________________
છે.
પ૩
સહવાસને કારણે ગુહ્યરીતે અભિવ્યક્તિ કરવા માટે પ્રતીકાત્મક શબ્દપ્રયોગ કરતા હતા. ઉદા. - સિધ્ધ સાહિત્યમાં “કમલ” સ્ત્રીની જનનેન્દ્રિય અને “કુલિશ' વીર્ય માટે પ્રયોજાતો હતો. “કમલકુલિશ” સાધના નામથી ઓળખાય છે.
સંધાભાષા વિશે પંડિત હરિપ્રસાદ શાસ્ત્રી જણાવે છે કે પ્રકાશ અને અંધકારના સંધિકાળની ભાષા છે કે જે નાશ પામતી નથી કે સ્પષ્ટ હોતી નથી. પણ તેનું પરિણામ છે જ્ઞાનની અનુભૂતિ.
પ્રો. વિધુશેખર ભટ્ટાચાર્ય વ્યુત્પત્તિને આધારે અર્થ જણાવે છે કે આભિપ્રાયિક અથવા તૈયાર્થ વચન. એટલે સંધાભાષા ચીનીભાષામાં તેનો અર્થ ગુપ્ત અથવા છિપા હુઆ એવો થાય છે. સાંધ્યવાણીમાં સિધ્ધોની કાવ્યરચના થઈ એટલે સંધાભાષા શબ્દ પ્રયોગ થયો છે.
સિદ્ધો અને સંતોની અવળીવાણી એ સાધનાનો પ્રભાવ છે. બૌદ્ધધર્મમાં મધ્યમ માર્ગ પ્રચલિત હતો. આ સિદ્ધાંત અનુસાર બે વસ્તુ વચ્ચેનો સંબંધ એકબીજાના આશ્રયે સમજાવવામાં આવતો હતો. સ્વર્ગ અને પૃથ્વી, અસ્તિ અને નાસ્તિ, સારા અને ખરાબ, જન્મ અને મૃત્યુ દિવસ અને રાત, ચંદ્ર અને સૂર્ય વગેરેનો વિરોધ દૂર કરીને એક બનાવવાનો પ્રયોગ કર્યો હતો. તેમાં સિધ્ધોની પ્રજ્ઞાનો પ્રભાવ છે. “અમનસ્કએ સાધનાનો એક પ્રકાર છે. અને તેમાં ઉલટી વાત કહેવામાં આવે છે. મન બદલાઈ જતાં સનાતન થઈ જાય છે. દુશ્મન બદલાઈ જતાં દોસ્ત થાય છે. અને શત્રુ મિત્ર થાય છે. કબીરની આ પ્રકારની ઉક્તિ મળી આવે છે. ઉદા. -
वैरी उलटि भये है मीता, साखत उलटि सुजन भये चीता॥ अब मन उलटि सनातन हुवा, तब जाना जब जीवत मूवा ।। (५) સિદ્ધો અને સંતોનો ઉપદેશની ભાષાનું મુખ્ય લક્ષણ અવળવાણી
હતું.
