________________
પ્રકરણ - ૪
હરિયાળી : અવલોકન
૨૪૯
હરિયાળી સ્વરૂપ અને વિકાસની સાથે સાથે હરિયાળીઓના દષ્ટાંતો દ્વારા તેની કેટલીક વિશેષતાઓ અને કાવ્ય શૈલીની વિગતો આ પ્રકરણમાં આપવામાં આવી છે. કવિતા કલાની સાથે અધ્યાત્મવાદની યોગ સાધના ને વિનોદ વૃત્તિનો સમન્વય કરાવતી કૃતિઓ કાવ્યપ્રકાર તરીકે માનસિક ઘડતરમાં અનન્ય ફાળો આપે છે.
પ્રતીક : હરિયાળીમાં પ્રયોજાયેલાં પ્રતીકો તરફ દૃષ્ટિ કરતાં નીચેની વિગતો પ્રાપ્ત થાય છે.
અધ્યાત્મ સાધના દ્વારા મોક્ષ પ્રાપ્તિનું અંતિમ લક્ષ્ય સિદ્ધ કરવાનું છે. આવી ગહન સાધનાની અનુભૂતિને ગૂઢાર્થયુક્ત કાવ્યવાણીમાં વ્યકત કરવામાં આવી છે. તેમાં રહેલો ગૂઢાર્થ સાધનાની અનુભૂતિનો પરિચય કરાવીને આધ્યાત્મિક વિચાર ધારાનું અમૃતપાન કરાવે છે.
પ્રતીકો વિવિધ પ્રકારનાં પ્રયોજાયાં છે. એક જ પ્રતીક સત્ અને અસત્ એમ બન્ને અર્થમાં પ્રયોજાય છે એટલે પ્રતીકની પસંદગીમાં કોઈ ચોક્કસ ધોરણ નથી. ‘હરિયાળી’ કાવ્યો અતિકઠિન હોવાથી લોકોનું તેના પ્રત્યે આકર્ષણ થાય અને કાવ્યો સમજવા માટે ઉત્સાહ દર્શાવે તેમ માનીને કવિઓએ લોકવ્યવહાર અને અધ્યાત્મ માર્ગના પરિચિત પારિભાષિક શબ્દો પસંદ કર્યા છે. આવા શબ્દો રૂપક તરીકે સ્થાન પામીને હરિયાળી કાવ્ય શૈલીને અનુરૂપ બની રહે છે.
કૌટુંબિક સંબંધોને લગતાં પ્રતીકો : પિતા, માતા, પુત્ર, પુત્રી, જમાઈ, સાસુ-સસરા, માસા-માસી, નણંદ, દાદા-દાદી, મહેમાન, શેઠ, યુવરાજ, રાજા-રાણી, પલંગ, મહેલ, સ્તંભ, બારણું વગેરે.
કેટલાંક પ્રાણીઓનો પ્રતીક તરીકે પ્રયોગ કર્યો છે તેમાં શિયાળ,
