________________
૨૦૪
(૩૧) સમભાવી હરિયાળી
સંક્રાંત કાળે ઓછે રમતો, અક્ષર એક મેં ભાળ્યો રે; યદ્યપિ વતને અગ્રિમ એ છે, સ્પર્શાક્ષરનો મુખી ના રે. ૧ મૈત્રી સાધી એણે સ્વરની, જેહ શરીરે ભારે રે; જેના જનકે ઘાટ ઘડ્યા છે, સ્વરો તણા નિજ રૂપે રે. ૨ “નગાધીશની તનયા કેરો, અભિધા-ઉત્સવ આજે રે’; વાત વદંતા વર્ગી વ્યંજન, સુણી ધસ્યા નિર્વો રે.૩ અર્ધસ્વર ને ઉષ્માક્ષરની સ્પર્ધા દોટે જામી રે; પહેલો આવ્યો એક અર્ધસ્વર, બીજો યે શું હરાવે રે?’ ૪ રૂપે અર્ધસ્વર જેવો જાણે, એક ઊષ્માક્ષર શોચે રે; હિંમત ભીડે બીજો આવે, અર્ધસ્વર અનુગામી ૨ે. પ આશ્વાસન એ પામે સ્વરથી, સ્વરો વિષે જે આદિમ રે; મનને વાળે મોખરે નિરખી, વ્યંજનને નિજ સ્થાની રે; ૬ હીરકાક્ષરે રચી હરિયાળી, સમભાવી એ જિનની રે; નામરાશિ સમ મણિના સ્પર્શે, લોઢું યે બનતું સોનું રે. ૭
વિ. – સંક્રાંતના દિવસોમાં-ઉતરાણ આવનાર હોય એવા સમયમાં અનેક જનોના હોઠે એક વસ્તુનું નામ રમતું જણાય છે. આ વસ્તુના નામવાચક શબ્દનો આદ્ય અક્ષર જો કે એના સ્થાનમાં સૌથી મોખરે છે છતાં બધા સ્પર્શક્ષરનો એ નાયક નથી. આમ ‘પતંગ’ શબ્દનું અહીં સૂચન કરી એમાંના ‘પ’ અક્ષરનો નિર્દેશ કરાયો છે કેમકે એ ‘પ’ વર્ગમાં પહેલો છે. સ્પર્શક્ષરોમાં તો ‘ફ’ પહેલો છે. - ૧.
‘પ’ અક્ષર એક સ્વર સાથે જોડાયો, એ સ્વરનો આકાર વિશાળ છે. આ સ્વર તે ‘આ' છે કેમકે એની ઉત્પત્તિ ‘અ’ માંથી મનાય છે તેમ જ
