________________
૧૧૬
* (૩) અર્થ સંસારમાં તૃષ્ણારૂપી નારી મોટી છે અને આત્મારૂપી કંથ નાનો છે. આસક્તિ, વાસનાથી તે દબાઈ જાય છે. અજ્ઞાની મૂર્ખ જીવને ઉપશમરૂપી જળનો લોટો ભરતા પણ ન આવડે. “જ્ઞાન ક્રિયાલ્યાં મોક્ષ જ્ઞાનમય ક્રિયાથી જ મોક્ષ થાય. પરંતુ અજ્ઞાનીજીવ કાં તો ક્રિયાજડ હોય છે, કાં તો શુષ્ક-જ્ઞાની હોય છે, તેથી જ્ઞાનરૂપી મૂડી વગર-કષ્ટ ક્રિયારૂપ મોટો વેપાર કરે તો ઘરમાં ખોટ જ આવેને જ્ઞાન રહિત ક્રિયા આકાશ-કુસુમ જેમ છે. જ્ઞાન લોકાલોકમાં પ્રકાશ કરનાર છે. અજ્ઞાની ઘણી બધી ક્રિયા કરે પણ તેનું ખાસ ફળ ન મળે, કદાચ દુર્ગતિ પણ થાય. પાંચમા અંગ શ્રી ભગવતી સૂત્રમાં પ્રભુએ જ્ઞાનનો અગાધ મહિમા બતાવ્યો છે. ક્રિયા દેશ-આરાધક છે, જ્ઞાન સર્વ-આરાધક છે. “જ્ઞાની શ્વાસોશ્વાસમાં, કરે કર્મનો છે, (ક્ષક નાશ) પૂર્વ કોડી વરસો લગે, અજ્ઞાની કરે તેહ.” (મુનિરંગવિજય)
જે કર્મ ખપાવતાં અજ્ઞાનીને અબજો વર્ષ લાગે તે કર્મ જ્ઞાની શ્વાસ માત્રમાં ખપાવી દે છે. તે ચતુર જીવ! આ વાત ધ્યાનમાં લે, નહિ તો મનુષ્ય ભવ એળે જશે.
(૪) અર્થ આત્મારૂપ પિતાએ કર્મની બહુલતાએ કુમતિ નામે પુત્રી ઉત્પન્ન કરી અને જીવ તેને વળગી રહે છે-પાવે છે. તે કુમતિ પુત્રી ઘરમાં ધાંધલ-ધમાલ કરે છે ત્યારે આત્માની અશુભ-અશુદ્ધ, ચેતનારૂપી સ્ત્રી પોતાના આત્મભર્તારને નચાવે છે. આ સ્ત્રીના સહવાસ-સહચારથી પુદ્ગલાભિનંદી જીવ, અનંતા સિધ્ધ પરમાત્માનો એઠવાડો જમે છે. સંસારી અવસ્થામાં સિધ્ધના અનંત જીવોએ આહાર-પાણી વગેરે પુગલો ભક્ષણ કરી પામેલા તે પુદ્ગલરૂપ એઠને ચેતનાયોગ જીવ ભોગવે છે. શુદ્ધસ્વરૂપી આત્મા સંસારમાં કર્માધિન પણ અથડાય છે એટલે નાગરરૂપ શુદ્ધાત્મા બ્રાહ્મણ-માગણ જેવો કહેવાય છે.
(૫) અર્થ ઃ સંયમશ્રેણી માર્ગરૂપ મેરુ તે ઉપર ચૌદ પૂર્વધર
