Page Text
________________
૨૪૪
મધ્યકાલીન સંતોએ દાર્શનિક અને જ્ઞાનમાર્ગની પરંપરાનું ભારૂડ ગીતોમાં અનુસંધાન કર્યું છે. રૂપકો ઉપરાંત પ્રતીકો અને સંકેતોનો આશ્રય લઈને ભારૂડ રચાયાં છે, તેમાં ૧૦ પંક્તિથી ૫૦ પંક્તિઓ હોય છે. આ ગીતોમાં જીવનના દરેક ક્ષેત્રમાં દંભ, અજ્ઞાનતાનું કટાક્ષમય નિરૂપણ થાય છે. વળી તેના વિચારોમાં વેધક પ્રહાર હોય છે. ભારતીય સંસ્કૃતિના બીજરૂપ તત્ત્વજ્ઞાન અને વેદાંતના વિચારોનો સમાવેશ થયો છે. જ્ઞાનદેવનું આંધળો અને ધીંગડી અને નામદેવનું ખેલિયા અને બોલડા ભારૂડ વધુ પ્રચલિત છે. સંત તુકારામ અને રામદાસનાં ભારૂડો પણ આ ગીતોમાં સ્થાન ધરાવે છે. સંતોને થયેલી આત્માનુભૂતિને સમાજના લોકોના પરમાર્થ માટે ઉપદેશાત્મક અભિવ્યક્તિ કરી છે, તેમાં ભારૂડ ગીતો પ્રથમ કોટિનાં છે. સંતોએ લોક કલ્યાણની ભાવનાથી ભારૂડની રચના કરી છે.
સંત એકનાથનાં જોહર, ગારૂડી, વાસુદેવ, આંબળા પાંગળા, બહિરા, મૂકા, દળણ (દળવું) કાંડણ (ખાંડવું) ધાણી, ભૂત વગેરે સંસારના વિષયોના ભારૂડ રચાયાં છે.
પશુવિષય ભારૂડોમાં કુત્તા, બૅલ, પોપટ, વીછું, સર્પ વગેરે છે. ભોવરા, પિંગા (બહેનોની રમતનું નામ) હુતુતુ, ભમરડા, ગીલ્લીદંડા વગેરે રમતગમતના વિષયનાં ભારૂડો છે.
સાસરવાસ, સાસર-માહેર, ને અનુલક્ષીને ભારૂડ રચ્યાં છે. આવા પ્રકારનાં વિવિધ ભારૂડો દ્વારા લોકરંજનની સાથે જ્ઞાન પ્રાપ્તિ થાય છે.
ભારૂડના અંતરંગમાં પ્રભુ ભક્તિને એમની અપૂર્વ શક્તિ-ભક્તિનો પ્રભાવ દર્શાવવામાં આવ્યો છે. મહાલક્ષ્મી એ આદ્ય શક્તિ છે. રાવણકુંભકર્ણ, કૃષ્ણ, કંસ, શિશુપાલવધ, વિભીષણ, અર્જુન, પ્રફ્લાદ અને હિરણ્યકશ્યપ વગેરે દૃષ્ટાંતો દ્વારા આદ્યશક્તિનો પ્રભાવ અને દશાવતારનું નિરૂપણ થયું છે. આ ગીતોમાં ધાર્મિક સંદર્ભ દ્વારા દુર્ગુણોનો નાશ અને સાત્વિક્તાનો પ્રભાવ પ્રગટ થયો છે. એમાં સગુણ અને નિર્ગુણ ઉપાસનાની પ્રણાલિકાનું અનુસરણ થયું છે. એક ઉદા. નીચે પ્રમાણે છે.
| SR No. | 023282 |
| Book Title | Hariyali Swarup Ane Vibhavna |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kavin Shah |
| Publisher | Kusum K Shah |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 288 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |