________________
८२
अलंकारचिन्तामणिः
[२३१५८'अर्धभ्रमगूढद्वितीय पादः श्लोकः । हरतीज्याऽऽहिता तान्ति रक्षार्थायस्य नेदिता। तीर्थादे श्रेयसे नेता ज्यायः श्रेयस्ययस्य हि ॥१५८॥
अर्धभ्रमनिरोष्ठयगढचतुर्थः हरति विनाशयति, इज्या पूजा, आहिता कृता तान्ति खेदं क्लेशं दुःखं, रक्षार्था पालनार्था । आयस्य प्रयस्य यत्नं कृत्वा नेदिता समोपीकृता । अन्तिकस्य णिचि कृते नेदादेशस्य रूपमेतत् । शीतलतीर्थविच्छेदे उत्पन्नो यतस्ततस्तीर्थादिः संजातः । तस्य संबोधनं हे तीर्थादे। श्रेयसे नेता नामकः अज्यायः वृद्धत्वहीनः। श्रेयसि एकादशतीर्थकरे त्वयि अयस्य पुण्यस्य । हि यस्मात् । एतदुक्तं भवति हे तीर्थादे अज्यायः त्वयि श्रेयसि आहिता इज्या रक्षार्था प्रयस्य पुण्यस्यान्तिका श्रेयोऽर्था । इह लौकिकार्थः तान्ति दुःखं हरति यतस्ततस्त्वं नेता नायक एव नान्यः । अर्द्धभ्रम निरौष्ट्यगृढ चतुर्थपादका उदाहरण ---
हे तीर्थके आदिमें होनेवाले ! जरारहित ! श्रेयान्सनाथ भगवन् ! प्रयत्नपूर्वक समीपीकृता तथा मन, वचन और कायकी एकाग्रता से की गयी आपकी पूजा सांसारिक सन्तापको हरती है, पुण्यकी रक्षा करती है और अनेक प्रकारके कल्याण प्राप्त कराती है । अतएव आप ही जगत्के सर्वश्रेष्ठ नायक हैं ॥१५८।।
यह पद्य अर्धभ्रम है, इसमें ओष्ठ्य वर्ण नहीं हैं तथा चतुर्थपाद-ज्यायः श्रेयस्ययस्य हि" के समस्त वर्ण इस पद्यके अवशिष्ट तीन पादों में निहित हैं।
'हरति'-नष्ट करती है; 'इज्या'-पूजा; 'आहित'-को गयी; 'तान्तिम्'क्लेश या दुःखको; 'रक्षार्था'- रक्षाके लिए; 'आयस्य'-प्रयत्न करके; 'नेदिता'-- समीपोकृता। शीतलनाथ तीर्थंकरके तीर्थ-धर्मशासनके अन्तिम समयमें तीर्थधर्मका विच्छेद हो गया था, इसके पश्चात् श्रेयान्सनाथका जन्म हुआ। अतः इन्हें तीर्थ के आदिमें उत्पन्न होनेवाला मानकर 'तीर्थादे' यह सम्बोधन निष्पन्न हुआ है । 'श्रेयसे'–नेता; 'अज्यायः' -जरारहितः; 'श्रेयसि'--ग्यारहवें तीर्थंकर श्रेयान्सनाथमें की गयी भक्ति; 'अयस्य'----पुण्यकी; 'हि'-क्योंकि । यह अर्थ हुआ
हे तीर्थके आदिमें उत्पन्न होने वाले श्रेयान्सनाथ भगवन् ! आपमें प्रयत्नपूर्वक की गयो भक्ति पुण्य और कल्याण प्रदान करती है। तथा आपकी पूजा सांसारिक १. अर्धभ्रमगूढद्वितीयः पादः -ख । श्लोकः इति पदं नास्ति -ख । २. अर्धभ्रमनिरोष्ठ्यगूढश्चतुर्थ -ख । ३. खप्रती प्रयस्य इति पदं नास्ति । ४. प्रयत्नम् -ख । ५. स्याद्वादप्रवचनस्य प्रथमपुरुषमारभ्य शीतलतीर्थकरपर्यन्तं धर्मोपदेशस्याविच्छित्तिः । पुनः शीतलश्रेयांसतीर्थकरयोरन्तराले धर्मविच्छित्तो सत्यां यज्जिनादुत्पन्न इत्यर्थः । प्रथमप्रती पादभागे। ६. (अ) अन्यस्य पुण्यस्य -ख । (ब) अयस्य हि यस्मात् इति --क ( पुण्यस्य इति पदं कप्रतो नास्ति )। ७. एतदुक्तं भवति इति वाक्यं खप्रतो नास्ति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
