________________
૨૬૧
હરિયાળી કાવ્યોનું અવલોકન કરતાં કવિની બહુમુખી પ્રતિભાનો પ્રત્યક્ષ પરિચય થાય છે. તેનાં પ્રતીકો સમજવાં કઠિન છે છતાં પુરુષાર્થ કરવાથી આ કાવ્યોનો આસ્વાદ દીર્ધકાળ પર્યત અસર ઉપજાવે છે અને મનોમન આનંદાનુભૂતિ અનુભવી શકાય છે.
હરિયાળીઓનો અભ્યાસ કરતાં એમ જાણવા મળે છે કે તેમાં હિન્દી ભાષાનો પ્રયોગ વિશેષ થયો છે એટલે ગુજરાતી-હિન્દી અને મારવાડી ભાષાના મિશ્રણવાળી કૃતિઓ છે તો શુદ્ધ ગુજરાતી ભાષાના પ્રયોગવાળી કૃતિઓ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. જૈન સાધુ કવિઓનો ગુજરાત બહાર રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર આદિ રાજ્યોમાં વિહાર કરીને જતા હોવાથી જે તે પ્રદેશનાં ભાષાનાં શબ્દો અને તેનો પ્રભાવ પડયો છે.
કેટલીક રચનાઓમાં હરિયાળી શબ્દનો ઉલ્લેખ થયો છે. “એ હરિયાળી જે નર જાણે મુખે કવિ દેપાલ વખાણે” “વિનય સાગર ચતુર નર ભૂલો એ હરિયાળી જેમ હિત,
-
રાહ દેહિ સંભાલી.” એ હરિયાળીનો અર્થ જે કરે સજ્જનની બલિહારી” એ હરિયાળી જે નર કહેશ્ય વાચક જસ જપે તે સુખ લહેયે” “એ હરિયાળી અતિ ભલી રે સુણો પંડિત વંદ”
હરિયાળીમાં પ્રશ્ન પૂછ્યો હોય અને તેનો પ્રત્યુત્તર આપવાનો હોય તે વિશેનો ઉલ્લેખ થયેલો છે. હરિયાળી રચનાની વિશેષતાઓમાં આ હકીક્ત પણ ધ્યાન ખેંચે તેવી છે.
“નામ કહો તે નારીનું જો હો બુદ્ધિવંત” “પંડિત એનો અર્થ તે કહેજ્યો, નહીં તો બહુશ્રુત,
ચરણે રહેજ્યો”
