________________
૨૩૧
પ્રાણની સાથે મેળવવા, ઉપર ચઢાવે.
(૬) ઇન્દ્રિ જળ પીવે! : કામ - જય માટે ઇન્દ્રિ (ઉપસ્થ) દ્વારા પાણી પીએ એટલે વજ્રોલી દ્વારા અંદર ખેંચે.
(૭) હાથ વિના સુમેરૂ ને તોલે! : હાથ વિના એટલે માત્ર ચિત્ત વૃત્તિ વડે, અથવા, પ્રાણકળા વડે મેરૂદંડ (બરડાની કરોડ રૂપ સુમેરૂ)ને તોળે એટલે વાંકાપણુ મટાડી સીધો કરે.
(૮) બન્ને પગ ઊંચા ને મસ્તક નીચું રાખીને એટલે કે વિપરીત કરણી કરીને, જીવાત્મા જાગૃત થયેલી કુંડલિની સાથે ત્રણ ગ્રન્થી (બ્રહ્મગ્રન્થી, વિષ્ણુગ્રન્થી અને રૂદ્રગ્રન્થી) રૂપ ત્રણે લોકમાં વિચરે - ગમનાગમન કરે.
કવિ સુંદરદાસ કહે છે કે હે જ્ઞાની! સાંભળો, અને આ કાવ્યનો સારી રીતે અર્થ કરો.
(એક વાત ખાસ યાદ રાખવાની કે આવા પદોમાં યોગશાસ્ત્રની ઘણી બાબતો આવે છે. હઠયોગના ગ્રન્થોમાં ‘કુંડલિની’- સુષુમ્હા વગેરે નાડીઓની હકીકતો મળી આવે છે.)
સવૈયા : ૨
અંધા તીન લોકકુ દેખે, વ્હેરા સુને બહુત-વિધિ નાદ, નકટા વાસ કમળકી લેવે, ગુંગા કરે બહુત સંવાદ, હુંઠા પકડી ઉઠાવે પર્વત, પંગુ કરે નિરત અહલાદ, જો કોઉ વાકો અરથ વિચારે, ‘સુંદર’ સો હી પામે સ્વાદ.
(૧) આંધળા ત્રણ લોકને દેખે! જ્ઞાનીને અંધ-જન સાથે સરખાવ્યા છે. જ્ઞાની પોતાની દ્રવ્ય આંખથી બહારના પદાર્થોને રાગ-દ્વેષ-પૂર્વક જોતા નથી, પરંતુ પોતાના ‘અંતઃકરણની વૃત્તિ’ વડે ત્રણ લોકને, એટલે સર્વ કલ્પિત સંસારને બ્રહ્મ – રૂપ જુએ છે - અનુભવે છે.
