________________
અધ્યાય : ૫-સૂત્ર-૪૧
તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર નિરાધા૨૫ણે સ્વયં એકલા ગુણો કદાપિ હોતા નથી. જેમ કે ઘટદ્રવ્યમાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ ગુણો છે. આત્મદ્રવ્યમાં જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રાદિ ગુણો છે. આ પ્રમાણે દ્રવ્યના આશ્રયે જે રહે તે ગુણ કહેવાય છે. તથા દ્રવ્યમાં જેમ ગુણો છે. તેમ ગુણમાં ગુણો વર્તતા નથી. એટલે ગુણો પોતે ગુણસ્વરૂપ અવશ્ય છે. પરંતુ ગુણોમાં ગુણો આધેય રૂપે રહેતા ન હોવાથી નિર્ગુણ કહેવાય છે. આ પ્રમાણે દ્રવ્યાશ્રયત્વ અને નિર્ગુણત્વ એ ગુણનું લક્ષણ છે. ૫-૪૦.
૧૬૦
તદ્ભાવઃ પરિખામ: ૫-૪૧ તદ્ભાવઃ પરિણામઃ ૫-૪૧ તદ્ભાવઃ પરિણામઃ ૫-૪૧
સૂત્રાર્થ-તે દ્રવ્ય અને ગુણોનો જે વિકાર (જે ઉત્પાદ અને વ્યય.) તેને પર્યાય કહેવાય છે. ૫-૪૧.
ભાવાર્થ-દ્રવ્યોમાં સમયે સમયે જે પરિવર્તન થાય છે. તેને પર્યાય કહેવાય છે. જેમ કે જીવદ્રવ્યમાં દેવનારકાદિ અવસ્થા, બાલ્ય-યુવા-વૃદ્ધાવસ્થા, અજીવમાં નવાજુનાપણું આ સર્વે પરિવર્તનોને પર્યાય કહેવાય છે. એવી જ રીતે દ્રવ્યના આશ્રયે ગુણોમાં જે હાનિ-વૃદ્ધિ થાય છે તે પણ પર્યાય કહેવાય છે. જેમકે જીવ દ્રવ્યમાં મતિ-શ્રુતજ્ઞાનની હાનિ-વૃદ્ધિ થાય. ઘટ-પટમાં રૂપ-રસાદિની હાનિ-વૃદ્ધિ થાય તે સર્વે પર્યાયો છે. ન્યાય, વૈશેષિક અને સાંખ્યદર્શન દ્રવ્યને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
