________________
૩૧
પારિભાષિક પ્રતીકો હઠયોગની સાધનાની નિષ્પત્તિ છે. હઠયોગની સાધના દર્શાવતો શ્લોક ઉપરોક્ત વાતની પ્રતીતિ કરાવે છે.
इडा भगवती गंगा पिंगला यमुना नदी રૂ fiાનà, વીરપEવ રુથ્વતી (૧૦)
ઈડા નાડી માટે ગંગા, પિંગલા માટે યમુના, કુંડલિની શક્તિ માટે બાલરંડા પ્રતીકોનો પ્રયોગ થયો છે.
નાથપંથીઓએ મૂળાધાર ચક્ર માટે સૂર્ય અને સહસ્ત્રાર ચક્ર માટે અમૃતનો પ્રયોગ કર્યો છે.
સંખ્યામૂલક પ્રતીકો સિધ્ધો અને નાથ સંપ્રદાયમાં વિશેષ છે. કબીરે પણ તેના પ્રભાવથી આવો પ્રયોગ કર્યો છે.
चोसठ दीया जीयके चौदह चंदामांहि તે દિ ઘર વિહા થાનકો નહિં ઘર શોવિન્દ્ર નાહિં (૧૧)
ચૌદહ શબ્દ ૧૪ વિદ્યાઓ ચોસઠ શબ્દ ૬૪ કલાઓના સંદર્ભમાં સમજવાનો છે.
ઉલટબાસીમાં અલંકાર, અદ્ભુતરસ, વિરોધાભાસ, અસંભવ, અસંગતિ, અન્યોન્ય વ્યાઘાત, અતિશયોક્તિ જેવાં તત્ત્વો રહેલાં છે.
ઉદા. જોઈએ તો - ओक अचंभो देखिया, बिटिया जाई बाप बाबुल मेरा व्याहा करी, वर उत्तम ले आई નવ નવર પાવે નહીં, તલ ના તૂહી ચાહી. (૧૩)
આ પ્રકારના વિચારોમાં સૂફીવાદની વિચારધારાનો પ્રભાવ છે. બદરૂદીન કહે છે કે મારી માતાએ મારા પિતાને જન્મ આપ્યો છે. મારા પિતા એમના ખોળામાં બાળક છે અને તે દૂધ પીવડાવે છે.
