________________
૨૫૩
થાય તેનું પ્રતીક
માછલી-લોભ, બગ-જીવાત્માનું પ્રતીક છે.
“સખીરે શામળો હંસ મેં દેખીયો રે, સખી રે કાટવાળો કંચનગિરિ રે
કૃષ્ણ પરિણામવાળો, હંસ આત્મા, આત્માના અસંખ્ય પ્રદેશને કર્મોનો કાટ લાગ્યો છે. કંચનગિરિ સમાન આત્મા.
- અલંકાર કાવ્યનાં લક્ષણોમાં અલંકાર મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. રસહીન કાવ્ય રચના હોય નહિ તેવી રીતે સર્વથા અલંકાર રહિત કાવ્યો પણ પ્રાપ્ત થવાં દુર્લભ છે તે દૃષ્ટિએ વિચારીએ તો કાવ્યમાં રસ અને અલંકાર એની રચના સાથે અવતાર પામે છે. વામનના મતે – કાવ્ય ગ્રાહયાત્ અલંકારાત્ ા
સૌન્દર્ય અલંકારઃ આવાં નાનકડાં સૂત્રો અલંકાર વિશે જણાવે છે કે કાવ્યમાં અલંકાર એ સૌન્દર્ય છે. અલંકારથી કાવ્ય ગ્રહણ કરવામાં અનુકૂળતા રહે છે. કાવ્યમાં અલંકાર સહજ રીતે સ્થાન પામેલા હોવા છતાં કવિકર્મની પણ પ્રસાદી છે એમ માનવું જોઈએ.
હરિયાળી શૈલીનાં કાવ્યોમાં રૂપક, વિભાવના, નિદર્શન, વિરોધાભાસ અને અસંગતિ વગેરે વિશિષ્ટ રીતે એકરૂપ થયેલા જોવા મળે છે. કવિ પોતાની અભિવ્યક્તિને અસામાન્ય બનાવવા માટે અલંકાર પ્રયોજે છે. હરિયાળી કાવ્યો તો આવા અલંકારોનીજ જાણે કે યોજના ન હોય તેવું લાગે છે. હરિયાળીનો પર્યાયવાચી શબ્દ ઉલટવાણી અને હિન્દી ભાષામાં ઉલટબાસી છે, માત્ર શબ્દાર્થ પરથી જ વિચારીએ તો પણ ઉલટી વાતની રજુઆત હોય ત્યાં અલંકારોનો પ્રયોગ પણ વિશેષ રીતે નોંધપાત્ર
