________________
સૌરાષ્ટ્રમાં સહકારી પ્રવૃત્તિને ઇતિહાસ
એ. ટી. ત્રિવેદી મદદનીશ જિલ્લા રજીસ્ટાર, ભાવનગર સમાજવાદી ઢબની સમાજરચના અને એકંદરે સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યની રચના વખતે કલ્યાણ રાજ્યની સ્થાપનાને આદર્શ સિદ્ધ માત્ર ભાવનગર રાજ્યમાં સહકારી પ્રવૃત્તિ કરવા માટે સહકારી પ્રવૃત્તિ અગત્યની પ્રવૃત્તિ હતી અને તેના પાયા ઉપર સૌરાષ્ટ્રમાં ગણી શકાય. આ પ્રવૃત્તિ લોકેગી પ્રવૃત્તિ સહકારી પ્રવૃત્તિ શરૂ થઈ તરીકે સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યની રચના થયા બાદ એપ ની ,
સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યની રચના થયા બાદ આ એટલે કે ૧૯૪૮ના અરસામાં સ્વીકારી અને માટે સહકારી કાયદો અને કાનુને સૌરાષ્ટ્રની તે રીતે રાજ્ય કામગીરી શરૂ થઈ. ધારાસભાએ મંજુર કર્યો અને આ કાયદા અને
સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યની રચના થઈ તે પહેલા કાનુનને અનુસાર ભાવનગર રાજ્યની સહકારી સૌરાષ્ટ્ર અનેક રજવાડાઓના સમાગમેથી મંડળીઓની ફેરરચના માટે મંડળીઓના પેટાભરેલું હતું. આવી પ્રવૃત્તિ આગળ પડતા નિયમોમાં સુધારા કરવામાં આવ્યા અને તે સાથેરાજ્ય સિવાય આ પ્રવૃત્તિનું નામનિશાન ન સાથ સૌરાષ્ટ્રના બધા વિસ્તારમાં જુદા જુદા હતું. સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યની રચના થઈ ત્યારે જે પ્રકારની સહકારી મંડળીઓની સ્થાપનાની રાજ્યમાં સહકારી મંડળીઓ હતી તે નીચે કામગીરી પણ શરૂ કરેલી. આ ઉપરાંત આવી મુજબ હતી.
મંડળીઓને ધીરાણ મેળવવામાં મુશ્કેલી ન પડે
સ.મંની સંખ્યા તે માટે ધીરાણ આપનારી ટચ સંખ્યાઓ પણ ભાવનગર રાજ્ય
ઉભી કરવામાં આવી. આ બધા કાર્યો સૌરાષ્ટ્ર, જુનાગઢ રાજ્ય
૨૮
રાજ્યના સહકારી ખાતાએ એકી સાથે પોરબંદર રાજ્ય
પ્રયાસ શરૂ કર્યા.
આ કામગીરી ઘણી જ કપરી હતી. કારણ એકંદરે કુલ
૨૪૮
કે “સહકાર” શબ્દ ન જ હતો અને તે જુનાગઢ રાજ્ય અને પોરબંદર રાજ્યમાં માટે અનુકુળ વાતાવરણ હજી શરૂ થયેલું. આ પ્રવૃત્તિ માત્ર નામની હતી તેમ કહી જુદા જુદા રાજ્યની પ્રજા અજ્ઞાન હતી, અને શકાય. ભાવનગર રાજ્ય આ પ્રવૃત્તિ માટે દરબારી ગામોની પ્રજા પાસેથી લેક પગી કામગીરી શરૂ કરેલી. ભાવનગર રાજ્યના આવી સંસ્થાઓ ઉભી કરાવી અને તેમને ગામડાઓમાં આવી મંડળીઓ ઉભી કરવામાં સંચાલન માટે સેંપવી તે તદન નવું જ હતું. આવેલી. આ મંડળીઓ માત્ર ગામડામાં આ પ્રજા પાસે ન હતી સહકારી તાલીમ, ધીરાણનું કામ કરતી અને બધી મંડળીઓ સહકારી સમજ કે અનુભવ. તેમ છતાં સહઅનલીમીટેડ એટલે કે અમર્યાદીત જવાબદારીના કારી ખાતાએ આ પ્રવૃત્તિ વિકસાવવા માટે ઘરણે રચાયેલી. શેરભંડળ નહીં પણ થાય કદમ માંડ્યા. સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યની રચના વખતે ણથી કંડ ઉભા કરાયેલા. સહકારી પ્રવૃત્તિ સહકારી ખાતાના વડા તરીકે શ્રી હરિપ્રસાદદુનિયામાં શરૂ થઈ ત્યારે જે ધોરણે મંડળીઓ ભાઈ ત્રિવેદી હતા. અને એકધારી રજીસ્ટ્રારશ્રી રચાતી તે ધરણે આ મંડળીઓ શરૂ થયેલી. તરીકે તેમણે કામગીરી કરેલી અને તેથી
૨૧૭
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
