________________
પપ | ડૉ. રમેશચંદ્ર મિશ્ર - અવળવાણીના પ્રકાર નીચે મુજબ જણાવે છે. -
શૈલી, વિષય, પ્રયોજન અને છંદ
શૈલીમાં વિરોધાભાસ સાર્દશ્યતાનો આધાર, ગૂઢાર્થનો સમાવેશ થાય છે.
વિષયની દષ્ટિએ ઉપદેશપ્રધાન વિરક્તિ અથવા અનુરક્તિની ભાવના વિશ્વાસપ્રધાન, સાધનાપ્રધાન, પરીક્ષા, માયા, સિધ્ધિ-અનુભૂતિ સાથે સંબંધ ધરાવે છે.
પ્રયોજનની દષ્ટિએ, સાધનાત્મક અનુભૂતિની અભિવ્યક્તિ, ગુહ્યગુપ્ત પ્રવૃત્તિ પ્રધાન, કૌતુક કે વિસ્મયવૃત્તિ, વિદ્વત્તાનું પ્રદર્શન એમ કોઈ એક અથવા વધુ પ્રયોજન હોય છે. છંદની દષ્ટિએ પૂર્ણપદ અને અંશતઃ પદ એ બે પ્રકાર છે.
ડૉ. ગોવિંદ ત્રિગુણાયત ત્રણ પ્રકાર દર્શાવે છે. અલંકારપ્રધાન, અભુતરસપ્રધાન અને પ્રતીકપ્રધાન. હિન્દી ભાષાના સાહિત્યમાં ‘ઉટવાલી' શબ્દ પ્રયોગ થાય છે. તે વિશેની ઉપરોક્ત ભૂમિકા જૈન કાવ્યપ્રકાર હરિયાળીને સમજવા માટે વિશેષ માર્ગદર્શક છે. તે ઉપરથી હરિયાળીનું સ્વરૂપ અને તેમાં વ્યક્ત થયેલા વિચારો આધ્યાત્મિક કે તાત્ત્વિક વિચારોનું નિરૂપણ કરવામાં સફળતા પ્રાપ્ત થઈ છે.
સંદર્ભ કબીર વાણી – સુધા – પા. ૧૨૮ થી ૧૩૯ ડૉ. પારસનાથ તિવારી
સમાજના લોકો પર યોગીઓની સાધનાનો વિશેષ પ્રભાવ પડ્યો હતો. યોગીઓની બાહ્ય ક્રિયાઓ જન સાધારણને માટે આશ્ચર્યકારક લાગતી હતી. પરિણામે લોકો ગૌરવપૂર્વક એમ કહેતા હતા કે જે લોકો આવા યોગીઓની માફક હઠવાદના સિધ્ધાંતોનું અનુસરણ કરે તો તે આધ્યાત્મિક રીતે સાચા માર્ગે પ્રગતિ કરી રહ્યા છે.
