda, kArUNya ne mAdhyastha tathA vairAgya mATe bAra bhAvanA paNa che, jene 'dvAdaza anuprekSA' athavA 'ciMtavanA' kahevAya che. (1) anitya (2) azaraNa (3) saMsAra (4) ekatva (5) anyatva (6) azuci (7) Asava (8) saMvara (9) nirjarA (10) loka bhAvanA (11) bodha-durlabha tathA (12) dharma bhAvanA. jijJAsune A bAra bhAvanA vistArathI samajavA bhalAmaNa che. A bAra bhAvanA jIvanamAM utAravAthI mokSa sulabha. vaLI jaina tatvajJAnamAM pAMca prakAranA 'bhAva' paNa che : (1) aupamika (upazama bhAva) (2) kSAyika (3) kSAyo pamika (4) auyika bhAva ne (5) pAriNAmika bhAva. : chelle paramayogI mahAtmA AnaMdaghanajI prabhune prArthanA kare che : ! mArAmAM 'bhAva' pragaTa karo ane anaMta AnaMdamAM meLavI doto mArA vairAgya beTAnA pitA thavAnuM sArthaka thAya. he prabhu (9) kAyA kuTuMbanI sajjhAya nAhalo na mAne kAMI kahyuM mAharuM re, zokaya hasIne joya; naNaMda behu re ghaNI aTAraDI re, jeTha jATho muja hoya. 1. kima jALavIe re kuTuMba aTAraDuM re, kare mujazuM nita roSa; ekaNa gAme re piyara sAsaruM re, bole melI melI doSa. kima. 2. artha H bAra bhAvanAmAMthI anitya bhAvanA bhAvato bhavya prANI ciMtave che ke-A kAyA strI che ane mana teno svAmI che. te kAyA strI kahe Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 che ke "A mAro nAtha mana mAruM kahyuM mAnato nathI te joIne mArI zokaya kumati ke je hamaNAM mananI priyA banI che te hase che. mArI beu naNaMda nidrA ne vikathA che te bahu aTArI-mAThI che. mAro jeTha kapaTa nAme che te mahAjadUTho che. kAyA mana sAthe vicAre che ke - A aTArA kuTuMbane kema jALavavuM ? te kuTuMba mArI sAthe niraMtara roSa kare che. mAruM sAsaruM ne piyara eka ja gAmamAM eTale A saMsArarUpa zaheramAM ja che, tethI te kuTuMba mArI upara navA navA doSa mUkIne mane pajave che. 1-2. jeThANI muja paraghara bahu phare re, devarane nahiM lAja; derANI che ati uchAMchaLI re, mAMDe virUo e kAja. kima. 3. artha H mArA jeTha kapaTanI strI paravacanA mArI jeThANI ghare ghare aneka janone ThagatI pharyA ja kare che. mAro diyara aviveka che tene lAja ja nathI. te avivekanI strI kumati je mArI derANI che, te to bahu uchAMchaLI che tethI te ghaNAM mAThAM kAryo kare che. 3. sasaro suhALo re bolI navi zake re, sAsuDIno nahIM vizvAsa; piyare pitA che muja roSIo re, mADalaDI dekhADe trAsa. kima. 4. artha manano bApa jIva te kAyAno sasaro te to bahu sukumALa che. te badhuM sahana kare che, paNa kAMI bolato ja nathI. jIvanI strI cetanA te mArI sAsu teno kAMI vizvAsa nahIM. te to ghaDImAM Amane ghaDImAM tema ema anizcitapaNe rahyA kare che. kAyAnuM piyara azubha sthAnane tyAM rahenAra azubha karma te kAyAnA pitA duSkarmanI strI kugati mArI mAtA te baMne to mane trAsa Ape che. 4. kuvo beTho re khIkhI bahu kare re, phuIDI lagAve muja rAva; paragharabhaMjaka mAmo mAharo re, mAmIno khoTo svabhAva. kima. 5. artha duSkarmanI bahena vedanA, teno dhaNI zoka te kAyAno phuvo thAya che te A badhuM joIne khIkhI hasyA ja kare che. ane tenI strI vedanA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 je kAyAnI phui te to mArI rAva-phariyAda tenI pAse karyA ja kare che. duSkarmanI strI vedanAno bhAi ahaMkAra te kAyAno mAmo te niraMtara pArakAM ghara bhAMgavAno dhaMdho ja kare che. ahaMkAranI strI mAyA te kAyAnI mAmI che teno svabhAva to bahu ja khoTo che, kharAba che. e mAmA mAmIe to A jagatane bahu herAna karyuM che. 5. pa. mAsI lUMTe maMdiramAM paisAnI re, mAsA dekhada lai jAya; kAma karAve jore bhAilo re, bhojAi vaDhavA dhAya. kima. 6 artha : vedanAnI bena tRSNA te kAyAnI mAsI kAyArUpI gharamAM pesIne dharmarUpa dhanane lobharUpa mAsAnA dekhatAM lai jAya che. duSkarmano putra moha mAyAno bhAi te jorAvarIthI aneka prakAranAM kAma-azubha kArya karAve che ane tenI strI kuzikSA kAyAnI bhojAi te to kAyama vaDhavA dhAya che-vaDhyA ja kare che. 6. kaMda pADe re pitarIo vaLI re, pitarANI kamajAta; dAdo mAro dhurathI lobhiyo re, dAdI kare bahu ghAta. kima. 7 artha : duSkarmano bhAi viSaya te kAyAno pitarAi thAya che te jIvane navA navA phaMdamAM pADyA ja kare che. viSayanI strI kumati te kAyAnI pitarANI mahA kamajAta che. duSkarmano bApa pApa te kAyAno dAdo thAya che. te prathamathI ja lobhIo che ane te pApanI strI azubha AcaraNAkAyAnI dAdI te to aneka prakAre kAyAno ghAta kare che-kAyAne durgatimAM nAkhIne pIDe che. 7. beTaDI tapAve mujane ati ghaNuM re, jamAi kare re saMtApa; beTo rahe re mujathI rUsaNe re, vahuare de che sarApa. kima. 8 artha : kAyAnI beTI-putrI ciMtA te mane bahu tapAve che ane ciMtAno pati je roSa te kAyAno jamAi thAya te paNa bahu saMtApe che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 kAyAno putra je adoSa te to kAyAthI kAyama rUsaNe rahe che-judo ja rahe che. tenI strI AzA kAyAnI vahuara te to kAyama zrApa ja dIdhA kare che. 8. nirlaja mAro vaDuo sahu kahe re, vaDIAI vikarALa; koI bhaluM nahIM eha kuTuMbamAM re, bole ALapaMpALa. kima. 9 artha kugatino bApa mithyAtva tene kAyAno vaDuo (mAtAno pitA) sahu kahe che paNa te to mahAnirlajja che, ane tenI strI avirati je mArI vaDIAI (mAtAnI mAtA) kahevAya che te to mahAvikarALa che. A baMne mithyAtvane aviratie ja A saMsAramAM anaMtakALa paryata jIvane bhamAvyo che, rakhaDAvyo che. A kuTuMbamAM koI sAruM ke bhaluM nathI. badhAM ALapaMpALa jematema bole che ane manamAM Ave tema kare che. 9. iNe gAme do cora nitye phare re, tiNe sukha nahIM lavaveza; e mUkIne je aLagA rahe re, te puNyavaMta vizeSa. kima. 10 artha A gAmamAM eTale A saMsAramAM saMyoga ne viyoga nAmanA be cora vase che, te kAyama pharyA kare che. teNe karIne jIvane lavaleza mAtra paNa sukha nathI. je prANI e saMsArane mUkIne aLagA rahe che-saMsArane tajI de che te jIvo vizeSa puNyavaMta kahevAya che. tene saMyoga, viyoga duHkha ApI zaktA nathI. 10. eha artha kahyo agocaru re, sadagurune AdhAra; kara joDI muni dayAzIla kahe re, jojo paMDita vicAra. kima. 11 artha A sajhAyano artha agocara na samajAya tevo che, kAraNa ke temAM atyaMtara bhAva bharyo che. ahIM je upanaya darzAvavAmAM Avyo che te meM sagurune AdhAre avalaMbane kahela che. sajhAyanA kartA dayAzIla muni hAtha joDIne kahe che ke - he paMDito ! tame teno artha vicArI jojo. 11. (zrI jainadharma prakAza, pustaka - pa6, aMka-5) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 --- (10) mokSanagaranI sajhAya mokSanagara mAharUM sAsaruM, avicala sadA sukha vAsa re, ApaNA jinavara bheTIye, tihAM karo lIla vilAsa re. mokSa. 1. jJAna darisana ANAM AvIyo, karo karo bhakti apAra re, ziyaLa zRMgAra pahero zobhatA, UThI UThI jina samAMtare. mokSa. 2. viveka sovana TIluM tapa, jIvadayA kuMkuma rola re, samakita kAjala nayaNaro, sAcuM sAcuM vacana taMboLa re. mokSa. 3. samatA vATa sohAmaNI, cAritra vahela joDAva re, tapa, japa, baLada dhorI jotaro, bhAvanA bhAve rasAla re. mokSa. 4. kAramuM sAsaruM pariharo, ceto ceto catura sujANa re, jJAnavimala muni Ima bhaNe, tihAM re muktinuM ThAma re. mokSa pa. uttama sakjhAya saMgraha. pAna-285. (11) zrI pArzva prabhunuM stavana (artha sahita-vAmA mAtAnA jamaNano thALa) (rAga : mAtA trizalA jhulAve putra pAraNe) mAtA vAmAde bolAve jamavA pAsane, jamavA veLA thaI che ramavAne zIda jAva, cAlo tAta tamArA bahu thAye utAvaLA, vahelA hAlone bhojaniyAM TADhAM thAya. mAtA vAmAde. 1. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 mAtAnuM vacana suNIne jamavAne bahu premazuM, buddhi bAjoTha DhALI beThA thai hoMziyAra, vinaya thALa ajuAlI lAlana AgaLa mUkiyo, viveka vATakI zobhAve thALa mojhAra, mAtA vAmAde. 2. samakita zelaDInA cholIne gAMThA mUkiyA, dAnanA dADama dANA pholI ApyA khAsa, samatA sItAphaLano rasa pIjo bahu rAjiyA, jukti jAmaphaLa Arogone pyArA pAsa. mAtA vAmAde. 3 mArA nAnaDIyAne cokhkhA cittanA curamAM, sumati sAkara upara bhAvazuM bheLuM dhRta, bhakti bhajiyAM pIrasyAM pAsakumArane premazuM, anubhava athANAM cAkho ne rAkho zarata. mAtA vAmAde, 4 prabhune guNa guMjAne jJAna gUMdavaDAM pIrasyA, premanA peMDA jamajo mAna vadhAraNa kAja, jANapaNAnI jalebI jamatAM bhAMge bhUkhaDI, dayA dUdhapAka amIrasa Arogone Aja. mAtA vAmAde. 5 saMtoSa zIro ne vaLI punyathI pUrI pIrasI, saMvega zAka bhalAM che dAtAra DhIlI dALa, moTAi mAlapUAne prabhAvanAnA puDalA, vicAra vaDI vadhArI jamo mArA lAla, mAtA vAmade. 6, ruci rAyatAM rUDAM pavitra pApaDa pIrasyAM; caturAi cokhA osAvI ANyA bharapura, upara indriya damana dUdha tapa tApe tAtuM karI, prIte pIrasyuM jamajo jagajIvana sahanUra. mAtA vAmAde. 7. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 prIti pANI pIdhAM prabhAvatInA hAthathI, tattva taMbola lIdhAM ziyala sopArI sAtha, akkala elAyacI ApIne mAtA mukha vade, tribhuvana tArI tarajyo jagajIvana jaganAtha. mAtA vAmAde. 8. prabhunA thALa taNA je guNa gAve ne sAMbhaLe, bheda bhedAntara samaje jJAnI teha kahevAya, guru gumAna vijayano, ziSya kahe ziranAmIne, sadA saubhAgya vijaya thAe, gAve guNa sadAya. mAtA vAmAde. 9. artha eka vakhatanI vAta che ke jyAre zrI pArzvanAtha prabhu bAla avasthAmAM hatA tyAre temanAM mAtA vAmAdevI temane jamavA mATe bolAve che, ane pachI prabhu jyAre jamavA bese che tyAre vAmAmAtA temane jamaNamAM kaI kaI vAnagIo pIrase che ? karo tyAre vAMcavAnI zarUAta. jojo moMDhAmAM pANI na chUTe, A badhI to bhAva vAnagIo che. jamavAmAM thALI mUkavA mATe je bAjoTha joie te buddhirUpI bAjoTha laIne traNa jJAnanA svAmI evA prabhu jamavA bese che. vAmA mAtA te bAla prabhunI AgaLa vinayarUpI thALa svaccha karIne mUke che. have A thALanI aMdara vAmA mAtA bAla avasthAvAlA prabhune jamaNa pIrasavAnI zarUAta kare che. dAna rUpI dADamanA dANA pholIne Ape che. samakita zeraDIne cholIne tenA nAnA nAnA kaTakA karI putra (lAla) AgaLa mUke che. samatArUpI sItAphaLano rasa paNa kADhI Ape che. juktirUpI jAmaphala paNa kApIne khAvA mATe Ape che. cittanI nirmalatA rUpI cUramAnA lADavA khAvA Ape che. temAM sumatirUpI sAkara che ane bhAvarUpI ghI bheLaveluM che. cUramuM khAvA mATe sAthe bhaktirUpI bhajiyAM pIrase che. anubhavarUpI athANAM paNa sAthe Ape che. jJAnanAM gUMdavaDAM ane premanA peMDA pIrase che sAthe jANapaNAnI jalebI paNa mUkavAmAM Ave che. dayArUpI dUdhapAka paNa ApavAmAM Ave che, saMtoSarUpI zIro Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 ane puNyanI purI pIrasavAmAM Ave che ane dAtArUpI DhIlI (narama) dALa paNa jamaNamAM che. moTAIrUpI mAlapuA ane prabhAvanArUpI puDalA paNa mAtAe putrane mATe banAvelA te Ape che. vicArarUpI vaDI paNa vadhArIne Ape che. ruci rUpI rAyatuM ane pavitra pApaDa paNa pIrasavAmAM Ave che. chelle jamaNamAM caturAIrUpI cokhA taiyAra karIne (osAvIne) mAtA lAve che. tenI sAthe IndriyadamanarUpI dUdhane taparUpI tApathI (agnithI) garama karIne Ape che ane prItirUpa pANI prabhue prabhAvatInA hAthathI pIdhuM. Ama A bhAva bhojananI vAnagIo jamyA pachI tattvarUpI taMbola mukhavAsa, ziyalarUpI sopArI ane akkalarUpI elAyacI mAtA vAmAdevI putrane mukhavAsamAM Ape che. mAtA jamIne UbhA thatAM putrane zikhAmaNa Ape che ke he jagajIvana ! tame tarIne jagatanA jIvone jarUra tArajo. kavi A stavananI samAptimAM kahe che ke A prabhunA thALanA je guNa gAze ane sAMbhaLaze ane je teno artha samajaze te jJAnI kahevAze. (kartA pU. zrI saubhAgyavijayajI mahArAja che.) eka dRSTie jotAM ema paNa jarUra lAge che ke A stavananI racanA saMpUrNa AdhyAtmika che. kAraNa ke khAvAnAM dravyonAM nAmonI kalpanA ekalA guNa upara ja AdhArita che mATe. kavie prabhunA jIvananA eka nAnakaDA prasaMgane AvarI laIne ApaNane kevo sarasa bodhapATha Apyo che ane bodha-jJAna ApavAnI rIta paNa kevI suMdara che. A lekha zrI pArzvaprabhunA jamaNano thALa (stavanA) che. tenA AdhAre ja lakhavAmAM Avela che. rUpakAtmaka hariyALInuM rasika udAharaNa AdhyAtmika bhojanano A svAda karAve che. (vidhi saMgraha pA. 555) Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 (12) AntarIka zuddhaprema lagna viSe hariyALI prabhunI sAthe bAMdhore, premano saMbaMdha sAco; prabhuthI prema joDIre, AnandarasamAMhI rAco. prabhunI. cAra bhAvanA corI bAMdhI, viveka mAMDavo sAra; saMyamanA lIluDA vAMso, bhakti ghaTa jayakAra; zraddhAnA toraNa bAMdhIre, manamAMhI bahu mAco. prabhunI. 1 samakitanAM piyarIyAM pyArAM, vividha gIto gAya; zubha pariNati sAhelI vRndo, AnaMdathI ubharAya; bhAvathakI zRMgAro re pahere, bhAva nahi kAco. prabhunI. ra bhAvacaraNa sAsarIyAM AvyAM, uttama jAnaja lei; AtmapatinuM lagna karavA, antar lakSyane deI; vAjIMtro vAge pyArAM re, anahada dhvani ke. prabhunI. 3. satyataNI duMdubhi gAje, benDa zIla sukhakAra; aikya bhAvanI vedI AgaLa, beThAM banne jayakAra; vara vahu paraNe re, cAra pherA phare dhArI. prabhunI. 4 niHsaMga dazAno pahelo phero, bIjo svArpaNa phero; ekatAnano trIjo phero, cotho anubhava lhera; paraNyA ema banne re, attama sukhakArI. prabhunI. 5 Atama te paramAtama sAco, prabhu kharo dilamAMhI; lagna kharAM samatAnAM tethI, antar dRSTithI AMhI; buddhisAgara sevo re, premano saMbaMdha bAMdhI. prabhunI. 6 bhajanapadasaMgraha. bhA.-8, pA.-7 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 (3) (13). dharmanA vyApAranI sajhAya. vepAra kIje ho vANiyA jema, kamAye kroDa Atama, doDhA savAyA bamaNA kare, nAva jehamAM khoTa Atama. (1) jaina zAsana hATa manoharuM, samakitanI peDhI sAra Atama, mithyAtva kacaro kADhIne, zraddhA gAdI udAra Atama. (2) jJAnakriyA doya trAjavA, dharyanI mAMDI dhAra Atama, syAdvAda satya bhAvanA, tapa tolA zrIkAra Atama. zubha karaNI karIyANA rAkhIne, dAnAdika cAra ratana Atama, zrAvaka dharma zrIphala bhalA, kIjIe tAsa jatana Atama. para upakAra goLa gaLyo ghaNo, vinaya dhRta manohAra Atama, tatvanA tAMbula ujavalA, dayA sukhaDI amRta vela Atama. (5) viveka vastra vArU ghaNA dhyAna, te dhAnya vizeSa Atama, sumatI sopArI zobhatI, ema karIyANA aneka prakAra Atama. (6) ema vyApAra vANiyA, koI na mAge bhAga Atama, AtmA kamANI ApanI lahie, zivapura lAga Atama. (7) vizuddha vimala vANI vIranI, pItto jAye pAya Atama, vyavahAre zuddha vANiyA, sukhIyA thAye Apa Atama. (8) jina zAsana-bajAra, samakti-peDhI, syAdavAdasatya-bhAvanA, mithyAtva-kacaro, tapa-japa-tola karavAnAM, zraddhA-gAdI, cAraratana-dAna, ziyaLa, tapa, bhAvanA. jJAnakriyA - trAjavAM, zrAvakadharma-zrIphaLa, dhairya (dhIraja) -dAMDI samatA, paropakAra-goLa, vinaya-ghI tattvanI vAta-tAMbula, viveka-vastra, sumatI - sopArI. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 prakaraNa - 3/3 varNanAtmaka hariyALI keTalIka hariyALIo varNanapradhAna che. adhyAtma sAdhanAmAM bAhya sAdhano (vastuo)no upAdAna tarIke Azraya levAmAM Ave che tene kendramAM rAkhIne AvI hariyALIo racAi che. prahelikA ke samasyAnA ukela zodhavAnI saMskRta sAhityanI kAvya praNalikAmAMthI gujarAtI bhASAmAM teno udbhava thayo hoya ema mAnavAmAM Ave che. kavi koi eka vastu ke sAdhanono vividha rIte paricaya Ape che ane te cIja ke vastu kai che te zodhavA mATe jijJAsA jAge che. buddhine kasoTIe caDhAvIe ane UMDA vicArone aMte varNavelI vastu zodhI zakAya che, tenA AraMbhamAMja Avo ullekha thayelo hoya che. udA. tarIke joie to - "catura vicAro catura vicAro, e koNa kahIye nArI re, eka nArI doya puruSa maLIne, nArI eka nipAi re." "e cIja te evI kai kai re lola.'' "re koi ajaba tamAsA dekho, jahAM rUpa raMga na rekhA. 'sugNanara e koNa purUSa kahAyo?'' uparokta paMktiothI zarU thatI hariyALIomAM jijJAsA dvArA vastu-sAdhana ke cIja kai che te zodhavAno saMdarbha maLe che. vastunuM varNana evA prakAranuM hoya che ke te uparathI vicArane aMte javAba maLI jAya che tyAre sAnaMdAzcaryanI anubhUti thAya che, haiye che ne hoThe AvatuM nathI, evo paNa anubhava thAya che. hariyALInAM lakSaNamAM jijJAsAnuM tattva che teno ahIM pUrNapaNe upayoga thayo che. hariyALI racanAonI vividhatAmAM varNanAtmaka kRtio tenI navInatA ane samRdhdhino paricaya karAve che. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 - ~Sa kAminI koI kope caDhI nija nAthane mAre, mAratA dekhe ghaNA paNa koI na vAre. kA. zALA nADo nAtha jANI karI, pUDe ujANI, mAthe mArI ANiyo, gharamAMhi tANI. kA. ArA parapurUSa hAthe grahI, tava mAne sukha, uMghamukhI dhaNI Agale, diye nAthane duHkha. kA. paTTA dhanaharSa paMDita Ima kahe, suNajo guNavaMta, nAma kaho te nArInuM, jo ho budhdhivaMta. kA. zAstrA AdhyAtmika hariyALI pA. 24 mAyArUpI strI AtmArUpI patine mAravA lAgI (mAyAmAM lapaTAyo) AvA mAyAmAM lapaTAyelA AtmAne saMsAranA loko jue che paNa aTakAvI zakatA nathI. mAyAne kAraNe AtmApati nirbaLa thaI gayo. krodha, kAma, mada, mAna, moha, harSa vagere zatruone kAraNe AtmA nirbaLa thayo che. mAyAne vaza thayelo AtmA teno trAsa sahana karIne AtmA para sattA jamAvI dIdhI. anya puruSa mohano hAtha pakaDIne teno bhautika sukha mANavA lAgI, AtmAne AvI sthitithI ghaNuM duHkha thAya che. (mAyA-strI, moha, anya puruSa-AtmA,pati) bolAvI eka bola na bole, koIka kAminI kAlI re, moTI thaI paNa lAja na ANe, navi te pahere phAlI re. bo. nA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 agni na cole nIra na boLe, nahi te vAye hAle re, kahyuM kare te nija mAtAnuM, mAtane pAse cAle re. bo. mArA anna na khAve nIra na pIve, bhUta na grahave tAsa re, paMDita aratha vicArI juo, tumha pAse tasa vAsa re. bo. pADA navi te rAtI navi te mAtI, navi kahe te mAMDI re, sAdhu taNe paNa vAse raheve, na sake ko tasa chAMDI re. bo. sA. e to kuNa thakI navi bIe, viSama ThAma paNa pese re, te chokaraDI mAne khoLe, besArI navi bese re. bo. chApA hAtha paga mAthuM tasa dIse, cAMpI duHkha na pAve re, . mA beTIne neha nahIM paNa, mAne pAse thAve re. bo. mAdA kAma na jAge zarama na jAge, bhAra na lAge koya re, sudhana harSa kahe aratha kaio, eha taNo je hoya re. bo. pachA AdhyAtmika hariyALI pA. 21 pAgala strI-vAsanA. enI mAtA-tRSNA che. vAsanAne koI zarama nathI. agni bALI zakto nathI, pANI ke havAthI koI asara thatI nathI. vAsanArUpI pAgala strI tRSNArUpI (icchAo) mAtAnA kahyA pramANe varte che. navakAravALI strI ane mAtA-cetanA (Atmazakti) navakAravALI jaDa che, cetanA-mAtA che, eTale jaDa-cetana vacce sneha na hoya. navakAravALI koInAthI gabharAtI nathI. jIvananI sama-viSama paristhitimAM teno Azraya laIne jApa karavAmAM Ave che. "mastaka' eTale navakAravALIno merU. navakAravALInuM koIne vajana lAgatuM nathI. dhavala zeTha nijanagarathI jalamaMdira Ave. te tehane rahevA bhaNI, ghara eka karAve. dhavala. vA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. catura te cAra dize thakI, Ave ghara mAMhi, zravaNe ghUghara ghamaktA, sAMbhaLatAM prAhi. dhavala. mArA tehane ahIM AvyA pachI bahu saMtati hove, te tihAM, Ino ekalo, paNa kaNa jaI jIve. dhavala. parA nijavarNa dUra karyo, tasa cothI pario, kaho paMDita te syAmaNI, je balano dariyo. dhavala. pAsA cothe parie tehane, ghaNuM vALuM mUla, je sevatAM sarvane, bala hoya atula. dhavala. pApA dhanaharSa paMDita ima bhaNe, kaho tehanuM nAma, prAhi sarva manuSyane, je sAthe kAma. dhavala. 6aaaa AdhyAtmika hariyALI pA. 20 dhavala zeTha eTale AtmA. maMdirarUpI nagara. ghugharAno avAja bALakone ramADe che te AtmA zarIradhArI banI saMsAramAM rahIne parivAranI vRddhi kare che. AtmA parivArathI alaga thaI jAya che. AtmAnA anaMta guNo che. AtmAnuM mULa UMDuM che. AtmAnA guNonuM pragaTIkaraNa jJAnadarzana cAritranA sevanathI thAya che, ane Atmazakti vadhe che. enuM nAma ratatrayI. darekane tenI jarUra paDe che. eka nagara UcuM che, pAli nIcI joe, eka varNa temAMya che, navi bIjI koe. eka zALA sAhamAM pAMca jaNa gayA, tasa Avata jANi, tene Adara bahulo karI, dhari ANyo tANi. eka. mArA pAchI jaIne navi zake, tiNi nagara pradhAne bIjo tihAM AvI rahe, tehane abhidhAne. eka. 3aaaa Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 Avyo tehane prArhuNe, bahu vAdhyo neha, sarva kuTuMba khuzI thayuM, bhale Avyo eha. eka. prajA dhanaharSa paMDita ima bhaNe, te kavaNa kahIje, jasa sevA mahimA thakI, bahu buddhi lahIje. eka. pA AdhyAtmika hariyALI pA. 19 AtmArUpI nagara che je ghaNuM UMcuM che. viratine AvatI joi pAMca vyakti eTale pAMca mahAvrata-viratinI sAme gayA. AtmA nagarano pradhAna saMyama che. saMyamanA prabhAvathI bIjA guNo vikAse che te tenI sAthe rahe che. viratine saMyama sAthe prema thayo ane sevA karavA vaiyAvacca guNa vikAsa pAme che. saMyamadharanI sevAno mahimA apAra che. (5) sAta nArI sira upare, eka nara upADe, Apa guNe karI lokane, ghaNo harakha pamADe. sA. 515 je nara bahu chorU jaNe, be nara saMyoge, te chorU saghalAM bhalAM, Ave sahune bhoge. sA. aa2aa sAta kAna tehane che, cAMpatAM rove, sabhAmAMhi nAgI rahe, tehane sahu jove. sA. ghaNA eka udara che tehane, mala mUtra na rAkhe, aradho keDa kaMdoraDo, paMDita ima bhAkhe. sA. 54aa dhanaharSa paMDita ima bhaNe, jo tumhe samartha, garatha na kAMi mAMgiye, kaho ehano artha. sA. ghapA AdhyAtmika hariyALI pA. 18 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 eka puruSa - pArzvanAtha bhagavAna. sAta strI - sAta phaNA. sAta phaNA bhagavAnanA mastaka para beThI che. bhagavAnanA guNothI sau koIne apUrva AnaMda thAya che. bhagavAna ane bhakta e be puruSa che. A baMnnenA saMyogathI sadbhAvarUpI putra janmyo, A putra sadbhAva badhAnuM sAruM kare che. sAta kAna eTale sAta aMga, A aMga mUrtinA saMdarbhamAM rahe che. peTa che chatAM maLa-mUtra nathI, mUrti vastra sahita che. raDavAno saMdarbha prabhu mUrti dvArA karuNAbhAva darzAve che. mUrtinA kamaranA bhAga para kaMdoro hoya che. A hariyALIno artha sAta phaNAvALA pArzvanAtha bhagavAnanI mUrti che. DuMgara che raLiyAmaNo, eka nArI cAle, sAthe eka paruSa bhalo, valI pAchI vAle. DuM. 1 ekala ko bahusse bhaDe, paNa tohe na hAre, je nara emyuM bala kare, tasa mUlathI vAre. DuM. mArA vadana caraNa tehane nahIM, navi kAMI khAve, dAMte chorUM prasavatI, tasa tRpti na Ave. DuM. kA te nArI dhari dhari ache, paNa sAdhu na rAkhe, dhanaharSa paMDita Ima kahe, jinavara Ima bhAkhe. huM. 4 AdhyAtmika hariyALI pA. 17 A pahADa eTale mukha. dAMta eTale puruSa. jIbha eTale strI. jIbha ekalI ja laDe che chatAM hAratI nathI. tene vacanarUpI putrane janma Apyo. sAdhu bhagavaMta bhASA samiti ane vacana guptinuM pAlana kare che, te saMdarbha samajavo eTale te emanI sAthe rahe che. jIbhane saMtoSa nathI. darekanI tyAM te che. (jIbha) paNa sAdhubhagavaMta samiti ane gupti dvArA tene potAnI pAse rAkhatA nathI. bhagavAnanI vANI A pramANe samajavI. jinavacana Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 samiti ane guptinuM pAlana eja saMyama che evo artha spaSTa rIte pragaTa thAya che. (7) kAna che paNa sune na kAMi, dAMta nahIM paNa cAve re, tehane AbhaDacheTa na hove re, sahuM pIrasyuM khAve re. kA. zA pUrava pazcima uttara dakSiNa, kAma hoya to hIMDe re, hIMDatAM je Die Ave, teha taNuM phaLa pheDe re. kA. aa2aa tehane peTa thakI je jAyo, nAnhaDio vArU re, para upagArI teha bhaNI je, prANa taNI AdhAruM re. kA. ghaNA ardha tehanuM bhUmi dIse, ardha te girine zRMge re, kAma mAMhi jo kAmini pese, to to Ave raMga re. kA. prajA meM joyA paNa pAya nA dIse, kara dIse vila tehane re, pAMva(paga) taNuM te kahyuM kare re, to hoya UMdhI gati tehane re. kA. pA mAsa be cAra vimAsIjI jo, te zuM narake nArI re, dhanaharSa paMDita iNa pari pUche, kahejyo aratha vicArI re. kA. dA AdhyAtmika hariyALI pA. 16 * A hariyALIno javAba 'paDachAyo' che. (Shadow) enuM zarIra mastakathI paga sudhInuM che. uparano aDadho bhAga zikharano che. paDachAyAne paga nathI hAtha che. paganI vAta mAnavAmAM Ave to paDachAyAnI gati avaLI thai jAya che. (8) beu napuMsaka ekaThA re, kariyA ekaja ThAmi, mAMhe mAMhe meLavyA re, te trIje nara nAmi re, paM. aratha kahe mukta eha re, paMDita sAMbhalo. 515 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 te traNa nArIsDa milA re, putrI huI tAma, Dagalo eka na cAta re, jo hoya zata kAma re. 5. parA cokhA muktAphala taNo, jeNe paheryo hAra, mANika Thavila hAramAM, je che guNano bhaMDAra. 5. kA raMga dhare sahu tehasuM, te paNa raMga dharaMti, be raMgIlA jo mile, to pUge mana khaMti. . 4 te sahu mukha Agala rahe, na hoya kehane duHkha, - hiMdu sahune vallo , je dIThe hoya sukha re. 5. pA guNa moTA che jehamAM, kare to maMgala mAla, dhanaharSa paMDita ehane jANe, aratha vizAla re. paM. dA AdhyAtmika hariyALI pA. 15 be napuMsaka darzana ane jJAna. baMnne bhegA thaine trIjA puruSane maLyA, trIjo puruSa cAritra. A traNa bhegA thaine eka strIne maLyA. strI-virati tene eka putrIne janma Apyo, A putrI e mukti. sidhdhazilAnA varNanano ullekha karIne muktinuM sthAna darzAvyuM che. bahAra" sidhdhazilA. sidhdhapada lAla raMganuM che. mukti gati e AtmAnuM sarvocca sthAna che. badhA tenI sAthe raMgAya che eTale ke sidhdhagati sau koIne vahAlI che. sidhdhanA guNo maMgalakArI che. kavie ratnatrayInI ArAdhanA dvArA muktinI prAptinA viSayane rUpakAtmaka rIte vyakta karyo che. purUSi eka napuMsaka jAyo, tANI Agali kIdho re, jIva jIva te ubho rahavaI, jagamAM teha prasidhdho re. 5. 15 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18ra tehanuM maMdira chaI ati UMcuM, bhavatAM pAra na AvaI re, sahu thaI mANasa tenA gharathI, je joI te pAvaI re. pu. mArA jeha naI Apali te huI ubhI, teha naI te nahi dekhAI re, prAhi moTA kAraNa pAkhaI, teha naI ko na uvekhe re. pu. sA. cAMda sUraja pAsI tasa vAso, niramala naramyuM rAcaI re, mastaki merU taNAM te rahavaI, ema I bolyuM sAcaI re. pu. zA aMbara tAI te daI UMco, ko navi DhAMkaI tehanau re, dhanaharSa paMDita INapari bola, ethI rUDuM sahunai re. 5. pA - AdhyAtmika hariyALI pA. 14 dIpaka-napuMsaka purUSa che. "prakAza' sarvatra che. prakAza UMco che. prakAza potAnI jAta para Ubho rahe che. te anyane joI zakato nathI. kavie A kRtimAM prakAzanuM varNana karIne tenI mahattA darzAvI che. [1aa. (10) re ! koI ajaba tamAsA dekhA, jahAM rUpa raMga nahi rekhA. ghavA ajaba gebI eka mahela banyA hai, saba duniyA se nyArA, caMdra sUryakI kirana na pahUMce, akhaMDa jyota ujiyArA re. koI. parA adhara sarovara amRta bharIyAM, to para beThA haMsA, muktAphala ko cuna cuna khAve, vAko loha na maMsA re. koI. bAna na vAlA bAna calAve, adhara nizAna uDAve, mAre so to juga juga jIve, cuke so marajAve re. koI. rAjA bAna bAdale meha maMDANA, dharatI paDe nA pANI, jAnana hArA bheda vicAre, eha pravIna nizAnI re. koI. bApA (javAba - jinavANI, dezanA) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) avadhU ! nAma hamArA rAkhe soI parama mahA2sa cAkhe. nA hama purUSA nA hama nArI, varana na bhAMtI hamArI, na jAti na pAMti na sAdhana, sAdhaka nA hama laghu hama bhArI. avadhU. 5 1 5 nA hama tAte nA hama sIre, nA hama dIrgha na choTA, nA hama bhAI nA hama bhaginI, nA hama bApa na beTA. avadhU. 52 5 nA hama manasA nA hama zabdA, nA nA hama bhekha bhekhadhara nAhi, nA 183 hama tanakI dharaNI, hama karatA karaNI. avadhU. 5 35 nA hama darazana, nA hama parazana, rasa na gaMdha kachu nAhiM, AnaMdaghana cetanamaya mUrati, sevaka jana balihArI. avadhU. 5 4 zA akalaMka pu. 177, pA. 95 (javAba - AtmA) (12) sarasvatI svAminI karo2e pasAya, huM gAuM rUDI kuLavahu re, piyuDo cAlyo che paradeza, ghare rahI rUDuM zIla pALIe re. // 1 // hIrU nIrU sAsarIye jAya, nAnIre dhanuDI 2me DhIMgalI re, narapata parapata nizALe jAya, nAno te pariyApana poDhIyo pAraNe re. // 2 // bAra varase Avyo re dhare nahi, chorUDAne kAje TAcakaDA vi lAvIyo re, Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 huM tane pUchuM chuM sukulinI nAra, piyu viNa chokaraDAM kyAM AvayAM re. che 3 gotradeva karyope pasAya, sAthe gotra gotra vadhArIyAM re, eTale UThIne lAgyo re pAya, dhanya panotI tuM kulavahu re. | 4 | ehano anubhava leze re je ha, te pAme rUDI zivavahu re, AnaMdaghana A bhaNe re sajajhAya, suNatAM zravaNe sukha dIe re. che pa che kuLavadhU mATe patinuM mahatva che. dhana-saMpatti ke saMsAranI sAmagrI nahI. kuLavadhU dvArA zIlano mahimA darzAvyo che. hariyALI - racayitA zrI pArzvacaMdrasUri (hastapratanA AdhAre) (13) te viNa saraga naraga nahIM le viNa, te viNa nahIM pavana te pANI re, sara-nI phAraNa nadI nahIM te viNa, te viNa nahI niravANI. paMDita vicArajayo ehanau, aratha kahuM kavirAja re, soli varasanI avadhi kahIM, athavA kajiyo Aja. paMDita. terA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te viNa mugati sugata nahIM, te viNa nahIM samakti mithyAtare, lokAloka kachuM nahI te viNa, -adbhuta vAta. paMDita. // 3 // zrI pAsacaMdra sUrIsara drama jaMpanna, nAma kahI dIdhopura ehanau. paMDita. // 4 // 185 A hariyALIno javAba 'pudgala' che. noMdha :- pArzvacaMdra gacchIya jJAnabhaMDAra, bIkAneranI hastalikhIta hastapratamAMthI udadhRta karela che. khAlI jagyA che tyAM kALA DAgha zAhInA hovAthI koi zabda vaMcAto nathI mATe khAlI jagyA rAkhI che. prathama traNa kaDI spaSTa che ane te uparathI hariyALIno ghaNokharo vicAra spaSTa thAya che. (14) catura vicAro catura vicAro, e koNa kahIe nArI re, pIyuthI kSaNa eka alagI na rahe, kulavaMtI ati sArI re. catura. // 1 // nAdhe mAthe pIyu surAce, 2me bhame prIya sAthe re, eka dinasA bAlA tarUNI, navI grahavAye hAthe re. catura. // 2 // cIra cIvara pahe2I sA, suMdarI UMDe pANI pese re, paNa bhIMjAye nahIM tasa kAMI, acarIja e jaga dIse re. catura. // 3 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 vAdala kAle maruM tatakAle, Apa yoge jIve re, aMdhArAmAM nizie Ave, to dekhADuM dIvere. catura. // 4 // avidha karuM chuM mAsa ekanI, Apo artha vicArI re, kAMti vijaya vAcaka ziSya jaMpe, budha jananI balihArI re. caturA. aa pa aa (javAba - chAyA - jinaguNamaMjarI pA. 787) (15) kahejo catura nara e koNa nArI, dha2mI janane pyArI re, jeNe jAyA beTA sukhakArI, paNa che bALa kumArI re. kahejo. // 1 // koI ghe2 2AtI koI ghera lIlI, koI ghera paMcarUpI che bALakumArI, manaraMjana dIse pIlI re, matavALI re. kahejo. // 2 // haiDA AgaLa UbhI rAkhI, nayaNAM zuM baMdhANI re, nArI nahIM paNa mohanagArI, jogIzvarane pyArI re. kahejo. 3 eka purUSa tasa upara ThAhe, cAra eka bera che tehane mAthe te tasa sakhIzuM khele re, keDa na mele re. kahejo. // 4 vicArI re, nava nava nAme sahu koI mAne, kahejo artha vinaya vijaya uvajajhAyano sevaka, rUpavijaya buddhi sArI re. kahejo. pA jinaguNamaMjarI pA. 737 (javAba - navakAravALI) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 (16) eka nArI doya purUSa maLIne, nArI eka nipAI, hAtha paga navi dIse te hinA, mA vinA beTI jAI. e to dIse che raMga rasIlI caturanara, e kuNa kahIe nArI. [ 1 cIra cuMdaDI caraNA coLI, navi pahere te sADI, chela purUSa dekhIne mohe, tehavI teha rUpALI. catura. parA uttama jAti nAma dharAve, mana mAne tyAM jAve, kaMThe vaLagI lAge pyArI, sAhebane rIjhAve. catura. 3aaaa upAsare to kadIya na jAve, dehare jAye harakhI, naranArI zuM raMge ramatI, sahu ko sAthe sarakhI. catura. 4 eka divasanuM yauvana tehanuM, pharIya nAve kAma, pAMca akSara che suMdara tehanA, zodhI lejo nAma. catura. pA udayarata vAcaka eNI pere pe, suNajo nara ne nArI, e hariyAlIno artha je kare, "sajjananI balihArI'. caturAdA jinaguNa maMjarI pA. 784 (javAba - phUlanI mALA) (17) suguNa nara e koNa puruSa kahAyo, muja dekhaNa se sukha thAya. suguNa. che 1 che nirmaLa tanu bahu nArI maLIne, puruSa eka banAyo, mAtA pitA vina beTo jAyo, sakaLa jaMta sukhadAyo. suguNa | 2 | Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 hAtha paga dIse nahIM unakA, zira para keza na sohe, khAve pIve nidrA na leve, toye puSTa dekhAyo. suguNa. . 3 aa dhotI kabajo koTa na pahere, khabhe pacheDI na dIse, mastake mugaTa nahi gaLe bhUSaNa, toye rUpa vizeSa. suguNa. . 4 . nayaNa rahita nitya yatanA karato, jIva dayA nitya pALe, naranArI zuM raMge ramato, durgati doSa nivAre. suguNa. [ pa aa devagurU caraNe sadA namato, sumati ke mana bhAyo, kumati; dArAko kAja sare, nAhIM yogI ke pAsa. saguNa. . 6 . dIrgha akSara suMdara che enA, anubhava lIlA varajo, ravi kahe sahu sajajana janane, artha laI Adarajo. catura. | 7 ! jinaguNa maMjarI pA. 737 (javAba - ogho, rajoharaNa) (18) (suNi merI sajanI rajanI na jAI re) | dezI che suNayo (jo) paMDita e hariyALI re, nArI eka meM najare bhALI re, vanamAM upanI nagaramAM AI re, munivara cittamAM adhika sohAI re. su. 1 rUpa aneka dhare te nArI re, cauduA jyoti pyAra gola te sArI re, Ara pAra karI pohatA sAdhu re, seve tehane harSa agAdha re. su. | 2 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 liMga rahe nita bhagamAM jehane re, nAri puruSa napuM seve tene re, kihAM Ika bAla kihAM I juvAna re, kihAM Ika moharI dIse suvAna re. - su.3 bALa munine game prAI bALa re, mohaTAne tima moharI bhALi re, paMca varaNanA pahere colA re, vAhalI lAge sahune amAlA re. su. . 4 . catura suNI kaho e kuNa nArI re, SaT mahInAnI avadhi viyyArI re, e nArIno saMga te kIje re, kevaLajJAna te vaheluM lIje re. - su. 5 | zabda aratha suNe, tehaja bujha re, rojha samA nara manamAM muMjhe re, zrI guru uttama vijayano sIsa re, padmavijaya kahe visavAvIsa re. su. 5 6 . (javAba : sthApanAjI) (19). kahevo paMDita e hariyALI, nArI eka meM nayaNe nihALI. ka. AvA caraNA pahere nava nava raMgA, rUpa sarUpa pote zubha maMgA, ka. ArA jaraksI kAra colI valI himasa, baMgALI cInAI masarU. ka. pA. evI oDhaNI oDhe nArI, zira para valI eka nArI dhArI. ka. 4 kara pada mukha vAcA nahIM tehane, jaina ghare icche sahu jehaneM. ka. pAA paricaya karIne najara je mAMDe, teha bIjAnI saMgati choDe. ka. mAdA eha to rahe napuMsaka bhalI, bahu napuMsakathI thaia akelI. ka. chA sAdhu kahe e mAharI nArI, koI naI hAthita ApuM khArI. ka. u8 mIvIti toharA karI koI mArge, dina hoya dasa Ape rAmeM. ka.lA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 te to jituM jAI tihAM sthale, te paNi tehane pAchI na Ale ka. 10 mAgatAM mAgatAM kima haka ApaI, jihAM jaI tehanAM dukhaDAM kApe kAvavA eka puruSa AliMgyo gADha, rUpa joIe havaI tene kADho. ka. 1rA paMDita hoya te nArI bhAkho, samajIne cittamAMhI rAkho. ka. 13 uttama jana ehanI saMgati karasya padma kahe te bhava jala tarasya ka. 14 (javAba - dIkSA-saMyamajIvana-sarva virati) . : (20) huM sarvamAM chuM, sarva duniyAno kharo daSTA sadA, brahmAMDa saghaLuM muja viSe utpAda vyayamaya huM mudA. huM sthaLa viSe huM tRNa viSe AkAzamAM pAtAlamAM, dariyA viSe DuMgara viSe huM nitya traNya kAlamAM. (1) huM pRthvImAM huM pANImAM huM agni vAyu svara viSe huM pakSImAM huM prANImAM sarvatra sattA muja dise saMgrahanaya sApekSathI sattA grahI boluM kharuM buddhayadhdhi jinavara vANIthI caitanyanuM dhyAna ja dharuM. (2) - AbuddhisAgarasUri (javAba-AtmA) bhajanapada saMgraha bhA-2 (21) savaiyA chaMda. vAyu vinA patha jAtAM AvI, vhANa sugama calave jhaTa koNa ? hasta vinA rahI adhaHsthAnathI, AvI UMce caDhave jhaTa koNa ? caMdra vinA kharI madhya rAtrimAM, AvI prakAza kare jhaTa koNa ? rAtri viSe ravi kiraNa vinA e, AvI timira haThave jhaTa koNa? 1 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 gahana guphAnA zyAma timiramAM, sUrya biMba darzAve koNa ? khare unDALe vinA vAdaLe, vimaLa vAri varasAve koNa ? AMkha vinA paripUrNa tejamAM, pArasamaNi parakhAve koNa ? gUDha zokanI yuvAna vayamAM, heta sAtha harakhAve koNa ? 2 khArA jaLanA bharyA samudra, amRta ghaTa bharI de che koNa ? mIThA jaLanI mAchalaDIne, viSa jaLamAM jIva de che koNa ? nirmaLa jaLanI zAnta talAvaDI, DahoLI malIna kare che koNa ? vividha rakta pita nIla raMgane, paTa parathI harI le che koNa ? 3 zAnta kAnta avyakta dazAthI, vyaktadazA ANe che koNa ? anAdi vastunA baMdhanamAMthI, mukta karI jANe che koNa ? agAdha saritAmAM hI taNAtAM, kInAre tANe che koNa ? heta sAtha vAdaLagaNa haThavI, vAri vinA hANe che koNa? 4 kadika kadika AkAza uDAvI, pRthvItaLa dekhADe koNa ? anupama divya vimAne mujane, AkAze uDADe koNa ? agamya vastune gamya banAvI, apekhane pekhADe koNa ? svarga mRtyu pAtALanI bAhira, rata peTI ughADe koNa?pa harakAryothI zramita mujane, protsAhana zubha Ape koNa ? lakhI lakhI kaMTALela janano, e kaMTALo kApe koNa ? navI zakti ne navA vicAro, paLamAMhI pragaTAve koNa ? suSuptimAM asphaTa A vANI, jAge spaSTa karAve koNa? 6 pratipaLa nija bALakva mujane vismarDa yAda karAve koNa ? pracaMDa vAyunI madhya nAvaDI, dRDhatA sAtha TharAve koNa ? ghora rAnamAM siMha vyAghanA, sAme zakti dharAve koNa ? zoka azru cakSuthI zvetAM, adazya rahI lUche che koNa ? 7 kA. sudhA (javAba - paramAtmA) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 (22) bolo badhU ? tamArA nayana gharamAM, koNa dRSTA nihALe? bolo badhU ? tamArA vadana gharamAM, koNa zabdo ucAre? bolo banyu ? tamArA rasana gharamAM, koNa AsvAda le che? bolo badhu? tamArA zruti ghara viSe, koNa zabdo suNe che? 1. konI prerI tamArI mati niramaLI, nizcayone kare che? konuM preryuM tamAruM manaDuM dilanuM, kalpanAo kare che? konuM preryuM tamArUM capaLa cittaDuM, vastune ciMtave che? konI prerela vyakti purUSa mama huM, ema mAnI bane che? 2. konA prerela pAdo, vicaraNa vaDe, tIrthayAtrA kare che? konA prerela hasto, grahaNa karavA, zakti dhArI zake che? bolo e koNa che ke ?, hRdaya gharamAM, harSa ne zoka mAne? bolo e koNa che ke?, jagat janane, A yA anya jANe? 3. jenAthI khAvuM pIvuM jIvanabharamAM tattva te zuM ? smaryuM che? enI koI dina to khabara karInA, to pachI zuM karyuM che? tyAM sudhI sarva khoTuM, sakaLa duHkhane ApanArI kriyA sau? cAlo zrI sadgurunI nikaTa jaIne, prazna A pUchIe sau? 4. bolo he zrI gurujI ! ama araja che rADa che eka pAkI, jene jANyA vinAnI, ama jIvananI, dorI che phoka AkhI, AvyA pAdAra vije, parama zaraNe, pATha AnA jaNAvo ? kone laI A badhuM che ? abhaya pada zuM? bheda enA bhaNAvo. pa. ka. sudhA (javAba-AtmA-caitanya zakti) Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 (23) savaiyA vinA vAdalI jharamara jharamara, akhaMDa dhAra varase varasAda; vinA gaMganA prabaLa dhodha ahiM, guNa gaMbhIra thatA ghoMghATa; vinA pANI uchaLe che sAgara, vacamAM ghume agaNita nAva; vinA hastapada prabaLa majana, rame akhADe dilanA dAva. 1. vinA topa hathiAra sUrajana, samarAMgaNamAM laDe sadAya; vinA rasana A mahada pradeze, gUDha zAstranA maMtra bhaNAya; vinA karNa ahiM manahara zabdo, cAra prahara sukhakara suNAya; vinA caraNa ahIM lAkho koSo; pavana thakI paNa adhika javAya. 2. vinA sUrya A sukhada pradeze, jagamaga jagamaga jyoti prakAza; vinA caMdra ahIM atIva zAnta che, ramya kiraNamaya ramya vilAsa; vinA pavana paNa sparza sukhAvaha, zIta sugaMdhita nitye nhAya; vinA agni IndhananA bhArA, balI javalIne bhasma ja thAya. 3. vinA sUrya nirmala che vahANe, vinA caMdra ajavALI rAta; vinA saMta ahiM upadezoe, saghaLI sarakhI nirmala jAta; vinA deza A dezataNo pati, sakala lokano sAco tAta; vinA putra agasthA rANI, sakaLa saMghanI sAcI mAta. 4. vinA moralI vRndAvanamAM, kRSNacandrane jAgI dhUna; vinA moralI zrI gokulamAM, gopa gopIne lAgI dhUna; vinA kRSNa A gokuliAmAM, vAge baMsI kezavanAda; vinA rAma zrI avadhapurImAM, dazaratha nRpa pAmyA AlhAda. pa. Ava Ava bAdhava ahiM, ApaNa apUrva udyama laIye lhAva; Ava Ava bAndhava ahiM, sukhanA sAgara manamohana che hAva; Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 Ava Ava bAndhava ahiM, ujjaDa deza chatAM che vasti apAra; Ava Ava bAdhava ahiM, hUM tuM kerA vismarie vyApAra. 6 (javAba - AtmaramaNatA) AtmAne uddezIne abhedabhAva vyakta thayo che. kA. sudhA pA. 171 (24) harigIta - chaMda. nahi hAtha para nahi pAya para, gardana upara paNa te nahI, mastaka upara nahi racabhara, tema skaMdha para paNa te nahI; avayava upara darzAya nahi, ne aMga AkhuM caracare, kyAMthI acAnaka AvI thappaDa, daI hRdaya ghAyala kare? 1 rAtrI viSe Anandamaya, Avela nidrA hoya che, huM tuM agara A vizvanuM, astitva jyAM nahi koI che; adhinAtha A brahmAMDano, madhujaLa subhaga rItyA bhare, kyAMthI acAnaka AvI thappaDa, daI hRdaya ghAyala kare? 2 agaNita tArAmaya sukhada, AkAzathI AvI nahI, balirAyanA AvAsarUpa, pAtAlathI nikalI nahI; nA mRtyujananA lokathI, AvAgamana nayane Thare, kyAMthI acAnaka AvI thappaDa, daI hRdaya ghAyala kare ? 3 raNamAM marelo mardana, jevo punaH pAcho phare, ke bhasmIbhUta rajajAvaDe, kaMI vastuo bandhana vare; emaja marIne jIvita thaI, sarvAga rome vistare, kyAMthI acAnaka AvI thappaDa, daI hRdaya ghAyala kare ?4 AnI kaLA AnI IjA, jAtI kaLI mujathI nathI, che. AnI prabaLa kArIgarI, jana koIne tajatI nathI; Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 AkAza mRtyu svargamAM smaranI savArI saMcare, samajAya nahi kyAMthI ahIM, AvI hRdaya ghAyala kare ? 5 kA. sudhA 174 (javAba: kAmadeva) (25) bhUmi nathI huM jaLa nathI, huM agni ke vAyu nathI; huM nabha nathI Indriya nathI, ke bRha teno huM nathI; bhara uMghamAM advaita padane, siddha evo AtmA ; bhara uMghathI avasiSTha, kevaLa Atma satparamAtmA chuM. 1 mahAre nathI kaMI varNa ke, varNAzramo ye huM nathI; AcAra dhAraNa dhyAna, athavA yoga saMjJaka huM nathI; huM hArUM e adhyAsathI hita, eka sundara Atma chuM; e sarva karatAM bhinna kevaLa, Atma satparamAtmA chuM. 2 mAtA pitA hAre nathI, deva mRtyu loka huM; nathI veda ke nathI yajJa ke, nathI tIrtha kero saMgha huM; bhara uMghamAM ati padane, siddha nirmaLa Atma chuM; e sarva karatAM bhinna kevaLa, Atma sat paramAtmA chuM. 3 huM sAMkhyavAdI chuM nahI, ke zaiva vaiSNava huM nathI; huM jaina mImAMsaka nathI, yA mArge teno huM nathI; huM zreSTha anubhavathI karIne, siddha sundara Atma chuM; huM sarva karatAM bhinna kevaLa, Atma sat paramAtmA chuM. 4 huM gaura nathI ke zyAma nathI, ne rakata nathI yA pIta nathI; jADo nathI durbaLa nathI, kANo agara kubaDo nathI; Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 uMco nathI nIco nathI, rUpa vihIna huM sAkSAt chuM; huM sarva karatAM bhinna kevaLa, Atma sat paramAtmA chuM. pa jAgrata nathI huM svapna nathI, yA huM suSupta dazA nathI; huM vizva nathI taijas nathI, ke prAjJa saMjJaka huM nathI; parivAra e ajJAnano, saMbaMdhI teno huM na chuM; e sarva karatAM bhinna kevaLa, Atma sat paramAtmA chuM. 6 AjJA nathI karanAra mujane, koI Agama huM nathI; mithyA nathI saMsAra ke, huM ziSya sadgurU jana nathI, zikSA nathI dIkSA nathI, bhikSA nathI huM Atma chuM; saMkalpathI virahita kevaLa, Atma sat paramAtmA chuM. 7 mahAre uMcAI che nahI, nIcAI temaja che nahI; kaMI guhya nathI kaMI bAhya nathI, uttara agara dakSiNa nahI; prAcI pratIcI digU nahI, nirlepa sauthI zAnta chuM; huM amara akSaya zuddha nirmaLa, Atma sat paramAtmA chuM. 8 A duHkhathI paripUrNa tattva, rahita vizva asatya che; jaLa jhAMjhavAnuM phoka tevuM, zAnathI uDI jAya che; ene ane mujane kazo, saMyoga nathI jaganAtha chuM; huM ajIta akSaya zuddha nirmaLa, Atma sat paramAtmA chuM. 9 jyAM eka nathI jyAM be nathI, jyAM traNa taNA aMko nathI; AkAza pAza vikAza nAza, taNAM kazAM aMgo nathI; jyAM zUnya nathI jyAM dhunya nathI, jyAM mauna nathI nirvAda chuM; huM ajIta akSaya zuddha nirmaLa, Atma sat paramAtmA chuM. 10 kA. sudhA pA. 207 (javAba - siddhaparamAtmAnuM svarUpa) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 (26) ghananana....jhananana....ghanananajhananana ati adbhuta saMgIta calatuM hai saMgItazALA yaha kaho kesI paththara ITa na cuna na kachu hai. ghananana. 1 eka bhI gIta gAta nahIM parakA chAMDa eka apane daivanakuM, saMgIta calata akhalita akhaMDita, gAyaka kouM na disata kabahuM. ghananana ra che madhura madhura svara bahuvidha nikalata, sujana sujata ati magana banata hai sAregama..pa.dha... nI kI dhvaniyAM eka sAthe guMjata avirata hai. ghananana. ( 3 4 bIna bhI bajata, baMsarI bhI bajata hai, tabala mRdaMga abhaMga satAlA, eka hI nAda meM nAdakI mAlA sabhI milata jala bica kyuM marAlA. ghananana. 4 yogI janakI ye saba bAtAM, yogI kula saMjAta hI pAtA, siMdhu se ratana koI lAtA, ora to sabhI prANa gumAtA. ghananana aa pa aa doI varanakA nAma hai jisakA IsakA nAma kAma hI kamAlA gAyaka gAyana geya nirAlA rayaNaja hai pUchanevAlA. ghananana. 5 6 . (javAba - kAyA-jemAMthI anAhatanAdanuM saMgIta svayameva thAya che.) (aka. 5.-177, pA.-87) Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 (27) sAMbhaLajo muni saMyama rAge, e mANasa kaho koNajI? sAdhu sAthe rahe nitya hoye, guNa traNa jene gauNajI, // 1 // akkaDa je nita rAkhe mastaka, phakkaDa kAyA dharatojI, upaje bhIti nAma ja suNatAM, dayA mayA kadI karatojI. "rA rAta divasa paDayo rahe eka khUNe, karato majA ne mojajI, kayAreka kALo kayAreka goro, vaNa dhare te doyajI. ghaNA eka kSaNa paNa paDato na aLago, temAM rahyuM bahuM jorajI, uchALIne jo paDato kyAMye, to to macAve zorajI. 54aa munijananuM e 'baMdara' mAno, karamAM rahI nitya ramatojI, paNa koI dahADe mahine varSe, kadIye te nahIM namatojI. ApA munijanane te ati managamato, duzmanane aNagamatojI, zuddhiyAM sahita bAMdho ahIM, buddhiyA ratanapuMja Ima vadatojI, dA aka. pu.-177 pA. 88 (javAba - dAMDo) (28) e cIja te evI kaI kaI re lola tame sAMbhaLajo dharI prItajo. jenI sAme namatA sahujano - tame athavA ame rUDI rIte jo // 1 // cAra pAyAnI khurazI upara vase re, nahIM nIce te bese jarAya jo, Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 nA hAle nA cAle bola nahIM re lola hoya bolAve tene badhAya jo. . 2 | te bese badhAnI madhyamAM saune Ave AnaMda AnaMda amaMda jo, be vAra dhare sva-svarUpane re lola, jhaTa pheMkI de mananA phaMdajo. . 3 je upaje samuMdara nIramAM re lola rahe dharatI para sAdhu saMga jo. grahI saMyama sUripada meLave re lola, pachI pAme raMga abhaMga jo. . 4 puNyazALI prabhAvanuM sthAna che re lola vase puNyazALInI samIpa jo, paNa jo koI kare avahelanA re lola baLI jAya jANe pradIpa jo. . pa . jasa cAra ke cha akSara taNuM re lola jevuM nAma che tenuM kAma jo mahendra maNiprabha ema bhaNe re lola Apo Apo uttara guNa-dhAma jo. (javAba - sthApanAjI - sthApanAcArya) (29) caMcala mana-paMchI cupa raho ! paMkha binA uData re aMdhA ! idhara-udhara kyoM jhAMkata ho...caM. hAtha vihIna kachu hAtha na Avata, pAMva vihIna kyoM phAMdata ho...caM. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 mukha vihIna kyoM mukha maroData, nAka vihIna nakaTAi karo...caM. re badhira ! suna bAta hamArI, sahajAnanda prabhu zaraNa graho...caM. (pA-161) kavi sahajAnaMdasvAmI mahArAjanI hariyALI pada svarUpamAM prApta thAya che. teozrI zrImad rAjacaMdra Azrama hampI (maisura)nA sthApaka hatA ane rAjacaMdranI vicAradhArAnA anuyAyI hatA. emane pado - prArthanA - stavana AdinI racanA karI che. je "sahajAnaMda sudhA" nAmathI pragaTa thayela che. "caMcala mana pachI cUpa raho" e paMkitamAMja hariyALIno artha AvI jAya che. mana vizenI kavinI kalpanA zaktino paricaya karAve che. pro. hIrAlAla kApaDiyAnI hariyALImAM navapada, rUSabhadeva, zAMtinAtha, mallinAtha, nemanAtha, pArzvanAtha ane mahAvIra svAmI bhagavAna, pUrvAcAryo bhadrabAhusvAmI, sthUlibhadra, jaMbusvAmI, haribhadrasUri, sidhdhasena divAkara, malavAdI, kundakundacArya, jinadAsagaNi, hemacaMdrAcArya, samatabhadra, brAhmI ane suMdarI, rAjImatI, gautamabudhdha, hanumAna ane rAmacaMdra, maharSi araviMdaghoSa, mahAtmA gAMdhIjI, DaoN. rAjendraprasAda vagerenuM varNana varNamALAnA akSarono Azraya laIne karavAmAM AvyuM che. kUTakAvyA prakAranI A racanA varNanAtmaka hariyALI samAna che. varNanane AdhAre eka ja zabdamAM uttara zodhavAno hoya che. "navapada' sivAyanI hariyALIo jaina ane jainetara varganA sAMskRtika ane dhArmikakSetromAM mUlyavAna pradAna karyuM che teno samAveza thAya che. samakAlIna rAjakIya prabhAvathI gAMdhIjI ane rASTrapati DaoN. rAjendraprasAdane paNa viSaya tarIke sthAna ApIne navInatA darzAvI che. vividha prakAranI hariyALIomAM pro. kApaDiyAnuM pradAna A kAvya prakArane yaza kalagI caDhAve tevuM che. varNamALAnA akSaronA pAMca varga "ka ca Ta ta pa mAM samAviSTa thayelA akSarono vyaMjananA joDANathI prayoga thatAM artha tarapha AgaLa Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 vadhI zakAya che, eTale A akSaronA sthAnanI mAhitI emanI hariyALIone samajavA pUraka bane che. hariyALInA artha samajavA mATe kavie vyAkaraNa viSayaka pAribhASika zabdaprayogo karyA che tenI mAhitI nIce mujaba che. akSara, anunAsika anusvAra, antaHstha yAne ardhasvara uSmAkSara, karNa, guNa, daMtya, nAsikaya, nirvagdha, bArAkhaDI, mahAprANa, mUrdhanya, vyaMjana, zrutio, sadhdhara, samprasAraNa, sparzAkSara, svara ane svarabhakti. pro. kApaDiyA mAne che ke hariyALI evo kAvyaprakAra cheke kavio kAvyakalAthI soLa kaLAe khIlavI zake evI vizeSa zakyatAo rahelI che. pariNAme hariyALI kAvyonuM avalokana karatAM kavipratibhAnuM ojasvI svarUpa nihALI zakAya che. pro. kApaDiyAnI hariyALImAM prayojAyelA pAribhASika zabdonI mAhitI nIce mujaba che. pAMca varNanA samudAyane varga kahevAmAM Ave che tenA pAMca prakAra varga varNa kukha - 6 ka thI ma sudhInA 25 vyaMjano sparza cuchu jujha - vyaMjano kahevAya che. 266555 dareka varNano pahelo ane bIjo akSara t th 65n tathA 6 6 s aghoSa kahevAya che. 5 pha ba bhUmi bAkInA vIza varSo ghoSa kahevAya che. yu 2 6 6 antastha kahevAya che. je ThekANethI varNano uccAra thAya te sthAna kahevAya che tenA prakAra Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 nIce mujaba che. 1. kaMThavya - avarNa visarga, k varga ane D, 2. tAlavya - i varNa, ca varga, y ane z 3. oSThavya - uM varNa ane 5 varga 4. mUrdhanya - RR varNa ane Ta varga 5. daMtavya - la varNa ane ta varga 6. nAsikya - anusvAra Ga, jha, Na, na, m 7. urasa - varganA pAMcamA varNa ane antaHstha 8. jIvAmUlaka - k sandhyAkSara - be varNanA joDANathI saMdhi thato akSara dA. ta. a-A - u - U = o. (30) munipati hariyALI jagamAM jenI joDa jaDe ene udare mahAle re, e vyaMjanano tanaya tanUmAM janakanI prAye tole re. 1 putra-pitA e sAce sAdhI saMgati ekeka svaranI re; tAta taNA e svarano guNa te putrano mitra pyAro re. 2 akAraNathI loko sutane sthApe agrima sthAne re; anunAsikano mahimA pekhI praName putra-pitAne re. 3 cAra varNathI nAma racAyuM jagane vallabha jinanuM re, eha nAmane bhAve smaratI sAraMgadharanI sALI re. 4 hariyALI A munipati kerI racI rasikanA naMde re, vikrama nRpanA saptama varSe maMDita sahastra-yugale re. 5 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 bhU vi. - duniyAmAM koi mAtAnI tole Ave tema nathI. Ama mAtAnI joDa nathI. A mAtA mATeno zabda 'mA' che. emAM m vyaMjana che. enA peTamAM eka vyaMjana mahAle che. A vyaMjana te na che. A hakIkata m no putra t enA pitA m ne maLato Ave che e dvArA samarthita karAi che. 1 n nAmano putra tema ja m nAmanA pitA e be vyaMjanomAM ekeka svara bhaLe che. temAM m no svarano je 'guNa' thAya te z no svara che. A uparathI vikalpo vicAratAM m no svara 'i' ane nU no svara 'e' che ema jANI zakAya che. 2 'n' no svara te 'e' te 'i' no guNa hovAthI loko e n ne prathama sthAna Ape che. Ama 'nemi' zabda bane che. A zabdamAM putrane sthAne tema ja pitAne sthAne paNa anunAsika che. e vAta kahI uparanA anumAnanuM samarthana karAyuM che. 3 'nemi'mAM na e, maiM ane i ema cAra varNo dvArA je 'nemi' evuM nAma banyuM te tIrthaMkaranuM - bAvIsamA tIrthaMkaranuM nAma hoi e lokapriya che. sAraMgadhara eTale kRSNa. emanI patnI satyabhAmAnI rAjImatI bena thAya Ama A rAjImatI sAraMgadharanI sALI thai. e satIno neminAtha sAthe nava nava bhavano saMbaMdha hovAthI aMtima bhavamAM emanI sAthe enuM vevizALa thayuM hovAthI e 'nemi' nAma hoMsathI yAda kare e svAbhAvika che. 4 A hariyALI munionA svAmInI che. A dvArA paNa hariyALInA ukelamAM madada thAya che. aMtamAM meM mArA pitAnuM nAma rasikadAsa che ema sUcavI mAro paricaya Apyo che tema ja A hariyALI vikrama saMvat 2007mAM racI che eno meM nirdeza karyo che. pa digaMbara jaina (va. 45, aM. 4) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 (31) samabhAvI hariyALI saMkrAMta kALe oche ramato, akSara eka meM bhALyo re; yadyapi vatane agrima e che, sparzAkSarano mukhI nA re. 1 maitrI sAdhI eNe svaranI, jeha zarIre bhAre re; jenA janake ghATa ghaDyA che, svaro taNA nija rUpe re. 2 "nagAdhIzanI tanayA kero, abhidhA-utsava Aje re'; vAta vadaMtA vargI vyaMjana, suNI dhasyA nirvo re.3 ardhasvara ne uSmAkSaranI spardhA doTe jAmI re; pahelo Avyo eka ardhasvara, bIjo ye zuM harAve re?' 4 rUpe ardhasvara jevo jANe, eka USmAkSara zoce re; hiMmata bhIDe bIjo Ave, ardhasvara anugAmI 2e. pa AzvAsana e pAme svarathI, svaro viSe je Adima re; manane vALe mokhare nirakhI, vyaMjanane nija sthAnI re; 6 hIrakAkSare racI hariyALI, samabhAvI e jinanI re; nAmarAzi sama maNinA sparze, loDhuM ye banatuM sonuM re. 7 vi. - saMkrAMtanA divasomAM-utarANa AvanAra hoya evA samayamAM aneka janonA hoThe eka vastunuM nAma ramatuM jaNAya che. A vastunA nAmavAcaka zabdano Adya akSara jo ke enA sthAnamAM sauthI mokhare che chatAM badhA sparzakSarano e nAyaka nathI. Ama 'pataMga' zabdanuM ahIM sUcana karI emAMnA 'pa' akSarano nirdeza karAyo che kemake e 'pa' vargamAM pahelo che. sparzakSaromAM to 'pha' pahelo che. - 1. 'pa' akSara eka svara sAthe joDAyo, e svarano AkAra vizALa che. A svara te 'A' che kemake enI utpatti 'a' mAMthI manAya che tema ja Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 enA pachInA svaro e, ai vagere ane keTalAkane mate badhA ja svaro lakhavAnI rIta te jANe 'a'nI bArAkhaDI che. A pagha dvArA 'pA'no udbhava darzAvAyo che. - 2 nagAdhIza eTale parvatono rAjA arthAt 'himAlaya' enI putrI ta pArvatI. A putrInA nAmakaraNano utsava che ema kahI upara je 'pA'nI kalpanA karAI che tenuM samarthana karAyuM che. Aje nAmakaraNano utsava che ema vargI vyaMjanone bolatAM sAMbhaLI e sivAyanA vyaMjano eTale ke p thI ph sudhInAM vyaMjano doDayA.-3 & ya thI r sudhInA ardhasvaro ane z vagere USmAkSaro vacce doDavAmAM koNa pahelo Ave che enI harIphAI jAgI. emAM eka ardhasvara pahelo Avyo ane bIjo paNa AvI jAya evo prasaMga jaNAyo. AthI eka ardhasvarane AkAramAM maLato Avato USmAkSara eTale ke 'za' e khUba hiMmatabhera doDayo ane trIjuM sthAna ardhasvarane maLyuM. Ama 'pA' pachI r, z ane v anukrame yojAyAM. 'v' hArI gayo eTale 'a' taraphathI ene AzvAsana maLyuM arthAt 'v' mAM 'a' bhaLyo. 'v' ne vicAra karatAM jaNAyuM ke potAnA vargano-oSThaya akSara sauthI AgaLa che. Ama kahI sauthI prathama 'pA' che e vAtanuM samarthana karAyuM che - 4-6. A pramANe je nAma banyuM che te samabhAva dhAraNa karanArA tIrthaMkaranuM che ema kahI e trevIsamA tIrthaMkaranuM-kamaTha ane dharaNa pratye samabhAva rAkhanArA jinezvaranuM che ema kahI hariyALInA ukelanuM sUcana tema ja samarthana paNa karAyela che. vizeSamAM 'pArzva'no uccAra 'pArasa' thAya che. Ama 'pArasa' e zabda 'pArzva'no nAmarAzi gaNAya. 'pArasamaNi'nA sparzathI loDhuM sonuM bane che ema je manAya che e vAtano nirdeza paNa uparanI peThe vividha kArya kare che. vizeSamAM 'hIrakAkSare'no artha be rIte ghaTe che : hI, 2 ane kA ema akSaro judA pADavAthI A hariyALInA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 lekhakanuM-mAruM nAma sUcavAyuM che. bIjo artha 'hIrAnA jevA akSaro vaDe ema che. - 7. - digaMbara jaina (va 4pa, aM. 5) (32) bhaktanI hariyALI jage virodhI baMdho jAge emAM eka bahu gAje re; eno nAyaka vihare harSe UMdho daMDa tajIne re. 1 pekhI ene harIpha vaLage dhArI pucchaka jANe re; baMdhu eno nA nA vadato sAmo dhasato Ave re. 2 TIkhaLa karatI tripuTI mahAle koIne e nA gAMThe re; maitrI enI sAdhI sAcI niSedhavaMzI vIre re. 3. nAma racAyuM varNASTakathI rAmAnaMdI rAce re; janakajamAI kerA bhakta raMga jamAvyo zIghe re. 4. jaina mate e caramazarIrI enI racI hariyALI re, rasikatanuje vikramavarSe naMda nabhe nabha yuge re, 5 vijayAdazamI parve rUDe narmadanagare prIte re; gAze Aje varaze tene muktiramA nava raMge re. 6 artha ApaNI A duniyAmAM sukha ane duHkha, saMyoga ane viyoga, ema aneka virodhI vaMdo yAne joDakAM udbhavyAM che. emAMnuM eka joDakuM khUba ja jora ajamAvatuM jaNAya che. e joDakAno mukhI potAnA hAthamAM rahelA UMdhA daMDAne tajIne harSabhera vihare che. - 1. eno pratispardhI ene joIne ene vaLage che paraMtu tema karatI veLA e jANe pUchaDuM dhAraNa kare che. e pratispardhIno baMdhunA, nA bolato sAmo dhasI Ave che - 2 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2007 Ama je tripuTI maLI te TIkhaLa karatI mahAle che ane koIne gAMThatI nathI. e tripuTInI sAthe sAcI mitratAthI 'niSedha' vaMzano eka nabIro joDAya che. - 3. A hirayALImAM je nAma gUMthAyuM che temAM ATha varNa che ane e nAma rAmacaMdranA bhaktone priya che. janaka rAjAnA jamAI rAmacaMdranA bhakte pUro raMga jamAvyo. - 4. jemanI hariyALI atra racAI che teo jainaunA mate caramazarIrI arthAt e ja bhavamAM mokSe gayelA che. A hariyALI rasikadAsanA putre arthAt meM vikramasaMvat 2009mAM vijyAdazamIne divase kavi narmadanA nagaramAM eTale ke suratamAM umaMge racI che. je koI A hariyALI gAze tene muktirUpI 2maNI paraNaze. - 5 -6. ukela - A hariyALImAM 'hanumAna' evuM nAma gUMthAyuM che. emAM h, a, n, u, m, A, n ane a ema cothA padyamAM sUcavAyA mujaba ATha akSaro che. vaLI e hanumAna te janaka videhInA jamAI rAmacaMdranA bhakta che ane jaina mata pramANe eo caramazarI2I che. 'hA' ane 'nA' e eka virodhI baMdha che ane emAM 'hA' prathama hovAthI meM ene mukhI kahyo che. 'hA'no kAno te UMdho daMDa jevo meM kalpyo che. e kAno jatAM 'hu' rahe che. 'hA'no harIpha 'na' che. e ''nuM eka rUpa te 'nu' che. emAMnuM varaDu te jANe pUchaDuM na hoya evI meM kalpanA karI che. e 'na'no baMdhu 'mA' che kemake eno artha paNa 'nA' che. ha, nu ane mA e traNa maLI tripuTI bane che enI dostI 'na' kare che. 'na' e niSedhavAcaka zabdarUpa vaMzamAMno eka nabIro che. e ha, nu ane mA sAthe joDAtAM 'hanumAna' evuM nAma bane che. naMda, nabha ane yugma e anukrame nava, zUnya ane be aMkanuM sUcana kare che. Ama "naMda Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 nabhe nabha yuthI ra009nI saMkhyA phalita thAya che. - hiMdu milana maMdira (va. 7, aM. 4) (33) saMnniSThanI hariyALI daMDe maMDita ardhasvarathI USmA-joDI janme re; eha janakane agrima sthAne abhidhA sthApe raMge re. 1. eka varganA madhyAkSaranI dvAdaza-akSarI arthI re; e paikI eka vinaye zobhe ethI nAyaka rAjI re. 2. niSedhavAcaka bahu che zabdo ekAkSara mana bhAve re; eke jANe anyane saryo putrathI kArya sadhAye re. 3. bANa taNA je paryAya mATe eka lokokti jhalake re; eno adhaza Avya abhidhA pUrI racAye re. 4. A hariyALI nArInI je tIrthaMkaranI saMgI re; hAtha grahaMtA lAjyA jANI mastake hasta dharAve re. pa enI racanA kIdhI hIre surate sahastrayume re, bhUpa" vizeSe vaikrama varSe Azvina zukUle trIje re. 6. artha daMDAthI alaMkRta ardhasvarathI USmAkSaranI joDI janme. e janma ApanArane nAma agra sthAne hoMze sthApe che. - 1 eka varganA vacalA akSaranI bArAkhaDI arthavALI che. e bArAkhaDI paikI eka vinaya vaDe zobhe che. enAthI mukhI khuza che. - 2 niSedhavAcaka zabdo ghaNA che. emAM eka akSaravALo zabda game che. eke jANe anyane utpanna karyo. putrathI kArya sare che. - 3 bANanA je paryAyo che temAMnA ekathI kahevata zobhe che. eno Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aDadho aMza jo kharekhara Ave to nAma pUruM racAya. A e strI(nA nAma)nI hariyALI che ke je tIrthaMkaranA saMgavALI che ane jeNe potAno hAtha jhAlatAM jeo zaramAyA temanI pAse potAnA mastaka upara hAtha addhara dharAvyo. - p - 209 4 A hariyALI suratamAM meM - hIrAlAle 'bhUpa'thI adhika vi. saM. 2000 nA Aso mAsanA zukla pakSanI trIje racI. - 6 ukela - A hariyALI dvArA 'rAjImatI' nAma e gUMthyu che. ya, ra, s ane v e cAra ardhasvaro yAne aMtaHstho che. emAMnA 'r'ne UMdho daMDo arthAt kAno joDatAM 'rA' bane che. uSmAkSaro cAra cheH z, p, s ane h. e paikI 'za' ane 'sa' e be akSaro 'rA'mAMthI utpanna thai zake tevA che. e hisAbe 'rA'ne A beno janaka kahyo che A 'rA' prastuta nAmano Adha akSara che. - 1. -varga ca-varga, TU-varga, t-varga ane p-varga e pAMca vargo paikI cU -vargano madhya akSara te 'ju' che. enI ja, jA, ji, jI ityAdi bArAkhaDI che, ane temAM jA, jI, je, jo ityAdi arthavAcaka che. A paikI 'jI' e vinayano bodha karAve che. enAthI 'rA' nAmano mukhI rAjI thAya che ane temA thatAM 'rAjI' eTalo nAmano aMza sarjAya che. - 2 na, nA, ma ane mA e niSedhavAcaka zabdo che. emAMnA eka akSaravALA be zabda che : na ane ma. 'na'mAMthI 'ma' bane che e hisAbe 'ma' e 'na'no putra gaNAya. e 'ma' prastuta nAmano eka aMza che. - 3. bANanA tIra, za2 ItyAdi paryAyo che. temAM vAgyu to tIra, nahi to tukko'' e kahevatamAM bANanA eka paryAyarUpa 'tIra' zabda vaparAyo che. eno aDadho aMza-Adya aDadho bhAga te 'tI' che. e joDAtAM 'rAjImatI' nAma bane che. - 4. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 A nAma eka strInuM che. e strI neminAtha nAmanA jaina tIrthaMkaranI sAthe ATha bhavathI saMbaMdhavALI che. eno vivAha yAne enuM sagapaNa e tIrthaMkara sAthe thayuM hatuM eTale enuM pANigrahaNa emanI ja sAthe thate paraMtu e tIrthaMkare to lagna na karyAM ane emaNe dIkSA lIdhI. rAjImatIe paNa emanI pAse dIkSA lIdhI e samaye e tIrthaMkarane e sAdhvInA mastaka upara hAtha dharavo paDayo. A prasaMga ahIM varNavI meM hariyALInA ukela mATenI sAmagrI raju karI che. bIjA padyanA aMtima caraNamAMno 'rAjI' zabda paNa koIkane ukelano bodha karAvanAra thavAno saMbhava hovAthI meM e zabda yojyo che. - pa. 'bhUpa' e 16 mATenI saMjJA che. 'sahastrayugma' eTale 2000 ne A baMneno eka sAthe vicAra karatAM A hariyALI vi. saM. 2016mAM racAyAnuM phalita thAya che. - 6. digabaMra jaina (va. 54, aM. 4) (34) tAraka - hariyALI - 2. 'bhArata' kerI ziSTa lipImAM guNe gurjarI gAje re; enI akSaratripuTI rUpe aMksamAnI bhAse re. 1. emAM eke udare vadane modaka rAkhyo jANe re; enA zira para kanheMka sthApyuM abhidhA ardha racAye re. cALaNInuM je smaraNa karAve, je nArInuM mukha DhAMke re, traNa akSarano vadatI jene aMgreja gurjara janatA re, Adima akSara eno grahatAM nAma bane che pUruM re; lagnanI jeNe Adya nizAe pratibodhI ATha patnI re, taskaro paNa saMge jenA jainI dIkSA grahatA hai, carama kevalI jeha gaNAye 'bharate' paMcama kALe re, Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 11 11 eha zreSThisaMta munivara kerI gUMthI hariyALI hIre re, vikrama kerA varSe yakSe maMDita sahastrAyume re, zukra mAsanA pakSe zukale trayodazI zazivAre re, AryAvarta nandanavanazA prAnta janmasthaLamAM re. 3-7 artha : "bhArata varSanI-ApaNA A dezanI je ziSTa-viziSTa lipio che temAM gurjarI yAne gujarAtI lipi guNanI apekSAe mahattvanuM sthAna dharAve che. emAM traNa akSaro-varNo evA che ke je aMka jevA jaNAya che. - 1. A traNa akSaro paikI ekanA peTamAM tema ja mukhamAM modaka yAne lADu jANe na mUkyo hoya ema lAge che. e akSaranA mastaka upara daDo sthapAtAM A hariyALImAM je mahAnubhAvanuM nAma meM gUMcyuM che te nAmano ardha bhAga taiyAra thAya che. - 2. je cALaNInuM smaraNa karAve che, je strInA mukhane DhAMke che ane jene aMgrejo tema ja gujarAtIo traNa akSarano banelo kahe che teno Adya akSara pUrvokta akSaranI sAthe joDatAM uparyukta mahAnubhAvanuM pUruM nAma bane che. jemaNe lagna bAda prathama rAtrie ATha patnIne pratibodha pamADyo ane jemanA samAgamathI pratibodha pAmI coroe paNa jaina dIkSA grahaNa karI tema jeo ApaNA A dezamAM cAlu "avasarpiNI kALamAM pAMcamA ArAmAM aMtima kevaLI banyA e zreSThiputra munivaranI hariyALI meM - hIrAlAle vi.saM. 2013mAM jeTha suda terasane somavAre A AryAvartanA "nandana vana samAna prAntamAMnI mArI janmabhUmimAM racI. 3-7 ukela - A hariyALI dvArA Arya jaMbu munivaranuM nAma rajU karayuM che. gujarAtI lipimAM ja, 5 ane 2 e traNa akSaro aMkano bhAsa karAve Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 che. emAMnA 'ja' akSaramAM be mIMDA che. eka prAraMbhamAM ane eka jANe peTamAM. e mIMDAne meM ahIM enA goLAkArane laine 'modaka' kahyAM che. e 'ja' nA mAthA uparanA mIMDAne meM daDo kahyo che kemake eno AkAra goLamaToLa che. 'burakho' eTale cahero DhAMkavAnuM jALIvALuM kapaDuM. AmAM aneka jALI hovAthI e cALaNInuM smaraNa karAve che. 'burakho' mATe aMgrejImAM veila (Veil) zabda che. uccAranI dRSTie emAM tema ja gujarAtImAM traNa traNa akSara che. A 'burakho' zabdamAMthI pahelo akSara 'bu' lai eno 'ja' sAthe vicAra karatAM 'jaMbu' nAma bane che. e jaMbusvAmIe ATha patIone lagnanI pahelI rAte pratibodha pamADyo. e veLA prabhavasvAmI vagere je coro emanA makAnamAM corI karavA A yA hatA teo paNa dIkSA levA taiyAra thayA ane emaNe e lIdhI paNa kharI. jaMbusvAmI zreSThInA putra thatA hatA. 'yakSa'thI 13nI saMkhyA abhipreta che. 'zukra' mAsathI 'jeTha' mahino samajavAno che. 'gujarAta' e AryAvartanuM'bharata'bhUminuM 'naMdanavana' che. e gujarAtamAM meM mArI janmabhUmi 'surata'mAM A hariyALI racI che. - 3-7 -digaMbara jaina (va. 53, aM. 11) (35) pratibhA - hariyALI 'sarva varNanuM snehasaMmenala, yojyuM koNe zAne re?' pUchatI putra girIza kerI, uttara zaMkara arpe re; 1. 'daMtya jJAtie sAdhI siddhi, krAMtikaranA nAme re; vyaMjana eke anya jJAtino, nAmArthe nava le che re. 2. ethI risAyA nija be mukhiyA, alaga rahyA che Aje re; hasva svaranA Adha yugalanA, 'e' baLathI e nAce re. 3. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhinaMdana e daMtyAkSarane, arpe varNo sarve re; mAtRkAsaMghe yojyuM saMmelana, jaIe ApaNa saMge re;4. jaina gaganamAM vizA zobhe, pratibhA kerA pratApe re; e vAdInI racI hariyALI, rasika - candrikA-tanuje re. 5. 213 vi.-girIza eTale himAlaya, enI putrI pArvatI zaMkarane pUche che ke koNe zA mATe sarva varNanuM (akSaronuM) saMmelana yojyuM che. zaMkara eno nIce mujaba uttara Ape che : 'daMtya' jJAtie eTale daMtastha vyaMjanonA maMDaLe koI eka krAMti karanAranA nAme siddhi sAdhI che. Ama kahI ahIM hariyALInA ukelanI be cAvI batAvAI che : (1) je nAma zodhavAnuM che temAM daMtyAkSaro che ane (2) e nAma krAMti karanAranuM che. A maMDaLe e nAmamAM eke akSara anya vargano lIdho nathI eTale ke emAM daMtyAkSaro ja che. Ane laIne e 'daMtya' jJAtinA be mukhiyA eTale ke nAyako risAI gayA che ane be alaga rahyA che. Ama kahI e nAmamAM ta ane thru e be akSaro nathI ema sUcavAyuM che. a, I, u vagere hasva svaro che. enuM Adya yugala eTale a ane I e be maLatAM 'e' bane che. A traNano abhipreta nAmamAM upayoga karAyo che arthAt A nAma racavAmAM ta ane thai sivAyanA daMtyAkSarone tema ja a, I ane e svarono upayoga karAyo che. ta A daMtyAkSarone sarve varNo-akSaro abhinaMdana Ape che kemake emaNe eka apUrva nAma racyuM che. mAtRkAsaMghe eTale akSaronA mahAjane saMmelana yojyuM che. cAlo ApaNe sAthe jaIe. - 1-4 jaina AkAzamAM potAnI pratibhAne laIne sUryanI jema zobhe che e sUcana hariyALInA ukelamAM sahAyaka bane che. e uparathI sUryanA paryAyarUpa 'divAkara' zabda sphure. vaLI A nAma koI prabaLa vAdInuM che e Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 A nAma siddhasena divAkaranuM ja che e vAtanI pratIti karAve che. aMtamAM to hariyALI racanArA tarIke meM mAro paricaya Apyo che. - digaMbara jaina (va. 45, saM. 8) (36) saumya-hariyALI haMkAra' raDato "haraDemAMno sthAna gaNe muja antima re; sUrivaryanA Adima vaNe ene apyuM sAttvana re. 1 e USmAkSara gAje prANe, sadhyAkSarano artha re, sAdhe maitrI ApanI sAce, svara ne vyaMjana rAce re. 2 okyAkSara paNa saMge svaranI raMge atre Ave re; suvarNa racAyuM vAra na lAgI "jaya jaya janatA ucare re. 3 kaLA adhUrI pUraNa karavA zazI nabhethI Utare re; satkAre e paDakSarIneH paMkti dazenI jAme re. 4 kaMcanano yadi Uge bhAna AnaMda ure vyApe re; suvarNavihunAM darzana lAdhya AnaMdasiMdhu nAce re. 5 asmitAno maMtra suNAvI gurjara janane sUri re; svataMtra karatA sarve tane jyotirdhara e jhave re. 6 saumyataMdranI hariyALI A grathI caMdrikAbo re re; narmadanagare caturtha varSe sahastrayugathI adhike re. 7 vi. - A hemacandrasUrinI hariyALI che. haraDe' zabdamAMno "ha e varSomAM anya che. ethI e jANe rudana karato hoya ane hemacandrasUrinA nAmamAM paNa prAraMbhamAM "huM che e akSare ene jANe AzvAsana ApyuM hoya evI atra kalpanA karAI che. - 1 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 huM e USmAkSara che tema ja e eka mahAprANa paNa che. "e" e sabhyAkSara che. "a" sAthe "ImaLatAM "e" bane che "hu sAthe "e" maLe che. A baMne anukrame vyaMjana ane svara che. ethI samasta varNo rAjI thAya che - 2. ' ' . "" e okyAkSara che. e "a" sAthe "he ne maLatAM suvarNavAcaka "hema zabda bane che. emAM kaMIka ochAza hoya ema mAnI candra AkAzamAMthI nIce utare che. A kalpanA dvArA "hema'mAM cuM, a, , , 2 ane a cha akSarathI banelo candra zabda, hemagata huM, e, mu, ane A sAthe joDAya che, sonAno sUraja Uge AnaMda vyApe. candranA darzanathI samudra uchaLe che. ahIM A candra suvarNamaya che. - 3 -pa. hemacandrasUrie gujarAtane asmitAno maMtra saMbhaLAvyo che. hemacandrasUri ane candra e baMne saumya che. vaLI hema" ane "candra maLIne "hemacandra" nAma banyuM che. - 6. aMtamAM meM mArI mAtAnuM "cadrikA' e nAmano, mArA nAmanA aMzano narmadanagara dvArA racanAsthaLa tarIke suratano ane racanA varSa tarIke vi. saM. 2004 no nirdeza karyo che.- 7. (37) kSapaNaka - hariyALI Adya vargano agrima akSara, Adima dhAme rAje re, nirakhI ene oSTha-svaramAM, spardhA pUrI jAme re. 1. eke sarSe rUpa aneruM, "sAta' aMkanuM sAce re; | Ave raMge praName caraNe, agra vyaMjanane bhAve re. 2 - dharatI dharatI tilaka zuM bhAle, nija paryAya nihALI re? daDabaDa doDe eka daMtyAkSara, saMge pradhAna svaranI re. 3. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 vyaMjanatrika ne svaranA yuganuM, paMca maLyuM e jANI re, harSe puSpo dhavaLa zarIre; mogarAnI mati mohI re. 4. enA nAmanI joDa jagAve, kSapaNakane ura Urmi re; nAma racAyuM prAbhRtakaranuM, mate digaMbara kerA re. 5. 'nizcaya' nayanI phUdaDI pharatI, 'prAkRta' bhASA sevI re, 'sAra' aMtathI zobhe kRtio, jaina yamInI navalI re. racI hariyALI 'rasika-candrikA', upanAmInA arthe re, rAkA aSADhI kuMjara-gagane maMDita nabha-kara varSe re. 6. 7. vi. - vyaMjanonA pAMca varga che. jemake ka-varga, ca-varga ItyAdi. A pAMcamAM ka-varga sauthI pahelo che. e vargano prathama akSara 'k' che. e A hariyALI dvArA rajU karAyelA nAmamAM sauthI mokhare che. u, U, o ane au e oSTha-svaro gaNAya che. e A ''ne joIne harIphAImAM Utare che. - 1. eka oSTha-svare to potAnuM mULa choDI daI anya rUpa dhAraNa karyuM ane eno AkAra sAtanA AMkaDA jevo rAkhyo. Ama kahI meM ahIM 'u'nuM sUcana karyuM che. e 'u' sAtaDA jevuM rUpa dhAraNa karI 'k'ne page paDe che. Ama 'ku' bane che, - 2. 'pRthvI' zabdano paryAya 'ku' che. e A uparyukta vicAraNAne samarthita kare che. pRthvI A 'ku'ne joIne kapALamAM jANe tilaka kare che. A bhAva dvArA huM anusvAranuM sUcana karuM chuM. t, tha vagere 'daMtva' akSaro che. emAMno eka 'a'ne sAthe laIne-enI madadathI daDabaDa daDabada doDI A 'ku'ne maLe che. A daMtya akSara 'da' che ema 'daDabaDa' zabdathI ADakatarI rIte sUcavAyuM che. - 3. 'kuMda' zabdamAM k, n ane 6 e traNa vyaMjano che ane u ane a Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 e be svaro che. Ama ahIM pAMca akSaro che. eno "paMca tarIke ullekha karyo che. e paMcane joIne zveta varNanAM kusumo rAjI thAya che ane temAM e mogaro to mohI paDe che. "mogaro' e arthamAM "kuMda' zabda che. ethI "kuMda zabda mogarAne game e svAbhAvika che.-4. A "kuMda' zabdanI joDI kuMdakuMda' evuM nAma UbhuM kare che ane e digaMbaronA cittamAM AnaMdanI Urmi jagADe che. kemake A nAma digaMbarone priya che. A nAmanA digaMbara AcArya digaMbara jainonA kathana mujaba che, ATha ke pachI coryAsI pAhuDo (prAbhUto) racyAM che. "prAbhUtakara' evA prayogathI hariyALIno AMzika ukela sUcavAyo che. - pa. A kuMdakuMdAcAryanuM ja nAma che e bAbata emaNe - e jaina munivare je pAIya bhASAmAM "nizraya" nayane mukhya sthAna ApanArI ane "sAra" evA aMtima aMzarUpa nAmavALI pavayaNasAra, paMcatyikAyasAra, niyamasAra ane samayasAra jevI kRtio racI che. e vAta ahIM samarthita karAI che. - 6. aMtamAM A hariyALI enA rasika janone caMdrikA samAna kahI che ane e dvArA zleSathI meM mArA pitA-mAtAnAM nAma rajU karyo che. A hariyALI meM digaMbara jainanA taMtrI ane mArA mitra zrI mULacaMda ki. kApaDIAnI vijJapti anusAra racI che. emanI aTaka ane mArI aTaka eka ja che. A racanA vi. saM. 2008nA aSADa mAsanI pUrNimAe karAI che. - 7. - digaMbara jaina (va. 45, e. 9) (38) bihArI-hariyALI zaMkara kerI kIrti prasaratI ardhanArIzvara nAme re; jANI dharatI garva mAtRkA cAra bALakathI rAcI re. 1 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 sohe emAM eka vizeSa AkRti aMkanI dhArI re; jhAlya daMDo UMdho karamAM zobhA savAI thAtI re. 2. enI saMge ramavA Ave madhyastha paravargI re; mAthe mUkI TopI mahAle "je "je ucare loko re. 3 krIDA nirakhI Indra bhaLe che, agrima varNa lopI re; kRpA zuM UtarI muja parethI ?" zoke vimAse zacI re. 4. DokTaranI A racI hariyALI zAradAnuM hIra vatAM re, ghara ghara toraNa bAMdho loko! prasAda vaheMco jagamAM re. 5. svataMtra bhArata ! bajAva Dako bihAra vihArI nAme re, caMdranuM haraNuM karNa dhare che bAbu taNo jaya suNavA re. 6. vi. - zaMkara yAne mahAdevanI kIrti "ardhanArIzvara' tarIke phelAI che. e jANIne varNamALA rAjI thAya che ane abhiyAna dhAraNa kare che kemake enA cAra cAra putro "ardhasvara' tarIke oLakhAya che. A cAra putro te ya, 2, ane che. A cAramAM ekano AkAra aMkanA jevobagaDA jevo che. e akSara te ra che. e cAramAM vizeSe zobhe che. ene kAno lagADatAM "rA' bane che. kAno eTale jANe UMdho pakaDelo daMDo. "rA' e be savA aDhI jevo bhAsa karAve che. Ama prathama padya dvArA rA taiyAra thAya che. - 1. A "rA' sAthe bIjA vargano - ca-vargano madhya akSara arthAt ja ramavA Ave che. ene mAthe mAtrA hoya to jANe eNe mAthA upara TopI mUkI hoya ema lAge che. Ama kahI "jenI vAta karAI che ane loko je je bole che ema kahI enuM samarthana karAyuM che. "rA" ane "jenI ramata joI Indra paNa joDAya che paraMtu tema karatI veLAe potAno Adya varNa "Ine jato kare che. arthAt "rAje sAthe "ndra joDAya che. Ama rAjendra evuM nAma niSpanna thAya che. "Indra' "rAje sAthe bhaLI gayo te Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 vAta utprekSA dvArA darzAvAI cheH IndrANIne ema lAgyuM ke potAnA pati Indra enA upara have kRpA rAkhatA nathI. AthI e zokAtura bane che. - 2. A hariyALI 'DokTara'nI upAdhithI vibhUSita vyaktinI che. e racatI veLA meM sarasvatI devInA sattvanuM snehanuM stavana karyuM che arthAt A hariyALI racavAmAM zAradA devIe jANe mane sahAyatA karI che ema huM kahuM chuM. vizeSamAM 'hIra'thI huM mAruM nAma paNa sUcavuM chuM. huM A hariyALI racI zakyo chuM to ethI anya je lokone AnaMda thayo hoya temane potAne ghera AsopAlavanAM toraNa bAMdhavA ane 'prasAda' vaheMcavA ema sUcavuM chuM. uttarArdha vaDe huM 'rAjendra'nI joDe 'prasAda' zabda umeruM chuM ane Ama 'rAjendraprasAda' evuM AkhuM nAma UbhuM karuM chuM. varSo pachI thaye ApaNo deza svataMtra banyo che ane enA pramukha tarIke Do. rAjendraprasAda che eTale AnaMdano DaMko bhAratavAsIo vagADe ema huM sUcavuM chuM. A DaMko bihAranA nivAsIne bihAramAM viharanArane nAme vagADavAno che. A dvArA uparanuM je nAma abhipreta che e vAta kahevAI che. Do. rAjendra prasAdane 'bAbu' kahe che. loko eno jayanAda pokAre che. caMdramAmAM je lokamAnyatA mujaba haraNa che. te A jayanAda sAMbhaLe che. evI meM kalpanA karI che. prakaraNa - 3/4 saMkhyA mUlaka hariyALI (sAMketika) hariyALImAM pratIkonI vividhatA rahelI che. keTalAMka sAMketika pratIko dvArA rahasyamaya abhivyakti karIne sAMpradAyika vicAronI arthaghana abhivyakti karI che AvA saMkhyAmUlaka zabda prayogono artha temAM rahelA vaividhyapUrNa vicAronuM pratinidhitva kare che. pratyeka zabdano artha tattvajJAnane sparzIne AtmasvarUpanI sAthe saMbaMdha dharAve che. ahIM udayaratna ane Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 labdhisUrinI kRtio ApavAmAM AvI che. tattva darzananA jijJAsuone mATe AvI kRtio vadhu rasaprada bane tevI che. hariyALInA lakSaNamAM jIjJAsAno samAveza thAya che eTale AvI kRtiomAM saMkhyAmUlaka pratIkano artha jANavAnI tIvra IcchA udbhave che. artha jANyA pachI tenA sAcA rahasyane pAmI zakAya che. artha gAMbhIryayukta kavivANI kAvyakalAnA namUnArUpa che. meM to najIka rahasyAMjI, morA re sAhibarI, sevA karasyAMja, sAhiba rI, sevAmAM rahezyAM. karasyAM sukhaduHkha vAta, ANA vasyAM, zivasukha lahasyAM harasyAM durita saMghAta. meM to. zA siddhAratha rAjAno naMdana, trizalA devI mAya, covIzamA jinanA guNa gAtA harakhita karazuM kAya. meM. to. mArA bene maMDI cho ne cheDI, bolavIzuM bAra, paMdara jaNanI pAsa na paDazuM, tene dezuM mAra. meM to. 3 cAra pAMca ATha haNIne, navazuM dharazuM neha, daza potAnA dosta karIne, ekane dezuM mAra. meM to. mArA be pAMca sattAvIza dharazuM, beMtAlIsa zudhdha, tetrIsane corAzI TALI, Atama karazuM zudhdha. meM to. pA sattara pALI aDhAra ajavALI, jItazuM bAvIza, tevIsa jaNane dUra karIne, citta dharazuM cAlIsa. meM. to. dAdA cAramAMthI bene pariharizuM, beno Adara karazuM, ema jinanI ANA vahIne, bhava sAyarane tarIzuM. meM. to. pAchA aMga vinAno saMga na karIe, tarIe bhavajala tIra, udayaratna kahe trizalAnaMdana, jaya jaya mahAvIra. meM. to. pATA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 sAMketika pratIkanI mAhitI gAthA. 3 - bene maMDI-dezavirati ane sarvavirati dharmano svIkAra karavo. cho ne jhaMDI chakkAyanA jIvonI rakSA. bolAvIzuM bAra - 12 bhAvanA anityAdi. paMdaranI pAsa-paMdara karmAdAna. 13ne mAra - 13 kAThiyA. gAthA. 4 - cAra pAMca ATha haNIne - cArakaSAya, pAMcapramAda, ATha karma, navazuM dharazuM neha-brahmacaryanI nava vADanuM pAlana. daza potAnA dosta- 10 yatidharma, ekane dezuM mAra - mithyAtva. gAthA 5.- be pAMca sattAvIza dharazuM - ra-jJAnakriyA, pa-mahAvrata, 27 sAdhunA guNa, beMtAlIsa zuddha - 4ra gocarInA doSa tetrIsa ne corAzI TALI - 33 AzAtanA gurUnI 84 jinamaMdiranI AzAtanA. gAthA 6. - sattara pALI aDhAra ajavALI 17 - saMyamanA bheda, 18-pApa sthAnaka. tevIsa jaNane dUra - pAMca IndriyanA viSaya-kaSAya citta dharazuM - ra4 tIrthakaranuM cittamAM dhyAna karavuM. cAlIsa jItazuM bAvIza - 22 pariSaha (aMga vinAno saMga - anaMga kAmadeva) (2) zrI mallinAthajina stavana (rAga : meM to sevA karazojI.) meM to hajura rahezojI. mallijina sAhibarI, meM to sevA karazojI, (acaMlI) ekane choDI, bene toDI, traNano karazuM tyAga, cArane choDI, pAMcane moDI, chazuM dharazuM rAga. mai. 1. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sAta harIne ATha varIne, navano karIne nAza, dazane dilanI andara rAkhI, rahuM ekAdaza khAsa. mai. 2. bAra vicArI, tene vA2I, caudano karazuM cheha, bhava bhramaNa duHkha karanakuM, dharUM pannarasa neha. maiM. 3. solane vA2I sattara TArI, harI aDhAra hammeza, ogaNIno vicAra karIne, TALIza mAro kaleza, maiM 4. vIza visArI ekavIza TArI, bAvIza sahu dharI prema, tevIza prabhujI zubhabala Ape, rahevA kuzala kSema meM pa. karma malla zrI mallisvAmI, Avyo tuma darabAra, karma labADI haze hamArA, luMTI rahyo gharabAra. maiM. 6. Atma kamalamAM dhyAna tamArUM, jANI rakSaNahAra, labdhisUri jina prIte praNajo, vasavA ziva mojhAra. maiM. 7. sAMketika artha 1. avirati 2. rAga ane dveSa 3. mana vacana ane kAyadaMDa 4. cAra kaSAya - krodha, mAna, mAyA ane lobha. 5. zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza, 6. cha kAyanA jIvonI rakSA - pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati, trasa-sAdhAraNa jIvo. 7. Ihaloka bhaya, paraloka, AdAna dhanAdigrahaNa, akasmAta, apayaza, AjIvikA, maraNa. 8. aSTa pravacana mAtA IryA, bhASA, eSaNA, AdAnabhatta nikSepa, pAriSThApanikA, traNa gupti-mana, vacana, kAya. 9. niyANAM - nRpatvanidAna, zreSThikatvanidAna, strItvanidAna, Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 purUSatvanidAna, parapravicArI suratvanidAna, daridratyanidAna, sva pravicArI suratvanidAna, zrAdhdhatvanidAna ane brahmacarya. 10. yatidharma - kSamA, mArdava, saraLatA, nirALApaNuM, tapazcaryA, saMyama, satya, pavitratA, akiMcanapaNuM. 11. darzana samyakatva, vrata, sAmAyika, pauSadha, kAyotsarga, maithuna varjana, sacitta varjana, svayaM AraMbha varjana, preSya-anya sevakAdi varjana svanimitta azanAdi, munivrata vartana. 12. ekamAsI alepa bhojana AhArapANInI eka eka dattI, be mAsI babbe dattI, traNa mAsanI traNa cAra mAsI-cAra dattI, pAMca mAsI-pAMca dattI, cha mAsI - cha dattI, sAtamAsI - sAtadattI, ahorAtrithI ekAMtare nirjaLa ThAma cavihAra, AyaMbila, sAta ahorAtrithI utkaTAsane ke daMDAsana kAyotsarga tapa AThamI pramANe, sAta ahorAtrithI godoha vIrAsane kAyotsarga eka ahorAtrithI nirjaLa chaThTha AgaLa pAchaLa ThAma covihAra, ekAsaNuM, prathama ekAsaNAmAM ahorAtri kAyotsarga. eka rAtrithI nirjaLa aThThama-AgaLa pAchaLa ThAma covihAra ekAsaNuM, pahelA ekAsaNAnI rAtriye siddhizilA samakSa ekAgra dRSTi rAkhI kAyotsarga karavA pUrvaka utsarga sahana kare. 13. ALasa, moha, avarNavAda, avajJA, stabdhatA, ahaMkAra, krodha, pramoda, kRpaNatA, bhaya, zoka, ajJAna, hAMsI, kutUhala. 14. graMthi strI, purUSa, napuMsaka 3 veda, 6 hAsya, 1 mithyAtva 4 kaSAya. 15. paramAdhAmI aMbra, aMbarUSi, zyAma, sabala, raudra, viraudra kAla, mahAkAla, asipatra, dhanu, kuMtI, vAluka, vaitaraNI, kharasvara, mahAghoSa, 16. kaSAya krodha, mAna mAyA, lobha, pratyAkhyAna, apratyAkhyAna Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 saMjavalana ane anaMtAnubaMdhI 17. asaMyama pAMca mahAvrata, pAMca indriya, cAra kaSAyajaya, mana vacana kAyAno nigraha. 18. abrahma - audArika zarIra, mana vacana kAyA sevavuM, sevAvavuM anumodanA karavI, 9 bheda ema aDhAra abrahmama jANavA. 19. jJAtAdharma kathA adhyayana 20. asamAdhisthAna, jhaDapathI cAlavuM, apramArjita sthAne besavuM, pramArjita sthAne game tema besavuM, sukhArthe saMyamanAM upaka2No vadhu rAkhavAM, jJAnAdhikano parAbhava, jJAnavRddha-vayovRddhano upaghAta karavo, zAstrAjJAthI vadhu zaiyyA vAparavI, pRthvIkAyAdi jIvonI hiMsA, krodhanI paraMparA cAlu rAkhavI, mAnasika nirbaLatAthI niMdA, doSitane vAraMvAra kahevuM, zAMta thayelA kaSAyanI udIraNA karavI, asvAdhyAya, sacitta hAtha pagathI pravRtti karavI, vikALe ucca svare bolavuM, kalaha-kaMkAsa karavo, gacchamAM - sAdhuomAM bheda paDAvavo, sUryAsta sudhI AhAra pANI vAparavA, eSaNA samitinuM pAlana karavuM nahi. 21. zabaLa sthAna (sAdhune kalaMka) hastamaithuna, atikrama vyatikrama, anAcArathI doSa, rAtri bhojana - lagabhagaveLAe vAparavuM, AdhAkarmI AhAra, kItadoSa - doSavALI vastu grahaNa karavI. prAmitya grahaNa, abhyAhata grahaNa, Acchedya grahaNa, tyAga karela vastu vAparavI, cha mAsamAM eka gacchamAMthI bIjA gacchamAM javuM, eka mahinAmAM traNa vAra nadI utare, eka mAsamAM traNa vAra mAyA-kapaTa kare, jANI joIne pRthvIkAyAdinI hiMsA jANIne juThu bole, jANIne adattAdAna le. sacitta Adi pRthvI para jANIne bese, anupayogathI AvelA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 abhakSya padArtho Aroge, eka varasamAM daza vAra udaka lepa karavo (nAbhithI vadhAre pANIvALI nadI utaravI) eka varasamAM daza vakhata mAyA kapaTa sevavuM, kAcA pANIvALA hAthe gocarI vahoravI. 22. pariSaha (sAdhunA) 23. mallinAtha sivAyanA bAkInA rUSabhadevAdi tIrthaMkaro. (3) kAmaNagAro, vaNajAro dhutAro suMdara vara kAyA choDa cAlyo, vaNajAro tAro kAmaNagAro, enI dehaDIne choDI cAlyo. vaNajAro. 515 eNIre kAyAmeM prabhujI pAMca paNihArI, pANI bhare che nyArI nyArI. vaNajAro. aa2aa eNIre kAyAmAM prabhu sAta samudra, tenuM nIra che, khAro mITho suMdara va2. vaNajAro. ghA eNIre kAyAmeM prabhujI navarse nAvaDIyo, teno svabhAva nyAro nyAro suMdara va. vaNajAro. 545 eNIre kAyAmAM prabhujI pAMca ratanIyA, parakhe parakhaNahAro suMda2va2. vaNajAro, "pA khuTa gayuM tela ne buja gaI batiyAM, maMdira meM paDa gayo aMdhero suMdaravara kAyA. vaNajAro. nAdA khasa gayo thaMbho paDa gaI dehIyA, miThThImeM mIla gayo mAro suMda2va2. vaNajAro. dANA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 AnaMdadhana karyuM sunabhAI sAdhu, AvAgamana nivAro suMdara va. vaNajAro. 585 sAMketika zabdonI mAhitI - - - pAMca paNihArI - pAMca Indriyo-sparza, rasa, ghrANa, cakSu, zrotrendriya. sAta samudra - sAta dhAtu zarIramAM rahelI che te rasa, rUdhira, mAMsa, meda, majajA, asthi, vIrya. navase nAvaDIyo - navaso nADIo (nasa) pAMca ratanIyA - darzana, jJAna, cAritra, tapa, vIrya. prakaraNa - 3/5. samasyApradhAna hariyALI hariyALInA mULamAM teno sAco artha zodhavAno buddhigamya puruSArtha rahelo che. temAM keTalIka hariyALIo samasyApradhAna che. temAM koI eka vastu ke sAdhanano Adi, madhya ane aMtya akSara athavA to tenA bAhya lakSaNa ke guNano ullekha ka2vAmAM Ave che te uparathI vastu ke sAdhananuM nAma zodhavAnuM hoya che. A vibhAgamAM sudhanaharSa ane munirAja zrI jJAnavijayajInI samasyA pradhAna hariyALIno samAveza karyo che. tenAthI jJAna sAthe gammatano viziSTa prakArano AnaMda thAya che. samasyAno artha jANavAnI utkaMThAne kAraNe vAMcako vicAra karatA thAya che ane aMte teno ukela jANavAthI parama paritoSa thAya che.'kAvyazAstra vinodena kAlo gacchati dhImatAm' nI ukita tenAthI caritArtha thAya che. A prakAranI kRtiomAM kavinI ajabagajabanI kalpanA zaktino paNa paricaya thAya che. haiye che paNa hoThe AvatuM nathI ema paNa anubhava thavAno saMbhava che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 27 maMgalakArI aMtyAkSara viNa, sahuye jaga jasa kahave re, nizAle AvInA (ne) prathamAkSara harSa dharI grahave re. maM. nA madhyAkSara viNa te ubhayane, hoya na kahAM e pyArI re, akSara traNa karI te pUraNa, rAjakuLe ghaNI sArI re. saM. zArA pahalA akSara ne che kAno, bIjo kevala jANo re, trIjo akSara jima nirakhI, vahejo artha pichANI re. maM. vA Ave eka koIna kAme, be to kAme Ave re, dhana harSa paMDita INa pari pUche, te suM nAma kahAvere. maM. jA (hariyALI saMgraha pA. 22) javAba - vAcanA A hariyALIno javAba "vAcanA' che. samasyAmUlaka hariyALInA udAharaNarUpa A kRtimAM jinavANIno saMdarbha rahelo che. vAca - vANI - maMgalakArI che. canA - pAThazALAmAM bALakone ApavAmAM Ave che jeno saharSa svIkAra thAya che. vAnA - mahAna purUSone gamatAM nathI. vArane mAtrA che "ca" mAtrA vagarano che "nA" no artha bodhamAM sahAya kare che. rAjakuLamAM rahe che eTale jinazAsana e rAjakuLa che. temAM vAcanA rahe che. rAjakuLa jinezvara bhagavaMtanuM sAmrAjaya ema samajavuM. "vA" - darda koIne kAmanuM nathI. ca" - aneka kAmamAM upayogI che. nA" - nakAranA arthamAM che. A rIte hariyALIno artha spaSTa thAya che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 228 (2) e prabhu pratidina pUjIe, sthira karI mana-vaca-kAya, mana-vaca-kAya thatAM sthira lahIe palakamAM, Atma - zuddhi upAya. e. 1 maricikerA tAta, narendra ziromaNi, tenA je vaLI tAta, te jyAM sidhyA te sthaLakerA nAmano, akSara prathama gaNAta. e. 2 kalyANa - kALe sura - sahita ja surapati, suragiri paragharI raMga, jinano je kare caturakSarI teno gaNuM, bIjo akSara caMga. e. 3 trizalA - naMdana kerA, jananI je thayA, vyAzI jananI je thayA, temanA nAmano, mastake biMduthI sahita, - trIjo akSara jANa. e. 4 trIjA smaraNanA kAraka ane jeNe karyA, sahasa aho? avadhAna, temanA nAmano akSara tema vaLI jANI e, cothe cothe sthAna. e. 5 kSatriya kuMDanA nAyaka narapatinA prathama, naMdana buddhi nidhAna, temanA nAmano paMcama akSara ApatAM, pUrNa "maNi' abhidhAna. e. 6 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 zrI maNiprabha vijayanI samasyAmUlaka hariyALIno uttara nIce pramANe che. gAthA-2 aSTApada parvata upara AdinAtha bhagavAnanuM nirvANa teno prathama akSara "a" gAthA-3 Indro ane devo merUparvata upara bhagavAnano janmAbhiSeka mahotsava ujave che te abhiSeka caturAkSarI zabdano 'bhi' gAthA-4 82 divasa garbhamAM rahyA te devAnaMdA teno trIjo akSara gAthA-5 trIjA smaraNanA racayitA munisuMdarasUri teno cotho akSara "da" gAthA-6 naMdivardhana. kSatriyakuLanA nAyaka teno pAMcamo akSara na A rIte abhinaMdana ema cothA bhagavAna samajavAnuM che. samasyAmUlaka hariyALInuM A udA. namUnedAra che. hariyALInI vividhatAmAM navo raMga jamAve che. (stuti-taraMgiNI pA. 61). prakaraNa - 3 / 6 hariyALI svarUpano tulanAtmaka paricaya thAya te daSTie jainetara kivionI AvI racanAo daSTAMtarUpe atre noMdhavAmAM AvI che te uparathI spaSTa rIte samajI zakAya che ke hariyALImAM darzana zAstranA rahasyamaya vicAronI pratIkAtmaka abhivyakti thaI che. kavi suMdaradAse "tat tam asi" nAmanA vAkyanA saMdarbhamAM hariyALI racanA karIne AtmasvarUpa pAmavA mATeno upanaya ghaTAvyo che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 1. suMdaradAsanI avaLavANI (pAMca savaiyA : artha sAthe) savaiyA H 1 zravana huM dekhai, sunai puni nainahuM, jihvA sUMghe, nAsikA bole, gudA khAya, indriya jala pITai, bina hI hAtha sumerU hI tole. UMce pAMva, maMDI nIcejuM, tIna lokame bIcarata Dola, 'suMdaralAla' kahe suNa jJAnI, bhalI bhAMtI yA artha khola. (1) kAna dekhe ! : potAnA sadgurue kahelA mahAvAkya (tat tva asi)ne, mAnapUrvaka potAnA kAna dvArA sAMbhaLI, tyAM rahelI potAnI 'aMtaHkaraNanI vRtti' te mahAvAkyathI pratipAdana karAyelA aMtarAtmAmAMthI abhinna brahmane dekhe eTale vRtti vaDe anubhave. (labdhi hoya to paNa A pramANe eka indriya bIjI koi paNa indriyanuM jJAna meLavI zake - agAu AvI gayela che.) (2) AMkhathI sAMbhaLe ! : prANI padArthanA nAma - rUpane mithyA gaNI tenA adhiSThAna rUpa brahmane AMkha dvArA nIkaLelI 'aMtaHkaraNanI vRtti' dvArA sAMbhaLe eTale vRtti vaDe anubhave. (3) jIbha sUMghe! : jIbhanA agrabhAgamAM rahelI 'aMtaHkaraNanI vRtti' paDe tyAM rahelA brahmarUpa alaukika kamaLanA paramAdarUpa gaMdhane sUMdhe eTale anubhave. (4) nAka bole ! : nAsikA dvArA nIkaLatA prANanI sAthe mana tathA vANIne joDIne 'soDahaM' sohaM athavA OM no jApa karavA rUpa sUkSma uccAraNa kare. (5) gudA khAya! gudA vaDe khAya eTale mULabaMdha apAnavAyune, Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 prANanI sAthe meLavavA, upara caDhAve. (6) indri jaLa pIve! : kAma - jaya mATe indri (upastha) dvArA pANI pIe eTale vajrolI dvArA aMdara kheMce. (7) hAtha vinA sumerU ne tole! : hAtha vinA eTale mAtra citta vRtti vaDe, athavA, prANakaLA vaDe merUdaMDa (baraDAnI karoDa rUpa sumerU)ne toLe eTale vAMkApaNu maTADI sIdho kare. (8) banne paga UMcA ne mastaka nIcuM rAkhIne eTale ke viparIta karaNI karIne, jIvAtmA jAgRta thayelI kuMDalinI sAthe traNa granthI (brahmagranthI, viSNugranthI ane rUdragranthI) rUpa traNe lokamAM vicare - gamanAgamana kare. kavi suMdaradAsa kahe che ke he jJAnI! sAMbhaLo, ane A kAvyano sArI rIte artha karo. (eka vAta khAsa yAda rAkhavAnI ke AvA padomAM yogazAstranI ghaNI bAbato Ave che. haThayoganA granthomAM 'kuMDalinI'- suSumhA vagere nADIonI hakIkato maLI Ave che.) savaiyA : 2 aMdhA tIna lokaku dekhe, vherA sune bahuta-vidhi nAda, nakaTA vAsa kamaLakI leve, guMgA kare bahuta saMvAda, huMThA pakaDI uThAve parvata, paMgu kare nirata ahalAda, jo kou vAko aratha vicAre, 'suMdara' so hI pAme svAda. (1) AMdhaLA traNa lokane dekhe! jJAnIne aMdha-jana sAthe sarakhAvyA che. jJAnI potAnI dravya AMkhathI bahAranA padArthone rAga-dveSa-pUrvaka jotA nathI, paraMtu potAnA 'aMtaHkaraNanI vRtti' vaDe traNa lokane, eTale sarva kalpita saMsArane brahma - rUpa jue che - anubhave che. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 (2) blerA judA judA prakAranA avAjo sAMbhaLe che!: jJAnI bahAranA anukULa ke pratikULa zabdone rAga-dveSa-pUrvaka sAMbhaLatA nathI paraMtu dhyAnamAM tallIna thavAthI, baherA evA te jJAnI 'anAhata dhvani rUpa judA judA prakAranA nAdo sAMbhaLe che. (3) nAka - vagaranA kamaLanI vAsa le che! jJAnI athavA yogIne nakaTA kahyA che kemake teo nAsikA dvArA jatA-AvatA prANa-apAna vAyune vaza rAkhe che. teo pratiSThAnI icchA rAkhatA nathI, tethI yogIrUpa nakaTA potAnA hRdayamAM sthira brahmarUpa kamaLanI AnaMdarUpa gaMdhane anubhave che. * (4) muMgA bahu suMdara vAda - vivAda kare che ! : yogI-jana vANIthI satya-hita priya ane mita-bole che athavA vANIthI 52, mauna rahe che tethI yogI rUpa bobaDA ajapA-jApa rUpa bahu suMdara vAda kare che. (5) ThUMThA parvatane pakaDI uThAve che! : jJAnIne kartApaNAnuM ke bhoktApaNAnuM abhimAna na hovAthI athavA rAga - dveSavALA hAtha na hovAthI ThUMThA kahevAya che. ane teo ajJAna-rUpa moTA parvatane potAnA 'aMtaHkaraNa' rUpa pRthvImAMthI uThAve che eTale jJAnI ajJAnane dUra kare che. (6) pAMgaLA nRtyanuM sukha anubhave che! : jJAnI saMkalpa-vikalpa rUpa pagathI rahita hovAthI pAMgaLA kahevAya, ane teo potAnA sarvavyApaka svarUpanA anubhavarUpa nRtyanuM sukha bhogave che. kavi suMdaradAsa kahe che ke je manuSya Ano artha vicAre che te ja manuSya brahmarUpa uttama sukhano svAda pAme che, akSaya avyAbAdha sukhano anubhava kare che. savaiyA : 3 buMdamAMhi samudra samANo, rAimAMhi samANo mera, pAnImAMhiM tUbikA pAhana tarata na lAgI gera, Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIna lokameM bhayA tamAzA, sUraja kiyo sakaLa aMdhera, mUrakha hoya so arthathI pAve, 'suMdara' kahe zabadameM phe2. 233 (1) pANInA TIMpAmAM samudra samAyo! sAkSI cetanarUpa pANInA TIMpAmAM apAra saMsArarUpa samudra samAyo, arthAt jJAnakALamAM sAkSI - cetananA vivartarUpe A apAra saMsAra pratIta thayo. (2) rAimAM merU parvata samAyo! : brahmAkAra thayelI sUkSma buddhi vRttirUpa rAimAM ajJAnarUpa meru parvata samAyo. (3) pANImAM tUMbaDI DUbI ! : saMsArarUpa pANImAM zraddhAhIna buddhirUpa tUMbaDI DUbI gai, arthAt vAraMvAra janma-maraNanA anubhavane prApta thai. (4) paththarane pANImAM taratAM vAra na lAgI! : agAdha AsthAvALA cittarUpa pASANa bhavasAgaramAM taravA lAgyo, arthAt jJAna dvArA e citta kRtArtha thai bhavasAgarane pAra pAmyuM. (5) sUryane lIdhe aMdhArUM thayuM tethI traNe lokane Azcarya thayuM! : brahmajJAnarUpa sUrye nAma-rUpAtmaka sarva saMsAranA bAdharUpa aMdhArUM karyuM e joine traNe lokamAM badhA ajJAnIone Azcarya thayuM. je saMsArathI uparAma-rUpa vRttivALA jJAnIrUpI mUrkha hoya te ja A mArA kahelA zabdonA arthane yathArtha anubhave che, kema ke suMdaradAsa kahe che ke mArA kahelA zabdomAM arthano phera che (mUrkha ane jJAnIno bhAva vicAravA yogya che.) savaiyA : 4 kamalamAMhIte pAnI upajyo, pAnImAMhIte upajyo sUra, sUramAMhI zItalatA upajI, zItalatAme sukha bharapura, to sukhako kSaya hoya na kabahu, sadA eka - rasa nikaTa, na dUra, 'suMdara' kahata satya yaha yuMhI, yAmeM rati na jAnakuM kUra. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 (1) kamaLamAMthI pANI uparyu! aMtaHkaraNa rUpa kamaLamAMthI brahmabhAvanArUpa eTale brahmAkAravRtti karavAnA prayatnarUpa pANI uparyuM. (2) pANImAMthI sUrya utpanna thayo! brahma-bhAvanArUpa pANImAMthI brahma- anubhavarUpa sUrya utpanna thayo. (3) sUryamAM ThaMDaka utpanna thai! : brahmAnubhavarUpa sUryamAMthI aMta:karaNa"nI zAntirUpa zItaLatA upajI. (4) A zItaLatAmAM bharapura sukha che! H zAntirUpa zItaLatAmAM brahmAnaMdarUpa paripUrNa sukha rahyuM che, te sukhano kadI nAza thato nathI - te sukha sarvadA ekarasa che, ane te jJAnInuM potAnuM ja svarUpa hovAthI te sukha samIpa paNa kahI zakAtuM nathI ema dUra paNa kahI zakAtuM nathI. suMdaradAsa kahe che ke A hakIkata uparanI jaNAvelI rIte sAcI che, bIjI rIte nahIM - temAM eka rati paNa dUra nathI - leza paNa mithyA na jANo. savaiyA : 5 pAnI jare, pukAre nizadina, tAE agni bujhAvai AI, meM zItala, tuM tapata bhayA kayuM? vAraMvAra kahe samajAI, merI jhapaTa tohI jo lAge, to tuM bhI zItala hai jAI, kabahu jaranI pherI na upajai, suMdara sukhameM rahai samAI. bhAvArtha "aMtaHkaraNa rUpa jaLa Adhi vyAdhi upAdhi rUpa trividha tApathI baLe che. te rAta-divasa niraMtara potAnA tApa saMbaMdhI pokAra karyA kare che. te traNa prakAranA tApane brahmajJAnarUpa agni AvIne olavI nAkhe che ane aMtaHkaraNa jaLane brahmajJAnarUpa agni AraMbhamAM vAraMvAra samajAvIne kahe che huM tArAmAMthI utpanna thayo chuM ne zItaLa chuM chatAM tuM kema tapeluM rahe che? jo tane mAro sAco sapATo lAge to tuM zItaLa thaI jAya Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 ane pachI pharIthI kadI paNa tane tApa na upaje, tuM baLe nahIM ane utkRSTa avyAbAdha sukhamAM abheda-bhAve samAi rahe ema kavi suMdaradAsa kahe che. (jaranI hindI) = tApa baLavuM te, jare-baLe che. pAna naM.-79 2. saMta kabIranI avaLavANI saMta kabIrajIe avaLavANInA ghaNA prayogo karyA che. ahIM eka namUno joie. thoDI paMktio zrI AnaMdaghanajInI hariyALI jevI che. avadhU ! so jogI guru merA, jo yA padakA kare niverA, Teka, tarUvara eka mUla bina ThADA, bina phUlAM phUla lAgyA, zAkhA patra nahi kachuM vAke, aSTa gagana mukhI bAgA. avadhU. 1 pAMva bina nirata, karAM bina bAje, bina jihvA guna gAve, gAvanahAreku rUpa na rekhA, sadguru hoya lakhAve. avadhU. 2 paMchIkA khoja, mInakA mAraga, kahe 'kabIra' vicArI, aparaMpAra pAra puruSottama, vA mUratikI balihArI, avadhU. 3 artha : he avadhUta! je yogI A padano artha anubhavathI spaSTa kare te yogI mArA guru samAna che. 1. saMsArarUpa eka vRkSa, brahma sAthe teno vAstavika saMbaMdha nahi hovAthI, mULa vinA ubhuM che. tene vAstavika pUrva avasthA rUpa phaLa lAgyAM che. tene vAstavika DALo ane pAMdaDA kaMi nathI. prakRti, mahat tattva, ahaMkAra ne pAMca tanmAtrA - e ATha gagana, eTale sUkSma tattvo mukhya che, evA bAgamAM saMsArarUpa vRkSa raheluM che. 2. brahma-caitanya paga vinA nRtya karatuM hoya tema jaNAya che. (nirata = nRtya) hAtha vinA vAdya vagADanAramAM vAdya vagADatuM hoya tema lAge che. te gAnAranuM je vAstavika svarUpa che temAM koi rUpa ke rekhA nathI. je sadguru hoya te A vArtAnI samajaNa Ape che. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 3. kavi kabIradAsa vicArIne kahe che ke AkAzamAM pakSIno ne jaLamAM machalAMno mArga zodhavo jema muzkela che tema brahmanuM svarUpa jANavuM paNa kaThina che. deza, kALa, ane vastunA paricchedathI rahita tathA saMsAranA pAra-paratIra-rUpa je puruSottama - brahma che te svarUpanI balihArI che. jo ke zrI AnaMdaghanajI ne zrI kabIrajI - bannenA pada samAna jevA lAge che paraMtu banne padana. bhAva-zabda alaga che. eka Teka bAda karIe to banne pada vacce sAmAnya tattva lagabhaga nahIM jevuM che. banavA joga che ke asala khyAla-kabIrajIno hoya ane zrI AnaMdaghanajIe keTalo sudhAro karyo che te hakIkata dhyAna kheMce tevI che. yogIzrI AnaMdaghanajInI kRti svataMtra che ane anukaraNazIla hovA chatAM maulika che. vAcaka bhavya jIvo H ApaNe carcAspada bAbato jJAnI para choDI daI, rasAsvAda mANI, AtmAnaMda meLavIye te ja yogya che. 3. dhIrAbhagatanI avaLavANI sAhityavizvamAM dhIrAbhagatanI kAphIo vizeSa prasidhdha che tema chatAM avaLavANInA kavi tarIke paNa A kavinuM nAma madhyakAlIna kAvyasRSTinI vividhatAmAM navI bhAta pADe che. jaina sAhityanI hariyALIonA saMdarbhamAM namUnArUpe dhIrAnI avaLavANInAM be pada ahIM noMdhavAmAM AvyAM che. alakha lhe lAgI" padamAM kavinI AdhyAtmika mastIno paricaya thAya che. pratIkonA prayogathI kAvyagata abhivyaktine vedhaka banAvI che. vaLI temAM uktivaicitryatAthI paNa satya samajavA mATenI jijJAsA jAge che. jJAna ghareNuMmAM kavinI rUpakAtmaka abhivyakti dvArA prabhubhaktino Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237. viziSTa rIte paricaya karAvyo che. kAvyamAM parokSa kathananI zailI tenI abhinavatA ne AkarSaNanuM kendra bane che. dhIrAnI avaLavANI alakha he lAgI re, jAgIne joyuM ghaTamAM, bhramaNA sarve bhAgI re, sohAgI maLyA ulaTamAM. alakha. 1 aMbADIye gajarAja gaLIyo, ghoTAne gaLI gayuM jIna, vastra upara vADa sUkANI, samaMdarane gaLI gayA phINa, sarase siMhane gheryo re, zArdulane nAkhyo paTamAM. alakha. pArA AMbA DALe nALiyera vaLagyAM, kadaLIe kerInI laMba, nAgaravele drAkha bIjorAM, ane zobhA banI ati khUba, gagana dohyo ghaTamAM re, tenA dUdha pIyAM chaTamAM. alakha. 13 pAvaka varase ne paththara bhIMje, thaI gayuM cihuM dizI pANI, ere pANImAM devI devatA buDhyAM, jogI bUDyA jhaTapaTamAM. alakha. jA janaka dezanA vAsI viralA, gorakha datta kabIra, e ja dezanA vAsI zrejI, dAdu dhIro sudhIra, jIvana mukti nitya mANe re, munijana to mANe maThamAM. alakha. pA 1. jyAre nidrAmAMthI jAgI, zarIramAM rahelA aMtaHkaraNamAM joyuM tyAre paramAtmAmAM parama prema upajyo eTale ke alakha he lAgI che. jyAre suhAgI maLyA ulaTamAM - te paramAtmA prasannatApUrvaka anubhavAyA ane sarva prakAranI bhrAMtio bhAgI gaI. 2. vicAra karIne joyuM to mAyArUpI aMbADI, brahmarUpa-AtmArUpa hAthIne jANe gaLI gaI tema pratIti thAya che. AtmArUpa ghoDAne manarUpI jana gaLI gayuM che tema dekhAya che. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ajJAnarUpa vasra upara jANe vidyArUpa (brahmarUpa)vADa sukAi gai hoya tema lAge che ane eja rIte brahmarUpa samudrane nAma rUpAtmakaprapaMcarUpa phINa gaLI gayuM tema jaNAya che. manarUpa sasalAe jIvAtmArUpa siMhane gherI lIdho che. ane jIvAtmArUpa zArdulane teNe ajJAnIe na dekhAya tema paTamAM (paDadAmAM) rAkhyo che. 3. aMtaHkaraNanI vRttirUpa AMbAnI DALI upara jJAnanI sAdhanArUpa viveka vagere nALiyera lAgyAM che. daivI saMpattivALI kadaLI (keLa) upa2 vividha zreSTha sukhorUpa kerInI lUmo lAgI che. suSumrA nADIrUpa nAgaravelanA choDa upara gaNapati AdirUpa bIjorAM, drAkSa nAmanAM phaLa lAgelAM che ane te ati suMdarUpe zobhe che. caitanyarUpa AkAzane zarIramAM dohyuM. anubhava vaDe prApta karyuM ane te AkAzamAM AnaMdarUpa dUdhane chaTamAM - zIghra pIdhuM. brahmarUpa agni varase che te vAsanArUpa paththarane bhIMjave che. te brahmarUpa agninA varasAdathI vAsanArUpa paththaro ogaLIne cAre dizAmAM AnaMdarUpa pANI thai gayuM te AnaMdarUpa japamAM devIo ane devo bUDyA - AnaMda sarvane prApta thato hovAthI deva devIo sau te rUpa thayAM. are ! rAjA, raMka, rANI, brahmA, viSNu, maheza, yogIo vageremAM bUDyAM - te sarve jANe brahmAnaMda prApta karyo. janaka eTale janma ApanAra dezanA - eTale janaka rAjAnI jJAnarUpa dezanA - brahmadezanA anubhavavALA rahevAsIo to viralA ja che. jevA dattAtreya, gorakhanAtha, kabIrajI, zukadevajI, dAdu ane sadhIradhIrajavALo dhIro kavi paNa te ja dezano virala vAsI che ane AvA yogI purUSo potAnA manarUpa maThamAM haMmezAM jIvana-muktino vilakSaNa AnaMda anubhave che. ja (pA. 81) Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 dhIrAnI avaLavANI - rUpakAtmaka pahero jJAna ghareNuM re, lagana nagarImAM bhaLake, dayA dAmaNI ToTI re, khema re cUDalo khaLake, paheryA paToLAM re, caturAIno caNiyo, hemakhema hAraDo re, buddhi kaMcavo baNIyo, AMnadanuM caMdana re, vivekanAM nAke motI, anubhavanuM aMjana re, AMkha AMjI aNiyALI, guru zabdano dIpaka re, lIdho re karamAM jhAlI, suratI zodhavA hIMDI re, zeraDI zeraDI hAMDI, khate khoLatI khoLatI re, pote re khovAI gaI, dAsa dhIrAno svAmI re, tene re tenI bhALa jaDI. prakaraNa 3/7 bAulagAna - 1 dhanya Ami baoNzite to Apane mukhera phUMka | eka bAjane phurAI jadi nAI re kono duHkha || triloka dhAma tomAra baMzi, Ami tomAra phUMka | bhAlomanda raddhe bAji bAji nizuIna rAta | phAguna bAki zAma bAji, tomAra mane sAtha // eka bAre phurAI jadi, kono du:kha nAI | emana sure gulAma bAIjA, Ara ki AmicAI 1. dhanya chuM ke tamArI vAMsaLInI tamArA moDhAnI eka phUMka chuM? jo eka vAra bhagavAnanI (phUke) khatama thaI jAuM to kaMI ja duHkha nathI. traNeya lokanAM dhAma tamArI vAMsaLI che, huM tamArI phUMka chuM. sArA ane maMda evA chidra vAguM chuM. sukha vAguM chuM, duHkha vAguM chuM! savAre vAguM chuM, sAMje vANuM Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 chuM, aMdhArI rAte vAguM chuM. tamArI sAthe phAgaNamAM vAguM chuM, zrAvaNamAM vAguM chuM. jo eka vAra phanA thai jAvuM, niHzeSa thai jAvuM to kazuM ja du:kha nathI. evA sUramAM vAgI gayo ke pachI bIjuM zuM joie. (basa dhanya, kRtArtha) keTaluM rasadhana! bAulanI 'trilokadhAma tomAra bAMzi'' kahevAmAM zI cetanAnI chalaMga che. bAulagAnanI abhivyaktinI A sAhasabharI viziSTitA. gAna - 2 nikura garajI, tui ki mAnasamukula bhAjiba Agune? tui phUla phubi, bAsa chuTAli, sabura bihune? dekhanA AmA2 pa2ma guru sarsAi, je jugajugAnte phuTAya mukula, tADAhuDA nAi! tora lobha pracaMDa, tAi bharasA daMDa, era Ache kon upAya? ya se madana, disane vedana, zon nivedana, sei zrI gurura mane, sahajadhArA ApanahArA tA~ra bANI zone re garajI! he niSThura! garajavAna, zuM tuM mAnasanI khIlatI kaLIne agnimAM taLIza? zuM tuM sabUra rAkhyA vagara temAMthI phUla pragaTAvIza, suvAsa prasarAvIza ? joto kharo ApaNA parama guru svAmI, je yugayugathI kaLIne khIlavI rahyA che, temane to kazI utAvaLa nathI! tAro lobha pracaMDa jaNAya che, tAkAta para tAro pAkko bharoso lAge che, eno have zo upAya? madana kahe che ke mArI vinaMtI sAMbhaLo, e zrI gurunA manane vedanA dezo mA. ATaluM yAda rAkho, he garajavAna ke je sahaja dhArAne Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 anusarIne potAnA potApaNAne ogALI nAkhe che te ja temanI vANIne sAMbhaLI zake che. 1. A gAnanuM ravIndranAtha ThAkure temanA The philosophy of our people'ne nAme ApelA vyAkhyAnamAM aMgrejImAM bhASAMtara karyuM che ane lAMbu vivaraNa karyuM che. gAna - 3 tomAra patha Dheke che mandire masjide! o tora DAka zune saI calate nA pAi, AmAya rUkhyA dAMDAya gurute murazede // DuiLyA jAte aMga juDAI, ore tAte jadi jagata paDAI tabe abheda sAdhana maralo bhede che. ore, premaduAre nAnAnI tAlA purAna korAna talabI mAlA hAya guru eI viSama jvAlA, kAMIdyA madana mare khede che. he prabhu! tamAro paMtha maMdiro ane masjidoe DhAMkI dIdho che. te svAmI ! tamArI hAka sAMbhaLIne cAlI zakato nathI; mArA guru murazIda khUba roSe bharAI jAya che. are, jemAM DUbatA aMgane TADhaka vaLe che temAM ja jo jagata dagdha karatuM hoya, to pachI abhedanI sAdhanA bhedamAM naSTa thaI gaI! are ! premane bAraNe aneka tALAM lAgyAM che, jevAM ke purANa, kurAna, tasabI, mALA ItyAdi. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 che. *1 hAya re guru A kevI viSama jvALA che ! madana khedathI raDI rahyo 1*. A eka prakhyAta gAna che ane ravIndranAtha temaja kSitibAbu vAraMvAra teno ullekha karatA. madananI zI vyathA haze ! gAna - 4 - jJAnera agamya tumi preme te bhikhArI, prabhu premera bhikhArI | se je ese che. ese che, kA~gAlera sabhAra mAjhe ese che, eseche se je premera bhikhArI | kothA 2ila chatradaMDa, kothA siMhAsana; kA~gAlera sabhAra mAjhe pete che Asana go, pete che Asana II kothA 2ila chatradaMDa, dhUlAte lUTAya, pAtakIra caraNareNu zobhe tomAra gAya; patitera caraNareNu zobhe tomAra gAya / jJAnera agamya, preme dAsera anudAsa; sabAra caraNatale, prabhu tomA2 bAsa / he prabhu ! tame jJAnathI agamya cho, paNa premanA bhikhArI cho. evA prabhu, juone A kaMgALanI sabhAmAM AvyA che, premanA bhikhArI thaine AvyA che. kyAM gayuM temanuM chatra, kyAM gayo daMDa ? kyAM che temanuM siMhAsana? emaNe to kaMgALonI sabhAmAM potAnuM Asana pAtharyuM che. are, emanAM chatra ane daMDa kyAMya rahyAM, e to dhULa bheLAM thai gayAM. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 he prabhu ! tamAre zarIre pAtakInI caraNaraja zobhI rahI che, patitanI caraNaraja dIpI rahI che. he prabhu ! tame jJAnathI agamya cho, paNa premanA he dAsAnudAsa cho. saunA caraNataLamAM, prabhu, tamAro vAsa che. 1 atyaMta jANItuM chatAM mArmika satya, ane chatAM badhA emAMja aTavAyA kare! kevuM kAruNya! bhagavAna premanA bhikhArI kevI rIte che te aneka saMtonA jIvanamAM jaNAya che. sahunA caraNamAM temano vAsa, adanA sevaka, prabhu pote ja, hada thai gai. (saMdarbha. gujarAtanA saMta kavio ane bAulapaMtha) prakaraNa 3/8 bhArUDa/gIta. bhArUDa e lokagItano prakAra che, tenI koi nizcita vyAkhyA nathI. pAMgArakaranA mata pramANe 'bahu rUDha gIta e bhArUDa che''. 'vinobAbhAveno mata' jemAMthI gUDhArtha pragaTa thAya te bhArUDa che''. pro. nAMdApUrakara bhArUDano saMbaMdha bhAvaMDa pakSI sAthe darzAve che, tenA be artha che. eka vAcyArtha ane bIjo lakSyArtha. eka vyavahArano artha ane bIjo paramArthano rahelo che. kAnaDI bhASAmAM 'bhArUDa' zabda gIta vAcaka manAya che. bhAra kahADa = bhADuhA ane te uparathI bhArUDa zabda niSpanna thayo che. mahAbhAratanI kUTa zailI parathI bhArata-bhArUDa zabda racAyo che. AvAM gItomAM virodhamUlaka abhivyakti nathI, paNa rUpaka ane pratIkanA prayogathI racanA thai che. 'bahuruDha' zabdano apabhraMza 'bhArUDa'zabda che. bhArUDa sAthe saMta ekanAthanuM nAma vizeSa (Popular) pracalita che. paNa ekanAtha pUrve nAmadeva ane jJAnadevanAM bhArUDo prApta thAya che. saMta ekanAthe rUpakAtmaka abhaMgonI racanA karI che te ekanAthI bhArUDa kahevAya che. emane 125 viSayane sparzatAM 300 bhArUDa racyAM che. ekanAthanAM bhArUDo samAjamAM vizeSa lokapriya banyAM che. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 madhyakAlIna saMtoe dArzanika ane jJAnamArganI paraMparAnuM bhArUDa gItomAM anusaMdhAna karyuM che. rUpako uparAMta pratIko ane saMketono Azraya laIne bhArUDa racAyAM che, temAM 10 paMktithI 50 paMktio hoya che. A gItomAM jIvananA dareka kSetramAM daMbha, ajJAnatAnuM kaTAkSamaya nirUpaNa thAya che. vaLI tenA vicAromAM vedhaka prahAra hoya che. bhAratIya saMskRtinA bIjarUpa tattvajJAna ane vedAMtanA vicArono samAveza thayo che. jJAnadevanuM AMdhaLo ane dhIMgaDI ane nAmadevanuM kheliyA ane bolaDA bhArUDa vadhu pracalita che. saMta tukArAma ane rAmadAsanAM bhArUDo paNa A gItomAM sthAna dharAve che. saMtone thayelI AtmAnubhUtine samAjanA lokonA paramArtha mATe upadezAtmaka abhivyakti karI che, temAM bhArUDa gIto prathama koTinAM che. saMtoe loka kalyANanI bhAvanAthI bhArUDanI racanA karI che. saMta ekanAthanAM johara, gArUDI, vAsudeva, AMbaLA pAMgaLA, bahirA, mUkA, daLaNa (daLavuM) kAMDaNa (khAMDavuM) dhANI, bhUta vagere saMsAranA viSayonA bhArUDa racAyAM che. pazuviSaya bhArUDomAM kuttA, baeNla, popaTa, vIchuM, sarpa vagere che. bhovarA, piMgA (bahenonI ramatanuM nAma) hututu, bhamaraDA, gIllIdaMDA vagere ramatagamatanA viSayanAM bhArUDo che. sAsaravAsa, sAsara-mAhera, ne anulakSIne bhArUDa racyAM che. AvA prakAranAM vividha bhArUDo dvArA lokaraMjananI sAthe jJAna prApti thAya che. bhArUDanA aMtaraMgamAM prabhu bhaktine emanI apUrva zakti-bhaktino prabhAva darzAvavAmAM Avyo che. mahAlakSmI e Adya zakti che. rAvaNakuMbhakarNa, kRSNa, kaMsa, zizupAlavadha, vibhISaNa, arjuna, praphlAda ane hiraNyakazyapa vagere dRSTAMto dvArA Adyazaktino prabhAva ane dazAvatAranuM nirUpaNa thayuM che. A gItomAM dhArmika saMdarbha dvArA durguNono nAza ane sAtviktAno prabhAva pragaTa thayo che. emAM saguNa ane nirguNa upAsanAnI praNAlikAnuM anusaraNa thayuM che. eka udA. nIce pramANe che. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 namo nirguNa nirAkAra / karisI duSTAM A saMhAra | besalIsa kSIra sAgarI I zepA e laMgAvarI | dvAra ughADa layA | dvAra ughaDa | daityagulI hiraNyakazyapu janmalA | teNa sudhA bhakta gAMgilA | tena pAhave tujalA tvAM ugra rUpa dharila layA | kRSNA eka pAMkharuM Ave, te mukhA viNa cArA khAya re ! Dole nAhIM parite pAye, vAce vINa soya gAya re | sakhyA tyAMce nAMva kAnhobA, kRSNa mhaNalI sarva re ! tyAce vAsatavya koThe, Ave para nAhIM parIte uDe re ! bhAvArtha kRSNa eka paMkhI che. mukha vagara cAro khAya che. AMkha nathI chatAM jue che. vAcA nathI chatAM sarasa gIta gAya che. te mitra! enuM nAma che kAnho (kRSNa) kRSNa kyAM rahe che te khabara nathI, chatAM te uDyA kare che. saguNa pakSI te kRSNa che. bhUta jabara moThe gaDe bAI jhaDapaNa karuM gata kAMI ! AMtadise bAhera vase yA bhUtAne lAvile pimeM ! bhUta lAgile darava, bALAlA ubhA araNyAta ThelA ! bhUta basale vALavaTI yA puMDalikAgyA soThI ! e kA janArdanI bhUta mAge puDhe sadodita | bhAvArtha kavie bhUtano saMdarbha vyaMtara deva tarIke nahi paNa prabhu bhaktimAM ekAgratA tanmayatA ne samarpaNa bhAvano vicAra pragaTa karyo che. bhUta bharAyuM che - ekaja vAtanI dhUna lAgI che evo bhAva pragaTa thayo che. A bhUta jUduM che. bhUta vaLagaNa (vaLagyA) thayA pachI janma-maraNanA pherA TaLI jAya che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bhImA nadInA kinAre paMDharapuramAM ane vaikuMThamAM teno vAsa che. te alaukika bhUta che, tenA nivAraNano upAya alaga che. bhUtathI chUTavuM hoya to teno (prabhuno) svIkAra karavo te sarvottama upAya che. prabhu pratye samarpaNabhAva ne zaraNAgatithI A zakya bane che. ekanAthanuM ghara zodhavuM hoya to paMDharapura ane vaikuMThamAM maLe. A bhUta bhAre jabaruM vaLagyuM che. koI rIte dekhAya to dUra karuM. te aMdara dekhAya che, bahArathI mana gheluM bane che. dhruvane AvuM gheluM (ghelachA) lAgyuM ' hatuM. tene jaMgalamAM jaIne tapa karyuM hatuM. bhArUDa vizenI mAhitI ane udA. parathI hariyALI kAvyanI sAthe tulanAtmaka rIte sAmya raheluM che te jANI zakAya che. , saMdarbha : bhAratIya saMskRti koza. saMpA. mahAdevazAstrI - jo zI. pAna naM. 502 / 503 / (marAThI) saMta ekanAthanAM bhArUDa gIto (1) sanyAsI aho tumhIM sanyAsI kAma krodha tumacA nAhIM gelA ! vyartha ko vinAza kelA ! sAvadha hoI || 1 | saMsAra vyartha mAMDalA mulAbALAM tU hi pADilA ! nArAyaNa nAhIM joDilA sAvadha hoI | 2 | vara vara seMDI boDI 1 jAnave toDUnI dhotare phADA | hAtI gheunI daMDa lAkaDI ! sAvadha hoI | 3 || vara vara mahaNasI nArAyaNa aMtarI vilayAvarI dhyAnA kAM sayA sanyAsa gheUna sAvadha hoI || 4 || Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 AtAM eka vicAra dhari tU saMtAcA AdhAra / e kA janArdanI tatpara sAvadha hoI || 5 | (2) vIMchI viMcU cAvalA vRzcika cAvalA | kAma krodha viMcU cAvalA | tama dhAma aMgAsI AlA ! paMcaprANa vyAkuLa jhAlA | tyAneM mAjhA praNa cAlalA ! | sarvAgAcA dAha jhAlA pAlAA manuSya IMgaLI ati dAruNa | mana nAMgI mAralI tina | sarvagI vedanA jANa | tyA IgaLI cI //rA yA viMcavAlA utArA ! tamoguNa mAgA sArA ! sattvaguNa lAvA aMgArA vicU-haMgaLI utarela jharajharA IINA sattva utArA deUna | avadhA sAralA tamoguNa / kiMcita rAhilI phuNaphuNa | zAnta kelI janArdane III (3) saMsAra-nagarano bajAra saMsAra nagarI bAjAra bharelA bAI ! kAma-krodha-lobha vAMce grAhaka gidvAIka pAhI ||1|| yAMta sukha nAhIM tyAMta sukha nAhIM ! yA hATAMta koThe sukha nAhIM ra // yA hATAsI thora thora mele | nArada-zuka-bhISma umagale phA ANika saMta bAjAra pAhilA 1 vyartha jANonI nirAza bhAvilA jA yA bAjArIM sukha nAhIM bAII mAjhe mAjhe mahaNonI bole vAhI pI. ekA janArdanI bAjAra laTikA saMta saMgA vAconI nAhi suTakA 6ll (4) jAgalyA (rAtre jAgIne pahero bharanAra) pagI uThA kIM ja mAyabApa ! kAzI lAgalI jhopa dujura jAvonIyA e vaDhI cukavA khepa che dhR. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 rAtri divasa thoSito (gokhuM chuM, tuhIM sAvadha ase tamacyA nagarIcA nAhIM AmAM bharavasA | ujeDa paDatAMnA dhaLA paDela phAsA nA tumacyA nagarIcI nAhIM nAMdaNUka barI tumathyA sevelA dona lobhiSTa nArI tyAMcyA yoge duHkheM tumathyA nagarAMta bhArI rA hiMDatAM dazAMtarI cauryAzI jaga ! aju nI sApaDalA nAhIM nITa mArga, koNataM hita kele bApA sAMga sA junyA kevaNyAcyA tumahIM pUrjA kADhA ! tyAcyA AdhAre bolena dhaDadhaDA ! e kA janArdanI dharA baLakaTa meDhA ! cAkara hujUracA do Ina avathA jhADA pA noMdha - ekA-janArdana=potAnuM nAma ekanAtha, emanA paramaguru te janArdana svAmI. (dattaupAsaka) dolatAbAda rAjadhAnImAM rahetA muslima rAja chatAM guruvAre rajA paLAtI eTalo vizvAsa. kAraNa sAkSAtkArI puruSa. jAte sAkSAtkAra karI anyane paNa karAvyo tethI khUba Adara-mAna maLyAM. bhAraMDapakSInI mAhitI nIce pramANe che. A pakSIne be jIva hoya che paNa zarIra eka hoya che. be mukha, traNa paga ane eka peTa hoya che. A pakSIne eka sarakhI icchA thAya che, jyAre icchA judI thAya tyAre mRtyu thAya che. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa - 4 hariyALI : avalokana 249 hariyALI svarUpa ane vikAsanI sAthe sAthe hariyALIonA daSTAMto dvArA tenI keTalIka vizeSatAo ane kAvya zailInI vigato A prakaraNamAM ApavAmAM AvI che. kavitA kalAnI sAthe adhyAtmavAdanI yoga sAdhanA ne vinoda vRttino samanvaya karAvatI kRtio kAvyaprakAra tarIke mAnasika ghaDataramAM ananya phALo Ape che. pratIka : hariyALImAM prayojAyelAM pratIko tarapha dRSTi karatAM nIcenI vigato prApta thAya che. adhyAtma sAdhanA dvArA mokSa prAptinuM aMtima lakSya siddha karavAnuM che. AvI gahana sAdhanAnI anubhUtine gUDhArthayukta kAvyavANImAM vyakata karavAmAM AvI che. temAM rahelo gUDhArtha sAdhanAnI anubhUtino paricaya karAvIne AdhyAtmika vicAra dhArAnuM amRtapAna karAve che. pratIko vividha prakAranAM prayojAyAM che. eka ja pratIka sat ane asat ema banne arthamAM prayojAya che eTale pratIkanI pasaMdagImAM koI cokkasa dhoraNa nathI. 'hariyALI' kAvyo atikaThina hovAthI lokonuM tenA pratye AkarSaNa thAya ane kAvyo samajavA mATe utsAha darzAve tema mAnIne kavioe lokavyavahAra ane adhyAtma mArganA paricita pAribhASika zabdo pasaMda karyA che. AvA zabdo rUpaka tarIke sthAna pAmIne hariyALI kAvya zailIne anurUpa banI rahe che. kauTuMbika saMbaMdhone lagatAM pratIko : pitA, mAtA, putra, putrI, jamAI, sAsu-sasarA, mAsA-mAsI, naNaMda, dAdA-dAdI, mahemAna, zeTha, yuvarAja, rAjA-rANI, palaMga, mahela, staMbha, bAraNuM vagere. keTalAMka prANIono pratIka tarIke prayoga karyo che temAM ziyALa, Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 kharagoza, haraNa, hAthI, gadheDo, vAMdaro, ghoDo, UMTa, sasalo, uMdara, kutaro, kutarI. pakSIne lagatAM pratIkomAM haMsa, bagalo, kAgaDo, macchara, mAchalI kIDI. AtmA mATe pati, cetana, haMsa, jIva, guru, taMburo, ghoDo vagerenI pratIka tarIke pasaMdagI thaI che. ATha strI-ATha karma prakRti, ATha dIkarIaSTa pravacana mAtA, aMbADI-cAritra-rAjA, sarovara-upazama bhAva, UMTa - anyadarzano-lobha, kIDI-carama zreNI, nidrA-nigoda-hiMsA, kAgaDo- pApa-kuguru, kAyA-strI-tRSNA, jJAna-netra, gagana-cauda rAjaloka, gadheDo-abhavya jIva-pramAda, caMdra-zuddhasvarUpa AtmA, jahAja cAritra, pakSImana, pAgala strI-vAsanA, parvata-cAritra-viveka zakti-mukha, pADozIpuNya-pApa, mAyA-chachuMdara-DAkaNI sAsu, strI, moha-siMha-vairAgya, anya puruSa, mitra, virati-strI-devI, vizvAnala-kAmAgni, vRkSa-zarIra, vAMdaroabhavya jIva, sAsaru-mokSa, piyara-mithyAtva, ziyALa-kAmadeva-nirbaLatA, staMbhacAra prakArano dharma, hiMDoLo-dhyAna, hAthI-AtmA-pApa-muni, pAMca Indriya, moha vagere pratIko vividha arthamAM prayojAyo che. zarIranAM aMgopAMgane lagatAM pratIko : jIbha, dAMta, Idriya, netra, prakRti viSayaka pratIko : caMdra, amRta, sarovara, parvata, gagana, AMbo, jaLa, nadI, sUrya, merUparvata, meghavRSTi, motI, vAvAjhoDuM. bhAvapratIko : mamatA, mRgatRSNA, mAyA, tRSNA, vAsanA, moha, lobha, kaSAya, upazama, samatA, cetanA, kumati, virati, avirati, ciMtA, samakti, mithyAtva A pratIko dvArA AdhyAtmika vicAro vyakta thayA che. uparokta pratIkonI vividhatA e hariyALI kAvyonI vizeSatA darzAve che. kavijanya kalpanAonA paripAkarUpe prayojAyelAM pratIko sAdhanAgata anubhUtine kAvyavANImAM sthAna prApta thayuM che. temAMthI jaina darzananA mahatvanA sidhdhAMto tarapha vAcakavarganuM dhyAna doravAno prayatna thayo che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 karmavAda, mohanIyakarma, virati-avirati, samakita ane mithyAtva, jJAna ane kriyA, kevaLajJAna, caraNasittarI, aSTapravacana mAtA, arihaMta, brahmacarya, traNaratna, jJAna, darzana, cAritra, karmasattA ane teno udayaprabhAva, phaLanI zubhAzubha sthiti, bhavabhramaNa, mukti, saMsAranI asAratA, samatA ane upazama bhAvanuM mahatva, AtmavikAsamAM avarodha karanAra durguNomAM pramAda, nidrA, moha, tRSNA, kaSAya, rAga-dveSa, ajJAnatA, vagerene paNa pratIko dvArA kAvyamAM sthAna maLyuM che. jinavANI zravaNa, jinAjJApAlana, vyavahAra zudhdhi, bhautikasukhanI Asaktino tyAga ane AtmAnA zudhdhasvarUpa pAmavA mATenA vicAro temAM vyakta thayA che. sAMpradAyika sAhityamAM zuSka upadezanA vicAro nirasa lAge che, tema chatAM hariyALI kAvya prakAramAM vaividhyapUrNa pratIko dvArA vyakta thayelA vicAro asarakAraka bane che. kavinI kalpanA zakti, pratIka ane rUpaka yojanA vakrokita virodhAbhAsa jevAM lakSaNovALI kAvyaracanA hovAthI prathama dRSTie kaThina lAgatI hariyALIo teno artha samajAya tyAre apUrva AnaMda ApIne hRdayapara coTadAra asara nIpajAve che. pariNAme hariyALI kAvyo anya prakAronI sarakhAmaNImAM navA rUparaMgamAM pragaTa thayAM che. aTapaTAM pratIko darzAvatI kAvyapaMktio namUnArUpe atre noMdhavAmAM AvI che. te uparathI hariyALI kAvya prakAranI AkarSaka zailIno paricaya thaze. hariyALI vividha prakAranAM pratIkonI yojanA e enI kAvyagata vizeSatA che. rUpakAtmaka abhivyaktinI sAthe pratIka yojanAthI A kAvya vadhu samRdhdha bane che, AvAM pratIko sAMpradAyika arthabodha karAve che. adhyAtma sAdhanAnI anubhUtinuM pratyAyana thaI zake te mATe kavioe lokapracalita pazu-pakSIo, prANIno pratIkAtmaka ullekha karyo che. keTalAMka daSTAMta atre noMdhavAmAM AvyAM che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para dIya pitAe eha nipAI, saMgha caturvidha manameM Ai" be pitA - tIrthakara bhagavAna ane gaNadhara bhagavaMta. kIDIe eka hAthI jAyo, hAthI sAmo sasalo dhAyo" hiMsArUpI kIDIe pAparUpI hAthIne utpanna karyo, pAparUpI hAthInI sAme dharmarUpI sasalo Avyo. nAmeM nadImAM DUbI jAya, muja mana acaraja thAya" jainadarzanarUpI naiyAmAM, padarzanarUpI "cha" nadIo temAM samAI gaI che. "pAye khoTe mahela caNAve, thaMbha malokhe mAla jaDAve, vAghanI boDe bAra mUkAve, vAMdarA pAse neva calAve," cAritrarUpI mahela, thaMbha-dAna-zIla-tapa ane bhAva ema dharmanA cAra staMbha, vrata dhAraNa mAla caNavo, vAgha-paramadhAmI devo, viratibAraNuM, vAMdaro-mana vagere pratIkothI virati ane samakitano mahimA darzAvyo che. "UThI savAre sAmAyika lIdhuM paNa bAraNuM navi dIdhuMjI" bAraNuM - samatA bhAva. "kALo kUtaro gharamAM peTho, ghI saghaLuM teNe pIdhuMjI" pApanI pravRttinA pratIka mATe, ghI-samatA. "ghararara ghararara ghaMTI pharatI, pheravanAra na koi" ghaMTI-saMsAranuM pratIka che. "uchaLI uchaLI dANA TapoTapa, ApathI paDatA to" dANA-jIvAtmA "varase kaMbala bhIMje pANI, mAchalIe baga lIdho tANI" Idriyo karma kare tenA pratIka mATe, karmo lAgavAthI jIva bhAre Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 thAya tenuM pratIka mAchalI-lobha, baga-jIvAtmAnuM pratIka che. "sakhIre zAmaLo haMsa meM dekhIyo re, sakhI re kATavALo kaMcanagiri re kRSNa pariNAmavALo, haMsa AtmA, AtmAnA asaMkhya pradezane karmono kATa lAgyo che. kaMcanagiri samAna AtmA. - alaMkAra kAvyanAM lakSaNomAM alaMkAra mahatvanuM sthAna dharAve che. rasahIna kAvya racanA hoya nahi tevI rIte sarvathA alaMkAra rahita kAvyo paNa prApta thavAM durlabha che te dRSTie vicArIe to kAvyamAM rasa ane alaMkAra enI racanA sAthe avatAra pAme che. vAmananA mate - kAvya grAhayAt alaMkArAt aa saundarya alaMkAraH AvAM nAnakaDAM sUtro alaMkAra vize jaNAve che ke kAvyamAM alaMkAra e saundarya che. alaMkArathI kAvya grahaNa karavAmAM anukULatA rahe che. kAvyamAM alaMkAra sahaja rIte sthAna pAmelA hovA chatAM kavikarmanI paNa prasAdI che ema mAnavuM joIe. hariyALI zailInAM kAvyomAM rUpaka, vibhAvanA, nidarzana, virodhAbhAsa ane asaMgati vagere viziSTa rIte ekarUpa thayelA jovA maLe che. kavi potAnI abhivyaktine asAmAnya banAvavA mATe alaMkAra prayoje che. hariyALI kAvyo to AvA alaMkAronIja jANe ke yojanA na hoya tevuM lAge che. hariyALIno paryAyavAcI zabda ulaTavANI ane hindI bhASAmAM ulaTabAsI che, mAtra zabdArtha parathI ja vicArIe to paNa ulaTI vAtanI rajuAta hoya tyAM alaMkArono prayoga paNa vizeSa rIte noMdhapAtra Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bane che. lokonuM AvAM kAvyo pratye AkarSaNa thAya ane temAMthI sArabhUta adhyAtmavAda yoga sAdhanAno vicAra pAme evA prayojanathI hariyALIo racAI che tyAre kavinI kalpanA zakti vedhaka banIne alaMkAronI nIpajamAM sahayoga sAdhe che. alaMkAra vizenAM keTalAMka udAharaNothI kavinI coTadAra abhivyakti ane zailIno paricaya thAya che. namUnArUpe keTalAka alaMkAra nIce pramANe darzAvavAmAM AvyA che. rUpaka sAsarie ama jaIe, bhAI, sAsariye ama jaIe, jinadharma te sAsaruM kahIye, jinavara deva te sasaro, jina ANA sAsu rahIyALI, tenA kahyAmAM vicaro re. durmati dAdI matsara dAdA, tuma dekhata hI mUA, maMgaLa rUpI vadhAI vAMcI, e ja beTTA huA. jina zAsana hATa manoharuM, samakita peDhI sAra, mithyAtva kacaro kADhIne, zradhdhA gAdI udAra. maThameM paMca bhUtakA vAsA, sAsA dhUta khavIsA, chinachina tohi chakAna ku cAhe, samaje na baurA sIsA. kAyAvADI kAramIre siMcatAM, sUke sADA traNa kroDa, romAvaLI phaLa phUla na mUke. "Are kAyA popaTa pAMjare jo, koI IdriyonA no pare to, melI mAyA jamanA pAradhIjo, karma sutAre ghaDIyuM tehajo" "caMcaLa mana pachI cupa raho." "bhAva bhakitanAM rU maMgAvo sUta pIMjaNahAra" Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmamalla zrI mallisvAmI Avyo tuma darabAra" narabhava nagara sohAmaNuM vaNajhArA re, pAmIne karaje vyApAra aho morA nAyaka re." sAMketika pratIka tIna pAMvakI sAta banAI, sAta pAMvakI eka, paraNyo DAkI saghaLo, khAI gayo, huM rahI saguNI eka. "karI badanAmI cora harAmI, kayAMthI lIdhuM kariyANuMjI, bIjAe lIdhuM kAThuM kIdhuM, trIjuM prakaTa kare jANojI, cothuM khaMkhere bIjAM nA here, to ziva sukhaDAM Age jo." sAta harIne ATha varIne, navano karIe nAza be pAMca sattAvIza dharazuM, beMtAlIsa zuddha, tetrIza ne corAzI TALI, Atama karazuM zuddha." asaMgati nahIM huM paraNI nahIM huM kuMvArI, putra jaNa jaNahArI, kALI dADhIko koI navi choDayo, toya huM bALa kumArI. kahejo catura nara e koNa nArI, dharmI janane pyArI re, jeNe jAyA beTA jayakArI, paNa che bALakumArI re. gagana maMDalameM gauA viyANI, dharatI dUdha jamAyA, mAkhana thA so hI vIralA pAyA, chAze jagata bharamAyA. jaba jAI taba vIsagaja, bhara yauvana gaja skAra, valatI ve2 pacAsa gaja, rAjA bhoja vicAra. eka nArI doya purUSa maLIne, nArI eka nipAI, hAtha paga navi dIse tehanA, mA vinA beTI jAI. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vibhAvanA kIDI eka hAthI jAyo, hAthI sAme sasalo dhAyo, viNa dIve ajavALuM thAye, kIDInA daramAMhi kuMjara jAya. cIra cIvara paherIA, suMdarI UMDe pANI pese, paNa bhIMjAya nahi tasa koI, acaraja e jaga dIse re. thaDa bina patra patra bina tuMbA, bina jIbhyA guNa gAyA, gAvana vAle ko rUpa na dekhA, suguru sohI batAyA. vinA vAdaLI jharamara jharamara, akhaMDa dhAra varase varasAda, vinA gaMganA prabaLa dhodha ahiM, guNa gaMbhIra thato ghoMghATa. nidarzanA merUparvata hAthI caDhIyo, kIDInI phUMke heThe paDIyo, kIDInA daramAM hAthI peTho, rata kahe meM acaraja dITho. DhAMkaNIe kumAra ja ghaDIyo, laMgaDA upara gardabha caDhIo, AMdharo darpaNamAM mukha nIrakhe, mAMkaDuM beThuM nANuM parakhe. caMdra thakI varase aMgArA, jAge jAgaNahArA, agnithakI jema jaLa phuArA, chuTe pArAvArA. vakrokti magarI upara kauvA bolyo, pAmaNAM AvyAM tIna, karkazA nA maLI re, dhanya ho dhanya pIyujI terA bhAgya. ghare vAsIduM karone vahuara, TALone ojI sAlojI, coTo eka karaje harU, oraDe dyone tALuMjI. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 vicitra alaMkAra jhaMjhAvAta kuMkAya toye, magadANA navi cAle, DuMgara UDI gagane cAle, loko Tagamaga bhAle. virodhAbhAsa je svAmI te tAta tehano, kahyo jagata hitakArI re, vahu vIAI sAsu jAI, lahuke devara nIpAI, sasaro sUto vahu hIMDoLe, hAlo hAlo zobhAvI bole. kutarIe kesarI haNyo re, tarasyA pANI navi pIye re, paga vihuNo mAraga cale re, nArI napuMsaka bhogave re. AMbA DALe nALiyera vaLagyo, kadalIe kerInI laMba, nAgaravela drAkha bIjorAM, ane zobhA banI ati khUba, gagana dohyAM ghaTanA re tenAM, dUdha pIyAM che chaTamAM. eka nArI doya puruSa maLIne, nArI eka nipAI, alakha hAtha paga navi dIse tehanA, mA vinA beTI jAI. rasanirUpaNa kAvyanAM lakSaNomAM rasano samAveza karavAmAM Ave che. bhAgyeja evuM koI kAvya haze ke jemAM rasanuM sthAna na hoya. rasanA prabhAvathI kAvya AsvAdya bane che. tenA dvArA manuSyanA aMtaHstala para sparzanI anubhUti thAya che. rasAsvAdano AnaMda sAhityanI paribhASAmAM "kAvyAnaMda brahmAnaMda' samAna che. sAMpradAyika kAvyomAM Avo brahmAnaMda sAdhu-saMtoe svayaM anubhavyo che. ane temAMthI phuraNA thatAM vividha prakAranAM kAvyo sarjAyAM che. dhArmika sAhityanI racanAomAM prAyaH zama, nirveda, virAganuM nirUpaNa hoya che. hatAzA dUra karIne parama tattvane pAmavA mATenA purUSArtha Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 mATe utsAhano bhAva paNa pragaTa thAya che. sAhityanI rasa sRSTimAM bhakti rasano zAMta rasamAM samAveza karyo che. eTale dhArmika sAhitya zAMta rasanuMja che ema mAnavAnI jarUra nathI. temAM paNa vastune anurUpa zRMgAra, karUNa, adbhuta rasanuM nirUpaNa thAya che. bhakti rasanA AlaMbanamAM AtmasvarUpanI jhAMkhI che ane upanamAM jJAna ane vairAgya che. amarSa sukya Avega, capaLatA, unmAda jevA saMsArI bhAvo paNa rahelA che. zAMta rasanA AlaMbanamAM saMsAranI asAratA, bodha, paramatatvanuM jJAna kAryarata che. hariyALI kAvyomAM bhakti zRMgAra jovA maLe che. moTe bhAge to paramAtmA pratyenI apUrva prIti-utkaTatA - samarpaNanI bhAvanAne vyakta thayelI jovA maLe che. hariyALI kAvyonI zailI ja evA prakAranI che ke temAM adbhuta rasa kavi kalpanAnA paripAkarUpe udbhave che. jyAM camatkAranuM nirUpaNa hoya tyAM avazya adbhuta rasa jovA maLe che. A rasamAM romAMca, staMbha, saMveda, mukha vagere anubhAvo che jyAre jaDatA, dainya, Avega, zaMkA, ciMtA, vitarka, harSa, capaLatA Adi sthAyI bhAvo che. hariyALImAM adbhuta rasaja kendra sthAne che ema kahIe to paNa ucita lekhAze. tenI racanAnA pAyAmAM virodhAbhAsa kaMI Azcarya-camatkAra thayo hoya evI abhivyakti thAya che. eTale adbhuta rasa pradhAna A kAvyo sAnaMdAzcaryanI anubhUti karAvIne yaugika sAdhanAnA phaLano madhura AsvAda karAve che. hariyALImAM sIdhI sAdI vAta karavAmAM AvatI nathI paNa avaLavANIno prayoga thAya che. temAM vakroktino paNa AdhAra levAmAM Ave che. pariNAme prathama dRSTie keTalIka paMktiomAMthI hAsya rasanI anubhUti thAya che. paNa gUDhArtha jANyA pachI to zAMtarasanI samAdhino AnaMda nIpaje che. A zailInAM kAvyo moTe bhAge nigurNa upAsanAne vadhu Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 - - - - - - sparze che eTale amUrta bhAvone kAvyavANI dvArA mUrta svarUpe vyakta karavAmAM Ave che. rasa vizenI uparokta mAhitIne AdhAre evo niSkarSa tAravavAmAM Ave che ke tenI rasasRSTimAM zAMta, abhUta, hAsya viziSTa rIte ekarUpa banyA che. keTalAMka udAharaNothI hariyALInI rasikatAno paricaya prApta thaze. adbhuta rasanA udAharaNanI paMktio nIce pramANe che. abhuta rasa sAsu kuMvArI vahu paraNelI, naNadala pherA khAya" suNajo kautuka mALA mere pyAre, suNajo kautukamALA sAgaramAM nadIo nA pese, vahetI gagananI vATe, rAta paDe paNa sUrya na jAve, aMdhakAra gabharAya." "e ka acaMbho e so kIno, beTI jAyo bApa re." "zravanaDuM dekhe sune puni naina huM, jivA sUdhe nAsikA bole, gudA khAya Indriya jala pAvai, bina hI hAtha sumerUhI tole." "dhana dhana dhananana.... dhananana.. dhanananana ati adbhUta saMgIta calatuM hai" "saMgIta zALA yaha kaho kesI ? paththara ITa na cunane kahyuM hai" purUSa eka napuMsaka jAyo, tANI Agali kIdho re kAna che paNa sune na kAMI, dAMta nahIM paNa cAve re" sAta nArI eka zira upara eka nara upADe." "vinA pavana paNa sparza sukhAvaha, zIta sugaMdhita nitye nhAya." Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 "re koI "ajaba tamAsA dekhA, jahAM rUpa raMga nahIM rekhA" "sevaka AgaLa sAheba nAce, bahe gaMgAjala khAre" "gardabha sAre gAyavare vasyA, e acarija mohe bhAri eka acaMbA eso dITho, kuvAmAM lAgI Aga" "eka acaMbA eso dITho mAchalI gAve pAnA, UMTa bajAve baMsarI ne, meDhaka joDe tAna." "sakhIre meM to kautuka dIThuM, sAdhu sarovara jhIlatA." "aDhI dvIpameM khATakhaTulI, gagana ozIkuM talAI, dharatIko cheDo AbhakI pichoDI, toye na soDa bharAI" saMto acaraja rUpa tamAsA, kIDIke paga kuMjara bAMdhyo, jaLameM makara pIyAsA." "bina bAdala barasA ati barasata, bina digabahata batAsA" "sakhIre meM to kautuka dIThuM, bhUpati bhIkSA mAgatAre" "AMdharo darpaNamAM mukha nIrakhe, mAMkaDuM beThuM nANuM parakhe" svAbhAvokti kuvo beThora khIkhI bahu kare re, phuIDI lagAve muja rAva, paraghara bhaMjakamAmo mAharo re, mAmIno khoTo svabhAva. uparokta paMktiomAM prakRti ane vyavahAra virUddhanuM nirUpaNa karIne lokonuM AvI racanAo pratye AkarSaNa thAya ane temAM rahelA gUDhArthane jANavA mATe prayatna kare evI kavidRSTi rahelI che. prathama dRSTie virodha lAge paNa artha jANyA pachI apUrva AnaMda ane Azcarya sAthe AdhyAtmikavizvanA gahana vicArono paricaya thAya che. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 hariyALI kAvyonuM avalokana karatAM kavinI bahumukhI pratibhAno pratyakSa paricaya thAya che. tenAM pratIko samajavAM kaThina che chatAM puruSArtha karavAthI A kAvyono AsvAda dIrdhakALa paryata asara upajAve che ane manomana AnaMdAnubhUti anubhavI zakAya che. hariyALIono abhyAsa karatAM ema jANavA maLe che ke temAM hindI bhASAno prayoga vizeSa thayo che eTale gujarAtI-hindI ane mAravADI bhASAnA mizraNavALI kRtio che to zuddha gujarAtI bhASAnA prayogavALI kRtio paNa prApta thAya che. jaina sAdhu kaviono gujarAta bahAra rAjasthAna, madhyapradeza, mahArASTra Adi rAjyomAM vihAra karIne jatA hovAthI je te pradezanAM bhASAnAM zabdo ane teno prabhAva paDayo che. keTalIka racanAomAM hariyALI zabdano ullekha thayo che. "e hariyALI je nara jANe mukhe kavi depAla vakhANe" "vinaya sAgara catura nara bhUlo e hariyALI jema hita, - rAha dehi saMbhAlI." e hariyALIno artha je kare sajjananI balihArI" e hariyALI je nara kahezya vAcaka jasa jape te sukha laheye" "e hariyALI ati bhalI re suNo paMDita vaMda" hariyALImAM prazna pUchyo hoya ane teno pratyuttara ApavAno hoya te vizeno ullekha thayelo che. hariyALI racanAnI vizeSatAomAM A hakIkta paNa dhyAna kheMce tevI che. "nAma kaho te nArInuM jo ho buddhivaMta" "paMDita eno artha te kahejyo, nahIM to bahuzruta, caraNe rahejyo" Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 "eha artha kahyo agocarUre sadgurUne AdhAre" "thaI moTA artha te kahejo re, zrI zubhavIrane vAlaDAre" "avadhU eso jJAna vicArI, vAme koNa purUSa, - koNa nArI?" dhanaharSa paMDita ehane, jANe aratha vizAlare" dhana padakA jo artha karegA, zIdhra sAdhe kalyANa" "mahendra maNiprabha ema bhaNe re lola,Apo Apo uttara, . guNa dhAmajo" navanava nAme sahu koI mAne, kahejo artha vicArI". hariyALIno artha ekadama samajAto nathI, teno artha samajavA mATe UMDuM ciMtana karavuM paDe che. A mATe samaya paNa vadhu lAge tema hovAthI kavioe hariyALIno artha ke javAba zodhavA mATe samaya maryAdAno paNa kAvyamAM ullekha karyo che. avadhi karuM chuM mAsa ekanI Apo artha vicArI re "kahie paMDita koNa e nArI vIsa varasanI avadhi vicArI" mAsa be cAra vimAsI jo jo, te zuM narake nArI re "avadhi kahI che paNa ekanI, avadhi kahI che mAsa ekanI, avadhi kahI che varSa ekanI, paMDita jarajI " hariyALImAM chaMda vaividhya paNa noMdhapAtra che. sAkhI, kuMDaLiyA, savaiyA, sabadI, arilsa, vagereno prayoga thayo che. dhIrAnI avaLa vANImAM kAphIno prayoga che. taduparAMta AzAvarI, dhanyA zrI, ane mAru rAgano prayoga thayo che. uparokta chaMdanA rAgathI kAvyano laya siddha thAya che. varNAnuprAsa dvArA kavinI kAvya kalAno paricaya thAya che. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 "eka aneka aneka eka kuMbha, kuMDaLa kanaka subhAve." cetana ceto catura abolA, abole je nara khIje." pahoLe palaMge prItamajI poDhayA, prema bharI jagADojI." "catura vicAro catura vicAro, e koNa kahIe nArIre" padabaMdhamAM racAyelI hariyALIomAM AtmAne uddezIne adhyAtmavAda ke tattvanI mULabhUta vigatonuM dhyAna doravAno prayatna karyo che. A mATe keTalAka zabda prayogo saMbodhanarUpe thayA che. saMto, bhAI, paMDita, avadhu jogI, guru, jJAnI, viralA, pAMDe, cetana, sumati. hariyALImAM jijJAsAnuM tattva vadhu prabaLa che. prathama dRSTie teno artha samajAto nathI. vaLI temAM praznArtha dvArA jijJAsA jAge che. varNanAtmaka hariyALImAM kavinI varNanAtmaka zaktino khyAla Ave che. hariyALInI jijJAsA yukta pati vAMcavAthI tIvra utkaMThA jAge che ane teno sAco javAba jANavAthI paramAnaMda thAya che. dRSTAMtarUpa paMkitao atre noMdhavAmAM Ave che. "avadhU eso jJAna vicArI, vAme koNa purUSa koNa nArI?" kahejo catura nara e koNa nArI ?' beu napuMsaka ekaThAre phariyA eka ja hAmi." "eka nara dujo napuMsaka maLIne nArI eka nIpAI." keTalIka hariyALIomAM kavinI abhivyaktinI viziSTatA kalAtmakatAnA aMza samAna che. saMgItamaya dhvaninA prayogathI lalita madhura padAvalIomAM tenA dhvanino AnaMda mANI zakAya che. kavitA ane saMgItano saMbaMdha dharAvatI AvI paMkitaomAM adhyAtmavAdanA anerA ullAsanuM nirUpaNa thayeluM jovA maLe che. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 dhananana nanana dhananana, ati adbhuta saMgIta calita hai, saMgIta zALA yaha kaho kesI, paththara ITa na cuna na kachu hai. sArega...............kI.dhvaniyAM, eka sAthe guMjana avirata hai, ghararara... ghara ghaMTI pharatI pheravanAra na koI, uchaLI uchaLI dANA TapoTapa ApathI paDatA toI. "nahIM zabdano vAraMvAra prayoga karIne jijJAsA jagADI hariyALIno artha zodhavA mATe rasalIna kare tevI viziSTa abhivyakti karatI racanAnuM udA. joIe to - "nahIM hama purUSA, nahIM hama nArI, varana na jAta hamArI, nahIM hama nAte nahIM hama sIre, nahIM dIrgha nahIM choTA, nahIM hama bhAI nahIM hama bhaginI, nahIM hama bApa na beTA, nahIM hama manasA nahIM hama sabadA hama tanakI dharaNI, nahIM hama bheja bhekhadhara nAhIM nahIM hama karatA karaNI." AcArya pArjacaMdrasUrinI hariyALImAM paNa nakArAtmaka abhivyakti dvArA varNana karavAmAM AvyuM che tenI keTalIka paMktio nIce mujaba che. te viNa saraga naraga nahIM te viNa, te viNa nahIM pavana te pANI re, te viNa mugati sugati nahIM, te viNa nahIM samakita mithyAta re, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ''nahIM vAMjaNI nahIM gAMbhaNI, chorU jaNe rasAla moTI'' "nahIM huM paraNI nahIM huM kuMvArI, putra jaNAvaNa hArI'' "nahIM jAuM re huM sAsarIye, ne nahIM jAuM huM pIyarIye' kavi ajitasAgarasUrinI hariyALImAM paNa Avo prayoga thayo che. 265 'vinA vAdaLI jharamarajharamara akhaMDa dhAra varase varasAda'' kavie pratyeka paMkitamAM 'vinA' zabda prayoga karIne abhinava racanA kauzalya darzAvyuM che. "nahi hAtha para nahi pAyapara gardana upara paNa te nahi' "bhUmi nathI huM jaLa nathI huM agni ke vAyu nathI'' hariyALI kAvya zailImAM abhivyaktinI navInatAno paricaya uparokta paMktiothI thAya che. samasyAmUlaka hariyALImAM javAba zodhavA mATenI vigato kAvyavANImAM ApavAmAM Ave che. ane teno artha vicAratAM javAba maLe che. "pAMca akSara che. suMdara tehanA zodhI lejo nAma'' 'maMgalakArI aMtyAkSara viNa sahuye jaga jasa kahave re'' 'doya varanakA nAma hai jisakA, isakA nAma kAmahI kamAlA''. 'jasa cAra ke cha akSara taNuM re lola, jevuM nAma che, tevuM kAma jo.'' sAmAnya rIte varNanAtmaka hariyALImAM tenA varNana uparathI javAba zodhavAno che tema chatAM apavAdarUpe kaviyaNakRta hariyALInI chellI kaDImAM teno javAba paNa darzAvyo che. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 "nokA2vAlI dhyAna dharatAM, mukti pAme kevalI savi, AzapurI karmacUrI'' hariyALInI chellI kaDImAM kavinA nAmano sIdho ullekha thayelo hoya che. madhyakAlIna kAvya paraMparAmAM A lakSaNa sarva sAmAnyapaNe najare paDe che. AnaMdaghana kahe suNa bhAI sAdhu, e padase nirvANa, kabahu ja2nI pherI na upaje, suMdara sukhameM rahe samAI, hIrakAkSare racI hariyALI samabhAvI e jinanI re. thaI moTA artha te kahejo re, zrI zubhavIrane vAlaDI re, dhanaharSa paMDita Ima kahe, jinavara Ima bhAkhe. vinayasAgara muni Ima upadeze dharmamati mana lAvo. kAMtivijaya kavi eNIpere bolyA, suNajo nara ne nAra. maNiprabhavijayajIe hariyALI racanAmAM potAnA nAmano sIdho nirdeza karavAne badale samasyA dvArA kavinuM nAma zodhavAnuM che. eTale hariyALI ne aMte paNa artha zodhavAno prayatna karavo paDe che. sarpanA mAthe kaho zuM zobhe ? ratna taNI zuM kahIe ? rAjavI yuddha karI zuM pAme ? kavinuM nAma ema lahIe.' 'maNiprabhavijaya' hariyALIonI samIkSAtmaka vigato dvArA tenA gUDhArthanA paricayanI sAthe kavipratibhAnI viziSTatA dRSTigocara thAya che. vividha prakAranI hariyALIo kAvyanA niratizaya rasAsvAda mATe anukULa vAtAvaraNa sarjavAmAM saphaLa nIvaDI che. adhyAtmavAdanA vicAro uparAMta vinodavRttine lakSamAM laIne keTalAka zabda prayogo dvArA kAvya racanAno paricaya thAya che. phUlanImALA, dAMDo, navakAravALI, paDachAyo, jinavANI, Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 kAyA, sthApanAcArya, purAla vagere vinodayukta zabdo hovAnI sAthe teno adhyAtma mArgamAM saMdarbha rahelo che, e vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevI che. vinoda karatAM mahatvanI hakIkata to hariyALInA gUDhArthane pAmI AtmajAgRti dvArA adhyAtma sAdhanAmAM joDAvAno sarva sAmAnya vicAra pragaTa thayo che. hariyALI e sAdhanAnuM aMtima lakSya nathI paNa A mArganuM darzana karAvatI kAvya racanA che. tattvajJAna ne sAdhanAnA gahana mArgane A zailImAM vyakta karIne tenA prasAda mATeno prazasya puruSArtha hariyALIo dvArA thayo che. kAvyavizva virATa che temAM hariyALI kAvyo dvArA tenI bhavyatA, vistAra, vividhatA sAhityanuM abhinava AbhUSaNa che. kAvya zAstra vinodana kAlo gacchati dhImatAm vyasana tu mUrkhANAM nidrayAkalahena vA nA buddhizALI mANasono samaya kAvya ane zAstranA vArtA-vimarzasvAdhyAyamAM vyatIta thAya che jyAre mUrkha mANasono samaya vyasananuM sevana, nidrA ane kalaha (jhaghaDo-kaleza)mAM pasAra thAya che. hariyALI gUDhArtha ane rahasyayukta kAvya racanA che. temAM rahelI sAdhanAnI anubhUtinA vicAro sAMpradAyika tatvadarzanane sparze che. kavi hariyALInA mAdhyama dvArA tatvanI kaThina vigatonuM pracalita rUpako ane pratIkonA prayogathI saraLa ne sugrAhya banAve che. nirguNa upAsanAnI vicAradhArAne sarva sAdhAraNa janatA sudhI pahoMcADavA mATe hariyALI kAvyo jJAnamArganuM pratinidhitva kare che. sAMpradAyika zabdaprayogone pratIkAtmaka rIte sthAna ApavAmAM AvyuM che. AnaMdaghanajInI hariyALIonI keTalIka paMkti A saMta kabIranI sAthe samAna rIte sthAna dharAve che. banne samakAlIna hovAthI eka bIjA Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 para prabhAva paDayo che paNa AnaMdaghanajI para kabIrano ke kabIra para AnaMdaghanajIno prabhAva paDayo che te nizcita karavuM kaThina che. 'eka acaMbhA dekhAre bhAI DhADhA svayaM carAvai gAI" (pA.149) "avadhU gyAna lahira kira mAMDIre.'' (pA.148) avadhU jAgata. nIMda na kIje'' (pA.354) "avadhU eso jJAna vicArI, jyuM bahuri na hai saMsArI'' (pA. 271) "avadhU esA gyAna vicAri tApe bhaI puriSa the nAri' eka acaMbhA esA bhayA karanI thaI kAraNa miTi gayA' (pA. 243) AnaMdaghanajInAM pado hariyALI ane sajajhAya tarIke paNa prasiddha che. emanAM pado mukhyatve tattvajJAna, yoga, adhyAtmajJAna, vairAgya, prakRtidarzana, sumati ane zraddhAnI paraspara ukita, sumatino vihAlApa, sumatinI anubhavapratinI ukti, sumatinI zuddhacetanA pratinI ukti, svAnubhavadarzaka sahiSNutA vagere viSayone sparze che. kalpanAno camatkAra pratIko, rUpako ane gUDha rahasyavALI hariyALIo emanI adhyAtma sAdhanAnI siddhinI sAthe virala kavipratibhAnuM darzana karAve che. hariyALImAM kalpanAnI keTalIka vicitratA jovA maLe che. sAsu bALakumArI, piyujI pAraNAmAM jhule, paraNI nathI chatAM jaMjALa, kIDIe hAthIne janma Apyo, sasalo hAthI sAme thayo, lokhaMDa tare ne taraNuM DUbe, sUraja ajavALuM navi kare, dAMta nathI chatAM cAve, eka puruSa sAta strIne mastaka upara upADe, sevaka AgaLa sAheba nAce, vezyA ghumaTo kADhe, beTIe bApane janma Apyo, haraNanA baLathI DuMgara Dole, paga vagara cAle, sasaro sUto che ane vahu hIMDoLe che, nArI moTI pati nAno, merUparvata para hAthI caDhyo, hAthI upara vAMdaro beTho, sutarane tAMtaNe siMha baMdhAyo, kIDI sAsare cAlI, DuMgara UDIne AkAzamAM cAle, napuMsaka nArIne bhogave, Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 UMTa baMsarI vagADe, kAnathI jue ane AMkhathI sAMbhaLe vagere kalpanAothI vicitratA ane Azcarya utpanna thAya che, paNa AvI kalpanAonuM sAcuM rahasya, gUDhArtha jANIe tyAre aparaMpAra AnaMda thAya che. hariyALI prakAranI kAvya racanAmAM vicitratA e noMdhapAtra lakSaNa che. AtmAne uddezIne upadezAtmaka nirUpaNa jovA maLe che. cetana ceto catura abolA, sUtA jAgo re, mArA naNadanA vIrA, dvArA upadezanuM sUcana thAya che. jJAnagarbhita "havyaMjanano hAhAkAra ane harSa harSa muni kalyANaprabhavijayajIe kalyANa kautuka kaNikAmAM 'ha vizeno kaTAkSayukta paricaya ApIne hariyALI vizeno saMdarbha darzAvyo che. "ha thI zarU thatI hariyALImAM paNa kautuka che. jJAnagarbhita "ha" vyaMjanano hAhAkAra ane harSa vidyAbhyAsanA prathama pagathIyAmAM mULa pAyArUpa mULAkSaro ane bArAkSarInI paMktimAM batrIza vyaMjana Ave che, te mAMhelo chello vyaMjana je mahAprANa "ha" che, te eka samaye paMDitonI mahAsabhAmAM pokAra (hAhAkAra) karavA lAgyo ke vyaMjanamAM mAro chello naMbara rAkhyo che tethI huM ghaNo ja dIlagIra chuM, kAraNa ke mArAthI nAnA vyaMjanone paNa mArAthI uparanI paMktimAM goThavIne mane atyanta anyAya Apyo che, mATe e bAbatamAM mArI araja e che ke tamo jagata prasidhdha duniyAnA DAhyA vidvAnoe mane adala insApha ApI uMca paMktimAM mUkavA kRpA karavI, tyAre kavioe tene kuzaLatApUrvaka UMDo vicAra karI javAba Apyo ke he "ha' tuM zA mATe Ama hAhAkAra ne hAyavoya kare che, tuM zAnta citte vicAra karIza to mAluma paDaze ke je chello che, te ja citte vicAra karIza to mAluma paDaze ke je Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 chello che te ja pariNAme pahelo ja che. jo sAMbhaLa, tane kyAM kyAM pahelo naMbara malyo che, ane kevA mahAna jyortidharoe ane pUrve thaI gayelA moTA moTA zAstrakAra mahArAjAoe tArUM sanmAna ane satkAra karIne maMtrAkSaronI racanA jevA ucca sthAne prathama daraje padharAvyo che. prathama to zrI sidhdhacakra bhagavAnanI zAzvatI be oLI je daravarSe varSamAM be vAra caitra mAsamAM tathA Aso mAsamAM Ave che, jenI puSkaLa ArAdhanA gAmogAma ane zahere zaheramAM thAya che tenA maMtrAkSaro madhya gagana bIjarUpe tAruM sthAna che. te pachI hAM hIM vigere maMtrAkSaromAM paNa tAruM agrasthAna che. pUrve thaI gayelA tapasvI muni harikezI munivare tathA bAvIsamA tIrthaMkara neminAtha bhagavAnanA bhAI zrI kRSNa vAsudeve harinAma dhAraNa karIne tathA svargAdhipati iMdra mahArAjAe harinAma dhAraNa karIne temaja mahAna dhuraMdhara evA caudazo cuMvAlIsa graMthanA kartA zrImAna haribhadrasUrizvarajI mahArAjAe tathA kalikALa sarvajJa paramArhat kumArapALa bhUpALa pratibodhaka zrImAna hemacaMdrasUrizvarajI mahArAjAe ane dillIpatI mogala bAdazAha akabarazAha pratibodhaka ahiMsAnA prakhara upadezaka temaja jaina dharmano jhaMDo jagatamAM pharakAvanAra zrImAna hIravijayasUrizvarajI mahArAjA (hIralAdAdA) e ityAdi pUrvAcAryoe potAnA nAmamAM prathama pade birAjamAna karyo che. temaja vividha pUjA saMgrahanA kartA zrImAna prasiddha vaktA kavi paMDita panyAsa pravara zrI vIravijayajI gaNivarajI mahArAjAe abhUta kautuka kuzaLa kalyANakArI zrI hariyALIomAM paNa prathama (ha) tArUM ja gaurava jaNAya che. mATe he "ha" have tArI dIlagIrI dura karI harSa AnaMdamAM magna thaI rAjIrAjI thaI javuM joIe, e sAMbhaLIne "ha" to ghaNo ja khuzIkhuzI thayo thako atyaMta ullAsapUrvaka khaDakhaDa hasavA lAgyo, nAcavA lAgyo, te joI tenA hitasvioe paNa tene sabhA bharIne mubArakabAdI tathA dhanyavAda Apyo. Iti zubha bhavatu. samApta vyaMjanAdhipati mahAprANe hajAra varNana. (saMdarbha : kalyANa kautukakaNikA) pAna naM-21 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 prakaraNa - 5 upasaMhAra jaina sAhitya anya prAdezika bhASAonA sAhityanI tulanAmAM sAMskRtika mUlyonuM jatana ane saMvardhana karIne samasta mAnava samudAyane sAttviktAnA saMskAronA siMcana dvArA jIvana cetanavaMtu ane zAMtidAyaka karavAmAM mahatvano phALo Ape che. madhyakAlIna kAvya sAhitya pratye daSTi karatAM vividha prakAranAM kAvyo vipula pramANamAM sarjAyAM che, temAM hariyALI kAvyaprakAra suSupta dazAmAM che tenI samRddhi darzAvavA mATe svarUpa ane vibhAvanA dvArA ema jANavA maLe che ke UMcI kavipratibhA vagara hariyALI kAvyanuM sarjana thaI zake nahi, sarjakane vatte oche aMze janmajAta sarjana prakriyAnI bakSisa maLI che, teno ArvibhAva emanI kRtiomAM daSTigocara thAya che. hariyALI kAvyonuM Agama graMthonA samayathI ane saMskRta bhASAmAMnI vaidika paraMparAthI vartamAna samaya sudhI sarjana thaI rahyuM che. yoga sAdhanA ane bhaktinA samanvayavALI A kAvyasRSTimAM vihAra karavAno abhUtapUrva AnaMda avarNanIya che. saMzodhana pravRttinA pariNAme A kAvyaprakArane prakAzamAM lAvavAno vinamra prayAsa karyo che. sAhityanA samRdhdha vArasAne saMzodhana dvArA pragaTa karI zakAya che te daSTie A saMzodhana sAhityanI vikAsa yAtrAmAM namUnArUpa banI raheze. saMzodhana pravRtti anya kSetromAM cAle che tenI tulanAmAM sAhityanA kSetramAM ochI che. bhautika suvidhAo mATenAM anya saMzodhano mAtra A janmamAM ja upakAraka nIvaDe che. jyAre dhArmika sAhityanA saMzodhana dvArA eka adanA mAnavIthI AraMbhIne samasta janasamudAyanA kalyANanI udAra ane udAtta bhAvanAne caritArtha karI zakAya che. sAhityano mAnava samAja para UMDo prabhAva paDe che. te daSTie AvI viziSTa kRtio dvArA baudhdhika Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 vinodanI sAthe nirdoSa AnaMda pUro pADe che. hariyALInA svarUpalakSI abhyAsathI teno kAvya tarIke vistRta paricaya thAya che, taduparAMta temAM navAM parimANo nihALI zakAya che. madhyakAlIna kAvya prakAronI vividhatAmAM cAra cAMda lagAve tevI enI kAvya sRSTi che. paMnyAsa dharaNendrasAgarajI saMpAdita AdhyAtmika hariyALI pustakamAM hariyALIono saMcaya thayo che. keTalIka hariyALIono sAmAnya artha Apyo che ane bAkInI hariyALIo sudhanaharSa ane anya kavionI che teno gUDhArtha A pustakamAM pragaTa karavAmAM Avyo che. pro. hIrAlAla kApaDiyAnI varNa (svara-vyaMjana) vyavasthAno Azraya letI prayogazIlatAno paricaya hariyALI saMcaya' pustakamAMthI maLe che. hariyALI vize uparokta prakAzana prApta thAya che. hariyALI svarUpa ane vibhAvanA pustaka pragaTa karIne tenI lAkSaNiktAnI sAthe sAthe aitihAsika vigato dvArA svataMtra kAvya prakAra tarIkenI tenI pratibhAnuM darzana karAvavAmAM AvyuM che te A prakAzananI vizeSatA che. hariyALI svarUpano anya prAdezika svarUpo sAthe tulanAtmaka abhyAsa karavAthI kAvya sAhityanI vistarelI kSitijano abhinava unmeSa jovA maLe che. saMskRta, aMgrejI, baMgALI, marAThI, hindI, rAjasthAnI, arabI, phArasI bhASAonI AvI kRtio joIe chIe tyAre ema lAge che ke sAhityane koI eka bhASA ke pradeza sAthe saMbaMdha nathI paNa vizvanI vividha bhASAomAM teno prasAra thayo che. sAhityano jIvana sAtheno avicchinna sabaMdha pragaTa thAya che. sAMpradAyika sAhityamAM samayane anurUpa kalAtattva nihita che paNa mAtra kalAtattvanI mAvajata eja sarjakanI sarvopari pravRtti nathI. kalA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 ane jIvanano samanvaya sadhAya, jIvana mUlyono hrAsa thato aTake ane saMskAra saMvardhana thAya e sarjaka dvArA sidhdha thAya to te sAhityanI paNa uttamottama upalabdha che. AvA sAhityamAM sarjakanI udAtta mAnava cetanAno hRdayasparzI AviSkAra thayelo hoya che. arvAcIna jaina sAhityano itihAsa, jaina sAhityanI navalakathAo, jIvanacaritra, vipula kathAsAhitya, nATaka, bALa sAhitya, vivecana, patrakAratva, sAmayiko, anuvAda pravRtti, hastapratonuM saMzodhana-saMpAdana, vagere kSetromAM jaina sAhityanI samRddhi ne ojasa khANamAM pUrAyelA kiMmatI ratno samAna che, enI jhaLahaLatI kAMtithI jIvanapaMtha ujjavaLa bane temAM kroI zaMkA nathI. A siddha karavA mATe saMzodhana pravRttine vadhu gatizIla karavAnI AvazyakatA che. ApaNA samRddha sAhityanAM upekSita kSetromAM lekhako, saMzodhako ane sAhityarasika varganA lokoe utsAhapUrvaka padArpaNa karIne tenA vikAsamAM sahabhAgI banavuM joIe. tenAthI zrutajJAna bhakti nimitte jJAnano kSayopazama ane svAdhyAya dvArA (atyaMtara ta5) sadbhAvanA jAgRta thAya che. bhavAMta2mAM paNa tenA prabaLa saMskAro punarjIvita thatAM AtmonnatinA rAjamArga para yAtrA karI zAzvata sukhanI prApti sahaja banI jAya che. jaina sAhityano abhyAsa ApaNA sAMskRtika, dhArmika ane samAjaghaDataranI trividha prakriyAmAM pUraka bane tevI samartha zaktino vAcakone paricaya thAya evI manokAmanA ucita lekhAze. mArI matimaMdatAne kAraNe jina zAstra virUddha lakhAyuM hoya to vinamrabhAve kSamA yAcuM chuM. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 6. pariziSTa prahelikA eTale ukhANAM jenI vyAkhyA che praheniA yathA nAma para: saMvidyute tAdza guptA nidhAnam| nAma e rIte gupta rAkhavuM ke jethI sAmenA mANasane saMdeha thAya. AvA zlokothI tarkazakti vadhe che ane arthanI vividhatAno khyAla Ave che. udA. nIce pramANe che. na tasyAdirna tasyAnto madhye yastasya tiSThati / tavAccasti mamAcyasti yadi jAnAsi tavada // jemAM 'na' pahelo AdimAM che ane 'na' aMtamAM che. vacce jemAM 'ya' rahelo che je mArI ane tArI banne pAse che. jo jANatA ho to kaho. jeno Adi ane aMta nathI ane madhyamAM rahe che. (javAba : nayana) kRNNa mukhI na mArjArI dvijihvA na ca sarpiNI / paMca bhartrI na pAMcAlI yo jAnAti sa paMDitaH // kALuM mukha che chatAM bilADI nathI, be jIbha che chatAM sApaNa nathI, pAMca pati che chatAM draupadI nathI, A je jANe che te paMDita che. (javAba : klama) apadA dUragAmI ca sAkSaro na ca paNDitaH / amukhaH sphuTavaktA ca yo jAnAti sa paNDitaH // paga vagarano che chatAM dUra gamana kare che, pote sAkSara che chatAM paMDita nathI, jene mukha nathI to paNa spaSTa vaktA che, tene je jANe che te paMDita che. (javAba : kAgaLa-lakhelo athavA- patra) Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 suvarNAlaMkRtA kanyA he mAlaMkAra vrjitaa| sA kanyA vidhavA jAtA gRhe roditi ttptiH|| artha suvarNanAM alaMkAro dhAraNa karelAM che. suvarNanAM (sonAnAM) alaMkArono tyAga karyo che. je (strI) vidhavA banI che teno pati ghera rUdana kare che. AvA virodhIbhAsavALAM vidhAnothI Azcarya thAya che. Ato zabdArtha che teno gUDhArtha nIce pramANe che. suvarNa uttamavarNa rUparUpano bhaMDAra samAna strI che. zarIranuM saundarya naisargika rIte ja suMdara hoya to tenAthI te strI zobhe che. zarIranAM aMgo, sapramANa rUpa e alaMkAra samAna zobhA Ape che eTale rUpa ane mohaka saundaryavALI strI che. suvarNa sonAnAM AbhUSaNono tyAga karyo che teno artha e che ke prathama paMktimAM darzAvyA pramANe sarvAga suMdara strI che. eTale teNIe sonAnAM AbhUSaNono tyAga karyo che. A strI vidhavA che paNa ahIM vidhavAno artha vizeSa vadhAre pati vALI che eTale ke vezyA che. vezyAne ghaNA pati hoya che. ghaNA pativALI strI-vezyA che. AvI strIno pati ghera raDato hoya te svAbhAvika rIte samajI zakAya che. prahelikAno A saMdarbha hariyALI svarUpanA vikAsanuM eka vinodayukta udAharaNa che. vRkSAgra vAsI na ca pakSirAjaH trinetradhArI na ca bhUtanAthaH taNaM ca zaiyA na ca rAjayogI jalaM ca bibhrat na ghaTo na meghaH // 1 // arthaH vRkSanA agra bhAga upara rahe che paNa te pakSI nathI. traNa AMkhavALA che chatAM zaMkara nathI. ghAsanI zaiyA che chatAM yogI nathI. che. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 pANIne dhAraNa kare che chatAM te ghaDo nathI ane megha paNa nathI. (javAba : zrIphaLa - nALiyera) vRkSanA agrabhAga upara pakSI samAna rahe che. zrIphaLane zaMkara samAna traNa netra che. ghAsanI zaiyA eTale ke zrIphaLanA uparanA resAonA samUha zaiyA samAna che. zrIphaLanA aMdaranA bhAgamAM ghaDo ke megha nathI chatAM jaLane dhAraNa kare che. kuTa prazna : tAtena kathitaM putra lekhaM likha mmaajnyaayaa| na tena likhitaM lekhaH piturAjJA na lopitA / / pitAe putrane kahyuM ke mArI AjJAthI lekha lakha. teNe lekha lakhyo nahi ane pitAnI AjJAnuM pAlana karyuM. kUTa artha - na tena eTale namra artha karavAthI teNe lekha lakhIne AjJA lopI nahi. suvarNasya suvarNasya suvarNasya ca jAnaki / preSitA tava rAmeNa suvarNasya ca mudrikAH // hanumAna kahe che te jAnakI ! tamArA rAme suvarNanI suvarNanI suvarNanI suvarNanI vIMTI mokalI che. 1 suvarNa eTale caLakto raMga (glittering) 2. suvarNa - suMdara akSara 3. suvarNa - 80 rati vajana 4. suvarNa - sonuM. sonAnI ema suvarNa zabdanA cAra arthavALI hanumAnanI ukti che. (saMdarbha subhASita ratna bhAskAgAra) Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 pratIkAtmaka hariyALI (sArtha) pAMco ghore ratha eka jutA sAhiba usakA bhItara sotA, kheDu usakA madamata vA2A ghoro ko dauravana hArA, dho2e lucce uDa uDa cAhe rathako phe2I uvaTa vAhe, viSamapaMtha ciMhu aura aMdhIyArA to bina jAge sAheba pyArA. (1) kheDu 2thako dura doDAve be khabarI sAhiba du:kha pAve, ratha jaMgalameM jAya asujhe sAhiba soyA kachu na bujhe. (2) cora ThagorA vA~ mIla Aye, donoM ko mada khAle khAye, 2tha jaMgala meM jIrana kInA mAla dhanIkA utAra dInA, dhanI jAgyA taba kheDu bAMdhyA rAsa paroNA le sIra sAMdhyA, cora bhage ratha mAraga lAyA apanI rAja vinaya phira pAyA. (3) (upA. vinayavijayajI) vinayavijaya upA.jInI A hariyALI pratIkAtmaka prakAranI che temAM jIvAtmA bhavabhramaNa kare che ane manuSya janma niSphaLa gumAvI de che, tenA saMdarbhamAM abhivyakti karavAmAM AvI che. zabdArtha H eka rathane pAMca ghoDA joDavAmAM AvyA che. teno mAlika aMdara sUto che. te mAlika madamasta banIne ghoDAne dore che. AgaLa lai jAya che. ghoDA sIdhA cAlatA nathI, ADAavaLA cAlIne rathane avaLe mArge lai jAya che. te paMtha viSama che. tyAM gADha aMdhakAra che to paNa teno mAlika jAgato nathI. mAlika rathane gametema doDAve che ane te duHkha pAme che. AvI rIte jatAM rastAmAM cora maLyA ane abhimAnamAM garakAva karI dIdho. AvI rIte pharatAM ratha jIrNa thai gayo eTale rathamAMthI mAlikane utArI dIdho. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 AvI sthitimAM-2thano mAlika jAgI gayo paNa kheDUte ene bAMdhI dIdho ane rAsa (doraDuM) paroNuM laIne mastaka para lagAvyuM tyAre cora bhAgI gayo ane ratha sIdhA raste AvI gayo (sAcI dizA-mArga) chevaTe potAnuM gumAveluM sAmrAjya pAmI gayo ema vinayavijayajI upA. kahe gUDhArtha pAMca ghoDA eTale pAMca indriyo ane tenA viSayo. ratha eTale zarIra sAhiba eTale mAlika-AtmA. zarIrarUpI rathane pAMca IndriyorUpI ghoDA tene doDAve che. indriyo judA judA viSayomAM doDe che. vAsanAmAM bhaTake che. kheDu eTale mana. manuSyanuM mana A viSayomAM madamasta banI gayuM che. pariNAme jIvanarUpI ratha AgaLa vadhe che. mananI IcchA pramANe viSayo tarapha pUrapATa doDe che. pAMca indriyo AkAzane paNa AMbI jAya tevI avanavI icchAo karIne uDyA kare che jethI zarIrarUpI ratha avaLe mArge vaLI jAya che. (unmArge jAya che.) mATe A Indriyo mATe lucco zabdaprayoga karyo che. (Cunning) have avaLe mArge gayelo jIvanaratha viSama-aMdhakAramaya mArgamAM jAya che. jyAM cotarapha ajJAnarUpI aMdhakAra che. chatAM AtmA jAgato nathI. (Conscious) mananI icchAo eTalI prabaLa che ke AvA mArgamAM paNa indriyanA viSayo jIvAtmAne doDAve che, rajhaLAve che. AvA rajhaLapATa ane mithyA doDane kAraNe jIvAtmA pArAvAra duHkha bhogave che. jIvanaratha ajJAnatAmAM phasAyo che. sAco mArga dekhAto nathI, chatAM paNa teno AtmA jAgato nathI (bujhato). AvA bhayaMkara mArgamAM ThagAI karanAra rAgadveSarUpI cora maLyA ane emane (core) jIvAtmAne moharUpI mada-madirA pIvaDAvI eTale ekato unmArga temAM ajJAnatAno abhizApa uparAMta rAga dveSanI pariNati aMte moharAjAnuM sAmrAjya pragaTa thayuM, AvI sthitimAM zarIra Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 utArI dIdhuM. (tyAga karyo) mAlano artha - AtmAnI saMpatti-jJAna, darzana, caritra, tapa Adine gumAvI dIdhI. have mAlika AtmA ekadama jAgI gayo, bhAnamAM AvI gayo. tyAre manathI baMdhAyo che. zarIra vRddha thAya paNa mana to sadA yuvAna che. manathI to rAga dveSa ne moha rahyA che tyAre IndriyorUpI ghoDAne vaza karavA mATe vrata-niyama-tapa-japa Adino rAsaparoNA samAna upayoga karIne AtmAe sthiratA meLavI. saMkalpa zaktithI virati dharmanI ArAdhanA karIne manane vaza karyuM. eTale rAga dveSarUpI cora bhAgI gayA-samatA-upazamabhAva sthiratA AvI gaI eTale jIvanarUpI ratha sanmArge AvI gayo. atyAra sudhI indriyonA viSayomAM rakhaDIne rajhaLelo jIvAtmA have brahmajJAna - brahmatejanA prakAzathI sAcI dizAmAM AvI gayo. chevaTe AtmAe potAnuM sAmrAjya AtmAnI saMpatti jJAna darzana cAritra Adi guNayukta svasvarUpa siddhabuddha sthitimAM AvI gayo. vinayavijayajI upA. kahe che ke jIvAtmAe potAnuM asala maulika svarUpa prApta karyuM. harIAlI paMDita kauo artha vicArI e harIAlI kAmaNagArI | nArI nirupama neha ja dIsaI dekhI naranArInuM manaDuM hIMsAI / 1 / dIsaI nAnI guNamaNi khAnI rAya-rAye tehani sahU mAnI | baI nAri malI naI nara nIpAyo tehani nAri nijavaMza dIpAyo | 2 | tehano vAsa achaI vanamAMhi UbhI anizi rahaI ucchAhi ! AdaramAna bahu tehani deI jaga saghalaI mAni kara leI || 3 | kRzodarI naI bahu putra prasavaI pAra nahI tehanA putrano puhavaI. pAyavihUnI(sI) karavihuNI puraNa Asa karaI te sahUnI || 4 || Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 na jeNaI te nArI samIpaI na AvaI te naraniM koI vi bolAvaI / tehasyuM je ghaNuM neha lagAvaI sukha saMpatti bahulI te pAvaI // 5 // cyAri nAri ehavo paNi teneM nara sevaI chaI ahanirzi jehaneM / pragaTa bAla navi bolaI kahII ANa akhaMDita sahu nIra vahII / / 6 / / sAta divasanI avidha kahyo nahIMtara garava koI mata vahyo / vAcaka zrI jasavijayarni sIsiM tatva vijaya kahaI manaha bagIsi || 7 || (anusaMdhAna - aMka 15mAM prakAzita) artha : 1. he paMDita ! A kAmaNagArI hariyALIno artha vicArIne kahejo. A nArI anupama che ene joIne naranArInuM mana kheMcAya che. 2. e dekhAvamAM nAnI che paNa guNonI khANa che, ene rAya-rANA paNa mAne che, be nArIe maLIne eka nara utpanna karyo ane e nare potAno vaMza dIpAvyo. 3. eno vAsa vanamAM hoya che. e hamezAM utsAhapUrvaka UbhI hoya che jagata ene ghaNuM mAna Ape che, AdarapUrvaka hAthamAM le che. 4. e pAtaLI che paNa ghaNA putrone janma Ape che. enA putrono pRthvI upara koI hisAba nathI, e hAtha-paga vinAnI che paNa badhAnI AzA pUrI karanArI che. 5. A nArI jenI pAse na jAya tevA puruSane koI bolAvatuM nathI. je puruSa A nArI para prema rAkhe che te bahu sukha saMpatti pAme che. 6. jene cAra patnI che evo eka nara A nArIne haMmezA seve che. A nArI pragaTa rIte bolatI nathI paNa tenI AjJA badhAya pALe che. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 7. A hariyALIno artha sAta divasamAM kahejo, nahIMtara garva mUkI dejo. vAcakaja vijayanA ziSya tattvavijaya AnaMdathI pramANe kahe che. javAba : A nArI eTale kalama. be nArIe maLIne nara utpanna karyo-kalama ane zAhI baMne maLIne akSara pADe che. kalama biru jevA ghAsamAMthI bane che. je jaMgalamAM nadI nALAmAM Uge che. ane UMcuM hoya che. putro eTale akSara, cAra patIvALo puruSa eTale cAra AMgaLI. arthakartA : munizrI bhuvanacaMdrajI ghorA juTha haya mata tuM bhUle asavArA tuM hIM mudhA haya laga tohe pyArA aMte ho gayA nyArA are cIja Darajya dase uvaTa cale aTArA jIne kare taba soyA cAhe khAne to huMzIyArA khUba khajInA kharaca khIlAo dho saba nyArA matavArA asavArIkA avasara hoya gaLIyA hove gamArA chInu tAtA chInu pyAsA khidamata bahota karAvanArA dUra dore jaMgalame DAre, jhure dhanI bicArA karo caukaDA cAtura cauksa dho cAlaka cArA dho isa ghore ko vinaya zIkhAo yuM pAvo bhavapArA. rAmAyaNa - (rUpakAtmaka hariyALI) (rAga sAraMga) - virAje rAmA ina ghaTa mAMhi marmI hoya marama so jAne mUrakha mAne nAhiM. vi. zALA Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 AtamarAma jJAna guNa lachimana sItA sumati sameta, zubha payoga vAnara dalamaMDita vara viveka rana kheta. vi. dharA dhyAna dhanuSa TaMkAra zora suni gaI viSe dina bhAgi, gaI bhasama mithyAmati laMkA, baDhi dhAranA Agi. vi. kA jo ajJAna bhAva rAkSasakula, lahe nikAcita sUra, jujhe rAma doSa senApati saMzaya gaDha cakacUra. vi. zA vilakhita kuMbhakarana bhava vibhrama, pulakti mana dariyAva, zakti udAra vIra mahirAvaNa, setabaMdha sama bhAva. vi. pA mUrNita maMdodarI durAzA sajAge vara hanumAna, ghaTI catura gati paraNatisenA chuTa kSipaka gunavAna. vi. dAdA nirakhi zakati guNa cakrasudarzana, ude vibhISana dIna, phire karmAdha moha rAvanakI prANa bhAva zIra hina. vi. pachA ahi vidhi sakala sAdhu ghaTa antara hoI sahaja saMgrAma, yaha vyavahAra daSTi rAmAina, nice kevala rAma. vi. TA - devacaMdrajI (adhyAtmagItA - pA. 32) Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 1. * 2. 7. pustaka sUcI akalaMka graMthamALA puSpa-177 saMkalanakAra pro. kumudacaMdra jI. zAha prathama AvRtti - saM. 2049 AnaMdaghana padya ratnAvalI - motIcaMda gi. kApaDiyA prakAzaka : jaina dharma prasAraka sabhA - bhAvanagara prathama AvRtti - saM. 1971 3. AnaMdaghanajInAM pado bhAga - 1-2 - motIcaMda gi. kApaDiyA prakAzaka: zrI mahAvIra jaina vidyAlaya - muMbaI prathama AvRtti - saM. 2020 4. AdhyAtmika hariyALI - saMpA. paMnyAsa dharaNendrasAgara prakAzaka: zrI jaina zvetAM. mUrti. saMgha zrI ratnaprabha dharmagurUbhavana, AhIrakI havelI, jodhapura (rAja.) prathama AvRtti - I.sa. 1988 pa. zrI kalyANa kautuka kaNikA - le. munirAja kalyANapravijyajI prathama AvRtti - saM. 2011 kabIra vANI sudhA - DaoN. pArasanAtha tivArI prakAzaka: rAkA prakAzana-401, motIlAla naheru roDa, IlAhAbAda, pAMcamI AvRtti - I.sa. 1988 7. kabIra vacanAmRta - DaoN. vijayendra, DaoN. ramezacandra mizrA prakAzaka: nezanala pablIkezana hAusa, ra3, dariyAgaMja naI - dilhI . Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 8. kabIravANI vicAradhArA - DaoN. govinda triguNAyata prakAzaka: sAhitya niketana, zraddhAnaMda pArka, kAnapura - 1. 9. kabIragraMthAvalI - motIprasAda gupta lokabhAratI prakAzana : 15 e, mahAtmAgAMdhI mArga, IlAhAbAda prathama saMskaraNa - phebruArI 1969 10. kAvya sudhAkara - AcArya ajitasAgarasUri prakAzaka: zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara prathama AvRtti - I.sa. 1925 11. gaDulI saMgraha - A. buddhisAgarasUri 12. gujarAtanA saMta kavio ane bAula paMtha lekhaka : jayaMtilAla AcArya prakAzaka phArbasa gujarAtI sabhA, muMbaI 13. gujarAtI sAhityanAM svarUpo (madhyakAlIna) pro. maMjulAla majamuMdAra, AcArya buka Depo, vaDodarA prathama AvRtti - I.sa. 1954 14. jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa le.-mo. da.desAI, prakAzaka : zrI jaina zvetAMbara konpharansa, muMbaI prathama AvRtti - I.sa. 1933 15. jinavacana - saMpA. Do. ramaNabhAI sI. zAha prakAzaka: zrI jaina yuvaka saMgha - 35, saradAra vI.pI. roDa, muMbaI 16. jainayuga pu. 2 aMka 2-3 zrI jaina zvetAmbara konpharansa, pAyadhUnI, muMbaI Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 17. paMDita vIravijayajI svAdhyAya graMtha-saMpA-kAMtibhAI bI. zAha prakAzaka : zrI zrutajJAna prasAraka sabhA, amadAvAda prathama AvRtti - I.sa. 1996. 18. jinaguNamaMjarI saMgrAhaka - pU.sA.zrI svayaMprabhAzrIjI ma.sA. prakAzaka: jItendrakumAra caMdulAla zAha 44, hasamukha kolonI, vijyanagara roDa, amadAvAda - 380 013 saMvata 2043 19. svayam chanda - mahAkavi svayambha prakAzaka : rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura prathama AvRtti - saM. 2018 20. sahajAnanda sudhA. - saMpA. bhaMvaralAla nAhaTA prakAzaka : zrImad rAjacaMdra Azrama, ratnakUTa, hampI, mahaisUra prathama AvRtti - vIra saMvata - 2500 21. sAdhakano svAdhyAya prakAzaka: sumanabhAI maNilAla zAha 411, alakA sosA. esa.vI. roDa, aMdherI (vesTa) muMbaI 22. stuti taraMgiNI - le. maNiprabhavijyajI prakAzaka : zAha pukharAja jIvAjI rAjabhaMDArI godana ji. jAlora saMvata 2034 mAgazara suda - 6. 23. hariyALI saMcaya - le. pro. hIrAlAla rasikalAla kApaDiyA prakAzaka : zrI nemivijJAna kastUrasUri jJAnamaMdira, moTo rasto, gopIpurA, surata prathama AvRtti - I.sa. 1969, Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 24. hindI saMtokA ulaTabAMsI sAhitya - Do. ramezacaMdra mizrA prakAzaka : Arya bruka DIpo karola bAga, naI dilhI prathama AvRtti - I.sa. 1969 25. haMsaratama maMjUSA bhA-2. - saMpA. narendrasAgara ma.sA. prakAzaka : zrI zAsana kaMTakoddhAraka sUrijI jaina jJAnamaMdira po. ThaLIyA, ji. bhAvanagara. samApta Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakano paricaya * zAha kavinacaMdra mANekalAla (janmasthaLa : vejalapura, ja.tA. : 30-3-'36) * abhyAsa : bI.e. (onarsa), ema.e., bI.e., TI.DI., elaela. ema., pIeca.DI. * i.sa. 1955thI 1966 sudhI gajerA, Derola sTezana ane delola hAiskUlamAM zikSaka. * i.sa. 1966thI 1996 sudhI bhAdaraNa, khaMbhAta, kapaDavaNaja ane bIlImorA kolejamAM prAdhyApaka tarIke sevA karIne hAla nivRtta. * * haLavA nibaMdho, kAvya, vArtA ane dharma-saMskRtiviSayaka lekho lakhavAno zokha. jaina sAhityamAM sarjana saMzodhanapravRtti. * jaina sAhityamAM pIeca.DI.nI padavI prApta karyA badala 'yazobhUmi smAraka caMdraka' vijetA. (kavi paMDita vIravijayajI : eka adhyayana.) * sAhitya, saMskRti, zikSaNa, kAyado ane samAjasevAnAM kSetromAM abhiruci ane sevAkIya pravRttiomAM yogadAna. * i.sa. 1970nA sapTe. thI 1972 sudhIno rA (aDhI) varSano amerikAno zaikSaNika ane sAMskRtika pravAsa, ema.e. (1972-jUna), northa-isTarna yuni. bosTana, helisTana, velenTa, proviDansa, spriMgaphIlDa, pholarIvara, vesTa nyUTana, volvema, kremiMgahAma, baraliMgTana, voziMgTana DI.sI., DeTroiTa, philADelphiyA, kembrija, rokaporTa vagere sthaLomAM bhAratIya saMskRti ane dharmaviSayaka vArtAlApa. pragaTa kRtio : nemi vivAhalo, kavirAje dIpavajiya, jaina sAhityanI gajhalo, zrAvaka kavi manasukhalAla (saMzodhanagraMtha), kavipaMDita vIravijayajI : eka adhyayana (mahAnibaMdhano saMkSepa), biMba-pratibiMba (kAvyasaMgraha), lallunI lIlA (haLavA nibaMdho). AgAmI prakAzana. gajhalanI saphara, jaina sAhityamAM gItA kAvyo. zrI vizA nImA jaina samasta jJAtimaMDaLa vejalapura jaina saMgha, bIlImorA jainasaMgha, jaina sozyala grupa-bIlImorA, dakSiNa gujarAta yuni. prAdhyApaka maMDaLa- surata, vI. esa. paTela koleja-bIlImorA vagere saMsthAo dvArA sanmAnapatra- evorDaprApti. zALA-koleja ane sevAkIya dhArmika ane sAmAjika saMsthAomAM prasaMgocita pravacana ane vArtAlApa. patnI a.sau. kusumabahena, kiraNa, asti, kiMcit (putro), (svAti) zAzvatayazAzrIjI ma.sA. (putra). *