________________
૧૭૪
પ્રકરણ - ૩/૩ વર્ણનાત્મક હરિયાળી
કેટલીક હરિયાળીઓ વર્ણનપ્રધાન છે. અધ્યાત્મ સાધનામાં બાહ્ય સાધનો (વસ્તુઓ)નો ઉપાદાન તરીકે આશ્રય લેવામાં આવે છે તેને કેન્દ્રમાં રાખીને આવી હરિયાળીઓ રચાઇ છે. પ્રહેલિકા કે સમસ્યાના ઉકેલ શોધવાની સંસ્કૃત સાહિત્યની કાવ્ય પ્રણલિકામાંથી ગુજરાતી ભાષામાં તેનો ઉદ્ભવ થયો હોય એમ માનવામાં આવે છે.
કવિ કોઇ એક વસ્તુ કે સાધનોનો વિવિધ રીતે પરિચય આપે છે અને તે ચીજ કે વસ્તુ કઇ છે તે શોધવા માટે જિજ્ઞાસા જાગે છે. બુદ્ધિને કસોટીએ ચઢાવીએ અને ઊંડા વિચારોને અંતે વર્ણવેલી વસ્તુ શોધી શકાય છે, તેના આરંભમાંજ આવો ઉલ્લેખ થયેલો હોય છે.
ઉદા. તરીકે જોઇએ તો -
“ચતુર વિચારો ચતુર વિચારો, એ કોણ કહીયે નારી રે, એક નારી દોય પુરુષ મળીને, નારી એક નિપાઇ રે.” “એ ચીજ તે એવી કઇ કઇ રે લોલ.''
“રે કોઇ અજબ તમાસા દેખો, જહાં રૂપ રંગ ન રેખા. ‘સુગ્ણનર એ કોણ પુરૂષ કહાયો?''
ઉપરોક્ત પંક્તિઓથી શરૂ થતી હરિયાળીઓમાં જિજ્ઞાસા દ્વારા વસ્તુ-સાધન કે ચીજ કઇ છે તે શોધવાનો સંદર્ભ મળે છે. વસ્તુનું વર્ણન એવા પ્રકારનું હોય છે કે તે ઉપરથી વિચારને અંતે જવાબ મળી જાય છે ત્યારે સાનંદાશ્ચર્યની અનુભૂતિ થાય છે, હૈયે છે ને હોઠે આવતું નથી, એવો પણ અનુભવ થાય છે. હરિયાળીનાં લક્ષણમાં જિજ્ઞાસાનું તત્ત્વ છે તેનો અહીં પૂર્ણપણે ઉપયોગ થયો છે. હરિયાળી રચનાઓની વિવિધતામાં વર્ણનાત્મક કૃતિઓ તેની નવીનતા અને સમૃધ્ધિનો પરિચય કરાવે છે.
