Page Text
________________
૬૮
આ શૈલીની રચનામાં ભાષાનો ચમત્કાર અને રહસ્યાત્મક અભિવ્યક્તિ મહત્ત્વની છે. હિન્દી સાહિત્યમાં આવી રચનાઓ રમૈની, કુંડલિયા, સવૈયા, અરિલ્લ, દોહા, સાખી વગેરે સ્વરૂપમાં મળી આવે છે. તેમાં પ્રથમ પંક્તિ ધ્રુવ તરીકે સ્થાન પામેલી હોય છે જે અંતિમ પંક્તિ સાથે વિષયવસ્તુનું સૂચન કરે છે. અંતિમ પંક્તિમાં કે કડીમાં કોઇ એક ક્રિયાપદનો વિશેષ રીતે પ્રયોગ થાય છે. આ શૈલીનું લક્ષણ વિરોધાભાસ દ્વારા અભિવ્યક્ત કરવાનું છે. શબ્દોનો અસંબંધ વિચિત્ર પ્રયોગ નોંધપાત્ર છે. આધ્યાત્મિક અનુભવની અભિવ્યક્તિ અને વિચારપ્રધાન રચનાનો એ અવળવાણીનું લક્ષણ ગણાય છે. પારિભાષિક શબ્દ પ્રયોગોથી આવી રચનાઓ સામાન્યતઃ આત્મસાત્ થઈ શકતી નથી. જ્યારે તેનો અર્થ સમજાય છે ત્યારે અનહદ આનંદની અનુભૂતિ થાય છે. ધાર્મિક જિજ્ઞાસાવૃત્તિ ઉત ન્ન કરીને તે માર્ગમાં લોકોને પ્રવૃત્ત થવા માટે અવળવાણીનો પ્રયોગ આ છે.
આધ્યાત્મિક અનુભૂતિને વ્યક્ત કરવા માટે અવળવાણીની શૈલી સફળ નીવડે છે. સાધના દ્વારા પ્રાપ્ત અનુભવને સર્વ સાધારણતા સુધી પહોંચાડવા માટે વિચિત્ર અસંબંધ વિરોધાભાસ યુક્ત શબ્દોથી અભિવ્યક્તિ કરવામાં આવે છે. તેનો હેતુ કાવ્યાનંદની પ્રાપ્તિ ઉપરાંત વ્યવહાર જીવનમાં વ્યસ્ત લોકોને અધ્યાત્મજ્ઞાનની દિશામાં પ્રવૃત્ત થવાનો સૂચિતાર્થ ઉપલબ્ધ થાય છે.
આ રીતે અવળવાણીમાં વિચિત્રતા-ગેયતા, ભાવની ગંભીરતા, પાંડિત્ય, આકર્ષણ, રૂપકનિરૂપણ, વ્યંગ્ય વક્રોકિત, રહસ્યાત્મક્તા જેવા કેટલાંક લક્ષણો હોય છે. પરિણામ સ્વરૂપે આવી રચના પ્રથમ દષ્ટિએ પ્રત્યાયન કરવામાં સમર્થ નથી બની શકતી પણ બુધ્ધિને કસોટીએ ચઢાવીએ ત્યારે તેનો સાચો આનંદ માણી શકાય છે.
હિન્દી સાહિત્યમાં અવળવાણીનો સર્વોત્તમ કવિ સંતકબીર ગણાય છે. એની પદ રચનાઓ વિષય, પ્રતીક, રૂપકો અને ચમત્કાર જેવાં લક્ષણોથી
| SR No. | 023282 |
| Book Title | Hariyali Swarup Ane Vibhavna |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kavin Shah |
| Publisher | Kusum K Shah |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 288 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |