________________
૪૧
આઠ કૂઆ ને નવ વાવડીરે વોતો દોનોં સમય તલાબ મ્હારા રાજ. હાથી ઘોડા ડૂબ ગયા રે પણિહારી ખાલી જાય મહારા.
મહોરી રે હીયાલી રો અરથ કરો. જે થાને અરથ ન ઉકલે રે, થારે કાકોજીને તેડાવો મારા રાજ.
| મોરી રે હીયાલી રો અરથ કરો.
(ઉત્તર - કાચ, દર્પણ, આદર્શ) હિયાલી' પ્રહેલિકા સમાન છે. રાજસ્થાની કાવ્ય રચનાઓમાં પ્રહેલિકાના સ્વરૂપ ઉપરાંત પ્રહેલિકાનાં અન્ય પ્રકારોની સાથે ગૂઢાર્થ વ્યક્ત થયેલો હોય છે. તેનું મુખ્ય પ્રયોજન બુધ્ધિ પરીક્ષાની સાથે મનોરંજન કે વિનોદ પ્રાપ્ત કરવાનું છે. હરિયાળી રચના માટે સુપ્રસિધ્ધ કવિ સમયસુંદર છે. તેમાં પંડિતોની પાંડિત્યને પડકાર કરવામાં આવે છે. (Challenge), હરિયાળીમાં પહેલિકા સમાન એક શબ્દમાં જવાબ આપવાનો હોય છે. મુકરીની માફક વસ્તુના ગુણ, ક્રિયા વગેરેનું વર્ણન કરવામાં આવે છે. તેમાં અપ્રસ્તુતા અને ઉલટબાસી જેવો વિરોધ પણ રહેલો છે.
કવિવર ધર્મવર્ધનની રિયાલીનું ઉદા. - અત્રે નોંધવામાં આવ્યું છે. તેમાં એક પુરુષ કોણ? તેનો જવાબ “મન” છે. તેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. અરથ કહૌ તુમ બહિલૌ હનો સગર પિયાલી હૈ સાર ચતુર એક પુરુષ જગ માહૈ પરગડ સહુ બાળે સંસાર પાળા ચા પગ વિહુલો પરદેસ જામે, આવૈ તુરત બાપ ! બૈઠી રહે આપળે ધરિ બાપડો તૌ પિણ ચપલ કહાય રા ચા કોઈક તો તેહનૈ રાજા કહૈ કોઈ તો કહે રંક ! સાંચી સરલ સુબાળ કહે સહુ, બલિ તિજ ગાહે રે બંક ૩ ચ..
