________________
પદ્યાત્મક લોકવાર્તામાં સમસ્યા કાવ્યના એક ભાગરૂપે સ્થાન પામેલી હોય છે.
કૂટપ્રશ્ન પણ પ્રહેલિકા (સમસ્યા)નો જ પ્રકાર છે.
જે કવિતાનો અર્થ સરળતાથી ન સમજાય અને ગુંચવાડા ભરેલો હોય તે કૂટપ્રશ્નયુક્ત કવિતા છે. પ્રથમ દષ્ટિએ વિચાર કરતાં ભૂલાવામાં નાખે એવા અર્થોવાળા શબ્દો હોય છે. મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં જ્ઞાન ભક્તિની કવિતાની સાથે પ્રહેલિકા સામ્ય ધરાવે છે. સંત કબીરની પંક્તિ જોઇએ તો “પાનીમેં મીન પિયાસી, મોહે દેખત આવત હાંસી”
चा समासार्था पूरणी चार्थों कवि शक्तिपरीक्षणार्थं पूर्णतयैव પયાના વા સા સમા || (૮)
જેનો અર્થ પૂર્ણ કરવાનો હોય છે અથવા કવિની શક્તિની પરીક્ષા કરવા માટે તેને અપૂર્ણ અર્થનું વાક્ય પૂર્ણ કરવા આપવામાં આવે છે તેને સમસ્યા કહેવામાં આવે છે.
શબ્દાનુશાસનની ટીકામાં આત્માને નહિ ઓળખનાર અને બહારની દુનિયામાં તેની શોધ કરનાર અબૂઝ માણસની હાંસી મશ્કરી કરી છે. “તરણા ઓથે ડુંગર રે, ડુંગર કોઈ દેખે નહિ” એ ધીરાની પંક્તિ આજ સ્વરૂપની છે. અખાની ઉક્તિમાં પણ આવો સંદર્ભ મળી આવે છે.
“તરણા ઓથે ડુંગર રહે, એહ ઉખાણો સાચો કહે” (૯)
તરણું એટલો મનનો અહંકાર અર્થ નિષ્પન્ન થાય છે. “અન્તરાલાપ” એ પણ સમસ્યાનો જ પ્રકાર છે. કાવ્યમાં પ્રશ્નો ગૂંથ્યા હોય છે તેનો જવાબ તેમાંથી જ શોધવાનો હોય છે. સંસ્કૃત ભાષાનું જાણીતું સુભાષિત એના ઉદાહરણ રૂપે નોંધવામાં આવે છે.
"भोजनान्ते चकिंपेयं ? जयन्तः कस्यवै सुत । વિથ વિ...ભુ પર્વ પતં? તળ શાસ્થ કુર્તમમ્' (૧૦)
