________________
૨૧૬
વ્યંજનત્રિક ને સ્વરના યુગનું, પંચ મળ્યું એ જાણી રે, હર્ષે પુષ્પો ધવળ શરીરે; મોગરાની મતિ મોહી રે. ૪. એના નામની જોડ જગાવે, ક્ષપણકને ઉર ઊર્મિ રે; નામ રચાયું પ્રાભૃતકરનું, મતે દિગંબર કેરા રે. ૫. ‘નિશ્ચય’ નયની ફૂદડી ફરતી, ‘પ્રાકૃત’ ભાષા સેવી રે, ‘સાર’ અંતથી શોભે કૃતિઓ, જૈન યમીની નવલી રે. રચી હરિયાળી ‘રસિક–ચન્દ્રિકા', ઉપનામીના અર્થે રે, રાકા અષાઢી કુંજર-ગગને મંડિત નભ-કર વર્ષે રે.
૬.
૭.
વિ. - વ્યંજનોના પાંચ વર્ગ છે. જેમકે ક-વર્ગ, ચ-વર્ગ ઈત્યાદિ. આ પાંચમાં ક-વર્ગ સૌથી પહેલો છે. એ વર્ગનો પ્રથમ અક્ષર ‘ક્’ છે. એ આ હરિયાળી દ્વારા રજૂ કરાયેલા નામમાં સૌથી મોખરે છે. ઉ, ઊ, ઓ અને ઔ એ ઓષ્ઠ-સ્વરો ગણાય છે. એ આ ‘'ને જોઈને હરીફાઈમાં ઊતરે છે. - ૧.
એક ઓષ્ઠ-સ્વરે તો પોતાનું મૂળ છોડી દઈ અન્ય રૂપ ધારણ કર્યું અને એનો આકાર સાતના આંકડા જેવો રાખ્યો. આમ કહી મેં અહીં ‘ઉ’નું સૂચન કર્યું છે. એ ‘ઉ’ સાતડા જેવું રૂપ ધારણ કરી ‘ક્’ને પગે પડે છે. આમ ‘કુ’ બને છે, - ૨.
‘પૃથ્વી’ શબ્દનો પર્યાય ‘કુ’ છે. એ આ ઉપર્યુક્ત વિચારણાને સમર્થિત કરે છે. પૃથ્વી આ ‘કુ’ને જોઈને કપાળમાં જાણે તિલક કરે છે. આ ભાવ દ્વારા હું અનુસ્વારનું સૂચન કરું છું. ત્, થ વગેરે ‘દંત્વ’ અક્ષરો છે. એમાંનો એક ‘અ’ને સાથે લઈને-એની મદદથી દડબડ દડબદ દોડી આ ‘કુ’ને મળે છે. આ દંત્ય અક્ષર ‘દ’ છે એમ ‘દડબડ’ શબ્દથી આડકતરી રીતે સૂચવાયું છે. - ૩.
‘કુંદ’ શબ્દમાં ક્‚ ન્ અને ૬ એ ત્રણ વ્યંજનો છે અને ઉ અને અ
