________________
૨૦૪
૬. પરિશિષ્ટ
પ્રહેલિકા એટલે ઉખાણાં જેની વ્યાખ્યા છે પ્રહેનિા યથા નામ પર: સંવિદ્યુતે તાદ્શ ગુપ્તા નિધાનમ્। નામ એ રીતે ગુપ્ત રાખવું કે જેથી સામેના માણસને સંદેહ થાય. આવા શ્લોકોથી તર્કશક્તિ વધે છે અને અર્થની વિવિધતાનો ખ્યાલ આવે છે. ઉદા. નીચે પ્રમાણે છે.
न तस्यादिर्न तस्यान्तो मध्ये यस्तस्य तिष्ठति । तवाच्चस्ति ममाच्यस्ति यदि जानासि तवद ॥
જેમાં ‘ન’ પહેલો આદિમાં છે અને ‘ન' અંતમાં છે. વચ્ચે જેમાં ‘ય' રહેલો છે જે મારી અને તારી બન્ને પાસે છે. જો જાણતા હો તો કહો. જેનો આદિ અને અંત નથી અને મધ્યમાં રહે છે.
(જવાબ : નયન) कृण्ण मुखी न मार्जारी द्विजिह्वा न च सर्पिणी । पंच भर्त्री न पांचाली यो जानाति स पंडितः ॥
કાળું મુખ છે છતાં બિલાડી નથી, બે જીભ છે છતાં સાપણ નથી, પાંચ પતિ છે છતાં દ્રૌપદી નથી, આ જે જાણે છે તે પંડિત છે.
(જવાબ : ક્લમ)
अपदा दूरगामी च साक्षरो न च पण्डितः । अमुखः स्फुटवक्ता च यो जानाति स पण्डितः ॥
પગ વગરનો છે છતાં દૂર ગમન કરે છે, પોતે સાક્ષર છે છતાં પંડિત નથી, જેને મુખ નથી તો પણ સ્પષ્ટ વક્તા છે, તેને જે જાણે છે તે પંડિત છે.
(જવાબ : કાગળ-લખેલો અથવા- પત્ર)
