________________
૧૫
હરિયાળી કાવ્ય વિશેનું પુસ્તક જૈન સાહિત્યના એક સુષુપ્ત કાવ્યપ્રકારને પ્રગટ કરવામાં મહત્વનું લેખાશે. સાહિત્યરસિક, જ્ઞાનપિપાસુ અને અધ્યાત્મપ્રેમી વર્ગના સભ્યોને માટે માર્ગદર્શક બનીને કાવ્ય અને અધ્યાત્મના સુભગ સમન્વયની અનેરી ઝાંખી કરાવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. આ કૃતિઓ યોગના સંદર્ભમાં હોવા છતાં બાહ્ય સાધનોનો પણ તેમાં વિષય તરીકે વિશિષ્ટ પ્રકારનો પ્રયોગ કર્યો છે. તેનાથી કાવ્યાનંદ માણી શકાય છે. હરિયાળી માટે કહેવાય છે કે તેનો અભ્યાસ સાનંદાશ્ચર્ય ઉપજાવે છે, તે યથાર્થ લાગે છે. હરિયાળીની વિચારધારા મધ્યકાલીન શુદ્ધ જ્ઞાનમાર્ગની પરંપરાનું અનુસરણ કરે છે. અને નિર્ગુણ-નિરાકાર ઉપાસના તરફનું લક્ષ્યબિંદુ સ્પષ્ટ રીતે સિદ્ધ કરે છે.
હરિયાળીઓની સમીક્ષામાં છંદ, અલંકાર, રસ, શૈલી વિષયક વિગતો આપવામાં આવી છે. સ્વરૂપલક્ષી માહિતીની સાથે તુલનાત્મક રીતે વિચારતાં સ્વતંત્ર કાવ્યપ્રકાર તરીકે ગૌરવપ્રદ સ્થાન પ્રાપ્ત કરાવે છે. હરિયાળી કાવ્યો ગૂઢાર્થ ને રહસ્યમય છે કે જેની પંક્તિઓનું ચિંતન અને મનન કરતાં અધ્યાત્મવાદનાં ગહન સત્યને પામવાનો સમાધિમય આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે.
હરિયાળીઓના રચયિતા સાધુ કવિઓનો પરિચય આપ્યો નથી કારણ કે તેનાથી પૃષ્ઠ સંખ્યા વધી જાય. મુખ્યત્વે તો હરિયાળી કાવ્યો મહત્વનાં હોઈ તે તરફ વાચક વર્ગનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા માટે જ હરિયાળીઓને પ્રાધાન્ય આપ્યું છે.
દેપાલ, આનંદઘનજી, જશવિજયજી, વીરવિજયજી, રૂપવિજયજી, આ બુદ્ધિસાગરસૂરિ, જ્ઞાનવિમલસૂરિ, કાંતિવિજય, સુધનહર્ષ, ઉદયરત્ન, વિનયસાગર, દીપવિજય, જ્ઞાનવિજય, વિશુધ્ધવિમલ, દયાશીલ, વિજયસાગર, મણિપ્રભવિજય, પાર્શ્વચંદ્રસૂરિ, હરખવિજય, અજીતસાગરસૂરિ, સહજાનંદ, પ્રો. હીરાલાલ કાપડિયા, જૈનેતર કવિઓ,
