Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIAtmAnanda-jaina grantharatnamAlAyAH paJcAzItitama ratnam (5) bahasapAgacchanAyaka zrImaddevendrasarivinirmitA saTIkAzcatvAraH krmgrnthaaH| prakAzikAzrIjaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AtmAnanda-jainagrantharatnamAlAyAH paJcAzItitamaM ratnam (85) bRhattapAgacchanAyakazrImad-devendrasUriviracitAH catvAraH krmgrnthaaH| veses prathama-dvitIya-caturthAH khopajJavivaraNopetAH punaranyAcAryaviracitayA'vacUrirUpaTIkayA smlvRtH| eteSAM sampAdakaHnadarzananiSNAtabuddhi-bRhattapAgacchAntargatasaMvignazAkhIyadyAcArya-nyAyAmbhonidhi-zrImadvijayAnandasUrIza (prasiddhanAma zrIAtmArAmajI mahArAja ) ziSyaratna-pravartaka-zrImatkAntivijayamunipravarapadapaGkajasevAhevAkaH caturavijayo muniH| prakAzakastu bhAvanagarastha-zrIjaina-AtmAnandasabhAyAH kAryAdhikArI gAndhI ityu pAdhidhArakaH zreSThi-tribhuvanadAsAtmajo vallabhadAsaH / / vikrama saMvat 1990 ikhisan 1934 pratayaH 500 mUlyaM ruupykdvym| vIrasaMvat 2460 AtmasaMvat 38 For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 55 idaM pustakaM mumbayyAM kolabhATavIthyAM 26-28 tame / gRhe nirNayasAgaramudrAlaye rAmacandra yesu zeDagedvArA mudrApitam eascascaseraserspaseosa Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirnaya Sagar Press, 26-28, Kolbhat Lane, Bombay 2. Published by Vallabhdas Tribhuvandas Gandhi, Secretary, Shri Atmanand Jain Sabha, Bhavnagar. RATERCOMewatantrasRGER prakAzitaM ca tat "vallabhadAsa tribhuvanadAsa gAMdhI, sekreTarI 5 ra zrIAtmAnanda jaina sabhA, bhAvanagara" ityanena Resensprancensensosasto For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir navyakarmagranthacatuSTayarUpa A vibhAganuM saMzodhana karatI vakhate saGgraha karelI pratonA sngketo| kapustaka-pATaNanA saMghavInA pADAnA tADapatrIya pustaka bhaNDAranuM che. khapustaka--paNa uparokta bhaNDAranu ja che. gapustaka--pATaNanivAsI zA. malukacaMda dolAcaMda hastakanuM che. ghapustaka-pATaNanA bRhattapAgacchIya pustaka bhaNDAranuM che. Gapustaka-pUjyapAda pravartaka zrImatkAntivijayajI mahArAje vaDodarAmAM saMgraha karelA pustaka bhaNDAranuM che. TIkAkAre TIkAmAM uddharela zAstrIya pramANonA sthAnadarzaka sNketo| anu0 / anuyogadvArasUtra. anuyo0 anu0 cU0 anuyogadvArasUtra cUrNI. anu0 hA0 TI0 anuyogadvArasUtra hAribhadrI TIkA. A0 pra0 zru0 dvi0 a0 AcArAgasUtra prathama zrutaskandha dvitIya adhyayana. A0 ni0 Avazyakaniyukti. A0 ni0 gA0 / Avazyaka niyukti gAthA. Ava0 ni0 gA0 / Ava0 saM0 gA0 Avazyaka saMgrahaNI gAthA. upa0 mA0 gA0 upadezamAlA gAthA. upayo0 pada prajJApanAsUtropAGga upayogapada. karmasta0 gA0 karmastava gAthA. jambU0 jambUdvIpaprajJaptisUtra. jIvasa0 gA0 jIvasamAsa gAthA. tattvA0 a0 sU0 tattvArthAdhigama adhyAya sUtra. tattvArtha0 a0 sU0 siddha0 TIkA tattvArthAdhigama adhyAya sUtra siddhasenIyA TIkA. dharmasaM0 gA0 dharmasaGgrahaNI gAthA. nandI0 nandIsUtraTIkA. For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra paJcava0 gA0 paJcasaM0 gA0 paJcasaM0 la0 vR0 pa0 paJcAza0 gA0 prajJA0 } prajJApa 0 prajJApanA pada prajJA0 pada prajJA0 samu0 pada prava0 gA0 pravaca0 gA0 praza0 kA 0 prazama0 kA 0 prazama0 padya vR0 karmavi0 gA0 bR0 ka0 vi0 gA0 bRhatkarmavi0 gA0 } bR0 ka0 sta0 gA0 bR0 ka0 sta0 bhA0 gA0 bR0 dravyasaM0 gA0 bRha0 kSe0 gA0 bR0 saM0 bR0 saM0 gA0 bR0 saMpra0 gA0 bRhatsaM0 gA0 bhaga0 za0 u0 bha0 za0 u0 bha0 za0 u0 pa0 yogazA0 TI0 vize0 A0 gA0 vize0 gA0 vizeSA0 gA0 } www.kobatirth.org 4 paJcavastuka gAthA. paJcasaGgraha gAthA. paJcasaGgraha laghuvRtti patra. paJcAzaka gAthA. prajJApanAsUtropAGga. prajJApanAsUtropAGga pada. prajJApanAsUtropAGga samuddhAta pada. pravacanasAroddhAra gAthA. prazamarati kArikA . bRhatkarmavipAka gAthA. bRhatkarmastava gAthA. bRhatkarmastava bhASya gAthA. bRhad dravyasaMgraha gAthA. bRhatkSetrasamAsa gAthA. bRhatsaGgrahaNI gAthA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagavatIsUtra zataka uddeza. bhagavatIsUtra zataka uddeza patra. yogazAstrakhopajJaTIkA. vizeSAvazyaka bhASya gAthA. For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagavatIsUtra zataka uddeza. zAstravArtAsamuccaya stabaka zloka. zrAvakaprajJapti gAthA. za0 u0 zAstra0 sta0 zlo0 zrAvakapra0 gA0 / zrAva0 pra0 gA0 si0 siddhahema0 samu0 pa0 siddhahemazabdAnuzAsana. prajJApanAsUtropAGga samuddhAta pada. mudrita thayA pachI jaDI Avela pramANonA sthAnadarzaka sNketo| zAstra0 sta0 zlo090 patra. 2 pati 9 zAstra0 sta0 zlo0 91 patra. 2 pati 27 vR0 saM0 gA0 349 ___ patra. 113 pati 21 paJcasaM0 la0 vR0pa0 32 patra. 119 pati 2 bha0 za0 u0pa0 345 patra. 119 pati 21 vizeSA0 gA0 3000 patra. 123 pati 22 patra 10 pati 24 mAM gAthA aGka 85 ne badale 855 samajavo. pramANa tarIke uddharela pramANagranthonI sthAnadarzaka suucii| anuyogadvAracUrNI ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. anuyogadvAramalayagirIyA TIkA zeTha devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. anuyogadvArahAribhadrI TIkA ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. AcArAgasUtraTIkA Agamodaya samiti prakAzita. AvazyakacUrNI ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. Avazyaka hAribhadrI TIkA Agamodaya samiti prakAzita. Avazyakaniyukti Agamodaya samiti prakAzita hAribhadrI TIkAgata. AvazyakasaGgrahaNI Agamodaya samiti prakAzita hAribhadrI TIkAgata. upadezamAlA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. karmaprakRti ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA prakAzita paJcAzakAdi dazazAstrIyagata. karmastava zrIjaina-AtmAnaMda sabhA prakAzita navyakarmagranthacatuSkagata. For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalpabhASya zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita bRhatkalpavRttigata. jambUdvIpaprajJaptiTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. jItakalpabhASya hastalikhita. jIvasamAsa ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA prakAzita paJcAzakAdi dazazAstrIyagata. tattvArthAdhigama punA zeTha. motIcaMda lAdhA prakAzita. tattvArthAdhigamaTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. dharmasaGgrahaNITIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. nandhadhyayanacUrNI ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA nandhadhyayanamalayagirIyA TIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. nandyadhyayanahAribhadrI TIkA ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. paJcavastukaTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita.. paJcasaGgraha ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA prakAzita paJcAzakAdi daza zAstrIyagata. paJcasaGgrahamUlaTIkA / (paJcasaGgrahalaghuTIkA) zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. paJcAzakaTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita.. prajJApanAsUtra / Agamodaya samiti prakAzita prajJApanAsUtraTIkA pravacanasAroddhAraTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. prazamaratiTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. bRhatkarmavipAka zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatu STayaTIkAgata. bRhatkarmastavabhASya zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSTaya TIkAgata. bRhatkarmastavasUtra zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSka TIkAgata. bRhatkSetrasamAsaTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. bRhadrvyasaGgraha bRhadbandhakhAmitva zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSka TIkAgata. For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zataka bRhat zatakaTIkA / ___ amadAvAdastha zrIvIrasamAja prakAzita. bRhatsaGgrahaNITIkA zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita. bhagavatIsUtraTIkA / Agamodaya samiti prakAzita. paJcamAGga yogazAstrakhopajJaTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. vizeSAvazyakabhASya banArasa zrIyazovijaya jaina pAThazALA prakAzita. zAstravArtAsamuccayalaghuTIkA goDIjInuM kArakhAnuM muMbaI. zrAvakaprajJaptiTIkA kezavalAla premacaMda modI prakAzita. SaDazItika zrIjaina-AtmAnandasamA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSka TIkAgata. siddhahemazabdAnuzAsanalaghuvRtti zrIyazovijaya jaina pAThazALA banArasa prakAzita. saptatikATIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita karmagranthadvitIyavibhAgagata. For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AbhAra pradarzana. Aje ame vidvAnonA karakamalamAM, chellAmAM chellI Dhabe taiyAra karela bRhattapAgacchanAyaka zrIdevendrasUrikRta khopajJaTIkAyukta navyakarmagranthacatuSTayanI AvRtti arpaNa karavA bhAgyazALI thaIe chIe e mATe pUjyapAda zrImAn 108 zrIcaturavijayajI mahArAjano atyanta AbhAra mAnIe chIe. tema ja pUjya zrIcaturavijayajI mahArAjanA vidvAn ziSya zrImAn puNyavijayajI mahArAje prastuta granthane sudhAravAmATe tema ja sampAdanane lagatA kAryamA je kimmatI hisso Apyo che temATe teozrIno paNa A ThekANe ame antaHkaraNathI AbhAra mAnIe chIe. prastuta AvRttinuM sampAdana teozrIe je prakAranI yogyatAthI kayuM che tene vidvAno svayaM samajI zake tema che, tathApi ame teno TuMkamAM paricaya Apavo ucita samajIe chIe-A AvRttinA sampAdana ane saMzodhanamA pUjya zrIcaturavijayajI mahArAje prAcIna tADapatrIya tema ja kAgaLanI hastalikhita aneka pratono upayoga karyo che. tema ja TIkAkAre pramANa tarIke uddhRta karela pAThonAM sthaLono ullekha paNa teozrIe te te sthaLe karyoM che. ane granthanA antamAM aneka viSayanAM pariziSTo ApIne to teozrIe prastuta AvRttinI mahattAmAM aneka gaNo umero ja ko che. karmagranthanI prastuta AvRttinA prakAzana mATe upayogI dravyanI madada pUjya zrIcaturavijayajI mahArAjanA sadupadezathI amane je dharmAtmA baheno taraphathI maLI che te sauno hArdika AbhAra mAnavA sAthe temanAM pavitra nAmono ullekha ame AnIce karI daIe chIe rU0 125 pATaNanivAsI jhaverI mohanalAla motIcandanI suputrI bahena kesarabahena taraphathI. rU0 125 pATaNanivAsI jhaverI hemacanda mohanalAlanI supatnI bahena hIrAbahena taraphathI. rU0 100 pATaNanivAsI jhaverI bhogIlAla mohanalAlanI supatnI bahena maNIbahena taraphathI. rU0 100 pAlanapuranivAsI parIkha maNIlAla sUrajamalanI supatnI bahena tArAbahena taraphathI. rU0 100 pATaNanivAsI zA. bhIkhAbhAI tribhuvanadAsanI vidhavA bAI maNInA TrasTIo taraphathI haste zA0 bhIkhAcaMda sAkaracaMda sonI. rU0 50 pAlanapuranivAsI parIkha. DAhyAbhAI sUrajamalanI supatnI bahena jAsudabahena taraphathI. rU. 50 amadAvAdanivAsI jhaverI maNIlAla mohanalAlanI supanI bahena gulAbabahena. rU0 50 pATaNanivAsI jhaverI bhogIlAla laheracandanI supatnI bahena campAbahena taraphathI. upara ame jemanAM pavitra nAmono ullekha kayoM che te sauno dhanyavAdapUrvaka punaH eka vAra AbhAra mAnIe chIe. nivedakavallabhadAsa tribhuvanadAsa gAMdhI. sekreTarI zrIjaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara. For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prastAvanA / karmagranthonuM prakAzana. amAraM navIna saMskaraNa-prastuta saTIka cAra karmagranthonI be AvRttio thaI cUkI che. prathama AvRtti bhAvanagara jainadharmaprasArakasabhAe muMbaI nirNayasAgara presamAM prata AkAre chapAvIne prasiddha karI hatI. tenuM saMpAdana paM0 zrImAna AnandasAgaragaNie karyu hatuM. ane tema karI karmagranthanA jijJAsuonI jijJAsAne sau pahelAM teozrIe ja pUrNa karI hatI. tyAra bAda keTalAMeka varSa vItyA pachI prathama AvRttinI nakkalo na maLavAne lIdhe bIjI AvRttinuM saMpAdana prata AkAre ja paM0 zrIyuta pratApavijayajIe muktikamalamohanajainagranthamAlA taraphathI karyu hatuM. A rIte A karmagranthonI be AvRttio thaI javA chatAM Aje tenI eka paNa nakkala nahi maLI zakavAne kAraNe, tema ja keTalAeka karmagranthanA abhyAsIonI navIna saMskaraNamATenI sUcanAne dhyAnamA laI ame A trIjuM saMskaraNa hAtha dhayuM che. amArA saMskaraNanI vizeSatA-pahelI AvRttinA saMpAdanamAM zuddhipatraka ApavA chatAM temA ghaNIe viziSTa azuddhio rahI gayelI, jenuM zuddhipatraka keTalAka samaya pahelo bhAvanagara jainadharmaprasArakasabhAe. ja bahAra pADelu, tema chatAM ya keTalIe viziSTa azuddhio rahI javA pAmI hatI. bIjA saMskaraNamAM paNa uparokta azuddhiornu saMzodhana thaI zakyuM nathI. e badhIe azuddhionuM saMzodhana ame amArI prastuta AvRttimAM sAvadhAnapaNe karavA banato prayatna karyo che. 2 prastuta granthanA saMpAdanamAM ame be prAcIna tADapatrIya prato ane traNa prAcIna kAgaLanI pratono upayoga karI eveM saMzodhana ghaNI ja prAmANika rIte karyu che, ane sAthe sAthe keTalAka viziSTa pAThabhedo paNa ApyA che. 3 prathamanI be AvRttiomAM TIkAne saLaMga rIte chApavAmAM AvI che, jyAre A AvRttimA ThekaThekANe peregrApha pADI te te viSayone chUTA pADavAmAM AvyA che. 4 TIkAkAre ThekaThekANe pramANa tarIke je aneka zAstrIya pATho uddharyA che e badhA kayA granthanA che e zodhIne jyAM sudhI meLavI zakyA tyAM sudhI te te granthanAM mULa sthaLone noMdhavA yatna karyoM che. ane te te mULa grantha sAthe sarakhAvatAM je pAThabhedo jaNAyA che tene ame TippaNamA ApyA che. AthI ame karmagranthanA abhyAsIone te te granthamA rahelA karmagranthaviSayaka vividha vicArone avagAhavAnI sugamatA karI ApI che. 5 TIkAmAM je grantha ane granthakAra vigerenAM nAmo Ave che e vAcakonA lakSyamAM ekadama Ave te mATe te nAmo ame sthUlAkSara( blaeNka TAipa )mA ApyAM che.. For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 prastuta saMpAdanamAM granthane ante cha pariziSTo ApavAmAM AvyAM che. jemAMnA pahelA pariziSThamAM TIkAkAre pramANa tarIke uddharela zAstrIya pATho, gAthAo ane zloka vigere akArAdi kramathI sthalanirdezapUrvaka ApavAmAM AvyA che. bIjA ane bIjA pariziSTamAM anukrame karmagranthanI TIkAmAM AvatA grantha ane granthakAronAM nAmono krama ApavAmAM Avyo che. cothA pariziSTamAM prastuta karmagrantha ane tenI TIkAmAM AvatA karmagranthaviSayaka pAribhASikazabdo ke jenI vyAkhyA mULamAM tema ja TIkAmAM ApavAmAM AvI che teno sthalanirdezapUrvaka koza ApavAmAM Avyo che. pAMcamA pariziSTamA karmagranthanI TIkAmAM AvatA piNDaprakRtisUcaka zabdono koSa ApavAmAM Avyo che. ane chaTThA pariziSTamAM vartamAnamAM upalabdha thatA zvetAmbara-digambara saMpradAyanA karmaviSayaka samagra sAhityanI noMdha ApavAmAM AvI che. karmagranthonuM mahattva / jaina sAhityamA karmagranthonu keTaluM ucca sthAna che e mATe A ThekANe eTalaM ja kahevU basa thaze ke-jaina darzana e kAla svabhAva Adi pAMce kAraNone mAnavA chatAM eNe amuka vastusthiti ane darzanAntaronI mAnyatAone dhyAnamA laI karmavAda upara kAMika vadhAre bhAra mUkyo che. eTale jainadarzana ane jaina AgamonuM yathArtha ane saMpUrNa jJAna karmatattvane jANyA sivAya koI paNa rIte thaI zakatuM nathI. ane e viziSTa jJAna meLavavA mATenuM prArambhika mukhya sAdhana karmagrantho sivAya bIjaM eka paNa nathI. karmaprakRti, paJcasaMgraha Adi karmasAhityaviSayaka vizAla ane dariyA jevA granthomAM praveza karavAmATe karmagranthono abhyAsa atiAvazyaka hoI karmagranthonuM sthAna jaina sAhityamAM atigauravabhayuM che. karmagranthono paricaya / ___ AcArya zrIdevendrasUrie pAMca karmagranthonI racanA karI che, te paikInA cAra karmagranthone A vibhAgamA prakAzita karavAmAM Ave che, tema chatAM A ThekANe AcArya zrIdevendrasUrinA pAMce karmagranthono paricaya ApavAmAM Ave che. nAma-AcArya zrImAn devendrasUrie je pAMca karmagranthonI racanA karI che tenAM nAma anukrame A pramANe che-karmavipAka, karmastava, bandhasvAmitva, paDazIti ane zataka. A nAmo granthano viSaya ane tenI gAthAsaMkhyAne lakSyamAM rAkhIne granthakAre pADelAM che. pahelA traNa nAmo granthanA viSayane dhyAnamA rAkhIne pADavAmAM AvyAM che, jyAre SaDazIti ane zataka e be nAma te te karmagranthanI gAthAsaMkhyAne anulakSIne pADavAmAM AvyAM che. cothA karmagranthanI gAthA 86 che mATe tenuM nAma SaDazIti rAkhavAmAM AvyuM che ane pAMcamA karmagranthanI gAthA 100 che mATe tenuM nAma zataka rAkhavAmAM AvyuM che. A rIte pAMce karmagranthanAM judAM judAM nAma hovA chatAM atyAre sAmAnya janatA A karmagranthone pahelo karmagrantha, bIjo karmagrantha, bIjo karmagrantha e nAmathI ja oLakhe che. For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhASA ane chanda-sAmAnya rIte jaina saMskRtie prAkRtabhASA ane AryAchandane mukhya sthAna Apyu che eTale te saMskRtinA anuyAyioe potAnI maulika ane mahattvabharI dareka kRtione prAkRtabhASAmAM ane AryAchandamAM ja baddha karI che. te ja rIte AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthonIracanA paNa prAkRtabhASAmAM ane AryAchandamAMja karI che. viSaya-1 pahelA karmagrantha tarIke oLakhAtA karmavipAka nAmanA karmagranthamA jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya Adi ATha karmo, tenA bheda-prabhedo ane tenuM svarUpa arthAt vipAka athavA phaLanuM varNana dRSTAnta pUrvaka karavAmAM AvyuM che. 2 vIjA karmastava nAmanA karmagranthamA zramaNa bhagavAna mahAvIranI stuti karavA dvArA cauda guNasthAnonuM svarUpa ane e guNasthAnomA prathama karmagranthamA varNavela karmonI prakRtio paikI kaI kaI karmaprakRtiono bandha, udaya, udIraNA ane sattA hoya che enuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. 3 trIjA bandhasvAmitva nAmanA karmagranthamAM gatyAdimArgaNAsthAnone AzrI jIvonA karmaprakRtiviSayaka bandhasvAmitvanuM varNana karavAmAM AvyuM che. bIjA karmagranthamA guNasthAnone AzrIne bandhanuM varNana karavAmAM AvyuM che jyAre A karmagranthamAM gatyAdimArgaNAsthAnone dhyAnamA rAkhI bandhasvAmitvano vicAra karavAmAM Avyo che. 4 cothA SaDazIti nAmanA karmagranthamAM jIvasthAna, mArgaNAsthAna, guNasthAna, bhAva ane saGkhyA e pAMca vibhAga pADIne tenuM vistArathI vivecana karavAmAM AvyuM che. A pAMca vibhAga paikI traNa vibhAga sAthe bIjA viSayo paNa varNavavAmAM AvyA che. (ka) jIvasthAnamA guNasthAna, yoga, upayoga, lezyA, bandha, udaya, udIraNA ane sattA A ATha viSayo carcavAmAM AvyA che. (kha) mArgaNAsthAnamA jIvasthAna, guNasthAna, yoga, upayoga, lezyA ane alpabahutva e cha viSayo varNavyA che. ane (ga) guNasthAnamAM jIvasthAna, yoga, upayoga, lezyA, bandhahetu, bandha, udaya, udIraNA ane sattA A nava viSayo varNavyA che. pAchalA be vibhAgo arthAt bhAva ane saGkhyAnuM varNana koI viSayathI mizrita nathI. __5 pAMcamo zataka nAmano karmagrantha jo ke A vibhAgamA prakAzita karavAmAM nathI Avyo tema chatAM prasaGgopAta tenA viSayano nirdeza karI devo anucita nahi ja gaNAya. A karmagranthamAM, pahelA karmagranthamAM varNavela karmaprakRtio paikInI kaI kaI prakRtio dhruvabandhinI, adhruvabandhinI, dhruvodayA, adhruvodayA, dhruvasattAkA, adhruvasattAkA, sarva-dezaghAtI, aghAtI, puNyaprakRti, pApaprakRti, parAvarttamAnaprakRti ane aparAvartamAna prakRtio che enuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. te pachI uparokta prakRtio paikInI kaI kaI karmaprakRtio kSetravipAkI, jIvavipAkI, bhavavipAkI ane pudgalavipAkI che enuM vibhAgavAra varNana karavAmAM AvyuM che. A pachI uparokta karmaprakRtionA prakRtibandha, sthitibandha, rasabandha ane pradezabandha e cAra prakAranA bandhanuM svarUpa ane te samajamAM Ave te mATe For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 modakanuM dRSTAnta kahevAmAM Avyu che. ATalaM kahyA bAda kayo jIva kaI kaI jAtanA bandhano khAmI hoya che e kahevAmAM AvyuM che ane chevaTe upazamazreNi ane kSapakazreNinuM vistRta svarUpa varNavavAmAM AvyuM che. A mukhya viSayo sivAya A karmagranthamAM dhruvabandhinI Adi prakRtione AzrIne sAdhanAdi bhAMgAogeM nirUpaNa vigere avAntara aneka viSayo granthakAre varNavelA che. AdhAra-AcArya zrImAn devendrasUrie pAMca karmagranthanI racanA karI te pahelAM AcArya zrIzivazarma-zrIcandrarSimahattara vigere judA judA pUrvAcAryoM dvArA jude jude samaye maLI karmaviSayaka cha prakaraNonI athavA bIjA zabdomAM kahIe to cha karmagranthonI racanA thaI cUkI hatI. e ja cha karmagrantho paikInA pAMca karmagranthone AdhArarUpe potAnI najara sAme rAkhI AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthonI racanA karI che ane tethI AcArya zrIdevendrasUrinA karmagranthone "navyakarmagrantha" tarIke oLakhavAmAM Ave che. navyakarmagranthonI prAcInakarmagrantho sAthe tulanA-AcArya zrImAn devendrasUrie je navyakarmagranthonI racanA karI che e upara jaNAvavAmAM AvyuM tema svatantra nathI paNa prAcInakarmagranthone AdhAre karavAmAM AvI che. e racanAmAM AcArya zrIdevendrasUrie mAtra prAcIna karmagranthonA Azayane ja lIdho che ema nathI paNa nAma, viSaya, vastune varNavavAno krama vigere dareke dareka bAbatamATe temaNe tenA Adarzane potAnI najara sAme rAkhyo che e ApaNe emanA karmagrantho ane prAcInakarmagranthonA tulanAtmaka nirIkSaNa dvArA samajI zakIe chIe. nAma ane viSaya-prAcIna karmagranthonAM nAmo ane AcArya zrIdevendrasUrikRta karmagranthonAM nAmomAM lagabhaga samAnatA ja che. jema AcArya zrIdevendrasUrinA prathama karmapranthane karmavipAka nAmathI oLakhavAmAM Ave che tema te ja viSayane carcatA prAcIna karmagranthaviSayaka prakaraNane karmavipAka nAmathI ja oLakhavAmAM Ave che. A rIte AcArya zrIdevendrasUrie potAnA navya karmagranthonAM je nAmo ApyAM che te prAcIna karmaviSayaka prakaraNo, jene AdhAre temaNe potAnA navya karmagranthonI racanA karI che, tene AdhAre ja ApyAM che. prAcIna karmagrantho paikI bIjA ane cothA karmagranthanA nAmamAM dRzya rIte sahaja pharaka najare Ave che, tema chatAM AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthone je nAmI oLakhAvela che te nAmathI eTale ke karmastava ane SaDazIti e nAmathI prAcIna bIjA ane cothA karmagranthane oLakhavAmAM AvatA to hatA ja. prAcIna bIjA karmagranthane tenA kartAe maGgalAcaraNamAM bandhodayasayuktastava ebuM nAma 1 namiUNa jiNavariMde tihuyaNavaranANadaMsaNapaIve / baMdhudayasaMtajuttaM vocchAmi thayaM nisAmeha // For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApyuM che tema chatAM TIkAkAra zrIgovindAcArye potAnI TIkAnA prAraMbhamAM ane antamAM enuM nAma karmastava ja lIdhuM che. A uparathI ema lAge che ke mULagranthakAre potAnA prakaraNamAM bandhodayasayuktastava evaM nAma ApavA chatAM e nAma bolavu ke yAda rAkhaq janasAmAnyane agavaDakartA thaI paDe te mATe uparokta nAmane TuMkAvI karmastava ebuM bIjuM nAma ApyuM hoya athavA TIkAkAre e nAma TuMkAvyu hoya, game tema ho, paNa vIjA karmagranthay karmastava e nAma pahelethI rUDha to hatuM ja. AcArya zrIdevendrasari to potAnA trIjA karmagranthanA antamAM vIjA karmagranthane karmastava e nAmathI ja oLakhAve che. prAcIna cothA karmagranthane SaDazIti ane AgamikavastuvicArasAraprakaraNa e be nAmI oLakhavAmAM Ave che. mULa prakaraNakAre mULamAM prakaraNanA nAmano ullekha ko nathI eTale vartamAnamA pracalita uparokta be nAma granthakAranI kalpanAmAM haze ke kema ? e kahI zakAya nahi; tema chatAM A karmagranthanA TIkAkAra AcArya zrImAn malayagiri ane vRddhagacchIya AcArya zrIharibhadrasUrie cothA karmagranthanI gAthAsaGkhyA ane viSayane dhyAnamA laI uparokta banne ya nAmono nirdeza karyo che. eTale e nAmo AcArya zrIdevendrasUri pahelA hatAM ja ema mAnavAne prabala kAraNa che. AcArya zrIdevendrasUri to potAnA navya caturtha karmagranthane paDazIti e nAmathI ja oLakhAve che. jema prAcIna karmagranthonAM nAma gAthAnI saGkhyA tema ja viSayane lakSyamA rAkhIne pADavAmAM AvyAM che tema AcArya zrIdevendrasarie potAnA karmagranthone mATe e ja paddhati svIkArI che. cotho ane pAMcamo karmagrantha temanI saMkSepa racanApaddhati anusAra TuMkAI javA chatAM navIna viSayo umerIne paNa gAthAsaGkhyAnusAra pADelAM prAcIna nAmone kAyama rAkhavA temaNe yatna karyo che je ApaNe AgaLa upara joIzaM. viSaya ane vastuvarNanano krama-prAcIna karmagranthakAre potAnA karmagranthomA je je viSayo varNavyA che ane tenA varNanano je krama rAkhyo che, lagabhaga te ja viSayo ane tenA varNanano krama AcArya zrIdevendrasarie potAnA karmagranthomA rAkhyo che. __ karmagranthono krama-upara jaNAvavAmAM AvyuM tema AcArya zrIdevendrasUrie navya karmagranthonI racanA karI te agAu AcArya zrIzivazarma vigere judA judA AcAryo dvArA cha karmagranthonI racanA thaI cUkI hatI. tema chatAM atyAre cha karmagranthone karmavipAka karmastava vigere je kramamA goThavavAmAM Ave che e krama prAcIna nathI paNa arvAcIna che. arvAcIna eTale AcArya zrIdevendrasUrie navya karmagranthonI racanA karI tyArano. prAcIna 1 karmabandhodayodIryAsattAvaicitryavedinam / karmastavasya TIkeyaM natvA vIraM viracyate // 2 iti zvetapaTAcAryagovindagaNinA kRtA / karmastavasya TIkeyaM devanAgagurogirA // 3 deviMdasUrilihiyaM neyaM kammatthayaM souM // 4 praNamya siddhizAstAraM karmavaicitryavedinam / jinezaM vidadhe vatti SaDazIteryathAgamama // . 5 natvA jinaM vidhAsye nivRtiM jinavallabhapraNItasya / AgamikavastuvistaravicArasAraprakaraNasya / For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org karmagranthonI racanA koI eka AcAryanI kRti ke samakAle thayela AcAryonI kRti nathI, paNa saikAone gALe thayela judA judA AcAryonI e kRtiyo che. eTale atyAre karmagranthone je kramathI arthAt karmavipAka pahelo karmagrantha, karmastava bIjo karmagrantha ema chae karmagranthone nambara vAra goThavAyelA ApaNe joIe chIe e krama karmaviSayane lagatA jJAnanI sagavaDatAne lakSIne AcArya zrIdevendrasUrie goThavelo lAge che, maulika nathI. prAcIna karmagrantho paikIno zataka karmagrantha AcArya zrIzivazarmasUrinI kRti che jyAre saptatikA karmagrantha zrIcandrarSimahattaranI racanA che, karmavipAka e zrIgargarSimaharSinI kRti che tyAre AgamikavastuvicArasAra urphe SaDazIti karmagrantha e zrImAna jinavallabhagaNinI racanA che. vIjA trIjA karmagranthanA praNetA koNa ? e saMbaMdhe kazo ullekha maLI zakato nathI, tema chatAM amane ema lAge che ke-karmavipAkanI racanA thayA pachI A be karmagranthonI racanA thaI hovI joIe. A rIte ekaMdara jotAM vikramanA trIjA ke cothA saikAthI laI vikramanI bAramI sadI sudhImAM thayela judA judA AcAryoM dvArA A karmagranthonI racanA utkramathI ja karAyela hoI atyAre cAlato karmagranthono krama AcArya zrIdevendrasUrinA navyakarmagrantho racAyA pachI ja rUDha thavAno saMbhava vadhAre che. ane amArI mAnyatA mujaba karmagranthono atyAre pracalita krama AcArya zrIdevendrasUrithI ja cAlu thayo hovo joIe. navya karmagranthonI vizeSatA-prAcIna karmagranthakAra AcAryoe potAnA karmaanthomA je viSayo varNavelA che te ja viSayo navyakarmagranthakAra AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthomAM varNavelA che. tema chatAM AcArya zrIdevendrasUrinA karmagranthomAM vizepatA e che ke prAcIna karmagranthakAroe je viSayone atispaSTa rIte, parantu eTalA lAMbA karI varNavyA che, je sAmAnya rIte kaNThastha karanAra abhyAsIone atikaMTALo Ape; tyAre te ja viSayone AcArya zrIdevendrasarie potAnA karmagranthomAM eka paNa viSayane paDato mUkyA sivAya, eTalaM ja nahi paNa vIjA aneka viSayone umerIne, dareka abhyAsI sahajamAM samajI zake evI spaSTa bhASApaddhatie atisaMkSepathI pratipAdana karyA che, jeno abhyAsa karavAmAM ane yAda karavAmAM tenA abhyAsIone atizrama ke kaMTALo na lAge. prAcIna karmagranthonI gAthAsaGkhyA anukrame 168, 57, 54, 86 ane 102 nI che jyAre navya karmagranthonI gAthAsaGkhyA anukrame 60, 34, 24, 86 ane 100 nI che. cothA ane pAMcamA karmagranthonI gAthAsaGkhyA prAcIna karmagranthonA jeTalI joI koIe ema na mAnI lebu ke-'prAcIna cothA ane pAMcamA karmagrantha karatAM navya caturtha paJcama karmagranthomA zAbdika pharaka sivAya bIjuM kAMi ja nahi hoya.' kintu AcArya zrIdevendrasUrie potAnA navya karmagranthomAM prAcIna karmagranthonA viSayone jeTalA TuMkAvI zakAya teTalA TuMkAvyA pachI, tenA paDazIti ane zataka e be prAcIna nAmone amara rAkhavAnA irAdAthI karmagranthanA abhyAsIone ati madadagAra thaI zake evA viSayo umerIne chayAsI ane For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 so gAthA pUrNa karI che. cothA karmagranthamAM AcArya zrIdevendrasUrie bheda-prabhedo sAthai cha bhAvanuM svarUpa ane bheda-prabhedanA varNana sAthai saGkhyAta, asaGkhyAta ane ananta etraNa prakAranI saGkhyAonuM svarUpa varNavyuM che. ane pAMcamA karmagranthamAM uddhAra, addhA ane kSetra e RNa prakAranA palyopamonuM svarUpa, dravya, kSetra, kAla ane bhAva e cAra prakAranA sUkSma WEA NORGE bAdara pulaparAvartonuM svarUpa tema ja upazamazreNi ane kSapakazreNinuM svarUpa vigere aneka navIna viSayo umeryA che. A rIte prAcIna karmagrantho karatAM AcArya zrIdevendrasUrikRta navya karmagranthomAM khAsa vizeSatA e rahelI che ke prastuta prakAzita karAtA karmagranthomAM prAcIna karmagranthonA pratyeka viSayano samAveza hovA chatAM tenuM pramANa ati nuM che ane sAthai mAM navA aneka viSayo saMgharavAmAM AvyA che. karmagrantho - - upara ame jaNAvI AvyA te mujaba prAcIna ane navIna ema be prakAranA karmagrantho sivAya vikramanI paMdaramI zatAbdImAM thayela Agamika AcArya zrIjayatilakasUrie saMskRta karmagranthonI paNa racanA karI che. tema chatAM AcArya zrIdevendrasUrinA navya karmagranthonuM ja janasAdhAraNamAM gaurava ane grAhyatA vadhI paDyAM che, ane Aja sudhI janatAmAM e ja avyavachinna rIte pracAra pAnI rahyA che. AcArya zrIdevendrasUrinA karmagrantho eTale sudhI kAma kartuM che ke atyAre thoDA eka gaNyA gAMThyA vidvAno sivAya bhAgye ja koI jANatuM haze ke - AcArya zrIdevendrasUrinA karmagrantho sivAya bIjA prAcIna karmagrantho paNa che jene AdhAre AcArya zrI devendrasUrie potAnA karmagranthonI racanA karI che. navya karmagranthonI TIkA - AcArya zrIdevendrasUrie potAnA navya pAMce karmagrantho upara svopajJa TIkA racI hatI tema chatAM trIjA karmagranthanI TIkA AcArya zrI devendrasUrinA samaya pachI tarata ja game te kAraNe nAza pAmI gaI hovAthI te pachInA AcAryone maLI zakI nathI; eTale tenI pUravaNI karavA mATe koI vidvAn AcAryazrIe navIna avacUrirUpa TIko racIche jemanuM nAma TIkAmAM nirdiSTa nathI. amArA prastuta vibhAgamAM navya pAMca karmagraMtha paikInA pahelA cAra karmagraMtho saTIka, arthAt pahelo bIjo ane cotho svopajJa TIkA sAthai ane trIjo uparokta anyaAcAryakRta avacUrI sAthe, prasiddha karavAmAM Ave che. TIkAnI racanAzailI - AcArya zrIdevendrasUrinI TIkA racavAnI zailI evI manoraMjaka che ke - mULa gAthAnA koI paNa pada ke vAkyanuM vivecana rahI javA pAmyuM nathI, eTalaM janahi paNa je padArthane vistArapUrvaka samajAvavAnI jarUrata hoya tenuM te pramANe nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A sivAya prastuta TIkAmAM eka e paNa vizeSatA jovAmAM Ave che ke-- 1 juo zataka gAthA 25 mInuM avataraNa - " mArgaNAsthAnakAnyAzritya punaH svopajJabandhasvAmitvaTIkAyAM vistareNa nirUpitastata avadhAraNIya iti / " 2 juo e TIkAnuM antima padya - "etagranthasya TIkA'bhUt, paraM kvApi na sA''pyate / sthAnasyAzUnyatAhetorato'lekhyavacUrikA // For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 TIkAkAra je padArthaM vivecana kare che te padArthane vadhAre spaSTa ane majabUta karavAmATe Agama, niryukti, bhASya, cUrNI, TIkA ane pUrvamaharSiviracita prakaraNagranthomAMthI te viSayane lagatAM pramANo TAMkI de che. koI koI ThekANe to digaMbara, purANa bauddha ane AyurvedaviSayaka zAstronAM pramANo mUkI te te padArthone sapramANa siddha karyA che. A pramANe navya karmagranthonI A TIkA eTalI to vizada, sapramANa ane karmatattvanA viSayathI bharapUra che ke ene joyA pachI prAcIna karmagrantho ane tenI TIkA TippaNI vigere jovAnI jijJAsA lagabhaga zAMta thaI jAya che. TIkAnI bhASA saraLa, subodha ane hRdayaMgama hovAthI paThana pAThana karanAra saralatAthI karmatattvanA viSayane prApta karI zake che. jo ke A TIkAmAM ThekA anuyogadvAra, naMdI ane prAcIna karmagrantha vigerenI TIkAnA akSarazaH saMdarbhonA saMdarbho najare paDe che paNa teTalA mAtrathI adbhuta ane apUrva saMgraha tarIke A TIkAnuM gaurava koI paNa te khaMDita thatuM nathI. A vibhAgamAM Avela saTIka cAra karmagraMthoM pramANa 5938 zloka ane 28 akSara che. karmaviSayaka sAhitya - jainadharma mukhyapaNe karmasiddhAntane mAnanAra hoI tenI zvetAMbara ane digaMbara e banne ya zAkhAmAM thayela sthaviroe ane vidvAn AcAryavaryoe je vividha prakAranA vipula granthonI racanA karI che e samagra sAhityano adhyayana dRSTie temaja tulanAtmaka paddhatie abhyAsa karavA icchanArane upayogI thAya te mATe prastuta prakAzanane aMte upalabhyamAna samagra karmaviSayaka sAhityano paricaya ApanAra eka pariziSTa ApyuM che. A pariziSTa jovAthI darekane e paNa khyAlamAM Avaze ke agAdha pratibhAzAlI jainAcAryoe karmaviSayaka sAhityane vidhavidha rIte keTalA vizALa pramANamAM kheDyuM che ?. - granthakArano paricaya. 1 granthakartA -- svopajJaTIkAyukta navya pAMca karmagranthanA praNetA bRhattapAgacchIya zrImAn jagaccaMdrasUrijInA ziSya zrIdevendrasUri che, e vAta pratyeka karmagranthanI prazasti jarat guruguNaratnAkara kAvya Adi aneka granthonA AdhAre nirvivAda rIte siddha che. 2 samaya - zrIdevendrasUrino svargavAsa vikramasaMvat 1327 mAM thayAno ullekha gurvAvalImA spaSTa rIte maLe che. e uparathI emano samaya lagabhaga vikramanI teramI zatAbdInuM uttarArddha ane caudamI zatAbdIno prAraMbha kahI zakAya emanA janma, dIkSA, sUripadapratiSThA AdinA samayano ullekha koI paNa sthaLethI maLI zakato nathI, tema chatAM zrImAn jagaccandrasUrie kriyAuddhAra karyo te samaye teozrI dIkSita avasthAmAM hovAno saMbhava che. zrImAn jagaccandrasUrie tapAgacchanI sthApanA karI tyAra bAda zrIdevendrasUri ane zrIvijayacandrasUrine sUripada samarpaNa karyAnuM varNana gurvAvalImAM Ave che. 1 patra - 12 zloka-117 juo. 2 patra-8 zloka - 40 juo 3 patra 16 zloka 147 juo. 4 patra. 11 zloka 107 juo. For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e uparathI e saMbhAvanA thaI zake ke-saMvat 1285 pachInA koI paNa saMvatamAM temane sUripada apAyuM haze. sUripada grahaNa samaye zrIdevendrasUri vaya, zruta, saMyama Adi dareka bAbatamAM atiprauDha ane pariNata hovA joIe. nahi to atyanta jokhamadAra sUripadavI ane khAsa karIne tAjetaramA ja kriyAuddhAra karanAra tathA ugra tapazcaryA karI tapAbiruda meLavanAra zrImAn jagaccandrasUrigurunA gacchanAyaka padanA bhArane teo zI rIte saMbhALI zake ?. zrIdevendrasUrine gacchanA kAryamA sahAyabhUta thAya tathA gaccharnu saMrakSaNa thaI zake evA hetuthI ane zrImAna devabhadragaNinA uparodhathI zrImAna jagaccandrasUrie zrI vijayacandrane sUripada arpaNa karyu hatuM e varNana gurvAvalImAM che. A uparathI e vAta tarI Ave che kezrIdevendrasUrinI AcAryapadavI thayA bAda zrIvijayacandrane sUripadavI ApavAmAM AvI hatI. zrImAn devendrasUrie ujjayinInagarInA rahevAsI zreSThI jinacandranA putra vIradhavalane je vakhate tenA lagna nimitte mahotsava thaI rahyo hato ane lagna karavAnI taiyArI cAlatI hatI te vakhate pratibodha karI tenA pitA jinacandranI sammati laI saMvat 1302 mAM dIkSA ApI hatI. tyAra bAda temane gujarAta dezanA prahlAdanapura (pAlanapura ) nAmanA nagaramAM mahotsavapUrvaka saMvat 1323 mAM sUripadavI arpaNa karI hatI, jeo zrIvidyAnandasUri e nAmathI prasiddha thayA. zrIdevendrasUrinA janma, dIkSA ane sUripadavI vigerenA samayano nizcaya nathI to paNa teozrI teramI zatAbdInA pazcArddhamAM ane caudamI zatAbdInA prAraMbhamAM vidyamAna hatA e nirvivAda che. 3 janmabhUmi jAti Adi-zrIdevendrasUrino janma kayA dezamA ane kayI jAtimAM thayo hato e vigeremATenA ullekho ke pramANa Aja sudhImAM upalabdha thayAM nathI. gurvAvalImA teozrInuM je jIvanavRttAnta che te ghaNuM saMkSipta ane apUrNa che. emAM mAtra sUripada grahaNa karyA pachInI keTalIeka bInAonuM ja varNana kareluM che nahi ke saMpUrNa. tema ja teozrInuM jIvanavRttAMta jyA jyAM Ave che e badhuMye adhuraM ja dekhAya che. eTale teozrInA janmasthAna, jAti, mAtA pitA Adi mATe ApaNe kazuM ja kahI zakatA nathI. mAtra gurvAvalI vigerenA AdhAre eTalu joI zakAya che ke-teozrIno vihAra moTe bhAge mALavA ane gujarAtamA ja thayo che. A uparathI kadAca saMbhAvanA karI zakAya ke-teozrIno janma gujarAta ke mALavA A be dezomAMthI koI paNa eka dezamA thayo hoya. AthI AgaLa vadhI janma, jAti, mAtA pitA vigere mATe kazuM ja kahI zakAya tema nathI. 4 vidvattA-zrImAna devendrasUrinA prAkRta ane saMskRta bhASAnA graMtho joto teozrI eka asAdhAraNa pratibhAzALI ane jainasiddhAntanA tema ja darzanazAstranA pAraMgata vidvAn 1 patra 11 zloka 107 juo. 2 patra-12 zloka-124-125 juo. 3 gurvAvalI pana-15 zloka 153 thI 156 juo. 3 gurvAvalI patra-16 zloka-164 juo. For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 hatA emAM sahaja paNa saMdeha nathI. e bAbatanI sAkSI teozrInA nirmANa karelA graMtho ja pUrI pADe che. teozrI adbhuta vyAkhyAnazakti dharAvatA hovAthI temanA dharmopadezane pratibhAsaMpanna vastupAla jevA maMtrio ane aneka brAhmaNa paNDito ghaNA ja rasapUrvaka zravaNa karatA hatA e bAbatano ullekha gurvAvalImA spaSTa paNe maLe che. 5 cAritra - zrImAn devendrasUri kevaLa vidvAna ja hatA ema nahi parantu teozrI utkRSTa cAritradharmanuM pAlana karavAmAM paNa atyaMta pratijJAniSTha hatA. zrImAn jagaccandrasUrie pUrva puruSArtha kheDI tathA asAdhAraNa tyAga dhAraNa karI je kriyA uddhAra karyo hato eno nirvAha zrImAn devendrasUri ane zrIvijayacandrasUri e banne AcAryoe sAthe maLI karavAna hato; tema chatAM zrImAn devendrasUrie ekalAe ja tatkAlIna zithilAcArI AcAryonA prabhAvanI asara potA upara koI paNa rIte na paDavA detAM zrIjagaccandrAcAryanA karelA kriyAuddhArane barAbara rIte saMbhALI rAkhyo ane zrIvijayacandrasUri vidvAn hovA chatAM zithilAcArI AcAryonA prabhAvamAM dabAI jaI zithila thaha gayA. zrImAn devendrasUrie mane samajAvavA mATe pUrato prayatna karyo parantu jyAre teo koI rIte samajyA nahIM tyAre pote zuddhakriyAruci hovAthI emanAthI judA thaI gayA. zrImAn devendrasUrinuM citta cAritra - dharmI eTaluM to saMskArI hatuM ke temane zuddhakriyAmAM parAyaNa joI aneka saMvidmapAkSika AtmArthI mumukSuoe e mahApuruSano Azraya lIdho hato. 6 guru -- zrImAn devendrasUrinA guru vRddhagacchIya ( kriyAuddhAra karyA pachI bRhat tapAgacchIya) zrImAn jagaccandrasUri hatA. jemaNe potAnA gacchamAM zithilatA joI caitravAlagacchIya zrImAn devabhadra upAdhyAyanI madadathI kriyAuddhAranA kAryano AraMbha karyo hato. A kArya mATe ozrIe asAdhAraNa tyAgavRtti ane AgamAnusArI zuddhakriyAne svIkAryAM. zaruAtamAM teNe cha vikRtiono tyAga karI jIMdagI sudhI AMbela tapa karavAno niyama svIkAryo ane potAnA zarIra pratyenA mamatvano sadaMtara tyAga karyo. A pramANe atikaThina AcAmla ( AMbela ) tapanI tapasyA karatAM bAra varSa vyatIta thayA bAda temane "tapA" e biruda matryuM hatuM ane tyArathI vRddhagaccha e nAmane badale "tapAgaccha" e nAma prava ane teozrI tapagacchanA Adya puruSa tarIke prasiddhi pAmyA. gacchanI parAvRtti prasaMge maMtrIvara vastupAla vigeree hArdika bhaktipUrvaka A mahApuruSanI satkAra - sammAnarUpa pUjA karI hatI. zrImAn jagaccandrasUri mAtra tapasvI ja hatA ema nahIM parantu apratima pratibhAzALI asAdhAraNa vidvAn paNa hatA. jeoe medapATa (mevADa ) nI rAjyadhAnI AghATamA batrIsa digaMbara vAdionI sAthe vAda karyo hato. e vAdamAM hIrAnI jema abhedya rahevAthI cito nareza taraphathI temane "hIralA jagaccandrasUri" evaM biruda malyuM hatuM. e mahApuruSane ugra tapazcaryA, nirmalabuddhi, asAdhAraNa vidvattA ane vizuddha cAritra eja adbhuta vibhUti 1 patra - 12 zloka-115-116 juo. 2 gurvA0 patra - 12 zloka-122 thI AgaLa emanuM jIvana juo. For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 19 hRtAM ane eja vibhUtinA prabhAvathI e mahApuruSasthApita gacchamAM Aja sudhI anekAneka prabhAvazAlI AcAryo ane zrAvako thaI gayA che. 1 zrAddhadinakRtyavRtti. 3 siddhapazcAzikAsUtravRtti . 5 sudarzanAcaritra. 7 vandAruvRtti (vaMdittAsUtraTIkA). 9 siddhadaNDikA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7 parivAra -- zrImAn devendrasUrinA parivAranuM pramANa keTalaM hatuM eno sattAvAra khulAsa koI paNa ThekANethI maLI Avato nathI. parantu paraMparAnI rIti pramANe te kAlamAM te ozrInI AjJAmAM vicarato samagra yatisamudAya emanoja parivAra gaNAya. gurvAvalI ullekha jotAM upAdhyAya zrIhemakalazagaNi pramukha saMvignapAkSika munio paNa teonInA parivAramAM hatA. vIradhavala ane bhImasiMha A banne bhAione pratibodhI potAnA ziSyo karyAno ullekha paNa gurvAvalImAM maLe che. temAM prathama ziSyanuM nAma zrIvidyAnaMdasUra che, jeo jaina AgamanA vidvAn hatA eTalaM ja nahIM paNa teozrIe vidyAnaMda nAmanuM navIna vyAkaraNa banAveluM hatuM te jotAM teo sAhityAdi vividha viSamAM paNa niSNAta hatA. teozrInuM vyAkaraNa koI paNa ThekANe maLI AvatuM nathI eTale atyAre to te nAmazeSa thaI gayA jevuM che. zrImAn devendrasUrinA bIjA ziSya AcArya zrIdharmaghoSasUri hatA teozrI pratibhAzIla, vidvAn, vizuddhacAritrI ane viziSTa prabhAvaka puruSa hatA. temanA racelA saMghAcArabhASya yamakastutio vigere anekAneka graMtho vidyamAna che. potAnA guru AcArya zrImAn devendrasUrinA racelA svopajJaTIkAyukta navya paMca karmagraMtha Adi granthone teozrIe zuddha karyA che e uparathI teozrInI vidvattAno ane jainAgama viSayaka temanA vizALa jJAnano pUrNa paricaya maLI rahe che. teozrIne eka vakhata sApa karaDyo hato tethI zrAvaka vargamAM asAdhAraNa gabharATa phelAyo. tene utAravA mATe zrAvakono Agraha thavAthI teozrIe zrAvako AgaLa vanaspatinuM nAma jaNAvI sApanuM jhera utarAvyaM e anivArya dazAmAM karAvela vanaspatikAyanA atialpa AraMbhane nimitte ozrIe jIvana paryaMta cha e vikRtiono tyAga karyo e uparathI emanI jIvanacaryA ane cAritra kelAM ugra hatAM e spaSTa rIte jaNAI Ave che. A mahApuruSanuM savistara varNana jovA icchanAre zrImunisuMdarasUri tathA upAdhyAya zrIdharmasAgaragaNikRta gurvAvalIo ane jainatatvAdarza jovAM. 8 graMtharacanA -- zrImAn devendrasUrie prAkRta - saMskRta bhASAmAM banAvelA je graMtho atyAre jovAmAM Ave che tenI nAmAvalI A nIce ApavAmAM Ave che. 2 saTIka pAMca navya karmagraMtha. 4 dharmaratnaprakaraNa bRhadvRtti. 6 caityavandanAdi bhASyatraya. 8 siriusahavaddhamANapramukhastava. 10 cattAri aTTha dasa gAthAvivaraNa. uparokta graMthomAM 2-3 - 4 - 5 - 6 - 7-9 aMkovALA graMtho judI judI saMsthAo taraphathI chapAIne prasiddhimAM AvI gayA che. A sivAya jaina graMthAvalImAM zrIdevendrasUrinA nAme For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 bIjA ghaNA graMtho caDhelA che. paraMtu te judA judA gacchomAM thayela bIjA bIjA zrIdevendrasUri nAmanA AcAryoe banAvelA che. prationo paricaya. prastuta vibhAganuM saMzodhana karavAmAM ame pAMca prationo saMgraha karyo che. e prationI anukrame ka-kha-ga-gha-Ga evI saMjJA rAkhavAmAM AvI che. temAM kaI pratinI kaI saMjJA che ? te konI che ? kevA prakAranI cha ? vigereno paricaya vAcakonI jANa khAtara A ThekANe karAvavo e sarvathA ucita lekhAze. ___ ka ane kha saMjJakapustako-A pustako pATaNa-saMghavInA pADAnA tADapatrIya pustakabhaMDAranAM che. e bhaMDAra atyAre zA. pannAlAla choTAlAla paTavAnI dekharekha nIce che. temAM ka-pustaka tADapatra upara lakheluM che ane te saTIka cha karmagraMthonuM che tenAM patra 351 che. pustakanI laMbAI 35 // iMca ane paholAI 2 // iMcanI che. pustakanI dareka puMThImAM vadhAremAM vadhAre 6 paMktio ane ochAmAM ochI 4 paMktio che. pratinI sthiti ghaNI sArI che. te pratinA aMtamAM nIce pramANeno ullekha cha "iti zrImalayagiriviracitA saptatiTIkA samAptA // 7 // grNthaanm-3880|||| saMvat 1462 varSe mAghazudi 6 bhaume adyeha zrIpattane likhitam // 7 // zubhaM bhavatu // UkezavaMzasambhUtaH, prabhUtasukRtAdaraH / / vIsIsANDausIgrAme, suzreSThI mahaNAbhidhaH // 1 // moghIkRtAghasaGghAtA, moghIrapratighodayA / nAnApuNyakriyAniSThA, jAtA tasya sadharmiNI // 2 // tayoH putrI pavitrAzA, prazasyA guNasampadA / hArdUrIkRtA doSairdhadharmakarmaikakarmaThA // 3 // zuddhasamyaktvamANikyAlaGkRtaH sukRtodyataH / etasyA bhAgineyo'bhUdAkAkaH zrAvakottamaH // 4 // zrIjainazAsananabhoGgaNabhAskarANAM zrImattapAgaNapayodhisudhAkarANAm / vizvAdbhutAtizayarAziyugottamAnAM zrIdevasundaraguruprathitAbhidhAnAm // 5 // puNyopadezamatha pezalasannivezaM tattvaprakAzavizadaM vinizamya samyak / etatsupustakamalekhayaduttamAzA sA zrAvikA vipulabodhasamRddhihetoH // 6 // bANAGgavedendumite 1465 pravRtte, saMvatsare vikramabhUpatIye / zrIpattanAhvAnapure vareNye, zrIjJAnakoze nihitaM tayedam // 7 // yAvad vyomAravinde kanakagirimahAkarNikAkIrNamadhye vistIrNodIrNakASThAtuladalakalite sarvadoz2ambhamANe / pakSadvandvAvadAtau varataragatitaH khelato rAjahaMsau tAvajjIyAdajasraM kRtiyatibhiridaM pustakaM vAcyamAnam // 8 // zubhaM bhavatu" For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 khasaMjJaka pustaka tADapatra upara lakhAyeluM che ane te saTIka pAMca karmagraMthatuM che. tenAM patra 2 thI 306 che. prati aMtamAM kAMika truTaka che. tenI laMbAI 22 / iMca ane paholAI 2 / iMcanI che. pustakanI dareka muThImAM vadhAremAM vadhAre 7 ane ochAmAM ochI 6 paMktio che. pratino aMtyabhAga nahi hovAthI lekhanakAla Adine lagatI puSpikA vigere kAMi paNa A ThekANe ApI zakavU azakya che. to paNa lipi jotAM caudamI zatAbdInA aMumAM A prati lakhAyAno saMbhava che. pustakanI sthiti sAdhAraNa che. ka-khasaMjJaka pustakamAM paMktio eka sarakhI nahi hovAnA kAraNe paMktinA akSaronI noMdha ahIM ApI nathI. gasaMjJaka pustaka-A pustaka pATaNanA rahevAsI zA. malukacaMda dolAcaMda hastakanuM che ane te kAgala upara lakhAyeluM che. A pratimAM saTIka chae karmagraMtha che. enAM pAnAM 282 che. pratinI laMbAI 10 // iMca ane paholAI 4 // iMcanI che. A pratinI dareka puMThImA 15 paMktio che. paMktidITha ochAmA ochA 50 ane vadhAremAM vadhAre 62 akSaro che. A pratinA aMtamAM lekhana kAla AdIno kazoya ullekha nathI tema chatAM lipi jotAM prati 17 mI zatAbdInA prAraMbhamAM lakhAyAno saMbhava che. pustakanI sthiti sArI che. ghasaMjJaka pustaka-A pustaka pATaNa phophalIyA vADAnI AgalI zerInA tapAgacchIya pustakabhaMDAranuM che. A pustakabhaMDAra tenA TrasTIo paikI hAla zA0 malukacaMda dolAcaMdanI dekharekha nIce che. prati kAgala upara tripAThamAM lakhAelI che ane temAM saTIka cha karmagraMtho che. tenAM patra 119 che. pratanI laMbAI 10 // iMca ane paholAI 4 // iMcathI kAMika ochI che. A pratinI koI puMThImA 24 to koImAM 25-26 ane 27 ema ochI vattI paMktio che. paMktidITha kamamAM kama 63 ane adhikamAM adhika 81 akSaro che. pratinI sthiti ghaNI ja sArI che. pratinA aMtamAM nIce pramANe puSpikA che. "saMvat 1606 varSe kArtikazuda 4 gurau dine likhitam |ch| zubhaM bhavatu // " GasaMjJaka pustaka-A pustaka vaDodarAnA AtmAnanda jainajJAnamandiramA pUjya pravartaka zrImatkAntivijayajI mahArAjano pustakasaMgraha che temAMnuM che. e bhaMDAra AtmAnanda jainajJAnamandiranA sekreTarI zA0 jIvaNalAla kizoradAsa kApaDIyAnI dekharekha nIce che. A prati kAgala upara lakhAyelI che ane temAM saTIka pAMca karmagraMtha che. tenAM patra 154 che. pratinI laMbAI 13 iMcathI kAMika kama ane paholAI 5 / iMcanI che. A pratinI pratyeka puMThImAM 17 paMktio che ane paMktidITha koI paMktimA kamamAM kama 64 ane adhikamAM adhika 67 akSaro che. A pratinA aMtamA lekhanakAla vigereno ullekha nathI. lipi jotAM e prati 17 bhI zatAbdImAM lakhAyAno saMbhava che. pratinI sthiti ghaNI sArI che. For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 prationI zuddhAzuddhino vicAra-ka-kha-ga-gha ane dusaMjJaka pratiomAM thoDe azuddhio to darekamAM che ja, to paNa paraspara tAratamyatAno vicAra karatAM badhIye pratiomAM ka ane gha A be pratio sau karatAM sArAmAM sArI che. bAkInI khaga aneDa A traNa pratiomAM kha prati sArI che ane gaGa A ve pratiomAMthI ga prati sArI che. arthAt eka bIjAthI uttarottara adhika azuddha che. AbhAra- ---A vibhAganuM saMpAdana karatI vakhate uparanI pAMca prationo upayoga karavAmAM Avyo che. e pAMce prationA judA judA mAlikoe pratio ApI amArA saMzodhananA kAryamA je sugamatA karI ApI che te badala e mahAzayonA upakArane koI rIte paNa bhUlI zakAya tema nathI. vaLI A bhAganuM saMpAdana karatI vakhate paM. sukhalAlajIe hiMdI bhASAmA karelA navIna cAra karmagraMthanA anuvAdano ane tenI prastAvanAno koI koI ThekANe Azraya lIghelo hovAthI temano paNa upakAra mAnuM chaM. ane chevaTamAM mArA vidvAn ziSya muni zrI puNyavijayajIe A vibhAganA pratyeka phaoNrmanuM aMtima prupha tapAsI apI ane saMpAdana lagatA bIjA kAryane aMge joitI madada ApI mArA kAryane je sarala karI ApyuM che te mATe teono paNa A ThekANe upakAra mAnuM e sarvathA ucita lekhAze. uparokta pAMce prationA AdhAre bahu ja sAvadhAnatA pUrvaka A vibhAganuM saMzodhana karyu che to paNa koika ThekANe dRSTidoSa AdinA kAraNe truTi rahevA pAmI hoya to vAcaka mahAzayo sudhArI vAMce e aMtima prArthanA sAthai viramuM chu. muni caturavijaya. For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmavipAkanAmanA prathamakarmagranthanI vissysuucii| gAthA viSaya karmagranthonuM saMzodhana karatI vakhate saMgraha karelI pratonA saGketo TIkAkAre TIkAmA uddharela zAstrIya pramANonA sthAnadarzaka saGketo mudrita thayA pachI jaDI Avela pramANonA sthAnadarzaka saGketo pramANa tarIke uddharela pramANagranthonI sthAnadarzaka sUcI AbhAra pradarzana prastAvanA karmagranthonI viSayAnukrama sUcI 1 maGgalAcaraNa, granthano viSaya ane saMbandha AdinuM kathana 'karma'zabdanI vyutpatti jIvanuM lakSaNa ane karmanI siddhi karma ane jIvano anAdisambandha jIvanI sAthe karmano anAdisambandha hoya to viyoga kema sambhave ? e zaGkAnuM samAdhAna 2 sAmAnya rIte karmanA prakRti, sthiti, rasa ane pradeza e cAra prakAro ane tenI modakanA dRSTAnta dvArA samaja karmanA mUla ane uttara bhedonI samuccaya saGkhyA 3 karmanI mUlaprakRtinAM nAma tathA te darekanA uttara bhedonI saGkhyA mULakarmaprakRtione jJAnAvaraNIyAdikramathI rAkhavAnuM kAraNa ane upayogarnu svarUpa 5 4 jJAnanA pAMca prakAra ane vyaJjanAvagrahanA cAra prakAra pAMca jJAna, sAmAnya kharUpa kevalajJAnamA matijJAna AdinA abhAvanI carcA pAMca jJAnane matijJAnAdikramathI rAkhavAnAM kAraNo zrutanizrita ane azrutanizrita matijJAna, svarUpa azrutanizrita matijJAnanA autpattikI, vainayikI, karmajA ane pAriNAmikI buddhine AzrI cAra prakAro avagrahanA bhedo vyaJjanAvagrahanA cAra bhedo vyaJjanAvagrahamA mana ane cakSunuM varjana zAmATe ? e zaGkAnuM samAdhAna vyaJjanAvagrahano kAla En s svom or on om min 3o 3o 5 w w a vo o or an For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 gAthA viSaya 5 matijJAnanA arthAvagraha Adi 24 bhedo ane zrutajJAnanA uttarabhedonI saGkhyA 12 matijJAnanA zrutanizrita 12 bhedo tathA 336 ane 340 bhedonuM svarUpa 13 6 zrutajJAnanA akSarazruta Adi 14 bhedo ane tenuM savizeSa svarUpa 14 aDhAra lipinAM nAma dIrghakAlIkI, hetuvAdopadezikI ane dRSTivAdopadezikI saMjJAonuM svarUpa 15 mithyAdRSTine samyakzrutanA abhAvanI carcA AcArAGga Adi 11 aGganAM nAma ane padanI saGkhyA dRSTivAdanA pAMca bhedo caudapUrvanAM nAma ane pratyekanI padasaGkhyA 7 zrutajJAnanA paryAya Adi 20 bhedo ane tenuM svarUpa 8 avadhi, manaHparyava ane kevala jJAnanA bhedo avadhijJAnanA AnugAmika Adi cha bhedonuM sapramANa varNana hIyamAna ane pratipAti avadhijJAnamA pharaka avadhijJAnanI dravyAdi cAra prakAre prarUpaNA Rjumati ane vipulamati manaHparyavajJAna- svarUpa manaHparyavanI dravyAdibhedothI prarUpaNA chappana antaradvIpornu savizeSa varNana chappana antaradvIpanAM nAmo kevalajJAnatuM svarUpa 9 dRSTAntapUrvaka pAMca jJAnAvaraNa ane nava darzanAvaraNa- svarUpa 10 cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ane kevaladarzananA AvaraNa, svarUpa 27 11-12 nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA ane tyAnadhi nidrAnuM svarUpa 28 12 vedanIyakarmanA sAtAvedanIya ane asAtAvedanIya bhedonuM svarUpa 13 cAragatimA sAtA asAtAno vibhAga ane mohanIyakarmanI vyAkhyA tathA mohanIyakarmanA be bheda 14 darzanamohanIyanA traNa bheda samyaktvane darzanamohanIya kema kahI zakAya ? e zaGkAnuM samAdhAna 15 tattvonI saGkhyA ane samyaktvamohanIyanI vyAkhyA navatattvasvarUpanirUpaNa gAthAo kSAyikAdisamyaktvanuM sAmAnya svarUpa 16 mizramohanIya ane mithyAtvamohanIyatuM svarUpa Wwwwww For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 25 viSaya 38 gAthA .... 17 cAritramohanIyakarmanA be bhedo ane tenA uttarabheda kaSAyanA soLa bhedonuM svarUpa 18 cAra kaSAyanI sthiti, gati ane tenI vidyamAnatAmA samyaktva AdinA abhAvatuM varNana 19 jalarekhA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranA krodhanuM ane tinizalatA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranA mAnanuM varNana 20 avalehikA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranI mAyAnuM ane haridrAdi dRSTAntadvArA cAra prakAranA lobhanuM varNana . 21 nokaSAyamohanIyakarmanA hAsyAdi cha bhedonuM svarUpa bhayamohanIyanA sAta bhedonAM nAma 22 nokaSAyamohanIyakarmanA strIveda Adi Rga vedonuM svarUpa 23 cAraprakAranA AyuSkarmanuM svarUpa ane nAmakarmanA 42, 93, 103 ane 67 uttarabhedonI saGkhyA 24-27 nAmakarmanI betAlIsa prakRtiyo cauda piNDaprakRti, ATha pratyekaprakRti, sadazaka ane sthAvaradazakanuM svarUpa 39-41 28 sacatuSka sthAvaraSaTu Adi prakRtibodhaka zAstrIya saMjJAo 29 cauda piNDaprakRtinA 65 uttarabhedo 30 nAmakarmanI 93, 103 ane 67 prakRtiyo- nirUpaNa 31 bandha, udaya, udIraNA ane sattAmA keTalI keTalI, prakRtiyo hoya? tenI saGkhyA / 32 piNDaprakRtiyornu vizeSa vyAkhyAna gatinAmakarmanA cAra bhedonuM svarUpa jAtinAmakarmanA pAMca bhedonuM svarUpa jAtinAmakarmane mAnavAnuM prayojana : tanunAmakarmanA pAMca bhedonuM svarUpa kArmaNazarIrasahita jIva gatyaMtaramA jAya che to te jIva jato Avato kema dekhAto nathI ? e zaGkAnuM samAdhAna 33 aGga-upAGganA bhedo ane aGgopAGganAmakarmanA traNa bhedonuM svarUpa .. 46 34 bandhananAmakarmanA audArikabandhana Adi pAMca bhedonuM dRSTAntapUrvaka svarUpa 46 35 saGghAtananAmakarmanA audArikasaGghAtana Adi pAMca bhedornu / __ dRSTAntapUrvaka svarUpa www 44 44 For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 gAthA viSaya 36 bandhananAmakarmanA audArikaudArikabandhana Adi paMdara bhedonuM svarUpa 47 pAMca zarIranA dvikAdisaMyogonI apekSAe bandhana chavIsa thAya to paMdara baMdhana kema kahyAM ? e zaGkAnuM samAdhAna bandhananI peThe paMdara saGghAtana kema na thAya ? e zaGkAnuM samAdhAna 37-38 saMhanananAmakarmanA varSabhanArAca Adi cha bhedonuM varNana 39 saMsthAnanAmakarmanA samacaturasra Adi cha bhedonuM svarUpa ane __ varNanAmakarmanA varNAdi pAMca bhedonuM svarUpa 40 gandha, rasa ane sparzanAmakarmanA anukrame be pAMca ane ATha bhedo ane tenuM svarUpa 41 varNAdi cAranA vIsa uttarabhedo paikI zubha-azubha prakRtiyono vibhAga 42 AnupUrvIcatuSka, narakadvikAdi zAstrIya saMjJAo ane vihAyogatinAmakarmanA bhedonuM svarUpa 43 ATha pratyekaprakRtiyo paikI parAghAtanAmakarma ane ucchAsanAma karmanuM svarUpa 44 AtapanAmakarmanuM svarUpa 45 ujhyotanAmakarmanuM svarUpa 46 agurulaghu ane tIrthakaranAmakarmanuM svarUpa 47 nirmANanAmakarma ane upaghAtanAmakarmanuM svarUpa 48 trasadazaka paikI trasanAma, bAdaranAma ane paryAptanAmakarmanuM svarUpa paryAptizabdanI vyAkhyA, paryAptinAM nAma ane enA pratyeka bhedatuM svarUpa labdhiparyApta ane karaNaparyAptanuM svarUpa zarIraparyAptithI ja zarIranI utpatti thaze to zarIranAmakarmanuM zuM prayojana che ? e zaGkAnuM nivAraNa ucchAsanAmakarmathI ja zvAsa levAnuM kAma thaI zake to ucchAsaparyApti nirarthaka kema nahi ? e zaGkAnuM samAdhAna 49 pratyekanAma, sthiranAma, zubhanAma ane subhaganAmakarmanuM svarUpa 50 susvaranAma, AdeyanAma ane yazaHkIrtinAmakarmanuM svarUpa tathA trasa dazakathI sthAvaradazakanA viparItapaNAno nirdeza ane sthAvaradazaka svarUpa 57 landhiaparyApta ane karaNaaparyAptanuM svarUpa For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAthA viSaya 51 gotrakarmanA uccagotra ane nIcagotra e be bhedonuM dRSTAntadvArA svarUpa ___ane antarAyakarmanA dAnAntarAya Adi pAMca bhedo, kharUpa 52 antarAyakarmanuM dRSTAntadvArA svarUpa 53 jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNakarmanA bandhahetuo 54 sAtAvedanIya ane asAtAvedanIyakarmanA bandhanAM kAraNo 55 darzanamohanIyakarmanA bandhanAM kAraNo 56 kaSAya ane nokaSAyarUpa be prakAranA cAritramohanIya karma ane narakAyukarmanA bandhahetuo 57 tiryagAyukarma ane manuSyAyukarmanA bandhanAM kAraNo 58 devAyu ane zubha-azubhanAmakarmanA bandhahetuo 59 ucca-nIcagotrakarmanA bandhahetuo 60 antarAyakarmanA bandhahetuo tathA granthano upasaMhAra granthakAranI prazasti. karmastavanAmaka bIjA karmagranthanI vissysuucii| gAthA viSaya 1 maGgalAcaraNa Adi bandha, udaya, udIraNA ane sattArnu lakSaNa 2 cauda guNasthAnanA nAmo 'guNavAna' zabdanI vyAkhyA mithyAdRSTiguNasthAnanuM svarUpa midhyAdRSTine guNavAnano saMbhava kema hoi zake ? e zakkArnu samAdhAna jo guNasthAna hoya to tene mithyAdRSTi kema kahI zakAya? e zaGkAnuM samAdhAna sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAnanuM ane prandhibhedana kharUpa mizraguNasthAnanuM ane RNapuJjanuM svarUpa aviratasamyagdRSTiguNasthAnanuM svarUpa, tene lagatA ATha bhaGgo ane e bhaGgocI sthApanA dezavirasaguNasthAnamuM svarUpa For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 72 70 10 gAthA viSaya "patra pramattaguNasthAna- kharUpa 71 apramattaguNasthAna- svarUpa 71 apUrvaguNasthAnanuM svarUpa ane enA bhedonu kathana apUrvaguNasthAnanA traNa kAlanI apekSAye asaGkhyAta. lokAkAzapradezapramANa adhyavasAyo apUrvaguNasthAnanA traNakAlanI apekSAe ananta adhyavasAya kema na thAya ? e zaGkAnuM nivAraNa anivRttibAdarasamparAyaguNasthAna- svarUpa ane tenA be bhedo sUkSmasaMparAyaguNasthAna, svarUpa upazAntakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAna- svarUpa upazamazreNinuM svarUpa ane tenI sthApanA eka jIva ekabhavamA upazamazreNi keTalI vAra prApta kare ? tenuM ane tadviSayaka matAntaratuM kathana kSINakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAnanuM svarUpa kSapakazreNirnu svarUpa kSapakazreNinI sthApanA sayogikevaliguNasthAna- svarUpa ayogikevaliguNasthAna- ane ayogitva kevI rIte thAya? tenuM svarUpa kevalisamudAta koNa kare? ane koNa na kare ? tenuM svarUpa yoganirodha ane zailezIkaraNa- saMkSipta svarUpa bndhaadhikaar| - 3 bandhanuM lakSaNa tathA oghathI 120 ane mithyAdRSTiguNasthAnamA / 117 prakRtinA bandhanuM svarUpa 4-5 sAsvAdanaguNasthAnamA 101 ane mizraguNasthAnamA 74 prakRtinA bandhanuM svarUpa 6-7 aviratasamyagdRSTiguNasthAnamA 77 ane dezaviratiguNa sthAnamA 67 prakRtinA bandhanuM svarUpa - 7-8 pramattaguNasthAnamA 63 ane apramattaguNasthAnamA 59-58 prakRtinA bandhanuM svarUpa 9-10 apUrvakaraNaguNasthAnanA sAta bhAgamAMthI pahelA bhAgamA 58 ane te pachInA pAMca bhAgamA 56-56 ane antya bhAgamA 26 prakRtinA bandhanuM svarUpa 82 79 For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 29 gAthA viSaya 10-11 anivRttibAdaranA pAMca bhAgamA kramathI 22, 21, 20, 19 ane 18 prakRtinA bandhanuM svarUpa 11 sUkSmasamparAyaguNasthAnamA 17 prakRtinA bandhanuM svarUpa 12 upazAntamoha Adi traNa guNasthAnamA 1-1-1 prakRtinA bandhanuM ane ayogiguNasthAnamAM bandhanA abhAvatuM svarUpa bandhAdhikAranI samApti udyaadhikaar| 13 udaya ane udIraNAnuM lakSaNa tathA oghathI 122 ane mithyAdRSTiguNasthAnamA 117 prakRtinA udayanuM varNana 14 sAsAdanaguNasthAnamAM 111 prakRtinA udayanuM varNana 14-15 mizraguNasthAnamA 100 prakRtinA udayanuM varNana / 15 avirataguNasthAnamA 104 prakRtinA udayatuM varNana 15-16 dezaviratiguNasthAnamA 87 prakRtinA udayatuM varNana 16-17 pramattaguNasthAnamA 81 prakRtinA udayanuM varNana 17 apramattaguNasthAnamA 76 prakRtinA udayanuM varNana 18 apUrvakaraNaguNasthAnamA 72 prakRtinA udayanuM varNana 18 anivRttiguNasthAnamA 66 prakRtinA udayanuM varNana 18-19 sUkSmasamparAya ane upazAntamohaguNasthAnamAM anukramathI 60-59 prakRtinA udayatuM varNana 19-20 kSINamohaguNasthAnamA 57-55 prakRtinA udayatuM varNana 20-21 sayogikevaliguNasthAnamA 42 prakRtinA udayanuM varNana 21-23 ayogikevaliguNasthAnamA 12 prakRtinA udayatuM varNana udayAdhikAranI samApti. . . . udIraNAdhikAra / 23-24 oghamAM 120 ane mithyAdRSTi Adi cha guNasthAnamAM kramathI 117, 111, 100, 104, 87 ane 81 prakRtinI udIraNAnuM kathana 24 apramattAdi sAta guNasthAnomAM kramathI 73, 69, 63, 57, 56, 54 ane 39 prakRtinI udIraNA 84-85 85-86 85-86 86-87 88-89 For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya ayogikevaliguNasthAnamA yogano abhAva hobAthI udIraNAno abhAva 91 udIraNAdhikAranI samApti. sattAdhikAra / 25 sattAnu lakSaNa tathA prathamathI agIyAra guNasthAnaparyanta 148 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 25 sAsAdana ane mizraguNasthAnamA 147 prakRtinI sattA- nirUpaNa 91 26 anantAnubaMdhicatuSkanuM jeNe visaMyojana kayu hoya, deva-manuSyanA Ayuno bandha ko hoya ane upazamazreNi upara ArUDha thayo hoya tenI apekSAe apUrvakaraNa Adi cAra guNasthAnamA 142 prakRtinI sattAnuM varNana 92 26 aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamA anantAnubandhi Adi saptaka kSayanI apekSAe 141 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 27 aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamAM naraka, tithaMca ane surAyunA kSayanI apekSAye 145 prakRtinI sattAnu nirUpaNa 27 anantAnubandhi 4 mithyAtva 5 mizra 6 ane samyaktva 7 A sAta prakRtinA kSayanI apekSAe aviratasamyagdRSTithI laIne anivRttibAdara guNasthAnanA prathama bhAga sudhI 138 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 93 28-29 kSapakazreNine AzrI anivRttibAdaraguNasthAnanA bIjA bhAgathI navamA bhAga sudhI kramathI 122, 114, 113, 112, 106, 105, 104 ane 103 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa. 93-94 30 sUkSmasamparAyamA 102 ane kSINamohamA 101 ane 99 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 30-31 sayogikevaliguNasthAnamA 85 prakRtinI sattA- nirUpaNa 31-33 ayogikevaliguNasthAnamA 13 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 94-95 34 ayogikevaliguNasthAnamA matAntare 12 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 34 mahAvIrasvAminA dIkSAgrahaNAdinuM saMkSipta varNana mahAvIrasvAmine namaskAra karavAno zrotAne upadeza Adi varNana sattAdhikAranI samApti sAthe granthanI samApti granthakAranI prazasti 94 94 96 % 30 -- For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bandhasvAmitvanAmakA trIjA karmagranthanI vissysuucii| gAthA 98 98 98 100 viSaya 1 maGgala ane viSayAdikanu kathana bandhasvAmitvanuM lakSaNa cauda mArgaNAsthAna ane tenA uttarabhedonI saGkhyA 2-3 bandhasvAmitvamA upayogI paMcAvana prakRtiyono saMgraha 4-5 sAmAnyathI narakagatimAM tathA ratnaprabhA Adi traNa narakanA nArakonA oghathI 101 ane AdhanAM cAra guNasthAnamA kramathI 100, 96, 70 ane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 5 paGkaprabhA Adi traNa narakanA nArakonA oghathI 100 ane pahelAM cAra guNasthAnamA kramathI 100, 96, 70 ane 71 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 6-7 sAtamI nArakImAM opathI 99, ane AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 96, 91, 70 ane 70 prakRtinA bandhasvAmitva- kathana / 7-8 tiryaggatimAM paryAptatiryonA opathI 117 ane AdinA pAMca guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 69, 70 ane 66 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 9 manuSyagatimAM paryAptamanuSyonA oghathI 120 ane AdithI tera guNasthAnamA kramathI 117, 101, 69, 71, 67, 63, 5958, 58-56-56-26, 22-21-20-19-18, 17, 1, 1, ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvarnu kathana / 9 labdhiaparyApta tiryazca ane manuSyonA opathI tathA mithyA dRSTimAM 109 prakRtinA bandhakhAmitvanuM kathana 10 sAmAnyathI devagatimAM tathA AdinA be devalokamAM devonA oghathI 104 ane AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 103, 96, 70, ane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 10 jyotiSka, bhavanapati, vyantara ane tenI devIyonA opathI 103 sathA AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 103, 96, 70 ane 71 prakRtinA bandhavAmitvanuM kathana 101 103 103 103 For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 gAthA viSaya patra - 11 sanatkumAra Adi cha kalpanA devonA oghathI 101 ane AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 100, 96, 70 ane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 103 11 AnatAdi cAra kalpanA tathA nava aveyakanA devonA oghathI 97, ane AdinA cAra guNasthAnamA 96, 92, 70, ane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 103 11 pAMca anuttaranA devonA oghathI ane aviratasamyagdRSTi guNasthAnamA 72 prakRtinA bandhasvAmitva- kathana 11-12 ekendriya, vikalendriya, pRthvI, jala ane vanaspatinA oghathI 109 tathA AdinA be guNasthAnamA kramathI 109, 96 ane matAntare 94 prakRtinA bandhakhAmitvanuM kathana 13 paJcendriya tathA trasakAyikonA oghathI 120 ane prathamathI tera guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-19-- 18, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 104 13 agnikAya ane vAyukAyikonA oghathI tathA mithyAdRSTiguNasthAnamA 105 prakRtinA bandhasvAmitvanu kathana 104 13 yogamArgaNAmAM manayoga 4 tathA vacayoga 4 mAM oghathI ane AdithI tera guNasthAnamA paJcendriya pramANe prakRtinA bandhasvAmitvarnu kathana 105 13 satyAdimanoyoga 4 ane vacanayoga 4 nuM svarUpa 105 13 audArikakAyayogamA oghathI ane prathamathI tera guNasthAnamA paryAptamanuSyanI peThe prakRtinA bandhasvAmitva- kathana 13-15 audArikamizrakAyayogamAM opathI 114 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamA kramathI 109, 94, 75 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 15 kArmaNakAyayogamA oghathI 112 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamA kramathI 107, 94, 75 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 106 15 AhArakakAyayoga ane AhArakamizrakAyayogamA opathI ane chaTThA guNasthAnamA 63 prakRtinA bandhavAmitvanuM kathana . For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 33 gAthA viSaya 16 vaikriyakAyayogamAM oghathI ane prathamanAM cAra guNasthAnamAM sAmAnya devagatipramANe prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 16 vaikriyamizrakAyayogamAM oghathI 102 ane pahelA, bIjA ane cothA guNasthAnamA kramathI 101, 94 ane 71 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 16 strIveda Adi traNa vedamAM oghathI 120 ane AdinAM nava guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56 - 26 ane 22 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 16 kaSAyamArgaNAmAM anantAnubandhicatuSkamAM oghathI 117 ane pahelA, bIjA guNasthAnamAM 117 ane 101 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 16 apratyAkhyAnAvaraNacatuSkamAM oghathI 118 ane AdinAM cAra guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74 ane 77 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 16 pratyAkhyAnAvaraNacatuSkamAM oghathI 118 ane AdinA pAMca guNasthAnamA kramaza 117, 101, 74, 77 ane 67 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 17 saMjvalanakrodha, mAna ane mAyAmAM oghathI 120 ane AdinAM nava guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21 - 20 - 19 ane 18] prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 17 saMjvalanalobhamAM oghathI 120 ane AdinAM daza guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-19-18 ane 17 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 17 saMyamamArgaNAmAM asaMyatanA oghathI 118 ane AdinA cAra guNasthAnamA kramaza 117, 101, 74 ane 77 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 17 jJAnamArgaNAmAM matiajJAna Adi vraNa ajJAnamAM oghathI 117 AdinAM traNa guNasthAnamAM kramathI 117, 101 ane 74 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 5 For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra 106 106 107 107 107 107 107 107 107 107
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAthA patra 108 108 viSaya 17 darzanamArgaNAmAM cakSu ane acakSudarzananA opathI 120 tathA AdinAM bAra guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana yathAkhyAtacAritramA oghathI 1 ane upazAntamoha Adi cAra guNasthAnamA kramathI 1, 1, 1 ane 0 prakRtinA bandhasvAmi tvarnu kathana 18 manaHparyavajJAnamAM odhathI 65 ane pramattAdi sAta guNasthA' namAM kramathI 63, 59, 58, 22, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitva- kathana 18 sAmAyika ane chedopasthApanIyamA opathI 65 ane pramattAdi cAra guNasthAnamA kramathI 63, 59, 58 ane 22 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 18 parihAravizuddhimAM opathI 65 ane chaTThA tathA sAtamA guNa sthAnamA 63 ane 59, 58 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 18 kevalajJAna ane kevaladarzanamA oghathI tathA teramA guNasthAnamA 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 18 mati, zruta, avadhijJAna ane avadhidarzanamA oghathI 79 ane aviratasamyagdRSTi Adi nava guNasthAnamAM kramathI 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandha svAmitvanuM kathana 19 aupazamikasamyaktvamA oghathI 75 ane aviratasamyagdRSTi Adi ATha guNasthAnamAM kramathI 75, 66, 62, 58, 58, 22, 17 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 19 kSAyopazamikasamyaktvamAM opathI 79 ane aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamAM kramathI 77, 67, 63 ane 59 58 prakRtinA bandhavAmitva, kathana 19 kSAyikasamyaktvamA opathI 79 ane aviratasamyagdRSTi Adi 11 guNasthAnamA kramathI 77, 67, 63, 59-58, 58, 22, 17, 1, 1, 1 ane 0 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 19 mithyAdRSTi, sAsAdana, mizra, dezavirati ane sUkSmasamparAya 108 108 108 108 For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 35 viSaya guNasthAnamA oghathI ane svasva guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74,67, ane 17 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 19 AhArakamArgaNAmAM AhArakanuM oghathI 120 ane prathamathI tera guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 2 aupazamikasamyaktvamAM kAMika vizeSa kathana 20 aumika ane kSAyopazamikasamyaktvamAM pharaka gAthA 21 vRA, nIla ane kApota lezyAmAM oghathI 118 ane AdinA guNasthAnamA kamI 117, 101, 74 ane 77 prakR / bandhasvAmitvanuM kathana 6 22 tejolezyAmAM oghathI 111 ane AdinA sAta guNasthAnamAM kramathI 108, 101, 74, 77, 67, 63, ane 59 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 22 zuklalezyAmAM oghathI 104 ane AdithI tera guNasthAnamAM kramathI 101, 97, 74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 22 padmalezyAmAM oghathI 108 ane AdithI sAta guNasthAnamAM kramI 105, 101, 74, 77, 67, 63 ane 59 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 bhavya ane saMjJimAM oghathI 120 ane AdithI tera guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 abhavyamAM oghathI ane prathama guNasthAnamA 117 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 asaMjJimAM oghathI 117 ane pahelA tathA bIjA guNasthAnamAM kamI 117, ane 101 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 anAhArakamAM oghathI 112 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamAM kramathI 107, 94, 95 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 24 lezyAmAM guNasthAnanI saGkhyA 24 matAntarathI kRSNAdi traNa lezyAmAM cha guNasthAnanuM kathana 24 pranthanI samApti For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir t patra 109 109 109 109 110 110 110 110 110 110 110 110 111 111 111
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaDazItinAmaka cothA karmagranthanI vissysuucii| patra 112 112 gAthA viSaya 1 maGgala ane abhidheyAdi 112 1 dravyAdi cAra prakArathI namaskAra jIvasthAna, mArgaNAsthAna, guNasthAna, upayoga, yoga, lezyA, bandha, alpabahutva, bhAva ane saGkhyAdi daza mukhya viSayonI vyAkhyA temAM lezyAnuM savizeSanirUpaNa 1 daza viSayone jIvasthAnAdi kramathI sthApavAmAM kAraNa 1 cauda jIvasthAnamA guNasthAnAdi ATha, cauda mArgaNAsthAnamAM jIvAdi cha ane caudaguNasthAnamAM jIvAdi daza padArthonuM nirUpaNa prathama jIvasthAnaadhikAra. 2 cauda jIvasthAnanuM svarUpa 2 paryAptinAM cha nAma ane tenuM svarUpa 2 labdhi ane karaNa aparyAptanuM svarUpa 117 3 cauda jIvasthAnamA guNasthAna 118 3 cauda guNasthAnanAM nAmo ane tenA sAdhAraNa arthanuM nirUpaNa karatI gAthAo 3 kayA kayA jIvasthAnamAM kayAM kayAM guNasthAna hoya ? tenuM nirUpaNa 3 sayogiayogirUpa be guNasthAno saMjJine kevI rIte hoya ? e zaGkAnuM samAdhAna 120 3 yoganAM pandara nAma 120 3 audArikAdi sAta yogono kyA kyA sambhava hoya ? tenuM varNana 120 4-5 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamAM kayA kayA yoga hoya ? tenuM savistara varNana 120-121 5-6 upayoganAM nAmo ane cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIva- . sthAnamA kayA kayA upayogo hoya ? tenuM varNana . 121-122 6 ekendriyane zrutajJAna kema ghaTe ? enuM nirUpaNa 123 7 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamAM kaI kaI lezyA hoya ? tenuM svarUpa / 124 120 For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 37 gAthA viSaya 7-8 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamAM karmanI mUla ATha prakRtimAMthI keTalI keTalI prakRtino bandha, udaya, udIraNA ane sattA hoya ? tenuM svarUpa dvitIya mArgaNAsthAnaadhikAra 9 cauda mArgaNAnAM nAma ane tenuM svarUpa 10 gati, indriya, kAya ane yoga A cAra mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA ane tenI vyAkhyA 11 veda, kaSAya, ane jJAna A traNa mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA ane tenuM savistara vyAkhyAna 12 saMyama ane darzana A be mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA 12 saMyamamArgaNAnA uttara bhedo paikI sAmAyika ane chedopasthApanIya cAritranuM svarUpa 12 chedopasthApanIyacAritranA be bheda 12 saMyamamArgaNAnA uttara bhedo paikI parihAravizuddhikacAritranI vyA khyA tathA tenA be bheda ane tapasyA AdinA svarUpanI gAthAo 12 parihAravizuddhi cAritranI prarUpaNA mATe kSetrAdi vIsa dvAro kSetradvAramAM parihAravizuddhikacAritrI bharatAdikSetro paikI kayA kSetramAM hoya ? tenuM svarUpa kAladvAramAM parihAravizuddhika avasarpiNyAdikALa paikI kayA kALamAM hoya ? tenuM svarUpa cAritradvAramAM parihAravizuddhika sAmAyikAdi pAMca cAritra paikI kayA cAritramAM hoya ? tenuM svarUpa tIrthadvAramAM parihAravizuddhika tIrthamAM hoya ke atIrthamAM hoya ? tenuM svarUpa paryAyadvAramAM parihAravizuddhikane gRhastha ane yati paNAno jaghanya tathA utkRSTa keTalo paryAya hoya ? tenuM svarUpa AgamadvAramAM parihAravizuddhika navIna AgamanuM adhyayana kare ke na kare ? tenuM svarUpa vedadvAramAM parihAravizuddhinI pravRtti vakhate strIvedAdi paikI kayA vedamAM hoya ? tenuM svarUpa For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra 124-125 127 128 128 130 130 131 131 132 132 132 132 133 133 133 133
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAthA 134 134 134 135 135 135 135 viSaya kalpadvAramA parihAravizuddhika sthitakalpa ane asthitakalpa paikI kayA kalpamAM hoya ? tenuM svarUpa liGgadvAramA parihAravizuddhika dravyaliGga ane bhAvaliGga paikI kayA liGgamAM hoya tenuM svarUpa leNyAdvAramA parihAravizuddhikane kRSNAdi cha lezyA paikI kaI . lezyAo hoya ? tenuM svarUpa dhyAnadvAramA parihAravizuddhikane AAdi cAra dhyAna paikI kayAM hoya? tenuM svarUpa gaNadvAramA parihAravizuddhikanI jaghanya ane utkRSTathI gaNasaGkhyA ane puruSasaGkhyA keTalI hoya? tenuM svarUpa abhigrahadvAramA parihAravizuddhikane dravyAdi cAra abhigraha paikI koI paNa abhigraha hoya ke na hoya ? tenuM svarUpa pravrajyAdvAramA parihAravizuddhika koIne pravrajyA Ape ke na Ape ? tenuM svarUpa muNDApanadvAramA parihAravizuddhika koIne muNDe ke na muNDe ? tenuM svarUpa prAyazcittadvAramA parihAravizuddhikane kayAM prAyazcitta hoya ? tenuM svarUpa kAraNadhAramA parihAravizuddhikane kAraNa eTale Alambana hoya ke na hoya? tenuM svarUpa niSpratikarmatAdvAramA parihAravizuddhika niSpratikarma hoya ke a. niSpratikarma hoya? tenuM svarUpa bhikSAdvAramA parihAravizuddhikanA bhikSA ane vihAra kayA kAlamA hoya ? tenuM svarUpa parihAravizuddhikanA itvara ane yAvatkathika ve bhedo AdinuM svarUpa 12 saMyamamArgaNAnA uttarabhedomAMthI sUkSmasamparAya, yathAkhyAta, dezavirata ane aviratasamyagdRSTinI vyAkhyA 12 darzanamArgaNAnA cakSudarzana Adi cAra uttara bhedonI vyAkhyA 13 lezyA, bhavya, samyaktva ane saMkSirUpa mArgaNAnA uttara bhedo 13 lezyAmArgaNAmAM cha lezyAnAM nAma 136 136 136 136 138 For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAthA viSaya patra 13 bhavyamArgaNAmAM bhavya abhavyanI vyAkhyA .138 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI vedakasamyaktvanI vyAkhyA ... 138 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI kSAyikasamyaktvanuM svarUpa .138 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI aupazamikasamyaktva, tenA be bhedo ane pranthibhedatuM svarUpa 139 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI mithyAtva, mizra, traNa puJja ane sAsAdananuM svarUpa 141 13 saMjJimArgaNAmAM saMjJi asaMjJinI vyAkhyA 142 14 AhArakamArgaNAnA bheda ane mArgaNasthAnamAM jIvasthAna . 142 14 AhAraka anAhArakanI vyAkhyA ane caudamUlamArgaNAnA bAsaTha uttarabhedonAM nAma 142 14-18 mArgaNasthAnanA uttarabhedo paikI kayA kayA bhedamAM kayAM kayAM jIvasthAna hoya ? tenuM svarUpa 142-46 aparyAptasaMjhine aupazamika samyaktva na hovAnA ane / hovAnA matanuM nirUpaNa 142-43 sammUchimamanuSyanI utpattinA sthAno . 144 bAdara aparyAptane tejolezyA kema sambhave ? e zaGkAnuM nivAraNa 144 19-23 caudamArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayAM kayAM guNasthAna hoya ? 147-49 24 yogonI saGkhyA ane mArgaNAsthAnamA yoga 150 24. satyamanoyoga Adi paMdara yogonuM sapramANa svarUpanirUpaNa .. 24 kArmaNazarIra gatyaMtaramA sAthe jAya che to kema dekhAtuM nathI ? e zaGkAnuM samAdhAna 154 tejasane zarIra mAnyuM che to tene yogamAM kema gaNDe nathI ? . enuM samAdhAna 154 24-29 cauda mArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayA kayA yogo hoya ? tenuM svarUpa .154-60 29 vaikriyalabdhivALA ane mizraguNasthAnavALA manuSyatiryazcone vaikriyanA AraMbhano sambhava hovA chatAM vaikriyasima kema na hoya ? e zaGkAnuM samAdhAna 158 tenuM svarUpa For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAthA 167 168 viSaya .. patra 29 kevalisamuddhAtanuM savistara svarUpanirUpaNa 159-64 29 badhAe kevaliyo samudghAta kare ke na kare ? e zaGkAnuM samAdhAna, 160 30 upayoganAM nAma ane mArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM upayoga 30 bAra upayogamAM sAkAra ane anAkAra vibhAga 164 30-34 cauda mArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayA kayA upayogI hoya ? tenuM svarUpa 165-66 35 yoganI andara jIvasthAna, guNasthAna, yoga ane upayogane AzrI matAntaratuM nirUpaNa ,. .36 caudamArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kaI kaI lezyAo hoya ? tenuM svarUpa .. 37 mArgaNAsthAnamA svasthAnanI apekSAe gatinuM gatisAthe paraspara alpabahutva ane manuSyAdinI saGkhyApramANa vigere savizeSa svarUpanirUpaNa 38 mArgaNAsthAnamA indriyana indriyasAthe ane kAyarnu kAya sAthe paraspara alpabahutva 39 mArgaNAsthAnamA yoganuM yogasAthe ane vedanuM veda sAthe paraspara alpabahutva 174 40-42 mArgaNAsthAnamAM kaSAyanI sAthe kaSAyanuM jJAnanI sAthe jJAnanu, saMya manI sAthe saMyamanuM ane darzananI sAthe darzana- paraspara alpabahutva 175-76 43-44 mArgaNAsthAnamA lezyAnI sAthe lezyAnu, bhavyAbhavyanu, samyaktvanI sAthe samyaktvanu saMjJi-asaMjJinuM ane AhAraka-anAhArakarnu paraspara alpabahutva 177-78 ...,44 siddha karatAM saMsArI jIvo anantaguNA che ane te badhAe prAyaH AhArI che to anAhArIthI AhArI asayAtaguNA kema sambhave ? e zaGkAnuM samAdhAna 179 ., tRtIya guNasthAnAdhikAra. ....45 guNasthAnamAM cauda jIvasthAna- svarUpa 46-47 guNasthAnamAM paMdara yogonuM svarUpa .179-80 48-49 guNasthAnamAM bAra upayogarnu svarUpa ane te viSayamA kArma. granthika karatAM siddhAntanuM juduM mantavya 180-82 172 For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 41 gAthA viSaya 182 183 183 183 183 184 184 185 185-87 187 188 188 189 50 guNasthAnamA cha lezyAnuM svarUpa 50 mithyAtvAdi mUlabandhahetunuM kathana 50 ahIM pramAdane vandhahetu tarIke kema na jaNAvyo ? tenuM samAdhAna 51 mithyAtva ane aviratirUpa mUlabandhahetunA uttarabhedonuM svarUpa 52 kaSAya ane yogarUpa mUlabandhahetunA uttarabhedonuM svarUpa 52 guNasthAnamAM cAra mUlabandhaheturnu svarUpa 53 prasaGgopAva mUlabandhahetuno karmanI uttaraprakRti AzrI vicAra 54 guNasthAnamA sAmAnyathI bandhahetunA uttara bhedonI saGkhyA 55-58 guNasthAnamAM bandhahetunA uttarabhedonuM savizeSa svarUpa. 59 guNasthAnamA karmanI mUlaprakRtinA bandhanuM svarUpa 60 guNasthAnamAM karmanI mUlaprakRtinI sattA ane udayanuM svarUpa 61-62 guNasthAnamA karmanI mUlaprakRtinI udIraNAnuM svarUpa 62-63 guNasthAnamA vartamAna jIvonA alpabahutvanuM svarUpa caturtha bhAvAdhikAra. 64 cha bhAvanAM nAma tenI vyAkhyA ane uttarabhedonI saGkhyA 64 aupazamika bhAvanA be bhedonuM svarUpa 65 kSAyika ane kSAyopazamikabhAvanA kramathI nava ane aDhAra bhedonuM svarUpa 65 dAnAdi pAMca labdhiyo prathama kSAyikabhAvanI jANAvI ahIM kSAyo pazamika bhAvanI kahI to virodha kema nahiM ? e zaGkAnu samAdhAna 66 audayika ane pAriNAbhikabhAvanA kramathI aDhAra anetraNa bhedonuM svarUpa 66 karmanA udayathI utpanna thanArA nidrApaJcaka Adi ghaNA bhAvo hoi zake che to cha bhAvo ja kema kahyA ? e zaGkAnuM samAdhAna 66 chaTThA sAnnipAtika bhAvanA chavIsa bhedo 67-68 sAnnipAtika bhAvanA saMbhavI zakatA cha bhedomAMthI gatyAdi AzrI keTalA hoya ane keTalA na hoya ? tenuM svarUpa 68 sAnnipAtika bhAvanA pUrve chavIsa bhedo batAvyA che A ThekANe vIsa ane paMdara malIne pAMtrIsa thAya che to virodha kema nahi ? e zaGkAnuM samAdhAna 69 jIvaAzrita ATha karmomAM aupazamikAdi pAMca bhAvonuM svarUpa 69 dharmAstikAyAdi pAMca ajIvanuM svarUpa 190 191 191 192 193 193 193 For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAthA viSaya 69 atItAdi bhedathI kAlanA paNa traNa bhedo thaI zake che vo te __ahIM kema batAvyA nahiM ? e zaGkAnuM samAdhAna / 194 69 samayathI laIne zIrSaprahelikA paryanta kAlaveM svarUpa 194 69 dharmAstikAyAdi pAMca ajIvamAM kayA kayA bhAvo hoya ? tenuM svarUpa 196 69 karmaskandhAzrita aupazamikAdi bhAvo ajIvone paNa saMbhave che to te kahevA joie ? e bAbatano nirNaya 70 pratyeka guNasthAnamAM aupazamikAdi pAMca bhAvomAMthI kayA kayA bhAvo hoya ? tenuM svarUpa 70 kSAyopazamika, audayika, aupazamika, kSAyika, pAriNAmika ane sAnnipAtika bhAvanA uttarabhedo jeTalA je guNasthAnamA hoya? tenuM svarUpa 70 uparokta arthane pratipAdana karanArI saGgraha gAthAo paJcama saGkhyAdhikAra. 71 saGkhyAtanA traNa, asaGkhyAtanA nava ane anantanA nava maLI saMkhyAnA ekavIsa bhedornu kathana 199 72 jaghanya, madhyama ane utkRSTasaGkhyAta tathA palya(pAlA) ane paridhinuM svarUpa 73 cAra palyonAM (pAlAnAM) nAma tenI uMDAi, vedikA vagerenu svarUpa 74-77 palyone (pAlAone ) bharavA ane khAlI karavAthI kevI rIte ___utkRSTasaGkhyAtuM thAya ? tenuM savistara svarUpa 202-206 78-79 navaprakAranA asaGkhyAtanuM ane navaprakAranA anantanuM svarUpa 207 79 jaghanyasaGkhyAtAdi saMkhyAnA ekavIsa bhedonI sthApanA 208 . 80 anuyogadvArasUtranA abhiprAya pramANe uparokta bhedonuM kathana ane te sUtrano pATha 209 80-86 matAntarathI asaGkhyAta ane anantanuM savistara svarUpa 211-213 86 prastuta prakaraNanI samApti granthakAranI prazasti prathama pariziSTa dvitIya pariziSTa tRtIya pariziSTa caturtha pariziSTa paMcama pariziSTa SaSTha pariziSTa 201 213 2 h m m h m m For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bRhattapAgacchanAyaka - zrImad-devendrasUrivinirmitAH catvAraH karmagranthAH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama- dvitIya-caturthAH svopajJavivaraNopetAH tRtIyaH punaranyAcAryaviracitayA'vacUrirUpaTIkayA samalaGkRtaH For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // aham // // zrImadvijayavallabhasUribhyo namaH // pUjyazrIdevendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| // namaH zrIpravacanAya // dinezavaddhyAnavarapratApairanantakAlapracitaM samantAt / yo'zoSayat karmavipAkapata, devo mude vo'stu sa vardhamAnaH // 1 // jJAnAdiguNagurUNAM, dharmagurUNAM praNamya padakamalam / karmavipAke vivRti, smRtibIjavivRddhaye vidadhe // 2 // tatrA''dAvevAbhISTadevatAnutyAdipratipAdikAmimAM gAthAmAha sirivIrajiNaM vaMdiya, kammavivAgaM samAsao vucchaM / kIrai jieNa heUhiM jeNaM to bhaNNae kammaM // 1 // zriyA-sakalatribhuvanajanamanazcamatkArimanohAriparamArhantyamahAmahimAvistAri "azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyo dhvanizcAmaramAsanaM ca / bhAmaNDalaM dundubhirAtapatraM, satprAtihAryANi jinezvarANAm // " itispaSTASTaprAtihAryazobhayA catustriMzadatizayavibhUtyA vA samanvito vIraH zrIvIraH, sa cAsau rAgadveSamohaprabhRtivairivAraparAjayAd jinazca zrIvIrajinastaM zrIvIrajinaM zrImadvardhamAnakhAminaM 'vanditvA' vizuddhamAnasapraNidhAnasamanvitena vAgyogena stutvA, kAyayogena ca praNamya, "vaduG stutyabhivAdanayoH" iti vacanAt / etena maGgalArthamabhISTadevatAyAH stutiruktA / ktvApratyayasya cottarakriyAsApekSatvAduttarakriyAmAha-'karmavipAkaM vakSye' tatra karmaNAM-jJAnAvaraNAdInAM vipAkaH-anubhavaH karmavipAkastaM karmavipAkaM 'vakSye' abhidhAsye / anenAbhidheyamAha / katham ? ityAha-samAsataH' saGkepeNa, na vistareNa, duSSamAnubhAvApacIyamAnamedhA'syurbalAdiguNAnAmaidaMyugInajanAnAM vistarAbhidhAne satyupakArAsambhavAt , tadupakArArtha caiSa zAstrArambhaprayAsaH / etena saGkSiptarucisattvAnAzritya prayojanamAcaSTe / sambandhastvarthApattigamyaH, sa copAyopeyalakSaNaH sAdhyasAdhanalakSaNo guruparvakramalakSaNo vA svayamabhyUhya iti / atha 'karmavipAkaM vakSye' ityuktaM tatra karmazabdaM vyutpAdayannAha-'kriyate' vidhIyate'JjanacUrNapUrNasamudgakavad nirantarapudgalanicite loke kSIranIranyAyena vayayaHpiNDavadvA karmavargaNAdravyamAtmasa For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 2 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH zarmiMda gAthA mbaddhaM 'yena' kAraNena 'tataH' tasmAt kAraNAt karma bhaNyata iti sambandhaH / kena kriyate ? ityAha- 'jIvena' jantunA, tatra jIvati - indriyapaJcakamanovAkkAyabalatrayocchvAsaniHzvAsA''yurlakSaNAn daza prANAn yathAyogaM dhArayatIti jIvaH / ka itthambhUtaH ? iti ced ucyateyo mithyAtvAdikaluSitarUpatayA sAtAdivedanIyAdikarmaNAmabhinirvartakaH, tatphalasya ca viziSTasAtAderupabhoktA, narakAdibhaveSu ca yathAkarmavipAkodayaM saMsartA, samyagdarzanajJAnacAritrAsapa - tnaratnatrayAbhyAsaprakarSavazAcca niHzeSakarmAMzApagamataH parinirvAtA sa jIvaH sattvaH prANI AtmatyAdiparyAyaH / uktaM ca yaH kartA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA, sa hyAtmA nAnyalakSaNaH // iti / kaiH kRtvA jIvena kriyate ? ityAha - 'hetubhiH ' mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNaizcaturbhiH sAmAnyarUpaiH, zatrutA ed " paDiNIyattaNa ninhava, paosa uvaghAya aMtarAeNa / upadhAna sanarAya anyatrApyuktam---- accAsAyaNayAe, a~rvirerNadugaM jio jayai // " ityAdibhirvizeSaprakarairiddaiva ( gA0 53 ) vakSyamANaiH / tadayamatra tAtparyArthaH - kriyate jIvena hetubhiryena kAraNena tataH karma bhaNyata iti / kathametatsiddhiH ? iti cedU~ ucyate - ihAtmatvenAviziSTAnAmAtmanAM yadidaM devAsuramanujatiryagAdirUpaM kSmApatidramakamanISimandamaharddhidaridrAdirUpaM vA vaicitryaM tanna nirhetukameSTavyam, mA prApat sadA bhAvAbhAvadoSaprasaGgaH, "nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt " / sahetukatvAbhyupagame ca yadevAsya hetustadeva cAsmAkaM karmeti matamiti tatsiddhiH / yadavocAma zrI dinakRtyaTIkAyAM jIvasthApanAdhikAra enamevArtham - kSmAbhRdraGkakayormanISijaDayo: sadrUpanIrUpayoH, zrImadurgatayorbalAbalavatornI rogarogArttayoH / saubhAgyAsubhagatva saGgamajuSostulye'pi nRtve'ntaraM, yat tat karmanibandhanaM tadapi no jIvaM vinA yuktimat // lavanu AtmatvenAviziSTasya, vaicitryaM tasya yadvazAt / narAdirUpaM taccitramadRSTaM karmasaMjJitam // paurANikA api karmasiddhiM pratipadyante / tathA ca te prAhu:yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH phalaM nidhAnasthamivAvatiSThate / tathA tathA tatpratipAdanodyatA, pradIpahasteva matiH pravartate // yattatpurAkRtaM karma, na smarantIha mAnavAH / tadidaM pANDavajyeSTha !, daivamityabhidhIyate // 1 paryAyAH ka0 kha0 gha0 / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 'kAra hai' ga0 / 3 cedU - ihAdeg kha0 ga0 / For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1-2] karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| muditAnyapi mitrANi, sukruddhAzcaiva zatravaH / na hIme tat kariSyanti, yanna pUrvaM kRtaM tvayA // bauddhA apyAhuH ita ekanavatau kalpe, zaktyA meM puruSo hataH / tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH ! / / tadapi ca karma pudgalakharUpaM pratipattavyam , nAmUrtam , amUrtatve hi karmaNaH sakAzAdAtmanAmanugrahopaghAtAsambhavAt , AkAzAdivat / yadAha anne u amuttaM ciya, kammaM mannaMti vAsaNArUvaM / taM tu na jujjai tatto, uvaghAyANuggahAbhAvA // nAgAsaM uvaghAyaM, aNuggahaM vA vi kuNai sattANaM // ityAdi / tacca karma pravAhato'nAdi, "aNAiyaM taM pavAheNa" iti vacanAt / yadi pravAhApekSayA'pi sAdi syAt tadA jIvAnAM pUrva karmaviyuktatvamAsIt pazcAdakarmakasya jIvasya karmaNA saha saMyogaH saJjAtaH, evaM sati muktAnAmapi karmayogaH syAt , akarmakatvAvizeSAt , tatazca muktA amuktAH syuH, na cedamiSTam , tasmAdanAdirjIvasya karmaNA saha saMyogaH / nanvanAdisaMyoge kathaM viyogo jIvasya karmaNA saha ? ucyate-anAdisaMyoge'pi viyogo dRSTaH kAJcanopalavat / tathAhi-kAJcanopalAnAM yadyapyanAdisaMyogastathApi tathAvidhasAmagrIsadbhAve dhamanAdinA kiTTiviyogo dRSTaH; evaM jIvasyApi jJAnadarzanacAritradhyAnAnalAdinA'nAdikarmaNA saha viyogaH siddho bhavati / yadAha bhagavAn bhASyasudhAmbhonidhiH jairha iha ya kaMcaNovalasaMyogo'NAisaMtaigao vi| vucchijjai sovAyaM, taha jogo jIvakammANaM // (vize0 gA01819) ityalaM vistareNa // 1 // atha katibhedaM karma ? ityAzajhyAha payaiThiirasapaesA, taM cauhA moyagassa diTuMtA / mUlapagaiTTa uttarapagaIaDavannasayabheyaM // 2 // tat karma pUrvavyAvarNitazabdArthaM 'caturdhA' catuSprakAraM caturbhadaM bhavatIti zeSaH / katham ? ityAha-"payaiThiirasapaesa" tti, iha "gamyayapaH karmAdhAre" (siddhahema0 2-2-74) iti paJcamI, yathA prAsAdAt prekSata iti / tatazca prakRtisthitirasapradezAnAzritya, prakRtibandhasthitibandharasabandhapradezabandhatayetyarthaH / tatra sthityanubhAgapradezabandhAnAM yaH samudAyaH sa prakRtibandhaH, adhyavasAyavizeSagRhItasya karmadalikasya yat sthitikAlaniyamanaM sa sthitibandhaH, karmapudgalAnAmeva zubho'zubho vA ghAtyaghAtI vA yo rasaH so'nubhAgabandho rasabandha ityarthaH, karmapudgalAnAmeva yad grahaNaM sthitirasanirapekSadalikasaGkhyAprAdhAnyenaiva karoti sa pradezabandhaH / uktaM ca 1 anye tu amUrtameva karma manyante vAsanArUpam / tat tu na yujyate tata upaghAtAnugrahAmAvara // nAkAzamupaghAtamanugrahaM vA'pi kurute sattvAnAm // 2 anAdikaM tat pravAheNa // 3 yatheha ca kAJcano- . palasaMyogo'nAdisantatigato'pi / vyucchidyate sopAyaM tathA yogo jIvakarmaNoH // 4 degha va iha kha0 // For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA ThiIbaMdhu dalassa ThiI, paesabaMdho paesagahaNaM jaM / __ tANa raso aNubhAgo, tassamudAo pagaibaMdho // (paJcasaM0 gA0 432) anyatrApyuktam prakRtiH samudAyaH syAt , sthitiH kAlAvadhAraNam / anubhAgo rasaH proktaH, pradezo dalasaJcayaH // idaM ca prakRtisthitirasapradezAnAM kharUpaM 'modakasya' kaNikkAdimayalaDDukasya 'dRSTAntAt' dRSTAntena bhAvanIyam / dRSTAntAdityatra tRtIyArthe paJcamI / yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe"vyatyayo'pyAsAm" iti / yathA vAtavinAzidravyaniSpanno modakaH prakRtyA vAtamupazamayati, pittopazamakadravyanivRttaH pittam , kaphApahAridravyasamudbhUtaH kaphamityevaMsvabhAvA prakRtiH / sthitistu tasyaiva kasyacidinamekam , aparasya tu dinadvayam , evaM yAvat kasyacinmAsAdikamapi kAlaM bhavati tataH paraM vinAzAditi / rasaH punaH snigdhamadhurAdirUpastasyaiva kasyacidekaguNaH, aparasya dviguNaH, anyasya triguNa ityAdikaH / pradezAzca kaNikAdirUpAstasyaiva kasyacideka prasRtipramANAH, anyasya tu prasUtidvayapramANAH, yAvadaparasya setikaadiprmaannaaH| evaM karmaNo'pi kasyacid jJAnAcchAdanakhabhAvA prakRtiH, aparasya darzanAvaraNarUpA, anyasyA''hlAdAdipradAnalakSaNA, kasyacit samyagdarzanAdivighAtajananakhabhAvetyAdi / sthitizca tasyaiva kasyacit triMzatsAgaropamakoTIkoTIrUpA, aparasya tu saptatisAgaropamakoTAkoTilakSaNetyAdi / rasastvanubhAgazabdavAcyastasyaivaikasthAnadvisthAnatristhAnAdirUpaH / pradezA alpabahubahutarabahutamAdirUpA iti / punaH kiMviziSTaM tat karma bhavati ? ityAha-"mUlapagai'TTha uttarapagaIaDavannasayabheyaM" ti mUlaprakRtayaH sAmAnyarUpAH 'aSTau' aSTasaGkhyA yatra tanmUlaprakRtyaSTa, uttaraprakRtInAM-mUlaprakRtivizeSarUpANAmaSTapaJcAzacchatabhedA yasya taduttaraprakRtyaSTapaJcAzacchatabhedamiti // 2 // adhunA mUlaprakRti bhedatastasyaivASTavidhatvamuttaraprakRtibhedato'STapaJcAzacchatabhedatvaM ca pradarzayan khanAmagrAhamaSTau mUlabhedAn ekaikasya ca bhedasya yasya yAvanta uttarabhedAstAMzca vaktumAha iha nANadaMsaNAvaraNaveyamohA''unAmagoyANi / vigdhaM ca paNanavaduaTThavIsacautisayadupaNavihaM // 3 // _ 'iha' pravacane karmocyate iti zeSaH / "nANadaMsaNAvaraNa"tti jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnam , jJAtirvA jJAnam , sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodha ityarthaH / tathA dRzyate'neneti darzanam , dRSTirvA darzanam , sAmAnya vizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmako bodhaH / Aviyate-AcchAdyate'nenetyAvaraNam , yadvA AvRNoti-AcchAdayati "ramyAdibhyaH kartari" (si0 5-3-126) anaTi pratyaye AvaraNaM-mithyAtvAdisacivajIvavyApArAhRtakarmavargaNAntaHpAtI viziSTapudgalasamUhaH / tato jJAnaM ca darzanaM ca jJAnadarzane tayora' dharaNaM jJAnadarzanAvaraNaM jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM cetyarthaH / tathA vedyate-sukhaduHkharUpata 1 sthitibandho dalasya sthitiH, pradezabandhaH pradezagrahaNaM yat / teSAM ( karmapudgalAnAM ) rasro'nubhAgastatsamadAyaH prakRtibandhaH // 2 baMdha g0|| 3deg'neneti dRSTika0kha0ga0 gh0|| For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| yA'nubhUyate yat tad vedyam , "ya eJcAtaH" (si0 5-1-28) iti yapratyaye vedanIyam / yadyapi sarva karma vedyate tathApi paGkajAdizabdavad vedyazabdasya rUDhiviSayatvAt sAtAsAtarUpameva karma vedyamityucyate na zeSam / tathA mohayati jAnAnamapi prANinaM sadasadvivekavikalaM karotIti mohaH, lihAditvAdacpratyayaH, mohanIyamityarthaH / tathA eti-gacchatyanena gatyantaramityAyuH, yadvA eti-Agacchati prativandhakatAM khakRtakarmAvAptanarakAdirdugaternirgantumanaso'pi jantorityAyuH, ubhayatrApi auNAdiko NuspratyayaH, yadvA AyAti-bhavAd bhavAntaraM saGkAmatAM jantUnAM nizcayenodayamAgacchati "pRSodarAdayaH" (si0 3-2-155) ityAyuHzabdasiddhiH / yadyapi ca sarva karma udayamAyAti tathApyastyAyuSo vizeSaH, yataH zeSaM karma baddhaM sat kiJcittasminneva bhave udayamAyAti, kiJcittu pradezodayabhuktaM janmAntare'pi khavipAkata udayaM nAyAtyeva ityubhayathA'pi vyabhicAraH AyuSi tvayaM nAsti, baddhasya tasminneva bhave'vedanAt , janmAntarasaGkrAntau tu khavipAkato'vazyaM vedanAditi viziSTasyaivodayAgamanasya vivakSitatvAt tasya cAyuSyeva sadbhAvAt tasyaivaitannAma / athavA AyAntyupabhogAya tasminnudite sati tadbhavaprAyogyANi survANyapi zeSakarmANItyAyuH / tathA nAmayati-gatijAtiprabhRtiparyAyAnubhavanaM prati pravaNayati jIvamiti nAma / tathA 'guGga zabde' gUyate-zabdyata uccAvacaiH zabdairAtmA yasmAt tad gotram / tato jJAnadarzanAvaraNaM ca vedyaM ca mohazcAyuzca nAma ca gotraM ca jJAnadarzanAvaraNavedyamohAyurnAmagotrANi / tathA vizeSeNa hanyante-dAnAdilabdhayo vinAzyante'neneti "sthAsnAyudhivyAdhihanibhyaH kaH" iti kapratyaye 'vighnam' antarAyam / 'caH' samuccaye / "paNanavaduaTThavIsa' ityAdi / atra dvandvagarbho bahuvrIhisamAsaH / bhAvArthaH punarayam-paJcavidhaM jJAnAvaraNam , navavidhaM darzanAvaraNam , dvividhaM vedyam , aSTAviMzatividho mohaH, caturvidhamAyuH, trizatavidhaM nAma, tribhiradhikaM zataM trizataM-vyuttarazatavidhamityarthaH, dvividhaM gotram , paJcavidhaM vighnamiti / __ atrAha-nanvitthaM jJAnAvaraNAdyupanyAse kiJcidasti prayojanam ? uta yathAkathaJcideSa pravRttaH ? iti, astIti brUmaH / kiM tada ? iti ceda ucyate-iha jJAnaM darzanaM ca jIvasya khatattvabhUtam , tadabhAve jIvatvasyaivAyogAt , cetanAlakSaNo hi jIvaH, tataH sa kathaM jJAnadarzanAbhAve bhavet ?; jJAnadarzanayorapi ca madhye pradhAnaM jJAnam , tadvazAdeva sakalazAstrAdivicArasantatipravRtteH / api ca sarvA api labdhayo jIvasya sAkAropayogopayuktasyopajAyante, na darzanopayogopayuktasya, "sabAo laddhIo sAgArovaogovauttassa, no aNAgArovaogovau. tassa" iti vacanaprAmANyAt / anyacca yasmin samaye sakalakarma vinirmukto jIvaH saJjAyate tasmin samaye jJAnopayogopayukta eva, na darzanopayogopayuktaH, darzanopayogasya dvitIyasamaye bhAvAt , tato jJAnaM pradhAnam , tadAvArakaM ca jJAnAvaraNaM karma, tatastat prathamamuktam / tadanantaraM ca darzanAvaraNam , jJAnopayogAcyutasya darzanopayoge'vasthAnAt / ete ca jJAnadarzanAvaraNe khavi 1 jJAninamapi ga0 // 2 durgaterniSkramituma kha0 // 3 sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasya no'nAkAropayogopayuktasya // For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA pAkamupadarzayantI yathAyogamavazyaM sukhaduHkharUpavedanIyakarmavipAkodayanimitte bhvtH| tathAhijJAnAvaraNamupacayotkarSaprAptaM vipAkato'nubhavan sUkSmasUkSmataravastuvicArAsamarthamAtmAnaM jAnAnaH khidyate bhUrilokaH, jJAnAvaraNakarmakSayopazamapATavopetazca sUkSmasUkSmatarANi vastUni nijaprajJayA'bhijAnAno bahujanAtizAyinamAtmAnaM pazyan sukhaM vedayate; tathA'tinibiDadarzanAvaraNavipAkodaye jAtyandhAdiranubhavati duHkhasandohaM vacanagocarAtikrAntam , darzanAvaraNakSayopazamapaTiSThatAparikaritazca spaSTacakSurAdyupeto yathAvad vastunikurambaM samyagavalokamAno vedayate'mandamAnandasandoham , tata etadarthapratipattyarthaM darzanAvaraNAnantaraM vedanIyagrahaNam / vedanIyaM ca sukhaduHkhe janayati, abhISTAnabhISTaviSayasambandhe cAvazyaM saMsAriNAM rAgadveSau, tau ca mohanIyahetuko, tata etadarthapratipattaye vedanIyAnantaraM mohanIyagrahaNam / mohanIyamUDhAzca jantavo bahvArambhaparigrahaprabhRtikarmAdAnAsaktA narakAdyAyuSkamAracayanti, tato mohanIyAnantaramAyugrahaNam / narakAdyAyuSkodaye cAvazyaM narakagatyAdIni nAmAnyudayamAyAnti, tata AyuranantaraM nAmagrahaNam / nAmakarmodaye ca niyamAduccanIcAnyataragotrakarmavipAkodayena bhavitavyam , ato nAmagrahaNAnantaraM gotragrahaNam / gotrodaye coccaiHkulotpannasya prAyo dAnalAbhAntarAyAdikSayo bhavati, rAjaprabhRtInAM prAcuryeNa dAnalAbhAdidarzanAt ; nIcaiHkulotpannasya tu dAnalAbhAntarAyAdyudayaH, nIcajAtInAM tathAdarzanAt ; tata etadarthapratipattyartha gotrAnantaramantarAyagrahNamiti // 3 // atha 'yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAt prathamaM tAvat paJcadhA jJAnAvaraNaM vyAcikhyAsurAha maisuyaohImaNakevalANi nANANi tattha bhainANaM / vaMjaNavaggahu cauhA, maNanayaNaviNiMdiyacaukkA // 4 // iha jJAnazabdasya pratyekaM sambandhAd matijJAnam , zrutajJAnam , avadhijJAnam , "maNa ti" padaikadeze padasamudAyopacArAt manaHparthavajJAnaM manaHparyAyajJAnaM vA, kevalajJAnam / tatra "budhi maniMc jJAne" mananaM matiH, yadvA manyate-indriyamanodvAreNa niyataM vastu paricchidyate'nayeti matiH-yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH, matizca sA jJAnaM ca matijJAnam / idaM cA''game AbhinibodhikajJAnamucyate / ___ yadAha bhagavAn devarddhikSamAzramaNa:---- nANaM paMcavihaM pannattaM, taM jahA-AbhiNibohiyanANaM suyanANaM ohinANaM maNapajavanANaM kevalanANaM / (nandI patra 65-1) / tatra cAyamAbhinibodhikajJAnazabdArthaH-abhi-ityAbhimukhye, ni-iti naiyatye, tatazcAbhimukhaH-vastuyogyadezAvasthAnApekSI niyataH-indriyamanaH samAzritya khakhaviSayApekSI bodhanaM bodho'bhinibodhaH, sa evA''bhinibodhikam , vinayAderAkRtigaNatvAdikaNpratyayaH, abhinibudhyata ityabhinibodha iti kartari lihAditvAdac vA, yadvA'bhinibudhyate AtmanA sa ityabhinibodha iti, karmaNi ghaJ , sa evA''bhinibodhikamiti tathaiva, AbhinibodhikaM ca tad 1 jJAnaM paJcavidhaM prajJaptam , tadyathA-AminibodhakajJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaHparyavajJAnaM kevalajJAnam // For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / jJAnaM cA''bhinibodhikajJAnam / tathA zravaNaM zrutam-abhilApaplAvitArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavi. zeSa ityarthaH, zrutaM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnam / tathA'vadhAnamavadhiH-indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam , ata evedaM pratyakSajJAnam / yaduktaM nandyadhyayane 'noiMdiyapaccakkhaM tivihaM pannattaM, taM jahA-ohinANapaccakkhaM maNapajavanANapaJcakkhaM kevalanANapacakkhaM (nandI patra 76-2) / __ athavA avazabdo'dhaHzabdArthaH, ava-adho'dho vistRtaM vastu dhIyate-paricchidyate'nenetyavadhiH, yadvA avadhiH-maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA, tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, avadhizca tad jJAnaM cAvadhijJAnam / tathA pariH-sarvatobhAve, avanam avaH, "tudAdibhyo'nko" ityadhikAre'kitau cetyanena auNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryavo manaHparyavaH-sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaHparyavazca sa jJAnaM ca manaHparyavajJAnam / yadvA manaHparyAyajJAnam , tatra saMjJibhijIvaiH kAyayogena gRhItAni manaHprAyogyavargaNAdravyANi cintanIyavastucintanavyAptena manoyogena manastvena pariNamayyA''lambyamAnAni manAMsItyucyante, teSAM manasAM paryAyAHzcintanAnugatAH pariNAmA manaHparyAyAH, teSu teSAM vA saMbandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnam ; yadvA Atmabhirvastucintane vyApAritAni manAMsi paryeti-avagacchatIti manaHparyAyam , "karmaNo'N" (si05-1-72 ) iti aNpratyayaH, manaHparyAyaM ca tad jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / tathA kevalam ekaM matyAdijJAnarahitatvAt "nehammi u chAumatthie nANe" (Ava0 ni0 gA0 539) iti vacanaprAmANyAt / __ Aha--yadi matyAdIni jJAnAni khakhAvaraNakSayopazamabhAve'pi prAduHSanti tato niHzeSataH khakhAvaraNakSaye sutarAM bhaveyuzcAritrapariNAmavat , tat kathaM teSAM tadAnImabhAvaH ?; Aha ca AvaraNadesavigame, jAiM vijaMti maisuyAINi / ___ AvaraNasavavigame, kaha tAi~ na huMti jIvassa ! // iti / ___ ucyate-iha yathA sahasrabhAnoratisamunnataghanAghanaghanapaTalAntaritasyApAntarAlAvasthitakaTakuTyAdyAvaraNavivarapraviSTa[:] prakAzo ghaTapaTAdIn prakAzayati, tathA kevalajJAnAvaraNAvRtasya kevalajJAnasyApAntarAlamatijJAnAvaraNAdikSayopazamarUpavivaravinirgataH prakAzo jIvAdIn prakAzayati, sa ca tathA prakAzayan matijJAnamityAdilakSaNaM tattatkSayopazamAnurUpamabhidhAnamudvahati; tato yathA sakalaghanapaTalakaTakuTyAdyAvaraNApagame sa tathAvidhaH prakAzaH sahasrabhAnoraspaSTarUpo na bhavati kintu sarvAtmanA sphuTarUpo'nya eva, tathehApi sakalakevalajJAnAvaraNamatijJAnAdyA 1 noindriyapratyakSaM trividhaM prajJaptam , tadyathA-avadhijJAnapratyakSaM manaHparyavajJAnapratyakSaM kevalajJAnapratyakSam / / 2 naSTe tu chAdmasthike jJAne // 3 AvaraNadezavigame, yAni vidyante matizrutAdIni / AvaraNasarva( sarvAvaraNa) vigame, kathaM tAni na bhavanti jIvasya ? // For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA varaNavilaye na tathAvidho matijJAnAdisaMjJitaH kevalajJAnasya prakAzo bhavati, kintu sarvAtmanA yathAvasthitaM vastu paricchindan parisphuTarUpo'nya evetyadoSaH / uktaM ca zrIpUjyaiH kaTavibarAgayakiraNA, mehaMtariyassa jaha diNesassa / te kaDamehAvagame, na huMti jaha taha imAI pi // anyairapi nyagAdi malaviddhamaNervyaktiryathA'nekaprakArataH / karmaviddhAtmavijJaptistathA'nekaprakArataH // yathA jAtyasya ratnasya, niHzeSamalahAnitaH / sphuTaikarUpA'bhivyaktirvijJaptistadvadAtmanaH // ___ anye punarAhuH-santyeva matijJAnAdInyapi sayogikevalyAdau, kevalamaphalatvAt santyapi tadAnIM na vivakSyante, yathA sUryodaye nakSatrAdIni / uktaM ca anne AbhiNibohiyaNANAINi vi jiNassa vijaMti / aphalANi ya sUrudae, jaheva nakkhattamAINi / / zuddhaM vA kevalam , tadAvaraNamalakalaGkapaGkApagamAt / sakalaM vA kevalam , tatprathamatayaiva niHzeSatadAvaraNa vigamUtaH saMpUrNotpatteH / asAdhAraNaM vA kevalam , ananyasadRzatvAt / anantaM vA kevalam , 'jJeyAnantatvAt aparyavasitAnantakAlAvasthAyitvAdvA / nirvyAghAtaM vA kevalam , loke'loke vA kApi vyAghAtAbhAvAt / kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM yathAvasthitasamastabhUtabhavadbhAvibhAvakhabhAvAvabhAsi jJAnamiti bhAvanA / Aha-nanveteSAM paJcAnAM jJAnAnAmitthaM kramopanyAse kiM kAraNam ? ucyate--iha matizrute tAvadekatra vaktavye, parasparamanayoH khAmikAlakAraNa viSayaparokSatvasAdharmyAt / tathAhiya eva matijJAnasya khAmI sa eva zrutajJAnasya ya eva zrutajJAnasya svAmI sa eva matijJAnasyApi "jaittha mainANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mainANaM" (nandI patra 140-1) ityAdivacanaprAmANyAt , tataH khAmisAdharmyam / tathA yAvAneva matijJAnasya sthitikAlastAvAneva zrutajJAnasyApi, tatra pravAhApekSayA'tItAnAgatavartamAnarUpaH sarvakAlaH, apratipatitaikajIvApekSayA SaTSaSTisAgaropamANi samadhikAni, uktaM ca do vAre vijayAisu, gayamsa tinna'ccue ahava taaii| airegaM narabhaviyaM, nANAjIvANa sabaddhA // (vize0 gA0 2762) iti kAlasAdharmyam / yathA cendriyanimittaM matijJAnaM tathA zrutajJAnamapIti kAraNasAdha1 kaTavivarAgatakiraNAH, medhAntaritasya yathA dinezasya / te kaTameghApagame, na bhavanti yathA tathemAnyapi / 2 anye AminibodhikajJAnAdInyapi jinasya vidyante / aphalAni ca sUryodaye yathaiva nakSatrAdIni // 3 yatra matijJAnaM tatra zrutajJAnaM yatra zrutajJAnaM tatra matijJAnam // 4 dvau vArau vijayAdiSu, gatasya trIn ( vArAn ) acyute'thavA tAni ( sAgarANi 66 ) / atirekaM narabhavikaM nAnAjIvAnAM sarvAddhA // For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / rmyam / tathA yathA matijJAnamAdezataH sarvadravyAdiviSayamevaM zrutajJAnamapi iti viSayasAdharmyam / yathA ca matijJAnaM parokSaM tathA zrutajJAnamapi iti parokSatvasAdharmyam / tata itthaM khAmyAdisAdhAdete matizrute niyamAdekatra vaktavye, te cAvadhyAdijJAnebhyaH prAgeva, tadbhAva evA'va. dhyAdisadbhAvAt / uktaM ca jaM sAmikAlakAraNavisayaparokkhattaNehi tullAI / tabbhAve sesANi ya, teNA''Ie maisuyAiM // (vize0 gA0 85) nanu bhavatAmekatra matizrute, prAgeva cAvadhyAdibhyaH, parametayoreva matizrutayormadhye pUrva matiH pazcAt zrutamityeva tat katham ? ucyate-matipUrvatvAt zrutajJAnasya, tathAhi-sarva trApi pUrvamavagrahAdirUpaM matijJAnamudayate pazcAt zrutam / yadAha nibiDajaDimasambhAratiraskArataraNiH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNa: maiipurva suyamuttaM, na maI suyapubiyA viseso'yaM / purva pAlaNapUraNabhAvAo jaM maI tassa // (vize0 gA0 105) nandyadhyayanacUrNAvapyuktamtesaiM vi ya maipuvayaM suyaM ti kicchA purva mainANaM kayaM, tappiTThao suyaM ti // (patra 11) Aha--yadi khAmitvAdibhiranayorabhedastarhi dvayorapyekatvamastu, medahetvabhAvAd abhedahetUnAM cAbhihitatvAt , tadayuktam , bhedahetvabhAvasyAsiddhatvAt / tathAhi-khAmyAdibhirabhede satyapi lakSaNabhedAdanayorbhedaH, tathAhi-manyate yogyo'rtho'nayeti matiH, zravaNaM zrutamityAdi / tathA hetuphalabhAvAd bhedaH, tathAhi-matijJAnaM zrutasya kAraNam , zrutaM tu kAryam / yacca yadutkarSApakarSavazAdutkarSApakarSabhAk tat tasya kAraNam , yathA ghaTasya mRtpiNDaH, tathAhi-zruteSvapi bahuSu grantheSu yadviSayaM smaraNamIhA'pohAdi vA'dhikataraM pravartate sa granthaH sphuTataraH pratibhAti na zeSaH / tathA medabhedAda medaH, tathAhi-matijJAnamaSTAviMzatyAdibhedam , zrutajJAnaM tu caturdazAdibhedam / tathA indriyavibhAgAd bhedaH, tatpratipAdikA ceyaM pUrvAntargatA gAthA soiMdiovaladdhI, hoi suyaM sesayaM tu mainANaM / __ muttUNaM dabasuyaM, akkharalaMbho ya sesesu // (vize0 gA0 117) tathA veskasamaM matijJAnaM kAraNatvAt , zumbasamaM zrutajJAnaM tatkAryatvAdityapyanayormedanibandhanam / tathA itazca bhedaH-matijJAnamanakSaraM sAkSaraM ca, tathAhi-avagrahajJAnamanakSaram , tasyAnidezyasAmAnyamAtrapratibhAsAtmakatayA nirvikalpatvAt ; IhAdijJAnaM tu sAkSaram , tasya parAmarzAdirUpatayA'vazyaM varNA''rUSitatvAt ; zrutajJAnaM punaH sAkSarameva, akSaramantareNa zabdArthaparyAlocanasyAnupapatteH / tathA itazca bhedaH-mUkakalyaM matijJAnam , khamAtrapratyAyakatvAt ; amUkakalpa 1 yat svAmikAlakAraNaviSayaparokSatvaistulye / tadbhAve zeSANi ca tenA''dau matizrute // 2 matipUrva zrutamuktaM na matiH zrutapUrvikA vizeSo'yam / pUrva pAlanapUraNabhAvAt yanmatistasya (shrutsy)||3 tayorapi ca matipUrvakaM zrutamiti kRtvA pUrva matijJAnaM kRtaM tatpRSThataH zrutamiti // 4 zrotrendriyopalabdhiH bhavati zrutaM zeSakaM tu matijJAnam / muktvA dravyazrutamakSaralAbhazva zeSeSu // 5 baksadRzam // 6 rajusadRzam // 7 mizritavAt // ka02 For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org devendrasUriviracitakhopajJaTIkoSaitaH [gAthA bhutajJAnam , khaparapratyAyakatvAt / tathA cAmUneva hetUna saMgRhItavAn bhASyasudhAmbhonidhiH lakkhaNameyA heuphalabhAvao meyiNdiyvibhaagaa| .... vAgakkharamUyeyarabheyA meo maisuyANaM // (vize0 gA097) tathA kAlaviparyayakhAmitvalAbhasAdharmyAnmatizrutajJAnAnantaramavadhijJAnam , tathAhi-apratipatitaikasattvAdhArApekSayA'vasthitikAlo'vadhijJAnasya SaTSaSTisAgaropamANi / tathA yathaiva matizrutajJAne mithyAtvodayato viparyayatAmAsAdayatastathA'vadhijJAnamapi, tathAhi-mithyAdRSTeH satastAnyeva matizrutAvavijJAnAni matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAni bhavanti / uktaM ca.. AdyatrayamajJAnamapi bhavati mithyAtvasaMyuktam // (prazama0 padya 227.) iti / .. tathA ya eva matizrutayoH khAmI sa evAvadhijJAnasyApi / tathA vibhaGgajJAninastridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapadeva matizrutAvadhijJAnAnAM lAbhasaMbhavastato lAbhasAdharmyam / avavijJAnAnantaraM ca chadmasthaviSayabhAvapratyakSatvasAdhAnmanaHparyAyajJAnamuktam , tathAhi-yathA'vadhijJAnaM chadmasthasya bhavati tathA manaHparyAyajJAnamapi iti chadmasthasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM rUpidravyaviSayaM tathA manaHparyAyajJAnamapi, tasya manaHpudgalA''lambanatvAd iti viSayasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM kSAyopazamike bhAve vartate tathA manaHparyAyajJAnamapi iti bhAvasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM pratyakSaM tathA manaHparyAyajJAnamapi iti pratyakSatvasAdharmyam / uktaM ca kAlavivajayasAmittalAbhasAhammao'vahI tatto / . mANasamitto chaumatthavisayabhAvAisAhammA // (vize0 gA0 87) tathA manaHparyAyajJAnAnantaraM kevalajJAnasyopanyAsaH, sarvottamatvAd apramattayatikhAmisAdhAt sarvAvasAne lAbhAcca / tathAhi-sarvANyapi matijJAnAdIni jJAnAni dezataH paricchedakAni, kevalajJAnaM tu sakalavastustomaparicchedakaM sarvottamam , sarvotamatvAccAnte sarvaziraHze. kharakalpamupanyastam / tathA yathA manaHparyavajJAnamapramattayaterevotpadyate tathA kevalajJAnamapi ityapramattayatikhAmisAdharmyam / tathA yaH sarvANyapi jJAnAni samAsAdayituM yogyaH sa niyamAt sarvajJAnAvasAne kevalajJAnamavAmoti, tataH sarvAnte kevalamuktam / uktaM ca "aMte kevlmuttmjisaamittaavsaannlaabhaao|| (dharmasaM0 gA0.85) iti // vyAkhyAtAni nAmasaMskAramAtreNa paJcApi jJAnAni / athAmUnyeva savistaraM vyAcilyAsuH prathamaM matijJAnaM prakaTayannAha-"tattha mainANaM" ityAdi / 'tatra' teSu paJcasu jJAneSu matijJAnamaSTAviMzatibhedaM bhavatItyuttaragAthAyAM sambandhaH / iha kila dvedhA matijJAnam-zrutanizritamazrutanizritaM ca / tatra ca yat prAyaH zrutAbhyAsamantareNApi sahajaviziSTakSayopazamavazAdutpadyate sad azrutanizritamautpattikyAdibuddhicatuSTayam , yadAha zrIdevarddhivAcaka:. 1 lakSaNamedAd hetuphalabhAvato bhedendriyavibhAgAt / valkAkSaramUketaramedAr3hedo matizrutayoH // 2 lo matizrutayorivAvadhi ga070 // 3 kAlaviparyayasvAmitvalAmasAdharmyato'vadhiH tataH / mAnasaM (manaHparyAya) itaH chadmasthaviSayabhAvAdisAdharmyAt // 4 degkalpe upa kA gha0 ru0|| 5 ante kevalamuttamayatikhA. mitvaansaanlaabhaat|| For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1] karmavipAkanAmA prathamaH krmmnthH| __ 'se kiM taM mainANaM ! mahanANaM duvihaM pannattaM, taM jahA-suyanissiyaM ca assuyanissiyaM ca / se kiM taM assuyanissiyaM ? assuyanissiyaM cauvihaM pannattaM, taM jahA / uppattiyA veNaiyA, kammiyA pariNAmiyA / ...buddhI cauvihA vuttA, paMcamA novalabbhaI / / ( nandI patra 144-1) * tatrautpattikI buddhiryathA rohakasya / vainayikI buddhiH padadarzanAtkariNyAdijJAyakacchAtrasyeva / karmajA karSakasyeva / pAriNAmikI zrIvajravAmina iva / yattu pUrva zrutaparikarmitamatervyavahArakAle punarazrutAnusAritayA samutpadyate tat zrutanizritam / yaduktaM zrIvizeSAvazyake pu~vaM suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAIyaM / taM nissiyamiyaraM puNa aNissiyaM maicaukkaM taM // ( vize0 gA0 169) tacaturdhA bhavati, tadyathA--avagraha IhA apAyaH dhAraNA / yadAha'se kiM taM suyanissiyaM mainANaM ? suyanissiyaM mainANaM caunvihaM pannattaM, taM jahAumgaho IhA avAe dhAraNA // (nandI patra 168-1) punaravagraho dveSA-vyaJjanAvagrahaH arthAvagrahazca / Aha ca se kiM taM uggahe ? uggahe duvihe panate, taM jahA-vaMjaNuggahe atyuggahe ya // (nandI patra 168-2) tatra vyajyate-prakaTIkriyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanam / Aha ca "baMjijjai jeNatyo ghaDu va dIveNa vaMjaNaM taM ca / ( vize0 gA0 194) taJcopakaraNendriyaM kadambapuSpAtimuktakapuSpakSurapranAnAkRtisaMsthitazrotraghANarasanasparzanalakSaNaM zabdagandharasasparzapariNatadravyasaGghAto vA / tatazca vyaJjanenopakaraNendriyeNa vyaJjanAnAM zabdAdipariNatadravyANAmavagrahaNaM paricchedanamekasya vyaJjanazabdasya lopAyaJjanAvagrahaH, kimapIdamityavyaktajJAnarUpArthAvagrahAdadho'vyaktataraM jJAnamityarthaH / ayaM caturdhA / yadAha sUtrakRt"vaMjaNavAgahu cauha" ti spaSTam / cAturvidhyameva bhAvayati--"maNanayaNaviNidiyacaukka"tti manazca mAnasaM nayanaM ca locanaM manonayane, manonayane vinA manonayanavinA, "nAma nAmakArye samAso bahulam" (si0 3-1-18) iti samAsaH / indriyANAM catuSkamindriyacatuSkaM tasmAd indriyacatuSkAt , atra "gamyayapaH karmAdhAre" (si0 2-2-74) iti paJcamI / manonayanavarjamindriyacatuSkamAzritya vyaJjanAvagrahazcaturdhA bhavatIti bhAvArthaH / .1 bhaya kiM tad matijJAnam ?, matijJAnaM dvividhaM prajJaptam , tadyathA-zrutanizritaM cAzrutanizritaM ca / atha ki tadazrutanizritam ? azrutanizritaM caturvidhaM prajJaptam , tadyathA-autpattikI vainayikI, karmajA paarinnaamikii| buddhizcaturvidhA proktA, paJcamI mopalabhyate // 2 pAri kha0 g0|| 3 pUrva zrutaparikarmitamateryat sAmprataM zratA. tItaM / tad nizritamitarat punaranizritaM maticatuSkaM tat // 4 atha kiM tat zrutanizritaM matijJAnam ? zrutanizritaM matijJAnaM caturvidhaM prajJaptam , tayathA--avagraha IhA apAyaH dhAraNA // 5 atha ko'sAvavagrahaH ? avamaho dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-vyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca // 6 natte vaMjaka0 g0|| 7 vyajyate yenArthaH ghaTa iva dIpena vyaJjanaM tacca // 8degktacandrA k0| kapuSpacandrakSu gha0 ng0|| For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA uktaM ca nandyadhyayanese' kiM taM paMjaNuggahe ? vaMjaNuggahe caubihe pannate, taM jahA-soiMdiyavaMjaNuggahe dhANidiyavaMjaNuggahe rasaNidiyavaMjaNuggahe phAsiMdiyavaMjaNuggahe // (nandI patra 169-2) manonayanayorvarjanaM kimartham ? iti ced ucyate-manonayanayoraprAptakArityAt , aprAptakAritvaM ca viSayakRtAnugrahopaghAtazUnyatvAt , prAptakAritve punaranalajalazUlyAdInAM cintane'valokane ca dahanakledanapATanAdayaH syuH / atra ca viSayadezaM gatvA na pazyati, prAptaM cArtha nAlambata ityetAvanniyamyate, mUrtimatA punaH prAptena bhavata evAnugrahopaghAtau dinakarakiraNAdineti / . anyastvAha-vyavahitArthAnupalabdheranumAnAt prAptakAritvaM locanasyeti, etadayuktam , anaikAntikatvAt , kAcAbhrapaTalasphaTikAntaritasyApyupalabdheH / syAdetat , nAyanA razmayo nirgatya tamartha gRhantIti darzanarazmInAM taijasatvAt tejodravyairapratiskhalanAdadoSa iti, etadapyayuktam , mahAjvAlAdau pratiskhalanopalabdherityatra bahu vaktavyam tattu nocyate, granthagahanatAprasaGgAt / __vyaJjanAvagrahasya ca kAlo jaghanya AvalikAsaGkhyeyabhAgatulyaH, utkRSTa AnaprANapRthaktvam / uktaM ca vaMjeNavaggahakAlo, AvaliyaasaMkhabhAgatullo u| thovo ukkoso puNa, ANApANappahuttaM ti // iti // 4 // uktazcaturdhA vyaJjanAvagrahaH / athArthAvagrahAdIn vyAcikhyAsurAha atthuggahaIhAvAyadhAraNA karaNamANasahi~ chahA / iya ahavIsabheyaM, caudasahA vIsahA va suyaM // 5 // . aryata ityarthastasya zabdarUpAdibhedAnAmanyatareNApi bhedenAnirdhAritasya sAmAnyarUpasyAvagrahaNamarthAvagrahaH, kimapIdamityavyaktajJAnamityarthaH / sa ca karaNamAnasaiH SoDhA bhavati, tatra karaNAni cendriyANi paJca mAnasaM ca manaH karaNamAnasAni taiH karaNamAnasaiH kRtvA / idamuktaM bhavati-zrotrendriyArthAvagrahaH 1 cakSurindriyArthAvagrahaH 2 ghrANendriyArthAvagrahaH 3 rasane. ndriyArthAvagrahaH 4 sparzanendriyArthAvagrahaH 5 mAnasArthAvagrahaH 6 iti SoDhA'rthAvagrahaH / tathA'vagRhItasyaiva vastunaH 'kimayaM bhavet sthANureva ? na tu puruSaH' ityAdivastudharmAnveSaNAtmakaM jJAnaceSTanamIhA, IhanamIheti kRtvA / araNyametat savitA'stamAgato, na cAdhunA sambhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA, bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA // mazava ityAdyanvayadharmaghaTanavyatirekadharmanirAkaraNAbhimukhatAliGgito jJAnavizeSa Iheti hRdayam / sA'pi karaNamAnasaiH Sodaiva / tathA Ihitasyaiva vastunaH sthANurevAyamiti nizcayAtmako bodhavizeSo'pAyaH, ayamapi karaNamAnasaiH SoDhA / tathA nizcitasyaivAvicyutismRtivAsanArUpaM dharaNaM .1 atha ko'sau vyajanAvaprahaH? vyaJjanAvagrahazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriyavyajanAvagraho ghrANendriyavyajanAvamaho rasanendriyavyaJjanAvagrahaH sparzendriyavyajanAvagrahaH // 2 vyaJjanAvagrahakAla AvalikAsayabhAgatutyastu / stoka utkRSTaH punarAnaprANapRthaktvamiti // 3 sthANunAmetyarthaH / For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5] iiii karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / dhAraNA / sA'pi karaNamAnasaiH SoThaiva / arthAvagrahAdInAM ca kAlapramANamidam uMggaha ekkaM samaya, IhA'vAyA muhuttamaddhaM tu / __ kAlamasaMkhaM saMkha, ca dhAraNA hoi nAyabA // (A0 ni0 gA04) iti / pUrvoktaprakAreNArthAvagrahAdInAM caturNAM pratyekaM SaDiyatvAt vyaJjanAvagraha bhedacatuSTayena saha zrutanizritaM matijJAnamaSTAviMzatibhedaM bhavati / azrutanizritena tvautpattikyAdibuddhicatuSTayena saha dvAtriMzadbhedaM bhavati / jAtisaraNamapi samatikAntasaGkhyAtabhavAvagamakharUpaM matijJAnabheda eva / tathA cAcArAGgaTIkA jAtismaraNaM tvAminibodhikavizeSaH // (patra 20-1) athavA "bahu 1bahuvidhara kSiprA3'nizritA4'sandigdha5dhruvANAM 6 setarANAm" (tattvA0 a0 1 sU0 16) iti vacanAdaSTAviMzatirapi dvAdazadhA bhidyate / tathAhi-bahUnAmapi zrotRRNAmavizeSeNa prAptiviSayasthe'pi zaGkhameryAditUryasamudAye kSayopazamavaicitryAt kazcidavagrahAdibhirbahu gRhNAti, ekahelAsphAlitAnAmapi zaGkhabheryAditUryANAM pRthak pRthak zabdaM gRhAtItyarthaH 1 / aparastvabahu gRhNAti, avyaktatUryadhvanimevopalabhata ityarthaH 2 // anyastu yoSidAdivAdyamAnatAmadhuramandratvAdibahuparyAyopetAn zaGkhAdidhvanIn pRthak pRthag jAnAtIti bahuvidhagrAhItyucyate 3 / ekadviparyAyopetAMstu tAneva jAnAno'bahuvidhagrAhI 4 / anyastu kSipramacireNArtha jAnAti 5 / anyastu vimRzya cireNeti 6 / anyastvanizritamaliGgaM gRhNAti na punaH patAkayeva devakulam 7 / aparastu patAkayA devakulamiva liGganizrayA gRhNAti 8 / yad asaMzayaM gRhNAti tad asandigdham 9 / saMzayopetaM tu yada gRhNAti tat sandigdham 10 / yad ekadA gRhItaM tat sarvadaivAvazyaM gRhAti na punaH kAlAntare tadhaNe paropadezAdikamapekSate tad dhruvam 11 / yat punaH kadAcideva gRhNAti na sarvadA tad adhruvam 12 / evametai'dazabhirbhedairavagrahAdayaH pUrvoktabhedayuktA vastu gRhantItyaSTAviMzatyA dvAdazabhirguNitayA trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni bhavanti / yadAha bhASyapIyUSapayodhi: jaM bahubahuvihakhippAnissiyanicchiyadhuveyaravibhattA / puNaruggahAdao to, taM chattIsaM tisayabheyaM // nANAsaddasamUha, bahuM pihaM muNai bhinnajAIyaM / bahuvihamaNegabheyaM, ikkikaM niddhmhuraaiN|| khippamacireNa taM ciya, sarUvao taM aNissiyamaliMgaM / nicchiyamasaMsayaM jaM, dhuvamaccaMtaM na ya kayAI / / (vize0 gA0 307-9) 1 avagraha eka samayamIhA'pAyau muhUrtamadhyaM (minamuhUrta) tu / kAlamasaGkhyAtaM saGkhyAtaM ca dhAraNA bhavati jJAtavyA // 2 degn pRthag jAka0 kha0 g0|| 3degzya vimRzya ci0 kha0 gha0 AUM0|| 4 yad bahubahuvidhakSiprAnizritanizcitadhruvetaravibhaktAH / punaravagrahAdayo'tastat SaTatriMzatrizatamedam // 5 nAnAzabdasamUhaM bahuM pRthag jAnAti bhinnajAtikam / bahuvidhamanekadamekaikaM snigdhamadhurAdi // 6 nANaM sadda ka0 kha0 ga0 gha0 0 // 7 kSipramacireNa tacaiva kharUpataH tadanizritamaliGgam / nizcitamasaMzayaM yad dhruvamatyantaM na ca kadAcit // For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUribiracitasropajJaTIkopetaH [gAyA azrutanizritabuddhicatuSTayena saha catvAriMzadadhikAni trINi zatAni matijJAnasya medAnAM bhavanti / yadvA matijJAnaM caturvidhaM dravyakSetrakAlabhAvabhedAt / yadAhurnirdalitAjJAnasambhAraprasarAH zrIdevarddhivAcakavarAH. taM samAsao cauvihaM pannattaM, taM jahA-davvao khettao kAlao bhaavo| davao NaM AmiNibohiyanANI AeseNaM sabadavAiM jANai na pAsai / khittao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sarva khittaM jANai na pAsai / kAlao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sabakAlaM jANai na pAsai / bhAvao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sababhAve jANai na pAsaha / (nandI patra 183-2) iti / - vyAkhyAtaM saprapaJcaM matijJAnam / sAmprataM zrutajJAnaM vyAcikhyAsurAha-"caudasahA vIsahA va suyaM"ti 'zrutaM' zrutajJAnaM 'caturdazadhA' caturdazabhedaM 'viMzatidhA' viMzatiprakAra vA bhavatIti // 5 // tatra prathamaM zrutasya caturdaza bhedAn vyAkhyAnayannAha akkhara sannI sammaM, sAIaM khalu sapajavasiyaM c|| gamiyaM aMgapaviTTha, satta vi ee sapaDivakkhA // 6 // - iha zrutazabdaH pUrvagAthAtaH sambadhyate / tato'kSarazrutaM 1 saMjJizrutaM 2 samyakzrutaM 3 sAdizrutaM 4 saparyavasitazrutaM 5 gamikazrutam 6 aGgapraviSTazrutam 7 ityete sapta bhedAH sapatipakSAH zrutasya caturdaza bhedA bhavanti / tathAhi-akSarazrutapratipakSam anakSarazrutam 1 evamarsajJizrutaM 2 mithyAzrutam 3 anAdizrutam 4 aparyavasitazrutam 5 agamikazrutam 6 aGgabAhyazrutam 7 iti / tatrAkSaraM tridhA-saMjJAvyaJjanalabdhibhedAt / uktaM ca "taM sannAvaMjaNaladdhisanniyaM tivihamakkharaM bhaNiyaM / subahulivibheyaniyayaM, sannakkharamakkharAgAro // (vize0 gA0 464) subahayo yA etA aSTAdaza lipayaH zrUyante, tathAhihaMsalivI 1 bhUyalivI 2, jakkhI 3 taha rakkhasI 4 ya bodhavA / uDDI.5 javaNi 6 turukkI 7, kIrI 8 daviDI 9 ya siMghaviyA 10 // mAlaviNI 11 naDi 12 nAgari 13, lADalivI 14 pArasI 15 ya bodhavA / taha animittIya 16 livI, cANakkI 17 mUladevI ya 18 / / - 1degvavAcaka ka0 0 // 2 tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhaavtH| dravyataH Namiti vAkyAlaGkAre ( evaM sarvatra) AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvadravyANi jAnAti na pazyati / kSetrataH AbhinibodhikajJAnI Adezena sarva kSetraM jAnAti na pazyati / kAlataH AbhinibodhikajJAnI Adezena sarva kAlaM jAnAti na pazyati / bhAvataH AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvAn bhAvAn jAnAti na pazyati // 3 degkAraM bhava ka0 kha0 g0|| 4 tat saMjJAvyaJjanalabdhisaMjJikaM trividhamakSaraM bhaNitam / subahulipimedaniyataM saMjJAkSaramakSarAkAraH // 5 haMsalipibhUtalipiryakSI tathA rAkSasI ca boddhavyA / auDrI yavanI turuSkI kIrI drAviDI ca sindhavikA // 6 purukkI k0kh0g0ng0||7maalvinii naTI nAgarI lATalipiH pArasIca bodvyaa| tathA'nimittikA lipizcANakyA mUladevI c|| For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / vyaJjanAkSaramakArAdi hakAraparyantamucyate / tadetadvitayamajJanAtmA kamapi zrutakAraNatvAdupacAreNa zrutam / labdhyakSaraM tu zabdazravaNarUpadarzanAderarthapratyAyanagarbhA'kSaropalabdhiH / yadAha jo akkharovalaMbho, sA laddhI taM ca hoi vinnANaM / iMdiyamaNonimittaM, jo AvaraNakkhaovasamo // (vize0 gA0 466) tato'kSarairamilApyabhAvAnAM pratipAdanapradhAnaM zrutamakSarazrutam 1 / nanvanabhilApyA api kiM kecidbhAvAH santi, yenaivamucyate'bhilApyabhAvAnAM pratipAdanapradhAnaM zrutam / iti, ucyatesansyeva / yadAhuH zrIpUjyA: peNNavaNijjA bhAvA, aNaMtabhAgo u aNamilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa, aNaMtabhAgo suynibddho|| jaM caudasapuzvadharA, chaTThANagayA parupparaM huMti / teNa u aNaMtabhAgo, paNNavaNijjANa jaM suttaM // akkharalaMmeNa samA, UNahiyA haMti maiviseseNaM / te vi hu maI visesA, suyanANamaMtare jANa (vize0 gA0 141-43) anakSarazrutaM zveDitaziraHkampanAdinimittaM mAmAhayati vArayati vetyAdirUpamabhiprAyaparijJAnam 2 / tathA saMjJizrutaM tatra saMjJAnaM saMjJA "upasargAdAtaH" (si0 5-3-110) ityaGpratyayaH / sA ca trividhA-dIrghakAlikI hetuvAdopadezikI dRssttivaadopdeshikii| yadAha bhASyasudhAmbhonidhiH IMha dIhakAligI kAligi ti sannA jayA sudIhaM pi| saMbharai bhUyamissa, ciMtei ya kiha Nu kAyacaM // (vize0 gA0 508) "je puNa saMciMteDa, iTANiDhesu visayavatthUsu / vadaMti niyattaMti ya, sadehaparivAlaNAheuM / pAeNa saMpayaM ciya, kAlammi na yAvi diihkaalNjaa| te heuvAyasannI, niciTThA huMti assaNNI / / sammadihI sannI, saMte nANe khaovasamiyammi / assaNNI micchattammi diTThivAovaeseNaM // (vize0 gA0 515-17) . 1 yo'kSaropalambhaH sA labdhistazca bhavati vijJAnam / indriyamanonimittaM ya AvaraNakSayopazamaH // 2 prazApanIyA bhAvA amantabhAgasvanamilApyAnAm / prajJApanIyAnAM punaranantabhAgaH zrutanibaddhaH // 3 yaccaturdazapUrvadharAH padasthAnagatAH parasparaM bhavanti / tena banantabhAgaH prajJApanIyAnAM yat sUtram // 4 vuttaM ka0 gh0|| 5 akSaralammena samA UnAdhikA bhavanti mativizeSaiH / tAnapi tu mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi // iha dIrghakAlikI kAlikIti saMjJA yayA sudIrghamapi / saMsmarati bhatameSyata cintayati ca kathaM na karta. vyam // 7 ye punaH saJcinya iSTAniSTeSu viSayavastuSu / vartante nivartante ca khdehpripaalnaahetoH|| prAyeNa sAmpratameva kAle na cApi diirghkaaljnyaaH| te hetuvAdasaMjhinaH nizceSTA bhavanti asaMzinaH // kAlamA k0||10 sammAdhiH saMhI sati jJAne kSAyopazasike / asaMhI mithyAtve dRSTibAdopadezena / ' For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kancana devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tatazca saMjJA vidyate yeSAM te saMjJinaH, paraM sarvatrApyAgame ye dIrghakAlikyA saMjJayA saMjJinaste saMjJina ucyante, tataH saMjJinAM zrutaM saMjJizrutam samanaskAnAM mamaHsahitairindriyairjanitaM zrutaM saMjJizrutamiti bhAvaH 3 / manorahitendriyajaM zrutamasaMjJizrutam 4 / tathA samyagdRSTarahatyaNItaM mithyAdRSTipraNItaM vA yathAkharUpamavagamAt samyakzrutam 5 / mithyAdRSTeH punararhapraNItamitaradvA mithyAzrutaM, yathAkharUpamanavagamAt 6 / . Aha-mithyAdRSTerapi matizrute samyagdRSTeriva tadAvaraNakarmakSayopazamasamudbhave samyagdRSTeriva pRthubunodarAyAkAraM ghaTAdikaM ca saMvidAte, tat kathaM mithyAdRSTerajJAne ? ucyate-sadasadvivekaparijJAnAbhAvAt / tathAhi-mithyAdRSTiH sarvamapyekAntapuraHsaraM pratipadyate, na bhagavaduktasyAdvAdanItyA; tato ghaTa evAyamiti yadA brUte tadA tasmin ghaTe ghaTaparyAyavyatirekeNa zeSAn sattvajJeyatvaprameyatvAdIn sato'pi dharmAnapalapati, anyathA ghaTa evAyamityekAntenAvadhAraNAnupapateH; ghaTaH sanneveti bruvANaH pararUpeNa nAstitvasyAnabhyupagamAt pararUpatAmasatImapi tatra pratipadyate; tataH santamasantaM pratipadyate'santaM ca santamiti sadasadvizeSaparijJAnAbhAvAdajJAne mithyAdRSTermatizrute / itazca te mithyAdRSTerajJAne, bhavahetutvAt / tathAhi-mithyAdRSTInAM matizrute pazuvadhamaithunAdInAM dharmasAdhakatvena paricchedake, tato dIrghatarasaMsArapathapravartinI / tathA yahacchopalambhAdunmattakavikalpavat / tathAhi-unmattakavikalpA vastvanapekSyaiva yathAkathaJcit pravartante; yadyapi ca te kacidyathAvasthitavastusaMvAdinastathApi samyagyathAvasthitavastutattvaparyAlocanAviraheNa pravartamAnatvAt paramArthato'pAramArthikAH; tathA mithyAdRSTInAM matizrute yathAghadvastvavicAryaiva pravartete, tato yadyapi te kacidraso'yaM sparzo'yamityAdAvavadhAraNAdhyavasAyAbhAve saMvAdinI tathApi na te syAdvAdamudrAparibhAvanAtastathApravRtte, kintu yathAkathaJcit , ataste ajJAne / tathA jJAnaphalAbhAvAt , jJAnasya hi phalaM heyasya hAnirupAdeyasya copAdAnam , na ca saMsArAt paraM kiJcana heyamasti, na ca mokSAt paraM kiJcidupAdeyam , tato bhavamokSAvekAntema heyopAdeyau, bhavamokSayozca hAnyupAdAne sarvasaGgaviraterbhavataH, tataH sA'vazyaM tattvavedinA kartavyA, saiva ca tattvato jJAnasya phalam / tathA cAha bhagavAnumAkhAtivAcaka:-- jJAnasya phalaM viratiH, (prazama0 padya0 72) iti / sA ca mithyAdRSTernAstIti jJAnaphalAbhAvAdajJAne mithyAdRSTermatizrute / yadAha bhAgyasudhAmbhonidhiH sadasadavisesaNAo, bhavaheu jhicchiovlNbhaao| nANaphalAbhAvAo, micchadidvissa annANaM // (vize0 gA0 115) iti / tathA "sAIyaM 7 sapajavasiya 8 aNAIyaM 9 apajavasiya 10 icceyaM duvAlasaMga vucchittinayaTThayAe sAIyaM sapajavasiyaM, avucchittinayaTThayAe aNAIyaM apajjavasiyaM, taM samAsao cau 1 sadasadavizeSaNAdbhavahetuto yadRcchopalambhAt / jJAnaphalAbhAvAnmithyAdRSTerajJAnam // 2 sAdikaM 7 saparyabasitam 8 anAdikam 9 aparyavasitam 10 ityetat dvAdazAjhaM vyucchittinayArthatayA sAdikaM saparyavasitam, bhanyucchittinayArthatayA'nAdikamaparyavasitam, tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA--dravyataH kSetrataH kAlato vakaTOSR) For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6] . karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / vihaM pannattaM, taM jahA-davao khittao kAlao bhaavo| davaoNaM sammasuyaM egaM purisaM paDucca sAIyaM sapajjavasiyaM, bahave purise paDucca aNAIyaM apjjvsiyN| khittao NaM paMca bharahAiM paMca eravayAI paDucca sAIyaM sapajavasiyaM, paMca mahAvidehAiM paDucca aNAIyaM apajavasiyaM / kAlao NaM ussappiNiM avasappiNiM ca paDucca sAIyaM sapajjavasiyaM, noussappiNiM noavasappiNiM ca paDucca aNAIyaM apajjavasiyaM" / noutsarpiNI noavasarpiNI ceti kAlo mahAvideheSu jJeyaH, tatrotsarpiNyavasarpiNIlakSaNakAlAbhAvAt / "bhAvao NaM je jayA jiNapannatA bhAvA ApavijaMti paNNavijjati parUvijaMti daMsijjaMti nidaMsijjaMti te tayA paDucca sAIyaM sapajavasiyaM, khAovasamiyaM puNa bhAvaM paDucca aNAIyaM apajjavasiyaM, ahavA bhavasiddhiyassa suyaM sAIyaM spjjvsiyN"| kevalajJAnotpattau tadabhAvAt , "naTThammi u chAumacchie nANe" (A0 ni0 gA0 539) iti vacanAt / "abhavasiddhiyassa suyaM aNAIyaM apjjvsiyN"| (nandI patra 195-1) / iha ca sAmAnyataH zrutazabdena zrutajJAnaM zrutAjJAnaM cocyate / yadAha avisesiyaM suyaM suyanANaM suyaannANaM ca / __tathA gamAH-sadRzapAThAste vidyante yatra tad gamikam , "ato'nekakharAt" (si0 7-2-6) iti ikpratyayaH, tat prAyo dRSTivAdagatam 11 / agamikam-asadRzAkSarAlApakam , tat prAyaH kAlikazrutagatam 12 / aGgapraviSTaM dvAdazAGgIrUpam 13 / tathAhi aTThArasa payasahasA, AyAre 1 duguNa duguNa sesesu / sUyagaDa 2 ThANa 3 samavAya 4 bhagavaI 5 nAyadhammakahA 6 // aMgaM uvAsagadasA 7, aMtagaDa 8 aNuttarovavAidasA 9 / panhAvAgaraNaM taha 10, vivAyasuyamigadasaM aMgaM 11 // parikamma 1 sutta 2 puvANuoga 3 puvagaya 4 cUliyA 5 evaM / paNa diThivAyabheyA, caudasa puvAiM puvagayaM / / uppAe 1 payakoDI, aggANIyammi channavailakkhA / viriyapavAe 3 asthippavAi 4 lakkhA sayari shii|| bhAvataH / dravyataH samyakzrutaM ekaM puruSaM pratItya sAdikaM saparyavasitam , bahUna puruSAn pratItyAnAdikamaparyavasitam / kSetrataH paJca bharatAni paJcairavatAni pratItya sAdikaM saparyavasitam, paJca mahAvidehAni pratItyAnAdikamaparyavasitam / kAlata utsarpiNImavasarpiNIM ca pratItya sAdikaM saparyavasitam, noutsarpiNI noavasarpiNI ca pratItyAnAdikamaparyavasitam / bhAvato ye yadA jinaprajJaptA bhAvA AkhyAyante prajJApyante prarUpyante dayante nidaryante, tAn tadA pratItya sAdikaM saparyavasitam , kSAyopazamikaM punarbhAva pratItyAnAdikamaparyavasitam / athavA bhavasiddhikasya zrutaM sAdikaM saparyavasitam / naSTe tu chAdmasthike jJAne / abhavasiddhikasya zrutamanAdikamaparyavasitam // 1 bhavizeSitaM zrutaM zrutajJAnaM zrutAjJAnaM ca // 2 aSTAdaza padasahasrANi AcAre 1 dviguNadviguNAni zeSeSu / sUtrakRtarasthAna 3samavAya bhagavatIpajJAtAdharmakathAH 6 // amupAsakadazAntakRr3ha anuttaropapAtikadazAH 9 / praznavyAkaraNaM 10 tathA vipAkazrutamekAdazamaGgam 11 // parikarmIsUtrarapUrvAnuyoga3pUrvagata4cUlikA 5 evam / paJca dRSTivAdamedAzcaturdaza pUrvANi pUrvagatam // utpAde 1 padakoTI aprANIye 2 SaNNavatilakSAH / vIryapravAde 3 astipravAde 4 lakSAH saptatiH ssdhiH||3 aggeNIya ka0kha0 g0|| ka.3 For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 18 deveMndrasUriviracitasvopajJaTI ko petaH aigapaNA koDI, payANa nANappavAyapuvammi 5 / saccappayAyapube 6, egA payakoDi chacca payA // aarti pakoDI, puDhe AyappavAyanAmammi 7 / kamppavAyaputre 8, payakoDI asiilakkhajuyA || paJcakkhANabhihANe 9, putre culasIi payasayasahassA / dasapayasahasajuyA payakoDI vijjApavAyammi 10 // kalANanAmadhije 11, puvammi payANa koDi chabbIsA / chappannalakkhakoDI, payANa pANAupubammi 12 // kiriyA visAla 13, nava payakoDIu biMti samayaviU / sirilokabindusAre 14, saGghaduvAlasa ya payalakkhA // aGgabAhyazrutam AvazyakadazavaikAlikAdi 14 iti // 6 // vyAkhyAtaM caturdazadhA zrutam / samprati viMzatidhA zrutaM vyAkhyAnayannAha - - pajjaya1 akkhara 25ya3saMghAyA4 paDivatti5 taha ya aNuogo6 / pAhuDapAhuDa7pAhuDa 8vatthU 9 puvA10 ya sasamAsA // 7 // paryAyazca akSaraM ca padaM ca saGghAtazca paryAyAkSarapadasaGghAtAH / "paDivatti" ti pratipatiH, prAkRtatvAt luptavibhaktiko nirdezaH / tathA ca 'anuyogaH' anugadvAralakSaNaH / prAbhRtaprAbhRtaM ca prAbhRtaM ca vastu ca pUrvaM ca prAbhRtaprAbhRtaprAbhRtavastupUrvANi / prAkRtatvAlliGgavyatyayaH / yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe - "liGgaM vyabhicAryapi " / 'caH samuccaye / ete paryAyAdayaH zrutasya daza bhedAH kathambhUtAH ? ityAha - " sasamAsa "tti samAsaH - saMkSepo mIlaka ityarthaH, saha samAsena vartante sasamAsAstatazca pratyekaM sambandhaH / tathAhi - paryAyaH paryAyasamAsaH, akSaram akSarasamAsaH, padaM padasamAsaH, saGghAtaH saGghAtasamAsaH, pratipattiH pratipattisamAsaH, anuyogaH anuyogasamAsaH, prAbhRtaprAbhRtaM prAbhRtaprAbhRtasamAsaH, prAbhRtaM prAbhRtasamAsaH, vastu vastusamAsaH, pUrvaM pUrvasaMmAsa iti viMzatidhA zrutaM bhavatIti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayamparyAyo jJAnasyAMzo vibhAgaH paliccheda iti paryAyAH / tatraiko jJAnAMzaH paryAyaH, aneke tu jJAnAMzAH paryAyasamAsaH / etaduktaM bhavati - labdhyaparyAptasya sUkSma nigodajIvasya yat sarvajaghanyaM zrutamAtraM tasmAdanyatra jIvAntare ya ekaH zrutajJAnAMzo'vibhAgapalicchedarUpo vardhate sa paryAyaH 1 / ye tu dyAdayaH zrutajJAnA vibhAgapalicchedA nAnAjIveSu vRddhA labhyante te samuditAH paryAyasamAsaH 2 / akArAdilabdhyakSarANAmanyataradakSaram 3 / teSAmeva vyAdisamudAyo'kSarasamAsaH 4 / padaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only [ gAthA 1 ekapadona koTI padAnAM jJAnapravAdapUrve 5 / satyapravAdapUrve 6 ekA padakoTI SaT ca padAni // SaDiMzatiH padakoTI pUrve AtmapravAdanAmani 7 / karmapravAdapUrve 8 padakoTI azItilakSayutA // pratyAkhyAnAbhidhAne 9 pUrve caturazItiH padazatasahasrANi / dazapadasahasrayuktA padakoTI vidyApravAde 10 // kalyANanAmadheye 11 pUrve padAnAM koTiH SaDUiMzatiH / SaTpaJcAzallakSakoTI padAnAM prANAyuH pUrve 12 // kriyAvizAlapUrve 13 nava padako kyo Dubate samayavidaH / zrIlokabindusAre 14 sArdhadvAdaza ca padalakSam //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mA kamaanyaH / 7-8] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / tu 'arthaparisamAptiH padam' ityAdhuktisadbhAve'pi yena kenacitpadenA'STAdazapadasahasrAdipramANA AcArAdigranthA gIyante tadiha gRhyate, tasyaiva dvAdazAGgazrutaparimANe'dhikRtatvAt , zrutabhedAnAmeva ceha prastutatvAt / tasya ca padasya tathAvidhAmnAyAbhAvAt pramANaM na jnyaayte| tatraikaM padaM padamucyate 5 / vyAdipadasamudAyastu padasamAsaH 6 / "gai iMdie ya kAra" (A0 ni0 gA0 14) ityAdigAthApratipAditadvArakalApasyaikadezo yo gatyAdikastasyApyekadezo yo narakagatyAdistatra jIvAdimArgaNA yakA kriyate sa saGghAtaH 7 / byAdigatyAdyavayavamArgaNA saGghAtasamAsaH 8 / gatyAdidvArANAmanyataraikaparipUrNagatyAdidvAreNa jIvAdimArgaNA pratipattiH 9 / dvAradvayAdimArgaNA tu pratipattisamAsaH 10 / "saMtapayaparUvaNayA davapamAmaM ca" (A0 ni0 gA0 13) ityAdi anuyogadvArANAmanyataradekamanuyogadvAramucyate 11 / tadvyAdisamudAyaH punaranuyogadvArasamAsaH 12 / prAbhRtAntarvartI adhikAravizeSaH prAbhRtaprAbhRtam 13 / tadvyAdisamudAyastu prAbhRtaprAbhRtasamAsaH 14 / vastvantarvartI adhikAravizeSaH prAmRtam 15 / tayAdisaMyogastu prAbhRtasamAsaH 16 / pUrvAntarvartI adhikAravizeSo vastu 17 / tadyAdisaMyogastu vastusamAsaH 18 / pUrvamutpAdapUrvAdi pUrvoktakharUpam 19 / tadvyAdisaMyogastu pUrvasamAsaH 20 / evamete saMkSepataH zrutajJAnasya viMzati dA darzitAH, vistarArthinA tu bRhatkarmaprakRtiH ranveSaNIyA / ete ca paryAyAdayaH zrutabhedA yathottaraM tIvratIvratarAdikSayopazamalabhyatvAdillaM nirdiSTA iti paribhAvanIyamiti / athavA caturvidhaM zrutajJAnam , tathAhi-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra dravyataH zrutajJAnI sarvadravyANyAdezena jAnAti, kSetrataH sarvakSetramAdezena zrutajJAnI jAnAti, kAlataH sarva kAlamAdezena zrutajJAnI jAnAti, bhAvataH sarvAn bhAvAn Adezena zrutajJAnI jAnAtIti // 7 // vyAkhyAtaM savistaraM zrutajJAnam / sampratyavadhijJAnaM vyAkhyAyate, tacca dvedhA-bhavapratyayaM devanArakANAm , guNapratyayaM manuSyatirazcAm, tacca SoDhA, tathA cAha sUtram aNugAmivaDhamANayapaDivAIyaravihA chahA ohii| riumaiviulamaI maNanANaM kevalamigavihANaM // 8 // AnugAmi ca vardhamAnakaM ca pratipAti ca itarANi ca-anAnugAmihIyamAnakApratipAtIni AnugAmivardhamAnakapratipAtItarANi, vidhAnAni vidhAH-bhedAH, tata AnugAmivardhamAnakamatipAtItarANi vidhA yasya tattathA tasmAd AnugAmivardhamAnakapratipAtItaravidhAt SaDdhA 'ava. dhiH' avadhijJAnaM bhavati / uktaM ca nanyadhyayane. "taM samAsao chavihaM pannattaM, taM jahA-ANugAmiyaM aNANugAmiyaM vaDDamANayaM hIyamANayaM paDivAI apaDivAI / ( nandI patra 81-1) __ tatra gacchantaM puruSam A-samantAdanugacchatItyevaMzIlamAnugAmi, yad dezAntaragatamapi jJAninamanugacchati locanavat tad avadhijJAnamAnugAmIti bhAvaH 1 / tathA na AnugAmi anAnu. 1 gatiH indriyaM kAyaH // 2 satpadaprarUpaNatA dravyapramANaM ca // 3 anugAmi ka0 kha0 ga0 evamapre'pi // 4 tat samAsataH SaDDidhaM prajJaptam , tadyathA-AnugAmikamanAnugAmikaM vardhamAnakaM hIyamAmakaM pratipAtyapratipAti // For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA gAmi, zRGkhalAbaddhapadIpa iva yad na gacchantaM jJAninamanugacchati, yat kila taddezasthasyaiva bhavati, taddezanibandhanakSayopazamajatvAt , dezAntaragatasya tvapaiti, tad avadhijJAnamanAnugAmIti bhAvaH 2 / yadAha bhagavAn zrIdevarddhikSamAzramaNa: se' kiM taM aNANugAmiyaM ohinANaM? aNANugAmiyaM ohinANaM se jahAnAmae kei purise ega mahaM joiTThANaM kAuM tasseva joiTThANassa pariperatesu pariperatesu parihiMDamANe parihiMDamANe parigholamANe parigholamANe tameva joiTTANaM pAsai annattha gae na pAsai, evameva aNANugAmiyaM ohinANaM jattheva samuppajjai tattheva saMkhijjANi vA asaMkhijANi vA joyaNAI pAsai na annattha / ( nandI patra 89-1) bhASyakAro'pyAha aNuA~mi u aNugacchai, gacchaMtaM loyaNaM jahA purisaM / iyaro u nANugacchai, ThiyappaIvu va gacchaMtaM // (vize0 gA0 715) tathA vardhata iti vardhamAnam , tataH saMjJAyAM kanpratyayaH, bahubahutarendhanaprakSepAdabhivardhamAnajvalanajvAlAkalApa iva pUrvAvasthAto yathAyoga prazastaprazastatarAdhyavasAyato vardhamAnamavadhijJAnaM vardhamAnakam / etat kilAGgulAsaGkhyeyabhAgAdiviSayamutpadya punarvRddhiM viSayavistaraNAtmikAM yAti yAvadaloke lokapramANAnyasaGkhyeyAni khaNDAnIti 3 / tathA hIyate-tathAvidha. sAmagryabhAvato hAnimupagacchatIti hIyamAnam , karmakartRvivakSAyAm anaTpratyayaH, hIyamAnameva hIyamAnakam , "kutsitAlpAjJAte" (si0 7-3-33) kapratyayaH, pUrvAvasthAto yadadho'dho hAsamupagacchati tad hIyamAnakamavadhijJAnamiti 4 / uktaM ca nandicUrNI___ hIyamANaM puvAvasthAo aho'ho hassamANaM (patra 14) iti / tathA pratipatatItyevaMzIlaM pratipAti 5 / yadAha. se kiM taM paDivAI ? paDivAI jannaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhijabhAgaM vA saMkhijabhAgaM vA vAlaggaM vA vAlaggapuhattaM vA evaM likkhaM vA jUyaM vA javaM vA javapuhattaM vA aMgulaM vA aMgulapuhattaM vA, evaM eeNaM ahilAveNaM vihatthi vA hatthaM vA kucchi vA kukSihastadvayamucyate dhaNuM vA gAuyaM vA joyaNaM vA joyaNasayaM vA joyaNasahassaM vA saMkhijjA Ni vA asaMkhijjANi vA joyaNasahassAiM, ukkoseNaM logaM pAsittANaM parivaDijA, se taM paDivAI / (nandI patra 96-2) 1 atha kiM tadanAnugAmikamavadhijJAnam ? anAnugAmikamavadhijJAnaM sa yathAnAmakaH kazcitpuruSa ekaM mahajyotiHsthAnaM kRtvA tasyaiva jyotiHsthAnasya pariparyanteSu pariparyanteSu parihiNDamAnaH parihiNDamAnaH parigholayamAnaH parigholayamAnaH tadeva jyotiHsthAnaM pazyati anyatra gato na pazyati, evameva anAnugAmikamavadhijJAnaM yatraiva samutpadyate tatraiva saGkhyeyAni vA'satyayAni vA yojanAni pazyati nAnyatra // 2 degvAmeva kh0||3 anugAmi khanugacchati gacchantaM locanaM yathA puruSam / itarattu nAnugacchati sthitapradIpa iva gacchantam // 4 gAmio'Nuga 5 hIyamAnaM pUrvAvasthAto'dho'dho hasyamAnaM // 6 atha kiM tat pratipAti pratipAti yada jaghanyenAkulatyAsaGkhyeyabhAgaM vA saGkhyeyabhAgaM vA vAlAgraM vA vAlAprapRthaktvaM vA evaM likSAM vA yUkAM vA yavaM vA yavapRthaktvaM vA aGgulaM vA aGgulapRthakvaM vA, evametenAbhilApena vitarita vA hastaM vA kukiM vA dhanurvA krozaM vA. yojanaM vA yojanazataM vA yojanasahasraM vA saGkhyeyAni vA asahayeyAni vA yojanasahasrANi, utkarSeNa lokaM dRSTvA pratipatet, etattat pratipAti // For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / tathA na pratipAti apratipAti, yat kilA'lokasya pradezamekamapi pazyati tad apratipAtIti bhAvaH 6 / hIyamAnakapratipAtinoH kaH prativizeSaH ? iti ced ucyate-hIyamAnakaM pUrvAvasthAto'dho'dho hAsamupagacchadabhidhIyate, yat punaH pradIpa iva nirmUlamekakAlamapagacchati tatpratipAtIti / yadvA'nantadravyabhAvaviSayatvAt tattAratamyavivakSayA'nantabhedam , asaGkhyeyakSetrakAlaviSayatvAttu tattAratamyavivakSayA'saGkhyeyabhedamavadhijJAnam / yadvA caturvidhamavadhijJAnaM dravyakSetrakAlabhAvAt / tathA cAha_ 'taM samAsao cauvihaM pannattaM, taM jahA-dabao khettao kAlao bhAvao / dabao NaM ohinANI jahanneNaM aNaMtAI rUvidavAiM jANai pAsai, ukkoseNaM sabarUvidavAiM jANai pAsai / khittao NaM ohinANI jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM, ukkoseNaM asaMkhejjAiM aloe loyappamANamittAI khaMDAiM jANai pAsai / kAlao NaM ohinANI jahanneNaM AvaliyAe asaMkhijaibhAgaM, ukkoseNaM asaMkhijjAo ussappiNIosappiNIo tIyaM ca aNAgayaM ca kAlaM jANai pAsai / bhAvao NaM ohinANI jahanneNa vi aNaMte bhAve jANai pAsai, ukkoseNa vi aNate bhAve jANai pAsai sababhAvANaM aNaMtabhAgaM / (nandI patra 97-1) iti / uktamavadhijJAnam / idAnIM manaHparyavajJAnaM vyAkhyAnayannAha-"riumai viulamaI maNanANaM"ti / 'manojJAnaM' manaHparyAyajJAnamityarthaH, RjumativipulamatibhedAdvividham / tatra RjvIsAmAnyagrAhiNI matiH RjumatiH, ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanA manodravyaparicchittirityarthaH / yadAha riu sAmannaM tammatagAhiNI riumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM, ghaDamittaM ciMtiyaM muNai // (vize0 gA0 784) tathA vipulA-vizeSagrAhiNI matirvipulamatiH, ghaTo'nena cintitaH sa ca sauvarNaH pATali. putrako'dyatano mahAnityAdyadhyavasAyahetubhUtA manodravyavijJaptiriti bhAvArthaH, asyAM vyutpattau khatantraM jJAnameva gRhyata iti / athavA RjvI-sAmAnyagrAhiNI matirasyAsau RjumatiH / vipulAvizeSagrAhiNI matirasya sa vipulamatiH, asyAM vyutpattau tadvAn gRhyate / yadvA manaHparyAyajJAnaM caturvidham-dravyakSetrakAlabhAvabhedAt / uktaM ca taM samAsao cauvihaM pannattaM, taM jahA-davao khittao kAlao bhAvao / davao NaM 1tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvataH / dravyato'vadhijJAnI jaghanyenAnantAni rUpidravyANi jAnAti pazyati, utkarSeNa sarvarUpidravyANi jAnAti pazyati / kSetrata nAGgulasyAsaGkhyeyabhAgam , utkarSeNA'saGkhyeyAni aloke lokapramANamAtrANi khaNDAni jAnAti pazyati / kAlatovadhijJAnI jaghanyenA''valikAyA asaGkhyeyabhAgam , utkarSeNA'saGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNIH atItaM cAnAgataM ca kAlaM jAnAti pazyati / bhAvato'vadhijJAnI jaghanyenApyanantAn bhAvAn jAnAti pazyati, utkarSeNApi anantAna bhAvAn jAnAti pazyati sarvabhAvAnAmanantabhAgam // 2 Rju sAmAnyaM tanmAtragrAhiNI RjumatirmanojJAnam / prAyo vizeSavimukhaM, ghaTamAtraM cintitaM jAnAti // 3 tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhaavtH| dravyata ajumatiranantAnanantapradezikAn skandhAna jAnAti pazyati / tAneva vipulamatirabhyaM. dhikatarAn vimalatarAn jAnAti pazyati // For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA ujumaI aNaMte aNaMtapaesie khaMdhe jANai pAsai / te ceva viulamaI abbhahiyatarAe vimalatarAe jANai pAsai (nandI patra 107-2) ti / . kSetrataH punarRjumatiradho yAvadadholaukikagrAmAn jAnAti / yadAhuzcaturdazaprakaraNazataprAsA. dasUtradhArakalpaprabhuzrIharibhadrasaripAdA nandivRttau ihAdholaukikAn grAmAn , tiryaglokavivartinaH / manogatAMstvasau bhAvAn , vetti tadvartinAmapi // (patra 47) . UrdhvaM yAvad jyotizcakrasyoparitalam / tiriyaM jAva aMto maNussakhitte aDDAijesu dIvesu dosu ya samuddesu pannarasasu kammabhUmIsu tIsAe akammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvesu sannINaM paMciMdiyANaM pajattagANaM maNogae bhAve jANai pAsai / taM ceva viulamaI aDDAijehiM aMgulehiM abbhahiyatarayaM visuddhatarayaM khettaM jANai pAsai / (nandI patra 108-1) / iha vyAkhyA-'antaH' madhye manuSyakSetrasya 'ardhatRtIyadvIpeSu' jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkaravaradvIpArtheSu 'dvayoH samudrayoH' lavaNasamudrakAlodasamudrayoH 'paJcadazasu karmabhUmiSu' bharatapazcakairavatapaJcakamahAvidehapaJcakalakSaNAsu 'triMzatyakarmabhUmiSu' haimavatapaJcakaharivarSapaJcakadevakurupaJcakottarakurupaJcakaramyakapaJcakahairaNyavatapaJcakarUpAsu / tathA lavaNasamudrasyAntarmadhye bhavA dvIpA AntaradvIpAste ca SaTpaJcAzatsaGkhyAH / tathAhi-iha jambUdvIpe bharatasya haimavatasya ca kSetrasya sImAkArI bhUminimamapaJcaviMzatiyojano yojanazatocchyaparimANo bharatakSetrApekSayA dviguNa viSkambho hemamayazcInapaTTavargoM nAnAvarNaviziSTadyutimaNinikaraparimaNDitobhayapArzvaH sarvatra tulyavistaro gaganamaNDalollekhiratnamayaikAdazakUTopazobhito vajramayatalavividhamaNikanakamaNDitabhUmibhAgadazayojanAvagADhapUrvapazcimayojanasahasrAyAmadakSiNottarapaJcayojanazatavistArapadmahadazobhitaziromadhyavibhAgaH sarvataH kalpapAdapazreNiramaNIyaH pUrvAparaparyantAbhyAM lavaNodArNavajalasaMsparzI himavanAma parvataH, tasya lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi pratyekaM dve dve gajadantAkAre daMSTre vinirgate, tatraizAnyAM dizi yA vinirgatA daMSTrA tasyAM himavataH paryantAdArabhya trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhyAtrAntare yojanazatatrayAyAmaviSkambhaH kiJcinyUnaikonapaJcAzadadhikanavayojanazatapariraya ekorukanAmA dvIpo vartate, ayaM ca paJcadhanuHzatapramANaviSkambhayA dvigavyUtocchritayA padmavaravedikayA sarvataH parimaNDitaH, sA'pi ca padmavaravedikA sarvato vanakhaNDaparikSiptA, tasya ca vanakhaNDasya cakravAlatayA viSkambho dezone dve yojane parikSepaH padmavaravedikApramANaH / tathA tasyaiva himavataH parvatasya paryantAdArabhya dakSiNapUrvasyAM dizi trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya dvitIyadaMSTrAyA upari ekorukadvIpapramANa AbhAsikanAmA dvIpo vartate / tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya dakSiNapazcimAyAM trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya daMSTrAyA upari yathoktapramANo vaiSANikanAmA dvIpaH / tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya pazcimottarasyAM dizi etad vRttaM nandicUrNAvapyasti // For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 21 trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya daMSTrAyA upari pUrvoktapramANo nAGgolikanAmA dvIpaH / evamete catvAro dvIpA himavatazcatasRSvapi vidikSu tulyapramANA avatiSThante / tata eSAmeko. rukAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM catvAri catvAri yojanazatAnyatikramya caturyojanazatAyAmaviSkambhAH kizcinyUnapaJcaSaSTisahitadvAdazayojanazataparikSepA yathoktapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAtazcaturyojanazatapramANAntarA hayakarNagajakarNagokarNazaSkulIkarNanAmAnazcatvAro dvIpAH / tadyathA---ekorukasya parato hayakarNaH, bhAbhAsikasya parato gajakarNaH, vaiSANikasya parato gokarNaH, nAGgolikasya parataH zaSkulIkarNaH, evamagre'pi bhAvanA kAryA / tata eteSAmapi hayakarNAdInAM caturNAmapi dvIpAnAM parataH punarapi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM paJca paJca yojanazatAnyatikramya paJcayojanazatAyAmaviSkambhA ekAzItyadhikapaJcadazayojanazataparikSepAH pUrvoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitabAhyapradezA jambUdvIpavedikAtaH paJcayojanazatapramANAntarA AdarzamukhameNdamukhA'yomukhagomukhanAmAnazcatvAro dviipaaH| eteSAmapyAdarzamukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato bhUyo'pi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM SaT SaD yojanazatAnyatikramya SaDyojanazatAyAma viSkambhAH saptanavatyadhikASTAdazayojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAtaH SaDyojanazatapramANAntarA azvamukhahastimukhasiMhamukhavyAghramukhanAmAnazcatvAro dvIpAH / eteSAmapyazvamukhA. dInAM catuNoM dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM sapta sapta yojanazatAnyatikramya saptayojanazatAyAmaviSkambhAstrayodazAdhikadvAviMzatiyojanazataparirayAH pUrvoktapramANapadmavarave. dikAvanakhaNDasamavagUDhA jambUdvIpavedikAtaH saptayojanazatapramANAntarA azvakarNahayakarNAkarNaka prAvaraNanAmAnazcatvAro dviipaaH| tata eteSAmazvakarNAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekamaSTAvaSTau yojanazatAnyatikramyASTayojanazatAyAmaviSkambhA ekonatriMzadadhikapaJcaviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAto'STayojanazatapramANAntarA ulkAmukhameghamukha vidyunmukhavidyuddantAbhidhAnAzcatvAro dvIpAH / tato'mISAmapyulkAmukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvocarAdividikSu pratyekaM nava nava yojanazatAnyatikramya navayojanazatAyAmaviSkambhAH paJcacatvAriMzadadhikASTAviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAto navayojanazatapramANAntarA ghanadantalaSTadantagUDhadantazuddhadantanAmAnazcatvAro dvIpAH / evamete sapta catuSkA himavati parvate catasRSvapi vidikSu vyavasthitAH, sarvasaGkhyayA'STAviMzatiH / evaM himavattulyavarNapramANe padmahUdapramANAyAmaviSkambhAvagAhapuNDarIkahUdopazobhite zikhariNyapi lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya yathoktapramANAntarAzcatasRSu vidikSu vyavasthitA ekorukAdinAmAno'kSuNNApAntarAlAyAmaviSkambhA aSTAviMzatisaGkhyA dvIpA vaktavyAH, sarvasaGkhyayA ssttpnycaashdntrdviipaaH| etadtA manuSyA apyetannAmAna upacArAt, bhavati ca tAtsthyAt tadvyapadezaH, yathA pazcAladezanivAsinaH puruSAH paJcAlA iti / te ca manuSyA vajraRSabhanArAcasaMhaninaH samacaturasasaMsthAnAH sAMgopAGgasundarAH kamaNDalukalazayUpastUpavApIdhvajapatAkAsauvastikayavamatsyamaka For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 24 devendrasUriviracitasvopajJaTIko petaH rakUrmarathavarasthAlAMzukASTApadAGkuzasupratiSTha kamayUra zrIdAmAbhiSeka toraNamedinIjaladhivarabhavanAdarzapacaitagajavRSabha siMha cAmararUpaprazastottamadvAtriMzallakSaNadharAH khabhAvata eva surabhivadanAH pratanukrodhamAnamAyAlobhAH santoSiNo nirautsukyA mArdavArjavasampannAH satyapi manohAriNi maNikanakamauktikAdau mamatvakAraNe mamatvAbhinivezarahitAH sarvathA'pagatavairAnubandhA hastyazvakarabhagomahi - SAdisadbhAve'pi tatparibhogaparAGmukhAH pAdavihAriNo jvarAdirogayakSabhUta pizAcAdigrahamArivya - sanopanipAtavikalAH parasparapreSyapreSakabhAvarahitatvAdahamindrAH / teSAM pRSThakaraNDakAni catuHSaSTisaGkhyAkAni, caturthAtikrame cAhAragrahaNam, AhAro'pi ca na zAlyAdidhAnyaniSpannaH kintu pRthivImRttikA kalpadrumANAM puSpaphalAni ca / tathAhi -- jAyante khalu tatrApi visrasAta eva zAligodhUmamudgamASAdIni dhAnyAni paraM na tAni manuSyANAmupabhogaM gacchanti, yA tu pRthivI sA zarkarAto'pyanantaguNamAdhuryA, yazca kalpadrumaphalAnAmAkhAdaH sa cakravartibhojanAdapyadhikaguNaH / yaduktam -- 'tesiM NaM bhaMte! pupphaphalANaM kerisae AsAe pannatte ? goyamA ! se jahAnAmae raNo cAuraMtacakkavaTTissa kalANe bhoyaNajAe sayasahassanipphane vanovavee gaMdhovavee rasovave phAsovavee AsAya Nijje vissAyaNijje dappaNijje mayaNije vihaNijje sabiMdiyagAya palhAyaNijje AsAeNaM pannatte, itto iTTatarAe ceva pannatte / ( jambU 0 patra 118 - 1 ) tataH pRthivI kalpapAdapapuSpaphalAni ca teSAmAhAraH / tathAbhUtaM cAhAramAhArya prAsAdAdisaMsthAnA ye gRhAkArAH kalpadrumAsteSu yathAsukhamavatiSThante / na ca tatra kSetre daMzamazakayUkAmakuNamakSikAdayaH zarIropadravakAriNo jantava upajAyante / ye'pi jAyante bhujagavyAghrasiMhAdayaste'pi manuSyANAM na bAdhAyai prabhavanti, nApi te parasparaM hiMsyahiMsakabhAve vartante, kSetrAnubhAvato raudrabhAvarahitatvAt / manuSyayugalAni ca paryavasAnasamaye yugalaM prasuvate, tat punaryu - galamekonAzItidinAni pAlayanti / teSAM zarIrocchrayo'STau dhanuHzatAni, palyopamAsaGkhyeyabhApramANamAyuH, stokakaSAyatayA stokapremAnubandhatayA ca te mRtvA divamupasarpanti / maraNaM ca teSAM jRmbhikAkAzakSutAdimAtravyApArapurassaraM bhavati, na zarIrapIDArambhapurassaramiti / 1 atra gAthA: himegiriniggayaputrAvaradADhA vidisi saMThiyA lavaNe / jotisae gaMtuM, tinni sae vittharAssyAmA || veiyavaNasaMDajuyA, cau aMtaradIva tesi nAmAI / egoruga 1 AbhAsiya 2, vesANiyanAma 3 naMgUlI 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only [ gAthA 1 teSAM bhagavan ! puSpaphalAnAM kIdRza AkhAdaH prajJaptaH ? gautama ! sa yathAnAmakaH rAjJazcAturantacakravartinaH kalyANaM bhojanajAtaM zatasahasraniSpannaM varNopapetaM gandhopapetaM rasopapetaM sparzopapetaM AkhAdanIyaM vikhAdanIyaM darpaNIyaM madanIyaM bRMhaNIyaM sarvendriyagAtraprahlAdanIyamAkhAdena prajJaptam ita iSTatarazcaiva prajJaptaH // 2 himagi rinirgata pUrvAparadADhA vididhi saMsthitA lavaNe | yojanatrizataM galA trINi zatAni vistarA''yAmAH // vedikA - banakhaNDayutAzcatvAra antaradvIpAsteSAM nAmAni / ekorukaH 1 AbhAsikaH 2 vaiSANikanAmA 3 nAGgoliH 4 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / aisiM parao caupaNachasattaaDanavayajoyaNasaesu / hayakannA 5 gayakannA 6, gokannA 7 sakkulIkannA 8 // AyaMsaga 9 miMDhamuhA10,aomuhA11gomuhA12caura dIvA / assamuhA 13 hatthimuhA14, siMhamuhA 15 taha ya vagdhamuhA 16 // tatto ya assakannA 17, hatthi 18 akannA ya 19 kannapAvaraNA 20 / ukkAmuha 21 mehamuhA 22, vijjumuhA 23 vijudaMtA ya 24 // ghaNadaMta25 laTThadaMtA 26, nigUDhadaMtA ya 27 suddhadaMtA ya 28 / iya siharimmi vi sele, aTThAvIsaMtaraddIvA / / ubhaye'pi militAH SaTpaJcAzatsaGkhyAH / aiesu jugaladhammI, dhaNusaya aThThasiyA paramaruvA / pallaasaMkhijjAU, guNasIdiNa'vaccapAlaNayA // . causaThThIpiTTikaraMDamaMDiyaMgA cautthabhoI y|| kappatarupUriyAsA, suragaigAmI taNukasAyA // zeSaM sUtraM spaSTam // kAlao NaM ujjumaI jahanneNaM paliovamassa asaMkhijjaibhAgaM, ukkoseNa vi paliovamassa asaMkhijjaibhAgaM tIyaM aNAgayaM ca kAlaM jANai pAsai / taM ceva viulamaI abbhahiyatarAgaM jANai pAsai / (nandI patra 108-2) jItakalpabhASye'pyuktam kAlao ujjumaI u, jahannaukkosae vi paliyassa / bhAgamasaMkhijjaimaM, atIya aisse va kAladuge / jANai pAsai te U, maNijjamANe u sannijIvANaM / te ceva ya viulamaI, vitimirasuddhe u jANei // (gA0 82-83) bhAvatastu tatparyAyAzcintanAnuguNapariNatirUpA RjumateviSaya iti / cintanIyaM tu mUrtama1 eSAM paratazcatuHpaJcaSaTsaptASTanavakayojanazateSu / hayakarNaH 5 gajakarNaH 6 gokarNaH 7 zaSkulIkarNaH 8 // AdarzamukhasameNDhamukhau10 ayomukhaH 11 gomukhaH 12 calAro dvIpAH / azvamukhaH 13 hastimukhaH 14 siMhamu. khaH 15 tathA ca vyAghramukhaH 16 // tatazcAzvakarNaH 17 hastikarNA 18'karNau ca 19 karNaprAvaraNaH 20 / ulkAmukhaH 21 meghamukhaH 22 vidyunmukhaH 23 vidyuddantazca 24 // ghanadantaH 25 laTadantaH 26 nigUDhadantazca 27 zuddhadantazca 28 / iti zikhariNyapi zele'STAviMzatirantaradvIpAH // 2 eteSu yugaladharmANo dhanuHzatAnyaSTocchritAH prmruupaaH| palyAsaGkhyeyAyuSa ekonAzItidinApatyapAlanakAH // catuHSaSTipRSThakaraNDakamaNDitAGgAzcaturthabhojinazca / kalpatarupUritAzAH suragatigAminastanukaSAyAH // 3 kAlata Rjumatirjaghanyena palyopamasyAsaGkhyeyabhAgam , utkarSeNApi palyopamasyAsatyayabhAgamatItamanAgataM ca kAlaM jAnAti pazyati / tadeva vipulamatirabhyadhikatarakaM jAnAti pazyati // 4 kAlata Rjumatistu jaghanyata utkarSato'pi palyasya / bhAgamasaGkhayeyamatIte eSyati vA kAladvike // jAnAti pazyati tAMstu manyamAnAMstu saMzijIvAnAm / tAneva ca vipulamatirvitimirazuddhAMstu jAnAti // 5 ese va ka kha ga gha0 0 // For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviraktikhopajJaTIkopetaH [gAthA mUrta vA trikAlagocaramapi bAhyamarthamanumAnAdavaiti, "jANai bajjhe'NumANAo" (vize0 gA0 814 ) iti vacanAt / yata etatpariNatAnyetAni manodravyANi ityetadanyathAnupapatteramuko'rtho'nena cintita iti lekhAkSaradarzanAt taduktArthamiva pratyakSaM manodravyadarzanAcintyamarthamanumimIte / sa caiSa bAhyAbhyantararUpo dvividho'pi viSayaH sphuTatarabahutaravizeSAdhyAsitatvena vipulamatevimalataro'vaseya iti / nirUpitaM manaHparyAyajJAnam / / ___ atha kevalajJAnaM vyAcikhyAsurAha-"kevalamigavihANaM" ti 'kevalaM' kevalajJAnam 'ekavidhAnam' ekakSim , prabhamata eva sarvadravyakSetrakAlabhAvagrAhakatvAditi bhAva iti // 8 // abhihitaM kevalajJAnaM tadabhidhAne ca vyAkhyAtAni paJcApi jJAnAni / idAnImeteSAmAvaraNamAha esiM jaM AvaraNaM, paDDu vva cakSussa taM tyaavrnn| daMsaNacau paNanidA, vittisamaM vaMsaNAvaraNaM // 9 // 'eSAM' matijJAnAdInAM paJcAnAM jJAnAnAM yad 'AvaraNam' AcchAdakam , 'paTa iva' sUtrAdiniSpannazATaka iva 'cakSuSaH' locanasya, tat teSAM-matijJAnAdInAmAvaraNaM tadAvaraNamucyate / idamatra hRdayam-yathA ghanaghanataraghanatamena paTenAvRtaM sat nirmalamapi cakSurmandamandataramandatama. darzanaM bhavati, tathA jJAnAvaraNena karmaNA ghanaghanataraghanatamenAvRto'yaM jIvaH zAradazazadharakaranikaranirmalataro'pi mandamandataramandatamajJAno bhavati, tena paTopamaM jJAnAvaraNaM krmocyte| tatrAvaraNasya sAmAnyata ekarUpatve'pi yat pUrvoktAnekabhedabhinnasya matijJAnasyAnekabhedamevA''va. raNakhabhAvaM karma tad matijJAnAvaraNamekagrahaNena gRhyate cakSuSaH paTalamiva 1 / tathA pUrvAbhihitabhedasandohasya zrutajJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tat zrutajJAnAvaraNam 2 / tathA prAkSapazcitabhedakadambakasyAvadhijJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tad avadhijJAnAvaraNam 3 / tathA prAganirNItabhedadvayasya manaHparyAyajJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tad manaHparyAyajJAnAvaraNam 4 / tathA pUrvaprarUpitakharUpasya kevalajJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tat kevalajJAnAvaraNam 5 / uktaM ca bRhatkarmavipAke sarauggayasasinimmalatarassa jIvassa chAyaNaM jamiha / nANAvaraNaM kammaM, paDovamaM hoi evaM tu // jaha nimmalA vi cakkhU , paDeNa keNAvi chAIyA saMtI / maMda maMdatarAgaM, picchai sA nimmalA jai vi // taha maisuyanANAvaraNa avahimaNakevalANa AvaraNaM / jIvaM nimmalarUvaM, Avarai imehi bheehiM // (gA0 10-12) tadevametAni paJcAvaraNAnyuttaraprakRtayaH, taniSpannaM tu sAmAnyena jJAnAvaraNaM muulprkRtiH| 1jAnAti bAhyAnanumAnAt // 2 zaradudgatazazinirmalatarasya jIvasya cchAdanaM yadiha / jJAnAvaraNa karma paTopamaM bhavati evaM tu // yathA nirmalamapi cakSuH paTena kenApi cchAditaM sat / mandaM mandatarakaM prekSate tad nirmalaM yadyapi // tathA matizrutajJAnAvaraNamavadhimanaHkevalAnAmAvaraNam / jIvaM nirmalarUpamAvRNotyebhibhaidaiH // 3 "taha mahasuyanANANaM ohImaNakevalANa AvaraNaM / " iti vRhtkrmvipaake|| For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 9-101 karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / yathA'GgulIpaJcakaniSpanno muSTiH, mUlatvakpatrazAkhAdisamudayaniSpanno vA vRkSaH, ghRtaguDakaNakAdiniSpanno vA modaka iti / evamuttaratrApi bhAvanIyam / vyAkhyAtaM paJcaviSaM jJAnAvaraNaM karma // icall idAnIM navavidhaM darzanAvaraNaM karma vyAkhyAnayannAha - " daMsaNaca paNaniddA vittisamaM daMsaNAvaraNaM" ti / iha bhImo bhImasena iti nyAyAt padaikadeze padasamudAyopacArAdvA "daMsaNacau" iti zabdena darzanAvaraNacatuSkaM gRhyate / tatra dRSTirdarzanam, dRzyate - paricchidyate sAmAnyarUpaM vastvaneneti vA darzanam, tasyAvaraNAni - AcchAdanAni darzanAvaraNAni teSAM catuSkaM darzanAvaraNacatuSkam / tathA " paNanidda" tti drAMk kutsitaMgato, nitarAM dvAti-kutsitatvamavispaSTatvaM gacchati caitanyaM yAsu tA nidrA, "bhidAdayaH " ( si0 5-3-108 ) iti aGpratyayaH, 'paJca' iti paJcasaGkhyA : - nidrA 1 nidrAnidrA 2 pracalA 3 pracalApracalA 4styAnarddhi5rUpA nidrAH paJcanidrA nidrApaJcakam / tato darzanAvaraNacatuSkaM nidrApaJcakamiti nacadhA darzanA - varaNaM bhavati / kiMviziSTam ? ityAha - "vittisamaM " ti vetriNA - pratIhAreNa samaM - tulyaM vetrisamam / yathA rAjAnaM draSTukAmasyApyanabhipretasya lokasya vetriNA skhalitasya rAjJo darzanaM nopajAyate, tathA darzanasvabhAvasyApyAtmano yenAssvRtasya stambhakumbhAmbhoruhAdipadArthasArthasva na darzanamupajAyate tad vetrisamaM darzanAvaraNam / uktaM ca daMsaNasIle jIve, daMsaNaghAyaM karei jaM kammaM / taM paDihArasamANaM, daMsaNavaraNaM bhave kammaM || jaha ranno paDihAro, aNabhippeyassa so u logassa / ranno tahi darisAvaM, na dei dahuM pi kAmassa || jaha rAyA taha jIvo, paDihArasamaM tu daMsaNAvaraNaM / tehi vibaMdhaNaM, na pecchae so ghaDAIyaM // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( bRhatkarmavi0 gA0 19-11 ) atha darzanAvaraNacatuSkaM vyAcikhyAsurAha cadihiacakkhUsesiMdiyaohi kevalehiM ca / // 9 // daMsaNamiha sAmannaM, tassAvaraNaM tayaM cauhA // 10 // iha cakSuH zabdena dRSTirgRhyate, acakSuH zabdena " sesiMdiya" tti cakSurvarjazeSendriyANi gRhAnte, tatazcakSuzca acakSuzca avadhizva kevalaM ca cakSuracakSuravadhikevalAni taiH cakSuracakSuravadhike - valaiH / cazabdaH "acakkhUseseMdiya" ityatra manasaH saMsUcakaH / darzanam 'iha' pravacane 'sAmAnyaM' sAmAnyopayoga ucyate, yaduktam -- jaM sAmannaggahaNaM, bhAvANaM neva kaTTu AgAraM / avisesiUNa atthe, daMsaNamiya vuccae samae // ( bR0 dravyasaM0 gA0 43 ) For Private and Personal Use Only 1 darzanazIle jIve darzanaghAtaM karoti yat karma / tat pratihArasamAnaM darzanAvaraNaM bhavetkarma // yathA rAjJaH pratihAro'nabhipretasya sa tu lokasya / rAjJastatra darzanaM na dadAti draSTumapi kAmasya // yathA rAjA tathA jIvaH pratiddArasamaM tu darzanAvaraNam / teneha vibandhakena na prekSate sa ghaThAdikam // 2 yat sAmAnyagrahaNaM bhAvAna maiva kRtvA''kAram | avizeSayitvA'rthAn darzanamityucyate samaye //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 28 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA 'tasyAvaraNaM' darzanAvaraNam , tat caturdhA bhavati-cakSurdarzanAvaraNam 1 acakSurdarzanAvaraNam 2 avadhidarzanAvaraNam 3 kevaladarzanAvaraNam 4 iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-iha cakSurdarzanaM nAma yat cakSuSA rUpasAmAnyagrahaNaM tasyAvaraNaM cakSurdarzanAvaraNaM cakSuHsAmAnyopayogAvaraNamiti yAvat 1 / acakSuSA cakSurvarjazeSendriyacatuSTayena manasA ca yad darzanaM khakhaviSayasAmAnyaparicchedo'cakSudarzanaM tasyAvaraNamacakSudarzanAvaraNam 2 / avadhinA rUpidravyamaryAdayA darzanaM sAmAnyArthagrahaNamavadhidarzanaM tasyAvaraNamavadhidarzanAvaraNam 3 / kevalena sampUrNavastutattvagrAhakabodhavizeSarUpeNa yad darzanaM vastusAmAnyAMzagrahaNaM tat kevaladarzanaM tasyAvaraNaM kevaladarzanAvaraNam 4 / - atrAha-nanu yathA'vadhidarzanAvaraNaM karmocyate tathA manaHparyAyajJAnasyApi darzanAvaraNaM karma kimiti nocyate ?, ucyate--manaHparyAyajJAnaM tathAvidhakSayopazamapATavAt sarvadA vizeSAneva gRhadutpadyate, na sAmAnyam , atastadarzanAbhAvAttadAvaraNaM karmApi na bhavati / atra ca cakSurdarzanAvaraNodaye ekadvitrIndriyANAM mUlata eva cakSurna bhavati, catuHpaJcendriyANAM tu bhUtamapi cakSustathAvidhe tadudaye vinazyati timirAdinA vA'spaSTaM bhavati / cakSurvarjazeSendriyamanasAM punaryathAsambhavamabhavanamaspaSTabhavanaM vA'cakSurdarzanAvaraNodayAditi // 10 // abhihitaM darzanAvaraNacatuSkam , samprati nidrApaJcakamabhidhitsurAha suhapaDibohA niddA 1, niddAniddA 2 ya dukkhapaDiyohA / payalA3ThiovaviTThassa payalapayalA 4 ucaMkamao // 11 // sukhena-akRccheNa nakhacchoTikAmAtreNApi pratibodhaH-jAgaraNaM khapturyasyAM khApAvasthAyAM sA sukhapratibodhA nidrA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi kAraNe kAryopacArAt nidretyucyate 1 / nidrAto'tizAyinI nidrA nidrAnidrA, mayUravyaMsakAditvAnmadhyapadalopI samAsaH, 'caH' samuccaye, duHkhena-kaSTena bahubhirgholanAprakArairatyarthamasphuTatarIbhUtacaitanyatvena khaptuH pratibodho yasyAM sA duHkhapratibodhA, ata eva sukhapratibodhanidrApekSayA'syA atizAyinItvam , tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidrA 2 / pracalati-vighUrNate yasyAM khApAvasthAyAM prANI sA pracalA, sA ca sthitasyordhvasthAnena upaviSTasya-AsInasya bhavati, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA 3 / pracalAto'tizAyinI pracalA pracalApracalA, iyaM 'tuH' punararthe 'camataH' cakramaNamapi kurvato jantorupatiSThate, ataH sthAnasthitakhaptaprabhavapracalAmapekSyA'tizAyinItvamasyAH, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalApracalA 4 / sUtre ca "payalapayalA" iti hakhatvaM "dIrghahakhau mitho vRttau" (si0 8-1-4) iti sUtreNa / iti // 11 // diNaciMtiyatthakaraNI, thINaddhI 5 addhacakiaddhabalA / mahulittakhaggadhArAlihaNaM va duhA u veyaNiyaM // 12 // styAnA-bahutvena saGghAtamApannA gRddhiH-abhikAGkSA jAgradavasthAdhyavasitArthasAdhanaviSayA khApAvasthAyAM sA styAnagRddhiH / "gauNAdayaH" (si0 8-2-174) iti prAkRtasUtreNa 1degnamacakSurda ka0 kha0 ga0 gha0 70 // 2 degsyApi bhadeg g0|| For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 11-13] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 29 "thINaddhI" iti nipAtyate / asyAM hi jAgradavasthAdhyavasitamarthamutthAya sAdhayati / zrUyate hyetadAgame kathAnakam - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kvacit pradeze kospi kSullako dviradena divA skhalIkRtaH styAnardyudaye vartamAnastasminneva dvirade baddhAbhinivezo rajanyAmutthAya taddantayugalamutpATya khopAzrayadvAre kSitvA punaH suptavAn ityAdi / imAM ca vyutpattimAzrityAha -- " diNaciMtiyatthakaraNI thINaddhI" iti dine - divase cintitamupalakSaNatvAnnizAyAmapi cintitam - adhyavasitamarthaM karoti - sAdhayati nidrAnidrAvatorabhedopacArAddina cintitArthakaraNI, "ramyAdibhyaH" (si05 -3 - 126) kartaryanaTpratyayaH / yadvA styAnA piNDIbhUtA RddhiH - AtmazaktirasyAmiti styAnarddhiH, etatsadbhAve hi prathamasaMhananasya kezavArdhabalasadRzI zaktiH / enAM ca vyutpattimAzrityAha - "addhacakki addhabala" ti ardhacakriNaH - vAsudevasya balApekSayA ardha balaM - sthAma yasyA udaye jantorbhavati sA'rdhacatryardhabalA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi thINaddhIti 5 / atra cakSurdarzanAvaraNAdicatuSkaM mUlata eva darzanalabdhimupahanti, nidrApaJcakaM tu prAptAyA darzanalabdherupaghAtakRt / Aha ca gandhahastI - nidrAdayaH samadhigatAyA eva darzanalabdherupaghAte vartante, darzanAvaraNacatuSTayaM tUdgamoccheditvAt samUlaghAtaM hanti darzanalabdhimiti ( tattvArtha a0 8 sU0 8 siddha0 TIkA ) / abhihitaM dvitIyaM navavidhaM darzanAvaraNam / sAmprataM tRtIyaM karma vedyaM vedanIyApara'paryAyaM vyAcikhyAsurAha--- "mahulita" ityAdi / madhunA - madhurarasena liptA - kharaSTitA khaDgasya - karavAlasya dhArA - tIkSNAgrarUpA tasyA jihvayA lehanamiva - AkhAdanasadRzaM 'dvidhaiva' dviprakArameva sAtAsAta bhedAt tuzabda evakArArthaH, 'vedanIyaM' vedyaM karma bhavati / iha ca madhulehanasannibhaM sAtavedanIyam, khanadhArAcchedana saMmamasAta vedanIyam / uktaM ca maihuAsAyaNasariso, sAyAveyassa hoi hu vivAgo / " jaM asiNA tahi chijjai, so u vivAgo asAyassa // (bR0 karmavi0 gA0 29 ) 10 samAnama0 kha0 ga0 Ga0 // tatra chiyate sa tu vipAko'sAtasya // atha gaticatuSTaye sAtAsAta kharUpamAha osannaM suramaNue, sAyamasAyaM tu tiriyanaraesu / majaM va mohaNIyaM, duvihaM daMsaNacaraNamohA // 13 // osannazabdo dezIvacano bAhulyavAcakaH, yathA -- " osannaM devA sAyaM veyaNaM veyaMti / " tatra 'osannaM' bAhulyena prAyeNetyarthaH, surAzca - devA manujAzca - manuSyAH suramanujaM samAhAradvandvaH, tasmin suramanuje sureSu manujeSvityarthaH 'sAtaM' sAtavedanIyaM bhavati / osannagrahaNAt cyavanakAle'nyadA'pi surANAmasAtodayo'pyasti, cArakanirodhavadhabandhana zItAtapAdibhirmanujAnAmadhyasAtamiti / narakabhavAH prANino'pyupacArAt narakAH, tatastiryaJcazca narakAzca tiryadmarakAsteSu 2 madhvAsvAdanasadRzaH sAtavedyasya bhavati khalu vipAkaH / yadasinA 3 hu kha0 ga0 // 4 bAhulyena devAH sAtaM vedanaM vedayanti // For Private and Personal Use Only // 12 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopaitaH [gAthA tiryakSu narakeSvityarthaH, osannazabdasyehApi sambandhAdasAtam, 'tuH' punararthe vyavahitasambandhazca, sa caivaM yojyate-tiryamarakeSu punarasAtaM prAyo bhavati / osannagrahaNAt keSAzcit paTTahastituranAdInI tirazvAM nArakANAmapi jinajanmakalyANakAdiSu sAtamapyastIti / uktaM dvividhaM vedanIyaM tRtIyaM karma // idAnImaSTAviMzatividhaM mohanIyaM caturtha karmAbhidhitsurAha-"majaM va mohaNIyaM" ityAdi / 'madyamiva' madirAsadRzaM mohayatIti mohanIyaM karma / "pravacanIyAdayaH" (si0 5-1-8) iti kartaryanIyapratyayaH / yathA hi madyapAnamUDhaH prANI sadasadvivekavikalo bhavati, tathA mohanIyenApi karmaNA mUDho jantuH sadasadvivekavikalo bhavatIti / tacca 'dvividhaM' dvibhedam , katham ! ityAha-"dasaNacaraNamoha"tti darzanamohAccaraNamohAdityarthaH / tatra dRSTidarzanaM yathAvasthitavastuparicchedasta mohayatIti "karmaNo'Na" (si0 5-1-72) ityaNpratyaye darzana* moham / caranti-paramapadaM gacchanti jIvA aneneti caraNaM cAritraM tad mohayatIti caraNamohamiti // 13 // atha darzanamohaM vyAkhyAnayannAha-- .... saNamohaM tivihaM, samma mIsaM taheva micchataM / suddhaM addhavisuddhaM, avisuddhaM taM havai kamaso // 14 // darzanamohaM pUrvoktazabdArtha 'trividhaM triprakAraM bhavati / "samma"ti samyaktvaM 'mizra' samya. gmithyAtvaM tathaiva mithyAtvam / etadeva kharUpata Aha-zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM tad bhavati 'kramazaH' krameNeti / ayamatrArthaH-mithyAtvapudgalakadambakaM madanakodravanyAyena zodhitaM sad vikArAjanakatvena zuddhaM samyaktvaM bhavati, tadeva kiJcidvikArajanakatvenArdhavizuddhaM mizram, tadeva sarvathApyavizuddhaM mithyAtvamiti / uktaM ca-. tadyatheha pradIpasya, svacchAbhrapaTalairgRham / na karotyAvRti kAJcidevametadrucerapi / / ekapuJjI dvipuJjI ca, tripuJjI vA nanu kramAt / darzanyubhayavAMzcaiva, mithyAdRSTiH prakIrtitaH // atrAha-samyaktvaM kathaM darzanamohanIyaM syAt !, na hi tad darzanaM mohayati, tasyaiva darzanatvAt , ucyate-mithyAtvaprakRtitvenAticArasambhavAd aupazamikAdimohatvAcca darzanamohanIyamiti // 14 // ityuktaM saGkepatastrividhaM darzanamoham / sampratyetadeva vyAcikhyAsuH prathama samyaktvakharUpamAha jiyajiypunnpaavaa''svsNvrbNdhmukkhnijrnnaa| jeNaM sahahaha tayaM, samma khaigAibahubheyaM // 15 // jIvazva ajIvazca puNyaM ca pApaM ca Azravazva saMvarazca bandhazca mokSazca nirjaraNaM ca nirjarA, etAni nava tattvAni 'yena' karmaNA 'zraddadhAti' pratyeti tat samyaktvamucyate / tatra nava svAnyamUni jIvA1'jIvA 2 punaM3, pAvA''sava 5 saMvaro 6 ya nijjaraNA 7 // 1degnAM nAraka0 kha0 ga0 gha0 0 // 2 jIvAjIvau puNyaM pApamAzravaH saMvaraca nirjaraNA / bandho mokSazca tathA nava tattvAni bhavanti iti AyAni // 1 // ekavidhadvividhatrividhAzcaturdhA paJcavidhaSaDDidhA jiivaa| For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14-15] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / baMdho 8 mukkho 9 ya tahA, nava tattA huti iya neyaa||6|| egavihaduvihativihA, cauhA paMcavihachavihA jIvA / .. ceyaNa zvasaiyarehiM 2, veya3gaI4karaNa5kAehiM6 // 2 // egidiya suhumiyarA, biticusnniiasnnipNciNdii| apajattA pajattA, caudasabheyA ahava jIvA // 3 // paNa thAvara suhumiyarA, parittavaNasanna'sannivigalatigaM / iya solasa apajattA, pajattA jIva battIsA // 4... dhammA'dhammA''gAsA, ya davadesappaesao tivihA / gaiThANa'vagAhaguNA, kAlo ya arUviNo dasahA // 5 // khaMdhA desa paesA, paramANU puggalA cauha ruuvii| . jIvaM viNA aceyaNa, akiriyA sabagaya vomaM // 6 // kAlo mANusaloe, jiyadhammA'dhamma loyaparimANA / sabe davaM iTThA, kAla viNA asthikAyA ya // 7 // . dhammA'dhammA''gAsA, kAlo pariNAmie ihaM.bhAve / .. udayapariNAmie puggalA u savesu puNa jIvA / / 8 // jIvAjIvatattve // tirinarasurAu uccaM, sAyaM paraghAyaAyavujjoyaM / jiNaUsAsanimANaM, paNidivairusabhacauraMsaM // 9 // tasadasa cauvannAI, suramaNuduga paMcataNu uvaMgatigaM / agurulahu paDhamakhagaI, bAyAlA punnapagaIo // 10 // puNyatattvam // nANaMtarAya paNa paNa, nava bIe niyaasAyamicchataM / thAvaradasa narayatigaM, kasAyapaNavIsa tiriyadugaM // 11 // caujAI uvaghAyaM, apaDhamasaMghayaNakhagaisaMThANA / vannAiasubhacauro, bAsII pAvapagaDIo // 12 // pApatattvam / / . cetanatrasetarairvedagatikaraNakAyaiH // 2 // ekendriyAH sUkSmetarA dvitricatuHsaMzyasaMkSipazcindriyAH / aparyAptAH paMryAtAzcaturdazamedA athavA jIvAH // 3 // paJca sthAvarAH sUkSmetarAH pratyekavanasaMzyasaMjJivikalatrikam / iti SoDazAparyAptAH paryAptA jIvA dvAtriMzat // 4 // dharmAdharmAkAzAzca dravyadezapradezatasvividhAH / gatisthAnAvakAzaguNAH kAlazcArUpiNo dazadhA // 5 // skandhA dezAH pradezAH paramANavaH pudralAzcaturdhA ruupinnH| jIvaM vinA'ce. tanA akriyAH sarvagataM vyoma // 6 // kAlo manuSyaloke jIvadharmA'dharmA lokaparimANAH / sarvANi dravyANISTAni kAlaM vinA'stikAyAzca // 7 // dharmA'dharmA'kAzAH kAlaH pAriNAmike iha bhAve / udayapAriNAmike pudgalAstu sarveSu punarjIvAH // 8 // tiryagnarasurAyuruccaiH (gotraM) sAtaM parAghAtA''tapodyotam / jinocchAsanirmANaM, paJcendriyavajrarSabhacaturasram // 9 // trasadazakaM catvAro varNAdayaH suramanuSyadvikaM paJca tanava upAGgaMtrikam / aguruladhu prathamakhagatirdvicatvAriMzatpuNyaprakRtayaH ||10||jnyaanaantraayaaH paJca paJca nava dvitIye niicaasaatmithyaalm| sthAvaradazakaM narakatrika kaSAyapaJcaviMzatistirya ridvakam // 11 // catasro jAtaya upadhAtamaprathamasaMhananakhagatisaMsthAnAni / varNAdyazubhacatuSkaM vazItiH pApaprakRtayaH // 12 // For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA 'iMdiya kasAya avaya, kiriyA paNa caura paMca paNavIsA | jogatigaM bAyAlA, AsavabheyA imA kiriyA // 13 // kAiya 1 ahigaraNIyAra, pAusiyA 3 pAritAvaNI kiriyA4 / pANaivAyA5''raMbhiya6, parigahiyA 7 mAyavattI ya 8 // 14 // micchAdasaNavattI 9, appaJcakkhANa 10 diTThi 11 puTThI ya12 / pADucciya 13 sAmaMtovaNIya 14 nesatthi 15 sAhatthI 16 // 15 // ANavaNi 17 viyAraNiyA 18, aNabhogA 19 aNavakaMkhapaccaiyA 20 / annApaoga 21 samudANa22, pijja23dose24riyAvahiyA25 // 16 // Azravatattvam // bhAvaNa caraNa parIsaha, samiI jaidhamma gutti bArasa u| paMca duvIsA paNa dasa, tiya saMvarabheya sagavannA // 17 // saMvaratattvam // bArasavihaM tavo nijarA u ahavA akAmasakkAmA / payaiThiIaNubhAgappaesabheyA cauha baMdho // 18 // . nirjarAbandhatattve // saMtapayaparUvaNayA 1, davapamANaM ca 2 khitta 3 phusaNA ya 4 / kAlo 5 aMtara 6 bhAgA 7, bhAva 8'ppabahU 9 navaha mukkho // 19 // jiNa1ajiNaratittha3titthA4, giha5anna6saliMga7thI8nara9napuMsA10 / patteya11saMyabuddhA12, vi buddhabohi13214'NikA ya15 // 20 // iti mokSatattvam / ityuktaM sajhepato navatattvakharUpam , vistaratastu zrIdharmaratnaTIkAto'vaseyam / tadevaM yena karmaNA'mUni nava tattvAni zraddadhAti tat samyaktvam , kiMviziSTaM ? "khaiyAibahubheyaM" ti kSAyikamAdau yeSAM te kSAyikAdayaH, kSAyikAdayo bahavo medAH prakArA yasya tat kSAyikAdibahubhedam / ihAdizabdAvedakaupazamikasAkhAdanakSAyopazamikagrahaNam / etadvyAkhyAnagAthA 1 indriyANi kaSAyAH avatAni kriyAH paJca calAraH paJca pnycviNshtiH| yogatrikaM dvAcavAriMzadAzravamedA imaaHkriyaaH||13|| kAyikyadhikaraNikI prAdeSikI pAritApanikI kriyaa| prANAtipAtikyArambhikI pAripra. hikI mAyApratyayikI ca // 14 // mithyAdarzanapratyayikI apratyAkhyAnikI dRSTikI spRSTikI ca / prAvityakI sAmantopanipAtikI naiHzanikI khAhastikI // 15 // AnayanikI vidAraNikA'nAbhogikI anavakAGkSApratyayikI / anyaprAyogikI samudAnikI premikI dvaiSikI airyApathikI // 16 // bhAvanAH caraNAni parISahAH samita. yaH yatidharmAH guptayaH dvAdaza tu / paJca dvAviMzatiH paJca daza trikaM saMvaramedAH saptapaJcAzat // 17 // dvAdaza vidha tapo nirjarA tu athavA akAmasakAmA / prakRtisthitianubhAgapradeza medAcaturdhA bandhaH // 18 // satpadaprarUpaNatA dravyapramANaM ca kSetra sparzanA ca / kAlo'ntarabhAgau bhAvAlpabahutve navadhA mokSaH // 19 // jinAjinatIrthAtIrthA grahAnyamaliMgamInaranapuMsakAH / pratyekakhayaMbuddhA api buddhabodhitaikAneke (siddhAH) ca // 20 // For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16] www.kobatirth.org karma vipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / khINe daMsaNamohe, tivihammi vi khAiyaM bhave sammaM / veyagamiha soiyacaramillaya puggalaggAsaM // ( dharmasaM 0 801 ) DevasamaseDhigayassa u, hoi hu uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // uvasamasammattAo, cayao micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM // micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNuiyaM ca ubasaMtaM mIsIbhAvapariNayaM, veijjaMtaM khaovasamaM // ( vize0 A0 gA0 529 - 31 - 32 ) iti // 15 // uktaM samyaktvam / atha mizramAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mIsA na rAgadoso, jiNadhamme aMtamuhu jahA anne / nAliyaradIvamaNuNo, micchaM jiNadhammavivarIyaM // 16 // 'mizrAt' mizrodayAd jIvasya 'jinadharme' jinadharmasyopari na rAgaH - matidaurbalyAdinA ekAntanizcayAtmakazraddhAnarUpaH prItivizeSaH, na ca dveSaH - ekAntavipratipattipariNAmopajAtanindAtmako'prItirUpaH / mizrodayazca " aMtamuhu" tti 'antarmuhUrta' bhinnamuhUrtakAlaM yAvad bhavatItyarthaH / atha kathaM mizrodayAjjinadharme na rAgo na dveSaH ? ityAzaGkaya dRSTAntamAha - " jahA anne" ityAdi / 'yathA' ityudAharaNopanyAse 'ane' kUrAdyodane 'nAlikeradvIpamanujasya' nAli - keradvIpavAsipuruSasya na rAgo na ca dveSo'dRSTA'zrutatvena / uktaM ca bRhacchata kabRhacUNa jaihA nAlikera dIvavAsissa aichuhAiyassa vi purusassa ittha oyaNAie aNegavihe vi Dhoie tassa AhArassa uvariM na ruI na ya niMdA, jeNa kAraNeNa so oyaNAio AhAro na kayAi diTTo nAvi suo / evaM sammAmicchaddiTTissa vi jIvAipayatthANaM uvariM na ruI na ya niMdA // ityAdi / "dharmajJo dharmakartA ca, sadA dharmaparAyaNaH / sattvAnAM dharmazAstrArthadezako gururucyate // " 33 uktaM mizram / samprati mithyAtvamAha - "micchaM jiNadhammavivarIyaM" ti / "micchaM" ti mithyAtvaM jinadharmAd viparItaM viparyastaM jJeyamiti zeSaH / atrAyamAzayaH - rAgadveSamohAdikakAsdeve'pi devabuddhiH, For Private and Personal Use Only 1 kSINe darzanamohe trividhe'pi kSAyikaM bhavetsamyaktvam / vedakamiha sarvoditacaramapudgalagrAsam // upazatasya tu bhavati khalu aupazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripuJjo'kSapitamithyAtvo labhate samyaktvam // upazamasamyaktvAcyavamAnasya mithyAtvamaprApnuvataH / sAkhAdanasamyaktvaM tadantarAle SaDAvalikam // mithyAtvaM yadudIrNaM tatkSINamanuditaM copazAntam / mizrIbhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam // 2 uvasAmagaseDhiyassa hoi uvadeg iti bhASye // 3 yathA nAlikeradvIpavAsino'tikSudhArditasyApi puruSasyehaudanAdinekavidhe'pi Dhaukite tasyAhArasyopari na rucirna ca nindA, yena kAraNena sa odanAdika AhAro na kadAcid dRSTo nApi zrutaH / evaM samyagmithyAdRSTerapi jIvAdipadArthAnAmupari na rucirna ca nindA // ka0 5
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA ityAdipratipAditagurulakSaNavilakSaNe'gurAvapi gurubuddhiH, saMyamasUnRtazaucabrahmasatyAdi(brahmAkizcanyAdi)kharUpamarmapratipakSe'dharme'pi dharmabuddhiriti mithyAtvam // 16 // uktaM mithyAtvam , tadbhaNane cAbhihitaM trividhamapi darzanamohanIyam / idAnIM cAritramohanIyamabhidhitsurAha solasa kasAya nava nokasAya duvihaM carittamohaNiyaM / aNa appacakkhANA, paJcakkhANA ya saMjalaNA // 17 // _ 'dvividhaM' dvibhedaM cAritramohanIyaM bhavati, tadyathA--"solasa kasAya" ti kaSyante-hiMsyante parasparamasmin prANina iti kaSaH-saMsAraH, kAmayante-gacchantyebhirjantava iti kaSAyAH / yadvA kaSasyA''yaH-lAbho yebhyaste kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAH / latra krodho'kSAntipariNatirUpaH, mAno brANyAdisamuttho'hakAraH, mAyA paravaJcanAdyAtmikA, lobho'santoSAtmako gRddhipariNAmaH / tataH SoDazasaGkhyAH kaSAyAH kaSAyamohanIyamucyate / vibhaktilopazca prAkRta khAt, evamuttaratrApi / "nava nokasAya" ti kaSAyaiH sahacarA nokaSAyAH, te ca nava-hAsyAdayaH SaT trayo vedAH / atra nozabdaH sAhacaryavAcI / eSAM hi kevalAnAM na prAdhAnyamasti, kintu kaSAyairanantAnubandhyAdibhiH sahodayaM yAnti, tadvipAkasadRzameva vipAkaM darzayanti, budhagrahabadanyasaM. sargamanuvartante iti bhAvaH / kaSAyoddIpanAdvA nokaSAyAH / uktaM ca kaSAyasahavartitvAt , kaSAyapreraNAdapi / hAsyAdinavakasyoktA, nokaSAyakaSAyatA // tato navasaGkhyA nokaSAyA nokaSAyamohanIyamucyate / atha "yathoddezaM nirdezaH" iti nyAyAt prathamaM kaSAyamohanIyaM vyAkhyAnayannAha--"aNa appaJcakkhANA" ityAdi / "aNa" tti anantAnubandhinaH / tatrAnantaM saMsAramanubanantItyevaMzIlA anantAnubandhinaH / yadavAci yasmAdanantaM saMsAramanubadhnanti dehinAm / tato'nantAnubandhIti, saMjJA''dyeSu nivezitA // te catvAraH krodhamAnamAyAlomAH / yadyapi caiteSAM zeSakaSAyodayarahitAnAmudayo nAsti, tthaapyvshymnntsNsaarmaulkaarnnmithyaatvodyaakssepktvaadessaamevaanntaanubndhitvvypdeshH| zeSakapAyA hi nAvazyaM mithyAtvodayamAkSipanti, atasteSAmudayayogapadye satyapi nAyaM vyapadeza ityasAdhAraNameteSAmevaitannAmeti / tathA na vedyate khalpamapi pratyAkhyAnaM yeSAmudayAdato'pratyAkhyAnAH / yadabhANi nAlpamapyutsaheyeSAM, pratyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to, dvitIyeSu nivezitA // te catvAraH krodhmaanmaayaalobhaaH| tathA pratyAkhyAnaM-sarvaviratirUpamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH / yannyagAdi--- sarvasAvadyaviratiH, pratyAkhyAnamihocyate / tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA // 1AdyAH kssaayaaH| For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17-18] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 35 te catvAraH krodhamAnamIkalobhAH / tathA parISahopasargopanipAte sati cAritriNamapi 'saMzabda ISadarthe' sam-ISad jvalayanti-dIpayantIti saMjvalanAH / yadabhyadhAyi-- parISahopasargopanipAte ytimpymii| samISad jvalayantyeva, tena saMjvalanAH smRtAH / / te catvAraH krodhmaanmaayaalomaaH| tadevaM catvArazcatuSkakAH SoDaza bhavantIti // 17 // uktAH SoDaza kaSAyAH, sampratyeteSAmeva vizeSataH kizcit kharUpaM pratipipAdayiSurAha jAjIvavarisacaumAsapakkhagA nrytiriynramraa| sammANusavvaviraIahakhAyacarittaghAyakarA // 18 // "jAjIva" ti "yAvattAvajIvitAvartamAnAvaTaprAvArakadevakulaivameve vaH" (si08-1271) iti prAkRtasUtreNa vakAralope yAvajjIvaM ca varSa ca caturmAsaM ca pakSazca yAvajjIvavarSacaturmAsapakSAstAn gacchantIti yAvajjIvavarSacaturmAsapakSagAH / "nAmno gamaH khaDDau ca vihAyasastu vihaH" (si0 5-1-131) iti DapratyayaH / idamuktaM bhavati-yAvajjIvAnugA anantAnubandhinaH, varSagA apratyAkhyAnAvaraNAH, caturmAsagAH pratyAkhyAnAvaraNAH, pakSaNAH saMjvalanAH / idaM ca pharusavayaNeNa diNatavaM, ahikkhivaMto ya haNai mAsatavaM / varisatavaM savamANo, haNai haNaMto ya sAmannaM // (upa0 mA0 gA0 134) ityAdivad vyavahAranayamAzrityocyate; anyathA hi bAhubaliprabhRtInAM pakSAdiparato'pi saMjvalanAdyavasthitiH zrUyate, anyeSAM ca saMyatAdInAmAkarSAdikAle pratyAkhyAnAvaraNAnAmapratyAkhyAnAvaraNAnAmanantAnubandhinAM cAntarmuhUrtAdikaM kAlamudayaH zrUyata iti / tathA narakagatikAraNatvAdanantAnubandhinaH kaSAyA api narakAH, bhavati ca kAraNe kAryopacAraH, yathA-"AyughRtam , naDalodakaM pAdarogaH" iti / evaM tiryaggatikAraNatvAt tiryaJco'pratyAkhyAnAvaraNAH, naragatikAraNatvAnnarAH pratyAkhyAnAvaraNAH, amaragatikAraNatvAdamarAH saMjvalanAH / etaduktaM bhavati-anantAnubandhyudaye mRto narakagatAveva gacchati, apratyAkhyAnAvaraNodaye mRtastiryakSu, pratyAkhyAnAvaraNodaye mRto manuSyeSu, saMjvalanodaye punarmRto'mareSveva gacchati / uktazcAyamarthaH pazcAnupUrvyA'nyatrApi paikkhacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo bhaNiyA / devanaratiriyanArayagaisAhaNaheyavo neyA // (vize0 gA0 2992) idamapi vyavahAranayamadhikRtyocyate; anyathA hi anantAnubandhyudayavatAmapi mithyAzA keSAzciduparitanauveyakeSutpattiH zrUyate, pratyAkhyAnAvaraNodayavatAM dezaviratAnAM devagatiH, apratyAkhyAnAvaraNodayavatAM ca samyagdRSTidevAnAM manuSyagatiH / tathA "samma" ti samyaktvaM ca "aNusabavirai"tti viratizabdasya pratyekaM sambandhAd aNuviratizca-dezaviratiH sarvavira 1 paruSavacanena dinatapo'vikSipazcai hanti mAsatapaH / varSatapaH zapamAnaH hanti naMzca zrAmaNyam // 2 pakSacaturmAsavatsarayAvajjIvAnugAmino bhaNitAH / devanaratiryamArakagatisAdhanahetavo jnyeyaaH|| For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tizca yathAkhyAtacAritraM ca samyaktvANusarvaviratiyathAkhyAtacAritrANi teSAM ghAtaH-vinAzaH samyaktvANusarvaviratiyathAkhyAtacAritraghAtastaM kurvantItyevaMzIlAH samyaktvANusarvaviratiyathAkhyAtacAritraghAtakarAH / etaduktaM bhavati-anantAnubandhinaH kaSAyAH smyktvghaatkaaH| yadAhuH zrIbhadrabAhusvAmipAdAH paMDhamilluyANa udae, niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammaiMsaNalaMbha, bhavasiddhIyA vi na lahaMti / / (A0 ni0 gA0 108) apratyAkhyAnAvaraNA dezaviratarghAtakAH, na samyaktvasyetyallabdham / yadAhuH pUjyapAdAH bIyakasAyANudaye, appaccakkhANanAmadhijjANaM / / sammaiMsaNalaMbha, virayAvirayaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 109) pratyAkhyAnAvaraNAstu sarvaviratarghAtakAH, sAmarthyAnna dezavirateH / uktaM ca-- ta~iyakasAyANudae, paccakkhANAvaraNanAmadhijANaM / desikadesaviraI, carittalaMmaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 110) saMjvalanAH punaryathAkhyAtacAritrasya ghAtakAH, na sAmAnyataH sarvavirateH / uktaM ca zrIma* dArAdhyapAdaiH mUlaguNANaM laMbha, na lahai mUlaguNaghAiNaM udae / saMjalaNANaM udae, na lahai caraNaM ahakkhAyaM // (A0 ni0 gA0 111) iti // 18 // atha jalarekhAdidRSTAntena kiJcitsavizeSaM krodhAdikaSAyANAM kharUpaM vyAcikhyAsurAha jalareNupuDhavipavvayarAIsariso cauviho koho / tiNisalayAkaTTaTTiyaselatthaMbhovamo maanno|| 19 // iha rAjizabdaH sadRzazabdazca pratyekaM sambadhyate / tato jalarAjisadRzastAvat saMjvalanaH krodhaH, yathA yaSTyAdibhirjalamadhye rAjI-rekhA kriyamANA zIghrameva nivartate, tathA yaH kathamapyudayaprApto'pi satvarameva vyAvartate sa saMjvalanaH krodho'bhidhIyate 1 / reNurAjisadRzaH pratyAkhyAnAvaraNaHkrodhaH, ayaM hi saMjvalanakrodhApekSayA tIvratvAdreNumadhyavihitarekhAvat cireNa nivartata iti bhAvaH 2 / pRthivIrAjisadRzastvapratyAkhyAnAvaraNaH, yathA sphuTitapRthivIsambadhinI rAjI kacavarAdibhiH pUritA kaSTenApanIyate, evameSo'pi pratyAkhyAnAvaraNApekSayA kaSTena nivartata iti bhAvaH 3 / vidalitaparvatarAjisadRzaH punaranantAnubandhI krodhaH, kathamapi nivartayitumazakya ityarthaH 4 / uktazcaturvidhaH krodhaH // - idAnIM mAno'bhidhIyate-tatra tinisalatopamaH saMjvalano mAnaH, yathA tinizaH-vanaspati 1 prAthamikAnAmudaye niyamAtsaMyojanAkaSAyANAm / samyagdarzanalAbhaM bhavasiddhikA api na labhante // 2 dvitIyakaSAyANAmudaye'pratyAkhyAnanAmadheyAnAm / samyagdarzanalAbhaM viratAvirataM na tu labhante // 3 tRtIyakaSAyANAmudaye pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAnAm / dezaikadezaviratiM caritralAbhaM na tu labhante // 4 mUlaguNAnAM lAbhaM na labhate mUlaguNaghAtinAmudaye / saMjvalanAnAmudaye na labhate caraNaM yathAkhyAtam // For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 19-21] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 37 vizeSastatsambandhinI latA sukhenaiva namati, evaM yasya mAnasyodaye jIvaH khAgrahaM muktvA sukhenaiva namati sa saMjvalanamAnaH 1 / yathA stabdhaM kimapi kASThamagnikhedAdibahUpAyaiH kaSTena namati, evaM yasya mAnasyodaye jIvo'pi kaSTena namati sa kASThopamaH pratyAkhyAnAvaraNo mAnaH 2 / yathA'sthi-haDDe bahutarairupAyairatitarAM mahatA kaSTena namati, evaM yasya mAnasyodaye jIvo'pyatitarAM mahatA kaSTena namati so'sthyupamo'pratyAkhyAnAvaraNo mAnaH 3 / zilAyAM ghaTitaH zailaH zailazvAsau stambhazca zailastambhastadupamastvanantAnubandhI mAnaH, kathamapyanamanIya ityarthaH 4 // 19 // uktazcaturvidho maanH| atha mAyAlobhI vyAkhyAnayannAha mAyA'valehigomuttimiMdasiMgaghaNavaMsimUlasamA / loho halidakhaMjaNakaddamakimirAgasAmANo // 20 // mAyA'valekhikAsamA saMjvalanI, dhanurAdInAmullikhyamAnAnAM yA'valekhikA vakratvagrUpA patati, yathA'sau komalatvAt sukhenaiva prAJjalIkriyate, evaM yasyA udaye samutpannA'pi hRdaye kuTilatA sukhenaiva nivartate sA saMjvalanI mAyA 1 / gauH balIvardastasya mArge gacchato vakratayA patitA mUtradhArA gomUtrikA'bhidhIyate, yathA'sau zuSkA pavanAdibhiH kimapi kaSTena nIyate, evaM yajanitA kuTilatA kaSTenApagacchati sA gomUtrikAsamA pratyAkhyAnAvaraNI mAyA 2 / evaM meSazRGgasamAyAmapyapratyAkhyAnAvaraNamAyAyAM bhAvanA kAryA, navarameSA kaSTataranivartanIyA 3 / ghanavaMzImUlasamA tvanantAnubandhinI mAyA, yathA niviDavaMzImUlasya kuTilatA kila vahninA'pi na dahyate, evaM yajanitA manaHkuTilatA kathamapi na nivartate sA'nantAnubandhinI mAyetyarthaH / tathA lobho haridrArAgasamAnaH saMjvalanaH, yathA vAsasi haridrArAgaH sUryAtapasparzAdimAtrAdeva nivartate tathA'yamapItyarthaH 1 / kaSTanivartanIyo vastravilagnapradIpAdikhaJjanasamAnaH pratyAkhyAnAvaraNalobhaH 2 / kaSTatarApaneyo vastralagnanibiDakardamasamAno'pratyAkhyAnAvaraNalobhaH 3 / kRmirAgaraktapaTTasUtrarAgasamAnaH kathamapyapanetumazakyo'nantAnubandhI lobha 4 iti // 20 // . uktaM kaSAyamohanIyam / atha nokaSAyamohanIyaM vyAkhyAyate, tacca dvividham-hAsyAdiSaTkaM vedatrikaM ca / tatra hAsyAdiSaTkaM vyAkhyAnayannAha jassudayA hoi jie, hAsa raI araha soga bhaya kucchaa| sanimittamannahA vA, taM iha hAsAimohaNiyaM // 21 // yasya 'udayAd' vipAkAt 'bhavati' jAyate 'jIve' jIvasya hAso ratiH aratiH zoko bhayaM "kuccha"tti jugupsA, hAsAdizabdeSu silopaH prAkRtatvAt , 'sanimittaM' sakAraNam 'anyathA' animittaM niSkAraNam , vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, tad iha' pravacane hAsyAdimohanIyam / AdizabdAda ratimohanIyam aratimohanIyaM zokamohanIyaM bhayamohanIyaM jugupsAmohanIyaM bhaNyata iti zeSaH, iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-yadudayAt sanimittamanimitaM vA jIvasya hAsaH-hAsyaM bhavati tad hAsamohanIyam 1 / yadudayAt sanimittamanimittaM vA bAhyAbhyantareSu vastuSu jIvasya ratiH-pramodo bhavati tad ratimohanIyam 2 / yadudayAt sanimita 1 kaSTenApanIya ga0 gh0|| For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [gAthA - devendrasUriviracitakhopajJaTIkopaitaH manimittaM vA jIvasya bAhyAbhyantareSu vastuSvaratiH-aprItirbhavati tad aratimohanIyam 3 / yadudayAt sanimittamanyathA vA jIvasyorastADanakrandanaparidevanadIrghaniHzvasanabhUluThanarUpaH zoko bhavati tat zokamohanIyam 4 / yadudayAt sanimitamanimittaM vA tathArUpakhasaGkalpato jIvasya "IhaparaloyA2''dANa3makamhA4AjIva5maraNa6masiloe 7 / " ( Ava0saM0gA0 patra 645-2) iti gAthA|ktaM saptavidhaM bhayaM bhavati tad bhayamohanIyam 5 / yadudayAt sanimittamanimittaM vA jIvasyAzubhavastuviSayA jugupsA-vyalIkaM bhavati tad jugupsAmohanIyam 6 // 21 // uktaM hAsyAdiSaTkaM, samprati vedatrikamAha purisitthi tadubhayaM pai, ahilAso javvasA havai so u| thInaranapuvaudao, phuphumataNanagaradAhasamo // 22 // pratizabdaH pratyekaM yojyate, puruSaM prati striyaM prati tadubhayaM prati-strIpuruSaM pratItyarthaH 'yadvazAt yatpArataDyAd 'abhilASaH' vAJchA 'bhavati' jAyate, tuzabdaH parasparApekSayA punararthe, strI-yoSit naraH-puruSaH "napu"ti napuMsakaM taivedyate-anubhUyatestrInaranapuvedastasyodayaH strInaranapuMvedodayo jJeya iti zeSaH / phusphumA-karISam tRNAni-pratItAni nagaraM-puram phumphumAtRNanagarANi teSAM dAhastena samaH-tulya iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-yadvazAt striyAH puruSa pratyabhilASo bhavati, yathA pittavazAd madhuradravyaM prati, sa phusphumAdAhasamaH, [* yathA yathA cAlyate tathA tathA jvalati "bRMhati ca, evamabalA'pi yathA yathA saMspRzyate puruSeNa tathA tathA'syA adhikataro'bhilASo jAyate, abhujyamAnAyAM tu cchannakarISadAhatulyo'bhilASo mandaityarthaH, iti *] strIvedodayaH 1 / yadvazAt puruSasya striyaM pratyabhilASo bhavati, yathA zleSmavazAdamlaM prati, sa punastRNadAhasamaH, [* yathA tRNAnAM dAhe jvalanaM jhaTiti vidhyApanaM ca bhavati, evaM puMvedodaye striyAH sevanaM pratyutsuko'bhilASo bhavati, nivartate ca tatsevane zIghramiti *] naravedodayaH 2 / yadvazAd napuMsakasya tadubhayaM pratyabhilASo bhavati, yathA pittazleSmavazAt majjikA prati, sa punarnagaradAhasamaH, [* yathA nagaraM dahyamAnaM mahatA kAlena dahyate vidhyAti ca mahataiva, evaM napuMsakavedodaye'pi strIpuruSayoH sevanaM pratyabhilASAtireko mahatA'pi kAlena na nivartate, nApi sevane tRptiriti *] napuMvedodayaH 3 / abhihitaM vedatrikam , tadabhidhAne cAbhihitaM navadhA nokaSAyamohanIyam, tadabhighAne ca samarthitaM cAritramohanIyamiti // 22 // uktamaSTAviMzatividhaM caturtha mohanIyaM karma, idAnIM paJcamamAyuSkarma vyAcikhyAsurAha suranaratirinarayAU, haDisarisaM nAmakamma cittisamaM / pAyAlatinavaivihaM, tiutsarasayaM ca sattaTThI // 23 // AyuHzabdaH pratyekaM yojyate, tatazca suSThu rAjanta iti surAH, yadvA "surat aizvaryadIptyoH" 1 ihaparalokAdAnamakasmAdAjIvikAmaraNamazlokaH // 2 [* *]-etAdRkU saphullikakoSThakAntaHpAtI sandarbhaH ka pustake nAsti, evamapre'pi // 3degthA phumphumA cA kh0|| 4 dahati ca kha0 ga0 gha0 ru0|| 5 degvamaGganA'pi kh0|| 6 dAghe kha0 ga0 ng0|| For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22-24] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / puransi-viziSTamaizvaryamanubhavanti divyAbharaNakAntyA sahajazarIrakAtyA ca dIpyanta iti surAH, yadi vA suSTha rAnti-dadati praNatAnAmIpsitamartha lavaNAdhipasusthita iva vaNajaladhau mArga janArdanasyeti surAH-devAH teSAmAyuH surAyuryena teSvavasthitirbhavati 1 / nRNanti-nizcinvanti vastutatvamiti narAH-manuSyAH teSAmAyurnarAyustadbhavAvasthitihetuH 2 / "tiri" ti prAkRtasvAt tiro'canti-gacchantIti tiryaJcaH, vyutpattinimitvaM caitat , pravRttinimittaM tu tiryaggatinAma, ete caikendriyAdayaH, tatatirazcAmAyustiryagAyuryenaiteSu sthIyate 3 / narAn upalakSaNatvAt tirazvo'pi prabhUtapApakAriNaH kAyantIva-AiyantIveti' narakAH-narakAvAsAstatrotpannA jantavo'pi narakAH, narako vA vidyate yeSAM te "anAdibhyaH" (si07-2-46) iti apratyaye narakAsteSAmAyurnarakAyuryena te teSu dhriyante / etaccAyurhaDisadRzaM bhavati / tatra haDi:-khoDakastena sahazaM tattulyam , yathA hi rAjAdinA haDau kSiptaH kazciccaurAdistalo nirgamanamanorathaM kurvANo'pi vivakSitaM kAlaM yAvat tayA dhriyate, tathA nArakAdistato niSkramitumanA api tadAyuSA bhiyata iti haDisadRzamAyuH / vyAkhyAtaM caturvidhaM paJcamamAyuSkarma // samprati SaSThaM nAmakarmAbhidhitsurAha-"nAmakamma cittisamaM" ityAdi / nAmakarma bhavati 'citrisamaM' citraM karma tat kartavyatayA vidyate yasya sa citrI-citrakarastena samam-sadRzaM citrisamam / yathA hi citrI citraM citraprakAraM vividhavarNakaiH karoti, tathA vAmakarmApi jIvaM nArako'yaM tiryagjAtiko'yamekendriyo'yaM dvIndriyo'yamityAdivyapadezairanekadhA karotIti citrisamamidamiti / etaccAnekabhedam , katham ? ityAha-"bAyAlatinavaivihaM tiuttarasayaM ca sattahI" ti / atra vidhAzabdasya pratyekaM yogAd dvicatvAriMzadvidham , yadvA trinavatividham , yadi vA vyuttarazatavidham , athavA sacaSaSTividham / cazabdaH samuccaye vyavahitasambandhazca, sa ca tathaiva yojitaH // 23 // atha nAmakarmaNo dvicatvAriMzataM bhedAn pracikaTayiSurAha gaijAitaNuuvaMgA, baMdhaNasaMghAyaNANi saMghayaNA / saMThANavannagaMdharasaphAsaaNupugvivihagagaI // 24 // iha nAmnaH prastAvAt sarvatra gatyAdiSu nAmetyupaskAraH kAryaH / tathAhi-gatinAma jAtinAma tanunAma upAGganAma (granthAgram 1000) bandhananAma saGghAtananAma saMhanananAma saMsthAnanAma varNanAma gandhanAma rasanAma sparzanAma AnupUrvInAma vihAyogatinAmeti / satra gamyatetathAvidhakarmasaciva vaiH prApyata iti gatiH-nArakAdiparyAyapariNatiH, tadvipAkavedyA karmapra.. kRtirapi gatiH, saiva nAma gatinAma 1 / jananaM jAtiH-ekendriyAdizabdavyapadezyena paryoyeNa jIvAnAmutpatiH, tadbhAvanibandhanabhUtaM nAma jAtinAma 2 / tanoti-janturAtmapradezAn vistArayati yasyAM sA tanuH, tajjanakaM karmApi tanuH, saiva nAma tanunAma, zarIranAmetyarthaH 3 / "uvaMga' tti upalakSaNatvAda aGgopAGganAma, tatra "aaupa vyaktimrakSaNagatiSu" iti dhAtoH ajyante-garbhotpatterArabhya vyaktIbhavanti janmaprabhRtemrakSyante cetyanAni zirauraudarAdIni vakSyamANavarUpANi, tadavayavabhUtAnyaGgulyAdInyupAGgAni, zeSANi tu tatpratyavayavamUtAnyaGguliSu ..1degti narakAvAsAsta kha0 ga0 ru0 // ICian For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 40 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA za parvarekhAdInyaGgopAGgAni, tatazcAGgAni copAGgAni ca aGgopAGgAni ceti dvandve " syAdAvasavadheyaH" ( si0 3-1-119 ) ityekazeSe ca kRte aGgopAGgAnIti, tatra yadudayAt zarIratayo - pAttA api pudgalA aGgopAGgavibhAgena pariNamanti tat karmApi aGgopAGganAma 4 / badhyantegRhyamANapudgalAH pUrvagRhItapudgalaiH saha zliSTAH kriyante yena tad bandhanaM tadeva nAma bandhananAma . 5 / svata eva saMnanti - saGghAtamApadyante, tataste saMnnantaH santaH saGghAtyante - pratyekaM zarIrapaJcakaprAyogyAH pudgalAH piNDyante yena tat saGghAtanaM tadeva nAma saGghAtananAma 6 / saMhanyante - dhAtUnAmanekArthatvAd dRDhIkriyante zarIrapudgalAH kapATAdayo lohapaTTikAdineva yena tat saMhananaM tadeva nAma saMhanananAma 7 / santiSThante - viziSTAvayavaracanAtmikayA zarIrAkRtyA jantavo bhavanti yena tat saMsthAnaM tadeva nAma saMsthAnanAma 8 / varNyate - alaGkiyate'neneti varNaH kRSNAdiH, jantuzarIre kRSNAdivarNahetukaM nAmakarmApi varNanAma 9 / gandhyate - AghAyata iti gandhaH, taddhetutvAnnAmakarmApi gandhanAma 10 / rasyate - AkhAdyata iti rasastiktAdiH, jantuzarIre tiktAdirasahetukaM karmApi rasanAma 11 / spRzyata iti sparzaH karkazAdiH, taddhetutvAt karmApi sparzanAma 12 / dvisamayAdinA vigraheNa bhavAntaraM gacchato jantoranuzreNiniyatA gamanaparipATI AnupUrvI, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapyAnupUrvI 13 / gamanaM gatiH, sA punaratra pAdAdiviharaNAtmikA dezAntaraprAptihetudvandriyAdInAM pravRttirabhidhIyate, naikendriyANAM pAdAderabhAvAt tato vihAyasA - nabhasA gatirvihAyogatiH, taddhetutvAt karmApi vihAyogatinAma 14 / nanu vihAyasaH sarvagatatvena tato'nyatra gamanAbhAvAd vyavacchedyAbhAvena vihAyaseti vizeSaNasya vaiyarthyam, satyam, kintu yadi gatirityevocyeta tadA nAmnaH prathamaprakRtirapi gatirastIti paunaruktyAzaGkA syAt, tadvyavacchedArthaM vihAyograhaNamakAri, vihAyasA gatiH pravRttirna tu bhavagatirnArakAdiketi // 24 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha pradarzitAnAM gatyAdiprakRtInAmabhidhAnasaGkhyAkathanapUrvakamaSTau pratyekaprakRtIrAha - piMDapayaDi tti caudasa, paraghAussAsa AyavujjoyaM / agurulahutitthanimiNovaghAyamiya aTTha patteyA // 25 // etairgatinAmAdibhiH padairvakSyamANacaturAdibhedAnAM piNDitAnAM pratipAdanAt piNDaprakRtaya ucyante / kAH ? 'iti' iti etA gatyAdayo'nantaragAthoddiSTAH prakRtayaH / kiyantyaH punastAH ? ityAha-- caturdazasaGkhyAH / tathA prakramAnnAmazabdaH parAghAtAdiSvapyadhyAhAryaH, tadyathA-- parAghAtanAma ucchrAsanAma AtapanAma uddyotanAma agurulaghunAma " tittha" ci tIrthakaranAma "nimiNa" tti nirmANanAma upaghAtanAma 'iti' etAH parAghAtAdayaH 'aSTau ' aSTasaGkhyAH pratyekaprakRtayo jJeyAH, AsAM piNDaprakRtivadanya bhedAbhAvAditi // 25 // tasa bAyara pajjantaM, patteya thiraM subhaM ca subhagaM ca / susarA''jja jasaM tasadasagaM thAvaradasaM tu imaM // 26 // nAmazabdasyehApi sambandhAt trasanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma subhaganAma 'cazabdau ' samuccaye sukharanAma AdeyanAma " jasaM " ti yazaH kIrtinAma ityevaM For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25-29] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / / sazabdenopalakSitaM prakRtidazakaM trasadazakamidamucyate iti zeSaH / tathA sthAvareNa-sthAvarazabdenopalakSitaM trasadazakasya vipakSabhUtaM "dasa" ti prAkRtatvAd dazakaM sthAvaradazakam , tat punaridaM vakSyamANamiti // 26 // tadevAha thAvara suhuma apajaM, sAhAraNaathiraasubhadubhagANi / dussara'NAhajjAjasa, iya nAme seyarA vIsaM // 27 // ihApi nAmazabdasya sambandhAt sthAvaranAma sUkSmanAma aparyAptanAma sAdhAraNanAma asthiranAma azubhanAma durbhaganAma duHkharanAma anAdeyanAma "ajasa" ti ayazaHkIrtinAma / prarUpitaM dazakadvayamapi, adhunA dazakadvayamIlane yathAbhUtA satIyaM viMzatiryadviSayocyate tadAha"iya" ti 'iti' amunA trasAdipradarzitaprakAreNa "nAme" ti nAmakarmaNi 'setarA' sapratipakSA pratyekasaMjJitA viMzatirvijJeyA / tathAhi-trasanAnaH sthAvaranAma pratipakSabhUtam , evaM bAdarasUkSmaprakRtInAmapi setaratvaM supratItameveti // 27 // athAnantaroddiSTatrasAdiviMzatimadhye yAsAM prakRtInAmAdyapadanirdezena yAH saMjJA bhavanti tAH kathayannAha tasacauthirachakkaM athirachakkasuhamatigathAvaracaukaM / subhagatigAivibhAsA, tadAisaMkhAhi~ payaDIhiM // 28 // saprakRtyopalakSitaM catuSkaM trasacatuSkam , etadanusArataH samAso'nyatrApi kAryaH, tato yathAsambhavaM punarapi samAhAradvandvazca / tatra sacatuSkaM yathA-vasaM bAdaraM paryAptaM pratyekamiti / sthiraSaTkam-sthiraM zubhaM subhagaM sukharam AdeyaM yazaHkIrtizceti / asthiraSaTkam-asthirA'zubhadurbhagaduHkharA'nAdeyA'yazaHkIrtivarUpam / sUkSmatrikam-sUkSmA'paryAptasAdhAraNalakSaNam / sthAvaracatuSkam-sthAvarasUkSmA'paryAptasAdhAraNAkhyam / subhagatrikam-subhagasukharA''deyAbhidham / AdizabdAd durbhagatrikam-durbhagaduHkharA'nAdeyakharUpaM gRhyate / tataH sUtrapade samAso yathA-subhagatrikamAdiryasya durbhagatrikasya tat subhagatrikAdi tasya vibhASA-arUpaNA kartavyeti zeSaH / kAbhiH kRtvA punastrasacatuSkAdikA vibhASA kartavyA ? ityAha-'tadAdisajhyAbhiH prakRtibhiH' sA-nirdiSTA prakRtirAdiryasyAH saGkhyAyAH sA tadAdiH, tadAdiH saGkhyA yAsAM prakRtInAM tAstadAdisaGkhyAstAbhistadAdisaJjayAbhiH prakRtibhiH, ko'rthaH. yA'sau prakRtistrasAdikA nirdiSTA tAmAdau kRtvA nirdiSTasaGkhyA pUraNIyeti / etAzca saMjJAH prakRtipiNDakasaGgrAhiNyo yathAsthAnamupayogamAyAsyantIti kRtvA prarUpitA iti // 28 // uktA nAmakarmaNo dvAcatvAriMzad bhedAH / atha tasyaiva trinavatibhedAn prarUpayitukAmo gatyAdipadAnAM piNDaprakRtisaMjJikAnAM madhye yena padena yAvanto bhedAH piNDitA vartante tAn bhedAn teSAmAha gaiyAINa u kamaso, caupaNapaNatipaNapaMcachacchakaM / paNadugapaNaSTacauduga, iya uttarabheyapaNasahI // 29 // 'gatyAdInAM' piNDaprakRtInAM pUrvapradarzitakharUpANAM punaH 'kramazaH' krameNa yathAsaGkhyamiti 10kaM trsNk0g0|| ka06 For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAkhA 42 devendrasUriviracitasopATIkopetaH [gAthA yAvat caturAdayo medA bhavantIti vAkyArthaH / tathAhitinAma caturdhA, jAtinAma paJcadhA, tanunAma paJcadhA, upAGganAma tridhA, bandhananAma paJcadhA, saGghAtananAma paJcadhA, saMhanananAma SoDhA, saMsthAnanAma SoDhA, varNanAma paJcaghA, gandhanAma dvighA, rasanAma paJdhA, sparzanAmA'STadhA, AnupUrvInAma caturdhA, vihAyogatinAma dvadhA / eteSAM sarvamIlane maidAnamAheka "iya" ti 'iti' amunA caturAdibhedamIlanaprakAreNottarabhedAnAM paJcaSaSTiriti // 29 // aDavIsajuyA tinavai, saMte vA panarabaMdhaNe tisayaM / baMdhaNasaMghAyagaho, taNUsu sAmannavannacaU // 30 // eSA pUrvoktA paJcaSaSTiH 'aSTAviMzatiyutA' pratyekaprakRtyaSTAviMzatyA saha mIlane tribhiradhikA navatistrinavatirbhavati / sA ca kopayujyate ? ityAha-"saMte" ti prAkRtatvAt sattAyAM satkarma pratItya boddhavyetyarthaH / vAzabdo vikalpArtho vyavahitasaMbandhazca, sa caivaM yojyate'paJcadazabandhanaistrizataM vA' paJcadazasahayairvakSyamANakharUpairbandhanaiH pradarzitatrinavatimadhye prakSiptaitribhiradhikaM zataM trizataM vA sattAyAmadhikriyate iti zeSaH / atha trinavatimadhye paJcadazAnAM prakRtInAM prakSepe'STottaraM zataM bhavatIti ced ucyate-yA vakSyamANAH paJcadaza bandhananAmaprakRtayastAsu madhyAt sAmAnyata audArikAdibandhanapaJcakasya trinavatimadhye pUrva prakSiptatvAt zeSANAM dazAnAM prakSepe trizatameva bhavatIti na kazcidvirodhaH / sUtre ca "panarabaMdhaNe" ityatra vibhaktivacanavyatyayaH prAkRtatvAditi / uktA nAmakarmaNastrinavatikhyuttarazataM ca bhedAnAm / atha saptaSaSTibhedAnAha--"baMdhaNasaMghAyagaho taNUsu" ti / bandhanAni ca paJcadaza, saGghAtAzcasaGghAtanAni paJca, bandhanasaGghAtAsteSAM grahaNaM graho bandhanasaGghAtagrahaH / 'tanuSu' zarIreSu, tanugrahaNenaiva bandhanasaGghAtA gRhyante na pRthaga vivakSyanta ityarthaH / tathA "sAmanavannacaU" ti sAmAnyaM-kRSNanIlAdyavizeSitaM varNenopalakSitaM catuSkaM sAmAnyavarNacatuSkaM gRhyata iti zeSaH / ayamatrAzayaH-iha saptaSaSTimadhye audArikAditanupaJcakameva gRhyate, na tahandhanAni tatsavAtanAni ca, yata audArikatanvA khajAtIyatvAd audArikatanusadRzAni bandhanAni tatsaGghAtAzca gRhItAH; evaM vaikriyAditanvA'pi nirjanijabandhanasaGghAtA gRhItA iti na pRthagete paJcadaza bandhanAni paJca saGghAtA gaNyante / tathA varNagandharasasparzAnAM yathAsaGkhyaM paJcadvipaJcA'STamedainiSpannAM viMzatimapanIya teSAmeva sAmAnyaM varNagandharasasparzalakSaNaM catuSkaM gRhyate, tatazcAnantaroditAt vyuttarazatAda varNAdiSoDazakabandhanapaJcadazakasaGghAtapaJcakalakSaNAnAM SaTtriMzatmakRtI. nAmapasAraNe sati saptaSaSTirbhavatIti // 30 // etadevAha iya sattahI baMdhodae ya na ya sammamIsayA bNdhe| baMdhudae sattAe, vIsaduvIsaTThavannasayaM // 31 // __'iti' pUrvoktaprakAreNa saptaSaSTirnAmakarmaprakRtInAM bhavati / sA ca kopayujyate? ityAha"baMdhodae ya" ti bandhazca udayazca bandhodayaM tasmin 'bandhodaye' bandhe ca udaye ca saptaSaSTirbhavati, cazabdAd udIraNAyAM ca saptaSaSTiH / atha bandhanasaGghAtanavarNAdivizeSANAM vivakSA1degjA nijA badeg kha0 g030|| For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11-32] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 13 kzAdeva bandhe nAdhikAra ityuktam , samprati yayoH prakRtyoH sarvathaiva bandho na bhavati te Aha-"na ya sammamIsA baMdhe" ti 'na ca naiva samyaktvamizrake bandhe'dhikriyete / ayamabhiprAyaH-samyaktvamizrayorbandha eva na bhavati, kintu mithyAtvapudgalAnAmeva jIvaH samyaktvaguNena mithyAtvarUpatAmapanIya keSAzcidatyantavizuddhimApAdayati, apareSAM tvIpadvizuddhim , kecit punarmithyAtvarUpA evAvatiSThante; tatra ye'tyantavizuddhAste samyaktvavyapadezamAjaH, ISadvizuddhA mizravyapadezabhAjaH, zeSA mithyAtvamiti / uktaM ca samyaktvaguNena tato, vizodhayati karma tat sa mithyAtvam / yadvacchagaNapramukhaiH, zodhyante kodravA madanAH // yat sarvathA'pi tatra vizuddhaM tad bhavati karma samyaktvam / mizraM tu daravizuddhaM, bhavatyazuddhaM tu mithyAtvam // udayodIraNAsattAsu punaH samyaktvamizrake apyadhikriyete / evaM ca sati jJAnAvaraNe paJca, darzanAvaraNe nava, vedanIye dve, mohe samyaktvamizravarjAH SaDiMzatiH, AyuSi catasraH, nAmni medAntarasammave'pi pradarzitayuktyA saptaSaSTiH, gotre dve, antarAye paJca ityetaviMzatyuttaraM prakRtizataM bandhe'dhikriyate / etadeva samyaktvamizrasahitaM dvAviMzatyuttaraprakRtizatamudaye udIraNAMyAM ca / satAyo punaH zeSakarmaNAM paJcapaJcAzat nAmnastrinavatirityaSTAcatvAriMzaM zatam , yadvA zeSakarmaNAM paJcapaJcAzat nAmnasyuttarazatamityaSTApaJcAzaM zatamadhikriyata iti / etadeva manasikRtyAha-"baMdhudae sattAe" ityAdi / iha zatazabdasya pratyekaM yogAd yathAsaGghayaM bandhe vizaM zatam , udaye upalakSaNatvAd udIraNAyAM ca dvAviMzaM zatam , sattAyAmaSTapaJcAzaM zatam upalakSaNatvAdaSTAcatvAriMzaM zatamiti, bhAvanA sukaraiva / / 31 // atha pUrvanirdiSTAn gatijAtiprabhRtInAM piNDaprakRtInAM caturAdibhedAn vyAcikhyAsurAha nirayatirinarasuragaI, igbiytiycupnnidijaaiio| orAliyaveuviyaAhAragateyakammaigA // 32 / / nirayAzca tiryazcazca narAzca surAzca teSu gatiriti vigrahaH / bhAvArtho'yam-tizabdaH pratyekaM yojyate, tatazca "ayamiSTaphalaM daivam" iti vacanAd nirgatam ayam-iSTaphalaM sAtavedanIyAdirUpaM yebhyaste nirayAH-sImantakAdayo narakAvAsAH, tato nirayeSu viSaye gatiriti gatinAma nirayagatinAma, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nirayagatinAma, nArakazabdavyapadezyaparyAyanibandhana nirayagatinAmeti hRdayam / evaM tiryaganarasuragatinAmApi vAcyam / atrAha-nanu sarve'pi paryAyA jIvena gamyante prApyanta iti sarveSAmapi teSAM gatitvaprasaGgaH, tathA ca prAggatizabdasyeyameva vyutpattidarziteti, naivam , yato'vizeSeNa vyutpAditA api zabdA rUDhito gozabdavat pratiniyatamevArtha viSayIkurvantItyadoSaH / uktaM gatinAma caturvidham 1 / tathA sUcakatvAt sUtrasya ekendriyAzca dvIndriyAzca trIndriyAzca caturindriyAzca paJcendriyAzca 1 orAlaviuvvAhAragateyakammaNa paNa sarIrA gha0 // GALct For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH teSAM jAtaya iti vigrahaH / bhAvArtho'yam - ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtinAmabhedAt paJcadhA jAtinAma / tatra ekasya sparzanendriyajJAnasyAvaraNakSayopazamAd ekavijJAnabhAja ekendriyAH, dvayoH sparzanarasanajJAnayorAvaraNakSayopazamAd dvivijJAnabhAjo dvIndriyAH, trayANAM sparzanarasanaghrANajJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt trivijJAnabhAjastrIndriyAH, caturNAM sparzanara - sanaghrANacakSurjJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt caturvijJAnabhAjazcaturindriyAH, paJcAnAM sparzanarasana - prANacakSuH zrotrajJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt paJcavijJAnabhAjaH paJcendriyAH / tata ekendriyANAM jAtinAma ekendriyajAtinAma, evaM yAvat paJcendriyajAtinAma | atrAha - nanu etena jAtinAmnA kiM bhAvendriyamekAdikaM janyate ? uta dravyendriyam ? Ahokhide kendriyo'yamityAdivyapadezaH ? iti trayI gatiH / tatra yadyAdyaH pakSaH sa na yuktaH, bhAvendriyasya zrotrAdIndriyajJAnAvaraNakSayopazamajanyatvAt " kSAyopazamikAnIndriyANi" iti vacanAt / atha dravyendriyaM janyate tadapyayuktam, dravyendriyasyendriyaparyAptinAmodayajanyatvAt / ekendriyAdivyapadezastvekAdIndriyajJAnAvaraNakSayopazamaparyAptinAmabhyAmeva setsyati kimantargaDunA jAtinAmnA ?, atrocyate -- AdyavikalpayugalaM tAvad anabhyupagamAdeva nirastam / yat punaruktam 'ekendriyAdivyapadezastu' ityAdi tadayuktam, yata indriyajJAnAvaraNakSayopazama indriyaparyAptizca yathAkramaM bhAvendriyajanane dravyendriyajanane ca kRtArthA kathamekendriyAdivyapadezanibandhanapariNatilakSaNaM kAryAntaraM janayitumalam ? na hyanyasAdhyaM kAryamanyaH sAdhayati, atiprasaGgAt, tasmAd ekendriyAdInAM samAnajAtIyajIvAntareNa saha samAnA bAhyA kAcit pariNatirekendriyAdizabdavAcyA avazyaM jAtinAmakarmodayata evAbhyupagantavyA / uktaM ca avyabhicAriNA sAdRzyena ekIkRto'rthAtmA jAtiH iti / tathAhi -- bakulAdInAmanumAnAdisiddhe indriyapaJcakakSayopazame satyapi paJcendriyazabdavyapadezyapaJcendriyajAtinAmakarmodayajanyaviziSTabAhyapariNatyabhAvAt na paJcendriyavyapadezo bhavati / yadyevaM goturagabhujagamAtaGgAdikrame satyapi paJcendriyavyapadezyasyApi paryAyasya kAraNaM kiJcit karmAbhyupagantavyam ? iti ced naivam, jAtinAmakarmavaicitryAdeva tatsiddheH / na ca yuktyupanyAsa evAgrahaH kAryaH AgamopapattigamyatvAt tattvasya / yadavAdi -- Agamazcopapattizca, sampUrNa dRSTilakSaNam / atIndriyANAmarthAnAM, sadbhAvapratipattaye // iti / uktaM jAtinAma paJcadhA 2 / tathA audArikaM ca vaikriyaM ca AhArakaM ca taijasaM ca kArmika ceti dvndvH| bhAvArtho'yam -- audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNanAmabhedAt paJcadhA zarIranAma / tatra udAraM- pradhAnam, prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNagharazarIrApekSayA, tato'nyasyAnuttarasurazarIrasyApi anantaguNahInatvAt, yadvA udAraM- sAtirekayojanasahasramAnatvAt zeSazarIrApekSayA bRhatpramANam, bRhattA cAsya vaikriyaM prati bhavadhAraNIya sahajazarIrApekSayA draSTavyA, anyathotaravaikriyaM yojanalakSamAnamapi labhyate, udAramevaudArikam, "vinayAdibhyaH " (si0 7-21 viddhi la0 kha0 // For Private and Personal Use Only [ gAthA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 45 pAlana 32] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 169) itIkaNpratyayaH, tannibandhanaM nAma audArikanAma, yadudayavazAd audArikazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya audArikazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayati, tad audArikazarIranAmetyarthaH 1 / tathA vividhA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyam / tathAhi-tadekaM bhUtvA anekaM bhavati, anekaM bhUtvA ekam , aNu bhUtvA mahad bhavati, mahacca bhUtvA aNu, khecaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati, bhUmicaraM bhUtvA khecaraM bhavati, dRzya bhUtvA adRzyaM bhavati, adRzyaM bhUtvA dRzyamityAdi / tacca dvidhA-aupapAtikaM labdhipratyayaM ca / tatraupapAtikam-upapAtajanmanimittam , tacca devanArakANAm / labdhipratyayaM tiryaDmanuSyANAm / vaikriyanibandhanaM nAma vaikriyanAma, yadudayAd vaikriyazarIraprAyogyAna pudgalAnAdAya vaikriyazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 2 / tathA caturdazapUrvavidA tIrthakarasphAtidarzanAdikatathAvidhaprayojanotpattau satyAM viziSTalabdhivazAda Ahiyate-nirvartyata ityAhArakam , "bahulam" (si05-1-2) iti vacanAt karmaNi NakpratyayaH, yathA pAdahAraka ityAdau, tacca vaikriyApekSayA'tyantazubhaM khacchasphaTikazileva zumrapudgalasamUhaghaTanAtmakam , AhArakanibandhanaM nAma AhArakanAma, yadudayavazAd AhArakazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya AhArakazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 3 / tathA tejasA tejaHpudgalairnirvRttaM taijasam , yad bhuktAhArapariNamanaheturyadvazAca viziSTatapaHsamutthalabdhivizeSasya puMsastejolezyAvinirgamaH, tejonibandhanaM nAma taijasanAma, yadudayavazAt taijasazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya taijasazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 4 / tathA karmaparamANuSu bhavaM kArmikaM kArmaNazarIramityarthaH / karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kSIranIravadanyo'nyAnugatAH santaH kArmaNazarIram , karmaNo vikAraH kArmaNamiti vyutpatteH / taduktam kammavigAro kammaNamaTThavihavicittakammanipphannaM / saversi sarIrANaM, kAraNabhUyaM muNeyatvaM // atra "savesiM" ti sarveSAmaudArikAdizarIrANAM 'kAraNabhUtaM' bIjabhUtaM kArmaNazarIram / na khalvAmUlamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvasambhavaH / idaM ca . kArmaNazarIraM jantogatyantarasaGkrAntau sAdhakatamaM kAraNam / tathAhi-kArmaNenaiva vapuSA parikarito janturmaraNadezamapahAyotpattidezamabhisarpati / nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantaraM saGgAmati tarhi sa gacchannAgacchan vA kasmAt nopalakSyate ? ucyate-karmapudgalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIndriyA'gocaratvAt / Aha ca prajJAkaragupto'pi antarA bhavadeho'pi, sUkSmatvAnnopalakSyate / niSkAman pravizan vA'pi, nAbhAvo'nIkSaNAdapi // 1 kArmaNaM zadeg ka0 kha0 ga0 0 // 2 karmavikAraH kArmaNamaSTavidhavicitrakarmaniSpannam / sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam // For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthAkArmaNanibandhanaM nAma kArmaNanAma, yadudayAt kArmaNaprAyogyAna pudgalAnAdAya kArmaNazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 5 // 32 / / uktaM tanunAma paJcadhA 3, idAnImaGgopAGganAma tridhA pAha bAhara piTTi sira ura, uyaraMga uvaMga aMgulIpamuhA / sesA aMgovaMgA, paDhamataNutigassuvaMgANi // 33 // 'bAhU' bhujadvayam 'UrU' Urudvayam 'pRSThiH' pratItA 'ziraH' mastakam 'uraH' vakSaH 'udaraM' 'poTTamityaSTAvanAnyucyante / iha vibhaktilopaH prAkRtatvAt , evamanyatrApi / upAGgAni aGgulIpramukhANi, iha puMstvaM prAkRtatvAt / 'zeSANi' tatpratyavayavabhUtAnyaGgulaparvarekhAdIni anopAjAni, ihApi puMstvaM prAkRtatvAt / prAkRte hi liGgamatantram / yadAhuH prabhuzrIhemacandrasUripAdAH khaprAkRtalakSaNe-"liGgamatantram" (si08-4-445) iti / imAni ca upAGgAni "paDhamataNutigassa" ti prathamAH-AdhA yAstanavaH-zarIrANi tAsAM trikaM-tritayamaudArikavaikriyA''hArakakharUpam tasya prathamatanutrikasya bhavanti / tataH prathamatanutrikadvAreNAGgopAGganAmApi trividhaM mantavyam / tathAhi-audArikAGgopAGganAma vaikriyAnopAGganAma AhArakAGgopAGanAma / tatra yadudayAd audArikazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad audArikAGgopAGganAma 1 / yadudayAd vaikriyazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad vaikriyAGgopAGganAma 2 / yadudayAda AhArakazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad AhArakAGgopAGganAma 3 / taijasakArmaNayostu jIvapradezasaMsthAnAnurodhitvAt nAstyaGgopAGgasambhava iti // 33 // uktaM trividhamaGgopAGganAma / sAmprataM bandhananAmakharUpamAha uralAipuggalANaM, nibaddhabajhaMtayANa saMbaMdhaM / jaM kuNai jausamaM taM, uralAIbaMdhaNaM neyaM // 34 // audArikAdipudgalAnAm AdizabdAda vaikriyapudgalAnAm AhArakapudgalAnAM taijasapudgalAnAM kArmaNapudgalAnAm , kiMviziSTAnAm ? ityAha-"nibaddhabajhaMtayANa"ti nibaddhAzca badhyamAnAzca nibaddhabadhyamAnAsteSAM 'nibaddhabadhyamAnAnAM' pUrvabaddhAnAM badhyamAnAnAM ca yat karma 'sambandhaM' parasparaM mIlanaM karoti dArUNAmiva jatu, ata eva jatusamaM tad audArikAdibandhanam , AdizabdAd vaikriyabandhanam AhArakabandhanaM taijasabandhanaM kArmaNabandhanaM 'jJeyaM jJAtavyamiti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-iha pUrvagRhItairaudArikapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn audArikapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA anyo'nyasaMyuktAn karoti tad audArikazarIrabandhananAma dArupASANAdInAM jaturAlAprabhRtizleSadravyatulyam 1 / pUrvagRhItakriyapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAna vaikriyapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamaM vaikriyazarIrabandhananAma 2 / pUrvagRhItairAhArakazarIrapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn AhArakapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamamAhA 1puTi ka0 kha0 ga0 u0|| 2 pemi gh0|| For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33-36] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 17 rakazarIrabandhananAma 3 / pUrvagRhItaistaijasapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAMstaijasapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamaM taijasazarIrabandhananAma 4 / pUrvagRhItaiH kArmaNapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn kArmaNapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAtiAtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamaM kArmaNazarIrabandhananAma 5 / yadi punaridaM zarIrapaJcakapuralAnAmaudArikAdizarIranAmnaH sAmarthyAgRhItAnAmanyo'nyasambandhakAri bandhanapaJcakaM na syAt tatasteSAM zarIrapariNatau satyAmapyasambandhatvAt pavanAhatakuNDasthitAstImitasaktUnAmivaikatra sthairya na syAditi // 34 // uktaM bandhanakharUpam / idaM ca bandhananAma asaMhatAnAM pudgalAnAM na sambhavati, ato'nyo'nyasannidhAnalakSaNapudgalasaMhateH kAraNaM saGghAtanamAha jaM saMghAya uralAipuggale taNagaNaM va dNtaalii| taM saMghAyaM bandhaNamiva taNunAmeNa paMcavihaM // 35 // . yat karma 'saGghAtayati' piNDIkaroti audArikAdipudgalAn AdizabdAd vaikriyapudgalAn AhArakapudgalAn taijasapudgalAn kArmaNapudgalAn, tatra dRSTAntamAha-'tRNagaNamiva' tRNotkaramivetazcetazca vikSiptaM 'dantAlI' kASThamayI marumaNDalapasiddhA, tat 'saGghAtaM' saGghAtananAma, taJca pUrvoktaM bandhananAmApi 'tanunAnA' zarIrAbhidhAnena paJcavidhaM bhavatIti / tatra bandhananAma pUrvameva bhAvitam / atha saGghAtanAma bhAvyate-audArikasaGghAtanAma vaikriyasaGghAtanAma AhArakasaGghAtanAma taijasasaGghAtanAma kArmaNasaGghAtanAma / tatra yadudayAda audArikazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAna vyavasthApayati tad audArikasaGghAtananAma 1 / yadudayAd vaikriyazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tad vaikriyasaGghAtananAma 2 / yadudayAd AhArakazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tad AhArakasaGghAtananAma 3 // yadudayAt taijasazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tat taijasasaGghAtananAma 4 / yadudayAt kArmaNazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasanidhAnena vyavasthApayati tat kArmaNasaGghAtananAma 5 iti // 35 // __ uktaM paJcadhA bandhananAma paJcadhA saGghAtananAma / samprati "saMte vA panarabaMdhaNe tisayaM" iti (30) gAthAsUcitaM bandhanapaJcadazakaM vyAcikhyAsurAha orAlaviuvvAhArayANa sgteykmmjuttaannN|. nava baMdhaNANi iyarasahiyANaM tinni tesiNc||36|| - audArikavaikriyA''hArakazarIrANAM nava bandhanAnIti yogH| kIdRzAnAM satAm ! ityAha'khakataijasakArmaNayuktAnAm' pratyekaM khakataijasakArmaNAnAM madhyAdanyatareNa yuktAnAmityarthaH / "nava" ti navasaGkhyAni bandhanAni bandhanaprakRtayo bhavantIti / audArikavaikriyAhArakANAM trayANAmapi pratyekaM khanAmnA taijasena kArmaNena ca yogAd dvikasaMyoganiSpannAnyekaikasya audArikAdestrINi trINi bandhanAni bhavanti, teSAM ca trayANAM trikANAM mIlane nava bandhanAnIti / 1Namavi tdegk0|| 2 khakhatai ka0 gh0|| For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tathAhi-audArikaaudArikabandhananAma 1 audArikataijasabandhananAma 2 audArikakArmaNabandhananAma 3, vaikriyavaikriyabandhananAma 1 vaikriyataijasabandhananAma 2 vaikriyakArmaNabandhana. nAma 3, AhArakA''hArakabandhananAma 1 AhArakataijasabandhananAma 2 AhArakakArmaNabandhananAma 3 / tatra pUrvagRhItairaudArikazarIrapudgalaiH saha gRhyamANaudArikapudgalAnAM bandho yena kriyate tad audArikaudArikabandhananAma 1 / yenaudArikapudgalAnAM taijasazarIrapudgalaiH saha sambandhI vidhIyate tad audArikataijasabandhananAma 2 / yenaudArikapudgalAnAM kArmaNazarIrapudgalaiH saha sambandho vidhIyate tad audArikakArmaNabandhananAma 3 / evamanena nyAyenAnyAnyapi bandhanAni vAcyAni / zeSabandhananirUpaNAyAha--'iyaradusahiyANaM tinni" ti itare-khakIyanAmApekSayA'nye taijasakArmaNazarIre, tataH prAkRtatvAdanyathopanyAse'pi dve ca te itare ca dvItare tAbhyAM sahitAni-yuktAni dvItarasahitAni, yadvA "du" ti dvikaM tata itaraca tavikaM cetaradvikaM tena sahitAni itaradvikasahitAni teSAM dvItarasahitAnAm itaradvikasahitAnAM vA, audArikavaikriyAhArakANAmatrApi yojyam , trINi bandhanAni bhavanti / ayamAzayaH-pratyekamaudArikavaikriyAhArakANAM taijasakArmaNAbhyAM yugapat saMyoge trikasaMyogarUpANi trINi bandhanAni bhavanti / tathAhi-audArikataijasakArmaNabandhananAma 1 vaikriyataijasakArmaNabandhananAma 2 AhArakataijasakArmaNabandhananAma 3 / arthaH pUrvokta eva / na kevalameSAmaudArikAdInAmitaradvikasahitAnAmeva trINi bandhanAni bhavanti, kintu "tesiM ca" ti trINIti zabdo DamarukamaNinyAyAdatrApi yojyaH / tato'yamarthaH-tayozcetarazabdavAcyayostaijasakArmaNayoH khanAmnA itareNa ca yoge trINi bandhanAni bhavanti / yathA-taijasataijasabandhananAma 1 taijasakArmaNabandhananAma 2 kArmaNakArmaNabandhananAma 3 / tadevaM nava trINi trINi ca militAni paJcadaza bandhanAnIti / __ atrAha-paJcAnAM zarIrANAM dvikAdiyogaprakAreNa SaDDizatiH saMyogA bhavanti, tattulyabandhanAni ca kasmAt na bhavanti ? ucyate-audArikavaikriyAhArakANAM parasparaviruddhA'nyo'. nyasambandhAbhAvAt paJcadazaiva bhavanti, nAdhikAni / / Aha--yathA paJcadaza bandhanAni bhavanti, evamanenaiva krameNa paJcadaza saGghAtA api kasmAt nAbhidhIyante ? saGghAtitAnAmeva bandhanabhAvAt , tathAhi--pASANayugmasya kRtasaGghAtasyaivottarakAlaM vajraleparAlAdinA bandhanaM kriyate, tadasat , yato loke ye khajAtau saMyogA bhavanti ta eva zubhAH, evamihApi khazarIrapudgalAnAM khazarIrapudgalaiH saha ye saMyogarUpAH saGghAtAste zubhA iti prAdhAnyakhyApanAya paJcaiva saGghAtA abhihitA iti // 36 // -- vyAkhyAtAni paJcadazApi bandhanAni / samprati saMhanananAma SaDvidhamabhidhitsurgAthAyugalamAha saMghayaNamahinicao, taM chaddhA vaz2arisahanArAyaM / taha risahanArAyaM, nArAyaM addhanArAyaM // 37 // kIliya chevaDhaM iha, risaho paTTo ya kIliyA vajaM / ubhao makaDabaMdho, nArAyaM imamurAlaMge // 38 // 1-2 degha bandho kha0 ga0 a0|| For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 37-39] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / saMhanyante-dRDhIkriyante zarIrapudgalA yena tat saMhananam , tacca 'asthinicayaH' kIlikAdirUpANAmasmAM nicayaH-racanAvizeSo'sthinicayaH / tat saMhananaM 'SaDyA' SaTprakArairbhavati / tadyathA-vajraRSabhanArAcaM 1 tathA RSabhanArAcam 2 ihAnukhAro'lAkSaNikaH, nArAcam 3 ardhanArAcaM 4 kIlikA 5 sevArtam 6 / 'iha' pravacane 'RSabhaH' RSabhazabdena pariveSTanapaTTa ucyate, 'vajra vajrazabdena kIlikA'bhidhIyate, 'nArAcaM' nArAcazabdenobhayato markaTabandho bhaNyate / 'idam' asthinicayAtmakaM saMhananam 'audArikAGge audArikazarIra eva, nAnyeSu zarIreSu, teSAmasthirahitatvAt / iti gAthAyugalAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-iha dvayorasmorubhayato markaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyena asmA pariveSTitayorupari tadasthitrayabhedi kIlikAkhyaM vajranAmakamasthi yatra bhavati tad vajraRSabhanArAcam , tannibandhanaM nAma vajaRSabhanArAcanAma 1 / yat punaH kIlikArahitaM saMhananaM tad RSabhanArAcam , tannibandhanaM nAma RSabhanArAcanAma 2 / yatra punarmarkaTabandhaH kevalo bhavati na punaH kIlikA RSabhasaMjJaH paTTazca tad nArAcam , tannibandhanaM nAma nArAcanAma 3 / yatra svekaporzvana markaTabandho dvitIyapArthena ca kIlikA bhavati tad ardhanArAcam, tannibandhanaM nAmA'rdhanArAcanAma 4 / yatra punarasthIni kIlikAmAtrabaddhAnyeva bhavanti tat kIlikAsaMhananam , tannibandhanaM nAma kIlikAnAma 5 / yatra tu parasparaM paryantasparzalakSaNAM sevAmAgatAnyasthIni bhavanti khehAbhyavahAratailAbhyaGgavizrAmaNAdirUpAM ca parizIlanAM nityamapekSante tat sevArtam , tannibandhanaM nAma sevAtanAma 6 / yadvA "chevaTuM" ti dakArasya luptasyeha darzanAt chedAnAm-asthiparyantAnAM vRttaM-parasparasambandhaghaTanAlakSaNaM vartanaM vRttiyatra tat chedavRttam , kIlikApaTTamarkaTabandharahitamasthiparyantamAtrasaMsparzi SaSThamityarthaH / tato yadudayAt zarIre vajraRSabhanArAcasaMhananaM bhavati tad vajraRSabhanArAcasaMhanananAmakarmeti / evamRSabhanArAcAdiSvapi vAcyamiti // 37 // 38 // vyAkhyAsaM SaDidhaM saMhanananAma / samprati SoDhA saMsthAnanAma vivakSurAha samacauraMsaM niggohasAikhujAi vAmaNaM huMDaM / / saMThANA vannA kiNhanIlalohiyahalihasiyA // 39 // samacaturasram 1 "niggoha" tti padaikadeze'pi padaprayogadarzanAt nyagrodhaparimaNDalam 2 sA~di 3 kujam 4 vAmanam 5 huNDam 6 iti SaT 'saMsthAnAni' avayavaracanAtmakazarIrAkRtisvarUpANi zarIre bhavantIti zeSaH / tatra samAH-zAstroktalakSaNA'visaMvAdinyazcatasro'srayaHparyAsanopaviSTasya jAnunorantaram , Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaram , dakSiNaskandhasya vAmajAnunazcAntaram , vAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAntaramiti caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA yatra tat samacaturasram , "suprAtasuzvasudivazArikukSacaturasaiNIpadA'japadaproSThapadabhadrapadam" (si0 7-3-129) iti sUtreNa samAsAnto'pratyayaH, samacaturasraM ca tat saMsthAnaM ca samacaturasrasaMsthAnam / tulyArohapariNAhaH sampUrNalakSaNopetAGgopAGgAvayavaH khAGgulASTAdhikaza 1degkAra bha0 kha0 ga0 hu0|| 2 pArzve ma ka ga / evamagre'pi // 3 sAdi 3 vAmanam 4 kujam 5 hudeg kha0 ga0 ng0|| ka0 7 For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA tocchrayaH sarvasaMsthAnapradhAnaH paJcendriyajIvazarIrAkAra vizeSaH samacaturasrasaMsthAnanibandhanaM nAma samacaturasranAma 1 / nyagrodhavat parimaNDalaM yasya tad nyagrodhaparimaNDalam, yathA nyagrodhaHvaTavRkSa upari sampUrNAvayavo'dhastu hInastathA yat saMsthAnaM nAbherupari sampUrNAvayavam adhastu na tathA tad nyagrodhaparimaNDalam, tannibandhanaM nAma nyagrodhaparimaNDalanAma 2 / saha AdinAstanabhAgarUpeNa yathoktapramANayuktena vartata iti sAdi / sarvamapi hi zarIraM sAdi, tataH sAditvavizeSaNAnyathAnupapatterAdiriha viziSTo jJAtavyaH / tato yatra nAbheradho yathoktapramANayuktamupari ca hInaM tat sAdi saMsthAnam, tannibandhanaM nAma sAdinAma 3 / yatra pANipAdazirogrIvaM yathoktapramANopapannam uraudarAdi ca maDabhaM tat kubja saMsthAnam, tannibandhanaM nAma kubjanAma 4 / yatra punaruraudarAdi yathoktapramANopetaM hastapAdAdikaM ca hInaM tad vAmamasaMsthAnam, tannibandhanaM nAma vAmananAma 5 / anye tu kubjavAmanayorviparItaM lakSaNamAhuH / yatra sarve'pyavayavAH zAstroktapramANahInAMstat sarvatrAsaMsthitaM huNDasaMsthAnam, tannibandhanaM nAma huNDanAma 6 / tato yadudayAd jantuzarIraM samacaturasrasaMsthAnaM bhavati tatkarmApi samacaturasrasaMsthAnanAmeti / evaM nyagrodhaparimaNDalAdiSvapi yojyam / uktaM SoDhA saMsthAnanAma || idAnIM paJcadhA varNanAmA''ha varNAH paJca bhavanti kRSNa 1 nIla 2 lohita 3 haridra 4 sitAH 5 / tatra yadudayAd jantuzarIraM kRSNaM bhavati rAjapaTTAdivat tatkarmApi kRSNanAma 1 / yadudayAdjantuzarIraM marakatAdivad nIlaM bhavati tad nIlanAma 2 / yadudayAd jantuzarIraM lohitaM -raktaM hiGgulAdivad bhavati tad lohitanAma 3 | yadudayAd jantuzarIraM - hAridraM - pItaM haridrAvad bhavati tad hAridranAma 4 / yadudayAd jantuzarIraM sitaM zvetaM zaGkhAdivad bhavati tat sitanAma 5 / kapizAdayastvetatsaMyogenaivotpadyante, na punaH sarvathaitadvilakSaNA iti na darzitAH // 39 // uktaM varNanAma paJcadhA / atha gandhanAma dvidhA''ha-- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir surahidurahI rasA paNa, tittakaDukasAyaaMbilA mahurA / phAsA gurulaghumiukharasIuNhasiNiddharukkhaTTha // 40 // iha gandhazabdaH prakramAd gamyate, tataH surabhigandho durabhigandhazca dvedhA gandhaH / tatra saumu - khyakRt surabhigandhaH, yadudayAd jantuzarIraM karpUrAdivat surabhigandhaM bhavati tat surabhigandhanAma 1 / vaimukhyakRt durabhigandhaH, yadudayAd jantuzarIraM lazunAdivad durabhigandhaM bhavati tad durabhigandhanAma 2 / atrApyubhayasaMyogajAH pRthag noktAH, etatsaMsargajatvAdeva bhedAvivakSaNAt / uktaM dvidhA gandhanAma // atha paJcadhA rasanAmA''ha- rasAH pUrvoktazabdArthAH paJca bhavanti / tathAhi -- tiktakaTukaSAyAmlAzcatvAro madhurazca paJcamaH / tatra zleSmAdidoSahantA nimbAdyAzritastito rasaH / tathA ca bhiSakzAstram -- zleSmANamaruciM pittaM, tRSaM kuSThaM viSaM jvaram / hanyAt tikto raso buddheH, kartA mAtropasevitaH // iti / 1 huNDaM saM0 kha0 0 // 2GgulakAdi kha0 ga0 Ga0 // For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 51 10] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / - yadudayAd jIvazarIra nimbAdivat tiktaM bhavati tat tiktanAma 1 / galAmayAdiprazamano maricanAgarAdyAzritaH kaTuH / yadavAdi kaTurgalAmayaM zophaM, hanti yuktyopasevitaH / dIpanaH pAcako rucyo, bRMhaNo'tikaphApahaH / / yadudayAd jantuzarIraM maricAdivat kaTu bhavati tat kaTunAma 2 / raktadoSAdyapahartA bibhItakA''malakakapirathAdyAzritaH kaSAyaH / yadabhANi raktadoSaM karpha pittaM, kaSAyo hanti sevitaH / rUkSaH zIto gurugrAhI, roSaNazca kharUpataH // yadudayAda jantuzarIraM bibhItakAdivat kaSAyaM bhavati tat kaSAyanAma 3 / agnidIpanAdikRd amlIkAdyAzrito'mlaH / yadabhyadhAyi amlo'midIptikRt snigdhaH, zophapittakaphApahaH / kledanaH pAcano rucyo, mUDhavAtAnulomakaH // yadudayAd jIvazarIramamlIkAdivad amlaM bhavati tad amlanAma 4 / pittAdiprazamakaH khaNDazarkarAdyAzrito madhuraH / yadavAci pittaM vAtaM karpha hanti, dhAtuvRddhikaro guruH / jIvanaH kezakRd bAlavRddhakSINaujasAM hitaH // yadudayAda jantuzarIramikSvAdivad madhuraM bhavati tad madhuranAma 5 / sthAnAntare stambhitAhAravidhvaMsAdikartA sindhulavaNAdyAzrito lavaNo'pi rasaH paThyate, sa ceha nopAtaH, madhurAdisaMsargajatvAt tadabhedena vivakSaNAt / sambhAvyate ca tatra mAdhuryAdisaMsargaH, sarvarasAnAM lavaNaprakSepa eva khAdutvopapatteriti / abhihitaM paJcadhA rasanAma // __ adhunA sparzanAma aSTadhA prAha-spRzyanta iti sparzAH 'aSTau' aSTasaGkhyAkA bhavanti / sathAhi-guru1laghuramRdu3khara4 zIta5uSNadasnigdha7rUkSAH 8 iti / tatrAdhogamanaheturayogolakAdigato guruH 1 / prAyastiryagUrdhvagamanaheturarkatUlAdinizrito laghuH 2 / sannatikAraNaM tinisalatAdigato mRduH 3 / stabdhatAdikAraNaM dRSadAdigataH kharaH 4 / dehastambhAdihetuH pAleyAdyAzritaH zItaH 5 / AhArapAkAdikAraNaM jvalanAdyanugata uSNaH 6 / pudgaladravyANAM mithaH saMyujyamAnAnAM bandhanibandhanaM tailAdisthitaH snigdhaH 7 / pudgaladravyANAM mitho'saMyujyamAnAnAmabandhanibandhanaM bhasmAdyAdhAro rUkSaH 8 / etatsaMsargajAstu noktAH, eSvevAntarbhAvAditi / tato yadudayAda jantuzarIraM guru bhavati vajrAdivad tad gurusparzanAma 1 / yadudayAda jantuzarIramarkatUlAdivad laghu bhavati tad laghusparzanAma 2 / yadudayAd jantuzarIraM haMsarUtAdivad mRdu bhavati tad mRdusparzanAma 3 / yadudayAd jantuzarIraM kharaM-karkazaM pASANAdiva bhavati tat kharasparzanAma 4 / yadudayAd jantuzarIraM zItaM-zItalaM mRNAlAdivad bhavati tat zItasparzanAma 5 / yadudayAd jantuzarIraM hutabhujAdivad uSNaM bhavati tad uSNasparzanAma 6 / yadudayAd jantuzarIraM ghRtAdivat khigdhaM bhavati tat snigdhasparzanAma 7 / yadudayAda jantuzarIraM For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 52 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA bhUtyAdivad rUkSaM bhavati tad rUkSasparzanAma 8 // 40 // uktamaSTadhA sparzanAma / idAnIM varNAdicatuSkottaraviMzatibhedAnAM zubhAzubhatvayorabhidhitsayA prAha - nIlakasiNaM dugaMdhaM, tittaM kaDDayaM guruM kharaM rukkhaM / sIyaM ca asuhanavagaM, ikkArasagaM subhaM sesaM // 41 // 'nIlakRSNaM' nIlakRSNAkhye karmaNI azubhe, durgandhanAma, "tittaM kaDuyaM" iti tiktakaTuke rasanAmnI, guru kharaM rUkSaM zItaM ceti catvAri sparzanAmAni / etAni ca sarvANyapi samuditAni kimucyate? ityAha-'azubhanavaka' nava prakRtayaH parimANamasya prakRtivRndasya tad navakam , azubhaM ca tad navakaM ca azubhanavakam / 'ekAdazakam' ekAdarzaprakRtisamUharUpaM, yathA raktapItazvetavarNAH, surabhigandhaH, madhurA'mlakaSAyarasAH, laghumRdusnigdhoSNaspazoM iti 'zubhaM' zubhavipAkavedyatvAt zubhasvarUpam / kIdRzaM tat ? ityAha-'zeSaM' kuvarNanavakAd avaziSTam , ko'rthaH / kuvarNanavakAt zeSA ekAdaza varNAdibhedAH zubhavarNaikAdazakamucyata iti // 41 / / adhunA gatinAmAtidezenA''nupUrvIcatuSTayam , AnupUrvIsambandhenottaratropayogiprakRtisamudAyasavAhinarakadvikAdirUpaM saMjJAntaraM, vihAyogatidvikaM cAbhidhAtumAha--- cauha gai vvaSNupuvvI, gaipugvidugaM tigaM niyaaujuyN| puvvIudao vakke, suha asuha vasudR vihagagaI // 42 // caturghA gatirivA''nupUrvI prAguktarUpA bhavati / ko'rthaH?--gatyabhidhAnavyapadezyamAnupUInAma, tato nirayAnupUrvItiryagAnupUrvImanuSyAnupUrvIdevAnupUrvIbhedata AnupUrvInAma caturdhati tAtparyam / tatra narakagatyA nAmakarmaprakRtyA sahacaritA''nupUrvI narakagatyAnupUrvI, tatsamakAlaM cAsyA vedyamAnatvAt tatsahacaritatvam / evaM tiryagmanuSyadevA''nupUryo'pi vaacyaaH| "gaipuvidugaM" ti iha pUrvIzabdenA''nupUrvI bhaNyate, AnuzabdalopaH "te lugvA" (si0 3-2108) iti sUtreNa, yathA devadattaH devaH dattaH iti / tato narakAdigatinarakAdyAnupUrvIkharUpaM narakAdidvikamucyate / tadeva trikamabhidhIyate-gatipUrvIdvikamiha kAkAkSigolakanyAyena sambadhyate / kIdRzaM tad ? ityAha-nijAyuryutaM' narakAdyAyuSkasamanvitaM narakAditrikamucyata iti hRdayam / upalakSaNatvAd vaikriyaSaTkaM vikalatrikam audArikadvikaM vaikriyadvikam AhArakadvikam agurulaghucatuSkaM vaikriyASTakamityAdyanuktaM saMjJAntaraM grAhyam / tatra devagatirdevAnupUrvI narakagatirnarakAnupUrvI vaikriyazarIraM vaikriyAGgopAGgamiti vaikriyaSaTkam / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM jAtayo vikalatrikam / audArikazarIraM audArikAGgopAGgamityaudArikadvikam / vaikriyazarIraM vaikriyAGgopAGgamiti vaikriyadvikam / AhArakazarIram AhArakAGgopAGgamityAhArakadvikam / devagatirdevAnupUrvI devAyurnarakagatirnarakAnupUrvI narakAyu kriyazarIraM vaikriyAGgopAGgamiti vaikriyASTakam / agurulaghu1upaghAta2parAghAta3ucchvAsa4lakSaNamagurulaghucatuSkamiti / nanu AnupUrvyA udayo narakAdiSu kimRjugatyA gacchata Ahokhi vakragatyA ? ityAzaGkayAha-"pubIudao vakke" tti pUrvyAH-AnupUrvyA vRSabhasya nAsikArajju1degzasaGkhyAprakRdeg kha0 ga0 ng0|| For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 41-44] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 53 kalpAyA udayaH-vipAko vakra eva bhavati / ayamarthaH-narake dvisamayAdivakreNa gacchato jIvasya narakAnupUrvyA udayaH, tiryakSu dvisamayAdivakreNa jIvasya gacchatastiryagAnupUrvyA udayaH, manuSyeSu dvisamayAdivatreNa gacchato jIvasya manuSyAnupUrvyA udayaH, deveSu dvisamayAdivazeNa gacchato jIvasya devAnupUrvyA udayaH / uktaM ca bRhatkarmavipAke narayAuyassa udae, narae vakkeNa gacchamANassa / narayANupubiyAe, tahi~ udao annahiM natthi // (gA0 122) evaM tirimaNudeve, tesu vi vakkeNa gacchamANassa / tesimaNupubiyANaM, tahiM udao annahiM natthi // (gA0 123) tathA vihAyasA-AkAzena gatirvihAyogatiH, sA dvidhA--'zubhA' prazastA 'azubhA' aprazastA / krameNodAharaNamAha--"vasuTTa" ti vRSaH-vRSabhaH saurabheyo balIvarda iti yAvat , tato vRSasya upalakSaNatvAd gajakalabharAjahaMsAdInAM prazastA vihAyogatiH / uSTra:-karabhaH kramelaka iti yAvat , tata uSTrasya upalakSaNatvAt kharatiDDAdInAmaprazastA vihAyogatiriti // 42 // vyAkhyAtAH piNDaprakRtInAmuttarabhedAH, sAmpratamaSTau pratyekaprakRtIrabhighitsurAha--.. paraghAuyA pANI, paresi baliNaM pi hoi duddhriso| UsasaNaladdhijutto, havei uusaasnaamvsaa||43|| parAn Ahanti-paribhavati parairvA na hanyate-nAbhibhUyata iti parAghAtam , tannibandhanaM nAma parAghAtanAma / tataH 'parAghAtodayAt' parAghAtanAmakarmavipAkAt 'prANI' jantuH 'pareSAm' anyeSAM 'balinAmapi balavatAmapi AstAM durbalAnAmityapizabdArthaH, 'bhavati' jAyate 'durdharSaH' anabhibhavanIyamUrtiH / ayamarthaH-yadudayAt pareSAM duSpradharSaH-mahaujakhI darzanamAtreNa vAksauSThavena vA mahAbhUpasabhAmapi gataH sabhyAnAmapi kSobhamutpAdayati pratipakSapratibhApratighAtaM ca karoti tat parAghAtanAmetyarthaH 1 / 'ucchAsanAmavazAd' ucchAsanAmakarmodayena 'uccasanalabdhiyukto bhavati' ucchAsailabdhisamanvito jAyate, yadudayAd uccasanalabdhirAtmano bhavati tad ucchAsanAma 2 / sarvalabdhInAM kSAyopazamikatvAd audayikI labdhirna sambhavatIti cet , naitadasti, vaikriyAhArakalabdhInAmaudayikInAmapi sambhavAd, vIryAntarAyakSayopazamo'pi cAtra nimittIbhavatIti satyapyaudayikatve kSAyopazamikavyapadezo'pi na virudhyate // 43 // ravibiMbe u jiyaMgaM, tAvajuyaM AyavAu na u jalaNe / jamusiNaphAsassa tahi, lohiyavannassa udau tti // 44 // 'AtapAd' AtapanAmodayAd jIvAnAmaGgaM-zarIraM 'tApayutaM' khayamanuSNamapyuSNaprakAzayukta bhavati / Atapasya punarudayo ravibimba eva, tuzabda evakArArthaH / ko'rthaH ?-bhAnumaNDalAdipArthivazarIreSveva 'na tu' na punaH 'jvalane' hutabhuji / atra yuktimAha-'yad' yasmAt kAraNAt 'tatra' jvalane-jvalanajantuzarIre tejaskAyazarIra ityarthaH uSNasparzasyodayastathA 1 narakAyuSa udaye narake vakreNa gacchataH / narakAnupUrvyAstatrodayo'nyatra nAsti // evaM tiryagmanuSyadeveSu teSvapi vakreNa gacchataH / teSAmAnupUrvINAM tatrodayo'nyatra nAti // 2 degsaniHzvAsala kha0 ga0 a0|| For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopataH [gAthA lohitavarNasyodaya iti, tejaskAyazarIrANyevoSNasparzIdayenoSNAni lohitavarNanAmodayAttu prakAzayuktAni bhavanti, na tvAtapodayAditi bhAvaH / yadudayAd jantuzarIrANyAtmanA'nuSNAnyapyuSNaprakAzarUpamAtapaM kurvanti tad AtapanAmetyarthaH 3 // 14 // aNusiNapayAsarUvaM, jiyaMgamujoyae ihujjoyaa| jaidevuttaravikiyajoisakhajjoyamAi vva // 45 // iha 'udyotAd' udyotanAmodayena 'jIbAGga' jantuzarIram 'udyotate' udyotaM karoti, katham ? ityAha--anuSNaprakAzarUpam , uSNaprakAzarUpaM hi vahirapyudyotata iti tadvyavacchedArthamanuSNaprakAzarUpamityuktam / Aha ka ivodyotodayAd jantuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotaM kurvanti ? ityAha--yatidevottaravaikriyajyotiSkakhadyotAdaya iva' tatra yatayazca-sAdhavaH devAzca-surAH yatidevAH, yatidevairmUlazarIrApekSayottarakAlaM kriyamANaM vaikriyaM yatidevottaravaikriyam , jyotiSkAH-candragrahanakSatratArAH, khadyotAH-pratItAH, tato yatidevottaravaikriyaM ca jyotiSkAzca khadyotAzca te AdiryeSAM ranauSadhIprabhRtInAM te yatidevottaravaikriyajyotiSkakhadyotAdayasta iva / atra makAro'lAkSaNikaH / ayamarthaH-yathA yatidevottaravaikriyaM candragrahAdijyotiSkAH khadyotA ratnauSadhIprabhRtayazcAnuSNaprakAzAtmakamudyotaM vidadhati tathA yadudayAd jantuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotamAtanvanti tad udyotanAmetyarthaH 4 // 45 // aMgaM na guru na lahuyaM, jAyai jIvassa agurulhuudyaa| tittheNa tihuyaNassa vi, pujjo se udao kevlinno||46|| - 'agurulaghUdayAd' agurulaghunAmodayena jIvasya 'aGgaM' zarIraM na guru na laghu 'jAyate' bhavati kintu aguruladhu / yata ekAntagurutve hi voDhumazakyaM syAt , ekAntalaghutve tu vAyumA'pahriyamANaM dhArayituM na pAryeta / yadudayAd jantuzarIraM na guru na laghu nApi gurulaghu kimtvagurulaghupariNAmapariNataM bhavati tad agurulaghunAmetyarthaH 5 / 'tIrthena' tIrthakaranAmakarmavazAt 'tribhuvanasyApi' devamAnavadAnavalakSaNatrilokalokasyApi 'pUjyaH' aryacanIyo bhavati / 'se' tasya tIrthakaranAmakarmaNaH 'udayaH' vipAkaH 'kevalinaH' utpannakevalajJAnasyaiva / yadudayAt jIvaH sadevamanujAsuralokapUjyamuttamottamaM "titthaM bhaMte ! titthaM titthayare titthaM ? goyamA! arihA tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvanne samaNasaMghe paDhamagaNahare vA // " (bhaga0 za0 20 u08 patra 792-2) iti paramamunipraNItadharmatIrthasya pravartayitRpadamavApnoti sat tIrthakaranAmetyarthaH 6 // 46 // aMgovaMganiyamaNaM, nimmANaM kuNai sutthaarsmN| uSaghAyA uvahammai, sataNuvayavalaMbigAIhiM // 47 // 'nirmANa' nirmANanAma 'aGgopAGganiyamanam' aGgapratyaGgAnAM niyatapradezavyavasthApanaM 'karoti' bidadhAti, aMta evedaM 'sUtradhArasamaM' sUtrabhRtkalpam / yadudayAd jantuzarIreSvaGgopAGgAnAM 1 tIrtha bhadanta ! tIrtham ? tIrthakarastIrtham ? gautama ! ahaMstAvaniyamAt tIrthaGkaraH, tIrtha punazcaturvarNaH zramaNasa prathamagaNabharo vA // 3vataH sU0 kh0|| For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15-18] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / pratiniyatasthAnavRttitA bhavati tat sUtradhArakalpaM nirmANanAmetyarthaH / tadabhAve hi tadbhutaka kalpairaGgopAGganAmAdibhirnirvartitAnAmapi ziraudarAdInAM sthAnavRtteraniyamaH syAt 7 / 'upaghAtAda' upaghAtanAmodayAd 'upahanyate' vinAzyate jantuH, kai? ityAha-khA-svakIyA tanuH-zarIraM khatanustasyA avayavAH-aMzA ye lambikAdayaH, AdizabdAt pratijihvAcauradantAdiparigrahastaiH, "sataNuvayava" ityatra akAralopaH prAkRtatvAt / yadudayAt khazarIrAntaHpravardhamAnairlambikApratijihAcauradantAdibhirjanturupahanyate tad upaghAtanAmetyarthaH 8 // 47 // vyAkhyAtA aSTau pratyekaprakRtayaH / sAmprataM trasadazakaM vyAkhyAnayannAha biticaupaNiMdiya tasA, bAyarao bAyarA jiyA thuulaa| niyaniyapajjattijuyA, pajjattA lddhikrnnehiN||48|| trasyanti-uSNAdyabhitaptAH santo vivakSitasthAnAd udvijante gacchanti ca chAyAdyAsevanArtha sthAnAntaramiti trasAH, tatparyAyavipAkavedyaM karmApi trasanAma / tataH 'sAt sanAmodayAda jIvAH "biticaupaNidiya" tti indriyazabdasya pratyekaM yogAd dve indriye sparzanarasanalakSaNe yeSAM te dvIndriyAH, zaGkhacAndanakakapardajalUkAkRmigaNDolakapUtarakAdayo bhavanti / trINi sparzanarasanaghrANalakSaNAnIndriyANi yeSAM te trIndriyAH, yUkAmatkuNagardabhendragopakakunthumaitkoTakAdayaH / catvAri sparzanarasanaghrANacakSurlakSaNAnIndriyANi yeSAM te caturindriyAH, makSikAbhramaramazakavRzcikAdayaH / paJca sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrarUpANIndriyANi yeSAM te paJcendriyAH, matsyamakaraharihariNasArasarAjahaMsanarasuranArakAdayo bhavantIti / yadudayAda jIvAstrasA dvitricatuHpaJcendriyA bhavanti tat trasanAmetyarthaH 1 / 'bAdarAd' bAdaranAmodayAd 'jIvAH' jantavo bAdarAH-sthUlA bhavanti / ___ bAdaratvaM ceha na cakSurmAhyatvamiSTam , bAdarasyApyekaikasya pRthivyAdizarIrasya cakSurmAhyatvAbhAvAt / tasmAd jIvavipAkitvena jIvasyaiva kazcid bAdarapariNAmaM janayati etad, na pudgaleSu, kintu jIvavipAkyapyetat zarIrapudgaleSvapi kAJcidapyabhivyaktiM darzayati / tena bAdarANAM bahutarasamuditapRthivyAdInAM cakSuSA grahaNaM bhavati, na sUkSmANAm / jIvavipAkikarmaNaH zarIre khazaktiprakaTanamayuktamiti cet, naivam , jIvavipAkyapi krodho bhrUbhaGgatrivalItaraGgitAlikaphalakakSaratkhedajalakaNanetrAdyAtAmratvaparuSavacanavepathuprabhRtivikAraM kupitanarazarIre'pi darzayati, vicitratvAt karmazakteriti / __ yadudayAd jIvA bAdarA bhavanti tad bAdaranAmetyarthaH 2 / 'paryAptAt' paryAptanAmodayAd jIvA nijanijaparyAptiyutA bhavanti / tatra paryApti ma pudgalopacayajaH pudgalagrahaNapariNamanahetuH zaktivizeSaH, sA ca viSayabhedAt SoDhA-AhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indriyaparyAptiH 3 ucchAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaHparyAptiH 6 ceti / tatra yayA bAhyamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH 1 / yayA rasIbhUtamAhAraM rasAmugmAMsamedo'sthimajjAzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH 2 / yayA dhAturUpatayA pariNa 1degmarkoTakA kha0 gha0 ng0|| For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA mitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH 3 / yayA punarucchAsapAyogyavargaNAdalikamAdAya ucchvAsarUpatayA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA ucchvAsaparyAptiH / yayA tu bhASAprAyogyavargaNAdravyaM gRhItvA bhASAtvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA bhASAparyAptiH 5 / yayA punarmanoyogyavargaNAdalikaM gRhItvA manastvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA manaHparyAptiH 6 / etAzca yathAkramamekendriyANAM dvIndriyatrIndriyacaturindriyA'saMjJipaJcendriyANAM saMjJipaJcendriyANAM ca catuHpaJcaSaTsaGkhyA bhavanti / tathA vaikriyazarIriNAM zarIraparyAptirevaikA AntarmohUrtikI, zeSAH paJcApyekasAmayikyaH / audArikazarIriNAM punarAhAraparyAptirevaikA ekasAmayikI, zeSAH punarAntarmohUrtikyaH / Aha ca veviyapajjatI, sarIra aMtamuhu sesa igasamayA / AhAre igasamayA, sesA aMtamuhu orAle // tataH paryAptayo vidyante yeSAM "abhrAdibhyaH" (si07-2-46) iti apratyaye te paryAptAH, tadvipAkavedyaM karmApi paryAptanAma / yadudayAt khaparyAptiyuktA bhavanti jIvAstat paryAptanAmetyarthaH 3 te ca paryAptA dvidhA-labdhyA karaNaizca / tatra ye khayogyaparyAptIH sarvA api samarthya niyante nArvAk te labdhiparyAptAH; ye ca punaH karaNAni-zarIrendriyAdIni nirvartitavantaste karaNaparyAptA iti / nanu ca zarIraparyAptyaiva zarIraM bhaviSyati, kiM prAgabhihitena zarIranAmnA ?, naitadasti, sAdhyabhedAt / tathAhi--zarIranAmno jIvena gRhItAnAM pudgalAnAmaudArikAdizarIratvena pariNatiH sAdhyA, zarIraparyApteH punarArabdhazarIrasya parisamAptiriti / atha prAguktenocchAsanAmnaivocchrasanasya siddhatvAd ihocchrAsaparyAptirnirviSayeti, naivam , satImapyucchAsanAmodayena janitAmucchsanalabdhimAtmA zaktivizeSarUpAmucchAsaparyAptimantareNa vyApArayituM na zaknuyAt / yathA hi zarIranAmodayena gRhItA apyaudArikAdizarIrapudgalAH zaktivizeSarUpAM zarIraparyAptiM vinA zarIrarUpatayA pariNamayituM na zakyanta iti zarIranAmnaH pRthag iSyate zarIraparyAptiH, evamatrApyucchAsanAmnaH pRthagucchAsaparyAptireSTavyA, tulyayuktitvAditi // 48 // patteya taNU patteudayeNaM daMtaahimAi thirN| nAbhuvari sirAi suha, subhagAo savvajaNaiho // 49 // 'pratyekodayena' pratyekanAmakarmodayavazAd jantUnAM pratyekaM tanuH' pRthak pRthak zarIraM bhavati, yadudayAd ekaikasya jantorekaikaM zarIramaudArikaM vaikriyaM vA bhavati tat pratyekanAmetyarthaH 4 / 'sthiraM' sthiranAmodayena dantA'sthyAdi nizcalaM bhavati, yadudayAt ziro'sthigrIvAdInAmavayavAnAM sthiratA bhavati tat sthiranAmetyarthaH 5 / 'zubhaM' zubhanAmodayAt nAbhyupari ziraAdirbhavati, yadudayAd nAbheruparyavayavAH zubhA bhavanti tat zubhanAma, ziraHprabhRtibhiH spRSTaH paro hRSyatIti teSAM zubhatvam 6 / 'subhagAt' subhaganAmodayena sarvajaneSTo bhavati, 1 vaikriyaparyAptiH zarIre AntamauhUrtikI zeSA eksaamyikyH| AhAre (paryAptiH) ekasAmayikI zeSA AntauMhUrtikya audArike // For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org athavA 49-50 ] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 11 89 11 yadudayAd anupakAryapi sarvasya manaH priyo bhavati tat subhaganAmetyarthaH 7 / tadabhyadhAyi-- aNuvaka va bahUNaM, hoi pio tassa subhaganAmudao ti / subhagudara vihu koI, kaMcI Asajja dUbhago jai vi / jAya tosAo, jahA abhavANa titthayaro || susarA mahurasuhajhuNI, AijjA savvaloyagajjhavao / jasao jasakitti io, thAvaradasagaM vivajjatthaM // 50 // 'sukharAt' sukharanAmodayena madhuraH - mAdhuryaguNAlaGkRtaH sukhayatIti sukhaH - sukhado dhvaniHsvaro bhavati, yadudayAd jIvasya kharaH zrotraprItiheturbhavati tat sukharanAmetyarthaH 8 / 'Ade-' yAd' AdeyanAmodayena sarvalokena samastajanena grAhyam - AdeyaM vacaH - vacanaM yasya sa tathA, yadudayAd yatkiJcidapi bruvANo jIvaH sarvasyopAdeyavacano bhavati, darzanasamanantarameva tasyAbhyutthAnAdi samAcarati tad AdeyanAmetyarthaH 9 / "jasau" ttiM yazaH kIrtinAmodayAd yazaH - kIrtirbhavati / tatra sAmAnyatastapaH zaurya tyAgAdisamupArjitayazasA kIrtanaM - saMzabdanaM zlAghanaM yazaH kIrtirucyate / yadvA dAnapuNyakRtA kAMtiH, parAkramakRtaM yazaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 57 eka diggAminI kIrtiH, sarvadiggAmukaM yazaH / 10 iti / vyAkhyAtaM trasadazakam / samprati sthAvaradazakaM vyAcikhyAsuratidizati - 'itaH ' trasadRza - kAt sthAvaradazakaM 'viparyastaM' viparItArthaM bhavati / tathAhi -- tiSThantItyevaMzIlA uSNAdyabhitApe'pi tatparihArA'samarthAH sthAvarAH, "sthezabhAsapisakaso varaH " (si0 5-2-82) iti varapratyayaH, pRthivIkAyikA aSkAyikAstejaskAyikA vAyukAyikA vanaspatikAyikA ekendriyAH, tadvipAkavedyaM karmApi sthAvaranAma / tejovAyUnAM tu sthAvaranAmodaye'pi calanaM khAbhAvikameva, na punaruSNAdyabhitApena dvIndriyAdInAmiva viziSTam 1 iti / yadudayAt sUkSmAH pRthivIkAyikAdayaH paJca bhavanti tadapi jIvavipAki sUkSmanAmakarma 2 iti / yadudayAt pUrvoktakhayo - gyaparyAptiparisamAptivikalA jantavo bhavanti tad aparyAptanAma, aparyAptayo vidyante yeSAM paryAptA iti kRtvA, tannibandhanaM nAma aparyAptanAma / tatra dvedhA aparyAptAH - labdhyA karaNaizca / tatra ye'paryAptakA eva santo mriyante, na punaH svayogyaparyAptIH sarvA api samarthayanti te labdhyaparyAptAH / ye punaH karaNAni - zarIrendriyAdIni na tAvat nirvartayanti, atha cAvazyaM purasvAd nirvartayiSyanti te karaNAparyAptAH / iha caivamAgamaH -- labdhyaparyAptA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva mriyante nArvAkU, yasmAdAgAmibhavAyurbaddhA mriyante sarva eva dehinaH, taccAhArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyata iti 3 / yadudayAd anantAnAM jIvAnAM sAdhAraNam-ekaM zarIraM bhavati tat sAdhAraNanAma 4 / yadudayAt karNa jihvAdyavayavA For Private and Personal Use Only 1 anupakRte'pi bahUnAM bhavati priyastasya subhaganAmodayaH // subhagodaye'pi khalu kazcit kazcidAsAdya durbhago yadyapi / jAyate taddoSAt yathA'bhavyAnAM tIrthaMkaraH // 2 degtti yazasaH yazonAmakarmodayena yazaHkI ga0 // kra0 8
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA asthirAH-capalA bhavanti tad asthiranAma 5 / yadudayAd nAmeraghaH pAdAdInAmavayavAnAmazubhatA bhavati tad azubhanAma, pAdAdinA hi spRSTaH paro ruSyatIti teSAmazubhatvam / kAminIvyavahAreNa vyabhicAra iti cet , naivam , tasya mohanibandhanatvAt , vastusthitizceha cintyata iti 6 / yadudayavazAd upakArakRdapi janasyA'priyo bhavati tad durbhaganAma / uktaM ca ___uvagArakArago vi hu, na ruccaI dUbhago u jassudae / 7 iti / yadudayAt kharabhinnahInakharo bhavati tad duHkharanAma 8 / yadudayavazAd yuktiyuktamapi bruvANo nA''deyavacano bhavati na ca loko'bhyutthAnAdi tasya karoti tad anAdeyanAma 9 / yadudayAt pUrvapradarzite yazaHkIrtI na bhavatastad ayazaHkIrtinAma 10 iti // 50 // ___ vyAkhyAtaM dvicatvAriMzadbhedaM trinavatibhedaM vyuttarazatabhedaM saptaSaSTi bhedaM SaSThaM nAma / samprati dvibhedaM gotrakarmAbhidhitsurAha goyaM duhucanIyaM, kulAla iva sughaDabhuMbhalAIyaM / vigdhaM dANe lAbhe, bhoguvabhogesu virie ya // 51 // gotraM prAgvarNitazabdArtha 'dvidhA' dvibhedam , katham ? ityAha-'uccanIcaM' uccaM ca nIcaM ca uccanIcam , uccairgotraM nIcairgotramityarthaH / etacca 'kulAla iva' kumbhakAratulyam / zobhano ghaTaH sughaTaH-pUrNakalazaH, bhumbhalaM-madyasthAnam, sughaTabhumbhale AdI yasya tatkRtopakaraNasya tat sughaTabhumbhalAdi karotIti zeSaH / ayamatra bhAvaH-yathA hi kulAlaH pRthivyAstAdRzaM pUrNakalazAdirUpaM karoti yAdRzaM lokAt kusumacandanAkSatAdibhiH pUjAM labhate, sa eva bhumbhalAdi tAdRzaM vidadhAti yAdRzamaprakSiptamadyamapi lokAd nindA labhate; tathA yadudayAd nirdhanaH kurUpo buddhyAdiparihINo'pi puruSaH sukulajanmamAtrAdeva lokAt pUjAM labhate tad uccairgotram 1; yadudayAt punarmahAdhano'pratirUparUpo buddhyAdisamanvito'pi pumAn viziSTakulAsbhAvAd lokAd nindAM prApnoti tad nIcairgotram 2 iti / uktaM dvividhaM gotrakarma // atha vighnakarma paJcadhA vyAkhyAnayannAha--"vigdhaM dANe lAbhe" ityaadi| vizeSeNa hanyantetadAnAdilabdhayo vinAzyante'neneti vighnam-antarAyakarma / tacca viSayabhedAt paJcadheti darzayati-dIyata iti dAnaM tasmin , labhyata iti lAbhastasin, bhujyate-sakRdupabhujyata iti mogaH puSpAhArAdiH, upeti-punaHpunarbhujyata iti upabhogo bhavanA''sanA'GganAdi / uktaM ca saha bhujai ti bhogo, so puNa AhArapupphamAIsu / / uvabhogo u puNo puNa, uvabhujjai bhavaNavaNiyAI // (bR0ka0vi0 gA0 165) tato bhogazca upabhogazca bhogopabhogau tayoH, prAkRtavazAca dvirvacanasthAne bahuvacanaM bhavati, yadAhuH zrIhemacandrasUripAdAH svaprAkRtalakSaNe-"dvivacanasya bahuvacanam" ( si08-3130) iti / vizeSeNa Iryate-ceSTyate'neneti vIryam , yadvA vividham-anekaprakAramIrayati yat prANinaM kriyAsu tad vIrya sAmarthya zaktiriti paryAyAstasmin 'caH' samuccaye, sarvatra vina 1 upakArakArako'pi hi na rocate durbhagastu yasyodaye // 2 degvanavasanAjha ga0 Ga0 // 3 sakRbhujyate iti bhogaH sa punarAhArapuSpAdiSu / upabhogastu punaH punarupabhujyate bhavanavanitAdi / For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 51-53] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 59 miti yojyam / viSayasaptamI ceyaM sarvatra / tato dAnAdiviSaya medato dAnAdiviSayaM paJcadhA vinaM karma bhavatIti vAkyAkSarArthaH / bhAvArthastvayam ---- satyapi dAtavye vastuni, Agate ca guNavati pAtre, jAnannapi dAnaphalaM, yadadyAd dAtuM notsahate tad dAnAntarAyam 1 | yadudayAd viziSTe'pi dAtari, vidyamAne'pi deye vastuni yAcJAkuzalo'pi yAcako na labhate tad lAbhAntarAyam 2 / yadudayAt sati vibhavAdau sampadyamAne cAhAramAtyAdau viratihIno'pi na bhuGkte tad bhogAntarAyam 3 / yadudayAd vidyamAnamapi vastrAlaGkArAdi nopabhuGkte tad upabhogAntarAyam 4 / yadudayavazAd balavAn nIrujo vayaHstho'pi ca tRNakubjIkaraNe'pyasamarthastad vIryAntarAyam 5 iti // 51 // etacca bhANDAgArikasamamiti darzayannAha - sirihariyasamaM eyaM, jaha paDikUleNa teNa rAyAI / na kuNai dANAIyaM, evaM viggheNa jIvo vi // 52 // zriyo gRhaM zrIgRhaM-bhANDAgAraM tad vidyate yasya sa zrIgRhika: - bhANDAgArikastena samaMtulyametadantarAyakarma / yathA 'tena' zrIgRhikeNa 'pratikUlena' ananukUlena 'rAjAdiH rAjA --.. nRpatiH, AdizabdAt zreSThIzvaratalavarAdiparigrahaH 'na karoti' kartuM na pArayati dAnAdi, AdizabdAd lAbhabhogopabhogAdigrahaNam / 'evam' amunA zrIgRhikadRSTAntena 'vighnena' antarAyakarmaNA 'jIvo'pi' janturapi dAnAdi kartuM na pArayatIti // 52 // vyAkhyAtaM paJcavidhamantarAyaM karma, tadvyAkhyAne ca samarthitA " iha nANadaMsaNAvaraNa veya" ( gA03 ) ityAdimUlagAthA / atha " kIrai jieNa heUhi~ jeNa to bhannae kammaM " ( gA0 1) ityAdau yaduktaM tadvyAkhyAnArthaM yasya karmaNo ye bandhahetavastAn kvacana hetudvAreNa vA'pi ca hetumadvAreNa didarzayiSurAha - paDiNIyattaNa ninhava, uvadhAya paosa aMtarAyaNaM / accAsAyaNayAe, AvaraNadugaM jio jayai // 53 // 'AvaraNadvikaM' jJAnAvaraNadarzanAvaraNarUpaM jIvaH 'jayati' dhAtUnAmanekArthatvAd banAtIti sambandhaH / tatra jJAnasya-matyAderjJAninAM - sAdhvAdInAM jJAnasAdhanasya - pustakAdeH 'pratyanIkatvena' tadaniSTAcaraNalakSaNena 'nihnavena' na mayA tatsamIpe'dhItamityAdikharUpeNa 'upaghAtena' mUlato vinAzasvarUpeNa 'pradveSeNa' AntarAprItirUpeNa 'antarAyeNa' bhaktapAnavasanopAzrayalAbhanivAraNalakSaNena 'atyAzAtanayA' ca jAtyAdyuddhaTTanAdihIlArUpayA jJAnAvaraNaM karma jayatIti sarvatra draSTavyam / etaccopalakSaNam, ato jJAnyavarNavAdena AcAryopAdhyAyAdya vinayenA'kAlakhAdhyAyakaraNena kAle ca svAdhyAyA'vidhAnena prANivadhA'nRtabhASaNastainyA'brahmaparigraharAtribhojanA'vi - ramaNAdibhizca jJAnAvaraNaM jayatItyAdyapi vaktavyamiti / evaM darzanAvaraNe'pi vAcyam, navaraM darzanAbhilApo vaktavyaH / tathAhi -- darzanasya - cakSurdarzanAderdarzaninAM - sAdhvAdInAM darzanasAsAdhanasya-zrotranayananAsikAdeH sammatyanekAntajayapatAkAdipramANazAstra pustakAdervA pratyanI - ketvena-tadaniSTAcaraNalakSaNena, nihnavena - na mayA tatsamIpe'dhItamityAdikharUpeNa, upaghAtena1 deg'tha ca kha0 ga0 Ga0 // 2 kalanihavopaghAtAntarAyAtyAzAtanAdibhirdarza' ka0 gha0 pustakayorevaM pAThaH // For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA mUlato vinAzena, pradveSeNa-AntarAprItyAtmakena, antarAyeNa-bhaktapAnavasanopAzrayalAbhanivarANena, atyAzAtanayA ca-jAtyAdihIlayA darzanAvaraNaM karma jayatIti sarvatra draSTavyam / upalakSaNamidam , ato darzaninAM dUSaNagrahaNena zravaNakartananetrotpATananAsAchedajihvAvikartanAdinA prANivadhA'nRtabhASaNastainyA'brahmaparigraharAtribhojanA'viramaNAdibhizca darzanAvaraNaM jayatItyAdyapi vaktavyam / yadavAdi zrIhemacandrasUriprabhupAdaiH jJAnadarzanayostadvat , taddhetUnAM ca ye kila / vighnanivapaizUnyA''zAtanAghAtamatsarAH // te jJAnadarzanAvArakarmahetava AzravAH / (yogazA0 TI0 patra 306-2) // 53 // uktA jJAnAvaraNadarzanAvaraNabandhahetavaH / idAnIM vedanIyasya dvividhasyApi tAnAha gurubhttikhNtikrunnaavyjogksaayvijydaannjuo| daDhadhammAI ajai, sAyamasAyaM vivjyo|| 54 // iha yutazabdasya pratyekaM yogaH, tato guravaH-mAtApitRdharmAcAryAdayasteSAM bhaktiH-AsanAdipratipattigurubhaktistayA yuto gurubhaktiyutaH-gurubhaktisamanvitro jantuH 'sAtaM' sAtavedanIyam 'arjayati' samupArjayatIti sambandhaH / 'zAntiyutaH' kSamAnvitaH karuNAmutaH'. dayAparItacetAH 'vratayutaH' mahAvratA'NuvratAdisamanvitaH 'yogayutaH' dazavidhacakravAlasAmAcAryAdyAcaraNapraguNaH 'kaSAyavijayayutaH' krodhAdikaSAyaparibhavanazIlaH 'dAnayutaH' dAnaruciH 'dRDhadharmaH' Apatkhapi nizcaladharmaH, AdizabdAd bAlavRddhaglAnAdivaiyAvRttyakaraNazIlo jinacaityapUjAparAyaNazca sAtam 'arjayati' badhnAti / yadavAci devpuujaaguruupaastipaatrdaandyaakssmaaH| (yogazA0 TI0 patra 306-2) sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA / zaucaM bAlatapazceti, sadvedyasya syurAzravAH // (yogazA0 TI0 patra 306-2) ___ tathA 'viparyayataH' sAtabandhaviparyayeNa asAtamarjayati, tathAhi-gurUNAmavajJAyakaH krodhano nirdayo vratayogavikala utkaTakaSAyaH kArpaNyavAn saddharmakRtyapramattaH hastyazvabalIvardAdinirdayadamanavAhanalAJchanAdikaraNapravaNaH khaparaduHkhazokavadhatApakrandanaparidevanAdikArakazceti / yadabhyadhAyi-- duHkhazokavadhAstApakrandane paridevanam / khAnyobhayasthAH syurasadvedyasyAmI ihAzravAH // (yogazA0 TI0 patra 306-2) // 54 // uktA vedanIyasya bandhahetavaH / sAmprataM mohanIyasya dvividhasyApi tAnAha ummaggadesaNAmagganAsaNAdevavvaharaNehiM / daMsaNamohaM jiNamuNiceiyasaMghAipaDiNIo // 55 // unmArgasya-bhavahetormokSahetutvena dezanA-kathanamunmArgadezanA, mArgasya-jJAnadarzanacAritralakSaNasya muktipathasya nAzanA-apalapanaM mArganAzanA, devadravyasya-caityadravyasya haraNaM-bhakSaNopekSaNaprajJAhInatvalakSaNam, tata unmArgadezanA ca mArganAzanA ca devadravyaharaNaM ca taihetubhirjIvaH 1 devapUjA gurUpAstiH pAtradAnaM dayA kSamA / iti yogazAstre // 2 ca iti hetu ka0 ga gh0|| For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 54-56] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 'darzanamohaM' mithyAtvamohanIyamarjayati / tathA 'jinamunicaityasaGghAdipratyanIkaH' tatra jinAHtIrthakarAH, munayaH-sAdhavaH, caityAni-pratimArUpANi, saGghaH-sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAlakSaNaH, AdizabdAt siddhaguruzrutAdiparigrahaH, teSAM pratyanIkaH--avarNavAdAzAtanAdyaniSTanirvatako darzanamohamarjayati / yadabhANivItarAge zrute saGgha, dharme sarvasureSu ca / avarNavAditA tIvramithyAtvapariNAmitA // sarvajJasiddhadevApahnavo dhArmikadUSaNam / unmArgadezanAnagraho'saMyatapUjanam // . asamIkSitakAritvaM, gurvAdiSvavamAnanA / ityAdayo dRSTimohasyAzravAH parikIrtitAH // (yogazA0 TI0 patra 307-1) // 55 // duvihaM pi caraNamohaM, ksaayhaasaaivisyvivsmnno| baMdhai narayAu mahAraMbhapariggaharao ruddo||56|| 'dvividhamapi' dvibhedamapi 'caraNamohaM' cAritramohanIyaM-kaSAyamohanIyanokaSAyamohanIyarUpaM jIvo badhnAtIti sambandhaH / kiMviziSTaH ? ityAha-'kaSAyahAsyAdiviSayavivazamanAH' tatra kaSAyAH-krodhAdaya uktakharUpAH SoDaza, hAsyAdayaH-hAsyaratyaratizokamayajugupsA iti gRhyante, viSayAH-zabdarUparasagandhasparzAkhyAH paJca, tataH kaSAyAzca hAsyAdayazca viSayAzca kaSAyahAsyAdiviSayAstairvivazaM-visaMsthulaM parAdhInaM manaH-mAnasaM yasya sa kaSAyahAsyAdiviSayavivazamanAH / idamatra hRdayam-kaSAyavivazamanAH kaSAyamohanIyaM badhnAti, hAsyAdivivazama. nAstu hAsyAdimohanIyaM-hAsyamohanIyaratimohanIyA'ratimohanIyazokamohanIyabhayamohanIyajugupsAmohanIyAkhyaM nokaSAyamohanIyaM badhnAti, viSayavivazamanAH punarvedatrayAkhyaM nokaSAyamohanIyaM badhnAti / sAmAnyataH sarve'pi kaSAyahAsyAdiviSayA dvividhasyApi cAritramohanIyasya bandhahetavo bhavanti / yatpratyapAdi kaSAyodayatastIvraH, pariNAmo ya AtmanaH / cAritramohanIyasya, sa Azrava udIritaH // utprAsanaM sakandarpopahAso hAsazIlatA / bahupralApo dainyoktihA~syasyAmI syurAzravAH // dezAdidarzanautsukyaM, citre ramaNakhelane / paracittAvarjanA cetyAzravAH kIrtitA rteH|| .. asUyA pApazIlatvaM, pareSAM ratinAzanam / akuzalaprotsAhanaM, cAraterAzravA amI // khayaM bhayaparINAmaH, pareSAmatha bhApanam / trAsanaM nirdayatvaM ca, bhayaM pratyAzravA amI // parazokAviSkaraNaM, khazokotpAdazocane / rodanAdiprasaktizca, zokasyaite syurAzravAH // caturvarNasya saGghasya, parivAdajugupsane / sadAcArajugupsA ca, jugupsAyAM syurAzravAH / / IrSyA viSAdagArthe ca, mRSAvAdo'tivakratA / paradAraratAsaktiH, strIvedasyAzravA ime // khadAramAtrasantoSo'nIyA mandakaSAyatA / avakrAcArazIlatvaM, puMvedasyAzravA iti // strIpuMsAnaGgasevogrAH, kaSAyAstIvakAmatA / pAkhaNDistrIvartamaGgaH, SaNDhavedAzravA amI // sAdhUnAM garhaNA dharmonmukhAnAM vighnakAritA / madhumAMsaviratAnAmaviratyabhivarNanam // viratAviratAnAM cAntarAyakaraNaM muhuH / acAritraguNAkhyAnaM, tathA cAritradUSaNam // 1 degvarjanaM yogazAstre // 2 degtabhraMzaH yogazAsle // For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 62 [ gAthA devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH kaSAyanokaSAyANAmanyasthAnAmudIraNam / cAritramohanIyasya, sAmAnyenAzravA amI // (yogazA0 TI0 patra 307 - 1 ) abhihitA mohanIyasya bandhahetavaH / samprati caturvidhasyApyAyuSastAnAha - "baMdhai narayAu" ityAdi / 'badhnAti' arjayati 'narakAyuH' nArakAyuSkaM jIvaH / kiM viziSTaH ? ityAha -- ' mahArambha - parigraharataH ' mahArambharato mahAparigraharatazcetyarthaH / ' raudraH ' raudrapariNAmo giribhedasamAnakaSAyaraudradhyAnA''rUSitacetovRttirityarthaH / upalakSaNatvAt paJcendriyavadhAdiparigrahaH / yanyagAdipaJcendriyaprANivadho, bahvArambhaparigrahau / niranugrahatA mAMsabhojanaM sthiravairatA || raudradhyAnaM mithyAtvAnantAnubandhikaSAyatA / kRSNanIlakApotAzca, lezyA anRtabhASaNam // paradravyApaharaNaM, muhurmaithuna sevanam / avazendriyatA ceti, narakAyuSa AzravAH // ( yogazA0 TI0 patra 307 - 1) // 56 // uktA narakAyuSo bandhahetavaH / idAnIM tiryagAyuSastAnAha - tiriyAu gUDhahiyao, saDho sasallo tahA maNussAuM / payaII taNukasAo, dANaruI majjhimaguNo ya // 57 // tiryagAyurbadhnAti jIvaH, kiMviziSTaH ? ityAha-- ' gUDhahRdayaH' udAyinRpamArakAdivat tathA AtmAbhiprAyaM sarvathaiva nigUhati yathA nAparaH kazcid veti, 'zaThaH' vacasA madhuraH pariNAme tu dAruNaH, 'sazalyaH' rAgAdivazA''cIrNA'nekatrataniyamA'ticArasphuradantaH zalyo'nAlocitA'pratikrAntaH, tathAzabdAd unmArgadezanAdiparigrahaH / uktaM ca unmArgadezanA mArgapraNAzo gUDhacittatA / ArtadhyAnaM sazalyatvaM, mAyArambha' rihau // zIlavrate sAticAro, nIlakApotalezyatA / apratyAkhyAnekaSAyAstiryagAyuSa AzravAH || ( yogazA0 TI0 patra 307 -2 ) uktAstiryagAyurbandhahetavaH / atha manuSyAyuSastAnAha - "maNaissAuM" ityAdi / manuSyAyurjIvo baghnAti, kiMviziSTaH ? ityAha - 'prakRtyA ' khabhAvenaiva ' tanukaSAyaH' reNurAjisamAnakaSAyaH, 'dAnaruciH' yatra tatra vA dAnazIlaH, madhyamAstaducitAH kecid guNAH - kSamAmArdavA''rjavAdayo yasya sa madhyamaguNaH, adhamaguNasya hi narakAyuH sambhavAd, uttamaguNasya tu siddheH suralokAyuSo vA sambhavAditi bhAvaH / cazabdAd alpaparigrahA'lpArambhAdiparigrahaH / Aha ca-- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alpau parigrahArambhau, sahaje mArdavA''rjave / kApotapItalezyAtvaM, dharmadhyAnAnurAgitA // pratyAkhyAnakaSAyatvaM, pariNAmazca madhyamaH / saMvibhAgavidhAyitvaM, devatAgurupUjanam // pUrvAlApapriyAlApau, sukhaprajJApanIyatA / lokayAtrAsu mAdhyasthyaM, mAnuSAyuSa AzravAH || (yogazA0 TI0 patra0 307 -2 ) uktA manuSyAyuSo bandhahetavaH / samprati devAyuSastAnAha-- avirayamAi surAuM, bAlartavo'kAmanijjaro jayai / 1 grahAH kha0 ga0 ku0 // 2 nAH ka yogazAstre // 3 'gussA ideg kha0 gha0 Ga0 // 4 ta vADakA ka0 kha0 ga0 ku0 // For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 57-58] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / saralo agAravillo, suhanAmaM annahA asuhaM // 58 // 'avirataH' aviratasamyagdRSTiH 'surAyuH' devAyuSkaM 'jayati' badhnAti, AdizabdAd dezaviratasarAgasaMyataparigrahaH / vItarAgasaMyatastvativizuddhatvAdAyuna badhnAti, gholanApariNAma eva tasya badhyamAnatvAt / bAlaM tapo yasya saH 'bAlatapAH' anadhigataparamArthakhabhAvo duHkhagarbhamohagarbhavairAgyo'jJAnapUrvakanirvartitatapaHprabhRtikaSTavizeSo mithyAdRSTiH, so'pyAtmaguNAnurUpaM kizcidasurAdikAyurbadhnAti / yadAha bhagavAn bhASyakAra: bolatave paDibaddhA, ukkaDarosA taveNa gAraviyA / vereNa ya paDibaddhA, mariuM asuresu uvavAo // (vR0 saMgra0 gA0 160) akAmasya-anicchato nirjarA-karmavicaTanalakSaNA yasyAsAvakAmanirjaraH / idamuktaM bhavati-"akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmasIyAyavadaMsamasagaaNhANagaseyajallamalapaMkapariggaheNaM dIharogacAraganirohabaMdhaNayAe giritarusiharanivaDaNayAe jalajalaNapavesaaNasaNAIhiM" udakarAjisamAnakaSAyastaducitazubhapariNAmaH kizcid vyantarAdikAyurvadhnAti / upalakSaNatvAt kalyANamitrasamparkamAnaso dharmazravaNazIla ityaadiprigrhH| yadAhuH sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA / kalyANamitrasamparko, dharmazravaNazIlatA // pAtre dAnaM tapaH zraddhA, ratnatrayA'virAdhanA / mRtyukAle parINAmo, lezyayoH padmapItayoH / / bAlatapo'mitoyAdisAdhanollambanAni ca / avyaktasAmAyikatA, devasyAyuSa AzravAH / / (yogazA0 TI0 patra 307-2) uktA devAyuSo bandhahetavaH / samprati nAmakarma yadyapi dvicatvAriMzadAdibhedAdanekadhA tathApi zubhAzubhavivakSayA dvividhamityasya dvividhasyApi bandhahetUnAha-"saralo" ityAdi / 'sarala' sarvatra mAyArahitaH, gauravANi-RddhirasasAtalakSaNAni vidyante yasya sa gauravavAn , na gauravavAn agauravavAn "AlvillollAlavantamanteceramaNA matoH" (si0 8-2-159) iti prAkRtasUtreNa matoH sthAna illAdezaH / upalakSaNatvAt saMsAramIru:-kSamAmArdavArjavAdiguNayuktaH zubhaMdevagatiyazaHkIrtipaJcendriyajAtyAdirUpaM nAmakarma banAti / 'anyathA' uktaviparItakhabhAvaH, tathAhi-mAyAvI gauravavAn utkaTakrodhAdipariNAmaH 'azubhaM' nrkgtyyshHkiiyekendriyaadijaatilkssnnN nAmakarmArjayatIti / uktaM camanovAkkAyavakratvaM, pareSAM vipratAraNam / mAyAprayogo mithyAtvaM, paizUnyaM calacittatA // suvarNAdipraticchandaHkaraNaM kUTasAkSitA / varNagandharasasparzAnyathopapAdanAni ca // anopAnacyAvanAni, yatrapaJjarakarma ca / kUTamAnatulAkarmA'nyanindAtmaprazaMsanam // hiMsAnRtasteyA'brahmamahArambhaparigrahAH / paruSA'sabhyavacanaM, zuciveSAdinA madaH // 1 bAlatapasi pratibaddhA utkaTaroSAstapasA garvitAH / vaireNa ca pratibaddhAH (teSAM) mRlA asureSu upapAtaH // 2 akAmatRSNayA akAmakSudhayA akAmabrahmacaryavAsena akAmazItAtapadaMzamazakAmAnakakhedajallamalapaparigraheNa dIrgharogacArakanirodhabandhanatayA giritaruzikharanipatanatayA jljvlnprveshaanshnaadibhiH|| 3rzAyanyathApAdanAni ca / ga0 0 yogazAstre c|| For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 64 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA maukharyAkrozau saubhAgyopaghAtAH kArmaNakriyA / parakautUhalotpAdaH, parahAsyabiDambane // vezyAdInAmalaGkAradAnaM dAvAgnidIpanam / devAdivyAjAdgandhAdicauryaM tIvrakaSAyatA // caityapratizrayA''rAmapratimAnAM vinAzanam | aGgArAdikriyA cetyazubhasya nAmna AzravAH // eta evAnyathArUpAstathA saMsArabhIrutA / pramAdahAnaM sadbhAvArpaNaM kSAntyAdayo'pi ca // darzane dhArmikANAM ca, sambhramaH khAgatakriyA / paropakArasAratvamAzravAH zubhanAmani // (yogazA0 TI0 patra 307 -2 ) / / 58 / ukta nAmno bandhahetavaH / samprati gotrasya dvividhasyApi tAnAha - guNahI mayarahio, ajjhayaNa'jjhAvaNAruI nicaM / pakuNai jiNAhabhatto, uccaM nIyaM iyarahA u // 59 // 'guNaprekSI' yasya yAvantaM guNaM pazyati tasya tameva prekSate puraskaroti, doSeSu satkhapyudAsta ityarthaH / 'madarahitaH' viziSTajAtilAbhakulaizvaryabalarUpatapaH zrutAdisampatsamanvito'pi niraha - GkAraH, 'nityaM' sarvadA 'adhyayanAdhyApanAruciH ' svayaM paThati itarAMzca pAThayati, arthatazca khayamabhIkSNaM vimRzati pareSAM ca vyAkhyAnayati, asatyAM vA paThanAdizaktau tI bahumAnaH parAnadhyayanAdhyApanAparAyaNAn anumodate, tathA 'jinAdibhaktaH' jinAnAM - tIrthanAthAnAm AdizabdAt siddhA''cAryopAdhyAyasAdhucaityAnAmanyeSAM ca guNagariSThAnAM bhaktaH - bahumAnaparaH 'prakaroti' prakarSeNa samupArjayati 'uccam' uccairgotram | 'nIcaM' nIcairgotram ' itarathA tu' bhaNitaviparItakhabhAvaH / uktaM ca Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parasya nindAvajJopahAsAH sadguNalopanam / sadasaddoSakathanamAtmanastu prazaMsanam // sadasadguNazaMsA ca, khadoSAcchAdanaM tathA / jAtyAdibhirmadazceti, nIcairgotrAzravA amI || nIcairgotrAzrava viparyAso vigatagarvatA / vAkkAya citairvinayaH, uccairgotrAzravA amI // ( yogazA0 TI0 patra 308 - 1 ) // 59 // ukta gotrasya bandhahetavaH / sAmpratamantarAyasya ye bandhahetavastAnabhiSitsuH zAstramidaM samarthayannAha-- jiNapUyAvigdhakaro, hiMsAiparAyaNo jayai vigdhaM / iya kammavivAgo'yaM, lihio deviMdasUrIhiM // 60 // 'jinapUjAvighnakaraH' sAvadyadoSopetatvAd gRhiNAmapyeSA avidheyA ityAdikudezanAdibhiH samayAntastattvadUrIkRto jinapUjAniSedhaka ityarthaH / hiMsA - jIvavadha AdizabdAd anRtabhASaNa stainyA'brahmaparigraharAtribhojanA'viramaNAdiparigrahasteSu parAyaNaH -- tatparaH, upalakSaNatvAt mokSamArgasya jJAnadarzanacAritrAdestaddoSagrahaNAdinA vighnaM karoti, sAdhubhyo vA bhaktapAnopAzrayopakaraNabhaiSajAdikaM dIyamAnaM nivArayati, tena caitad vidadhatA mokSamArgaH sarvo'pi vinito bhavati, apareSAmapi sattvAnAM dAnalAbhabhogaparibhogavighnaM karoti, mantrAdiprayogeNa ca parasya vIryamapaharati, haThAcca vadhabandhanirodhAdibhiH paraM nizceSTaM karoti, chedana medanAdibhizca parasyendriyaza 1 AzravAH zubhanAmno'tha tIrthaMkRnnAnna AzravAH // iti yogazAstre // 2 "jJAnacA kha0 ga0 60 // For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / ktimupahanti / sa kinH ityAha-'jayati' dhAtUnAmanekArthatvAd arjayati 'vighnaM' paJcaprakAramapyantarAyakarma / iti' pUrvoktaprakAreNa 'karmavipAkaH' karmavipAkanAmakaM zAstram 'ayaM' sampratyeva nigaditasvarUpaH 'likhitaH' akSaravinyAsIkRtaH devendrasUribhiH karAlakalikAlapAtAlatalAvamajadvizuddhadharmadhuroddharaNadhurINazrImajagacandramaricaraNasarasIruhacaJcarIkairiti // 60 // // iti zrIdevendrasUriviracitA stropajJakarmavipAkaTIkA samAptA // [granthakAraprazastiH] viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / karmamalapaTalajaladaH, sa zrIvIro jino jayatu // 1 // kundojvalakIrtibharaiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmakhAmI, jambUprabhavAdayo munivariSThAH / zrutajalanidhipArINA, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // tyayaH guptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndre, zrIjagacandrasUrayaH // 4 // jagajanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH // 5 // khAnyayorupakArAya, zrImaddevendrasuriNA / TIkA karmavipAkasya, subodheyaM vinirmame // 6 // vibudhavaradharmakIrtizrI vidyAnandasUrimukhyabudhaiH / khaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi zAstre / vidvadbhistattvajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // karmavipAke vivRti, vitanvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / karmavipAkavimuktaH, samastu sarvo'pi tena janaH // 9 // granthAm-1882 // samApto saTIkaH krmvipaakH| 1degbharaH kha0 u0|| 2 nam-1.82 ka0 gh0|| ka09 For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // aham // pUjyazrIdevendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH karmastavAkhyo dvitIyaH krmgrnthH| ||nmH zrIpravacanAya // bandhodayodIraNasatpadastha, niHzeSakarmAribalaM nihatya / yaH siddhisAmrAjyamalaJcakAra, zriye sa vaH zrIjinavIranAthaH // natvA gurupadakamalaM, gurUpadezAdyathAzrutaM kiJcit / karmastavasya vivRti, vidadhe khaparopakArAya / / tatrA''dAveva maGgalArthamabhISTadevatAstutimAha taha thuNimo vIrajiNaM, jaha guNaThANesu sylkmmaaii| baMdhudaodIraNayAsattApattANi khaviyANi // 1 // 'tathA' tena prakAreNa 'stumaH' asAdhAraNasadbhUtasakalakarmanirmUlakSapaNalakSaNaguNotkIrtanena stavanagocarIkurmaH, kam ? 'vIrajinaM' tatra vizeSeNa-apunarbhAvena Ite-Irik gatikamtA'. iti vacanAda yAti zivaM, kampayati-AsphoTayati apanayati karma veti vIraH, yadi vA 26 vIraNi vikrAntI' vIrayati sma-kaSAyopasargaparISahAdizatrugaNamabhibhavati sma vIraH, ubhayatra lihAditvAd ac , yadvA IraNamIraH, "bhAvAkoMH " (si0 5-3-18) iti ghaJ , tatazca viziSTa IraH-gamanaM 'sarve gatyarthA jJAnArthAH' iti vacanAd jJAnaM yasya sa vIra iti, anena vyutpattitrayeNa bhagavatazcaramajinezvarasya khArthasampadamAha / athavA viziSTA-sakalabhuvanAdbhutA yakA svargApavargAdikA I:-lakSmIstAM rAti-bhavyebhyaH prayacchati 'rAk dAne' iti vacanAd vIraH, "Ato Do'hAvAmaH" (si0 5-1-76) iti DapratyayaH, rAti ca bhagavAn surAsuranaroragatiryaksAdhAraNyA vANyA niHzreyasAbhyudayasAdhanopAyopadezena bhavyAnAM bhuvanAdbhutAM zriyam , tathA coktam arahaMtA bhagavaMto, ahiyaM ca hiyaM ca na vi iha kiMci / vAraMti kAravaMti ya, ghettUNa jaNaM balA hatthe / (upa0 mA0 gA0 448) uvaesaM puNa taM deti jeNa carieNa kittinilayANaM / devANa vi huMti pahU, kimaMga puNa maNuyamittANaM? // (upa0 mA0 449) iti / __ ityanayA vyutpattyA ca prasiddhasiddhArthapArthivavipula kulavimalanabhastalanizIthinInAthasya jina 1 arhanto bhagavanto'hitaM ca hitaM ca nApi iha kiJcit / vArayanti kArayanti ca gRhIvA janaM balAd haste // upadezaM punastaM dadati yena caritena kIrti nilayAnAm / devAnAmapi bhavanti prabhavaH kimaGga punarmanujamAtrANAm // For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1-2 ] karmasvAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 67 nAthasya parArthasampadamAha / vIrazvAsau jinazca kaSAyAdipratyarthisArthajayAd vIrajinastaM vIra - jainam / 'yathA' yena prakAreNa abhinavakammaggahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsasayaM / titthayarAhAragadugavajjaM micchammi satarasyaM // ( gA0 3 ) ityAdivakSyamANeSu 'guNasthAneSu' paramapadaprAsAda zikharArohaNa sopAna kalpeSu vyAkhyAsyamAnakha - rUpeSu midhyAdRyAdiSu sakalAni - samastAni matijJAnAvaraNaprabhRtyuttaraprakRtikadambakasahitAni karmANi - jJAnAvaraNIyAdimUlaprakRtirUpANyaSTau karmANi ca khopajJakarmavipAke vistareNa vyAkhyAtAni / kathambhUtAni ? " baMdhudaodIraNayA sattApattANi" tti / tatra mithyAtvAdibhirbandhahetubhiraJjanacUrNapUrNasamudgakavad nirantaraM pudgalanicite loke karmayogyavargaNApudgalairAtmanaH kSIranIravad vahyayaH piNDavadvA'nyo'nyAnugamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH 1, teSAM ca yathAkhasthitibaddhAnAM karmapudgalAnAmapavartanAdikaraNavizeSakRte svAbhAvike vA sthityapacaye sati udayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH 2, teSAmeva karmapudgalAnAmakAlaprAptAnAM jIvasAmarthyavizeSAd udayAvalikAyAM pravezanamudIraNA 3, teSAmeva karmapudgalAnAM bandhasaGkramAbhyAM labdhAtmalAbhAnAM nirjaraNasaGkramaNakRtasvarUpapracyutyabhAve sadbhAvaH sattA 4, bandhazca udayazca udIraNA ca sattA ca bandhodayodIraNAsattAstAH prAptAni - gatAni / sUtre ca " udIraNayA" ityatra kapratyayaH khArthikaH, 'kSapitAni' nirmUlocchedenAbhAvatvamApAditAnIti // 1 // guNasthAneSu karmANi kSapitAnItyuktam / tato guNasthAnAnyeva tAvat kharUpato nirdizatimicche 1 sAsaNa 2 mIse 3, aviraya 4 se 5 pamatta 6 apamatte 7 / niyahi 8 aniyahi 9 suhamu 10. vasama 11 khINa 12 sajogi 13 ajogi 14 guNA // 2 // "guNa" ci guNasthAnAni tataH "sUcanAt sUtram" iti nyAyAt padaikadeze'pi padasamudAyopacArAd vA ihaivaM guNasthAnaka nirdezo draSTavyaH / tadyathA - mithyAdRSTiguNasthAnaM 1 sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM 2 samyagmithyAdRSTiguNasthAnam 3 aviratasamyagdRSTiguNasthAnaM 4 dezavira - tiguNasthAnaM 5 pramattasaMyataguNasthAnam 6 apramattasaMyataguNasthAnam 7 apUrvakaraNa guNasthAnam 8 anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnaM 9 sUkSmasamparAyaguNasthAnam 10 upazAntakaSAya vItarAgacchadmasthaguNasthAnaM 11 kSINakaSAyavItarAgacchadmastha guNasthAnaM 12 sayogikevaliguNasthAnam 13 ayogikevaliguNasthAnam 14 iti / tatra guNAH - jJAnadarzanacAritrarUpA jIvakhabhAvavizeSAH, sthAnam - punaratra teSAM zuddhyavizuddhiprakarSApakarSakRtaH svarUpabhedaH, tiSThantyasmin guNA iti kRtvA, guNAnAM sthAnaM guNasthAnam, mithyA-viparyastA dRSTiH- arhatpraNItajIvAjIvAdivastupratipattiryasya bhakSitahRtpUrapuruSasya si pItapratipattivat sa mithyAdRSTiH, tasya guNasthAnaM - jJAnAdiguNAnAmavizuddhiprakarSavizuddhyapakarSakRtaH kharUpavizeSo mithyAdRSTiguNasthAnam / For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 68 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA nanu yadi mithyAdRSTiH tataH kathaM tasya guNasthAnasambhavaH ? guNA hi jJAnAdirUpAH, tat kathaM dRSTa viparyastAyAM bhaveyuH ? iti ucyate -- iha yadyapi sarvathA'tiprabala mithyAtvamohanIyodayAd arhatpraNItajIvAjIvA divastupratipattirUpA dRSTirasumato viparyastA bhavati tathApi kAcid manuSyapazvAdipratipattiraviparyastA, tato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtA'vyaktasparzamAtrapratipattiraviparyastA'pi bhavati, anyathA'jIvatvaprasaGgAt / yadAgamaH saMbajIvANaM pi ya NaM akkharassa anaMtabhAgo nicugdhADio ciTThaha, jai puNa sovi AvarijjijjA tA NaM jIvo ajIvattaNaM pAvijjA / ( nandIpatra 195 - 2 ) iti / tathAhi --samunnatA'tibalajImUta paTalena dinakararajanikara karanikara tiraskAre'pi naikAntena tatprabhAnAzaH sampadyate, pratiprANiprasiddha dinarajani vibhAgA'bhAvaprasaGgAt / uktaM cavi mehasamudae, hoi pahA caMdasUrANaM / ( nandIpatra 0 195 - 2 ) iti / evamihApi prabalamidhyAtvodaye'pi kAcidaviparyastA'pi dRSTirbhavatIti tadapekSayA mithyAdRSTera pa guNasthAnasambhavaH / yadyevaM tataH kathamasau mithyAdRSTireva ? manuSyapazvAdipratipattyapekSayA antato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtA'vyaktasparza mAtrapratipattyapekSayA vA samyagdRSTitvAdapi, naiSa doSaH, yato bhagavadarhatpraNItaM sakalamapi dvAdazAGgArthamabhirocayamAno'pi yadi tadvaditamekamapyakSaraM na rocayati tadAnImapyeSa midhyAdRSTirevocyate, tasya bhagavati sarvajJe pratyayanAzAt / taduktam ---- paiyamakkharaM pi ikkaM, pi jo na roei suttaniddiTThe / sesaM royaMto vi hu, micchaddiTThI jamAli va || (bRhatsaM0 gA0 167 ) iti / kiM punarbhagavadarhadabhihita sakala jIvA jIvA divastutattvapratipattivikalaH ? iti 1 / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - Ayam - (- aupazamikasamyaktva lAbhalakSaNaM sAdayati - apanayatItyAyasAdanam, anantAnubandhikaSAyavedanam / atra pRSodarAditvAd yazabdalopaH, kRdbahulamiti kartaryanaT, sami paramAnandarUpAnantasukhaphalado niHzreyasatarubIjabhUta aupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH SaGgirAvalikAbhirapagacchatIti / tataH saha AsAdanena vartata iti sAsAdanaH, samyag-aviparyastA dRSTiH- jinapraNItavastupratipattiryasya sa samyagdRSTiH, sAsAdanazcAsau samyagdRSTizca sAsAdanasamyagdRSTiH, tasya guNasthAnaM sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnam / sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAnamiti vA pAThaH, tatra saha samyaktvalakSaNarasAkhAdanena vartata iti sAkhAdanaH / yathA hi bhuktakSIrAnnaviSayavyalIkacittaH puruSastadvamanakAle kSIrAnnarasamAkhAdayati, tathaiSo'pi mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittaH samyaktvamudvamaMstadrasamAkhAdayati / tataH sa cAsau samyagdRSTizca tasya guNasthAnaM sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAnam / etaccaivaM bhavati -- iha gambhIrApArasaMsArasAgaramadhyamadhyAsIno janturmithyAtvapratyayamanantAn pudgalaparAvartAnanantaduHkha For Private and Personal Use Only 1 sarvajIvAnAmapi ca akSarasyAnantabhAgo nityodghoTitastiSThati, yadi punaH so'pi Aniyeta tato jIvo. 'jIvatvaM prApnuyAt // 2 suSTrapi meghasamudaye bhavati prabhA candrasUryayoH // 3 padamakSaramapyekamapi yo na rocayati sUtranirdiSTam / zeSaM rocayamAno'pi hi mithyAdRSTirjamAliriva //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 69 lakSANyanubhUya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpenA'nAbhoganirvatitayathApravRttakaraNena "karaNaM pariNAmo'tra" iti vacanAd adhyavasAyavizeSarUpeNA''yurvarjAni jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnaikasAgaropamakoTAkoTIsthitikAni karoti / atra cAntare jIvasya karmajanito dhanarAgadveSapariNAmaH karkazanibiDaciraprarUDhagupilavakragranthivad durbhado'bhinnapUrvo granthirbhavati / taduktam tIe vi thovamitte, khavie itthaMtarammi jIvassa / havai hu abhinnapubo, gaMThI evaM jiNA viti // (dharmasaM0 gA0 752, zrAva0 pra0 gA0 32) gaMThi ti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThi va / jIvassa kammajaNio, dhaNarAgadosapariNAmo // (vizeSA0 gA0 1195) iti / imaM ca granthi yAvadabhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti / uktaM cA''vazyakaTIkAyAm abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAdyA'haMdAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati na zeSalAbha iti / __ etadanantaraM kazcideva mahAtmA''sannaparamanirvRtisukhaH samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayeva parama vizuddhyA yathoktasvarUpasya anrbhedaM vidhAya mithyAtvasthiterantarmuhUrtamudayakSaNAd uparyatikramyA'pUrvakaraNA'nivRttikaraNalakSaNa vizuddhijanitasAmarthyAd antarmuhUrtakAlapramANaM tatpradezavedyadalikAbhAvarUpamantarakaraNaM karoti / atra yathApravRttikaraNA'pUrvakaraNA'nivRttikaraNAnAmayaM kramaH jo gaMThI tA paDhama, gaThiM samaicchao bhave bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // (vize0 A0 gA0 1203) "gaMThiM samaicchao" tti pranthi samatikAmataH-bhindAnasyeti, "sammattapurakkhaDa" tti samyaktvaM puraskRtaM yena tasmin Asannasamyaktve jIve'nivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / / etasmiMzcAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvakarmaNaH sthitidvayaM bhavati / antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantarmuhUrtapramANA, tasmAdevAntarakaraNAd uparitanI zeSA dvitIyA / sthaapnaa| tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva, antarmuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya evaupazamikasamyaktvamApnoti, mithyAtvadalikavedanA'bhAvAt / yathA hi vanadAvAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati, tathA mithyAtvavedanavanadavo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati / tathA ca sati tasyaupazamikasamyaktvalAbhaH / uktaM ca 1 tasyA api stokamAtre kSapita atrAntare jIvasya / bhavati hi aminnapUrvo pranthirevaM jinA bruvanti // pranthiriti sudurbhedaH karkazaghanarUDhagUDhagranthiriva / jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH // 20rtho'ntadeg ka0 g0|| 3 yAvad pranthiH tAvat prathamaM granthi samatikAmato bhavedvitIyam / anivRttikaraNaM punaH samyakvapuraskRte jIve // 4 apuvvaM tu vizeSAvazyakabhASye / For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA UsaradesaM daDDilayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchassa aNudae, uvasamasamma lahai jIvo // (vizeSA0 gA0 2734) tasyAM cAntauhUrtikyAmupazAntAddhAyAM paramanidhilAbhakalpAyAM jaghanyataH samayazeSAyAmutkRSTataH SaDAvalikAzeSAyAM satyAM kasya cinmahAvibhISikotthAnakalpo'nantAnubandhyudayo bhavati, tadudaye cAsau sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAne vartate, upazamazreNipratipatito vA kazcit sAsAdanatvaM yAti, taduttarakAlaM cAvazyaM mithyAtvodayAdasau githyAdRSTirbhavatIti 2 / tathA samyak ca mithyA ca dRSTiryasyAsau samyagmithyAdRSTiH, tasya guNasthAnaM samyagmithyAdRSTiguNasthAnam / ihAnantarAbhihitavidhinA labdhenaupazamikasamyaktvena auSadhavizeSakalpena madanakodravasthAnIyaM mithyAtvamohanIyaM karma zodhayitvA tridhA karoti / tadyathA-zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM ceti / sthApanA AA / tatra trayANAM puJjAnAM madhye yadA'rdhavizuddhaH puJja udeti tadA tadudayAd jIvasyArdhavizuddhaM jinapraNItatattvazraddhAnaM bhavati, tena tadA'sau samyagmithyAdRSTiguNasthAnamantarmuhUrta kAlaM spRzati, tata UrdhvamavazyaM samyaktvaM mithyAtvaM vA gacchatIti 3 / __ tathA viratirvirataM klIbe ktapratyayaH, tatpunaH sAvadyayogapratyAkhyAnaM tad na jAnAti nAbhyupagacchati na tatpAlanAya yatata iti trayANAM padAnAmaSTau bhaGgAH / sthApanA- na nA! na tatra prathameSu caturyu bhaGgeSu mithyAdRSTirajJAnitvAt , zeSeSu samyagdRSTiAnitvAt , na nA pA saptasu bhaGgeSu nAsya viratamastItyavirataH, "abhrAdibhyaH" (si07-2-46) na una iti apratyayaH, caramabhaGge tu viratirastIti / yadvA viramati sma-sAvadyayogebhyo na jA nA na nivartate smeti virataH, "gatyarthA'karmakapibabhujeH" (si0 5-1-11) iti katari ktapratyaye virataH, na virato'virataH, sa cAsau samyagdRSTizcAviratasamya- jAna gdRSTiH / idamuktaM bhavati-yaH pUrvavarNitopazamikasamyagdRSTiH zuddhadarzanamohapuJjo-jA ' pA dayavartI kSAyopazamikasamyagdRSTirvA kSINadarzanasaptakaH kSAyikasamyagdRSTiA paramamunipraNItAM sAyadyayogaviratiM siddhisaudhAdhyArohaNaniHzreNikalpAM jAnan apratyAkhyAnakaSAyodayavignitatvAt nAbhyupagacchati, na ca tatpAlanAya yatata ityasAvaviratasamyagdRSTirucyate, tasya guNasthAnamaviratasamyagdRSTiguNasthAnam / uktaM ca / baMdhaM aviraiheDaM, jANato rAgadosadukkhaM ca / viraisuhaM icchaMto, viraI kAuMca asamattho / esa asaMjayasammo, niMdato pAvakammakaraNaM ca / [ahigayajIvAjIvo, acaliyadiTTI caliyamoho / tathA sarvasAvadyayogasya deze-ekavrataviSaye sthUlasAvadyayogAdau sarvatrataviSayAnumativarja1 Uparadeza dagdhaM ca vidhyAyati vanadavaH prApya / iti mithyAvasyAnudaye upazamasamyaktvaM labhate jIvaH / / 2 bandhamaviratihetuM jAnAno rAgadveSaduHkhaM ca / viratisukhamicchan viratiM kartuM cAsamarthaH // eSo'saMyatasamyagdRSTiH nindan pApakarmakaraNaM ca / adhigatajIvAjIvo'calitadRSTizcalitamohaH // 3 chaliyamoho ka0 kha0 gh0|| 40SayasthUladegka0 gh0|| pA For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / sAvadyayogAnte virataM viratiryasyAsau dezavirataH / sarvasAvadyaviratiH punarasya nAsti, pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAt , sarvaviratirUpaM pratyAkhyAnamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH / uktaM ca sammaiMsaNasahio, giNhato viraimappasattIe / egavayAicarimo, aNumaimitta tti desajaI // dezaviratasya guNasthAnaM dezavirataguNasthAnam 5 / / tathA saMyacchati sma-samyag uparamati sma saMyataH, "gatyarthA'karma0" (5-1-11) iti ktaH, pramAdyati sma-saMyamayogeSu sIdati sma, prAgvat kartari ktaH pramattaH, yadvA pramadanaM pramattaMpramAdaH, sa ca madirAviSayakaSAyanidrAvikathAnAmanyatamaH sarve vA / pramattamasyAstIti pramattaHpramAdavAn "abhrAdibhyaH" (si08-2-46) iti apratyayaH, pramattazcAsau saMyatazca pramattasaMyataH, tasya guNasthAnaM pramattasaMyataguNasthAnam , vizuddhyavizuddhiprakarSA'pakarSakRtaH kharUpabhedaH / tathAhi-deza viratiguNApekSayA etadguNAnAM vizuddhiprakarSo'vizuddhyapakarSazca, apramattasaMyatApekSayA tu viparyayaH / evamanyeSvapi guNasthAneSu pUrvottarApekSayA vizuddhyavizuddhiprakarSA'pakarSayojanA draSTavyA 6 na pramatto'pramattaH / yadvA nAsti pramattamasyAsAvapramattaH, sa cAsau saMyatazca, tasya guNasthAnam apramattasaMyataguNasthAnam 7 / apUrvam-abhinavaM prathamamityarthaH karaNaM-sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkamasthitibandhAnAM paJcAnAmarthAnAM nirvartanaM yasyAsAvapUrvakaraNaH / tathAhi-bRhatpramANAyA jJAnAvaraNIyAdikarmasthiterapavartanAkaraNena khaNDanam-alpIkaraNaM sthitighAta ucyate / rasasyApi pracurIbhUtasya sato'pavartanAkaraNena khaNDanam-alpIkaraNaM rasaghAta ucyate / etau dvAvapi pUrvaguNasthAneSu vizuddheralpatvAdalpAveva kRtavAn , atra punarvizuddheH prakRSTatvAd bRhatpramANatayA apUrvAvimau karoti / tathA uparitanasthitervizuddhivazAdapavartanAkaraNenA'vatAritasya dalikasyAntarmuhUrtapramANamudayakSaNAdupari kSipratarakSapaNAya pratikSaNamasaGkhyeyaguNavRddhyA viracanaM guNazreNiH / sthApanA para / etAM ca pUrvaguNasthAneSvavizuddhatvAt kAlato drAdhIyasI dalikaracanAmAzrityA'prathIyasImalpadalikasyApavartanAd viracitavAn iha tu tAmeva vizuddhatvAdapUrvI kAlato ikhatarAM dalikaracanAmAzritya punaH pRthutarAM bahutaradalikasyApavartanAd viracayatIti / tathA badhyamAnazubhaprakRtiSvabadhyamAnAzubhaprakRtidalikasya pratikSaNamasaGkhyeyaguNavRddhyA vizuddhivazAd nayanaM guNasaGkramaH, tamapyasAvihApUrva karoti / tathA sthiti karmaNAmazuddhatvAt prAg drAdhIyasIM baddhavAn , iha tu tAmapUrvo vizuddhatvAdeva hUsIyasIM badhnAtIti [ sthitibandhaH] / ___ ayaM cApUrvakaraNo dvidhA-kSapaka upazamakazca, kSapaNopazamanArhatvAt caivamucyate, rAjyAhakumArarAjavat, na punarasau kSapayatyupazamayati vA, tasya guNasthAnam apUrvakaraNaguNasthAnam / etacca guNasthAnaM prapannAnAM kAlatrayavartino nAnAjIvAnapekSya sAmAnyato'saGkhyeyalokAkAza 1 samyagdarzanasahitaH gRhNan viratimAtmazaktyA / ekatratAdicarimaH anumatimAnaM iti dezayatiH // 2 degyasI dliksyaalpsyaapkh0|| For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA pradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavanti / kathaM punastAni bhavanti? iti vineyajanAnugrahArthaM vizeSato'pi prarUpyante-iha tAvadidaM guNasthAnakamantarmuhUrtakAlapramANaM bhavati / tatra ca prathamasamaye'pi ye prapannAH prapadyante prapatsyante ca tadapekSayA jaghanyAdInyutkRSTAntAnyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni labhyante, pratipattRNAM bahutvAdadhyavasAyAnAM ca vicitratvAditi bhAvanIyam / ___ nanu yadi kAlatrayApekSA kriyate tadaitadguNasthAnakaM pratipannAnAmanantAnyadhyavasAyasthAnAni kasmAd na bhavanti ? anantajIvarasya pratipannatvAd anantaireva ca pratipatsyamAnatvAditi, satyam , syAdevaM yadi tatpratipattRRNAM sarveSAM pRthak pRthagbhinnAnyevAdhyavasAyasthAnAni syuH, tacca nAsti, bahUnAmekAdhyavasAyasthAnavartitvAdapIti / tato dvitIyasamaye tadanyAnyadhikatarANyadhyavasAyasthAnAni labhyante, tRtIyasamaye tadanyAnyadhikatarANi, caturthasamaye tadanyAnyadhikatarANItyevaM tAvanneyaM yAvat caramasamayaH / etAni ca sthApyamAnAni viSamacaturasraM kSetramabhivyApnuvanti / tadyathA 40...... / atra prathamasamayajadhanyAdhyavasAyasthAnAt prathamasamayotkRSTamadhyavasAyasthAnamananta| 3000000 / guNavizuddham , tasmAcca dvitIyasamayajaghanyamanantaguNa vizuddham , tato'pi dvitI200000 yasamayajaghanyAt tadutkRSTamanantaguNavizuddham , tassAca tRtIyasamayajaghanyamana10000 ntaguNavizuddham , tato'pi tadutkRSTamanantaguNavizuddhamityevaM tAvanneyaM yAvad dvicaramasamayotkRSTAt caramasamayajaghanyamanantaguNavizuddham , tato'pi tadutkRSTamanantaguNavizuddhamiti / ekasamayagatAni cAmUnyadhyavasAyasthAnAni parasparamanantabhAgavRddhyasaGkhyAtabhAgavRddhisaGkhyAtabhAgavRddhisaGkhyeyaguNavRddhyasaGkhyeyaguNavRddhyanantaguNavRddhirUpaSaTsthAnakapatitAni / yugapadeta. guNasthAnapraviSTAnAM ca parasparamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttilakSaNA nivRttirapyastIti nivRttiguNasthAnakamapyetaducyate, ata evoktaM sUtre "niyaTTi aniyaTTI" ityAdi 8 / / ___ tathA yugapadetadguNasthAnakaM pratipannAnAM bahUnAmapi jIvAnAmanyo'nyamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttiH-nivRttirnAstyasyeti anivRttiH samakAlametadguNasthAnakamArUDhasyAparasya yadadhyavasAyasthAnaM vivakSito'nyo'pi kazcittadvayavetyarthaH / samparaiti-paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH-kaSAyo. dayaH, bAdaraH-sUkSma kiTTIkRtasamparAyApekSayA sthUraH samparAyo yasya sa bAdarasamparAyaH, anivRtizcAsau bAdarasamparAyazca anivRttibAdarasamparAyaH, tasya guNasthAnamanivRttibAdarasamparAyaguNasthAnam / idamapyantarmuhUrtapramANameva / tatra cAntarmuhUrte yAvantaH samayAstatpraviSTAnAM tAvantyevAdhyavasAyasthAnAni bhavanti, ekasamayapraviSTAnAmekasyaivAdhyavasAyasthAnasyAnuvartanAditi / sthApanA 18 prathamasamayAdArabhya pratisamayamanantaguNavizuddhaM yathottaramadhyavasAyasthAnaM bhavatIti vedi1: tavyam / sa cAnivRttibAdaro dvidhA-kSapaka upazamakazca 9 / tathA sUkSmaH samparAyaH kiTTIkRtalobhakaSAyodayarUpo yasya so'yaM sUkSmasamparAyaH / so'pi dvidhA-kSapaka upazamako vA, kSapayati upazamayati vA lobhamekamiti kRtvA, tasya guNasthAnaM sUkSmasamparAyaguNasthAnam 10 / / 1 sthaanikhaantivrtivaak0gh0|| 2 tato'pi tadutkR0 ka0kha0 ga0 gh0|| For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / / tathA chAdyate kevalajJAnaM kevaladarzanaM cAtmano'neneti cchadma-jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyakarmodayaH / sati tasmin kevalasyAnutpAdAt , tadapagamAnantaraM cotpAdAt / chadmani tiSThatIti cchadmasthaH / sa ca sarAgo'pi bhavati ityatastadyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / vItaHvigato rAgaH-mAyAlobhakaSAyodayarUpo yasya sa vItarAgaH, sa cAsau chadmasthazca vItarAgacchadmasthaH / sa ca kSINakaSAyo'pi bhavati, tasyApi yathoktarAgApagamAd atastavyavacchedArtham upazAntakaSAyagrahaNam / "kaSa ziSa" ityAdidaNDakadhAturhisArthaH, kaSanti kaSyante ca parasparamasmin prANina iti kaSaH-saMsAraH, kaSamayante-gacchantyebhirjantava iti kaSAyAH-krodhAdayaH, upazAntAH-upazamitA vidyamAnA eva saGkramaNodvartanAdikaraNodayAyogyatvena vyavasthApitAH kaSAyA yena sa upazAntakaSAyaH, sa cAsau vItarAgacchadmasthazceti upazAntakaSAyavItarAgacchaasthaH, tasya guNasthAnamiti prAgvat / tatrAviratasamyagdRSTeH prabhRtyanantAnubandhinaH kaSAyA upazAntAH sambhavanti / upazamazreNyArambhe hyanantAnubandhikaSAyAn avirato dezavirataH pramatto'pramatto vA san upazamayya darzanamohatritayamupazamayati / tadupazamAnantaraM pramattA'pramattaguNasthAnaparivRttizatAni kRtvA tato'pUrvakaraNaguNasthAnottarakAlamanivRttibAdarasamparAyaguNasthAne cAritramohanIyasya prathamaM napuMsakavedamupazamayati, tataH strIvedam , tato hAsyaratyaratizokabhayajugupsArUpaM yugapat SaTakam , tataH puruSavedam, tato yugapad apratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNau krodhau, tataH saMjvalanakrodham , tato yugapad dvitIyatRtIyau mAnau, tataH saMjvalanamAnam , tato yugapad dvitIyatRtIye mAye, tataH saMjvalanamAyAm , tato yugapad dvitIyatRtIyau lobhau, tataH sUkSmasamparAyaguNasthAne saMjvalanalobhamupazamayati ityupazamazreNiH / sthApanA ceyam / vi. staratastUpazemazreNiH svopajJazatakaTIkAyAM vyAsaM.lo. a.lo.pra.lo. khyAtA tataH paribhAvanIyA / tadevamanyeSvapi saM.mA. guNasthAnakeSu kApi kiyatAmapi kaSAyANAmupazAa.mA.pra.mA. ntatvasambhavAd upazAntakaSAyavyapadezaH sambhavati, atastabyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / upazAntaa.mA.pra.mA. saM.ko. kaSAyavItarAga ityetAvatA'pISTasiddhau chadmasthagrahaNaM a.kro.pra.kro. kharUpakathanArtha, vyavacchedyAbhAvAt / na hyacchadmastha pu.ve. upazAntakaSAyavItarAgaH sambhavati yasya cchadmahAsya rati arati | zoka | bhaya | jugu.] sthagrahaNena vyavacchedaH syAditi / asiMzca guNana. ve. sthAne'STAviMzatirapi mohanIyaprakRtaya upazAntA mi.mo. mi.mo.sa.mo. jJAtavyAH / upazAntakaSAyazca jaghanyenaikaM samayaM a. kro. a.mA. a.mA. a.lo. bhavati, utkarSeNa tvantarmuhUrta kAlaM yAvat , tata UvaM niyamAdasau pratipatati / pratipAtazca dvedhA-bhavakSayeNA'ddhAkSayeNa ca / tatra bhavakSayo priyamANasya, addhAkSaya upazAntAddhAyAM samAptAyAm / addhAkSayeNa ca pratipatan yathaivArUDhastathaiva pratipatati, yatra yatra bandhodayodIraNA vyavacchinnAstatra tatra pratipatatA satA te Arabhyanta iti ka010 saM.mA.] For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA yAvat / pratipataMzca tAvat pratipatati yAvat pramattaguNasthAnam / kazcittu tato'pyadhastanaM guNasthAnakadvikaM yAti, ko'pi sAsAdanabhAvamapi / yaH punarbhavakSayeNa pratipatati sa prathamasamaya eva sarvANyapi bandhanAdIni karaNAni pravartayatIti vizeSaH / utkarSatazcaikasmin bhave dvau vArAvupazamazreNi pratipadyate / yazca dvau vArAvupazamazreNiM pratipadyate tasya niyamAt tasmin bhave kSapakazreNyabhAvaH / yaH punarekaM vAraM pratipadyate tasya kSapakazreNirbhavedapIti / uktaM ca saptatikAcUrNI jo duve vAre uvasamaseTiM paDivajjai tassa niyamA tammi bhave khavagaseDhI natthi, jo ikkasiM uvasamaseDhI paDivajjai tassa khavagaseDhI vi huja ti // eSa kArmagranthikAbhiprAyaH / AgamAbhiprAyeNa tvekasmin bhava ekAmeva zreNiM pratipadyate, yaduktaM kalpabhASye aivaM apparivaDie, sammatte devamaNuyajammesu / annayaraseDhivajjaM, egabhaveNaM ca savAI // (gA0 107) sarvANi dezaviratyAdIni / anyatrApyuktam mohopazama ekasmin , bhave dviH syAdasantatam / yasmin bhave tUpazamaH, kSayo mohasya tatra na // iti / 11 / tathA kSINAH-abhAvamApanna': kaSAyA yasya sa kSINakaSAyaH / tatrAnantAnubandhikaSAyAn prathamamaviratasamyagdRSTyAdyapramattAnteSu guNasthAneSu kSapayitumArabhate, tato mithyAtvaM mizraM samyaktvam , tato'pratyAkhyAnAvaraNAn pratyAkhyAnAvaraNAn kaSAyAnaSTau kSapayitumArabhate, teSu cArdhakSapiteSvevAtivizuddhivazAdantarAla eva styAnaddhitrikaM narakadvikaM tiryagdvikam ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyajAtayaH Atapam udyotaM sthAvaraM sUkSmaM sAdhAraNamiti prakRtiSoDazakaM kSapayati / tasiMzca kSINe kaSAyASTakasya kSapitazeSa kSapayati / tato napuMsakavedaM strIvedaM hAsyAdiSaTkaM puMvedaM saMjvalanaM krodhaM mAnaM mAyAM kSapayati, etAzca prakRtIranivRttibAdarasamparAyaguNasthAne kSapayati, saMjvalanalobhaM sUkSmasamparAyaguNasthAna iti kSapakazreNiH / sthApanA ceyam / vistaratastu kSapakazreNikharUpaM khopajJazatakaTIkAyAM nirUpitaM tata eva paribhAvanIyam / tadevamanyeSvapi guNasthAneSu kSINakaSAyavyapadezaH sambhavati, kApi kiyatAmapi kaSAyANAM kSINatvAt , atastabyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / kSINakaSAyavItarAgatvaM ca kevalino'pyasti iti tayavacchedArtha chadmasthagrahaNam / chadmasthagrahaNe ca kRte sarAgavyavacchedArthaM vItarAgagrahaNam / vItarAgazcAsau chadmasthazca vItarAgacchadmasthaH / sa copazAntakaSAyo'pyasti iti tadvyavacchedArtha kSINakaSAyagrahaNam / kSINakaSAyazcAsau vItarAgacchadmasthazca kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaH, tasya guNasthAnaM kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnam 12 iti / 1 yo dvI vArau upazamaNi pratipadyate tasya niyamAttasmin bhave kSapakazreNi sti, ya ekavAra upazamazreNiM pratipadyate tasya kSapakazreNirapi bhavediti // 2 evamapratipatite samyaktve devamanujajanmasu / anyatarazreNivarjam egabhavena ca sarvANi // 3 degtataHka0 kha0 ga0 gha0 0 // 4 degNAH kSayamA0 kh0|| 5degttAntagudeg kha0 g0ng0|| 6 sthApanA'metanapRSThe nyastA'sti / For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / saM.mA. saM.mA. saM.ko. | pu. ve. | hAsya rati | arati zoka | bhaya jugupsA strI. ve. na. ve. a. kro. pra. lo. | pra. ko. | a. mA. | pra. mA. a. mA. | pra. mA. | a. lo. sa, mo. mi.mo. mi.mo. a.ko. a.mA.a.mA. a.lo. tathA yogo vIryaM zaktiH utsAhaH parAkrama iti paryAyAH, sa ca manovAkkAyalakSaNakaraNabhedAt tisraH saMjJA labhate, manoyogo vAgyogaH kAyayogazceti / tathA coktaM karmaprakRtau pariNAmAlaMbaNagaNakAraNaM teNa laddhanAmatigaM / kajabbhAsAnnunnappavesavisamIkayapaesaM // (gA0 4) / tatra bhagavato manoyogo manaHparyAyajJAnibhiranuttarasurAdibhirvA manasA pRSTasya sato manasaiva dezanAt , te hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaHparyAyajJAnenA'vadhijJAnena vA pazyanti, dRSTyA ca te vivakSitavastvAkArAnyathAnupapattyA lokakharUpAdibAhyamarthamavagacchantIti / vAgyogo dharmadezanAdau / kAyayogo nimeSonmeSacaGkramaNAdau / tato'nena yogatrayeNa saha vartata iti sayogI "sarvAderin" (si07-2-59) itIn pratyayaH / kevalaM-kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca vidyate yasya sa kevalI, sayogI cAsau kevalI ca sayogikevalI, tasya guNasthAnaM sayogikevaliguNasthAnam 13 / tathA na vidyante yogAH pUrvoktA yasyAsAvayogI / kathamayogitvamasAvupagacchati ? iti ced ucyate--sa bhagavAn sayogikevalI jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTato dezonAM pUrvakoTIM vihRtya kazcit karmaNAM samIkaraNArtha samudghAtaM karoti, yasya vedanIyAdikamAyuSaH sakAzAdadhikataraM bhavati, anyastu na karoti / yadAhuH zrIAryazyAmapAdA: sa~ve vi NaM bhaMte ! kevalI samugghAyaM gacchaMti ? goyamA ! no iNaDhe samaDhe / 1degNatrayameM kh0|| 2 pariNAmAlambanagrahaNakAraNaM tena labdhanAmatrikam / kAryAbhyAsAnyo'nyapravezaviSamIkRtapradezam // 3 sarve'pi khalu bhandata ! kevalinaH samuddhAtaM gacchanti ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / yasya AyuSA tulyAni bandhanaiH sthitibhizca / bhavopagrAhikarmANi na samuddhAtaM sa gacchati // agavA samuddhAtam anantAH kevalino jinAH / jarAmaraNavipramukAH siddhiM varagatiM gatAH // For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA jassAueNa tullAI, baMdhaNehiM ThiIhi ya / bhavovaggAhikammAiM, na samugghAyaM sa gacchai // agaMtUNaM samugghAyaM, aNaMtA kevalI jiNA / jaramaraNa vippamukkA, siddhiM varagaiM gayA // (prajJA0 patra 601-1) atra "baMdhaNehiM"ti badhyanta iti bandhanAni "bhujipatyAdibhyaH karmopAdAne" (si053-128) iti karmaNyanaT , karmaparamANavastaiH, zeSaM sugamam / gatvA vA'gatvA vA samuddhAtam / samuddhAtakharUpaM ca khopajJaSaDazItikaTIkAyAM vistarataH prarUpitaM tata evAvadhAraNIyam / bhavopagrAhikarmakSapaNAya lezyAtItamatyantAprakampaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuryoganirodhArthamupakramate / tatra pUrvaM bAdarakAyayogena bAdaramanoyogaM niruNaddhi, tato vAgyogam , tataH sUkSmakAyayogena bAdarakAyayogam ; tenaiva sUkSmamanoyogaM sUkSmavAgyogaM ca; sUkSmakAyayogaM tu sUkSmakriyamanivartizukladhyAnaM dhyAyan khAvaSTambhenaiva niruNaddhi, anyasyAvaSTambhanIyasya yogAntarasya tadA'sattvAt / taddhyAnasAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saGkucitadeha tribhAgavartipradezo bhavati / tadanantaraM samucchinnakriyamapratipAti zukladhyAnaM dhyAyan madhyamapratipattyA hakhapaJcAkSarodriNamAtraM kAlaM zailezIkaraNaM pravizati / tatra zaileza:-meruH tasyeyaM sthiratA-sAmyAvasthA zailezI, yadvA sarvasaMvaraH zIlaM tasya ya IzaH zIlezaH tasyeyaM yoganirodhAvasthA zailezI, tasyAM karaNaM-pUrvaviracitazailezIsamayasamAnaguNazreNIkasya vedanIyanAmagotrAkhyA'ghAtikarmatritayasyA'. saGkhyeyaguNayA zreNyA AyuHzeSasya tu yathAkharUpasthitayA zreNyA nirjaraNaM zailezIkaraNam / taccAsau praviSTo'yogI sa cAsau kevalI ca ayogikevalI / ayaM ca zailezIkaraNacaramasamayAnantaramucchi. nacaturvidhakarmabandhanatvAd aSTamRttikAlepaliptA'dhonimagnakramA'panItamRttikAlepajalatalamaryAdo rdhvagAmitathAvidhA'lAbuvad Urdhva lokAnte gacchati, na parato'pi, matsyasya jalakalpagatyupaSTambhidharmAstikAyA'bhAvAt / sa cordhva gacchan RjuzreNyA yAvatkhAkAzapradezeSvihAvagADhastAvata eva pradezAnUrdhvamapyavagAhamAno vivakSitasamayAca samayAntaramasaMspRzan gacchati / taduktamAvazyakacUrNI ttie jIvo avagADho tAvaiyAe ogAhaNAe ur3e ujjugaM gacchai na vaMka, bIyaM ca samayaM na phusai // (pUrvArddha patra 582) iti // duHSamAndhakAranimamajinapravacanapradIpapratimAH zrIjinabhadragaNipUjyA apyAhuH pajjattamittasannissa jattiyAiM jahannajogissa / huMti maNodavAI, tabAvAro ya jammatto // (vizeSA0 gA0 3059) tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae niraMbhamANo so| maNaso sabanirohaM, kuNai asaMkhijasamaehiM // (vizeSA0 gA0 3060) 1 samutsanna ka0 kha0 ga0 gha0 0 // 2 yAvatyAM jIvo'vagADhastAvatyA'vagAhanayA UrdhvamRjukaM gacchati na vakram , dvitIyaM ca samayaM na spRzati // 3 paryAptamAtrasaMjJino yAvanti jaghanyayoginaH / bhavanti manodravyANi tadyApArazca ynmaatrH|| tadasaGkhyaguNavihInaM samaye samaye nirandhAnaH saH / manasaH sarvanirodha krotyshyeysmyaiH|| For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77 2-3] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / paMjattamittabiMdiyajahannavaijogapajjayA je u / tadasaMkhaguNavihINe, samae samae niraMbhaMto // (vize0 gA0 3061) savvavaijogaroha, saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhumapaNayassa paDhamasamaovavannassa // (vizeSA0 gA0 3062) jo kira jahannajogo, tadasaMkhijaguNahINamikekke / samae niraMbhamANo, dehatibhAgaM ca muMcaMto // ( vizeSA0 gA0 3063) ruMbhai sa kAyajogaM, saMkhAIehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho, selesIbhAvaNAmei / / (vizeSA0 gA0 3064) hassakkharAiM majjheNa jeNa kAleNa paMca bhannaMti / acchai selesigao, tattiyametaM tao kAlaM // (vizeSA0 gA0 3068) taNurohAraMbhAo, jhAyai suhumakiriyAniyahi so| vocchinnakiriyamappaDivAI selesikAlammi // (vizeSA0 gA0 3069) tadasaMkhejaguNAe, guNaseDhIi raiyaM purA kammaM / samae samae khaiviuM, kameNa sabaM tahiM kammaM // (vizeSA0 gA0 3082) ujuseDhIpaDivanno, samayapaesaMtaraM aphusamANo / egasamaeNa sijjhai, aha sAgArovautto so // (vizeSAgA03088) iti tasya guNasthAnamayogikevaliguNasthAnam 14 iti // 2 // ___ vyAkhyAtAni sabhAvArthAni caturdazApi guNasthAnAnIti / atha yathaiteSveva guNasthAneSu bhagavatA bandhamudayamudIraNAM sattAM cA''zritya karmANi kSapitAni tathA bibhaNiSuH prathamaM tAvad bandhamAzritya ka guNasthAne kiyatyaH karmaprakRtayo vyavacchinnAH ? ityetad bandhalakSaNakathanapUrvakaM pracikaTayiSurAha abhinavakammaggahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsa sayaM / titthayarAhAragadugavajaM micchammi satarasayaM // 3 // mithyAtvAdibhihetubhirabhinavasya-nUtanasya karmaNaH-jJAnAvaraNAdergrahaNam--upAdAnaM bandha ityucyate / 'oghena' sAmAnyenaikaM kiJcidguNasthAnakamanAzrityetyarthaH / "tattha" ti tatra 1 paryAptamAtradvIndriyajaghanyavacoyogaparyayA ye tu / tadasaGkhyaguNavihInAn samaye samaye nirundhAnaH // sarvavacoyogarodhaM saGkhyAtItaiH karoti samayaiH / tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayopapannasya // yaH kila jaghanyayogastadasaGkhyeyaguNahInamekaikasmin / samaye nirundhAno dehatribhAgaM ca muJcan // ruNaddhi sa kAyayogaM saGkhyAtItaireva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvanAmeti // hrakhAkSarANi madhyena yena kAlena paJca bhaNyante / Aste zailezIgataH tAvanmAnaM sakaH kAlam // tanurodhArambhAd dhyAyati sUkSmakriyAnivRttiM saH / vyucchinnakriyamapratipAti zailezIkAle // tadasaGkhyeyaguNAyAM guNazreNau racitaM purA karma / samaye samaye kSapayitvA krameNa sarvaM tatra karma // RjuzreNipratipannaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAkAropayuktaH sH|| 2 khaviyaM kamaso selesikAleNaM // iti bhASye pAThaH // For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH / [gAthA bandhe 'vizaM zataM' viMzatyuttaraM zataM karmaprakRtInAM bhavatIti zeSaH / tathAhi-matijJAnAvaraNaM zrutajJAnAvaraNam avadhijJAnAvaraNaM manaHparyAyajJAnAvaraNaM kevalajJAnAvaraNamiti paJcadhA jJAnAvaraNam / nidrA nidrAnidrA pracalA pracalApracalA styAnarddhiH cakSurdarzanAvaraNam acakSurdarzanAvaraNam avadhidarzanAvaraNaM kevaladarzanAvaraNamiti navavidhaM darzanAvaraNam / vedanIyaM dvidhAsAtavedanIyam asAtavedanIyaM ca / mohanIyamaSTAviMzatibhedam , tadyathA--mithyAtvaM samyagmithyAtvaM samyaktvamiti darzanatrikam , anantAnubandhI krodho mAno mAyA lobhaH 4 apratyAkhyAnAvaraNaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 pratyAkhyAnAvaraNaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 saMjvalanaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 iti SoDaza kaSAyAH, strI pumAn napuMsakamiti vedatrayam , hAsyaM ratiH aratiH zoko bhayaM jugupseti hAsyaSaTkam , militaM nava nokssaayaaH| AyuzcaturdhA-narakAyuH tiryagAyuH manuSyAyuH devAyuriti / atha nAmakarma dvicatvAriMzadvidham , tadyathA-caturdaza piNDaprakRtayaH aSTau pratyekaprakRtayaH trasadazakaM sthAvaradazakaM ceti / tatra piNDaprakRtaya imAH-gatinAma jAtinAma zarIranAma aGgopAGganAma bandhananAma saGghAtananAma saMhanananAma saMsthAnanAma varNanAma gandhanAma rasanAma sparzanAma AnupUrvInAma vihAyogatinAmeti / AsAM bhedA daryante-narakatiryaGmanuSyadevagatinAmabhedAt caturdhA gatinAma, ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtinAmeti paJcadhA jAtinAma, audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNazarIranAmeti paJcadhA zarIranAma, audArikAGgopAGgaM vaikriyAGgopAGgam AhArakAGgopAGganAmeti tridhA'GgopAGganAma, bandhananAma paJcadhA audArikabandhanAdi zarIravat , evaM saGghAtanamapi, saMhanananAma SaDnedam-vajraRSabhanArAcam RSabhanArAcaM nArAcam ardhanArAcaM kIlikA sevAta ceti, saMsthAnanAma SaDidhaM-samacaturasraM nyagrodhaparimaNDalaM sAdi vAmanaM kujaM huNDaM ceti, varNanAma paJcadhA-kRSNaM nIlaM lohitaM hAridra zuklaM ceti, gandhanAma dvidhA-surebhigandhanAma durabhigandhanAmeti, rasanAma paJcA-tiktaM kaTukaM kaSAyam amlaM madhuraM ceti, sparzanAma aSTadhA-karkazaM mRdu laghu guru zItam uSNaM snigdhaM rUkSaM ca, AnupUrvI caturdhA-narakAnupUrvI tiryagAnupUrvI manuSyAnupUrvI devAnupUrvIti, vihAyogatirdvidhA-prazastavihAyogatiH aprazastavihAyogatiriti AsAM caturdazapiNDaprakRtInAmuttarabhedA amI paJcaSaSTiH / pratyekaprakRtayastvimAH-parAghAtanAma upaghAtanAma ucchAsanAma AtapanAma udyotanAma aguruladhunAma tIrthakaranAma nirmANanAmeti / trasadazakamidam-trasanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma subhaganAma sukharanAma AdeyanAma yazaHkIrtinAmeti / sthAvaradazakaM punaridam-sthAvaranAma sUkSmanAma aparyAptanAma sAdhAraNanAma asthiranAma azubhanAma durbhaganAma duHkharanAma anAdeyanAma ayazaHkIrtinAmeti / piNDaprakRtyuttarabhedAH paJcaSaSTiH pratyekaprakRtayo'STau trasadazakaM sthAvaradazakaM ca sarvamIlane trinavatiH / gotraM dvidhA--uccairgotraM nIcairgotraM ca / antarAyaM paJcadhA-dAnAntarAyaM lAbhAntarAyaM bhogAntarAyam upabhogAntarAyaM vIryAntarAyaM ceti / evaM ca kRtvA jJAnAvaraNe karmaprakRtayaH paJca 5 darzanAvaraNe nava 9 vedanIye dve 2 mohanIye'STA1pAGgamiti kh0g0|| 2degrabhinAma asurabhinA ka0 kha0 g0|| For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3-4] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 79 viMzatiH 28 AyuSi catasraH 4 nAmni trinavatiH 93 gotre dve 2 antarAye paJca 5 sarvapiNDe'STAcatvAriMzaM zataM bhavati, tena ca sttaayaamdhikaarH| udayodIraNayoH punaraudArikAdibandhanAnAM paJcAnAmaudArikAdisaGghAtanAnAM ca paJcAnAM yathAkhamaudArikAdiSu paJcasu zarIreSvantarbhAvaH / varNagandharasasparzAnAM yathAsaGkhyaM paJcadvipaJcA'STabhedAnAM tadbhedakRtAM viMzatimapanIya teSAmeva caturNAmabhinnAnAM grahaNe SoDazakamidaM bandhanasaGghAtanasahitamaSTacatvAriMzazatAd apanIyate, zeSeNa dvAviMzena zatenAdhikAraH / bandhe tu samyagmithyAtvasamyaktvayoH saGkrameNaiva niSpAdyamAnatvAd bandho na sambhavatIti tayoviMzatizatAd apanItayoH zeSeNa viMzatyuttarazatenA'dhikAra iti prakRtisamutkIrtanA kRtA / prakRtyarthaH svopajJakarmavipAkaTIkAyAM vistareNa nirUpitastata evAvadhArya ityalaM prasaGgena / prakRtaM prastumaH / tatra bandhe sAmAnyena viMzaM zataM bhavatIti prakRtam / tadeva ca viMzaM zataM 'tIrthakarAhArakadvikavarja' tIrthakarAhArakadvikarahitaM sat "micchammi" ti bhImaseno bhIma ityAdivat padavAcyasyArthasya padaikadezenA'pyabhidhAnadarzanAt mithyAtve mithyAdRSTiguNasthAna ityarthaH / evamuttareSvapi padavAcyeSu padaikadezaprayogo draSTavyaH / "satarasayaM" ti saptadazAdhikaM zataM saptadazazataM bandhe bhavatIti / ayamatrAbhiprAyaH-tIrthakaranAma tAvat samyaktvaguNanimittameva badhyate, AhArakazarIrA''hArakAGgopAGgalakSaNamAhArakadvikaM tvapramattayatisambandhinA saMyamenaiva / yaduktaM zrIzivazarmasUripAdaiH zatake sammattaguNanimittaM, titthayaraM saMjameNa AhAraM / (gA0 44 ) iti / mithyAdRSTiguNasthAne etatprakRtitrayavarjanaM kRtam , zeSaM punaH saptadazazataM mithyaatvaadimiheN| tubhirbadhyata iti mithyAdRSTiguNasthAne tadvandha iti // 3 // nanvetA mithyAdRSTiprAyogyAH saptadazazatasaGkhyAH sarvA api prakRtaya uttaraguNasthAneSu gacchantyuta kAzcideva ? ityAzaGkayAha narayatiga jAithAvaracau huNddaayvchivhnpumicchN| solaMto igahiyasau, sAsaNi tirithINaduhagatigaM // 4 // 'narakatrikaM' narakagatinarakAnupUrvInarakAyurlakSaNam "jAithAvaracau" ti catuHzabdasya pratyekamabhisambandhAd 'jAticatuSkam' ekendriyajAtidvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtikharUpaM 'sthAvaracatuSkaM' sthAvarasUkSmA'paryAptasAdhAraNalakSaNaM, huNDam AtapaM chedapRSThaM "napu" ti napuMsakavedaH "micchaM" ti mithyAtvamityetAsAM "solaMtu" ti SoDazAnAM prakRtInAM mithyAdRSTiguNasthAne 'tatra bhAva uttaratrAbhAvaH' ityevaMlakSaNo'nto vinAzaH kSayo bhedo vyavaccheda uccheda iti paryAyAH / iyamatra bhAvanA-etA hi SoDaza prakRtayo mithyAdRSTiguNasthAna eva bandhamAyAnti, mithyAtvapratyayatvAdetAsAm ; nottaratra sAsvAdanAdiSu, mithyAtvAbhAvAdeva / yata etAH prAyo nArakaikendriyavikalendriyayogyatvAd atyantA'zubhatvAcca mithyAdRSTireva banAtIti saptadazazatAt pUrvoktAd etadapagame zeSamekottaraM prakRtizatamevAviratyAdihetubhiH sAkhAdane bandhamAyAti, ata evAha-"igahiyasaya sAsaNi" ti ekAdhikazataM sAsvAdane badhyate / "igahiyasaya" ityatra vibhaktilopaH prAkRtatvAt / evamanyatrApi vibhaktilopaH prAkRtalakSaNa1samyaktvaguNanimittaM tIrthakaraM saMyamenAhAram // For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA vazAdavaseyaH / "tirithINaduhagatigaM" ti / trikazabdaH pratyekaM sambadhyate, 'tiryatrikaM' tiryagatitiryagAnupUrvItiryagAyurlakSaNaM 'styAnarddhitrikaM' nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhisvarUpaM 'durbhagatrikaM' durbhagaduHkharA'nAdeyakharUpamiti // 4 // aNamajjhAgiisaMghayaNacau niujjoyakukhagaithi tti / paNavIsaMto mIse, causayari duAuyaabaMdhA // 5 // catuHzabdasya pratyekaM yojanAt "aNa" ti anantAnubandhicatuSkam anantAnubandhiko dhamAnamAyAlobhAkhyam , madhyAH-madhyamA AdyantavarjA AkRtayaH-saMsthAnAni madhyAkRtayaH tAsAM catuSkaM-nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnaM sAdisaMsthAnaM vAmanasaMsthAnaM kujasaMsthAnamiti, tathA kAkAkSigolakanyAyAt madhyazabdasyAtrApi yogaH, tato madhyAni-madhyamAni prathamAntimavarjAni saMhananAni-asthinicayAtmakAni teSAM catuSkam-RSabhanArAcasaMhananaM nArAcasaMhananam ardhanArAcasaMhananaM kIlikAsaMhananamiti, "niu" ti nIcairgotram , udyotam , ku-kutsitA'pra. zastA khagatiH-vihAyogatiH kukhagatiH aprazastavihAyogatirityarthaH, "sthi" ti strIveda ityetAsAM paJcaviMzatiprakRtInAM sAkhAdane'ntaH, atra badhyante nottaratretyarthaH, yato'nantAnubandhi. pratyayo hyAsAM bandhaH, sa cottaratra nAstIti / tatazcaikAdhikazatAt paJcaviMzatyapagame "mIsi" ti 'mizre' samyagmithyAdRSTiguNasthAne SaTsaptatibandhe bhavati / tato'pi "duAuyaabaMdha" ti dvayomanuSyAyurdevAyuSorabandho vyAyurabandhastasmAd vyAyurabandhAditi hetozcatuHsaptatirbhavati / idamuktaM bhavati-iha nArakatiryagAyuSI yathAsaGkhyaM mithyAdRSTisAsvAdanaguNasthAnayorvyavacchinne, zeSaM tuma. nuSyAyurdevAyuyamavatiSThate tadapi mizro na badhnAti, mizrasya sarvathA''yubandhapratiSedhAt / uktaM ca ___ sammAmicchaddiTThI, AuyabaMdhaM pi na karei / ti / tataH SaTsaptaterAyuddhayApagame catuHsaptatirbhavatIti // 5 // samme sagasayari jiNAubaMdhi vaira naratiga biyksaayaa| . uraladugaMto dese, sattaTThI tiakasAyaMto // 6 // ___ "sammi" ti aviratasamyagdRSTiguNasthAne "sagasayari" ti saptasaptatiprakRtInAM bandho bhavati / katham ? iti ced ucyate-pUrvoktaiva catuHsaptatiH "jiNAubaMdhi" ti tIrthakaranAmamanuSyAyurdevAyurdvayabandhe sati saptasaptatirbhavati / etaduktaM bhavati-tIrthakaranAma tAvat samyaktvapratyayAdevAtra bandhamAyAti, ye ca tiryagmanuSyA aviratasamyagdRzaste devAyurbadhnanti, ye tu nArakadevAste manuSyAyurvaghnanti, tato'treyaM prakRtitrayI samadhikA labhyate, sA ca pUrvoktAyAM catuHsaptatau kSipyate jAtA saptasaptatiriti / "vaira" ti vajrarSabhanArAcasaMhananaM "naratiya" tti 'naratrikaM-naragatinarAnupUrvInarAyurlakSaNaM "biyakasAya" ti dvitIyakaSAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAH krodhamAnamAyAlomAH "uraladuga" ti audArikadvikam-audArikazarIraudArikAGgopAGgalakSaNamityetAsAM dazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTAvanto bhavati, etA atra badhyante nosaratretyarthaH / aya 1degkaM madhyAkRticatuSkaM-nyadeg kh0|| 2 degkaM saMhananacatuSkam-Rdeg ka0 kha0 gha0 Ga0 // 3 samyagmibhyAdRSTirAyurbandhamapi na karoti // 4 degyurnivartayanti, ka0 kh0|| For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5-8] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / matrAbhipAyaH-dvitIyakaSAyAMstAvat tadudayAbhAvAnna badhnAti dezaviratAdiH; kaSAyA ghanantAnubandhivarjA vedyamAnA eva badhyante, "'je veei te baMdhai" iti vacanAt ; anantAnubandhinastu caturviMzatisatkarmA'nantaviyojako mithyAtvaM gato bandhAvalikAmAnaM kAlamanuditAn badhnAti / yadAhuH saptatikATIkAyAM mohanIyacaturviMzatikAvasare zrImalayagiripAdAH iha samyagdRSTinA satA kenacit prathamato'nantAnubandhino visaMyojitAH, etAvataiva sa vizrAnto na mithyAtvAdikSayAya udyuktavAn , tathAvidhasAmagryabhAvAt / tataH kAlAntareNa mithyAtvaM gataH san mithyAtvapratyayato bhUyo'pyanantAnubandhino badhnAti / tato bandhAvalikAM yAvat nAdyApyatikrAmati tAvat teSAmudayaM vinA bandha iti / (patra 135-2) naratrikaM punarekAntena manuSyavedyam , audArikadvikaM vajraRSabhanArAcasaMhananaM ca manuSyatiryagekAntavedyam , dezaviratAdiSu devagativedyameva badhnAti nAnyat , tenAsAM dazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTiguNasthAne'ntaH / tata etat prakRtidazakaM pUrvoktasaptasaptaterapanIyate, tataH "dese sattahi" ti 'deze' dezavirataguNasthAne saptaSaSTirbadhyate "tiyakasAyaMtu" ti tRtIyakaSAyANAMpratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlobhAnAM dezavirate'ntaH, taduttareSu teSAmudayAbhAvAda anuditAnAM cAbandhAt "je veyai te baMdhaI" iti vacanAd iti bhAvaH / etacca prakRticatuSka pUrvoktasaptaSaSTerapanIyate // 6 // tataH tevaTTi pamatte soga arai athiraduga ajasa assAyaM / vucchita chacca satta va, nei surAuM jayA niDheM // 7 // "tevaTTi pamatti" ti triSaSTiH pramatte badhyate / zokaH aratiH "athiraduga" tti asthiradvikam-asthirA'zubharUpam "ajasa" ti ayazaHkIrtinAma asAtamityetAH SaT prakRtayaH pramatte "vucchijja" ti prAkRtatvAdAdezasya vyavacchidyante-kSIyante bandhamAzrityeti bhAvaH / yadvA sapta vA vyavacchidyante / katham ? ityAha-"nei surAuM jayA niTuM" ti yadA kazcit pramattaH san surAyurbanDumArabhate niSThAM ca nayati surAyurbandhaM samApayatItyarthaH tadA pUrvoktAH SaT surAyuHsahitAH sapta vyavacchidyanta iti // 7 // guNasahi appamatte, surAubaMdhaM tu jai ihAgacche / annaha aTThAvannA, jaM AhAragadugaM baMdhe // 8 // "guNasahi" tti ekonaSaSTirapramatte badhyata iti zeSaH / katham ? ityAha-'surAyurbadhnan' devAyurbandhaM kurvan yadi ced 'iha' apramattaguNasthAna Agacchet / iyamatra bhAvanA-surAyurvandhaM hi pramatta evArabhate nA'pramattAdiH, tasyAtivizuddhatvAt , AyuSkasya tu gholanApariNAmenaiva bandhanAt , paraM surAyurbadhnan pramatte kiJcit sAvazeSe surAyurbandhe'pramatte'pyAgacchet , atra ca sAvazeSa surAyurniSThAM nayati tata ekonaSaSTirapramatte bhavati "devIuyaM ca ikka, nAyavaM appamattammi / " iti vacanAt / "annaha aTThAvanna" ti anyathA yadi surAyurbandhaH pramattenArabdhaH pramattenaiva niSThAM nItastato'STApaJcAzadapramatte bhavatIti / 1-2 yAn vedayate tAn badhnAti // 3 degtuSTayaM kha0 g0|| 4 devAyuSkaM caikaM jJAtavyamapramatte // ka. 11 For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA nanu yadi pUrvoktatriSaSTeH zokA'ratyasthiradvikA'yazo'sAtalakSaNaM prakRtiSaTkamapanIyate tarhi sA saptapaJcAzad bhavati, atha surAyuHsahitaM pUrvoktaprakRtiSaTkamapanIyate tarhi SaTpaJcAzat , tataH kathamuktamekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA'pramatte ? ityAzaGkayAha--"jaM AhAragadugaM baMdhe" ti 'yad' yasmAt kAraNAd AhArakadvikaM bandhe bhavatIti zeSaH / ayamatrAzayaH-apramattayatisambandhinA saMyamavizeSeNA''hArakadvikaM badhyate, tacceha labhyata iti pUrvApanItamapyatra kSipyate, tataH SaTpaJcAzad AhArakadvikakSepe'STApaJcAzad bhavati, saptapaJcAzat punarAhArakadvikakSepa ekonaSaSTiriti // 8 // aDavanna apuvAimi, niddadugaMto chapanna pnnbhaage| suraduga parNidi sukhagai, tasanava uralaviNu taNuvaMgA // 9 // samacaura nimiNa jiNa vannaagurulaghucau chalaMsi tiisNto| carame chavIsabaMdho, hAsaraIkucchabhayabheo // 10 // "aDavanna apuvAimi" ti / iha kilA'pUrvakaraNAddhAyAH sapta bhAgAH kriyante / tatrA'pUrvasyaapUrvakaraNasyAdime-prathame saptabhAge'STApaJcAzat pUrvoktA bhavati / tatra cAye saptabhAge nidrAdvikasya-nidrApracalAlakSaNasyAnto bhavati, atra badhyate nottaratrApi, uttaratra tahandhAdhyavasAyasthAnAbhAvAt , uttareSvapyayameva heturanusaraNIyaH / tataH paraM SaTpaJcAzad bhavati / katham ? ityAha-"paNabhAgi" tti paJcAnAM bhAgAnAM samAhAraH paJcabhAgaM tasmin paJcabhAge, paJcasu bhAgevityarthaH / idamuktaM bhavati-apUrvakaraNAddhAyAH saptasu bhAgeSu vivakSiteSu prathame saptabhAgesTapaJcAzat , tatra ca vyavacchinnanidrApracalApanayane SaTpaJcAzat , sA ca dvitIye saptabhAge tRtIye saptabhAge caturthe saptabhAge paJcame saptabhAge SaSThe saptabhAge bhavatItyarthaH / tatra ca SaSThe saptabhAge AsAM triMzatprakRtInAmanto bhavati ityAha- "suraduga" ityAdi / suradvikaM-suragatisurAnupUrvIrUpaM "paNidi" ti paJcendriyajAtiH, sukhagatiH-prazastavihAyogatiH "tasanava" ti trasanavakaM-trasabAdaraparyAptapratyekasthirazubhasubhagasukharA''deyalakSaNaM "urala viNu"tti audArikazarIraM vinA audArikAGgopAGgaM ca vinetyarthaH "taNu" ti tanavaH-zarIrANi "uvaMga" ti upAne / idamuktaM bhavati-vaikriyazarIram AhArakazarIraM taijasazarIraM kArmaNazarIraM vaikriyAno. pAgam AhArakAGgopAGgaM ceti / "samacaura" ti samacaturasrasaMsthAnaM "nimiNa" ti nirmANaM "jiNa" ti jinanAma-tIrthakaranAmetyarthaH "vannaagurulahucau' tti catuHzabdasya pratyekamamisambandhAd varNacatuSkaM-varNagandharasasparzarUpam , agurulaghucatuSkam-aguruladhUpaghAtaparAghAtocchAsalakSaNamityetAsAM triMzatprakRtInAM "chalaMsi" ti SaSThoM'zaH-bhAgaH SaDaMzaH, mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, yathA-tRtIyo bhAgastribhAga iti / atra DakArasya lakAro "Do laH" (si0 8-1-202 ) iti prAkRtasUtreNa tasmin SaDaMze / tataH pUrvoktaSaTpaJcAzata imAstriMzat prakRtayo'panIyante zeSAH SaDriMzatiprakRtayo'pUrvakaraNasya "carami" ti carame-antime saptame saptabhAge bandhe labhyanta ityarthaH / carame ca saptabhAge hAsyaM ca ratizca "kuccha" ti kutsA ca-jugupsA bhayaM ca hAsyaratikutsAbhayAni teSAM bhedaH-vyavacchedo hAsyaratikutsAbhayabhedo bhavatIti / etAzcatasraH prakRtayaH pUrvoktaSaDizaterapanIyante, zeSA dvAviMzatiH, sA For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9-12] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / cA'nivRttibAdaraprathamabhAge bhavatIti // 9-10 // etadevAha-- aniyahibhAgapaNage, igegahINo duviisvihbNdho| pumasaMjalaNacauNhaM, kameNa cheo satara suhume // 11 // 'anivRttibhAgapaJcake' anivRttibAdarAddhAyAH paJcasu bhAgeSvityarthaH / sa pUrvokto dvAviM. zatibandha ekaikahIno vAcyaH, ekaikasmin bhAge ekaikasyAH prakRterbandhavyavaccheda ityarthaH / katham ? ityAha-"pumasaMjalaNacauNhaM kameNa cheu" ti krameNA''nupUrvyA prathame bhAge puMvedasya cchedastata ekaviMzaterbandhaH, dvitIye bhAge saMjvalanakrodhasya cchedastato viMzaterbandhaH, tRtIye bhAge saMjvalanamAnasya cchedastata ekonaviMzaterbandhaH, caturthe bhAge saMjvalanamAyAyAzchedastatosSTAdazAnAM bandhaH, paJcamabhAge saMjvalanalobhasya cchedaH, uttaratra tabandhAdhyavasAyasthAnAbhAvaH chedahetuH, saMjvalanalobhasya tu bAdarasamparAyapratyayo bandhaH, sa cottaratra nAstItyatazchedastataH sUkSmasamparAye saptadazaprakRtInAM bandho bhavatItyata Aha-"satara suhumi" ti spaSTam // 11 // caudaMsaNuccajasanANavigghadasagaM ti solsuccheo| tisu sAyabaMdha cheo, sajogi baMdhaMtuNaMto a||12|| baMdho smmtto| "caudaMsaNa" ti caturNA darzanAnAM samAhArazcaturdarzanaM-cakSurdarzanA'cakSurdarzanA'vadhidarzanakevaladarzanarUpam "ucca" ti uccairgotram "jasa" ti yazaHkIrtinAma "nANavigghadasagaM" ti jJAnAvaraNapaJcakaM vighnapaJcakam-antarAyapaJcakamubhayamIlane jJAnavighnadazakamityetAsAM SoDazaprakRtInAM sUkSmasamparAye bandhasyocchedo bhavati, etadvandhasya sAmparAyikatvAd uttareSu ca sAmparAyikasya kaSAyodayalakSaNasyA'bhAvAditi / "tisu sAyabaMdha" ti triSu-upazAntamohakSINamohasayogikevaliguNasthAneSu sAtabandhaH sAtasya kevalayogapratyayasya dvisAmayikasya tRtIyasamaye'vasthAnAbhAvAditi bhAvaH, na sAmparAyikasya, tasya kaSAyapratyayatvAt / Aha ca bhASyasudhAmbhonidhiH uvasaMtakhINamohA, kevaliNo egavihabaMdhoM / te puNa dusamayaThiiyassa baMdhagA na uNa saMparAyasse / iti / "cheo sajogi" tti DamarukamaNinyAyAt sAtabandhazabdasyeha sambandhastataH sayogikevaliguNasthAne sAtabandhasya cchedaH-vyavacchedaH / iha sAtabandho'sti, yogasadbhAvAt / nottaratrA'yogikevaliguNasthAne, yogAbhAvAt / tato'bandhakA ayogikevalinaH / uktaM ca - selesI paDivannA, abandhagA huti nAyauM / "baMdhaMtuNaMto a" ti bandhasyAnto'nantazca bandhazabdasyA'gre SaSThIlopaH prAkRtatvAt / tata idamuktaM bhavati yatra hi guNasthAne yAsAM prakRtInAM bandhahetuvyavacchedastatra tAsAM bandha 1 upazAntakSINamohA kevalina ekavidhabandhAH // 3 te punardisamayasthitikasya bandhakA na punaH samparAyasya // 5 zailezI pratipannA abandhakA bhavanti jJAtavyAH // 2-4-6 SoDaze paJcAzake kameNa 41 gAthAyA uttarArdha 42 gAthAyAH pUrvArddhamuttarArddha copalabhyate // For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA syAntaH; yathA mithyAdRSTiguNasthAne vyavacchinnabandhAnAM SoDazAnAM prakRtInAm , mithyAtvAviratikaSAyayogA bandhahetavasteSu mithyAtvaM tatraiva vyavacchinnam , tatazca mithyAdRSTiguNasthAne tAsAM bandhasyAntaH, tata uttareSu kAraNavaikalyena bandhAbhAvAt ; itarAsAM bandhasyAnantaH, tata uttareSvapi tadvandhakAraNasAkalyena bandhabhAvAditi / evamanyeSvapi guNasthAneSu prakRtInAM svakhabandhahetuvyavacchedAvyavacchedAbhyAM sAkalyavaikalyavazAd bandhasyAnto'nantazca bhAvanIya iti / / 12 // // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAM bandhAdhikAraH samAptaH / / bandhAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM puNyam / iha karmabandhamukto, lokaH sarvo'pi tenAstu / / sAmpratamudayasya prAyastatsamAnatvAd udIraNAyAzca lakSaNakathanapUrvakaM kasmin guNasthAne kiyatyaH prakRtayastasya bhagavataH kSINAH ? ityetannirdidikSurAha udao vivAgaveyaNamudIraNa apatti iha duvIsasayaM / satarasayaM micche mIsasammaAhArajiNa'NudayA // 13 // iha karmapudgalAnAM yathAkhasthitibaddhAnAmudayasamayaprAptAnAM yad vipAkena-anubhavanena vedanaM sa udaya ucyate / "udIraNa apatti" ti karmapudgalAnAM yathAkhasthitibaddhAnAM yad aprAptakAlaM vedanamudIraNA bhaNyate / "iha" ti 'iha' udaye udIraNAyAM ca "duvIsasayaM" ti 'dviviMzazataM' dvAbhyAmadhikaM viMzaM zataM dviviMzazataM mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, tat sAmAnyato'dhikriyata iti zeSaH / saptadazazataM "micche" ti mithyAdRSTiguNasthAne udaye bhavati / katham ? ityAha-"mIsasammaAhArajiNaNudaya" ti, mizraM ca "samma" ti samyaktvaM ca "AhAra" ti ihA''hArakazabdena sarvatrA''hArakazarIrA''hArakAGgopAGgalakSaNamAhArakadvikaM gRhyate tata AhArakaM ca "jiNa" ti jinanAma ca mizrasamyaktvAhArajinAsteSAmanudayAt / idamatra hRdayam-mizrodayastAvat samyagmithyAdRSTiguNasthAna eva bhavati, samyaktvodayastvaviratasamyagdRSTyAdau, AhArakadvikodayaH pramattAdau, jinanAmodayaH sayogikevalyAdau bhavati / tata idaM prakRtipaJcakaM dvAviMzatizatAd apanIyate tato mithyAdRSTiguNasthAne saptadazazataM bhavatIti // 13 // suhamatigAyavamicchaM, micchaMtaM sAsaNe igArasayaM / nirayANupuvviNudayA, aNathAvaraigavigalaaMto // 14 // sUkSmatrikaM ca-sUkSmA'paryAptasAdhAraNarUpam AtapaM ca mithyAtvaM ca sUkSmatrikAtapamithyAtvaM mithyAtve-mithyAdRSTAvanto yasya tad mithyAtvAntam , etatprakRtipaJcakasya mithyAtve'nto bhavatItyarthaH / ayamatrAzayaH-sUkSmanAmna udayaH sUkSmaikendriyeSu, aparyAptanAmnastu sarvedhvapyaparyAptakeSu, sAdhAraNanAmno'nantavanaspatiSu, AtapanAmodayastu bAdarapRthivIkAyikeSveva na caiteSu sthito jIvaH sAkhAdanAditvaM labhate, nApi pUrvapratipannasteSUtpadyate, sAkhAdanastu 1degkeSu ca ka0 gh0|| For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 13-15] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 85 yadyapi bAdaraparyAptai kendriyeSUtpadyate tathApi na tasyAtapanAmodayaH, tatrotpannamAtrasyA samAptazarIrasyaiva sAkhAdanatvavamanAt, samApte ca zarIre tatrA''tapanAmodayo bhavati, mithyAtvodayaH punarmithyAdRSTAveva tenaitAsAM paJcaprakRtInAM mithyAdRSTAvudayasyAntaH / tata idaM prakRtipaJcakaM pUrvoktasaptadazazatAd apanIyate zeSaM dvAdazazataM sAkhAdane udayaM pratItya bhavati, narakAnupUrvyapanayane caikAdazazataM bhavatItyetadevAha - " sAsaNe igArasayaM narayANupuviNudaya" tti sAsvAdana ekAdazazatamudaye bhavati, narakAnupUrvyanudayAt, narakAnupUrvyA udayo hi narake vakreNa gacchato jIvasya bhavati, na ca sAkhAdano narakaM gacchati / yaduktaM bRhatkarmastava bhASye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nairayANupudhiyAe, sAsaNasammammi hoi na hu udao / narayammi jaM na gacchara, avaNijjai teNa sA tassa || ( gA0 8 ) dAhuH zrIbhadrabAhukhAmipAdAH - tato narakAnupUrvI mithyAdRSTivyavacchinnasUkSmatrikAtapamithyAtvalakSaNaprakRtipaJcakaM ca saptadazazatAd apanIyate zeSaM sAsAdane ekAdazazataM bhavatIti / " aNathAvaraiga vigala aMtu " tti " aNa" ti anantAnubandhinazcatvAraH krodhamAnamAyA lobhAH sthAvaranAma " iga" ti ekendriyajAtiH vikalAH - paJcendriyajAtyapekSayA'sampUrNA dvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtaya ityarthaH ityetAsAM navAnAM prakRtInAM sAkhAdane'nta udayamAzritya bhavati / iyamatra bhAvanA-anantAnubandhinAmudaye hi samyaktvalAbha eva na bhavati / paDhamillayANa udae, niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammaddaMsaNalaMbhaM, bhavasiddhIyA vi na lahaMti // ( A0 ni0 gA0 108 ) nApi samyagmithyAtvaM ko'pyanantAnubandhyudaye gacchati, yo'pi pUrvapratipanna samyaktvosnantAnubandhinAmudayaM karoti so'pi sAkhAdana eva bhavatItyuttareSvAsAmudayAbhAvaH / sthAvare - kendriyajAtivikalendriyajAtayastu yathAkhamekendriya vikalendriyavedyA eva / uttaraguNasthAnAni tu saMjJipaJcendriya eva pratipadyate, pUrvapratipanno'pi paJcendriyeSveva gacchatItyuttareSvAsAmudayAbhAva iti // 14 // mI sayamaNupuvINudayA mIsodaeNa mIsaMto / causayamajae sammANupuvvikhevA biyakasAyA // 15 // 'mizre ' samyagmithyAdRSTau zatamudaye bhavati, katham ? ityAha - " aNupuvINudaya" tti, ihAnupUrvIzabdena tiryagAnupUrvImanujAnupUrvIdevAnupUrvIlakSaNA AnupUrvItrayI gRdyate tasyA anudayAt mizrodayena ca / ayamatra bhAvaH -- narakAnupUrvI tAvad udayamAzritya sAkhAdane vyavacchinnA, iha sA na gRhyate; zeSamAnupUrvItrikaM mizradRSTernodeti, tasya maraNAbhAvAt "rne samma 10 kha0 0 // 2 narakAnupUrvyAH sAsAdanasamyaktve bhavati na hyudayaH / narakaM yanna gacchati apanIyate tena sA tasya // 3 prathamAnAmudaye niyamAt saMyojanAkaSAyANAm / samyagdarzanalAbhaM bhavasiddhikA api na labhante // 4 na samyagminaH karoti kAlam // For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA mIso kuNai kAlaM" iti vacanAt ; mizraprakRtiH punaratrodaye prApyate, tataH sAsvAdanavyavacchinnaM prakRtinavakamAnupUrvI trikaM ca pUrvoktaikAdazazatAd apanIyate zeSA tiSThati prakRtInAM navanavatiH, tatra mizraprakRtiprakSepe jAtaM zatamiti / "mIsaMtu" ti mizraguNasthAne mizraprakRteranto bhavati, etadudaye hi mizradRSTireva bhavati nAnya iti / "causayamajae sammANupu. bikheva" ti caturbhiradhikaM zataM catuHzatamudaye bhavati, ka? ityAha-ayate' aviratasamyagdRSTau, katham ? ityAha-"samma" ti samyaktvaM "aNupuSi" ti AnupUrvyazcatasrastAsAM kSepAt-prakSepAt / idamuktaM bhavati-pUrvoktazatAd mizraguNasthAnavyavacchinnaikA mizraprakRtirapanIyate, zeSA navanavatiH, tatra samyaktvAnupUrvIcatuSkalakSaNaM prakRtipaJcakaM kSipyate jAtaM catuHzatam, yataH samyaktvamatra guNe udayata eva, tathA'viratasamyagdRzAM yathAkhaM catasro'pyAnupUrvya iti / "biyakasAya" ti dvitIyakaSAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH krodha. mAnamAyAlomAH // 15 // maNutiriNupuvvi viuvaSTa duhaga aNaijaduga strcheo| sagasIi desi tirigaiAu niujjoya tikasAyA // 16 // "maNutiriNupuSi" ti AnupUrvIzabdasya pratyekaM yojanAd manujAnupUrvI tiryagAnupUrvI "viuva'TTa" ti vaikriyASTakaM-vaikriyazarIravaikriyAGgopAGgadevagatidevAnupUrvIdevAyunarakagatinarakAnupUrvInarakAyurlakSaNaM durbhagam anAdeyadvikam-anAdeyA'yazaHkIrtirUpam ityetAsAM saptadazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTAvudayaM pratItya cchedo bhavati / tata imAH saptadaza prakRtayaH pUrvoktacatuHzatAda apanIyante zeSA "sagasIi desi" ti saptAzItiH "desi" ti dezavirate udaye bhavati / idamatra tAtparyam-dvitIyakaSAyodaye hi dezaviraterlAbha Agame niSiddhaH; yadAgamaH bIyakasAyANudae, appaccakkhANanAmadhijjANaM / sammaiMsaNalaMbha, virayAvirayaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 109) nApi pUrvapratipanadezaviratyAderjIvasya tadudayasambhavastenottareSu tadudayAbhAvaH; manujAnupUrvItiryagAnupUryostu parabhavAdisamayeSu triSvapAntarAlagatAvudayasambhavaH, sa ca yathAyogaM manujatirazvAM varSASTakAd upariSTAt sambhaviSu dezaviratyAdiguNasthAneSu na sambhavati; devatrika nArakatrikaM ca devanArakavedyameva, na ca teSu dezaviratyAdeH sambhavaH; vaikriyazarIravaiki. yAnopAGganAmnostu devanArakeSUdayaH, tiryagmanuSyeSu tu prAcuryeNA'viratasamyagdRSTyanteSu; yastU. caraguNasthAneSvapi keSAJcidAgame viSNukumArasthUlabhadrAdInAM vaikriyadvikasyodayaH zrUyate sa praviralataratvAdinA kenApi kAraNena pUrvAcAryairna vivakSita ityasmAbhirapi na vivakSita iti; durbhagamanAdeyadvikamityetAstu tisraH prakRtayo dezaviratyAdiSu guNapratyayAd nodayanta ityetA avirate vyavacchinnA iti / "tirigaiAu" ti tiryakzabdasya pratyekaM yogAt tiryaggatistiryagAyuH "niujjoya" ti nIcairgotramudyotaM ca "tikasAya" ti tRtIyAH kaSAyA 1 dvitIyakaSAyANAmudaye apratyAkhyAnanAmadheyAnAm / samyagdarzanalAbhaM viratAvirataM na tu labhante // 2degta iti / durbha0 ka0 gha0 0 // For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16-18] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / svikaSAyA mayUravyaMsakAditvAt pUraNapratyayalopI samAsaH, pratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH krodhamAnamAyAlobhAH // 16 // accheo igasI, pamatti AhArajugalapakkhevA / thINatigAhAragadugacheo chassayari apamatte // 17 // __pUrvoktASTaprakRtInAM dezavirate udayamAzritya cchedo bhavati, tataH pramatte ekAzItirbhavati, AhArakayugalaprakSepAt / idamatra hRdayam-tiryaggatitiryagAyuSI tiryagvedya eva, teSu ca dezaviratAntAnyeva guNasthAnAni ghaTante nottarANItyuttareSu tadudayAbhAvaH; nIcairgotraM tu tiryaggatikhAbhAvyAd dhruvodayikaM na parAvartate, tatazca dezaviratasyApi tirazco nIcargotrodayo'styeva, manujeSu punaH sarvasya dezaviratAderguNino guNapratyayAd uccairgotramevodetItyuttaratra nIcairgotrodayAbhAvaH, udyotanAma khabhAvatastiryagvedyam , teSu ca dezaviratAntAnyeva guNasthAnAni nottarANItyuttareSu tadudayAbhAvaH, yadyapi yativaikriye'pyudyotanAmodeti "uttaradehe ca devajaI" iti vacanAt tathApi khalpatvAdinA kenApi kAraNena pUrvAcAryairna vivakSitamityamAbhirapi na vivakSitam ; tRtIyakaSAyodaye hi cAritralAbha eva na bhavati, uktaM ca pUjyaiH teiyakasAyANudae, paccakkhANAvaraNanAmadhijjANaM / / desikkadesaviraI, carittalaMbhaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 110) na ca pUrvapratipannacAritrasya tadudayasambhava ityuttareSu tadudayAbhAva ityetA aSTau prakRtayaH pUrvoktasaptAzItarapanIyante zeSA ekonAzItiH, tata AhArakayugalaM kSipyate, yataH pramattayaterAhArakayugalasyodayo bhavatItyekAzItiH / "thINatiga" ti styAnarddhitrikaM-nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhirUpam AhArakadvikam-AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNamiti prakRtipaJcakasya pramatte chedo bhavati, tataH pUrvoktakAzIteridaM prakRtipaJcakamapanIyate zeSA SaTsaptatirapramatte udaye bhavati / ayamatrAzayaH-styAnarddhitrikodayaH pramAdarUpatvAd apramate na sambhavati, AhArakadvikaM ca vikurvANo yatirotsukyAda avazyaM pramAdavazago bhavatyata idamapyapramatte udayamAzritya na jAghaTIti, yatpunaridamanyatra zrUyate--pramattayatirAhArakaM vikRtya pazcAd vizuddhivazAt tatrastha evApramattatAM yAtIti tat kenApi khalpatvAdinA kAraNena pUrvAcArya vivakSitamityasmAbhirapi na vivakSitamiti // 17 // sammattaMtimasaMghayaNatigaccheo bisattari apuvve / hAsAichakkato, sahi aniyahi veyatigaM // 18 // samyaktvam antimasaMhananatrikam-ardhanArAcasaMhananakIlikAsaMhananasevArtasaMhananarUpamityetatprakRticatuSTayasyApramatte chedo bhavati, tata idaM prakRticatuSkaM pUrvoktaSaTsaptaterapanIyate zeSA dvAsaptatiH "apuSi" ti apUrvakaraNe udaye bhavatIti / ayamatrAzayaH-samyaktve kSapite upazamite vA zreNidvayamAruhyata ityapUrvakaraNAdau tadudayAbhAvaH, antimasaMhananatrayo 1 uttaradehe ca devayatI // 2 tRtIyakaSAyANAmudaye pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAnAm / dezaikadezavirati cAritralAbhaM na tu labhante // For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA daye tu zreNimAroDhumeva na zakyate tathAvidhazuddherabhAvAd ityuttareSu tadudayAbhAvaH / "hAsAichakkaaMtu" ti hAsyamAdau yasya SaTkasya tad hAsyAdiSaTkaM-hAsyaratyaratizokamayajugupsAkhyaM tasyAnto'pUrvakaraNe bhavati, saMkliSTatarapariNAmatvAd etasya, uttareSAM ca vizuddhatarapariNAmatvAt teSu tadudayAbhAva iti / uttareSvapyayamudayavyavacchedaheturanusaraNIyaH / tata idaM prakRtiSaTkaM pUrvoktadvisaptaterapanIyate zeSA "chasaTThi aniyaTTi" ti SaTSaSTiranivRttibAdare bhavati, udayamAzrityeti zeSaH / "veyatigaM" ti vedatrikaM-strIvedapuMvedanapuMsakavedAkhyam // 18 // saMjalaNatigaM chaccheo sahi suhamammi turiylobhNto| uvasaMtaguNe guNasahi rishnaaraaydugaNto||19|| 'saMjvalanatrikaM' saMjvalanakrodhamAnamAyArUpamityetAsAM SaNNAM prakRtInAmanivRttibAdare chedo bhavati / tatra striyAH zreNimArohantyAH strIvedasya prathamamudayacchedaH tataH krameNa puMvedasya napuMsakavedasya saMjvalanatrayasya ceti, puMsastu zreNimArohataH prathamaM puMvedasyodayacchedastataH krameNa strIvedasya SaNDhavedasya saMjvalanatrayasya ceti, SaNDhasya tu zreNimArohataH prathamaM SaNDhavedasyodayacchedastataH strIvedasya puMvedasya saMjvalanatrayasya ceti / etatprakRtiSaTakaM pUrvoktaSaTpaSTerapanIyate, zeSA "saTThi suhamammi" ti SaSTiH sUkSmasaMparAye udaye bhavati / atra ca 'turyalobhAntaH' caturthalobhAntaH saMjvalanalobhavyavaccheda ityarthaH / tata iyamekA prakRtiH SaSTerapanIyate zeSA 'upazAntaguNe' upazAntamohaguNasthAne ekonaSaSTirudaye bhavati / "risahanArAyadugaaMtu" ti RSabhanArAcadvikam-RSabhanArAcasaMhanananArAcasaMhananAkhyaM tasyAnta upazAntaguNe bhavati, prathamasaMhananenaiva kSapakazreNyArohaNAt kSINamohAdau tadudayAbhAvaH / upazamazreNistu prathamasaMhananatrayeNAruhyate, tata idaM prakRtidvayaM pUrvoktaikonaSaSTerapanIyate zeSA // 19 // sagavanna khINa ducarami, niddadugaMto ya gharami pnnpnnaa| nANaMtarAyadaMsaNacau cheo sajogi bAyAlA // 20 // saptapaJcAzat "khINa" ti kSINamohasya "ducarimi" ti dvicaramasamaye-caramasamayAdag dvitIye samaye nidrAdvikasya-nidrApracalAkhyasya kSINadvicaramasamaye'nta ityetat prakRtidvayaM pUrvoktasaptapaJcAzato'panIyate tataH "carami" ti caramasamaye kSINamohasyeti zeSaH, "paNapanna" ti paJcapaJcAzad udaye bhavati / idamuktaM bhavati-nidrApracalayoH kSINamohasya dvicaramasamaye udayacchedaH / apare punarAhuH-upazAntamohe nidrApracalayorudayacchedaH, paJcAnAmapi nidrANAM gholanApariNAma bhavatyudayaH, kSapakANAM tvativizuddhatvAd na nidrodayasambhavaH, upazamakAnAM punaranativizuddhatvAt syAdapIti / "nANaMtarAyadasaNacau" tti jJAnAvaraNapaJcakaM-matizrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAvaraNarUpam antarAyapaJcakaM-dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyAkhyaM darzanacatuSkaM-cakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNalakSaNamityetAsAM kSINamohacaramasamaye chedo bhavati, tadanantaraM kSINamohatvAd ityetatprakRticaturdazakaM pUrvoktapaJcapaJcAzato'panIyate, zeSekacatvAriMzat tIrthakaranAmodayAcca tatprakSepe dvAcatvAriMzat sayogikevalini bhavatIti / etadevAha-- "sajogi bAyAla" ti spaSTam // 20 // For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 19-22] karmastavAkhyo dvitIyaH krmgrnthH| titthudayA uralA'thirakhagaiduga parittatiga cha sNtthaannaa| __ agurulahuvannacau nimiNateyakammAisaMghayaNaM // 21 // nanu paJcapaJcAzato jJAnAvaraNapaJcakA'ntarAyapaJcakadarzanacatuSkalakSaNaprakRticaturdazakApanayana ekacatvAriMzadeva bhavati, tataH kathamuktaM sayogini dvicatvAriMzada ? ityAha-"titthudaya" ti 'tIrthodayAt' tIrthakaranAmodayAdityarthaH / yataH sayogyAdau tIrthakaranAmodayo bhavati, yaduktam udae jassa surAsuranaravainivahehi~ pUio hoi / taM titthayarannAmaM, tassa vivAgo hu kevaliNo // (bR0 ka0 vi0 gA0 149) tataH pUrvoktaikacatvAriMzati tIrthakaranAma kSipyate jAtA dvicatvAriMzat , sA ca sayogini bhavatIti / "uralA'thirakhagaiduga" tti dvikazabdasya pratyekaM yogAd audArikadvikam-audArikazarIraudArikAGgopAGgalakSaNam asthiradvikam-asthirA'zubhAkhyaM khagatidvikaM-zubhavihAyogatyazubhavihAyogatirUpam "parittatiga" tti pratyekatrikam-pratyekasthirazubhAkhyam "cha saMThANa" ti SaTsaMsthAnAni-samacaturasranyagrodhaparimaNDalasAdivAmanakubjahuNDasvarUpANi saMsthAnazabdasya ca puMstvaM prAkRtalakSaNavazAt , yadAha pANiniH khaprAkRtalakSaNe--"liMgaM vyabhicAryapi" / "agurulahuvannacau" ti catuHzabdasya pratyekaM sambandhAd agurulaghucatuSkam-agurulaghUpaghAtaparAghAtocchAsAkhyaM varNacatuSkaM-varNagandharasasparzarUpam "nimiNa" ti nirmANaM "teya" ti taijasazarIraM "kamma" ti kArmaNazarIraM "AisaMghayaNaM" ti prathamasaMhananaM-vajrarSabhanArAcasaMhananamityarthaH / / 21 // dUsara sUsara sAyAsAegayaraM ca tIsa vuccheo| bArasa ajogi subhagAijjajasannayaraveyaNiyaM // 22 // tasatiga paNidi maNuyAugai jiNucaM ti caramasamayaMtA / ||udo smmtto|| duHkharaM sukharaM sAtaM ca-sukham asAtaM ca-duHkhaM sAtAsAte tayorekataram-anyatarat sAtaM vA'sAtaM vetyarthaH, tedetAsAM triMzataH prakRtInAM syogikevlinyudyvyvcchdH| tatraikataravedanIyaM yadayogikevalini na vedayitavyaM tat sayogikevalicaramasamaye vyucchinnodayaM bhavati, punarucaratrodayAbhAvAt / duHsvarasukharanAmnostu bhASApudgala vipAkitvAd vAgyoginAmevodayaH, zeSANAM punaH zarIrapudgalavipAkitvAt kAyayoginAmeva / tena hi yogena pudgalagrahaNapariNAmAlambanAni, tatasteSu gRhItepveteSAM karmaNAM khakhavipAkenodayo bhavati, tenA'yogikevalini tadyogAbhAvAt tadudayAbhAva iti etAstriMzat prakRtayaH pUrvoktadvicatvAriMzato'panIyante, tataH zeSA dvAdaza prakRtayo'yogikevalinyudayamAzritya bhavantIti / etadevAha-"bArasa ajogi" ityAdi / dvAdaza prakRtayo'yogikevalini 'caramasamayAntAH' caramasamaye'yogikevaliguNasthAna 1 udaye yasya surAsuranarapatinivahaiH pUjito bhavati / tat tIrthakaranAma tasya vipAko hi kevalinaH / / 2 tata etA0 kha0 u0|| ka. 12 For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA syAntaH-vyavacchedo yAsAM tAzcaramasamayAntAH / tA evAha-subhagaM AdeyaM "jasa" ti yazaHkIrtinAma anyataravedanIyaM sayogikevalicaramasamayavyavacchinnodvaritaM vedanIyamityarthaH / / 22 / / - "tasatigaM" ti trasatrika-trasabAdaraparyAptAkhyaM "paNiMdi" tti paJcendriyajAtiH "maNuyAugaI" ti manujazabdasya pratyekaM yogAt manujAyurmanujagatiH "jiNa" tti jinanAma "uccaM" ti uccairgotram itizabdo dvAdazaprakRtiparisamAptidyotaka iti // // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAmudayAdhikAraH samAptaH // udayAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / duSkarmodayarahito, lokaH sarvo'pi tenAstu // atha tasya bhagavataH kasmin guNasthAne kiyatyaH prakRtaya udIraNAmAzritya vyavacchinnAH ? ityetadatidezadvAreNAha udau vvudIraNA paramapamattAIsagaguNesu // 23 // udayavad udIraNA pUrvoktazabdArthA guNasthAneSu vaktavyA / kimuktaM bhavati?-yAvatInAM prakRtInAmudayasvAmI tAvatInAmudIraNAkhAmyapIti / atiprasaGganivRttyarthamAha-"paramapamacAIsagaguNesu"ti / 'paraM' kevalamiyAn vizeSaH-apramatta Adau yeSAM te'pramattAdayaH guNAHguNasthAnAni, sapta ca te guNAzca saptaguNAH, apramattAdayazca te saptaguNAzca apramattAdisaptaguNAsteSvapramattAdisaptaguNeSu // 23 // kim ? ityAha esA payaDitigUNA, veyaNiyA''hArajugala thINatigaM / maNuyAu pamattA, ajogi aNudIrago bhagavaM // 24 // // udIraNA sammattA // 'eSA' udIraNA prakRtitrikeNa UnA-hInA vaktavyA / iyamatra bhAvanA-mithyAdRSTeH saptadazottarazatasyodayaH, udIraNA'pyevam / sAkhAdanasya ekAdazazatasyodayastathaivodIraNA'pi / mizrasyodayaH zatasya, udIraNA'pi / aviratasamyagdRSTerudayazcaturuttarazatasya, tathaivodIraNA / dezaviratasya saptAzIterudayaH, udIraNA'pi / pramattasyaikAzIterudayaH, udIraNA'pi ca / apramatte udayaH SaTsaptateH, udIraNA trisaptateH 1 / apUrvakaraNe udayo dvisaptateH, udIraNA eko. nasaptateH 2 / anivRttibAdare udayaH SaTpaSTeH udIraNA triSaSTeH 3 / sUkSmasamparAye udayaH SaSTeH, udIraNA saptapaJcAzataH 4 / upazAntamohe udaya ekonaSaSTeH, udIraNA SaTpaJcAzataH 5 / kSINamohe udayaH saptapaJcAzataH, udIraNA catuSpaJcAzataH 6 / sayogikevalinyudayo dvicatvAriMzataH, udIraNA ekonacatvAriMzata 7 iti / nanu kena prakRtitrikeNA'pramattAdiSUdIraNA UnA: ityAzaGkayAha-"veyaNiyAhArajugala" ti, yugalazabdasya pratyekaM yojanAd vedanIyayugalaM-sAtavedanIyA'sAtavedanIyarUpam , AhArakayugalam-AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSagam , "thINatigaM" ti 'styAnacitrika' nidrAnidrAmacalApracalAstyAnarddhirUpaM, manuSyAyuH ityetAsAmaSTAnAM For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23-25] karmastavAkhyo dvitIyaH krmgrnthH|| prakRtInAM pramatte'ntaH-vyavaccheda udIraNAM pratItya yAsAM tAH pramattAntAH / ayamatra bhAvArthaH-styAnarddhitrikaM pramAdarUpatvAd apramattAdiSu nAstyeva, kutasteSu tadudIraNA !; AhArakazarIraM ca vikurvANa autsukyAd yatiH pramatta eveti apramattAdiSu tadapi nAsti, kutasteSu tadudIraNA, sAtAsAtamanujAyuSAM hi pramAdasahitenaiva yogenodIraNA bhavati nAnyenetyuttareSu na tadudIraNA / tadayamatra tAtparyArthaH----udayamAzritya pramatte hi styAnacitrikAhArakadvikAkhyapaJcaprakRtayo vyavacchidyante, udIraNAmAzritya punaH styAnarddhitrikAhArakadvikasAtAsAtamanujAyurlakSaNA aSTau prakRtaya iti manujAyuHsAtAsAtarUpaprakRtitrayeNA'pramattAdiSu UnA udIraNA vAcyeti / 'ayogI' ayogikevalI 'anudIrakaH' na kimapi karmodIraNayA kSipati, yogAbhAvAt , udIraNA hi yogakRtakaraNavizeSa iti bhagavAn paramaprayatnavAn sarvasaMvararUpacAritradharmavAn vetyarthaH // 24 // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAmudIraNAdhikAraH samAptaH // sukRtaM mayA yadApta, vivRNvatodIraNAdhikAramimam / tenAstu sarvaloko, duSkarmodIraNArahitaH // atha sattAlakSaNakathanapUrvakaM yathA tena bhagavatA trilokIpatinA zrImadvardhamAnakhAminA sattAmAzritya guNasthAneSu karmANi kSapitAni tathA pratipAdayannAha sattA kammANa ThiI, baMdhAIladdhaattalAbhANaM / saMte aDayAlasayaM, jA uvasamu vijiNu biyataie // 25 // sattA ucyata iti zeSaH, kim ? ityAha-'karmaNAM' jJAnAvaraNAdiyogyaparamANUnAM sthitiH avasthAnaM sadbhAva iti pryaayaaH| kiMviziSTAnAM karmaNAm ? ityAha-'bandhAdilabdhAtmalAbhAnAM' tatra mithyAtvAdibhirhetubhiH karmayogyapudgalairAtmano vayayaHpiNDavad anyo'nyAnurgamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH, AdizabdAt saGkramakaraNAdiparigrahaH, tato bandhAdibhirlabdhaHprApta AtmalAbhaH-AtmakharUpaM yaistAni bandhAdilabdhAtmalAbhAni teSAM bandhAdilabdhAtmalAbhAnAM karmaNAM yA sthitiH sA sattA, tasyAM "saMte" ti satkarmaNi-sattAyAmaSTAcatvAriMzaM zataM prakRtInAM bhavati / kiyanti guNasthAnAni yAvad ? ityAha-"jA uvasamu" ti 'yAvadupazamam' upazAntamoham / ayamarthaH-mithyAdRSTiguNasthAnAt prabhRtyupazAntamohaguNasthAnaM yAvadaSTAcatvAriMzaM zataM sattAyAM bhavati / kimavizeSeNa ? netyAha-"vijiNu biyataie" ti vigataM jinanAma yasmAt tad vijinaM jinanAmavirahitaM tadevASTAcatvAriMzaM zataM bhavati / ka? ityAha-dvitIye-sAkhAdane tRtIye-mizradRSTau, "sAsaNamissarahiesu vA titthaM" iti vacanAt sAkhAdanamizrayoH saptacatvAriMzaM zataM bhavatItyarthaH / idamatra hRdayam-iha mithyAdRSTaraSTacatvAriMzamapi zataM sattAyAm ; yadA hi prAgbaddhanarakAyuH kSAyopazamikaM samyaktvamavApya tIrthakaranAmno bandhamArabhate tadA'sau narakeSUtpadyamAnaH samyaktvamavazyaM vamatIti mithyAdRSTe. 1degtaH karadeg ga0 ng0|| 2 deggamo'medeg u0|| 3 sAsvAdana mizrarahiteSu vA tIrthakaram // For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 92 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA tIrthakaranAmno'pi sattA sambhavati; sAkhAdanamizrayostu tasminneva jinanAmarahite saptacatvAriMzaM zataM sattAyAM, jinanAmasatkarmaNo jIvasya tadbhAvA'navApteH, tadbandhArambhasya ca zuddhasamyaktvapratyayatvAt / yaduktaM bRhatkarmastavabhASye titthayareNa vihINaM, sIyAlasayaM tu saMtae hoi / sAsAyaNammi u guNe, sammAmIse ya payaDINaM // ( gA0 25 ) aviratasamyagdRSTyAdInAmakSiptadarzana saptakAnAmaSTacatvAriMzasyApi zatasya sattA sambhavatIti // 25 // appuvvAicaukke, aNa tirinirayAu viNu biAlasayaM / sammAicausu sattagakhayammi igacattasayamahavA // 26 // gAthAparyantavartyathavAzabdasya sambandhAt pUrvaM tAvadaSTacatvAriMzaM zataM sattAyAmuktam, athavA'yamaparaH sattAmAzritya bhedaH, tathAhi - 'apUrvAdicatuSke' apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamoharUpe " aNa" tti anantAnubandhicatuSkaM "tirinirayAu" tti Ayu:zabdasya pratyekaM yogAt tiryagAyurnarakAyuzca vinA dvicatvAriMzaM zataM bhavatIti / ayamA - zayaH -- yaH kazcid visaMyojitAnantAnubandhicatuSko baddhadevAyurmanujAyuSi vartamAna upazamazreNimArohati, tasya tiryagAyurnarakA yuranantAnubandhicatuSkalakSaNaprakRtiSaTkarahitaM zeSaM dvitvAriMzaM zataM sattAyAM prApyate / yaduktaM bRhatkarmastava bhASye aNatirinArayarahiyaM, bAyAlasayaM viyANa saMtammi / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uvasAmagaeasyvAniyaTTi suhumo va saMtammi // ( gA0 26 ) "sammAicausu" tti samyaktvAdicaturSu -aviratasamyagdRSTidezaviratapramattApramatteSu " sattagakhayammi" tti anantAnubandhicatuSka mithyAtvami zrasamyaktvalakSaNasaptakakSaye satyekacatvAriMzaM zatamathavA sattAyAM bhavati / ihApyathavAzabda AvRttyA yojyate / yaduktaM vRhatkarmastava sUtre - aNamicchamIsasammaM, avirayasammAi appamattaMtA / ( gA0 6 ) iti // 26 // khavagaM tu pappa causu vi, paNayAlaM narayatirimurAu viNA / sattaT viNu aDatIsaM, jA aniyahI paDhamabhAgo // 21 // kSapakaM 'tuH' punararthe, kSarpekaM punaH 'pratItya' Azritya 'caturSvapi' avirata deza viratapramattApramateSu " paNayAlaM" ti paJcacatvAriMzaM zatamathavA bhavati / athavAzabda ihApi sambadhyate / katham ? ityAha - "narayatirisurAu viNa" ti, AyuH zabdasya pratyekaM yogAt narakAyustiryagAyuH surAyurvinA - antareNa / idamuktaM bhavati -- yo jIvo nArakatiryaksureSu caramaM tadbhavamanubhUya manuSyatayotpannastasya nArakatiryaksurAyUMSi khakhabhave vyavacchinnasattAkAni jAtAni punasta 1 tIrthakareNa vihInaM saptacatvAriMzaM zataM tu sattAyAM bhavati / sAkhAdane tu guNe samyagmizre ca prakRtInAm // 2 anatiryanArakarahitaM dvAcatvAriMzaM zataM vijAnIhi sattAyAm / upazAmakasya apUrvasyAnivRtteH sUkSmasya (apUrvasyetyAdau vibhaktivyatyayAtSaSThI) vA sattAyAm ( anetyanenAnantAnubandhicatuSkaM gRhyate ) // 3 anamithyAmizrasamyak aviratasamyaktvAdyapramattAntam // ( atrApyanetyanenAnantAnubandhicatuSkaM / ) 4 degpakajinaM pu0 kha0 ga0 // For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26-29] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / danavAteH / uktaM ca suranarayatiriyaAuM, niyayabhave sabajIvANaM / (bR0 ka0 sta0 gA0 6) iti / iyaM caiteSu guNasthAneSu sAmAnyajIvAnAM sambhavamAzritya sattA varNitA, na tvadhikRtastavastutyasya caramajinaparivRDhasya, asyAH suranArakatiryagAyuHsambhavApekSaNIyatvAd, jinasya ca tadasambhavAt , tasyApi ca prAgbhavApekSayA sambhavo vAcyaH / idameva paJcacatvAriMzaM zataM saptakamanantAnubandhimithyAtvamizrasamyaktvAkhyaM vinA'STAtriMzaM zataM bhavati / kiyanti guNasthAnAni yAvad ? ityAha--"jA aniyaTTI paDhamabhAgu" tti, ihAnivRttibAdarAddhAyA nava bhAgAH kriyante, tato'virate dezavirate pramatte'pramatte nivRttibAdare'nivRttibAdarasya ca prathamo bhAgastAvadaSTAtriMzaM zataM bhavati / uktaM ca saMte aDayAlasayaM, khavagaM tu paDucca hoi paNayAlaM / AutigaM natthi tarhi, sattagakhINammi aDatIsaM // (bR0 ka0 sta0 bhA0 gA0 29) paiNayAlaM aDatIsaM, avirayasammAu appamattu tti / appuve aDatIsaM, navaraM khavagammi bodhavaM / / iti // 27 // atha kSapakazreNimadhikRtyA'nivRttibAdarAdiSu prakRtiSu sattA varNyate upazamazreNisattAyAstviha nAdhikAra iti- thAvaratirinirayAyavaduga thINatigega vigala sAhAraM / solakhao duvIsasayaM, biyaMsi biyatiyakasAyaMto // 28 // ihAnivRttibAdarasya prathame bhAge'STatriMzaM zataM sattAyAM bhavati / tatra ca "thAvaratirinirayAyavaduga" tti dvikazabdasya pratyekaM yogAt sthAvaradvikaM-sthAvarasUkSmalakSaNam , tiryadvikaM-tiryagatitiryagAnupUrvIrUpam , narakadvikaM-narakagatinarakAnupUrvIlakSaNam , Atapadvikam-AtapodyotAkhyam , "thINatiga" ti styAnacitrikaM-nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhilakSaNam , "iga" tti ekendriyajAtiH, "vigala" ti vikalendriyajItayaH-dvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtilakSaNAH, "sAhAraM" ti sAdhAraNanAma' ityetAsAM SoDazAnAM prakRtInAM kSayaH sattAmAzritya bhavati / tato'nivRttibAdarasya 'yaMze' dvitIyabhAge dviviMzaM zataM bhavati / tatra "biyatiyakasAyaM tu" tti kaSAyazabdasya pratyekaM yogAd dvitIyakaSAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH, tRtIyakaSAyAH-pratyAkhyAnAvaraNAzcatvAra ityetAsAmaSTAnAM prakRtInAmanta:-kSayaH / tatastRtIyAMze caturdazazataM bhavatIti // 28 // etadevAha taiyAisu caudasaterabArachapaNacautihiya saya kmso| npuitthihaaschgpuNsturiykohmymaaykho||29|| 1 suranarakatiryagAyurnijakabhave sarvajIvAnAm // 2 sattAyAmaSTacatvAriMzaM zataM kSapakaM tu pratItya bhavati paJcacatvAriMzam / AyustrikaM nAsti tatra saptake kSINe'STAtriMzam // 3 paJcacatvAriMzamaSTAtriMzamaviratasamyakvAdapramatta iti / apUrve'STAtriMzaM navaraM kSapake boddhavyam // 4 jAtiH-dvI ka0 gh0|| 5degNA 'sAdeg ka0 gh0|| For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tRtIyAdiSu bhAgeSu caturdaza ca trayodaza ca dvAdaza ca SaT ca paJca ca catvAri ca trINi ceti dvandvaH, tairadhikaM zatam , "tihiya saya" ityatrAkAralopo vibhaktilopazca prAkRtatvAt , 'kramazaH' krameNa sattAyAM bhavati / katham ? ityAha-"napuitthi" ityAdi / napuM ca-napuMsakavedaH strI ca-strIvedaH hAsyaSaTkaM ca-hAsyaratyaratizokabhayajugupsAkhyaM pumAMzca-puMvedaH napuMstrIhAsyaSaTkapumAMsaH, krodhazca-kopaH madazca-mado mAno'haGkAra iti paryAyAH mAyA canikRtiH krodhamadamAyAH, turyAH-caturthAH saMjvalanAH krodhamadamAyAsturyakrodhamadamAyAH, napuM. strIhAsyaSaTkapumAMsazca turyakrodhamadamAyAzca napuMstrIhAsyaSaTka'turyakrodhamadamAyAH, tAsAM kSayo napuMstrIhAsyaSaTka'turyakrodhamadamAyAkSayaH / 'mAyakhao' ityatra hakhatvaM "dIrghahakhau mitho vRttau" (si0 8-1-4) ityanena prAkRtasUtreNa / iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-anivRttibAdarasya tRtIye bhAge dvitIyatRtIyakaSAyASTakakSaye caturdazAdhikaM zatam , caturthabhAge napuMsakavedakSaye trayodazAdhikaM zatam , paJcame bhAge strIvedakSaye dvAdazAdhikaM zatam , SaSThe bhAge hAsyaSaTkakSaye SaDadhikaM zatam , saptame bhAge puMvedakSaye paJcAdhikaM zatam , aSTame bhAge saMjvalanakodhakSaye caturadhikaM zatam , navame bhAge saMjvalanamAnakSaye vyadhikaM zatam , saMjvalanamAyAkSaye tu dhyadhikaM zataM sattAyAM bhavati / tacca sUkSmasamparAye // 29 // tathA cAha suhumi dusaya lohaMto, khINaducarimegasaya dunidkho| navanavai caramasamae, caudaMsaNanANavigdhaMto // 30 // "suhumi" ti sUkSmasamparAye 'dvizataM' dvAbhyAmadhikaM zataM sattAyAM bhavati / tatra ca 'lobhAntaH' saMjvalanalobhasya kSayaH / tataH "khINaducarimegasau" ti kSINamohadvicaramasamaye 'ekazatam' ekAdhikaM zataM sattAyAm / tatra ca "duniddakhau" ti nidrApracalayordvayoH kSayo bhavati, tato navanavatizcaramasamaye kSINamohaguNasthAnasyeti zeSaH / tatra catvAri ca tAni darzanAni ca caturdarzanAni-cakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNAkhyAni, jJAnAni jJAnAvaraNAnimatizrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAvaraNalakSaNAni paJca, vighnAni-dAnalAbhabhogopabhogavIryavi. marUpANi paJca, teSAmanto bhavati // 30 // tataH paNasIi sajogi ajogi ducarime devkhgigNdhdugN| phAsaha vannarasataNubaMdhaNasaMghAyapaNa nimiNaM // 31 // paJcAzItiH sayogikevalini sattAyAM bhavati / tataH "ajogi ducarime" ti ayogi kevalini dvicaramasamaye ityetAsAM dvisaptatiprakRtInAM kSayo bhavati / tA evAha--"devakhagai. gaMdhadurga" ti / dvikazabdasya pratyekaM yogAd devadvikaM-devagatidevAnupUrvI rUpam , khagatidvikaMzubhavihAyogatyazubhavihAyogatirUpam , gandhadvikaM-surabhigandhA'surabhigandhAkhyam , "phAsa?" tti sparzASTakaM-gurulaghumRdukharazItoSNa snigdharUkSAkhyam , "vanarasataNubaMdhaNasaMghAyapaNa" ti paJcakazabdasya pratyekaM sambandhAdvarNapaJcakaM-kRSNanIlalohitahAridrazuklAkhyam , rasapaJcakaM-tiktakaTukaSAyAmlamadhurarUpam , tanupaJcakam-audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNatanulakSaNam , evaM tanunAmnA bandhanapaJcakaM saGghAtanapaJcakaM ca vAcyam , "nimiNa" ti nirmANamiti // 31 // For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 95 30-34] karmavipAkanAmA dvitIyaH karmagranthaH / saMghayaNaathirasaMThANachakka agurulahucau apajattaM / sAyaM va asAyaM vA, parituvaMgatiga susara niyaM // 32 // . SaTkazabdasya pratyekaM yogAt saMhananaSaTkaM-vajraRSabhanArAcaRSabhanArAcanArAcA'rdhanArAcakIlikAsevArtasaMhananAkhyam , asthiraSaTkam-asthirA'zubhadurbhagaduHkharA'nAdeyA'yazaHkIrtirUpam , saMsthAnaSaTkaM-samacaturasranyagrodhaparimaNDalasAdivAmanakubjahuNDasaMsthAnAkhyam , agurulaghucatuSkam-agurulaghUpaghAtaparAghAtocchrAsAkhyam , aparyAptam , sAtaM vA'sAtaM vA ekataravedanIyaM, yadanudayAvastham , "parituvaMgatiga" ti trikazabdasya pratyekaM sambandhAt pratyekatrikaM-pratyekasthirazubhAkhyam , upAGgatrikam-audArikavaikriyA''hArakAGgopAGgarUpam , sukharam , "niyaM" ti nIcergotramiti // 32 // bisayarikhao ya carime, terasa maNuyatasatiga jasAijjaM / subhagajiNucca paNiMdiya sAyAsAegayaracheo // 33 // ityetAsAM dvisaptatiprakRtInAmayogikevalidvicaramasamaye sattAmAzritya kSayo bhavati / tataH pUrvoktapaJcAzIterimA dvisaptatiprakRtayo'panIyante zeSAstrayodaza prakRtayo'yogicaramasamaye kSIyante / tathA cAha-"bisayarikhao" ti spaSTam / 'caH' punararthe vyavahitasambandhazca / caramasamaye punaH ayogikevalinastrayodazaprakRtInAM kSayo bhavati / "maNuyatasatiga" ti trikazabdasya pratyekaM yogAd manujatrikaM-manujagatimanujAnupUrvImanujAyurlakSaNam , trasatrikaM-trasabAdaraparyAptAkhyam , "jasAijaM" ti yazaHkIrtinAma AdeyanAma subhagam "jiNucca" tti jinanAma uccaiotram / "paNidiya" ti paJcendriyajAtiH sAtAsAtayorekataraM tasya cchedaH-sattAmAzritya kSaya iti // 33 // atraiva matAntaramAha naraaNupuvvi viNA ghA, bArasa carimasamayammi jo khaviuM / patto siddhiM deviMdavaMdiyaM namaha taM vIraM // 34 // 'narAnupUrvI vinA' manuSyAnupUrvImantareNa vAzabdo matAntarasUcako dvAdaza prakRtIrayogikevalicaramasamaye yaH kSapayitvA siddhi prAptastaM vIraM namateti saNTaGkaH / ayamatrAbhiprAyaHmanujAnupUrvyA ayogidvicaramasamaye sattAvyavacchedaH, udayAbhAvAt , udayavatInAM hi dvAdazAnAM stibukasaGkamAbhAvAt khAnubhAvena dalikaM caramasaye'pi dRzyata iti yuktastAsAM caramasamaye kSayaH; AnupUrvInAmnAM tu caturNAmapi kSetravipAkitvAd bhavAntarAlagatAvevodayastena bhavasthasya nAsti tadudayaH, tadudayAbhAvAccAyogidvicaramasamaye manujAnupUrvyA api sattAvyavacchedaH, tanmate'yogikevalino dvicaramasamaye trisaptatiprakRtInAM caramasamaye [ca] dvAdazAnAM kSaya iti / tato yo bhagavAn mAtApitrordivaGgatayoH sampUrNanijapratijJo bhaktisambhArabhrAjiSNurociSNulokAntikatridazasadmajanmabhiH puSpamANavakairiva "sabaijagajjIvahiyaM bhayavaM titthaM pavattehi" (Ava0 ni0 gA0 215) ityAdivacobhirnivedite niSkramaNasamaye saMvatsaraM yAvat nirantaraM sthUracA. mIkaradhArAsAraiH prAvRSeNyadhArAdhara ivAmudradAridyasantApaprasaramavanImaNDalasyopazamayya paraspara.1 sarvajagajjIvahitaM bhagavan tIrtha pravartaya // For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 96 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA mahamahamikayA samAyAtasurAsuranaroraganAyaka nikarai: "jaya jIva nanda kSatriyavaravRSabha !" ityAdivacanaracanayA stUyamAnaH samprApya jJAtakhaNDavanaM pratipannaniravadyacAritrabhAraH sAdhikAM dvAdazasaMvatsarIM yAvat parISahopasargavarga saMsargamugramadhisahya paramasitadhyAnA'kuNThakuThAradhArayA sakalaghanaghAtivanakhaNDakhaNDanamakhaNDamAdhAya nirmalA vikala kevalabalAvalokita nikhilalokAlokaH zrI gautamaprabhRtimunipuGgavAnAM tattvamupadizya saMsArasaritaH sukhaM sukhena samuttaraNAya bhavyajanAnAM dharmatIrthamupadarthyA'yogikevalicaramasamaye trayodaza prakRtIrdvAdaza prakRtIrvA kSapayitvA 'siddhiM ' paramAnandarUpAM prAptaH, taM 'namata' praNamata 'vIraM' zrIvardhamAnakhAminam kiM viziSTam ? 'devendravanditaM' devAnAM bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAmindrAH khAmino devendrAstairvanditaH zazadharakaranikara vimalataraguNagaNotkIrtanena stutaH zirasA ca praNataH "vaduG stutyabhivAdanayoH" iti vacanAt, yadvA padaikadeze padasamudAyopacArAd devendreNa - devendrasUriNA AcAryeNa zrImajjagacandrasUricaraNasarasIruhacaJcarIkeNa vanditaH sakalakarmakSayalakSaNA'sAdhAraNaguNasaGkIrtanena stutaH kAyena ca praNata iti / 'namata' iti preraNAyAM paJcamyantaM kriyApadam tacca zrotRRNAM kathaJcidanAbhogavazataH pramAdasambhave'pyAcAryeNa nodvijitavyam, kintu mRdumadhuravacobhiH zikSAnibandhanaiH zrotRRNAM manAMsi prahlAdya yathArha sanmArgapravRttirupadeSTavyA iti jJApanA - rtham / yadAha pravacanopaniSadvedI bhagavAn haribhadrasUriH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aNuvattaNAi sehA, pAyaM pArvati juggayaM paramaM / rayaNaM pi guNukkarisaM, uvei sohammaNaguNeNaM // ( paJcava0 gA0 17 ) ittha ya pamAyakhaliyA, puvabhAseNa kassa va na huMti / jo tesas sammaM, guruttaNaM tassa saphalaM ti // ( paJcava0 gA0 18 ) ko nAma sArahINaM, sa hujja jo bhaddavAiNo damae / duTThe vaya jo Ase, damei taM sArahiM biMti // (paJcava0 gA0 19 ) iti // 34 // // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAM sattAdhikAraH samAptaH // // tatsamAptau ca samAptA laghukarmastavaTIkA // sattAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / niHzeSakarmasattArahitastenAstu loko'yam // 1 anuvartanayA zikSakAH prAyaH prApnuvanti yogyatAM paramAm / ratnamapi guNotkarSamupaiti zodhakaguNena // atra ca pramAdaskhalitAni pUrvAbhyAsena kasya vA na bhavanti ! / yastAni apanayati samyag gurutvaM tasya saphalamiti // ko nAma sArathInAM sa bhaved yo bhadravAjino damayet ? / duSTAnapi ca yo'zvAn damayati taM sArathiM bruvate // For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / // atha prazastiH // viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / karmamalapaTalamuktaH , sa zrIvIro jino jayatu // 1 // kundojvalakIrtibharaiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmasvAmI jambUprabhavAdayo munivariSThAH / / zrutajalanidhipArINAH, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // kramAt prAptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndre, zrIjagaccandrasUrayaH // 4 // jagajjanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH // 5 // khAnyayorupakArAya, shriimddevendrsuurinnaa| karmastavasya TIkeyaM, sukhabodhA vinirmame // 6 // vibudhavaradharmakIrtizrIvidyAnandasUrimukhyabudhaiH / khaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi zAstre / vidvadbhistattvajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // karmastavasUtramidaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / sarve'pi karmabandhAstena truTyantu jagato'pi // 9 // iti svopajJaTIkopetaH krmstvH| graM. 830 ka. 13 For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // arham / / tapAgacchIyapUjyazrIdevendrasUriviracitaH bandhasvAmitvanAmA tRtIyaH krmgrnthH| sAvacUrikaH samyag bandhakhAmitvadezakaM vardhamAnamAnamya / bandhasvAmitvasya, vyAkhyeyaM likhyate kiJcit // iha vaparopakArAya yathArthAbhidhAnaM bandhasvAmitvaprakaraNamAripsurAcAryoM maGgalAdipratipAdikAM gAthAmAha baMdhavihANavimukaM, vaMdiya sirivaddhamANajiNacaMdaM / gaiyAIsuM vucchaM, samAsao baMdhasAmittaM // 1 // vyAkhyA-iha prathamArdhena maGgalaM dvitIyAdhenA'bhidheyaM sAkSAduktam / prayojanasambandhau tu sAmarthyagamyau / tatra bandhaH-karmaparamANUnAM jIvapradezaiH saha sambandhastasya vidhAnaM-mithyAtvAdibhirbandhahetubhirnirvartanaM bandhavidhAnaM tene vimuktaH sa tathA taM bandhavidhAnavimuktaM vanditvA zrIvardhamAnajinacandram 'vakSye' abhidhAsye 'samAsataH' saMkSepato na vistareNa, kim ? ityAha'bandhakhAmitvaM' bandhaH-karmANUnAM jIvapradezaiH saha sambandhastasya khAmitvam-AdhipatyaM jIvAnAmiti gamyate / keSu ? "gaiyAIsuM" ti gatirAdiryeSAM tAni gatyAdIni, AdizabdAd indriyAdiparigrahaH, teSu gatyAdiSu mArgaNAsthAneSu / atra ceyaM mArgaNAsthAnapratipAdikA bRhadvandhakhAmilagAthAgai 1 iMdie ya 2 kAe 3, joe 4 vee 5 kasAya 6 nANe ya 7 / saMjama 8 daMsaNa 9 lesA 10, bhava 11 samme 12 sanni 13 AhAre 14 // (gA02) tatra gatizcaturdhA-narakagatistiryaggatirmanuSyagatirdevagatiriti 1 / indriyaM sparzanarasanaghANacakSuHzrotrabhedAt paJcadhA, indriyagrahaNena ca tadupalakSitA ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyA gRhyante 2 / kAyaH SoDhA pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakAyabhedAt 3 / yogaH paJcadazadhA-satyamanoyogaH 1 asatyamanoyogaH 2 satyAsatyamanoyogaH 3 asatyAmRSAmanoyogaH 4 satyavAgyogaH 5 asatyavAgyogaH 6 satyAsatyavAgyogaH 7 asatyAmRSAvAgyogaH 8 vaikriyakAyayogaH 9 AhArakakAyayogaH 10 audArikakAyayogaH 11 vaikriyamizrakAyayogaH 12 AhAraka1degna vimuktaM vandideg ka0 ga0 gh0|| For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1-3] bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / mizrakAyayogaH 13 audArikamizrakAyayogaH 14 kArmaNakAyayogaH 15 iti 4 / vedastridhAstrIvedaH puruSavedo napuMsakavedazca 5 / kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAH 6 / jJAnaM paJcadhAmatijJAnaM zrutajJAnam avadhijJAnaM manaHparyAyajJAnaM kevalajJAnaM ca, jJAnagrahaNena cA'jJAnamapi tatpratipakSabhUtamupalakSyate, tacca trividham-matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgajJAnaM ceti jJAnamArgaNAsthAnamaSTadhA 7 / 'saMyamaH' cAritraM tacca paJcadhA-sAmAyikaM chedopasthApanaM parihAravizuddhikaM sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM ca, saMyamagrahaNena ca tatpratipakSabhUto dezasaMyamo'saMyamazca sUcyata iti saMyamaH saptadhA 8 / darzanaM caturvidham-~-cakSurdarzanam acakSurdarzanam avadhidarzanaM kevaladarzanaM ca 9 / lezyA SoDhA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA ca 10 / bhavyaH-tathArUpAnAdipAriNAmikabhAvAt siddhigamanayogyaH, bhavyagrahaNena ca tatpratipakSabhUto'bhavyo'pi gRhyate 11 / samyaktvaM tridhA-kSAyopazamikam aupazamikaM kSAyikaM ca, samyaktvagrahaNena ca tatpratipakSabhUtaM mithyAtvaM sAsAdanaM mizraM ca parigRhyate 12 / saMjJI-viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnasahitendriyapaJcakasamanvitaH, tatpratipakSabhUtaH sarvo'pyekendriyAdirasaMjJI so'pi saMjJigrahaNena sUcito draSTavyaH 13 / AhArayati ojolomaprakSepAhArANAmanyatamamAhAramityAhArakaH, tatpratipakSabhUto'nAhArakaH 14 / nanu jJAnAdiSu kimarthamajJAnAdipratipakSagrahaNaM kRtam , ucyate-caturdazakhapi mArgaNAsthAneSu pratyekaM sarvasAMsArikasattvasanahArthamiti / uktarUpeSu gatyAdiSu bandhakhAmitvaM vakSye / tatra bandhaM ca pratItya viMzatyuttaraM prakRtizatamaghikriyate / tathAhi-jJAnAvaraNe uttaraprakRtayaH paJca, darzanAvaraNe nava, vedanIye dve, mohe samyaktvamizravarjA SaDviMzAteH, AyuSi catasraH, nAmni bhedAntarasambhave'pi saptaSaSTiH, gotre dve, antarAye paJca, sarvamIlane viMzatyuttaraM zatamiti etacca prAk savistaraM karmavipAke bhAvitameva // 1 // samprati viMzatyuttarazatamadhyagatAnAmeva vakSyamANArthopayogitvena prathama kiyatInAmapi prakRtInAM saGgrahaM pRthakkaroti jiNa suraviuvAhAradu, devAu ya narayasuhamavigalatigaM / egidi thAvarA''yava, napu micchaM huMDa chevaDhaM // 2 // aNa majjhAgii saMghayaNa, kukhaga niya itthi duhgthiinntigN| ujjoya tiridurga tirinarAu narauraladuga risahaM // 3 // vyAkhyA-jinanAma 1 suradvikaM-suragatisurAnupUrvI rUpaM 3 vaikriyadvikaM-vaikriyazarIravaikriyAGgopAGgalakSaNam 5 AhArakadvikam-AhArakazarIraM tadaGgopAGgaM ca 7 devAyuSkaM ca 8 narakatrikaM-narakagatinarakAnupUrvInarakAyuSkarUpaM 11 sUkSmatrikaM-sUkSmA'paryAptasAdhAraNalakSaNaM 14 vikalatrikaM-dvitricaturindriyajAtayaH 17 ekendriyajAtiH 18 sthAvaranAma 19 AtapanAma 20 napuMsakavedaH 21 mithyAtvaM 22 huNDasaMsthAnaM 23 sevArtasaMhananam 24 // 2 // ___"aNa" ti anantAnubandhikrodhamAnamAyAlomAH 28 'madhyAkRtayaH' madhyamasaMsthAnAninyagrodhaparimaNDalaM sAdi vAmanaM kubjaM ceti 32 madhyamasaMhananAni-RSabhanArAcaM nArAcam ardhanArAcaM kIlikA ceti 36 "kukhaga" tti azubhavihAyogatiH 37 nIcairgotraM 38 strIvedaH For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [gAthA 39 durbhagatrikaM-durbhagaduHkharA'nAdeyarUpaM 42 styAnaddhitrikaM-nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhilakSaNam 45 udyotanAma 46 tiryadvikaM-tiryaggatitiryagAnupUrvIrUpam 48 tiryagAyuH 49 narAyuH 50 naradvikaM-naragatinarAnupUrvIlakSaNam 52 audArikadvikam-audArikazarIramaudArikAGgopAGganAma ca 54 vajraRSabhanArAcasaMhananam 15 iti paJcapaJcAzatpakRtisaGgrahaH // 3 // __ athaitasya prakRtisaGgrahasya yathAsthAnamupayogaM darzayan mArgaNAsthAnAnAM prathamaM gatimArgaNAsthAnamAzritya bandhaH pratipAdyate suraiguNavIsavaja, igasau oheNa baMdhahiM niryaa| tittha viNA micchi sayaM, sAsaNi napucau viNA chanuI // 4 // vyAkhyA-"jiNa suraviuvAhAra" (gA0 2) ityAdigAthoktAH krameNa suradvikAyekonaviMzatiprakRtIrvajayitvA zeSamekottarazatamoghena nArakA badhnanti / ayamatrAbhiprAyaH-- etA ekonaviMzatikarmaprakRtIrbandhAdhikRtakarmaprakRtiviMzatyuttarazatamadhyAd muktvA zeSasyaikottarazatasya narakagatau nAnAjIvApekSayA sAmAnyato bandhaH, suradvikAyekonaviMzatiprakRtInAM tu bhavapratyayAdeva nArakANAmabandhakatvAt / sAmAnyena narakagato bandhamabhidhAya samprati tasyAmeva mithyAdRSTyAdiguNasthAnacatuSTaya viziSTaM taM darzayati-"tittha viNA" ityAdi / prAguktamekottarazataM tIrthakaranAma vinA mithyAdRSTiguNasthAnake zataM bhavati / etacca zataM napuMsakavedamithyAtvahuNDasaMsthAnasevArtasaMhananaprakRticatuSkaM vinA sAsAdanaguNasthAnake SaNNavati rakANAM bandhe // 4 // viNu aNachavIsa mIse, bisayari sammammi jiNanarAujuyA / iya rayaNAisu bhaMgo, paMkAisu titthayarahINo // 5 // vyAkhyA-prAguktA SaNNavatiranantAnubandhyAdipaDviMzatiprakRtIvinA mizraguNasthAne spttiH| saiva jinanAmanarAyuSkayutA samyagdRSTiguNasthAnake dvisaptatiH / 'iti' evaM bandhamAzritya bhaGgaH 'ratnAdiSu' ratnaprabhAzarkarAprabhAvAlukAprabhAbhidhAnaprathamanarakapRthivItraye draSTavyaH / paGkaprabhAdiSu punareSa eva bhaGgastIrthakaranAmahIno vijJeyaH / ayamarthaH-paGkaprabhAdhUmaprabhAtamaHprabhAsu samyaktvasadbhAve'pi kSetramAhAtmyena tathAvidhAdhyavasAyAbhAvAt tIrthakaranAmabandho nArakANAM nAstIti; tatastatra sAmAnyena zatam , mithyAdRzAM ca zatam , sAsAdanAnAM SaNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratasamyagdRSTInAmekasaptatiH / iha sAmAnyapade'viratasamyagdRSTiguNasthAne ca ratnaprabhAdimagastIrthakaranAmnA hIna uktaH / mithyAdRSTyAdiSu triSu guNasthAneSu punastasya prAgevA'panItatvAt tadavastha eva // 5 // ajiNamaNuAu ohe, sattamie naradugucca viNu micche / - iganavaI sAsANe, tiriAu napuMsacauvajaM // 6 // vyAkhyA-ratnaprabhAdinarakatrayasAmAnyabandhAdhikRtakotarazatamadhyAjinanAmamanujAyuSI muktvA zeSA navanavatiroghabandhe saptamapRthivyAM nArakANAM bhavati / saiva navanavatirnaragatinarAnupUrvIrUpanaradvikocairgotraivinA SaNNavatimithyAdRSTiguNasthAne bhavati / saiva SaNNavati stiryagAyurnapuMsakavedamithyAtvahuNDasaMsthAnasevArtasaMhananavarjitA ekanavatiH sAsAdane saptamyAM nArakANAm // 6 // For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 4-9] bandhavAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / 101 - aNacauvIsavirahiyA, sanaraduguccA ya sayari mIsaduge / satarasau ohi micche, pajatiriyA viNu jiNAhAraM // 7 // vyAkhyA -- prAguktA ekanavatiranantAnubandhyAdicaturviMzati prakRtibhirvirahitA naradvikogotrAbhyAM ca sahitA saptatirbhavati, sA ca "mIsaduge" tti mizrA'virataguNasthAnadvaye draSTavyA / ih saptamyAM narAyustAvad na badhyata eva tadbandhAbhAve'pi ca mizraguNasthAnake'virataguNasthAnake ca naradvikaM badhyate / ayamarthaH - naradvikasya narAyuSA saha nAvazyaM pratibandho yaduta yatraivAyurbadhyate tatraiva gatyAnupUrvIdvayamapi tasyA'nyadA'pi bandhAt; mithyAtvasAsAdanayostu kaluSAdhyavasAyatvena naradvikaM na badhyate / evaM narakagatau bandhasvAmitvaM pratipAdya. atha tiryaggatau tadAha - " satarasa u" ityAdi / viMzatyuttarazataM jinanAmA''hArakadvikaM ca vinA zeSaM saptadazottarazatamoghe mithyAdRSTiguNasthAne ca paryAptAstiryaJco baghnanti / atraughe tirazcAM satyapi samyaktve bhavapratyayAdeva tathAvidhAdhyavasAyAbhAvAt tIrthakaranAmnaH sampUrNasaMyamAbhAvAd AhArakadvikasya ca bandho nAstIti hRdayam // 7 // viNu narayasola sAsaNi, surAu aNa egatIsa viNu mIse / sasurAu sayari samme, bIyakasAe viNA dese // 8 // vyAkhyA - prAguktaM saptadazottarazataM narakatrikAdiSoDazaprakRtIrvinA ekottarazataM sAsAdane paryAptatirazcAm / etadevaikottarazataM surAyuranantAnubandhyAdye katriMzatprakRtIzca vinA ekonasatatiH, sA mizraguNasthAne badhyate / ayaM bhAvArtha: " sammAmicchaddiTThI AUbaMdhaM pina karei / " iti vacanAd atra suranarAyuSorabandhaH, anantAnubandhyAdayazca paJcaviMzatiprakRtayaH sAsAdana eva vyavacchinnabandhAH, tathA manuSyAstiryaJcazca mizraguNasthAnakasthA aviratasamyag - STivad devAmeva badhnanti tena naradvikaudArikadvikavajraRSabhanArAcAnAmapi bandhAbhAvaH / eSaiva ekonasaptatiH surAyuSA sahitA saptatiH 'samyaktve' avirataguNasthAnake bhavati / saptatiH 'dvitIyakaSAyaiH' apratyAkhyAnakrodhamAnamAyAlo bhairvinA SaTSaSTirdeza virataguNasthAne badhyate // 8 // atha tiryaggatibandhAdhikAra eva granthalAghavArthaM manuSyagatAvapi bandhaM darzayati Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iya cauguNevi narA, paramajayA sajiNa ohu desAI / jiNaikkAra sahINaM, navasau apajattatiriyanarA // 9 // vyAkhyA--yathA paryAptatirazcAM mithyAdRSTyAdiSu caturSu guNasthAneSu saptadazottarazatAdiko bandha uktaH 'iti' evaM paryAptanarA api caturSu - mithyAdRSTisAsAdanamizrA viratiguNasthAneSu saptadazotarazatAdibandhakhAmino mantavyAH / 'param' ayatAH aviratasamyagdRSTayaH paryAptanarAH "sajiNa "tti aviratasamyagdRSTiparyAptatiryagbandhayogya saptati rjinanAmasahitA ekasaptatistAM badhnanti, jinanAmakarmaNo'pi bandhakatvAt teSAm / "ohu desAi" tti deza viratA diguNasthAnakeSu guNasthAnakA - nAzrayaNe ca paryAptanarANAM punaH 'oghaH' sAmAnyo bandho'vaseyaH / sa ca karmastavokta eva / yataH karmastavagranthe sAmAnyato guNasthAnakeSu bandhaH pratipAdito na punaH kiJcana gatyAdimA1 samyagmithyAdRSTirAyurbandhamapi na karoti // For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [gAthA gaNAsthAnamAzritya, sa cAtra bahuSu sthAneSUpayogIti mUlato'pi darzAte abhinavakammaggahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsa sayaM / titthayarAhAragadugavajaM micchammi satarasayaM / / narayatiga jAithAvaracau huMDA''yavachivaTThanapumicchaM / solaMto igahiyasau, sAsaNi tirithINaduhagatigaM // aNamajjhAgiisaMghayaNacau niujjoya kukhagaitthi ti / paNavIsaMto mIse, causayari duAuya abaMdhA / / samme sagasayari jiNAubaMdhi vaira naratiga biyakasAyA / uraladugaMto dese, sattaTThI tiyakasAyaMto // tevaDhi pamatte soga arai athira duga ajasa assAyaM / vucchija chacca satta va, nei surAuM jayA nihU~ / / guNasahi appamatte, surAubaMdhaM tu jai ihAgacche / annaha aTThAvannA, jaM AhAragadugaM baMdhe // aDavanna apuvAimi, niddadugaMto chapanna paNabhAge / suraduga paNidi sukhagai, tasanava urala viNu taNuvaMgA // samacaura nimiNa jiNa vannaagurulahucau chalaMsi tiisNto| carime chavIsabaMdho, hAsaraIkucchabhayabheo // aniyaTTibhAgapaNage, igegahINo duvIsa vihabaMdho / pumasaMjalaNacauNhaM, kameNa cheo satara suhume // caudaMsaNuccajasanANavigghadasagaM ti solsuccheo| tisu sAyabaMdha cheo, sajogi baMdhaMtuNaMto ya // (gAthA 3-12) iti / / etAsAM dazAnAmapi gAthAnAM vyAkhyAnaM karmastavaTIkAto boddhavyam / ityoghavandhaH / iha karmastavoktaguNasthAnakabandhAd naratirazcAM mizrA'virataguNasthAnakayorayaM vizeSaHkarmastave mizraguNasthAnake catuHsaptatiH aviratasamyagdRSTiguNasthAnake saptasaptatiH tirazcAM punarmanuSyadvikaudArikadvikavajraRSabhanArAcasaMhananarUpaprakRtipaJcakasya bandhAbhAvAd mizraguNasthAnake ekonasaptatiH, aviratasamyagdRSTau surAyuHkSepe saptatiH, narANAM tu mizre ekonasaptatiH, aviratasamyagdRSTau tIrthakaranAmasurAyuHkSepe ekasaptatiH / asyAM ca ekasaptatau yadi manuSyadvikaudArikadvikavajraRSabhanArAcasaMhananaprakRtipaJcakaM narAyuSkaM ca kSipyate tadA karmastavoktA saptasaptatirbhavatyavirataguNasthAnake / tathA karmastave dezavirataguNasthAnake yA saptaSaSTiruktA sA tirazcAM jinanAmarahitA SaTSaSTirdezavirataguNasthAne bhavati / pramattAdIni guNasthAnAni tirazcAM na sambhavanti / narANAM tu sarvaguNasthAnakasambhavena dezaviratAdiguNasthAnakeSu karmastavokta eva sarvo'pyanyUnAdhika oghabandho vAcyaH / tatazca paryAptanarANAM sAmAnyena bandhe viMzatyuttarazataM prakRtInAM prApyate, teSAmeva mithyAhazAM saptadazottarazatam , sAsAdanAnAmekottarazatam , For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bandhasvAmitvAkhyastRtIyaH karmagrandhaH / 103 mizrANAmekonasaptatiH, aviratasamyagdRSTInAmekasaptatiH, dezaviratAnAM saptaSaSTiH, pramattAnAM triSaSTiH, apramattAnAmekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdarANAM prathame bhAge'STapaJcAzat , bhAgapaJcake SaTpaJcAzat, saptamabhAge SaDviMzatiH, anivRttibAdarANAmAye bhAge dvAviMzatiH, dvitIye ekaviMzatiH, tRtIye viMzatiH, caturthe ekonaviMzatiH, paJcame'STAdaza ca, sUkSmasamparAyANAM saptadaza, upazAntamohakSINamohasayoginAmekA sAtalakSaNA prakRtibandhe prApyate, ayoginAM tu bandhAbhAvaH / evamanyatrApyoghabandhaH karmastavAnusAreNa bhAvanIyaH / uktastiryamarANAM paryAptAnAM bandhaH, atha teSAmevAparyAptAnAM tamAha-"jiNaikArasahINaM" ityAdi / yadeva narANAmoghabandhe viMzatyuttarazataM tadeva jinanAmAghekAdazaprakRtihInaM zeSaM navottarazatamaparyAptatiryamarA oghato mithyAtve ca badhnanti / yadyapi karaNAparyApto devo manuSyo vA jinanAmakarma samyaktvapratyayena badhnAti tathApIha narANAM labdhyA'paryAptatvena vivakSaNAd na jinanAmabandhaH // 9 // tiryaggatau manuSyagatau ca bandhasvAmitvamuktam / sAmprataM devagatimadhikRtya taducyate niraya vva surA navaraM, ohe micche igiditigshiyaa| kappaduge vi ya evaM, jiNahINo joibhavaNavaNe // 10 // ___ vyAkhyA-surA api nArakavad oghato vizeSatazca tadvandhakhAmino'vagantavyAH / navaramayaM vizeSaH-oghe mithyAtvaguNasthAnake ca bandhamAzritya surA ekendriyAditrikasahitA draSTavyAH / tato'yamarthaH-yo nArakANAmekottarazatarUpa oghabandhaH sa evaikendriyajAtikhAvaranAmA''tapanAmaprakRtitrayasahitaH surANAM sAmAnyato bandhazcaturagrazatam , tadeva mithyAtve jinanAmarahitaM tryuttarazatam , etadevaikendriyajAtisthAvarA''tapanapuMsakavedamithyAtvahuNDasevArtalakSaNaprakRtisaptakahInaM sAsAdane SaNNavatiH, SaNNavatirevAnantAnubandhyAdiSaDviMzatiprakRtirahitA mizre saptatiH, saiva jinanAmanarAyuSkayutA dvisaptatistAmaviratasamyagdRSTayo devA banantIti sAmAnyadevagatibandhaH / sAmprataM devavizeSanAmoccAraNapUrvakaM tamAha-"kappaduge" ityAdi / 'kalpadvike'pi' saudharmezAnAkhyadevalokadvaye'pi 'evaM' sAmAnyadevabandhavad bandho draSTavyaH / tathAhi-sAmAnyena caturagrazatam , mithyAdRzAM vyagrazatam , sAsAdanAnAM SaNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratAnAM dvisaptatiH / devaudho jinanAmakarmahIno jyotiSkabhavanapativyantaradeveSu taddevISu ca vijJeyaH, jinakarmasattAkasya teSUtpAdAbhAvena tatra tabandhAsambhavAt, tataH sAmAnyatakhyadhikazatam , mithyAtve'pi vyadhikazatam , sAsAdane SaNNavatiH, mizre saptatiH, avirate ekasaptatiH // 10 // rayaNa vva saNakumArAi ANayAI ujoycurhiyaa| apajatiriya vva navasayamigidipuDhavijalataruvigale // 11 // __ vyAkhyA-sanatkumArAdyAH sahasrArAntA devA ratnaprabhAdiprathamapRthivItrayanArakavad bandhamAzritya drssttvyaaH| tadyathA-sAmAnyenaikAgrazatam , mithyAdRzAM zatam , sAsAdanAnAM SaNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratAnAM dvisaptatiH / AnatAdyA graiveyakanavakAntA devA api udyotanAmatiryaggatitiryagAnupUrvItiryagAyuHprakRticatuSkarahitA ratnaprabhAdinArakavadeva draSTavyAH, tataH For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [gAthA sAmAnyataH saptanavatiM te baghnanti, mithyAdRzaH SaNNavatim , sAsAdanA dvinavatim , mizre'virate codyotAdicatuSkasya prAgevApanItatvAt sampUrNa eva ratnaprabhAdibhaGgaH tato mizrAH saptati aviratA dvisaptatiM badhnanti / mithyAtvAdiguNasthAnatrayAbhAvAt paJcAnuttaravimAnadevA etAmevAvirataguNasthAnakasatkAM dvisaptatiM badhnantItyanuktamapi jJeyamiti / uktaM devagatau bandhakhAmitvam , tadbhaNanAcca gatibandhamArgaNA samAptA / sAmpratamindriyeSu kAyeSu ca tadArabhyate--"apaja" ityAdi / aparyAptatiryagvad navottarazatamekendriyapRthvIjalataruvikaleSu draSTavyam / ayamarthaHviMzatyuttarazatamadhyAd jinanAmAghekAdazaprakRtIrmuktvA zeSaM navottarazatamekendriyA vikalendriyAH pRthvIjalavanaspatikAyAzca sAmAnyapadino mithyAzazca bannanti // 11 // athaiteSAmeva sAsAdanaguNasthAne bandhamAha chanavai sAsaNi viNu suhumatera kei puNa biMti caunavaI / tiriyanarAUhi~ viNA, taNupajattiM na te jaMti / / 12 // vyAkhyA-prAguktaM navottarazataM sUkSmatrikAdiprakRtitrayodazakaM mithyAtva eva vyavacchinnabandhamiti kRtvA tad vinA SaNNavatiH sAsAdane ekendriyavikalendriyapRthvIjalavanaspatikAyAnAM bhavati / kecit punarAcAryA bruvate caturnavatiM tiryanarAyuSkAbhyAM vinA, yatasta ekendriyavikalendriyAdayaH sAsAdanAH santastanuparyAptiM na yAnti ataste tiryagnarAyurabandhakAH / ayaM bhAvArthaHtiryanarAyuSostanuparyAptyA paryAptareva badhyamAnatvAt pUrvamatena zarIraparyAptyuttarakAlamapi sAsAdanabhAvasyeSTatvAd Ayurbandho'bhipretaH, iha tu prathamameva tannivRtterneSTa iti ssnnnnvtiH| tiryamarAyuSI vinA matAntareNa caturnavatiH // 12 // ukta ekendriyAdInAM bandhaH, atha paJcendriyANAM trasakAyikAnAM ca tamAha ohu paNiMdi tase gaitase jiNikAra naratigucca viNA / maNavayajoge oho, urale narabhaMgu tammisse // 13 // vyAkhyA- 'oghaH' viMzatyuttarazatAdilakSaNaH karmastavoktaH paJcendriyeSu trasakAyikeSu cAvagantavyaH / tadyathA--sAmAnyato viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekottarazatam , mizre catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH, pramatte triSaSTiH, apramatte ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdare prathamabhAge'STapaJcAzat , bhAgapaJcake SaTpaJcAzat , saptamabhAge SaDviMzatiH, anivRttibAdare Adhe bhAge dvAviMzatiH, dvitIye ekaviMzatiH, tRtIye viMzatiH, caturthe ekonaviMzatiH, paJcame'STAdaza, sUkSme saptadaza, zeSaguNasthAnatraye sAtasyaikasya bandhaH, ayogini bandhAbhAvaH / gatitrasAH-tejovAyukAyAsteSu jinanAmAghekAdazaprakRtInaratrikamuccairgotraM ca vinA viMzatyuttaraM zataM zeSaM paJcottaraM zataM bandhe labhyate, sAsAdanAdibhAvastu naiSAM sambhavati / yata uktam nai hu kiMci labhijja suhumatasA // sUkSmatrasAstejovAyukAyajIvA iti / evamukta indriyeSu kAyeSu ca bandhaH, samprati yogeSu 1 na hi kiMcillabhante sUkSmatrasAH // For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12-15] bandhavAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / taM pratipAdayannAha-"maNavayajoge" ityAdi / sUcakatvAt sUtrasya satyAdimanoyogacatuSke tatpUrvake satyAdivAgyogacatuSke ca oghabandho viMzatyuttarazatAdilakSaNaH karmastavokto jJeyaH / tatra satyAdikharUpaM tvidam-satyaM yathA asti jIvaH sadasadrUpo dehamAtravyApItyAdirUpatayA yathAvasthitavastutattvacintanaparam / satyaviparItaM tvasatyam / mizrakhabhAvaM satyAsatyam , yathA-dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahuSvazokavRkSepvazokavanamevedamiti vikalpanAparam / tathA yad na satyaM nApi mRSA tadasatyAmRSA, iha vipratipattau satyAM yad vastupratiSThAsayA sarvajJamatAnusAreNa vikarUpyate, yathA asti jIvaH sadasadrUpa ityAdi tat kila satyaM paribhASitam / yat punarvipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatottIrNa vikarupyate, yathA nAsti jIva ekAntanityo vA ityAdi tad asatyam / yat punarvastupratiSThAsAmantareNa kharUpamAtraparyAlocanaparam , yathA he devadatta! ghaTamAnaya, gAM dehi mahyamityAdicintanaparaM tad asatyAmRSA, idaM svarUpamAtrapAlocanaparatvAd na yathoktalakSaNaM satyaM bhavati nApi mRSeti / idamapi vyavahAranayamatena draSTavyam , nizcayanayamatena tu vipratAraNAdibuddhipUrvakamasatye'ntarbhavati, anyathA tu satye / "urale" ti manovAgyogapUrvake audArikakAyayoge narabhaGgaH "iya cauguNesu vi narA" (gA0 9) ityAdinA prAguktakharUpaH / yathA-oghe viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekottarazatam , mizre ekonasaptatiH, avirate ekasaptatiH ityAdi / manorahitavAgyoge viklendriybhaaH| kevalakAyayoge tvekendriyabhaGgaH / "tammisse" ti 'tanmizre' audArikamizrayoge // 13 // samprati bandha ucyate AhArachaga viNohe, caudasasau micchi jiNapaNagahINaM / sAsaNi caunavai viNA, naratiriAU suhumatera // 14 // vyAkhyA-viMzatyuttarazatamAhArakAdiprakRtiSaTkaM vinA zeSaM caturdazAdhikazatamoghabandhe prApyate / ayaM bhAvArthaH-audArikamizraM kArmaNena saha, taccAparyAptAvasthAyAM kevalisamuddhAtAvasthAyAM vA; utpattideze hi pUrvabhavAdanantaramAgato jIvaH prathamasamaye kArmaNenaiva kevalenAhArayati, tataH paramaudArikasyApyArabdhatvAdaudArikeNa kArmaNamizreNa yAvad zarIrasya niSpattiH, kevalisamuddhAtAvasthAyAM dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizramaudArikamiti / aparyAptAvasthAyAM ca nAhArakAdiSaTkaM badhyate iti tanniSedhaH / kevalisamuddhAtAvasthAyAM punarekasya sAtasyaiva bandho'bhidhAsyate / etadeva caturdazottarazatamaudArikAmezrakAyayogI mithyAtve jinanAmAdiprakRtipaJcakahInaM zeSaM navottaraM zataM badhnAti / sa eva sAsAdane caturnavati badhnAti, navottarazatamadhyAda muktvA naratiryagAyuSI sUkSmatrikAditrayodazaprakRtIzca, naratiryagAyuSorapayAptatvena sAsAdane bandhAbhAvAt , sUkSmatrikAditrayodazakasya tu mithyAtva eva vyavacchinnabandhatayA ca // 14 // aNavauvIsAi viNA, jiNapaNajuya sammi jogiNo sAyaM / viNu tirinarAu kamme, vi evamAhAradugi oho // 15 // vyAkhyA-prAguktA caturnavatiranantAnubandhyAdicaturvizatiprakRtIvinA jinanAmAdipakRti ka.14 For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH _ [gAthA paJcakayutA ca paJcasaptatistAmaudArikamizrakAyayogI samyaktve badhnAti / tathA sayogina audArikamizrasthAH kevalisamuddhAte dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu sAtamevaikaM baghnanti / evaM guNasthAnakacatuSka evaudArikamizrayogo labhyate nAnyatra / atha kArmaNayogAdiSu bandhaH pratipAdyate "viNu tiri" ityAdi / yathaudArikamizre bandhavidhiroghato vizeSatazcoktaH evaM kArmaNayoge'pi tiryanarAyuSI vinA vAcyaH, kArmaNakAyayoge tiryanarAyuSorbandhAbhAvAt / kArmaNakAyayogo hyapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca jIvasya mithyAtvasAsAdanA'virataguNasthAnakatrayopetasya labhyate / uktaM ca micche sAsANe vA, avirayasammammi ahava gahiyammi / __ jaMti jiyA paraloe, sesikkArasa guNe muttuM // (prava0 gA0 1306). tathA sayoginaH kevalisamuddhAte tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu ceti guNasthAnakacatuSTaya eva kArmaNakAyayogo nAnyatra / tato viMzatyuttarazatamadhyAd AhArakaSaTkatiryagnarAyuHprakRtIrmuktvA zeSasya dvAdazottarazatasya sAmAnyena kArmaNakAyayoge bandhaH / tadeva dvAdazottarazataM jinAdipaJcakaM vinA zeSaM saptottarazataM kArmaNakAyayoge mithyAdRzo badhnanti / tadeva saptottarazataM sUkSmAditrayodaza prakRtIrmuktvA zeSAM caturnavati kArmaNayoge sAsAdanA badhnanti / caturnavatirevA'nantAnubandhyAdicaturvizatiprakRtIvinA jinanAmAdiprakRtipaJcakasahitA ca paJcasaptatistAM kArmaNayoge'viratA badhnanti / sayoginastu kArmaNakAyayoge sAtamevaikaM badhnanti / tathA''hArakakAyayogazcaturdazapUrvavidaH, AhArakamizrakAyayogazca tasyaivA''hArakazarIrasya prArambhasamaye parityAgasamaye ca audArikeNa saha draSTavyaH / tataH 'AhArakadvike' AhArakazarIratanmizralakSaNe yogadvaye oghaH karmastavoktaH pramattaguNasthAnavartI triSaSTiprakRtibandharUpaH / etat kAyayogadvayaM hi labdhyupajIvanAt pramattasyaiva na tvapramattasya // 15 // suraoho veuvve, tiriyanarAurahio ya tammisse / veyatigAima biya tiya, kasAya nava du cau paMca guNA // 16 / / vyAkhyA-'suroghaH' sAmAnyadevabandho vaikriyakAyayoge draSTavyaH / tadyathA-sAmAnyena caturaprazatam , mithyAtve vyuttarazatam , sAsAdane SaNNavatiH, mizre saptatiH, avirate dvispttiH| tathA 'tanmizre' vaikriyAmazre sa eva surodhastiyanarAyuSkarahito vAcyaH / iha devanArakA nijAyuHSaNmAsAvazeSA evAyurvananti, ato vaikriyamizrayoge utpattiprathamasamayAdanantaramaparyAptAvasthAsambhavini aayurdvybndhaabhaavH| tathA cA'traughe vyuttarazatam , mithyAtva ekottarazatam , sAsA. dane caturnavatiH, avirata ekasaptatiH / vaikriyamizrayogo mizratA cA'syAtra kArmaNakAyenaiva saha mantavyA / ayamapi ca mithyAtvasAsAdanA'virataguNasthAnakatraya eva labhyate nAnyatra / yadyapi dezAvaratasyA'mbaDAdeH pramattasya tu viSNukumArAdekriyaM kurvato vaikriyamizravaikriyasambhavaH zrUyate paraM khabhAvasthasya vaikriyayogasyA'tra gRhItatvAd athavA svalpatvAd anyato vA 1 mithyAtve sAsAdane vA'viratasamyaktva'thavA gRhIte / yAnti jIvAH paralokaM zeSakAdaza guNasthAnAni muktaa|| 2degyabhAvammi ahigae ahavA / pravacanasAroddhAre vevaM pAThaH / / For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16-17] bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / 107 kuto'pi hetoH pUrvAcAryaiH sa noktaH / evaM yogeSu bandhasvAmitvamuktam / atha vedAdiSu tadabhidhitsuH prathamaM guNasthAnakAni teSvAha - "veyatiga" ityAdi / 'vedatrike' strI vedapuMvedanapuMsakavedarUpe 'nava' navasaGkhyAkAni " saMjalaNa" ityAdyagreta nagAthA (17)stha "paDhama" iti padasyAtrApi sambandhAt 'prathamAni' mithyAtvAdIni anivRttibAdarAntAni guNasthAnakAni bhavanti, tataH paraM vedAnAmabhAvAt / eteSu yaH karmastatroktaH sAmAnyabandhaH sa draSTavyaH / tadyathA - sAmAnyato nAnAjIvApekSayA viMzatyuttarazatam, mithyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam, mizra catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH, deza virate saptaSaSTiH, pramatte triSaSTiH, apramate ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdare prathamabhAge'STapaJcAzat, bhAgapaJcake SaTpaJcAzat, saptamabhAge SaDUviMzatiH, anivRttibAdare Adye bhAge dvAviMzatiH, evamanyatrApi guNasthAnakeSu yathAsambhavaM karmastavokto bangho vAcyaH / kaSAyadvAre ---- aadye'nntaanubndhikrodhmaanmaay| lobharUpe kaSAyacatuSke dve prathame mithyAtvasAsAdanAkhye guNasthAnake tatra tIrthakarabandhasya samyaktvapratyayatvAd AhArakadvikabandhasya ca saMyamahetutvAd anantAnubandhiSu tadabhAvAt sAmAnyena saptadazottarazatam, mithyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam / dvitIye'pratyAkhyAnAkhye kaSAyacatuSke catvAri prathamAni mithyAtvasAsAdanamizrA'viratanAmakAni guNasthAnakAni, tatrAhArakadvikabandhAbhAvena sAmAnyena aSTAdazottarazatam, mithyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam, mizre catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH / tRtIye pratyAkhyAnAvaraNAkhye kaSAyacatuSke paJca AdyAni mithyAtvAdIni dezaviratAntA ne guNasthAnakAni, deza virate saptaSaSTiH, zeSANi tathaiva // 16 // saMjalaNatige nava dasa, lobhe cau ajai du ti anANatige / bArasa acakkhucakkhusu, paDhamA ahakhAi caramacaU // 17 // vyAkhyA-- 'saMjvalanatrike' saMjvalanakrodhamAnamAyArUpe navA''dyAni guNasthAnakAni / tatra sAmAnyabandhAd nivRttibAdaraM yAvad vedatrikanyAyena viMzatyuttarazatAdiko bandhaH, anivRtti - bAdare tu prathame bhAge dvAviMzatiH, dvitIye puMvedarahitA ekaviMzatiH, tRtIye saMjvalanakrodhara - hitA viMzatiH, caturthe saMjvalanamAnarahitA ekonaviMzatiH, paJcame saMjvalanamAyArahitA aSTAdaza / saMjvalanalobhasya tu sUkSmasamparAye'pi bhAvAt tatra daza prathamAni guNasthAnAni, tatra nava tathaiva, dazame tu sUkSmasamparAye saptadaza prakRtayaH / saMyamadvAre - 'ayate' asaMyate catvAri AdyAni guNasthAnAni, tatra sAmAnyato'virata samyagdRSTerapi saGgRhItatvAd jinanAmakSepAt sapta - dazottarazataM jAtamaSTAdazottarazatam, mithyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam, mizra catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH / jJAnadvAre - ' ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpe dve mithyAtvasAsAdane, trINi vA guNasthAnakAni mizreNa saha / ayamAzayaH - mizre jJAnAM - zo'jJAnAMzazcAsti, tatra yadA'jJAnAMzaprAdhAnyavivakSA tadA'jJAnatrike guNasthAnakadvayameva, jJAnAMzaprAdhAnyavivakSAyAM tu tRtIyaM mizramapi tatraughe saptadazottarazatam, midhyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam mizre catuHsaptatiH / darzanadvAre ---- cakSuracakSurdarzanayoH prathamAni For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 devendrasUriviracitaH sAbacUrikaH gAthA dvAdaza guNasthAnAni, paratastu cakSuracakSuSoH satorapyanupayogitvenAvyApArAt / tatraudhe viMzatyusarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , ityAdi yAvat kSINamohe sAtabandha ekaH / yathAkhyAte caramaguNasthAnakacatuSkam , tatra sAmAnyata ekaH, upazAntamohe ekaH, kSINamohe ekaH, sayogini ekaH, ayogini zUnyam // 17 // maNanANi saga jayAI, samaiya cheya cau dunni parihAre / kevalidugi do caramAjjayAi nava mahasuohiduge // 18 // vyAkhyA-manaHparyAyajJAne sapta 'yatAdIni' pramattasaMyatAdIni kSINamohAntAni / tatra sAmAnyata AhArakadvikasahitA triSaSTirjAtA paJcaSaSTiH, pramatte triSaSTiH ityAdi yAvat kSINamohe ekaH kevalasAtabandhaH / sAmAyike chedopasthApane ca catvAri yatAdIni guNasthAnAni, tatra sAmAnyataH paJcaSaSTiH, pramatte triSaSTirityAdi prAgvat , sUkSmasamparAyaguNasthAnakAdau tu sUkSmasamparAyAdicAritrabhAvAt / tathA 'dve guNasthAnake' pramattApramattarUpe parihAravizuddhikacAritre nottarANi, tasmiMzcAritre vartamAnasya zreNyArohaNapratiSedhAt , tatra sAmAnyataH paJcaSaSTiH, pramatte triSaSTiH, apramatte ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA / 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe dve carame' antime sayogikevalyayogikevalyAkhye guNasthAnake bhavataH, atraughe ekasya sAtasya bandhaH sayogini ca, ayogini zUnyam / tathA matizrutayoH 'avadhidvike' ca avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe 'ayatAdIni' aviratasamyagdRSTyAdIni kSINamohaparyavasAnAni nava guNasthAnakAni bhavanti, sayogyAdau kevalotpattyA matyAderabhAvAt , tatraughato'pramattAdermatyAdimata AhArakadvikasyApi bandhasambhavAd ekonAzItiH, vizeSacintAyAmaviratAdiguNasthAnakeSu karmastavoktaH saptasaptatyAdimito bandho draSTavyaH // 18 // aDa uvasami cau veyagi, khaie ikkAra micchatigi dese / suhumi saThANaM terasa, AhAragi niyaniyaguNoho // 19 // vyAkhyA-iha 'ayatAdi' iti padaM sarvatra yojyate / tato'yatAdIni upazAntamohAntAnyaSTau guNasthAnAnyaupazamikasamyaktve bhavanti, tatra sAmAnyata aupazamikasamyaktve vartamAnAnAM devamanujAyuSorbandhAbhAvAt paJcasaptatiH, avirate'pi paJcasaptatiH, deze surAyurabandhAt SaTSaSTiH, pramatte dvASaSTiH, apramatte aSTapaJcAzad ityAdi yAvadupazAnte ekaH / 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye'yatAdInyapramattAntAni catvAri guNasthAnakAni, tatraughe ekonAzItiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH, pramatte triSaSTiH, apramatte ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA / ataH paramapazamazreNAvaupazamikaM kSapakazreNau punaH kSAyikam , kSAyopazamikasamyaktvaM tUdIrNImethyAtvakSaye'nudIrNamithyAtvopazame ca bhavatIti / uktaM ca-- 'micchattaM jamuiNNaM, taM khINaM aNuiyaM tu uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM, veijjaMtaM khaovasamaM // (vizeSA0 gA0 532) tathA kSAyikasamyaktve ayatAdIni ayogikevaliparyavasAnAni ekAdaza guNasthAnakAni, 1 mithyAvaM yad udIrNa tat kSINamanuditaM tUpazAntam / mizrIbhAvapariNataM vedyamAnaM kSayopazamam // For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18-21] bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / 109 tatraudhe ekonAzItiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH ityAdi yAvadayogini zUnyam / kSAyikasamyaktvakharUpaM tvidam khINe daMsaNamohe, tivihammi vi bhavaniyANabhUyammi / nippaJcavAyamaulaM, sammattaM khAiyaM hoi // (zrAva0 pra0 gA0 48) tathA 'mithyAtvatrike' mithyAdRSTisAkhAdanamizralakSaNe 'deze' dezavirate 'sUkSme' sUkSmasamparAye 'svasthAnaM' nijasthAnam / ayamarthaH---mithyAtvamArgaNAsthAne mithyAdRSTiguNasthAnam , sAsAdanamArgaNAsthAne sAsAdanaguNasthAnam , mizramArgaNAsthAne mizraguNasthAnam , dezasaMyamamArgaNAsthAne dezavirataguNasthAnam , sUkSmasamparAyasaMyame sUkSmasamparAyaguNasthAnam / atra ca khavaguNasthAnIyo bandhaH, yathA-mithyAtve oghato vizeSatazca saptadazottarazatam , evaM sAsAdane ekottarazatam , mizre catuHsaptatiH, deze saptaSaSTiH, sUkSme saptadazaH / AhArakadvAre-trayodaza guNasthAnAni mithyAdRSTyAdIni sayogikevalyantAni AhArake jIve labhyante, ayogI tvanAhArakaH / tatrauSataH viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , ityAdi yAvat sayogini sAtarUpaikA prakRtibandhe bhavati / evaM vedAdiSu mArgaNAsthAneSu guNasthAnakAnyupadarya samprati teSu bandhAtidezamAha-"niyaniyaguNoho" ti nijanijaguNaughaH, eteSu vedAdiSu yAni khakhaguNasthAnAni teSvodhaH karmastavokto bandhe draSTavya ityarthaH / sa ca yathAsthAnaM bhAvita eva // 19 // yacca prAguktam "aSTaupazamikasamyaktve guNasthAnAni" iti tatra kazcidvizeSamAha paramuvasami vahatA, Au na baMdhaMti teNa ajayaguNe / devamaNuAuhINo, desAisu puNa surAu viNA // 20 // vyAkhyA sarvatra vedAdiSu nijanijaguNogho vAcya ityuktaM paramaupazamike'yaM vizeSaHaupazamike vartamAnA jIvA Ayurna badhnanti tenA'yataguNasthAnake devamanujAyuA hIna ogho vAcyaH, narakatiryagAyuSoH prAgeva mithyAtvasAsAdanayorapanItatvAnna taddhInatA / tathA 'dezAdiSu' dezaviratapramattA'pramatteSu punarodhaH surAyurvinA jJeyaH / aupazamikasamyaktvaM tUpazamazreNyAM prathamasamyaktvalAme vA bhavati jIvasya / uktaM ca uvasAmagaseDhigayassa hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // (vizeSA0 gA0 529, 2735) nanu kSAyopazamikaupazamikasamyaktvayoH kaH prativizeSaH ?, ucyate-kSAyopazamike mithyAtvadalikavedanaM vipAkato nAsti pradezataH punarvidyate, aupazamike tu pradezato'pi nAstIti vizeSaH // 20 // uktaM vedAdiSu bandhakhAmitvam / atha lezyAdvAramucyate-- ohe aTThArasayaM, AhAradugUNa aailestige| taM titthoNaM micche, sANAisu savvahiM oho // 21 // 1 kSINe darzanamohe trividhe'pi bhavanidAnabhUte / niSpratyapAyamatulaM samyakvaM kSAyika bhavati // 2 upazamakazreNigatasa bhavati aupazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripuJo'kSapitamithyAlo labhate samyaktram // For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [gAthA vyAkhyA-'AdyalezyAtrike' kRSNanIlakApotalezyAtraye vartamAnA jIvAH 'oghe' sAmAnyena viMzatyuttarazatamAhArakadvikonaM jAtamaSTAdazAdhikazataM tad badhnanti, AhArakadvikasya zubhalezyAbhirbadhyamAnatvAt / 'tad' aSTAdazAdhikazataM tIrthakaranAmonaM saptadazottarazataM mithyAtvaguNasthAnake bannanti / sAsAdanAdiSu guNasthAnakeSu punaH 'sarvatra' lezyASaTke'pi 'oghaH' sAmAnyabandho draSTavyaH / tato'tra sAsAdanamizrA'virateSvoghaH karmastavoktaH // 21 // teU narayanavUNA, ujoyacau narayavAra viNu sukkA / viNu narayabAra pamhA, ajiNAhArA imA micche // 22 // vyAkhyA-viMzatyuttarazataM narakatrikAdiprakRtinavakonaM tejolezyAyAmoghata ekAdazottaraM zataM badhyate, kRSNAghazubhalezyApratyayatvAd narakatrikAdiprakRtinavakabandhasya / idamevaikAdazotarazataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSamaSTottarazataM mithyAtve badhyate / sAsAdanAdiSu SaTsu guNasthAnakeSu oghaH viMzatyuttarazatamadhyAd udyotAdicatuSkaM narakatrikAdidvAdazakaM ca muktvA zeSaM caturuttarazatamoghataH zuklalezyAyAM badhyate, udyotAdiprakRtInAM tiryamarakaprAyogyatvena devanaraprAyogyabandhakaiH zuklalezyAvadbhirabadhyamAnatvAt / etadeva caturuttaraM zataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSamekottarazataM mithyAtve badhyate / sAsAdane tadIyaikottarazatarUpaughabandhAda udyotAdiprakRticatuSTayApasAreNa zeSAH saptanavatibaMdhyate / mizrAdiSu ekAdazaguNasthAnakeSu tadavasthaH khakhaguNasthAnIyo bandho draSTavyaH / viMzatyuttarazatamadhyAd narakatrikAdiprakRtidvAdazakaM vinA zeSamaSTottarazataM padmalezyAyAmoghato badhyate, tallezyAvatAM sanatkumArAdidevAnAM tiryakprAyogyaM badhnatAmudyotAdiprakRticatuSkasya bandhasambhavAd nAtra tadvandhAbhAvaH / etadevASTottarazataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSaM paJcottarazataM mithyAtve badhyate / sAsAdanAdiSu SaTsu guNasthAnakeSu yathAsthita ekottarazatAdirUpaH khakhaughabandho draSTavyaH / "AjeNAhArA imA micche" ti prathamalezyAtrikasya "ohe aTThArasayaM" (gA0 21) ityAdinA nirdhAritatvenemAstejaHpadmazuklalezyA mithyAtvaguNasthAnake jinanAmAhArakadvikarahitA vijJeyAH, tejolezyAdiSu narakanavakAdyUno yaH sAmAnyabandhaH pratipAditaH sa mithyAtvaguNasthAnake jinAdiprakRtitrayarahito vidheya ityarthaH / tathA ca darzitameva // 22 // samprati bhavyAdidvArANyabhidhIyante savvaguNabhavvasannisu, ohu abhavvA asanni micchsmaa| sAsaNi asanni sanni vva kammabhaMgo aNAhAre // 23 // vyAkhyA sarvaguNasthAnakopete bhavye saMjJini ca mArgaNAsthAne sarvaguNasthAnakaughaH karmastavoktaH / abhavyA asaMjJinazca cintyamAnA mithyAdRSTiguNasthAnakasamAH / ayamarthaH-yathA mithyAtve saptadazottarazatabandhaH karmastava uktastathA'bhavyo'saMjJI ca sAmAnyato mithyAtve ca saptadazottarazataM badhnAti / sAsAdane punarasaMjJI saMjJivat , ekottarazatabandhaka ityarthaH / anAhArake tu mArgaNAsthAne kArmaNakAyayogabhaGgaH "viNu tirinarAu kamme vi" (gA0 15) ityAdinA yogamArgaNAsthAne pratipAdito'vagantavyaH, kArmaNakAyayogasthasyaiva saMsAriNo'nAhArakatvAt / kArmaNabhaGgazcAyaM viMzatyuttarazatamadhyAdAhArakadvikadevAyurnarakatrikatiryamarAyuHprakRtya For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir basa 22-24] bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / STakaM muktvA zeSasya dvAdazottarazatasyA'nAhArake sAmAnyena bandhaH / tathA jinanAma suradvikaM vaikriyadvikaM ca dvAdazottarazatamadhyAd muktvA zeSasya saptottarazatasyAnAhArake mithyAdRSTau bndhH| tathA sUkSmAditrayodaza prakRtIrmuktvA zeSAyAzcaturnavateH sAsAdanasthe'nAhArake bandhaH / tathA'nantAnubandhyAdicaturviMzatipakRtIzcaturnavatemadhyAd muktvA zeSAyAH saptaterjinanAmasuradvikavaikriyadvikayuktAyAH paJcasaptateravirate'nAhArake bandhaH / tathA sayogini kevalisamuddhAte tRtIyacaturthapaJcamasamayeSvanAhAraka ekasyAH sAtaprakRterbandhaH // 23 // atha prAg yaduktaM lezyAdvAre-"sANAisu sabahiM oho" ti (gA0 21) "sAsAdanAdiSu guNasthAneSu sarvatra lezyASaTke ogho draSTavyaH" iti, tatra na jJAyata AdizabdAt kasyAM lezyAyAM kiyanti guNasthAnAni gRhyante ? ityato lezyAsu guNasthAnakAnyupadarzayan prakaraNasamarthanAM prakaraNajJAnopAyaM cAha tisu dusu sukkAi guNA, cau saga tera tti baMdhasAmittaM / deviMdasUrilihiyaM, neyaM kammatthayaM souM // 24 // vyAkhyA-tisUSu' AdyAsu kRSNanIlakApotalezyAsu "cau" ityAdinA yathAkrama sambandhAt 'catvAri' mithyAtvasAsAdanamizrAviratarUpANyAdyAni guNasthAnAni prApyante, etadguNasthAnacatuSke pariNAmavizeSataH SaNNAmapi lezyAnAM bhAvAt / 'dvayoH' tejaHpadmalezyayomithyAtvAdIni sapta guNasthAnAni, tayorapramattaguNasthAnakAntamapi yAvadbhAvAt / zuklalezyAyAM trayodaza mithyAtvAdIni guNasthAnAni, tasyA mithyAdRSTiguNasthAnAt prabhRti yAvat sayogikevaliguNasthAnaka tAvadapi bhAvAt / ayogI tvalezyaH / iha ca lezyAnAM pratyekamasaGkhyeyAni lokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni, tato mandAdhyavasAyasthAnApekSayA zuklalezyAdInAmapi mithyAdRSTyAdau sambhavo na virudhyate / tathA kRSNAdilezyAtrayaM yadihAvirataguNasthAnakAntamuktaM tad bRhaddhandhasvAmitvAnusAreNa, SaDazItike tu tasya pramattaguNasthAnakAntaM yAvadabhihitatvAt / tathAhi lesA tinni pamattaM, teUpamhA u appamataMtA / sukkA jAva sajogI, niruddhaleso ajogi tti // (jinavallabhIyaSaDazIti gA0 73) tattvaM tu zrutadharA vidanti iti / pratipAditaM gatyAdiSu bandhakhAmitvam , tatpratipAdanAcaM samarthitaM bandhavAmitvaprakaraNam / itizabdaH parisamAptau / bandhasvAmitvametat 'jJeyaM' boddhavyaM, karmastavaM zrutvA, atra bahuSu sthAneSu taduktabandhAtidezadvAreNa bhaNanAt // 24 // etadranthasya TIkAbhUt , paraM kApi na sA''pyate / sthAnasyA'zUnyatAhetorato'lekhyavacUrNikA // // iti bandhavAmitvAvacUriH smaaptaa|| granthAnam 426 akSarANi 28 1 lezyAstisraH pramattaM [yAvat ] tejaHpadma tu apramattAntam / zuklA yAvat sayoginaM niruddhalezyo'yogIti // For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // arham // pUjyazrIdevendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / // OM namaH pravacanAya // yadbhASitArthalavamApya durApamAzu, zrIgautamaprabhRtayaH zaminAmadhIzAH / sUkSmArthasArthaparamArthavido babhUvuH, zrIvardhamAnavibhurastu sa vaH zivAya // 1 // nijadharmAcAryebhyo, natvA niSkAraNaikabandhubhyaH / zrISaDazItikazAstra, vivRNomi yathAgamaM kiJcit / / 2 // tatrA''dAvevA'bhISTadevatAstutyAdipratipAdikAmimAM gAthAmAha namiya jiNaM jiymggnngunntthaannuvogjoglesaao| paMdhappabahUbhAve, saMkhijjAI kimavi vucchaM // 1 // jinaM natvA jIvasthAnAdi vakSya iti sambandhaH / tatra 'natvA' namaskRtya, namaskAro hi caturdhA-dravyato nAmaiko na bhAvato yathA pAlakAdInAm 1, bhAvato nAmaiko na dravyato yathA'nuttaropapAtisurAdInAm 2, eko dravyato'pi bhAvato'pi yathA zambakumAraprabhRtInAm 3, eko na dravyato nApi bhAvato yathA kapilAdInAm 4 / tato dravyabhAvarUpeNa bhAvanamaskAreNa namaskRtya / kam ! ityAha-'jina' rAgadveSamohAdidurvAravairivArajetAraM vItarAgam , paramAIntyamahimAlataM tIrthakaramityarthaH / anena paramAbhISTadevatAnamaskAreNa aikAntikamAtyantikabhAvamaGgalamAha, tena ca zAstrasyA''parisamApterniSpatyUhatA bhavatIti / ktvApratyayasya cocarakriyAsApekSatvAd uttarakriyAmAha-jIvamArgaNAguNasthAnAdi vakSye / iha sthAnazabdasya pratyeka yogAd jIvasthAnAni, mArgaNAsthAnAni, guNasthAnAni / tatra jIvanti yathAyogyaM prANAn dhArayantIti jIvAH prANinaH zarIrabhRta iti paryAyAH, teSAM jIvAnAM sthAnAni-sUkSmAparyAptaikendriyatvAdayo'vAntaravizeSAH, tiSThanti jIvA eSu iti kRtvA jIvasthAnAni 14 mArgaNaMjIvAdInAM padArthAnAmanveSaNaM mArgaNA, tasyAH sthAnAni-AzrayA mArgaNAsthAnAni vakSyamANAni gatyAdIni 2 / guNAH-jJAnadarzanacAritrarUpA jIvakhabhAvavizeSAH, sthAna-punareteSAM zudhdhazuddhiprakarSApakarSakRtaH svarUpabhedaH, tiSThanti guNA asminniti kRtvA, guNAnAM sthAnAni guNasthAnAni-paramapadaprAsAdazikharArohaNasopAnakalpAni khopajJakarmastavaTIkAyAM savistaramabhihitAni ihaiva vA kizcidvakSyamANAni mithyAdRSTiprabhRtIni caturdaza 3 / "uvaoga' ti upayojanamupayogaH-bodharUpo jIvavyApAraH, bhAve ghaJ, yadvA upayujyate-vastuparicchedaM prati For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 113 vyApAryata ityupayogaH, karmaNi ghaJ , yadi vA upayujyate vastuparicchedaM prati jIvo'nenetyupayogaH, "puMnAmni ghaH' (si0 5-3-130) iti karaNe ghapratyayaH, sarvatra jIvasvatattvabhUto'vabodha evopayogo mantavyaH 4 / "yoga" ti yojanaM yogaH-jIvasya vIrya parispanda iti yAvat , yadi vA yujyate-dhAvanavalganAdikriyAsu vyApAryata iti yogaH, karmaNi ghaJ, yadvA yujyate-sambadhyate dhAvanavalganAdikriyAsu jIvo'neneti "puMnAmni" (si0 5-3-130) iti karaNe ghapratyayaH, sa ca manovAkAyalakSaNasahakArikAraNabhedAt trividho vakSyamANakha. rUpaH 5 / "lesAu" ti lizyate-zliSyate karmaNA sahAtmA'nayeti lezyA, kRSNAdidravyasAcivyAdAtmanaH zubhAzubhapariNAmavizeSaH / yaduktam __ kRSNAdidradhyasAcivyAt , pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH pravartate // iti / sA ca poDhA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA / AsAM ca kharUpaM jambUphalakhAdakaSaTpuruSIdRSTAntena grAmaghAtanapracalitacauraSaTkadRSTAntena vA, evamavaseyam jaha jaMbupAyavego, supakkaphalabhariyanamiyasAhaggo / dihro chahi~ purisehiM, te biMtI jaMbu bhakkhemo // kiha puNa te ? bitego, AruhaNe huja jIyasaMdeho / to chiMdiUNa mUlAu pADiuM tAI bhakkhemo // bIyA''ha iddaheNaM, kiM chinneNa taruNA u amhaM ! ti / sAhA mahala chiMdaha, taio beI pasAhA u // gucche cautthao puNa, paMcamao bei giNhaha phalAI / chaTTo u bei paDiyA, ee cciya khAyahA cittuM // ditassovaNao, jo bei' taruM tu chiMda muulaao| so vaTTai kiNhAe, sAha mahallAu nIlAe // havai pasAhA kAU, gucchA teU phalAi~ pamhAe / paDiyAi~ sukkalesA, ahavA. annaM imA''haraNaM // corA gAmavahatthaM, viNiggayA egu bei ghAeha / . 1 yathA jambUpAdapa ekaH supakkaphalabharitanatazAkhApraH / dRSTaH SaDbhiH puruSaste bruvate jambUH bhkssyaamH|| kayaM punastAH [bhakSayAmaH ] ? bravItyekaH ArohaNe bhaved jIvasandehaH / tatazchittvA mUlataH pAtayitvA tAH bhkssyaamH|| dvitIya Aha etAvatA kiM chinnena taruNA tu asmAkam ? iti / zAkhA mahatIzchinta tRtIyo bravIti prazAkhAstu // gucchAMzcaturthakaH punaH paJcamo bravIti gRhIta phalAni / SaSThastu bravIti patitAH etAH eva khAdata gRhIlA // dRSTAntasyopanayo yo bravIti taraM tu chinta mUlataH / sa vartate kRSNAyAM zAkhA mahatInIlAyAm // bhavati prazAkhAH kApotI gucchAMstaijasI phalAni pdmaa| patitAni zuklalezyA athavA'nyadidamAharaNam // caurA prAmavadhArtha vinirgatA eko bravIti ghAtayata / ka. 15 For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopanaTIkopetaH [gAthI jaM picchaha taM sarva, dupayaM ca cauppayaM vA vi // bIo mANusa purise, ya taIo sAuhe cauttho u / paMcamao jujjhaMte, chaTTho puNa tatthimaM bhaNai // ikkaM tA haraha dhaNaM, bIyaM mAreha mA kuNaha eyaM / kevala haraha dhaNaM tI, uvasaMhAro imo tersi / / save mAreha ttI, vaTTara so kiNhalesapariNAme / evaM kameNa seMsA, jA caramo sukkalesAe / / asyaiva dRSTAntadvayasya saGgrahagAthAH mUlaM sAha pasAhA, guccha phale chiMda paDiyabhakkhaNayA / savaM mANusa purisA, sAuha jujhaMta dhaNaharaNA // Asu ca lezyAsu yo jIvo yasyAM lezyAyAM vartate sa pradarzyate vereNe niraNukaMpo, aicaMDo dummuho kharo phruso| kiNhAi aNajjhappo, vahakaraNarao ya takAlaM // mAyADaMbhe kusalo, ukkoDAluddha cavalacalacitto / mehuNativAbhirao, aliyapalAvI ya nIlAe / mUDho AraMbhapio, pAvaM na gaNei sabakajesu / na gaNei hANivuDDI, kohajuo kAulesAe / dakkho saMvarasIlo, rijubhAvo dANasIlaguNajutto / dhammammi hoi buddhI, arUsaNo teulesAe / sattaNukaMpo ya thiro, dANaM khalu dei sabajIvANaM / aikusalabuddhimaMto, dhiimaMto pamhalesAe / / dhammammi hoha buddhI, pAvaM vajei sabakajjesu / AraMbhe na rajai, apakkhavAI ya sukkAe / yaM prekSadhvaM taM sarva dvipadaM ca catuSpadaM vA'pi // dvitIyo manuSyAna puruSAMzca tRtIyaH sAyudhAMzcaturthastu / paJcamako yudhyamAnAna SaSThaH punastatredaM bhaNati // ekaM tAvad haratha dhanaM dvitIyaM mArayatha mA kurutaivam / kevalaM harata dhanaM upasaMhAro'yaM teSAm // sarvAn mArayateti vartate sa kRSNalezyApariNAme / evaM krameNa zeSA yAvat caramaH zukulezyAyAm // 1 mUlaM zAkhAH prazAkhA gucchAn phalAni chinta patitabhakSaNatA / sarva manuSyAn puruSAn sAyudhAn yudhyamAnAn hanta] dhanaharaNam // 2 vaireNa niranukampaH aticaNDaH durmukhaH kharaH paruSaH / kRSNAyAmanadhyAtmaH kyA paratava tatkAlam // mAyAdamme kuzala utkocAlubdhavapalavalacittaH / maithunatImAbhirataH alIkapralApIka nIlAyAm // mUha ArambhapriyaH pApaM na gaNayati sarvakAryeSu / naM gaNayati hAnivRddhI krodhayutaH kApota zyAyAm // dakSaH saMvarazIlaM RjubhAvo dAnazIlaguNayuktaH / dharme bhavati buddhiH aroSaNaH tejolezyAyAm / sattvAnukampakaca sthiraH dAnaM khalu dadAti sarvajIvebhyaH / atikuzalabuddhimAn dhRtimAn pAlezyAyAm / dharme bhavati buddhiH pApaM varjayati sarvakAryeSu / ArambheSu na rajati apakSapAtI ca asAyAm // For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / tato jIvasthAnAni ca mArgaNAsthAnAni ca guNasthAnAni ca upayogAzca yogAzca lezyAzceti dvandve dvitIyA zas / "baMdha" ti mithyAtvAdibhirbandhahetubhiraJjanacUrNapUrNasamudgakavad nirantaraM pudgalanicite loke karmayogyavargaNApudgalairAtmanaH kSIranIravad vayayaH piNDavadvA anyonyAnugamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH 1 / upalakSaNatvAd udayodIraNAsattAnAM parigrahaH / tatra teSAmeva karmapudgalAnAM yathAsvasthitibaddhAnAmapavartanAdikaraNakRte svAbhAvike vA sthityapacaye satyudayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH 2 / teSAmeva karmapudgalAnAmakAlaprAptAnAM jIvasAmarthyavizeSAd udayAvalikAyAM pravezanamudIraNA 3 / teSAmeva karmapudgalAnAM bandhasaGkamAbhyAM labdhAtmalAbhAnAM nirjaraNasaGkamakRtakharUpapracyutyabhAve sati sadbhAvaH sattA 4 / yadvA bandha iti padaikadeze'pi 'bhAmA satyabhAmA' iti nyAyena padaprayogadarzanAd bandhahetavo mithyAtvA'viratikaSAyayogarUpA vakSyamANA gRhyante 7 / "appabahU" ti bhAvapradhAnatvAnnirdezasya alpabahutvaM gatyAdirUpamArgaNAsthAnAdInAM parasparaM stokabhUyastvam 8 / "bhAva" ti jIvAjIvAnAM tena tena rUpeNa bhavanAni pariNamanAni bhAvA aupazamikAdayaH 9 / tato bandhazca alpabahutvaM ca bhAvAzceti dvandve dvitIyAbahuvacanaM zas / sUtre ca "appabahU" ityatra dIrghatvaM "dIrghahakhau mitho vRttau" (si0 8-1-4) iti prAkRtasUtreNa / "saMkhijAi" ti sayAyate-catuSpalyAdiprarUpaNayA parimIyata iti saddhyeyam , AdizabdAdasaGkhyeyAnantakaparigrahaH 10 / tata evaM jIvasthAnAdikamanantakaparyavasAnaM dvArakalApamatra vakSya ityanenAbhidheyamAha / kathaM vakSye ? ityAha"kimavi" ti kimapi kiJcit khalpaM na vistaravat , duHSamAnubhAvenApacIyamAnamedhAyurbalAdiguNAnAmaidaMyugInajanAnAM vistarAbhidhAne satyupakArAsambhavAt , tadupakArArthaM caiSa zAstrArambhaprayAsaH / etena sasiptarucisattvAnAzritya prayojanamAcaSTe / sambandhastvarthApattigamyaH, sa copAyopeyalakSaNaH sAdhyasAdhanalakSaNo guruparvakramalakSaNo vA khymbhyuuhyH| __iha ca mArgaNAsthAnaguNasthAnAdayaH sarve padArthA na jIvapadArthamantareNa vicArayituM zakyanta iti prathamaM jIvasthAnagrahaNam 1 / jIvAzca prapaJcato nirUpyamANA gatyAdimArgaNAsthAnaireva nirUpayituM zakyanta iti tadanantaraM mArgaNAsthAnagrahaNam 2 / teSu ca mArgaNAsthAneSu vartamAnA jIvA na kadAcidapi mithyAdRSTyAdyanyatamaguNasthAnakavikalA bhavantIti jJApanAya mArgaNAsthAnakAnantaraM guNasthAnakagrahaNam 3 / amUni ca guNasthAnakAni pariNAmazuddhyazuddhiprakarSApakarSarUpANyupayogavatAmevopapadyante nAnyeSAmAkAzAdInAm , teSAM jJAnAdirUpapariNAmarahitatvAdili pratipattyarthaM guNasthAnakagrahaNAnantaramupayogagrahaNam 4 / upayogavantazca manovAkAyaceSTAsu vartamAnA niyamataH karmasambandhamAjo bhavanti / tathA cAgamaH bAva NaM esa jIve eyai veyai calai phaMdai ghaTTai khubbhai taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM aTTavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chabihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abaMdhae / iti jJApanArthamupayogagrahaNAnantaraM yogagrahaNam 5 / yogavazAccopAttasyApi karmaNo yAvada sAvat saha epa jIva ejate vyejave calati sandate ghaTTate kSubhyati taM taM bhAnaM pariNamate tAvaiSTavidhabandhako vA saptaviSabandhako bA pajiyanandhako vA ekavidhavandhako vA va khalbabandhakaH // For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopaitaH [gAthA na kRSNAdyanyatamalezyApariNAmo jAyate tAvad na tasya sthitipAkavizeSo bhavati, "sthitipAkavizeSastasya bhavati lezyAvizeSeNa" iti vacanaprAmANyAt , tato yogavazAdupAttasya karmaNo lezyAvizeSataH sthitipAkavizeSo bhavatIti pratipattaye yogAnantaraM lezyAgrahaNam 6 / lezyAvantazca yathAyogyairbandhahetubhiH karmabandhodayodIraNAsattAH prakurvantIti jJApanAya lezyAnantaraM bandhagrahaNam 7 / bandhodayAdiyuktAzca jIvA mArgaNAsthAnAdyAzritya niyamataH parasparamalpe vA bhaveyurbavo veti nivedanArtha bandhAnantaramalpabahutvagrahaNam 8 / te ca jIvA mArgaNAsthAnAdipvalpe vA bahavo vA bhavanto'vazyaM SaNNAmaupazamikAdibhAvAnAM keSucid bhAveSu vartanta iti prakaTanArthamalpabahutvAnantaraM bhAvagrahaNam 9 / aupazamikAdibhAvavatAM ca jIvAnAmalpabahutvaM niyamataH saGkhyeyakena asaGkhyeyakena anantakena vA nirUpaNIyamiti bhAvagrahNAnantaraM saGkhyeyakAdigrahaNam 10 iti / __ yadyapi ceha sAmAnyenoktaM "jIvasthAnAdi vakSye" tathApyevaM vizeSato draSTavyam -jIvasthAnakeSu guNasthAnakayogopayogalezyAkarmabandhodayodIraNAsattA vakSye, mArgaNAsthAnakeSu punarjIvasthAnakaguNasthAnakayogopayogalezyA'lpabahutvAni, guNasthAnakeSu ca jIvasthAnakayogopayogalezyAbandhahetubandhodayodIraNAsattA'lpabahutvAni / tatra gAthAH caudasajiyaThANesuM, caudasa guNaThANagANi 1 jogA ya 2 / uvayoga 3 lesa 4 baMdhu 5 dau 6 dIraNA 7 saMta 8 aTTha pae // caudasamaggaNaThANesu, mUlapaesuM bisaTTi iyaresu / jiya 1 guNa 2 jogu 3 vaogA 4, lesa 5 'ppabahu 6 ca chaTANA // caudasaguNaThANesuM, jiya 1 jogu 2 vaoga 3 lesa 4 baMdhA 5 ya / baMdhu 6 dayu 7 dIraNAo 8, saMta 9 'ppabahuM 10 ca dasa ThANA // iti // 1 // tatra yathoddezaM nirdeza iti nyAyAt prathamaM tAvad jIvasthAnAni nirUpayannAha iha suhumbaayregidibiticuasnnisnnipNciNdii| apajattA pajjattA, kameNa caudasa jiyahANA // 2 // 'iha' asmin jagati anena krameNa caturdaza jIvasthAnAni prAnirUpitazabdArthAni bhavanti / kena krameNa ? iti ced , ityAha--sUkSmabAdaraikendriyadvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyAH, ete ca sarve'pi pratyekaM paryAptakA aparyAptakAzceti / tatra ekaM sparzanalakSaNamindriyaM yeSAM ta ekendriyAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH, te ca pratyekaM dvedhA--sUkSmA bAdarAzca / sUkSmanAmakoMdayAt sUkSmAH sakalalokavyApinaH, bAdaranAmakarmodayAd bAdarAH te ca lokapratiniyatadezavartinaH / dvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyA iti, indriyazabdasya pratyekaM yogAd dvIndriyAH trIndriyAH caturindriyA asaMjJisaMjJibhedabhinnAzca paJcendriyAH / tatra dve sparzanarasanalakSaNe 1 caturdazajIvasthAneSu caturdaza guNasthAnakAni yogAzca / upayogalezyAbandhodayodIraNAsattA aSTa padAni // caturdazamArgaNAsthAneSu mUlapadeSu dviSaSTiritareSu / jIvaguNayogopayogA lezyA'lpabahutvaM ca SaT sthAnAni // caturdazaguNasthAneSu jIvayogopayogalezyAvandhAzca / bandhodayodIraNAH sattA'lpabahukhaM ca daza sthAnAni // For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / indriye yeSAM te dvIndriyAH kRmipUtarakacandanakazaGkhakapardajalaukAprabhRtayaH / trINi sparzanarasanaghrANarUpANi indriyANi yeSAM te trIndriyAH kunthumatkuNayUkAgardabhendragopakamatkoTakAdayaH / catvAri sparzanarasanaghrANacakSurlakSaNAni indriyANi yeSAM te caturindriyAH bhramaramakSikAmazakavRzcikAdayaH / paJca sparzanarasanaghrANacakSuHzrotralakSaNAni indriyANi yeSAM te paJcendriyAH matsyamakarebhakalabhasArasahaMsanarasuranArakAdayaH, te ca dvividhAH-saMjJino'saMjJinazca / tatra saMjJAnaM saMjJA-bhUtabhavadbhAvibhAvakhabhAvaparyAlocanam , "upasargAdAtaH" (si05-3-110) ityaGpratyayaH, sA vidyate yeSAM te saMjJinaH-viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnabhAja iti yAvat , tadviparItA asaMjJinaH-viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnavikalA ityarthaH / ete ca sUkSmaikendriyAdayaH pratyeka dvidhA-paryAptakA aparyAptakAzca / paryAptirnAma-pudgalopacayajaH pudgalagrahaNapariNamanahetuH zakti vizeSaH, sA ca viSayabhedAt SoDhA--AhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indriyaparyAptiH 3 ucchAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaHparyAptiH 6 ceti / tatra yayA bAhyamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH 1 / yayA rasIbhUtamAhAraM rasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH 2 / yayA dhAturUpatayA pariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH 3 / yayA punarucchAsaprAyogyavargaNAdalikamAdAya ucchAsarUpatayA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA ucchyasaparyAptiH 4 / yayA tu bhASAprAyogyavargaNAdravyaM gRhItvA bhASAtvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA bhASAparyAptiH 5 / yayA punarmanoyogyavargaNAdalikaM gRhItvA manastvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA manaHparyAptiH 6 / etAzca yathAkramamekendriyANAM dvIndriyAdInAM saMjJinAM ca catuHpazvaSaTsaGkhyA bhavanti / yadabhANi AhArasarIriMdiya, pajattI ANapANubhAsamaNe / cattAri paMca cha ppi ya, egidiyavigalasannINaM / / paryAptayo vidyante yeSAM te paryAptAH, "aprAdibhyaH" (si0 7-2-46) iti matvarthIyaH apratyayaH, khArthikakapratyayopAdAnAt paryAptakAH / ye punaH khayogyaparyAptiparisamAptivikalAste'paryAptakAH, te ca dvidhA labdhyA karaNaizca / tatra ye'paryAptakA eva santo niyante na punaH khayogyaparyAptIH sarvA api samarthayante te labdhyaparyAptakAH, ye punaH karaNAni-zarIrendriyAdIni na tAvad nirvartayanti atha cAvazyaM purastAd nirvartayiSyanti te karaNAparyAptakAH / iha caivamAgamaH labdhyaparyAptakA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva mriyante nAga, yasmAdAgAmibhavAyurbaddhA niyante sarva eva dehinaH, taccA''hArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyate / iti // 2 // tadevaM nirUpitAni jiivsthaanaani| athaiteSveva jIvasthAneSu guNasthAnAni pracikaTayiSurAha1 AhArazarIreMdriyANi paryAptaya AnaprANa bhASAmanAMsi / catasnaH paJca SaDapi ca ekendriyavikala, saMjJinAm // For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUribiracitakhopanaTIkopetaH [gAthA bAyaraasannivigale, apaji paDhamabiya saniapajatte / ajayajaya sannipajje, savvaguNA miccha sesesu||3|| iha caturdaza guNasthAnAni bhavanti / tadyathA-mithyAdRSTiguNasthAnaM 1 sAsAdanasamyagdaSTiguNasthAnaM 2 samyagmithyAdRSTiguNasthAnam 3 aviratasamyagdRSTiguNasthAnaM 4 dezaviratiguNasthAnaM 5 pramattasaMyataguNasthAnam 6 apramattasaMyataguNasthAnam 7 apUrvakaraNaguNAsthAnam 8 anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnaM 9 sUkSmasamparAyaguNasthAnam 10 upazAntakaSAyavItarAgacchaasthaguNasthAnaM 11 kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnaM 12 sayogikevaliguNasthAnam 13 ayogikevaliguNasthAnam 14 / eteSAmarthalezo'yam jIvAipayatthesuM, jiNovaiTTesu jA asaddahaNA / sadahaNA vi ya micchA, vivarIyaparUvaNA jA ya // saMsayakaraNaM jaM piya, jaM tesu aNAyaro payatthesu / taM paMcavihaM micchaM, tadiTTI micchadiTThI ya // uvasamaaddhAe~ Thio, micchamapatto tameva gaMtumaNo / sammaM AsAyaMto, sAsAyaNa mo munneyvo|| jaha guDadahINi visamA bhAvasahiyANi huMti mIsAmi / (bhuMjaMtassa tahobhayadiTTIe mIsadiTTIo // tivihe vi hu sammatte, thovA vi na viraha jassa kammavasA / so avirau ti bhannai, dese puNa desaviraIo // (vigahAkasAyanidAsadAirao bhave pamattu ci / paMcasamio tigutto, apamattajaI muNeyabo / / appuvaM appuvaM, jahuttaraM jo karei ThiikaMDaM / rasakaMDaM tagghAyaM, so hoi aputrakaraNu ti // viNibadRti visuddhiM, samagapaiTThA vi jammi annunnaM / tatto niyaTTiThANaM, vivarIyamao vi aniyaTTI // thUlANa lohakhaMDANa veyago bAyaro muNeyayo / suhumANa hoi suhumo, uvasaMtehiM tu uvsNto|| 1jIvAdipadArtheSu jinopadiSTeSu yA'zraddhA / zraddhA'pi ca mithyA viparItaprarUpaNA yA ca // saMzayakaraNaM yadapi ca yasteSvanAdaraH padArtheSu / tatpaJcavidhaM mithyAvaM tadRSTiH mithyAdRSTizca // upazamAdhvani sthito mithyAtamaprAptastameva gantumanAH / samyaktraM AsvAdayan sAkhAdano jJAtavyaH // yathA guDadadhinI viSamAdibhAvasahite bhavato mitre| bhuAnasya tathobhayadRSTyA mizradRSTikaH // trividhe'pi hi samyaktve stokA'pi na viratiH yasya karmavazAt / so'virata iti bhaNyate dezaH punardezavirateH // vikathAkaSAyanidrAzabdAdirato bhavet pramatta iti / pacasalitatriguto'pramattayatiqhatavyaH // apUrvamapUrva yathottaraM yaH karoti sthitikhaNDaM / rasakhaNDam tadvAtaM sa bhavatyapUrvakaraNa iti // vinivartante vizuddhiM samakapraviSTA api yasminnanyonyam / tato nivRttisthAna viparItamato'. pyanivRtti // sthUlAnAM lobhakhaNDAnAM vedako bAdaro jJAtavyaH / sUkSmANAM bhavati sUkSma upazAntaiH tu upshaantH| For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / khINammi mohaNijje, khINakasAo sajoga jogi tti (gti)| hoi pauttA ya tao, apauttA hoi hu ajogI / avirayasAsaNamicchA, paramaviyA na uNa sesaguNaThANA / micchassa tinni bhaMgA, chAvaliyaM hoi sAsANaM / / titIsayara cautthaM, puvANaM koDi UNa terasamaM / lahupaMcakkhara carimaM, aMtamuhU sesaguNaThANA // tato bAdarAzca-bAdaraikendriyAH pRthivyambuvanaspatilakSaNAH asaMjJI ca-viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnavikalaH vikalAzca-vikalendriyA dvIndriyatrIndriyacaturindriyAH bAdarAsaMjJivikalaM tasmin bAdarAsaMjJivikale / kiMviziSTe ? "apaji" ti aparyApte, ko'rthaH ? aparyAptabAdaraikendriyeSu pRthivyambuvanaspatiSu, tathA aparyApte'saMjJini, tathA vikaleSu dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSvaparyApteSu / kim ? ityAha-"paDhamabiya" ti iha "savaguNA" iti padAd guNazabdasyAkarSaNam , tataH prathama-mithyAdRSTiguNasthAnaM dvitIyaM-sAsAdanaguNasthAnaM bhavati / atha tejovAyuvarjanaM kimartham ? iti ced, ucyate-tejovAyUnAM madhye samyaktvalezavatAmapi utpAdAbhAvAt samyaktvaM cAsAdayatAM sAsAdanabhAvAbhyupagamAt / - nanvekendriyANAmAgame sAsAdanabhAvo neSyate, "ubhayAbhAvo puDhavAiesu sammattaladdhIe" iti paramamunipraNItavacanaprAmANyAt , ata evAgame ekendriyA ajJAnina evoktAH, dvIndri yAdayazca kecidaparyAptAvasthAyAM sAsAdanabhAvAbhyupagamAd jJAnina uktAH kecicca tadabhAvAd ajJAninaH, yadi punarekendriyANAmapi sAsAdanabhAvaH syAt tarhi te'pi dvIndriyAdivad ubha. yathA'pyucyeran , na cocyante, yaduktam___ aiMgeMdiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA! no nANI niyamA annANI / tathAbeiMdiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA! nANI vi annANI vi / ityAdi / tat kathamihAparyAptabAdaraikendriyeSu pRthivyambuvanaspatilakSaNeSu sAsAdanaguNasthAnakabhAva uktaH ?, satyametat , kintu mA tvariSThAH, sarvametadane pratividhAsyAma iti / "sanniapajate ajayajuya" ti / saMjJinyaparyApte tadeva pUrvoktaM mithyAdRSTisAsAdanalakSaNaM guNasthAnakadvayamayatayutaM bhavati / yamanaM yataM-viratirityarthaH, na vidyate yataM yasya so'yato'viratasamyagdRSTirityarthaH, tena yutaM-saMyuktamayatayutam / idamuktaM bhavati-saMjJinyaparyApte trINi mithyAdRSTisAsAdanA'viratasamyagdRSTilakSaNAni guNasthAnAni bhavanti, na zeSANi samyagmithyA 1kSINe mohanIye kSINakaSAyaH sayogaH yogIti / bhavati prayokA ca sakaH aprayokkA bhvtyevaayogii|| aviratasAkhAdanamithyAvAni parabhavikAni na punaH zeSaguNasthAnAni / madhyAtvasya trayo mahAH SaDAvalikaM bhavati sAkhAdanam // trayastriMzadatarANi caturtha pUrvANAM koTirUnA trayodazam / laghupaJcAkSaraM caramamantarmuhUrta zeSaguNasthAnAni // 2 ubhayAbhAvaH pRthivyAdikeSu samyakkhalabdheH // 3 ekendriyAH bhadanta ! kiM zAnino'jJAninaH ? gautama ! na jJAnino niyamAdajJAninaH // dvIndriyAH bhadanta ! kiM jJAnino'jJAninaH 1 gautama ! jJAninopyajJAnino'pi // For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA dRSTyAdIni, teSAM paryAptAvasthAyAmeva bhAvAt / "sannipajje satvaguNa" ti saMjJini paryApte sarvANyapi mithyAdRSTyAdIni ayogiparyantAni guNasthAnakAni bhavanti, saMjJinaH sarvapariNAmasambhavAt / atha kathaM saMjJinaH sayogyayogirUpaguNasthAnakadvayasambhavaH tadbhAve tasyA'manaskatayA saMjJitvAyogAt ?, na, tadAnImapi hi tasya dravyamanaHsambandho'sti, samanaskAzcA'vizeSeNa saMjJino vyavahriyante, tato na tasya bhagavataH saMjJitAvyAghAtaH / yaduktaM saptatikAcUrNI__ maNakaraNaM kevaliNo vi asthi teNa sanniNo bhannaMti, manovinnANaM paDucca te sanniNo na bhavaMti tti / __ "miccha sesesu" tti mithyAtvaM zeSeSu' bhaNitAvaziSTeSu paryAptAparyAptasUkSmaparyAptabAdaraikendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyA'saMjJipaJcendriyalakSaNeSu saptasu jIvasthAnakeSu mithyAdRSTiguNasthAnameva bhavati na sAsAdanamapi, yataH parabhavAdAgacchatAmeva ghaNTAlAlAnyAyena samyaktvalezamAsvAdayatAmutpattikAla evAparyAptAvasthAyAM jantUnAM labhyate na paryAptAvasthAyAm / ataH paryAptasUkSma1bAdara2 dvi3tri4catuparasaMjJipaJcendriyANAM6 tadabhAvaH, aparyAptasUkSmaikendriye'pi na sAsAdanasambhavaH, sAsAdanasya manAk zubhapariNAmarUpatvAt , mahAsaMkliSTapariNAmasya ca sUkSmaikendriyamadhye utpAdAbhidhAnAditi // 3 // tadevaM nirUpitAni jIvasthAnakeSu guNasthAnakAni / sAmprataM yogA vaktumavasaraprAptAste ca paJcadaza, tadyathA-satyavAgyogaH 1 asatyavAgyogaH 2 satyamRSAvAgyogaH 3 asatyAmRSAvAgyogaH 4 / tatsvarUpaM cedam saccA hiyA satAmiha, saMto muNayo guNA payatthA vA / tabivarIyA mosA, mIsA jA tadubhayasahAvA // aNahigayA jA tIsu vi, sahu ciya kevalo asaccamusA / ' evaM manoyogo'pi caturdhA draSTavyaH 4 / kAyayogaH saptadhA-audArikam 1 audArika. mizraM 2 vaikriyaM 3 vaikriyamizram 4 AhArakam 5 AhArakamizraM 6 kArmaNaM ca 7 / ttraudaarikkaayyogstiyngmnussyyoH| tayorevAparyAptayoraudArikamizrakAyayogaH / vaikriyakAyayogo devanArakayostiyaGmanuSyayorvA vaikriyalabdhimatoH / vaikriyamizrakAyayogo'paryAptayordevanArakayostiyaGmanuSyayorvA vaikriyasyArambhakAle parityAgakAle ca / AhArakaM caturdazapUrvavidaH / AhArakamizrakAyayoga AhArakasya prArambhasamaye parityAgakAle ca / kArmaNakAyayogo'STaprakArakarmavikArarUpazarIraceSTAkharUpo'ntarAlagatAvutpattiprathamasamaye kevalisamuddhAtAvasthAyAM ca / tAnetAn yogAn jIvasthAnakeSu vyAcikhyAsurAha apajattachaki kammuralamIsa jogA apajasannisu te / saviuvvamIsa esuM, taNupajjesuM uralamanne // 4 // 1manaHkaraNaM kevalino'pyasti tena saMjhino bhaNyante / manovijJAnaM pratItya te na saMjJinaH syuH // 2 satyA hitA satAmiha santo munayo guNAH padArthA vA / tadviparItA mRSA mizrA yA tadubhayakhabhAvA // anadhikRto yA tisaSvapi zabda eva kevalaH asatyamRSA // For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 121 aparyAptAnAM-sUkSmavAdaradvitricaturasaMjJipaJcendriyANAM SaTkaM aparyAptaSaTkaM tasmin aparyAptaSaTke saMkSipaJcendriyAparyAptavarjiteSu SaTsu aparyApteSu yogau bhvtH| dvivacanasya bahuvacanaM prAkRtatvAt , yathA--"hatthA pAyA" ityAdau / ko yogau ? ityAha-kArmaNaudArikamizrau / tatra kArmaNakAyayogo'pAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, zeSakAlaM tvaudArikamizrakAyayogaH / "apajjasannisu te saviuvamIsa" ti 'aparyAptasaMjJiSu' saMzyaparyAptajIveSu 'to' pUrvoktau kArmaNaudArikamizrakAyayogau bhavataH, kiM kevalau ? na ityAha-saha vaikriyamizreNa vartete iti savaikriyamizrau / tathA cAparyAptasaMjJini trayo yogA bhavanti kArmaNakAyayoga audArikamizrakAyayogo vaikriyamizrakAyayogazca / tatra kArmaNakAyayogo'pAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, zeSakAlaM tu tiryamanuSyayoraudArikamizrakAyayogaH / saMjJino'paryAptasya devanArakeSu punarutpadyamAnasya vaikriyamizrakAyayogo draSTavyo na zeSasya, asambhavAt, mizratA cAtra kArmaNena saha draSTavyA / atraiva matAntaramupadarzayannAha-'eSu' pUrvanirdiSTeSu zeSaparyAtyapekSayA'paryApteSu tanuparyAptyA paryApteSu zarIraparyApteSvityarthaH 'audArikam' audArikakAyayogam 'anye' kecidAcAryAH zIlAGkAdayaH pratipAdayantIti zeSaH, zarIraparyAptyA hi parisamAptivatyA kila teSAM zarIraM paripUrNa niSpannamiti kRtvA / tathA ca tadranthaHaudArikakAyayogastiryaGmanuSyayoH zarIraparyApterUva'm , tadAratastu mizraH / (A. pra. zru. dvi0 a0 patra 94) iti / nanvanayA yuktyA saMjJino'paryAptasya devanArakeSUtpadyamAnasya tanuparyAptyA paryAptasya vaikriyamapi zarIramupapadyata eva kimiha tad noktam ! iti, ucyate-upalakSaNatvAd etadapi draSTavyamityadoSaH; yadvA ihAparyAptA labdhyaparyAptakA evAntarmuhUrtAyuSo draSTavyAH, te ca tiryamanuSyA eva ghaTante, teSAmevAntarmuhUrtAyuSkatvasambhavAt , na devanArakAH, teSAM jaghanyato'pi dazavarSasahasrAyuSkatvAt / labdhyaparyAptakA api ca jaghanyato'pi indriyaparyAptI parisamAptAyAmeva niyante nArvAg ityuktamAgamAbhiprAyeNa / tatasteSAM labdhyaparyAptakAnAM zarIraparyAptyA paryAptAnAmaudArikameva zarIramupapadyate na vaikriyamityadoSaH / kiJcAnyamatakathanenA'yamabhiprAyaH sUcyate-yadyapi teSAM zarIraparyAptiH samajaniSTa tathApi indriyocchrAsAdInAmadyApyaniSpannatvena zarIrasyAsampUrNatvAd ata eva kArmaNasyApyadyApi vyApriyamANatvAd audArikamizrameva teSAM yuktyA ghaTamAnakamiti // 4 // savve sannipajatte, uralaM suhume sabhAsu(sa) taM causu / ' bAyari saviuvvidurga, pajasannisu bAra uvaogA // 5 // 'sarve' paJcadazApi yogA bhavanti / tathAhi-caturdhA manoyogaH caturdhA vAgyogaH saptadhA kAyayogaH / ka ? ityAha-'saMjJiparyApte' saMjJI cAsau paryAptazca saMjJiparyAptaH tasmin saMjJiparyApte / nanvaudArikamizravaikriyamizrakArmaNakAyayogAH kathaM saMjJiparyAptasya ghaTante teSAmaparyAptAvasthAbhAvitvAt !, ucyate----vaikriyamizraM saMyatAdevaikriyaM prArabhamANasya prApyate, audArikamizrakAmaNakAyayogau tu kevalinaH samuddhAtAvasthAyAm / yadAha bhagavAnumAkhAtivAcakavaraH ka. 16 For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA audArikaprayoktA, prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayokkA, saptamaSaSThadvitIyeSu // kArmaNazarIsyogI, caturthaka paJcame tRtIye ca / __(praza. kA. 276-77 ) iti / / 'paryApte' sUkSme sUkSmaikendriye audArikakAyayogo bhavati / paryAptazabdazca "save sannipajatte" iti padAd DamarukamaNinyAyena sarvatra yojyaH / "causu" tti caturpu dvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyeSu paryApteSu tadevaudArikaM bhavati / kiM kevalam ! na ityAha--'sabhASa' saha mASayA asatyAmRSAsvarUpayA "vigalesu asaccamosA" iti vacanAd vartata iti sabhASam / ko'rthaH ? vikalatrikAsaMjJipaJcendriyeSu paryApteSu audArikakAyayogA'satyAmRSAbhASAlakSaNau dvau yogAvityarthaH / tad ityanuvartate, tad audArika saha vaikriyadvikena-vaikriyavaikriyamizralakSaNena vartata iti savaikriyadvikaM bAdaraikendriyaparyApte bhavati / ayamarthaH-bAdaraikendriye paryApte audArikakAyayogavaikriyakAyayogavaikriyamizrakAyayogalakSagAstrayo yogA bhavanti / tatra audArikakAyayogaH pRthivyambutejovanaspatInAm , vaikriyadvikaM tu vAyukAyasyeti // prarUpitA jIvasthAneSu yogAH / sAmpratamupayogAH prarUpaNAvasaraprAptAH, te ca dvAdaza / tadyathA-matijJAna 1 zrutajJAna 2 avadhijJAna 3 manaHparyavajJAna 4 kevalajJAna 5 lakSaNAni paJca jJAnAni, matyajJAna 1 zrutAjJAna 2 vibhaGga 3 rUpANi trINyajJAnAni, cakSurdarzanA1'ca. kSurdarzanA2'vadhidarzana3 kevaladarzana4rUpANi catvAri darzanAni ityetAnupayogAn jIvasthAnakeSu didarzayiSurAha-"pajasannisu bAra uvaoga" ti pajazabdena paryApta ucyate, tataH paryAptAzca te saMjJinazca paryAptasaMjJinaH, teSu paryAptasaMjJiSu 'dvAdaza' dvAdazasaGkhyA upayogA bhavanti / te ca krameNaiva na tu yugapat , upayogAnAM tathAjIvasvabhAvato yogapadyAsambhavAt / uktaM ca"samae do NuvaogA" iti / zrIbhadrabAhusvAmipAdA apyAhuH nANammi daMsaNammi ya, etto egayarayammi uvuttaa| sabassa kevalissA, jugavaM do natthi uvaogA // (A. ni. gA. 979) iti // 5 // pajacauriMdiasannisu, dudaMsa duanANa dasasu cakkhu vinnaa| sanniapaje mnnnaannckkhukevldugvitnnaa||6|| caturindriyAzca asaMjJinazca caturindriyAsaMjJinaH, paryAptAzca te caturindriyAsaMjJinazca teSu paryAptacaturindriyAsaMjJiSu catvAra upayogA bhavanti / ke ? ityAha-"dudaMsa duanANa" tti darzaH-darzanam , dvayordarzayoH samAhAro dvidarza-cakSurdarzanA'cakSurdarzanalakSaNam ; dvayorajJAnayoH samAhAro vyajJAnaM-matyajJAnazrutAjJAnarUpam / ayamarthaH-paryAptacaturindriyeSu paryAptAsaMjJipaJcendriyeSu ca matyajJAnazrutAjJAnacakSurdarzanA'cakSurdarzanalakSaNAzcatvAra upayogA bhavanti / dazasu jI 1 vikaleSu asatyAmRSA iti // 2 samaye dvau nopayogau // 3 jJAne darzane cAnayorekatarasminnupayuktAH / sarvasya kevalino yugapad dvau na ta upayogau // For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 123 vasthAnakeSu paryAptA'paryAptasUkSmabAdaraikendriya dvIndriyapatrIndriyA 8'paryAptacaturindriyA9'saMjJipaJcendriya10lakSaNeSu pUrvoktAzcatvAra upayogAzcakSurdarzanaM vinA bhavanti / ayamarthaH-pUrvoktadazajIvasthAnakeSu cakSurdarzanavarjA acakSurdarzanamatyajJAnazrutAjJAnalakSaNAstraya upayogA bhavanti / nanu sparzanendriyAvaraNakSayopazamasambhavAda bhavatu matirekendriyANAm , yattu zrutaM tat kathaM jAghaTIti ! bhASAlabdhizrotrendriyalabdhimato hi tad upapadyate nAnyasya / taduktam bhAvasuyaM bhAsAsoyaladdhiNo jujjae na iyarassa / bhAsAbhimuhassa suyaM, soUNa va jaM havijAhi // (vizeSA0 gA0 102) iti / ucyate-iha tAvadekendriyANAmAhArAdisaMjJA vidyante tathA sUtre'bhidhAnAt , saMjJA cAbhilASa ucyate / yadavAdi paropakArabhUribhiH zrIharibhadrasUribhirmUlAvazyakaTIkAyAmAhArasaMjJA AhArAbhilASaH kSudvedanIyodayaprabhavaH khalvAtmapariNAmavizeSaH (patra 580) iti / abhilASazca mamaivarUpaM vastu puSTikAri tad yadIdamavApyate tataH samIcInaM bhavatItyevaM zabdAthollekhAnuviddhaH khapuSTinimittabhUtapratiniyatavastuprAptyadhyavasAyarUpaH; sa ca zrutameva, zabdArthAlocanAnusAritvAt , zrutasyaivaitallakSaNatvAt / yadavAdiSurdalitapravAdikuvAdAH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapAdAH 'iMdiyamaNonimittaM, jaM vinnANaM suyANusAreNaM / niyayatthuttisamatthaM, taM bhAvasuyaM maI sesaM // (vizeSA0 gA0 100) "suyANusAreNaM" ti zabdArthAlocanAnusAreNa / kevalamekendriyANAmavyakta eva kazcanApyanirvacanIyaH zabdArthollekho draSTavyaH, anyathA''hArAdisaMjJA'nupapatteH / yadapyuktam-bhASAlabdhizrotrendriyalabdhivikalatvAda ekendriyANAM zrutamanupapannamiti, tadapyasamIkSitAbhidhAnam , tathAhi-bakulAdeH sparzanendriyAtiriktadravyendriyalabdhivikalatve'pi kimapi sUkSmaM bhAvendriyapaJcakavijJAnamabhyupagamyate "paMciMdio va baulo naru va sabavisaovalaMbhAo" ityAdivacanaprAmANyAt / tathA bhASAzrotrendriyalabdhivikalatve'pi teSAM kimapi sUkSmaM zrutamapi bhaviSyati, anyathA''hArAdisaMjJA'nupapatteH / yadAha prazasyabhASyasasyakAzyapIkalpaH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNa: jaha suhamaM bhAviMdiyanANaM dabiMdiyANa virahe vi|| davasuyAbhAvammi vi, bhAvasuyaM patthivAINaM // (vizeSA0 gA0 103) iti / saMjJI cAsau aparyAptazca saMzyaparyAptaH tasmin saMzyaparyApte manaHparyavajJAnacakSurdarzanakevalajJAna 1 bhAvazrutaM bhASAzrotralabdhikasya yujyate netarasya / bhASAbhimukhasya zrutaM zrukhA vA yad bhavet / 2 indriyamanonimittaM yad vijJAnaM zrutAnusAreNa / nijakArthoktisamartha tad bhAvazrutaM matiH zeSam // 3 paJcendriya iva bakulo nara iva sarva viSayopalambhAt // 4 yathA sUkSmaM bhAvendriyajJAnaM dravyendriyANAM virahe'pi / dravya. zrutAbhAve'pi bhAvazrutaM pRthivyAdInAm // 5 degyAvarohe vi / taha davvasuyAbhAve bhA' iti vizeSA. vazyakabhASye // For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA kevaladarzanalakSaNakevaladvikavihInAH zeSA matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAcakSurdarzanAvadhidarzanarUpA aSTAvupayogA bhavanti // 6 // uktA jIvasthAneSu upayogAH / sAmprataM jIvasthAneSveva lezyAH pratipipAdayiSurAha sannidugi cha lesa apajabAyare paDhama cau ti sesesu| sattahabaMdhudIraNa, saMtudayA aTTa terssu||7|| saMjJino dvikam-aparyAptaparyAptalakSaNaM saMjJidvikaM tasmin , saMjJinyaparyApte saMjJini paryApte cetyarthaH, SaD lezyAH-kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklalakSaNA bhavanti / aparyAptabAdare prathamAzcatasraH-kRSNanIlakApotatejorUpA bhavanti / / tejolezyA kathamasinnavApyate ? iti ced ucyate--yadA puDhevIAuvaNassaigabbhepajjattasaMkhajIvIsu / saggacuANaM vAso, sesA paDisehiyA ThANA // (bR0 saM0 gA0 180) iti vacanAt kazcanApi devaH khargalokAt cyutaH san bAdaraikendriyatayA bhUdakataruSu madhye samu. tpadyate tadA tasya ghaNTAlAlAnyAyena sA prApyata ityadoSaH / __ "ti sesesu" tti prathamA ityanuvartate, prathamAstisraH-kRSNanIlakApotalakSaNAH 'zeSeSu' prAgutAparyAptaparyAptasaMjJipaJcendriyAparyAptabAdaraikendriyavarjiteSu aparyAptaparyAptasUkSmaikendriyaradvIndriya2trIndriyara caturindriyA2'saMjJipaJcendriyara paryAptavAdaraikendriya 1 lakSaNeSvekAdazasu jIvasthAneSu bhavanti tA nAnyAH, teSAM sadaivA'zubhapariNAmatvAt , zubhapariNAmarUpAzca tejolezyAdayaH // tadevaM jIvasthAnakeSu lezyA abhidhAya sAmpratameteSveva bandhodayodIraNAsattAkhyasthAnacatuSTayamabhidhitsurAha-"sattaTTha baMdhu" ityAdi / sapta vA aSTau vA saptASTAH, "sujvArthe saGkhyA sahayeye saGkhyayA bahuvrIhiH" (si. 3-1-19) iti sUtreNa bahuvrIhisamAsaH, yathA dvitrA ityAdau / bandhazca udIraNA ca bandhodIraNe saptASTAnAM bandhodIraNe saptASTabandhodIraNe trayodazasu jIvasthAneSu saMjJiparyAptavarjiteSu zeSeSu bhavataH / etaduktaM bhavati-aparyAptasUkSmaikendriya1paryAtasUkSmaikendriyAra'paryAptabAdaraikendriya3paryAptabAdaraikendriyA 4'paryAptadvIndriya5paryAptadvIndriyA6'paryAptatrIndriya 7 paryAptatrIndriyA8'paryAptacaturindriya 9 paryAptacaturindriyA 10'paryAptAsaMjJipaJcendriya11paryAptAsaMjJipaJcendriyA12'paryAptasaMjJipaJcendriya 13rUpeSu trayodazasu jIvasthAneSu saptAnAmaSTAnAM vA bandhaH, saptAnAmaSTAnAM vA udiirnnaa| tathAhi-yadA'nubhUyamAnabhavAyuSastribhAganavabhAgAdirUpe zeSe sati parabhavAyurbadhyate tadA'STAnAmapi karmaNAM bandhaH, zeSakAlaM tvAyuSo bandhAbhAvAt saptAnAmeva bandhaH / tathA yadA'nubhUyamAnabhavAyurudayAvalikAvazeSaM bhavati tadA saptAnAmudIraNA, anubhUyamAnabhavAyuSo'nudIraNAt , AvalikAzeSasyodIraNA'narhatvAt / udIraNA hi udayAvalikAbahirvartinIbhyaH sthitibhyaH sakAzAt kaSAyasahitena kaSAyAsahitena vA yogakaraNena dalikamAkRSya udayasamayaprAptadalikena sahA'nubhavanam / tathA coktaM karmaprakRticUrNI1 pRthvyavanaspatigarbhaparyAptasaGkhyAtavarSajIviSu / vargacyutAnAM vAsaH zeSANi pratiSiddhAni sthAnAni // For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7-8] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 125 udayAvaliyAbAhirillaThiIhiMto kasAyasahiyAsahieNaM jogakaraNeNaM daliyamAkaDDiya udayapattadalieNa samaM aNubhavaNamudIraNA / __tataH kathamAvalikAgatasyodIraNA bhavati ?, na ca parabhavAyuSastadodIraNAsambhavaH, tasyodayAbhAvAt , anuditasya ca udIraNA'narhatvAt / zeSakAlaM tvaSTAnAmudIraNA / sacca udayazca prAkRtatvAt santodayA, aSTAnAmeva karmaNAM trayodazasu jIvasthAnakeSu pUrveSu bhavataH / tathAhi-eteSu trayodazasu jIvasthAnakeSu sarvakAlamaSTAnAmapi sattA, yato'STAnAmapi karmaNAM sattA upazAntamohaguNasthAnakaM yAvadanuvartate / ete ca jIvA utkarSato yathAsambhavamaviratasamyagdRSTiguNasthAnakavartina eveti / evamudayo'pyeteSu jIvasthAneSvaSTAnAmeva karmaNAM draSTavyaH / tathAhi-sUkSmasamparAyaguNasthAnakaM yAvadaSTAnAmapi karmaNAmudayo'vApyate, eteSu ca jIvasthAnakeSUtkarSato'pi yathAsambhavamaviratasamyagdRSTiguNasthAnakasambhava iti // 7 // sattahachegabaMdhA, saMtudayA satta aTTa cattAri / satta ha cha paMca dugaM, udIraNA sannipajatte // 8 // saMjJI cAsau paryAptazca saMjJiparyAptaH tasmin saMjJiparyApte catvAro bandhA bhavanti / tadyathAsaptAnAM prakRtInAM bandha ekaH, aSTAnAM prakRtInAM bandho dvitIyaH, SaNNAM prakRtInAM bandhastRtIyaH, ekasyAH prakRterbandhazcaturthoM bandhaH / tatrA''yurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAM bandho jaghanyenAsntarmuhUrta yAvad utkarSeNa ca trayastriMzatsAgaropamANi SaNmAsonAni antarmuhUrtAnapUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni / tathA''yurbandhakAle tAsAmaSTAnAM bandho'javanyotkarSeNA'ntarmuhUrtapramANaH, AyuSi badhyamAne'STAnAM prakRtInAM bandhaH prApyate, AyuSazca bandho'ntarmuhUrtameva kAlaM bhavati, na tato'pyadhikam / tathA etA evASTAvAyurmohanIyavarjAH SaT , etAsAM ca jaghanyena ekaM samayaM bandhaH / tathAhi-jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyanAmagotrAntarAyarUpANAM SaNNAM prakRtInAM bandhaH sUkSmasamparAyaguNasthAne, tatra copazamazreNyAM kazcidekaM samayaM sthitvA dvitIyasamaye bhavakSayeNa divaM gataH san avirato bhavati, aviratatve cAvazyaM saptaprakRtInAM bandhaka iti SaNNAM bandho jaghanyenaikaM samayaM yAvada , utkarSeNa tvantarmuhUrtam , sUkSmasamparAyaguNasthAnasyA''ntarmohUrtikatvAt / tathA saptAnAM prakRtInAM bandhavyavacchede satyekasyAH sAtavedanIyarUpAyAH prakRterbandhaH, saca jaghanyenaika samayam , ekasamayatA copazamazreNyAmupazAntamohaguNasthAne prAgvadbhAvanIyA, utkarSeNa punardezonAM pUrvakoTiM yAvat / sa cotkarSataH kasya veditavyaH ? iti ceda ucyate--yo garbhavAse mAsasaptakamuSitvA'nantaraM zIghrameva yoniniSkramaNajanmanA jAto varSASTakAccovaM saMyama pratipannaH, pratipattyanantaraM ca kSapakazreNimAruhya utpAditakevalajJAnadarzanaH, tasya sayogikevalino veditavyaH / ayaM cAtra tAtparyArthaH-mithyAdRSTyAdyapramattAnteSu saptAnAmaSTAnAM vA bandhaH, AyurbandhAbhAvAd apUrvakaraNAnivRttibAdarayozca saptAnAM bandhaH, sUkSmasamparAye SaNNAM bandhaH, upazAntamohAdiSvekasyAH prakRterbandhaH / tathA sacca udayazca prAkRtatvAt santodayA, tataH 1 udayAvalikAbAhyasthitibhyaH kaSAyasahitAsahitena yogakaraNena dalikamAkRSya udayaprAptadalikena samaM anubhavanamudIraNA // For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAthA devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH saMjJiparyApte sattAmAzritya trINi sthAnAni, tadyathA-sapta aSTa catvAri / evamudayamapyAzritya trINi sthAnAni, tadyathA-sapta aSTa catvAri / tatra sarvaprakRtisamudayo'STau, etAsAM cASTAnAM sattA'bhavyAnadhikRtyA'nAdyaparyavasAnA, bhavyAnadhikRtyA'nAdisaparyavasAnA / tathA mohe kSINe saptAnAM sattA, sA cAjaghanyotkarSeNA'ntarmuhUrtapramANA, sA hi kSINamohaguNasthAne, tasya ce kAlamAnamantarmuhUrtamiti / ghAtikarmacatuSTayakSaye ca catasRNAM sattA, sA ca jaghanyenA'ntarmuhU. primANA, utkarSeNa punardezonapUrvakoTimAnA / tathA sarvaprakRtisamudayo'STau, tAsAM ca udayo'bhavyAnAzrityA'nAdyaparyavasAnaH, bhavyAnAzrityA'nAdisaparyavasAnaH / upazAntamohaguNasthAnakAt pratipatitAnAzritya punaH sAdisaparyavasAnaH / sa ca jaghanyenA'ntarmuhUrtapramANaH, upazamazreNItaH patitasya punarapyantarmuhUrtena kasyApyupazamazreNipratipatteH, utkarSeNa tu dezonAspArdhapudgalaparAvartaH / tathA tA evASTau mohanIyavarjAH sapta, tAsAmudayo jaghanyena eka samayam / tathAhi--mohavarjasaptAnAM prakRtInAmudaya upazAntamohe kSINamohe vA prApyate, tatra kazcid upazAntaguNasthAnake ekaM samayaM sthitvA dvitIye samaye bhavakSayeNa divaM gacchan avirato bhavati, aviratatve cAvazyamaSTAnAM prakRtInAmudayaH, tataH saptAnAmudayo jaghanyenaikasamayaM yAvadavApyate, utkarSeNa tvantarmuhUrtam , upazAntamohakSINamohaguNasthAnayorAntIhUrtikatvAt / tathA ghAtikarmavarjAzcatasraH prakRtayaH, tAsAM ca jaghanyata udaya AntamauhUrtikaH, utkarSeNa dezonapUrvakoTipramANa iti / piNDArthazvAyam-mithyAdRSTiguNasthAnakamArabhya yAvad upazAntamohaguNasthAnakaM tAvad aSTAnAmapi sattA, kSINamohaguNasthAne saptAnAM sattA, sayogyayogiguNasthAnakayozcatasRNAM sattA / tathA mithyAdRSTeH prabhRti sUkSmasamparAyaM yAvad aSTAnAmudayaH, upazAntamohaguNasthAne kSINamohaguNasthAne ca saptAnAM prakRtInAmudayaH, sayogyayogiguNasthAnayozcata. sRNAmudaya iti / tathA saMjJiparyApte udIraNAsthAnAni paJca, tadyathA-sapta aSTa SaT paJca dve iti / tatra yadA'nubhUyamAnabhavAyurAvalikAvazeSaM bhavati tadA tathAkhabhAvatvena tasyAnudIryamANatvAt saptAnAmudIraNA, yadA tvanubhUyamAnabhavAyurAvalikAvazeSaM na bhavati tadA'STAnAM prakRtInAmudIraNA / tatra mithyAdRSTiguNasthAnakAt prabhRti yAvat pramattasaMyataguNasthAnakaM tAvat saptAnAmaSTAnAM vA udIraNA, samyagmithyAdRSTiguNasthAnake tu sadaivA'STAnAmeva udIraNA, AyuSa AvalikAzeSe mizraguNasthAnasyaivA'bhAvAt / tathA'pramattaguNasthAnakAt prabhRti yAvat sUkSmasamparAyaguNasthAnakasyAvalikAzeSo na bhavati tAvad vedanIyAyurvarjAnAM SaNNAM prakRtInAmudIraNA, tadAnImativizuddhatvena vedanIyAyurudIraNAyogyAdhyavasAyasthAnAbhAvAt ; AvalikAvazeSe tu mohanIyasyA'pyAvalikApraviSTatvenodIraNAyA asambhavAt jJAnAvaraNadarzanAvaraNanAmagotrAntarAyANAmevodIraNA / eteSAmeva copazAntamohaguNasthAnake'pyudIraNA / kSINamohaguNasthAnake'pyeteSAmeva yAvada AvalikAmAtramavazeSo na bhavati, AvalikAvazeSe tu jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAmapyAvalikApraviSTatvAda nodIraNeti dvayoreva nAmagotrayorudIraNA, evaM sayogikevaliguNasthAnake'pi / ayogikevaliguNasthAnake tu vartamAno jIvaH sarvathA'nudIraka eva / nanu tadAnImapyeSa sayogikevaliguNasthAnaka iva bhavopagrAhikarmacatuSTayodayavAn vartate For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 127 SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / tataH kathaM tadA'pi tayornAmagotrayorudIrako na bhavati ? naiSa doSaH, udaye satyapi yogasavyapekSatvAd udIraNAyAH, tadAnIM ca tasya yogAsambhavAditi // 8 // tadevaM jIvasthAnakeSu guNasthAnakAdyabhidhAya sAmprataM mArgaNAsthAneSu jIvasthAnakAdi vivakSustAnyeva tAvad nirdizannAha gaiiMdie ya kAe, joe vee kasAyanANesu / .. saMjamadaMsaNalesA, bhavasamme sanniAhAre // 9 // gamyate-tathAvidhakarmasacivai vaiH prApyata iti gtiH-naarktvaadipryaayprinntiH1| indanAdindraH-AtmA jJAnezvaryayogAt tasyedamindriyam , "indriyam" (si. 7-1-174 ) iti sUtreNA'bhISTarUpaniSpattiH, tato gatizca indriyaM ca gatIndriyaM tasmin gatIndriye, evamanyatrApi dvandvaH kAryaH, 'caH' samuccaye 2 / cIyate-yathAyogyamaudArikAdivargaNAgaNairupacayaM nIyata iti kAyaH "citidehAvAsopasamAdhAne kazcAdeH" (si0 5-3-79) iti ghaJpratyayazvakArasya kakAraH (ca) 3 // yujyate dhAvanavalganAdiceSTAkhAtmA'neneti "punnAni0" (si053-130) iti ghe yogaH 4 / vedyate-anubhUyata indriyodbhUtaM sukhamaneneti vedaH 5 / "kaSa ziSa jaSa jhaSa" ityAdidaNDakadhAtuH, kaSyante-hiMsyante parasparamasmin prANina iti kaSaHsaMsAraH, kaSamayante-gacchanti ebhirjantava iti kaSAyAH; yadvA kaSasyAyaH-lAbho yebhyaste kaSAyAH 6 / jJAtirjJAnam , yadvA jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnam , sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodha ityarthaH 7 / saMyamanaM-samyaguparamaNaM sAvadhayogAditi saMyamaH, yadvA saMyamyate-niyamyata AtmA pApavyApArasambhArAdaneneti saMyamaH "saMnivyupAdyamaH" (si0 5-3-25) iti sUtreNAtpratyayaH, yadi vA sam-zobhanA yamAH-prANAtipAtAnRtabhASaNAdattAdAnAbrahmaparigrahaviramaNalakSaNA asminniti saMyamazcAritram 8 / dRzyate-vilokyate vastvaneneti darzanam , yadi vA dRSTidarzanam , sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyAtmako bodha ityarthaH 9 / lizyate-zliSyate karmaNA sahA''tmA'nayeti lezyA 10 / bhavati-paramapadayogyatAmAsAdayatIti bhavyaH-siddhigamanayogyaH "bhavyageyajanyaramyApAtyAplAvyaM na vA" (si0 5-1-7) iti kartari yapratyayaH, sUtre ca yakAralopaH prAkRtatvAt 11 / "samma" tti samya. kzabdaH prazaMsArtho'viruddhArtho vA, samyag jIvaH, tadbhAvaH samyaktvam , prazasto mokSAvirodhI vA prazamasaMvegAdilakSaNa Atmadharma iti yAvat / yadAhuH zrIbhadrabAhuskhAmipAdAH. se ya sammatte pasarathasammattamohaNIyakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme // (Ava. ni0 patra 811-1) ityAdi 12 / saMjJAnaM saMjJA-bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanaM sA vidyate yeSAM te saMjJinaH, "brahmAdi. bhyastau" (si07-2-5) iti inpratyayaH, viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnasahitendriyapaJca 1 taca samyakvaM prazastasamyaktvamohanIyakarmANuvedanopazamakSayasamutthaH prazamasaMvegAdiliGgaH zubha AtmapariNAmaH // 2 atiprabalo'yaM lekhakadoSo yannopalabhyate'daH kintu vrIhyAdibhya iti / tattvatastu zikhAdibhya inityanenaivena (si0 7-2-4) // For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH - [gAthA kasamanvitA ityarthaH 13 / ojaAhAralomAhArakavalAhArANAmanyatamamAhAramAhArayati-gRhmAtItyAhAraH, "ac" (si05-1-49) ityac [ pratyayaH ] AhAraka ityarthaH 14 / ojaAhArAdInAM lakSaNamidam sarireNoyAhAro, tayAi phAseNa lomaahaaro| pakkhevAhAro puNa, kAvalio hoi nAyabo // (prava0 gA0 1980) // 9 // .. uktAni mUlabhUtAni caturdaza mArgaNAsthAnAni / idAnImeteSAmevottarabhedAnAha suranaratirinirayagaI, igabiyatiyacaupaNidi chakkAyA / bhUjalajalaNA'nilavaNatasA ya maNavayaNataNujogA // 10 // iha gatizabdaH pratyekaM sambadhyate, tataH suragatiH naragatiH tiryaggatiH narakagatiH / tatra suSTha rAjanta iti surAH; yadi vA suSTha rAnti-dadati praNatAnAmabhIpsitamarthaM lavaNAdhipasusthita iva lavaNajaladhau mArga janArdanasyeti surAH; yadvA 'surat aizvaryadIpyoH' surantiviziSTamaizvaryamanubhavanti divyAbharaNasambhArasamRddhyA sahajanijazarIrakAntyA ca dIpyanta iti surAH, sureSu viSaye gatiH suragatiH / nRNanti-vivekamAsAdya nayadharmaparA bhavantIti narAHmanuSyAsteSu viSaye gtirnrgtiH| "tiri" ti prAkRtatvAt tiro'Jcanti-gacchantIti tiryazcaH, vyatpattinimittaM caitat pravRttinimittaM tiryaggatinAma, ete caikendriyAdayaH, tatastiryakSu viSaye gatistiryaggatiH / narAn upalakSaNatvAt tirazco'pi prabhUtapApakAriNaH kAyantIva AhvayantIveti narakAH-narakAvAsAstatrotpannA jantavo'pi narakAH, narako vA vidyate yeSAM te "abhrAdibhyaH" (si0 7-2-46) ityapratyaye narakAsteSu viSaye gatirnarakagatiH 1 // ihApi indriyazabdasya pratyekaM sambandhAd ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyA iti 2 / SaT kAyAH-bhUH-pRthvI jalam-ApaH jvalanaM-tejaH anila:-vAyuH "vaNa" ti vanaspatiH nasAH-dvIndriyAdayaH; tataH pratyekaM kAyazabdasya yogAt pRthivyeva kAyaH zarIraM yasya sa pRthivIkAyaH, evamapkAyaH tejaskAyaH vAyukAyaH vanaspatikAyaH trasakAya iti 3 / 'caH' samuccaye / yogazabdasya pratyekaM sambandhAt trayo yogAH, tathAhimanoyogaH vacanayogaH tanuyogaH / tatra tanuyogena manaHprAyogyavargaNAbhyo gRhItvA manoyogena manastvena pariNamitAni vastucintApravartakAni dravyANi mana ityucyante, tena manasA sahakArikAraNabhUtena yogo manoyogaH; manoviSayo vA yogo manoyogaH / ucyata iti vacanaM bhASApariNAmApannaH pudgaladravyasamUha ityarthaH, tena vacanena sahakArikAraNabhUtena yogo vacanayogaH, vacanaviSayo vA yogo vacanayogaH / tanoti-vistArayatyAtmapradezAnasyAmiti tanuraudArikAdizarIraM tayA sahakArikAraNabhUtayA yogastanuyogaH, tanuviSayo vA yogastanuyogaH 4 // 10 // veya naritthinapuMsA, kasAya kohamayamAyalobha tti / maisuya'vahimaNakevalavibhaMgamaisuanANasAgArA / / 11 // vedazabdasya pratyekaM sambandhAt trayo vedAH-naravedaH strIvedaH napuMsakavedaH / tatra narasya1 zarIreNaujaAhArasvacA sparzena lomAhAraH / prakSepAhAraH punaH kAvaliko bhavati jJAtavyaH / For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1 naSTe tu chAdmasthike jJAne || ka0 17 10-11] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 129 puruSasya striyaM prati abhilASo naravedaH, striyaH - yoSitaH puruSaM pratyabhilASaH strIvedaH, napuMsakasya - SaNDhasya strIpuruSau pratyabhilASo napuMsakaveda: 5 / kaSAyAzcatvAraH - krodhakaSAyaH " mada" ciM mado mAno'haGkAro garva ityarthaH mAnakaSAyaH mAyAkaSAyaH lobhakaSAyaH / itizabdaH kaSAyANAmanantAnubandhyAdibahubhedasUcanArthaH, sUtre ca " mAyalobha" ti hakhatvaM prAkRtatvAt 6 | "maisuyasahi" ityAdi / ihA'vadhItyatrA'kAralopAd jJAnazabdasya ca pratyekaM sambandhAd evaM prayogaH - matijJAnaM zrutajJAnam avadhijJAnaM manaH paryavajJAnaM kevalajJAnam, tathA vibhaGgamatyajJAnazrutAjJAnAni / etAni paJca jJAnAni trINyajJAnAni sAkArANi vartanta iti vAkyArthaH / bhAvArthastvayam - "budhiM maniMca jJAne" mananaM matiH, yadvA manyate - indriyamanodvAreNa niyataM vastuparicchidyate'nayeti matiH- yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH, matizca sA jJAnaM ca matijJAnam / zravaNaM zrutam - abhilApaplAvitArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArtha paryAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrutaM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnam / avadhAnamavadhiH - indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam, athavA avazabdo'dhaH zabdArthaH ava - adho'dho vistRtaM vastu dhIyate - paricchidyate'nenetyavadhiH; yadvA avadhi :- maryAdA rupiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, avadhizca tad jJAnaM ca avadhijJAnam / pari - sarvatobhAve, avanamavaH, "tudAdibhyo'nakau" ityadhikAre "akitau ca" ityanenauNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryavo manaHparyavaH sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaH paryavazva tad jJAnaM ca manaH paryavajJAnam / yadvA manaH paryAyajJAnam, tatra saMjJibhirjIvaiH kAyayogena gRhItAni manaHprAyogyavargaNAdravyANi cintanIyavastu cintanavyASTatena manoyogena manastvena pariNamayyAssmbyamAnAni manAMsItyucyante, teSAM manasAM paryAyAH - cintanAnugatAH pariNAmA manaH paryAyAH, teSu teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnam / yadvA Atmabhirvastucintane vyApAritAni manAMsi paryeti- avagacchatIti manaH paryAyam "karmaNo'N" ( si. 5 -3 - 14 ) ityaNpratyayaH, manaHparyAyaM ca tad jJAnaM ca manaH paryAyajJAnam / kevalam - ekaM matyAdirahitatvAt " neTTammi u chAu - matthie nANe" (A0 ni0 gA0 539 ) iti paramamunipraNItavacanaprAmANyAt, zuddhaM vA kevalaM tadAvaraNamalakalaGkapaGkApagamAt, sakalaM vA kevalaM tatprathamatayaiva niHzeSatadAvaraNavigamataH sampUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalam ananyasadRzatvAt, anantaM vA kevalaM jJeyAnantatvAd aparyavasitAnantakAlAvasthAyitvAdvA, nirvyAghAtaM vA kevalaM loke'loke vA kvApi vyAghAtAbhAvAt, kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM - yathAvasthitasamasta bhUtabhavadbhAvibhAvAvabhAsi jJAnamiti bhAvanA / tathA matizrutAvadhijJAnAnyeva mithyAtvapaGkakaluSitatayA yathAkramaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnavyapadezabhAji bhavanti / uktaM ca AdyatrayamajJAnamapi bhavati mithyAtvasaMyuktam || ( praza0 kA 0 227 ) iti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 130 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA "vibhaMga" ti viparIto bhaGgaH-paricchittiprakAro yasmiMstad vibhaGgam , viparyastamavadhijJAnaM vibhaGgajJAnamucyate ityarthaH / saha AkAreNa-jAtivastupratiniyatagrahaNapariNAmarUpeNa "AgAro u viseso" iti vacanAd vizeSeNa vartanta iti sAkArANi / ayamarthaH-vakSyamANAni catvAri darzanAnyanAkArANi, amUni ca paJca jJAnAni sAkArANi / tathAhi-sAmAnyavizeSAtmakaM hi sakalaM jJeyaM vastu, katham / iti ced ucyate-dUrAdeva hi zAlatamAlatAlabakulAzokacampakakadambajambunimbAdiviziSTavyaktirUpatayA'navadhAritaM tarunikaramavalokayataH sAmAnyena vRkSamAtrapratItijanakaM yadaparisphuTaM kimapi rUpaM cakAsti tat sAmAnyarUpamanAkAraM darzanamucyate, "nirvizeSaM vizeSANAmagraho darzanamucyate" iti vacanaprAmANyAt / yat punastasyaiva nikaTIbhUtasya tAlatamAlazAlAdivyaktirUpatayA'vadhAritaM tameva mahIruhasamUhamutpazyato viziSTavyaktipratItijanakaM parisphuTaM rUpamAbhAti tad vizeSarUpaM sAkAraM jJAnam aprameyaprabhAvaparamezvarapravacanapravINacetasaH pratipAdayanti, saha viziSTAkAreNa vartata iti kRtvA / tadevaM pratiprANiprasiddhapramANAbAdhitapratItivazAt sarvamapi vastujAtaM sAmAnyavizeSarUpadvayAtmakaM bhAvanIyamiti // 11 // sAmaiya cheya parihAra suhama ahavAya desa jaya ajyaa| cakkhu acakkhU ohI, kevaladasaNa annaagaaraa||12|| samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAmAyaH-lAbhaH samAyaH samAya eva sAmAyikaM vinayAderAkRtigaNatvAd ikaNpratyayaH, yadvA samaH-rAgadveSavipramukto yaH sarvabhUtAnyAtmavat pazyati, Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH, samasya AyaH samAyaH, samo hi pratikSaNamapUrvairjJAnadarzanacaraNaparyAyairbhavATavIbhramaNasaMklezavicchedakairnirupamasukhahetubhiradhaHkRtacintAmaNikAmadhenukalpadrumopamaiyujyate, samAya eva sAmAyikaM mUlaguNAnAmAdhArabhUtaM sarvasAvadyaviratirUpaM cAritram / yadAha vAcakamukhyaH sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH khamiva sarvabhAvAnAm / na hi sAmAyikahInAzcaraNAdiguNAnvitA yena // tasmAjagAda bhagavAn , sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // yadyapi ca sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyikaM tathApi cchedAdivizeSairvizeSyamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate / prathamaM punaravizeSaNAt sAmAnyazabda evAvatiSThate sAmAyikamiti / tacca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca / tatretvaraM bhAvivyapadezAntaratvAt khalpakAlam , tacca prathamacaramatIrthakaratIrthe bharatairavateSu yAvad adyApi zaikSakasya mahAvratAni nAropyante tAvad vijJeyam / AtmanaH kathAM yAvad yadAste tad yAvatkathaM yAvajjIvamityarthaH, yAvatkathameva yAvatkathikam , etacca bharatairavateSu prathamacaramavarjamadhyamadvAviMzatitIrthakaratIrthAntargatasAdhUnAM mahAvidehatIrthakaramunInAM cAvaseyam , teSAmupasthApanAyA abhAvAt / "cheya' tti chedopasthApanA, tatra pUrvaparyAyasya chedenopasthApanA-mahAvrateSvAropaNaM yatra cAritre tat chedopasthApanam , bharatairavataprathamacaramatIrthakaratIrtha eva 1 AkArastu vizeSaH // 2 degmapazcimava ka0 kha0 ga gha ng0|| 3 degmutthApanAyA adeg ka0 kha0 ga0 10 // 4 chedenotthA kha0 0 / chedotthApadeg g0|| 5 degvrateSu yatra ka kha ga gha0 10 // For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12] ___SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| nAnyatra / tacca dvidhA-sAticAra niraticAraM c| tatrA'naticAramitvarasAmAyikasya zaikSakasya yad Aropyate, tIrthAntaraM vA saGkAmataH sAdhoH, yathA zrIpArzvanAthatIrthAd vardhamAnakhAmitIrtha saGkrAmataH paJcayAmadharmapratipattau / sAticAraM punaryada mUlaguNaghAtinaH punavratoccAraNam / "parihAre" tti 'parihAravizuddhikaM' pariharaNaM parihArastapovizeSastena vizuddhiryasiMzcAritre tat parihAravizuddhikam , tacca dvidhA-nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca / tatra nirvizamAnakA vivakSitacAritrasevakAH, nirviSTakAyikA AsevitavivakSitacAritrakAyikAH, tadavyatirekAt caaritrmpyevmucyte| iha navako gaNaH, tatraiko vAcanAcAryazcatvAro nirvizamAnakAzcatvArazcA'nucAriNaH / nirvizamAnakAnAM cAyaM tapovizeSaH parihAriyANa u tavo, jahanna majjho taheva ukkoso / sIuNhavAsakAle, bhaNio dhIrehi~ patteyaM // tastha jahanno gimhe, cauttha chaTuM tu hoi mjjhimo| aTThamamiha ukkoso, itto sisire pavakkhAmi // sisire u jahannAI, chaTThAI dasamacarimago hoi / vAsAsu aTThamAI, bArasapajjaMtago neo // pAraNage AyAmaM, paMcasu gahoM dosa'bhiggaho bhikkhe / kappaTThiyA vi paidiNa, kareMti emeva AyAmaM // evaM chammAsa tavaM, cariuM parihAriyA aNucaraMti / aNucarage parihAriyapaiyaTTie jAva chammAsA // kaippaTTio vi evaM, chammAsa tavaM karei sesA u| aNuparihAriMgabhAvaM, vayaMti kappaTTiyattaM ca // eMveso aTThArasamAsapamANo u vannio kappo / saMkhevao viseso, visesasuttAu naaybo|| kaippasamattIi tayaM, jiNakappaM vA uviMti gacchaM vA / paDivajamANagA puNa, jiNassagAse pavajaMti // (pravaca0 gA0602-609) 1 parihArikANAM tu tapaH jaghanyaM madhyamaM tathaivotkRSTam / zItoSNavarSAkAle bhaNitaM dhIraiH pratyekam // tatra aghanyaM prISme caturtha SaSThaM tu bhavati madhyamam / aSTamamiha utkRSTamitaH zizire pravakSyAmi // zizire tu jaghanyAdi SaSThAdi dazamacaramakaM bhavati / varSAsu aSTamAdi dvAdazaparyantakaM jJeyam // pAraNake AcAmlaM paJcasu grahaH dvayorabhipraho bhikSe / kalpasthitA api pratidinaM kurvanti evamevAcAmAmlam // evaM SaNmAsAn tapazcarikhA parihArikA anucaranti / anucarakAH parihArikapadasthitA yAvat SaNmAsAn // 2 pravacanasAroddhAre tu-pariTTie- paristhitAH iti // 3 kalpasthito'pyevaM SaNmAsAMstapaH karoti zeSAstu / anuparihArikabhAvaM vrajanti kalpasthitalaM ca // evaM eSo'STAdazamAsapramANastu varNitaH kalpaH / saMkSepato vizeSo vizeSasUtrAd jJAtavyaH // 4 evaM so adeg ka0 g0|| 5 kalpasamAptau takaM (parihArikakalpaM) jinakalpaM vopayanti gacchaM thaa| pratipadyamAnakAH punarjinasakAze prapadyante // For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopaitaH gAthA titthayarasamIvAsevagassa pAse va na uNa annassa / eesiM jaM caraNaM, parihAravisuddhigaM taM tu // (pravaca0 gA0 610) athaite parihAravizuddhikAH kasmin kSetre kAle vA bhavanti !, ucyate-iha kSetrAdinirUpaNArtha viMzatidvArANi / tadyathA-kSetradvAraM 1 kAladvAraM 2 cAritradvAraM 3 tIrthadvAraM 4 paryAyadvAram 5 AgamadvAraM 6 vedadvAraM 7 kalpadvAraM 8 liGgadvAraM 9 lezyAdvAraM 10 dhyAnadvAraM 11 gaNadvAram 12 abhigrahadvAraM 13 pravrajyAdvAraM 14 muNDApanadvAraM 15 prAyazcittavidhidvAraM 16 kAraNadvAra 17 niHpratikarmadvAra 18 bhikSAdvAraM 19 bandhadvAram 20 / tatra kSetre dvidhA mArgaNA-janmataH sadbhAvatazca / yatra kSetre jAtastatra janmato mArgaNA, yatra ca kalpe sthito vartate tatra sadbhAvataH / uktaM ca khitte duheha maggaNa, jammaNao ceva saMtibhAve ya / jammaNao jahi~ jAo, saMtIbhAvo ya jahiM kaippo // (paJcava0 1485) tatra janmataH sadbhAvatazca paJcasu bharateSu paJcakhairavateSu na tu mahAvideheSu / na caiteSAM saMharaNamasti yena jinakalpikA iva saMharaNataH sarvAsu karmabhUmiSvakarmabhUmiSu vA prApyeran / uktaM ca khete bharaheravaesu hu~ti saMharaNavajjiyA niyamA / (paJcava0 gA0 1529) ___ kAladvAre--avasarpiNyAM tRtIye caturthe vA'rake janma, sadbhAvaH paJcame'pi, utsarpiNyAM dvitIye tRtIye caturthe vA janma, sadbhAvaH punastRtIye caturthe vA / uktaM ca oseppiNIeN dosuM, jammaNao tIsu saMtibhAveNaM / ussappiNi vivarIo, jammaNao saMtibhAveNaM // (paJcava0 gA0 1487) noutsarpiNyavasarpiNIrUpe caturthArakapratibhAge kAle na sambhavanti, mahAvidehakSetre teSAmasambhavAt / cAritradvAre--saMyamadvAreNa mArgaNA / tatra sAmAyikasya cchedopasthApanasya ca cAritrasya yAni jaghanyAni saMyamasthAnAni tAni parasparaM tulyAni, samAnapariNAmatvAt , tato'saGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni saMyamasthAnAnyatikramyordhvaM yAni saMyamasthAnAni tAni parihAravizuddhiyogyAni, tAnyapi ca kevaliprajJayA paribhAvyamAnAnyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni, tAni prathamadvitIyacAritrAvirodhIni teSvapi sambhavAt / tata UrdhvaM yAni saGkhyAtItAni saMyamasthAnAni tAni sUkSmasamparAyayathArakhyAtacAritrayogyAni / uktaM ca--- tullA jahannaThANA, saMjamaThANANa paDhamabiiyANaM / tatto asaMkhaloe, gaMtuM parihAriyaTTANA // (paJcava0 gA0 1530) 1 tIrthakarasamIpAsevakasya pArzve vA na punaramyasya / eteSAM yat caraNaM parihAravizuddhikaM tattu // 2 kSetre dvidheha mArgaNA janmatazcaiva sadbhAvatazca / janmato yatra jAtaH sadbhAvatazca yatra kalpaH // 3 kappe ka0 kha0 ga0 gha0 0 // 4 kSetre bharatairavatayoH bhavanti saMharaNavarjitA niyamAd // 5 avasarpiNyA dvayorjanmatastisRSu sadbhAvena / utsarpiNyAM viparItaM janmataH sadbhAvataH // 6 tisu a saMdeg paJcavastuke // 7 tulyAni jaghanyasthAnAni saMyamasthAnayoH prathamadvitIyayoH / tato'saGkhyAtalokAn galA parihArikasthAnAni // 8degNAI paka0kha00 gha0 u0|| For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 12] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 'te' va asaMkhA logA, aviruddhA ceva paDhamabIyANaM / uvariM pito asaMkhA, saMjamaThANAu duNhaM pi // ( paJcava0 gA0 1531) tatra parihAravizuddhi kalpapratipattiH svakIyeSveva saMyamasthAneSu vartamAnasya bhavati na zeSeSu / yadA tvatItanayamadhikRtya pUrvapratipanno vivakSyate tadA zeSeSvapi saMyamasthAneSu bhavati, parihAravizuddhikakalpasamAptyanantaramanyeSvapi ca cAritreSu sambhavAt teSvapi ca vartamAnasyA'tItanayamapekSya pUrvapratipannatvAt / uktaM ca saiTThANe paDivattI, annesu vi hujja puvvapaDivanno / " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tesu vivaeto so, tIyanayaM pappa vuccai u || ( paJcava0 gA0 1532 ) tIrthadvAre - parihAravizuddhiko niyamataH tIrthe pravartamAna eva sati bhavati, na tUcchede'nupattyAM vA tadabhAve jAtismaraNAdinA / uktaM ca appuvvaM nAhijjai, Agamameso pahuca taM kappaM / jamuciyapaMgahiyajogArAhaNao ceva kayakicco // 133 * titthi tti niyamao cciya, hoi sa titthammi na uNa tadabhAve / forest vA, jAIsaraNAiehiM tu || ( paJcava0 gA0 1492 ) paryAyadvAre - paryAyo dvidhA -- gRhasthaparyAyo yatiparyAyazca / ekaiko'pi dvidhA - jaghanya utkRSTazca / tatra gRhasthaparyAyo jaghanya ekonatriMzadvarSANi, yatiparyAyo viMzatiH, dvAvapi cokaSTato dezonapUrvakoTIpramANau / uktaM ca yasa esa neo, gihipariyAo jahanniguNatIsA / jaipariyAo vIsA, dosu vi ukkosa desUNA || ( paJcava0 gA0 1494 ) AgamadvAre --- apUrvAgamaM sa nAdhIte, yasmAt taM kalpamadhikRtya pragRhItocitayogArAdhanata eva sa kRtakRtyatAM bhajate, pUrvAdhItaM tu vizrotasikAkSayanimittaM nityamevaikAgramanAH samyak prAyosnusmarati / uktaM ca For Private and Personal Use Only vAyaM tu tayaM, pAyaM aNusarai niccameveso / egaggamaNo sammaM, vissoyasigAikhayaheU | ( paJcava0 gA0 1495-96 ) daar ----- pravRttikA vedaH puruSavedo vA napuMsakavedo vA bhavet, na strIvedaH, striyAH parihAravizuddhikakalpapratipattyasambhavAt / atItanayamadhikRtya punaH pUrvapratipannazcintyamAnaH savedo 1 tAnyapi asaGkhyAni lokAni aviruddhAnyeva prathamadvitIyayoH / uparyapi tato'saGkhyAtAni saMyamasthAnAni dvayorapi // 2 tANa va asaMkhalo paJcavastuke // 3 svasthAne pratipattiranyeSvapi bhavet pUrvapratipannaH / teSvapi varttamAnaH so'tItanayaM prApya ucyate tu // 4 tIrthe iti niyamata eva bhavati sa tIrthe na punastadabhAve / vigate'nutpanne vA jAtismaraNAdikaistu // 5 etasyaiSa jJeyo gRhiparyAyo jaghanyata ekonatriMzat ( varSANi ) / yatiparyAyo viMzatirdvayorapi utkRSTo dezonA ( pUrva koTI ) // 6 apUrvaM nAdhIte Agama meSa pratItya taM kalpam / yaducitapragRhItayogArAdhanata eva kRtakRtyaH // 7 jammaM paJcavastuke // 8 gijo paJcavastuke // 9 pUrvAdhItaM tu tat ( zrutam ) prAyo'nusmarati nityamevaiSaH / ekAgramanAH samyag vizrota - sikAdikSayahetum //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH gAthA vA bhaved avedo vA, tatra savedaH zreNipratipattyabhAve upazamazreNipratipattau vA, kSapakazreNipratipattau svaveda iti / uktaM ca 'vedo pavittikAle, itthIvajjo u hoi egayaro / puvvapaDivannao puNa, hojja saveo aveo vA // ( paJcava0 gA0 1497) __ kalpadvAre-sthitakalpa evAyaM nAsthitakalpe, "Thiyakappammi vi niyamA" (paJcava0 gA0 1533) iti vacanAt / tatrA''celakyAdiSu dazasvapi sthAneSu ye sthitAH sAdhavastatkalpaH sthitakalpa ucyate, ye punazcatuSu zayyAtarapiNDAdiSvavasthiteSu kalpeSu sthitAH zeSeSu cA''celakyAdiSu SosthitAstatkalpo'sthitakalpaH / uktaM ca Thiya aTrio ya kappo, AcelakAiesu ThANesu / savvesu ThiyA paDhamo, cau Thiya chasu aTThiyA biio|| (paJcava0 gA0 1499) AcelakyAdIni ca daza sthAnAnyamUni AcelakkuddesiyasijjAyararAyapiMDakiikamme / vayajiTTapaDikkamaNe, mAsaMpajjosavaNakappe // (paJcava0 gA0 1500) catvArazvAvasthitAH kalpA ime sijjAyarapiMDammI, cAujjAme ya purisajeTe ya / kiikammassa ya karaNe, cattAri avaTThiyA kappA // (paJcAza0 17 gA0 10) liGgadvAre-niyamato dvividhe'pi liGge bhavati / tadyathA--dravyaliGge bhAvaliGge ca / ekenApi vinA vivakSitakalpocitasAmAcAryayogAt / lezyAdvAre-tejaHprabhRtikAsUttarAsu tisRSu vizuddhAsu lezyAsu parihAravizuddhikaM kalpaM pratipadyate, pUrvapratipannaH punaH sarvAkhapi kathaJcid bhavati, tatrA'pItarAkhavizuddhalezyAsu nAtyantasaMkliSTAsu vartate, tathAbhUtAsu vartamAno na prabhUtaM kAlamavatiSThate, kintu stokam , yataH khavIryavazAt jhaTityeva tAbhyo vyAvartate / atha prathamata eva kasmAt pravartate ? ucyate-karmavazAt / uktaM ca lesAsu visuddhAsuM, paDivajjai tIsu na uNa sesAsu / puvvapaDivannao puNa, hujjA savvAsu vi kahaMci // naccaMtasaMkiliTThAsu thovakAlaM ca haMdi iyaresu / cittA kammANa gaI, tahA vi viriyaM phalaM dei // (paJcava0 gA01503-4) 1 vedaH pravRttikAle strIvarjastu bhavati ekataraH / pUrvapratipannakaH punarbhavet savedo'vedo vA // 2 sthitakalpa eva niyamAt / 3 sthito'sthitazca kalpaH AcelakyAdikeSu sthAneSu / sarveSu sthitAH prathamaH caturpu sthitAH SaTvasthitA dvitIyaH // 4 AcelakyauddezikazayyAtararAjapiNDakRtikarmANi / vratajyeSThapratikramaNAni maaspryussnnaaklpau|| 5 zayyAtarapiNDe caturyAme ca puruSajyeSThye ca / kRtikarmaNazca karaNe catvAro'vasthitAH klpaaH|| 6 paJcAzake pravacanasAroddhAre ca-'Thiikappo majjhimANaM tu' ityevaM pAThaH // 7 lezyAsu vizuddhAsu pratipadyate tisRSu na punaH zeSAsu / pUrvapratipakSakaH punarbhavet sarvAkhapi kathaJcit // nAtyantasaMkliSTAsu stokakAlaM ca handi itarAsu / citrA karmaNAM gatiH tathApi vIryaM phalaM dadAti // 8 iyarAsu gha0 paJcavastuke c|| For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12] SaDazItinAmA caturthaH karmapranthaH / ___ dhyAnadvAre-dharmadhyAnena pravartamAnena parihAravizuddhikaM karUpaM pratipadyate / pUrvapratipannaH punarAtaraudrayorapi bhavati kevalaM prAyeNa niranubandhaH / uktaM ca jhANammi vi dhammeNaM, paDivajjai so pavaDDamANeNaM / iyaresu vi jhANesuM, puvvapavanno na paDisiddho // aivaM ca kusalajoge, uddAme tivvakammapariNAmA / ruddaddesu vi bhAvo, imassa pAyaM niraNubaMdho // (paJcava0 gA0 1505-6) gaNadvAre-jaghanyatastrayo gaNAH pratipadyante, utkarSataH zatasaGkhyAH / pUrvapratipannA jaghanyata utkarSato vA zatazaH / puruSagaNanayA jaghanyataH pratipadyamAnAH saptaviMzatiH, utkarSataH sahasram / pUrvapratipannAH punarjaghanyataH zatazaH, utkarSataH sahasrazaH / Aha ca---- gaNao tinneva gaNA, jahanna paDivatti sayasa ukkosA / ukkosajahanneNaM, sayasu cciya puvvapaDivannA // sattAvIsa jahannA, sahassamukkosao ya paDivattI / sayaso sahassaso vA, paDivanna jahanna ukkosA // (paJcava0 gA0 1534-35) anyacca yadA pUrvapratipannaH kalpamadhyAd eko nirgacchati anyaH pravizati tadonaprakSepe pratipattau kadAcid eko'pi bhavati pRthaktvaM vA / uktaM ca paMDivajjamANa bhaiyA, ikko vi ya huja UNapakkheve / puvvapaDivannayA vi ya, bhaiyA ekko puhattaM vA // (paJcava0 gA0 1536) abhigrahadvAre-abhigrahAzcaturvidhAH / tadyathA-dravyAbhigrahAH kSetrAbhigrahAH kAlAbhigrahA bhAvAbhigrahAzca vicitrA bhavanti / tatra parihAravizuddhikasya ime'bhigrahA na bhavanti, yasmAd etasya kalpa eva yathoditarUpo'bhigraho vartate / uktaM ca davAIya abhiggaha, vicittarUvA na huMti puNa keI / eyarsa jAvakappo, kappu cciya'bhiggaho jeNa // aiyammi goyarAI, niyayA niyameNa nirakhavAyA ya / tappAlaNaM ciya paraM, eyassa visuddhiThANaM tu // (paJcava0 gA0 1509-10) pravrajyAdvAre-nAsAvanyaM pravrAjayati kalpasthitireSeti kRtvA / uktaM ca1 dhyAne'pi dharmeNa (dhyAnena) pratipadyate'sau pravardhamAnena / itareSvapi dhyAneSu pUrvaprapano na prtissiddhH|| evaM ca kuzalayoge uddAme tIvakarmapariNAmAt / raudrAtayorapi bhAvo'sya prAyo niranubandhaH // 2 evaM aku. ka0 kha0 ga0 gha0 u0|| 3 gaNatanaya eva gaNA jaghanyA pratipattiH zataza utkRSTA / utkRSTajaghanyAbhyAM zataza eva pUrvapratipannAH // saptaviMzatirjaghanyA sahasrANyutkRSTatazca pratipattiH / zatazaH sahasrazo vA pratipanA jaghanyA utkRSTA // 4 pratipadyamAnA bhaktA eko'pi ca bhaved UnaprakSepe / pUrvapratipanakA api ca bhakkA ekaH pRthakvaM vA // 5 dravyAdikA abhigrahA vicitrarUpA na bhavanti punaH ke'pi / etasya yAvatkalpaM kalpa evAbhigraho yena // 6 degvvAIA'bhi iti pazcavastuke // 7degti ittiriA / iti pnycvstuke| 8 degssa Avakahio kappo cideg iti paJcavastuke // 9.etasmin gocarAdayo niyatA niyamena nirapavAdAzca / tatpAlanameva parametasya vizuddhisthAnaM tu // For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 136 www.kobatirth.org devendrasUriviracitakhopaTI kopetaH [ gAthA tares na eso, annaM kappaTTi tti kAUNaM / ( paJcava0 gA0 1511 ) upadezaM punaryathAzakti prayacchati / muNDApanadvAre'pi nAsAvanyaM muNDApayati / atha pravrajyAnantaraM niyamato muNDanamiti pravrajyAgrahaNenaiva tad gRhItamiti kimarthaM pRthag dvAram ? tadayuktam, pravrajyAnantaraM niyamato muNDanasyA'sambhavAt, ayogyasya kathaJciddattAyAmapi pravrajyAyAM punarayogyatAparijJAne muNDanAyogAd, ataH pRthagidaM dvAramiti / prAyazcittavidhidvAre - manasA'pi sUkSmamapyaticAramApannasya niyamatazcaturgurukaM prAyazcittamasya yata eSa kalpa ekAgratApradhAnastatastadbhaGge gurutaro doSa iti / kAraNadvAre -- kAraNaM nAmA''lambanam, tatpunaH suparizuddhaM jJAnAdikam, tasya na vidyate yena tadAzrityA'pavAdapadasevitA syAt, eSa hi sarvatra nirapekSaH kliSTakarmakSayanimittaM prArabdhameva svaM kalpaM yathoktavidhinA samApayan mahAtmA vartate / uktaM ca--- karaNamAlaMbaNamo, taM puNa nANAiyaM suparisuddhaM / eyassa taM na vijjai, uciyaM tavasauhaNopAyaM // ttha niravayakkho, ADhaiviyaM saM daDhaM samANato / vaTTai esa mahappA, kiliTTakamma kkhayanimittaM // ( pazcava0 gA0 1517 - 18 ) niSpratikarmatAdvAre - eSa mahAtmA niSpratikarmazarIro'kSimalAdikamapi kadAcid nApana - yati, na ca prANAntike'pi vyasane samApatite dvitIyapadaM sevate / uktaM canippa~DikammasarIro, acchimalAI vi nAvaNei sayA / pAta va mahAvasaNammi na vaTTae bIe // aMppabahuttAloyaNavisayAIo u hoi esa tti / ya ahavA suhabhAvAo, bahugaM peyaM ciya imassa // ( paJcava0 gA0 1519-20 ) bhikSAdvAre - bhikSA vihArakramazcA'sya tRtIyasyAM pauruSyAM bhavati, zeSAsu ca pauruSISu kAyotsargaH, nidrA'pi cA'syA'lpA draSTavyA / yadi punaH kathamapi jaGghAbalamasya parikSINaM bhavati tathA'pyeko'viharannapi mahAbhAgo na dvitIyapadamApadyate, kintu tatraiva yathAkalpamAtmIyayogAn vidadhAti / uktaM ca--- vadeg // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taiMiyAe porisIeN, bhikkhAkAlo vihArakAlo u / sesAsu ya ussaggo, pAyaM appA ya niddIM vi // ( paJcava0 gA0 1521 ) 0 1 pravAjayati naiSo'nyaM kalpasthitiriti kRtvA // 2 kAraNamAlambanaM tat punaH jJAnAdikaM suparizuddham / etasya tanna vidyate ucitaM tapaHsAdhanopAyaH // 3 paJcavastuke tu- sAhaNA pAyaM - sAdhanAtprAyaH // 4 sarvatra nirapekSa AdRtaM svaM dRDhaM samApayan / varttate eSa mahAtmA kliSTakarmakSayanimittam // 5deg ravavakkho ka0 gha0 Ga0 // 6 degDhaviyaM ceva saM sadeg kha0 / paJcavastuke tu - ADhattaM ciya dadeg // 7 niSpratikarmazarIro'kSimalAdyapi nApanayati sadA / prANAntike'pi ca mahAvyasane na varttate dvitIye // 8 paJcavastuke tu-tahA 9 alpabahutvAlocana viSayAtItastu bhavatyeSa iti / athavA zubhabhAvAd bahukamapyetadevAsya // 10 tRtIyasyAM pauruSyAM bhikSAkAlo vihArakAlastu / zeSAsu ca utsargaH prAyo'lpA ca nidrA'pi // 11 niddati // iti paJcaSastuke // For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / . 'jaMghAbalammi khINe, aviharamANo vi navari nAvajje / tattheva ahAkappaM, kuNai u jogaM mahAbhAgo / ( paJcava0 gA0 1522) ete ca parihAravizuddhikA dvividhAH, tadyathA-itvarA yAvatkathikAzca / tatra ye karapasamAptyanantarameva kalpaM gacchaM vA samupayAsyanti ta itvarAH, ye punaH kalpasamAptyanantaramanyavadhAnena jinakalpaM pratipatsyante te yAvatkathikAH / uktaM ca __ ittariya therakappe, jiNakappe Avakahiya ci / / (paJcava0 gA0 1524) atra sthavirakalpagrahaNamupalakSaNaM khakalpe veti draSTavyam / tatretvarANAM kalpaprabhAvAd devamanuSyatiryagyonikakRtA upasargAH sadyoghAtina AtaGkA atIvAviSahyAzca vedanA na prAduHSanti, yAvatkathikAnAM sambhaveyurapi / te hi jinakalpaM pratipatsyamAnA jinakalpabhAvamanuvidadhati, jinakalpikAnAM copasargAdayaH sambhavantIti / uktaM ca ittariyANuvasaggA AyaMkA veyaNA ya na havanti / AvakahiyANa bhaiyA, (paJcava0 gA0 1526) iti / tathA "suhuma" ti 'sUkSmasamparAyaM' samparaiti-paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH-krodhAdikaSAyaH, sUkSmo lobhAMzamAtrAvazeSatayA samparAyo yatra tat sUkSmasamparAyam / idamapi saMklizyamAnakavizuddhyamAnakabhedaM dvidhA / tatra zreNipracyavamAnasya saMklizyamAnakam , zreNimArohato vizuddhyamAnakamiti / "ahakhAya" ti athazabdo'tra yAthAtathye, AG abhividhau, AsamantAd yAthAtathyena khyAtamathAkhyAtam , kaSAyodayAbhAvato niraticAratvAt pAramArthikarUpeNa khyAtamathAkhyAtam / yadvA yathA sarvasmin jIvaloke khyAtaM-prasiddham akaSAyaM bhavati cAritramiti yattad yathAkhyAtam / "desajaya" ti deze-saGkalpaniraparAdhatrasavadhaviSaye yataM-yamanaM saMyamo yasya sa dezayataH-samyagdarzanayuta ekANuvratAdidhArI, anumatimAtrazrAvaka ityarthaH / yadAha zrIzivazarmasUrivaraH karmaprakRtI eMgavayAi caramo, aNumaimitta tti desajaI // (gA0 340) "ajaya" ti na vidyate yataM-virataM viratiryasya so'yataH sarvathA viratihInaH / tathA darzanazabdasya pratyeka sambandhAt cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzanarUpANi catvAri darzanAni / tatra cakSuSA darzanaM-vastusAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM cakSurdarzanam 1, acakSuSA-cakSurvarjazeSendriyacatuSTayena manasA ca yad darzanaM-sAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM tad acakSurdarzanam 2, avadhinA-rUpidravyamaryAdayA. darzanaM-sAmAnyAMzagrahaNamavadhidarzanam 3, kevalena-saMpUrNavastutattvagrAhakabodhavizeSarUpeNa yad darzanaM sAmAnyAMzagrahaNaM tat kevaladarzanam 4 iti / kiMrUpANyetAni darzanAni ? ata Aha-'anAkArANi' sAmAnyAkArayuktatve satyapi na vidyate viziSTavyakta AkAro yeSu tAnyanAkArANi / bhAvArthaH prAgevokta iti // 12 // 1 jaGghAbale kSINe'viharannapi navaraM nApadyate / tatraiva yathAkalpaM karoti tu yogaM mahAbhAgaH // 2 ikharAH sthavirakalpe, jinakalpe yAvatkathikA iti // 3 ikharikANAmupasargA AtA vedanAzca na bhavanti / yAvatkathikAnAM bhaktAH // 4 ekatratAdicaramaH anumatimAtra iti dezayatiH // 5 degTo vyakta Adeg 30 // ka. 18 For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 devendrasUriviracitakhopajJIkopetaH [gAthA kiNhA nIlA kAU, teU pamhA ya sukka bhviyraa|| veyaga khaiguvasama miccha mIsa sAsANa sanniyare // 13 // iha ghoDhA lezyA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA 'caH' samuccaye vyavahitasambandhazca, sa ca zuklalezyA ca ityatra yojyaH / 'bhavyaH' muktigamanArhaH 'itaraH' abhavyaH-kadAcanApi siddhigamanAnahaH / "veyaga" ti 'vedakaM' samyaktvapudgalavedanAt kSAyopazamikamityarthaH / tatrodIrNasya mithyAtvasya kSayeNa anudIrNasya copazamena viSkambhitodayakharUpeNa yad nirvRttaM tat kSAyopazamikam / uktaM ca micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNudiyaM ca uvasaMta / mIsIbhAvapariNayaM, veijjaMtaM khaovasamaM // (vizeSA0 gA0 532) tathA "khaDga" tti kSayeNa-atyantocchedena trividhasyA'pi darzanamohanIyasya nirvRttaM kSAyikam / tacca kSapakazreNyAmevaM bhavati paMDhamakasAe samayaM, khavei aMtomuhuttamitteNaM / tattu cciya micchattaM, tao ya mIsaM tao samma / baddhAU paDivanno, paDhamakasAyakkhae jai marijjA / to micchattodayao, ciNijja bhujjo na khINammi // tammi mao jAi divaM, tappariNAmo ya sattae khINe / uvarayapariNAmo puNa, pacchA naannaamigiio|| khINammi daMsaNatie, kiM hoi tao tidaMsaNAIo? / bhannai sammadiTTI, sammattakhae kao sammaM // nivvaliyamayaNakuddavarUvaM micchattameva sammattaM / khINaM na u jo bhAvo, saddahaNAlakkhaNo tassa // so tassa visuddhayaro, jAyai sammattapuggalakkhayao / diTTi vva saNhasuddhabbhapaDalavigame maNUsassa / / jaha suddhajalANugayaM, vatthaM suddhaM jalakkhae sutaraM / sammattasuddhapuggalaparikkhae daMsaNaM pevaM // (vizeSA0 gA0 1315-21) 1 mithyAtvaM yadudIrNa tat kSINamanuditaM copazAntam / mizrabhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam // 2prathamakaSAyAn samakaM kSapayati antarmuhUrttamAtreNa / tata eva mithyAvaM tatazca mizraM tataH samyaktvam // baddhAyuH pratipannaH prathamakaSAyakSaye yadi mriyeta / tato mithyAtvodayatazcinuyAd bhUyo na kSINe // tasmin mRto yAti divaM tatpariNAmazca saptake kSINe / uparatapariNAmaH punaH pazcAnnAnAmatigatikaH ||kssiinne darzanatrike kiM bhavati sakastridarzanAtItaH? / bhaNyate samyagdRSTiH samyaktvakSaye kutaH samyaktvam ? // nirvalitamadanakodravarUpaM mithyAtvameva samyaktvam / kSINaM na tu yo bhAvaH zraddhAnalakSaNastasya // sa tasya vizuddhataro jAyate samyaktvapadralakSayataH / dRSTiriva zlakSNazuddhAbhrapaTalavigame manuSyasya // yathA zuddhajalAnugataM vastraM zuddhaM jalakSaye sutraam| samyakttazuddhapudgalaparikSaye darzanamapyevam // 3 duddhaM ka0 ga0 gha0 0 // For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 13] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / taimmi ya taiya cautthe, bhavammi sijjhati khaiyasammatte / suranarayajugalisa gaI, imaM tu jiNakAliyanarANaM // paDivattIe avirayadesapamattApamattavirayANaM / annayaro paDivajjaha, sukkajjhANovagayacitto // (vizeSA0 gA0 1314 ) tathA udIrNasya mithyAtvasya kSaye sati anudIrNasya upazamaH - vipAkapradezavedanarUpasya dvidhasyApyudayasya viSkambhaNaM tena nirvRttamaiaupazamikam, tacca dvidhA -- granthibhedasambhavamupazamazreNisambhavaM ca / tatra granthibhedasambhavamevam - iha gambhIrApArasaMsArasAgaramadhyamadhyAsIno janturmithyAtvapratyayamanantAn pudgalaparAvartAn anantaduH khalakSANyanubhUya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpenA'nAbhoganirvartitayathApravRttikaraNena " karaNaM pariNAmo'tra" iti vaca - nAdadhyavasAyavizeSarUpeNA''yurvajani jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAsa bhAga - nyUnaikasAgaropama koTAkoTIsthitikAni karoti, atra cA'ntare jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmarUpaH karkazanibiDaciraprarUDhagupilavakragranthivad durbhedo'bhinnapUrvo pranthirbhavati / taduktam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 139 tI vithomitte, khavie itthaMtarammi jIvassa / havai hu abhinnapuvyo, gaMTThI evaM jiNA biMti // ( dharmasaM0 gA0 752 ) gaMThi tti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThi vva / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosa pariNAmo // (vizeSA0 gA0 1195 ) iti / imaM ca granthi yAvad abhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti / uktaM cAvazyakaTIkAyAm abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAdya arhadAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati na zeSalAbha iti // ( patra 76 ) etadanantaraM kazcideva mahAtmA samAsannaparamanirvRtisukhaH samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayeva paramavizuddhyA yathoktasvarUpasya grantherbhedaM vidhAya mithyAtvasthiterantarmuhUrta - mudayakSaNAduparyatikramyA'pUrvakaraNAnivRttikaraNalakSaNavizuddhijanitasAmarthyo'ntarmuhUrtakAlapramANaM tatpradezavedyadalikAbhAvarUpamantarakaraNaM karoti / atra yathApravRttikaraNApUrvakaraNAnivRttikaraNAnAmayaM kramaH -- jo gaMThI tA paDhamaM, gaMThiM samaicchao bhave bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // ( vizeSA0 gA0 1203 ) For Private and Personal Use Only 1 tasmiMzva tRtIye caturthe bhave siddhyanti kSAyikasamyaktve / suranArakayugalikeSu gatiretattu jinakAlikanarANAm // pratipattau aviratadezapramattApramattaviratAnAm / anyataraH pratipadyate zukladhyAnopagatacittaH // 2 tasyA api stokamAtre kSapite'trAntare jIvasya / bhavati hi abhinnapUrvo grandhirevaM jinA bruvate // granthiriti sudurbhedaH karkazaghanarUDha gUDhapranthiriva / jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH // 3 yAvad granthistAvat prathamaM granthi samatikrAmato bhaved dvitIyam / anivRttikaraNaM punaH puraskRtasamyakle jIve //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org AcAryAH 140 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA "gaMTiM samaicchao" tti granthi samatikrAmataH - bhindAnasyeti, "sammattapurakkhaDe" ti samyaktvaM puraskRtaM yena tasmin, Asannasamyaktve jIve'nivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / etasmiMzcAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvakarmaNaH sthitidvayaM bhavati / antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantarmuhUrtapramANA, tasmAdevAntarakaraNAduparitanI zeSA dvitIyA sthitiH / sthApanA / tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva / antarmuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya eva aupazamikasamyaktvamavApnoti, mithyAtvadalikavedanAbhAvAt / yathA hi vanadAvAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanavanadAvo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati, tathA ca sati tasyopazamikasamyaktvalAbhaH / yadAhuH zrIpUjyapAdAHUsaradesa dalliyaM ca vijjhAi vaNadavo pappa | iya micchassa aNudae, uvasamasammaM lahai jIvo // (vizeSA0 gA0 2734) iti / vyAvarNitaM granthibhedasambhavamau pazamikasamyaktvam / athopazamazreNisambhavamaupazamikasamyaktvaM tribhuvanajanaprathitapravacanopaniSadvedizrIjina bhadragaNikSamAzramaNapraNItagAthAbhireva bhAvyateDevasAmagaseDhIe, paTTavao appamattavirao tti / pajjavasANe so vA, hoi pamatto avirao vA // anne bhAMti aviraya-desa - pamattA - 'pamattavirayANaM / annayaro paDivajjai, daMsaNa samayammi u niyaTTI || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( vizeSA0 gA0 1285- 1286 ) saMjaNAI samo, jutto saMjoyaNAdao je u / te puvviM ciya samiyA, naNu sammattAilAbhammi // ( vizeSA0 gA0 1290 ) ausi khaovasamo siM, samoshuNA bhaNai ko viseso siM / naNu khINammi uine, sesovasame khaovasamo // so ceva naNUvasamo, uie khINammi sesae samie / suhumodayayA mIse, na tUvasa mie viseso'yaM // veei saMtakammaM, khaovasamisu nANubhAgaM so / uvasaMtakasAo puNa, veei na saMtakammaM pi // (vizeSA0 gA0 1291-93) I 1 USaradezaM dagdhaM ca vidhyAyati vanadavaH prApya / iti mithyAtvasyAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jIvaH // 2 upazamakazreNyAH prasthApako'pramattavirata iti / paryavasAne sa vA bhavati pramatto'virato vA // anye bhaNantya - viratadezapramattApramattaviratAnAm / anyataraH pratipadyate darzanasamaye tu nivRttiH // saMjvalAdInAM zamo yuktaH saMyojanAdayo ye tu / te pUrvameva zamitAH nanu samyaktvAdilAbhe // 3 bhASye samammi zamane // 4 AsIt kSayopazama eSAM zamo'dhunA bhaNyate ko vizeSo'nayoH ? / nanu kSINe udIrNe zeSopazame kSayopazamaH // sa eva nanUpazamaH udite kSINe zeSake zamite / sUkSmodayatA mizre na tvopazamike vizeSo'yam // vedayati satkarma kSAyopazamikeSu nAnubhAgaM saH / upazAntakaSAyaH punarvedayati na satkarmApi // For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 'saMjoyaNAiyANaM, naNUdao saMjayassa paDisiddho / saccamiha so'NubhAgaM, paDucca na paesakammaM tu // bhaNiyaM ca sue jIvo, veei na vA'NubhAgakammaM tu / jaM puNa paesakamma, niyamA veei taM savvaM // nANudiyaM nijarae, nAsaMtamudei jaM tao'vassaM / savvaM paesakammaM, veeuM muccae savvo // kiha daMsaNAighAo, na hoi saMjoyaNAiveyaNao / maMdANubhAvayAe, jahA'NubhAvammi vi kahiMci // niccamuinnaM pi jahA, sayalacaunnANiNo tadAvaraNaM / na vi ghAi maMdayAe, paesakammaM tahA neyaM // (vizeSA0 gA0 1294-98) "miccha" tti mithyAtvam-adevadevabuddhyagurugurubuddhyatattvatattvabuddhilakSaNam / "mIsa" ti ihAnantarAbhihitavidhinA labdhenaupazamikasamyaktvena granthisambhavena auSadhavizeSakalpena madanakodravasthAnIyaM mithyAtvamohanIyaM karma vizodhayitvA tridhA karoti / tathAhi-zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM ceti / sthApanA AAA / tatra trayANAM puJjAnAM madhye yo'sAvavizuddhaH punaH sa mizra ucyate, samyagmithyAtvamityarthaH / etadudayAt kila prANI jinapraNItaM tattvaM na samyak zraddadhAti nApi nindati / uktaM ca bRhacchatakavRhacUrNI jaMhA nAlikeradIvavAsissa aichuhiyassa vi purisassa ittha oyaNAie aNegahA vi Dhoie tassa AhArassa uvariM na ruI na ya niMdA, jeNa kAraNeNaM so oyaNAio AhAro na kayAi diTTho nAvi suo, evaM sammAmicchaddihissa vi jIvAipayatthANa uvariM na ruI na ya niMdA ityaadi| tathA "sAsANa' tti sAsAdanaM tatra Ayam-aupazamikasamyaktvalakSaNaM sAdayati-apanayati AsAdanam-anantAnubandhikaSAyavedanam , atra pRSodarAditvAd yazabdalopaH, "ramyAdibhyaH" (5-3-126) kartaryanatpratyayaH, sati yasmin paramAnandarUpAnantasukhado niHzreyasatarubIjabhUto granthibhedasambhavaupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH SabhirAvalikAbhirapagacchatIti, tataH saha AsAdanena vartata iti sAsAdanam / yadvA sAsvAdanaM tatra samyaktvalakSaNarasAsvAdanena vartata iti sAkhAdanam , yathA hi bhuktakSIrAnnaviSayavyalIkacittapuruSastadvamanakAle kSIrAnnarasamAkhAdayati tathA'trApi guNasthAne mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittasya 1 saMyojanAdikAnAM nanUdayaH saMyatasya pratiSiddhaH / satyamiha so'nubhAgaM pratItya na pradezakarma tu // bhaNitaM ca zrute jIvo vedayati na vA anubhAgakarma tu / yat punaH pradezakarma niyamAd vedayati tat sarvam // nAnuditaM nirjIryate nAsadudeti yattato'vazyam / sarva pradezakarma vedayitvA mucyate sarvaH // kathaM darzanAdighAto na bhavati saMyojanAdivedanataH / mandAnubhAvatayA yathA anubhAve'pi karimaMzcid // nityamudIrNamapi yathA sakalacaturchAninastadAvaraNam / nApi ghAtayati mandatvAt pradezakarma tathA jJeyam // 2 yathA nAlikeradvIpavAsinaH atikSudhitasyApi puruSasyAtraudanAdike anekadhA'pi Dhaukite tasyAhArasyopari na rucirna ca nindA, yena kAraNena sa odanAdika AhAro na kadAcid dRSTo nApi zrutaH, evaM samyagmithyAdRzo'pi jIvAdipadArthAnAmupari na rucirna ca nindA // For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 devendrasUriviracitastropajJaTIkopetaH [gAthA puruSasya samyaktvamudvamatastadrasAsvAdo bhavatIti idaM sAsvAdanamucyata iti / tathA "sanni" tti viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnabhAk saMjJI, itaro'saMjJI sarvo'pyekendriyAdiH // 13 // AhAreyara bheyA, surnryvibhNgmisuohiduge| sammattatige pamhAsukkAsannIsu sannidugaM // 14 // ojolomaprakSepAhArANAmanyatamamAhAramAhArayatItyAhArakaH / 'itaraH' anAhArako vigrahagatyAdigataH / "bheya" tti caturdazamaulamArgaNAsthAnAnAmime'vAntarAzcaturAdisaGkhyA bhedA bhavantIti zeSaH, sarve'pi dviSaSTibhedAH / tathAhi-gatizcaturdhA, indriyaM paJcadhA, kAyaH ghoDhA, yogastridhA, vedastridhA, kaSAyazcaturdhA, jJAnapaJcakam ajJAnatrikamiti jJAnamArgaNAsthAnamaSTadhA, saMyamapaJcakaM dezasaMyamAsaMyamasahitaM saptadhA, darzanaM caturdhA, lezyA ghoDhA, bhavyo'bhavyazceti bhavyamArgaNAsthAnaM dvidhA, samyaktvatrayamithyAtvamizrasAsAdanabhedAt samyaktvamArgaNAsthAnaM SoDhA, saMjJimArgaNAsthAnaM sapratipakSaM dvedhA, AhArakamArgaNAsthAnaM sapratipakSaM dvedhA / sarve'pyeta ekatra mIlyante tata uttarabhedA dvASaSTiriti / atra gAthA cau paNa cha ttiya tiya cau, aDa saga cau chacca du chaga do dunni / gaiyAimaggaNANaM, iya uttarabheya bAsaTTI // ityevamuktA gatyAdimArgaNAsthAnAnAmavAntarabhedAH / sAmpratametepveva jIvasthAnAni cintayanAha--"suranarayavibhaMga" ityaadi| suragatau narakagatau ca 'saMjJidvikaM' paryAptAparyAptalakSaNaM bhavati / aparyAptazceha karaNAparyApto gRhyate, na labdhyaparyAptaH, tasya devanarakagatyorutpAdAbhAvAt / tathA 'vibhaGge' vibhaGgajJAne 'matau' matijJAne 'zrute' zrutajJAne "ohidugi" tti avadhidvike-avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe 'samyaktvatrike' kSAyopazamikakSAyikaupazamikalakSaNe padmalezyAyAM zuklalezyAyAM saMjJini ca saMjJidvikamaparyAptaparyAptalakSaNaM bhavati, na zeSANi jIvasthAnAnAni, teSu mithyAtvAdikAraNato matijJAnAdInAmasambhavAt / ata eva ca hetorihAparyAptakaH karaNAparyAptako gRhyate, na labdhyaparyAptaH, tasya mithyAdRSTitvAd azubhalezyAkatvAd asaMjJikatvAceti / AhakSAyikakSAyopazamikaupazamikeSu kathaM saMjJI aparyAptako labhyate ? ucyate-iha yaH kazcit pUrvabaddhAyuSkaH kSapakazreNimArabhyAnantAnubandhyAdisaptakakSayaM kRtvA kSAyikasamyaktvamutpAdya yadA gaticatuSTayasyAnyatarasyAM gatAvutpadyate tadA so'paryAptaH kSAyikasamyaktve prApyate, kSAyopazamikasamyaktvayuktazca devAdibhavebhyo'nantaramihotpadyamAnastIrthakarAdiraparyAptakaH supratIta eva / aupazamikaM samyaktvaM punaraparyAptAvasthAyAmanuttarasurasya draSTavyam / ihaupazamikasamyaktvamaparyAptasya kecid necchanti, tathA ca te prAhuH--na tAvadasyAmevAparyAptAvasthAyAmidaM samyaktvamupajAyate, tadAnIM tasya tathAvidhavizuddhyabhAvAt ; arthatattadAnIM motpAdi, yattu pArabhavikaM tad bhavatu, kena vinivAryata iti manyethAstadapi na yuktiyuktamutpazyAmaH, yato yo mithyAdRSTistatprathamatayA samyaktvamaupazamikamavApnoti sa tAvattadbhAvamApannaH san kAlaM na karotyeva / yaduktamAgame-- 1 catvAraH paJca SaT trayastrayazcalAro'STa sapta calAraH SaTsa dvau SaD dvau dvau / gatyAdimArgaNAnAmityuttarabhedA dvaassssttiH|| For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14-15] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 143 aNabaMdhodayamAugabaMdhaM kAlaM ca sAsaNo kuNaI / uvasamasammapiTThI, cauNhamikaM pi no kuNaI // upazamazreNema'tvA'nuttarasureSUtpannasyA'paryAptakasyaitallabhyate iti ced nanvetadapi na bahu manyAmahe, tasya prathamasamaya eva samyaktvapudgalodayAt kSAyopazamikaM samyaktvaM bhavati na tvaupazamikam / uktaM ca zatakabRhacUrNI-- 'jo uvasamasammaddiTTI uvasamaseDhIe kAlaM karei so paDhamasamae ceva sammattapuMjaM udayAvaliyAe choDhUNa sammattapuggale veei, teNa na uvasamasammaddiTTI apajjattago labbhai ityAdi / tasmAt paryAptasaMjJilakSaNamekameva jIvasthAnakamatra prApyata iti sthitam / / ___ apare punarAhuH--bhavatyevAparyAptAvasthAyAmapyaupazamikaM samyaktvam , saptaticUAdiSu tathAbhidhAnAt / saptaticUrNI hi guNasthAnakeSu nAmakarmaNo bandhodayAdimArgaNAvasare'viratasamyagdRSTerudayasthAnacintAyAM paJcaviMzatyudayaH saptaviMzatyudayazca devanArakAnadhikRtyoktaH, tatra nArakAH kSAyikavedakasamyagdRSTayaH, devAstu trividhasamyagdRSTayo'pi / tathA ca tadvanthaH __paiNavIsasattAvIsodayA devaneraie paDDucca, neraigo dayagaveyagasammaviTThI devo tivihasammaTTiI vi // paJcaviMzatyudayazca zarIraparyAptiM nivartayataH / tathAhi-nirmANasthirAsthirAgurulaghuzubhAzubhataijasakArmaNavarNagandharasasparzacatuSkadevagatidevAnupUrvIpaJcendriyajAtitrasabAdaraparyAptakaM subhagadurbhagayorekataram AdeyAnAdeyayorekataraM yazaHkIrtyayazaHkIorekataramityekaviMzatiH, tataH zarIraparyAptyA paryAptasya vaikriyadvikopaghAtapratyekasamacaturasralakSaNaprakRtipaJcakakSepe devAnupUrvyapanayane ca paJcaviMzatirbhavati / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya zeSaparyAptibhiH punaraparyAptasya parAghAtaprazastavihAyogatikSepe saptaviMzatirbhavati / tato'paryAptAvasthAyAmapIha devasyaupazamikaM samyaktvamuktam / tathA paJcasaGgrahe'pi mArgaNAsthAnakeSu jIvasthAnakacintAyAmaupazamikasamyaktve "u~vasamasammammi do sannI" ityanena granthena saMjJidvikamuktam / tataH saptaticUrNyabhiprAyeNa paJcasaGgrahAbhiprAyeNa cAsmAbhirapi aupazamikasamyaktve saMjJidvikamuktam , tattvaM tu kevalino viziSTabahuzrutA vA vidantIti // 14 // tamasanniapajajuyaM, nare savAyaraapaja teUe / thAvara igiMdi paDhamA, cau bAra asanni du du vigale // 15 // 'tat' pUrvoktaM saMjJidvikamaparyAptAsaMjJiyutaM 'nare' nareSu labhyate, jAtAvekavacanam / ayamarthaH 1 anantAnubandhibandhodayaM AyurvandhaM kAlaM ca sAsAdanaH karoti / aupazamikasamyagdRSTizcaturNAmekamapi na karoti // 2 ya upazamasamyagdRSTirupazamazreNI kAlaM karoti sa prathamasamaya eva samyaktvapujaM udayAvalikAyAM kSipvA samyaktvapudgalAn vedayati tena nopazamasamyagdRSTiraparyAptako labhyate // 3 paJcaviMzatisaptaviMzatyudayau devanairayikAn pratItya, nairayikaH kSAyikavedakasamyagdRSTidevastrividhasamyagdRSTirapi // 4 khaigadeg ka0 kha0 ga0 gha0 u0|| 5 ita UrdU-"zeSaparyAptibhiraparyAptasya" ityeSa pATho jainadharmaprasArakasaMsatprakAzite. pustake'dhiko dRzyate, paramasmatpArzvavartiSu paJcakhapi pustakAdazeSu nAsti ato mUle nAdRta iti // 6 upazamasamyaktve dvau saMjJinau // For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA iha dvaye manuSyAH, garbhavyutkrAntikAH sammUchimAzca / tatra ye garbhavyutkrAntikAsteSu yathoktaM saMjJidvikaM labhyate / ye tu vAntapittAdiSu sammUrcchanti te'ntarmuhUrtAyuSo'saMjJino labdhyaparyAptakAzca draSTavyAH / yadAhuH zrImadAryazyAmapAdAH prajJApanAyAm kahi NaM bhaMte ! sammucchimamaNussA sammucchaMti ? goyamA ! aMto maNussakhettassa paNayAlIsAe joyaNasayasahassesu aDDAijesu dIvasamuddesu pannarasasu kammabhUmIsu tIsAe akammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvesu gabbhavakaMtiyamaNussANaM ceva uccAresu vA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANesu vA vaMtesu vA pitcesu vA pUesu vA soNiesu vA sukesu vA sukkapuggalaparisADesu vA vigayajIvakalevaresu vA thIpurisasaMjogesu vA nagaraniddhamaNesu vA sabesu ceva asuiTThANesu ittha NaM sammucchimamaNussA sammucchaMti aMgulassa asaMkhejabhAgamittAe ogAhaNAe / asannI micchaTThiI annANI savvAhiM pajjattIhiM apajjattA aMtamuhuttAuyA ceva kAlaM karaMti tti / (patra 50-1) ___ tAn sammUchimamanuSyAnAzritya tRtIyamapyasaMzyaparyAptalakSaNaM jIvasthAnaM prApyata iti / "sabAyaraapajja teUe" ti tadevetyanuvartate, tadeva pUrvoktaM saMjJidvikaM saha bAdarAparyAptena vartata iti sabAdarAparyAptaM tejolezyAyAM labhyate / etaduktaM bhavati-tejolezyAyAM trINi jIvasthAnAni bhavanti saMzyaparyAptaH saMjJiparyAptaH bAdaraikendriyAparyAptazca / bAdaro'paryAptaH kathamavApyate ? iti ced ucyate-iha bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadevAH pRthivIjalavanaspatiSu madhye utpachante / yadAha duHSamAndhakAranimamajinapravacanapradIpo bhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNaH puMDhavIAuvaNassai, gabbhe pajjattasaMkhajIvIsu / saggacuyANaM vAso, sesA paDisehiyA ThANA // (vR0 saM0 patra 77-1) te ca tejolezyAvantaH, yadabhANi kiNhA nIlA kAU, teUlesA ya bhavaNavaMtariyA / ___ joisasohammIsANi teulesA muNeyavvA // (bR0 saM0 patra 81-1) yallezyazca mriyate tallezya eva agre'pi samutpadyate, "jellese marai tallese uvavajaha" iti vacanAt / ato bAdarAparyAptAvasthAyAM kiyatkAlaM tejolezyA'vApyata iti siddhaM jIvasthAnakatrayaM tejolezyAyAmiti / kAyadvAre-sthAvareSu pRthivyaptejovAyuvanaspatilakSaNeSu, indriyadvAre ekendriye ca prathamAni catvAri jIvasthAnAni sUkSmaikendriyAparyAptasUkSmaikendriyaparyAptabAdaraikendriyAparyAptabAda 1 va bhadanta ! sammUchimamanuSyAH sammUrcchanti ? gotama ! antarmanuSyakSetrasya paJcacatvAriMzati yojanazatasahasreSu ardhatRtIyayodvIpasamudrayoH paJcadazasu karmabhUmiSu triMzatyakarmabhUmiSu SaTpaJcAzatyantadvIpeSu garbhavyutkrAntikamanuSyANAmeva uccAreSu vA prazravaNeSu vA zleSmasu vA siMghAneSu vA vAnteSu vA pitteSu vA pUteSu vA zoNiteSu vA zukreSu vA zukrapudgalaparizATeSu vA vigatajIvakalevareSu vA strIpuruSasaMyogeSu vA nagaranirdhamaneSu vA sarveSvevAzucisthAneSu atra sammUchimamanuSyAH sammUrcchanti anggulsyaasngkhyeybhaagmaatryaa'vgaahnyaa| asaMjJino mithyAdRSTayo'jJAninaH sarvAbhiH paryAptibhiraparyAptakAH antarmuhUrttAyuSkA eva kAlaM kurvanti // 2 pRthivyanvanaspatiSu garbhajeSu paryAptasaGkhyAtajIviSu / vargacyutAnAM vAsaH zeSANi pratiSiddhAni sthAnAni // 3 kRSNanIlakApotatejolezyAzca bhavanavyantarAH / jyotiSkasaudharmezAneSu tejoLezyA jJAtavyA // 4 yazezyo miyate tallezya utpadyate // For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 15-17] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 145 rai kendriyaparyAptalakSaNAni bhavanti / 'asaMjJini' saMjJivyatirikte kolikanelikanyAyena prathamazabdasya sambandhAt 'prathamAni' AdimAni dvAdaza jIvasthAnAni paryAptAparyAptasUkSmabAdaraikendriyadvitricaturasaMjJipaJcendriyalakSaNAni bhavanti, sarveSAmapi viziSTamanovikalatayA saMjJipratipakSatvAvizeSAt, saMjJipratipakSasya cA'saMjJitvena vyavahArAt / "du du vigala" tti 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu dve dve jIvasthAnake bhavataH / tatra dvIndriyeSu dvIndriyo'paryAptaH paryApta iti dve, trIndrayeSu trIndriyosparyAptaH paryApta iti dve, caturindriyeSu caturindriyo'paryAptaH paryApta iti dve // 15 // dasa carama tase ajayAhAraga tiri taNu kasAya du anANe / paDhamatilesA bhaviyara, acakkhu napu micchi savve vi // 16 // 'trase' trasakAye 'caramANi' antimAni paryAptAparyAptadvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni daza jIvasthAnAni bhavanti, dvIndriyAdInAmeva trasatvAt / 'ayate' avirate sarvANyapi jIvasthAnAni bhavanti / tathA AhArake "tiri" ti tiryaggatau ' tanuyoge' kAyayoge kaSAya catuSTaye 'dvayorajJAnayoH' matyajJAnazrutAjJAnarUpayoH 'prathamatrilezyAsu' kRSNalezyAnIlalezyAkApotalezyAlakSaNAsu bhavye 'itarasmin' abhavye " acakkhu" tti acakSurdarzane "napu" tti napuMsakavede "miccha" ti mithyAtve 'sarvANyapi' caturdazApi jIvasthAnakAni bhavanti, sarvajIvasthAnakavyApakatvAd ayatAdInAmiti // 16 // 1 nalaka ka0 kha0 ga0 Ga0 // ka0 19 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pajasannI kevaladuga, saMjaya maNanANa desa maNa mIse / paNa carama pajja vayaNe, tiya cha va pajjiyara cakkhummi // 17 // "pajasanni" tti paryAptasaMjJilakSaNamekameva jIvasthAnaM bhavati / kva ? ityAha - 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNe 'saMyateSu' sAmAyikacchedopasthApana parihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpapaJcaprakArasaMyamavatsu "maNanANa" tti manaH paryAyajJAne "desa" tti dezayate - dezavirate zrAvaka ityarthaH, "maNa" tti manoyoge "mIsa" tti mizra - samyagmithyAdRSTau / tatra kevaladvike saMyateSu manaH paryAyajJAne dezavirate ca saMjJiparyAptalakSaNaM jIvasthAnakaM vinA nAnyad jIvasthAnakaM sambhavati, tatra sarvaviratidezaviratyorabhAvAt / manoyoge'pyetadantareNA'nyad jIvasthAnakaM na ghaTate, tatra manaHsadbhAvAyogAt / mizre punaH paryAptasaMjJivyatirekeNa zeSaM jIvasthAnakaM tathAvidhapariNAmAbhAvAdeva na sambhavatIti / tathA paJca jIvasthAnAni 'caramANi' antimAni 'paryAptAni ' paryApta - dvIndriyaparyAptatrIndriyaparyAptacaturindriyaparyAptAsaMjJipaJcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyalakSaNAni " vayaNa" tti vacanayoge - vAgyoge bhavanti na zeSANi teSu vAgyogAsambhavAt / "tiya cha va pajjiyara cakkhummi" tti cakSurdarzane trINi jIvasthAnAni paryAptacaturindriyaparyApta saMjJipaJcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyarUpANi nAnyAni teSu cakSuSa evAbhAvAt / atraiva matAntareNa vikalpamAha--SaD vA jIvasthAnAni cakSurdarzane bhavanti / katham ? ityAha-- "pajiyara " ti pUrva pradarzitaparyAptatrikaM setaramaparyAptatrikasahitaM SaD bhavanti / idamuktaM bhavati -- aparyAptaparyAptacaturindriyAsaMjJipaJcendriyasaMjJipaJcendriyarUpANi SaD jIvasthAnAni cakSurdarzane bhavanti, caturindriyAdInAmindriyaparyAptyA 2 'pyenamantare' ka0 gha0 OM0 // For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA paryAptAnAM zeSaparyAptyapekSayA aparyAptAnAmapi AcAryAntaraizcakSurdarzanAbhyupagamAt / yaduktaM paJcasaGgrahamUlaTIkAyAmkaraNAparyApteSu caturindriyAdiSu indriyaparyAptau satyAM cakSurdarzanaM bhavati / (patra-5-1) iti // 17 // thInarapaNidi caramA, cau aNahAre du sanni cha apjaa| te suhamaapaja viNA, sAsaNi itto guNe bucchaM // 18 // strIvede naravede paJcendriye ca 'caramANi' antimAni paryAptAparyAptAsaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni catvAri jIvasthAnAni bhavanti / yadyapi ca siddhAnte asaMjJI paryApto'paryApto vA sarvathA napuMsaka evoktaH / tathA coktaM zrIbhagavatyAm te 'NaM bhaMte ! asannipaMceMdiyatirikkhajoNiyA kiM ithiveyagA purisaveyagA napuMsagaveyagA ? goyamA ! no itthiveyagA no purisaveyagA napuMsagaveyagA (za024 u0 1 patra 806) iti / tathApIha strIpuMsaliGgAkAramAtramaGgIkRtya strIvede naravede cAsaMjJI nirdiSTa ityadoSaH / uktaM ca paJcasaGgrahamUlaTIkAyAm yadyapi cAsaMjJiparyAptAparyAptau napuMsakau tathApi strIpuMsaliGgAkAramAtramaGgIkRtya strIpuMsAvuktau (patra 10) iti / __ aparyAptakazveha karaNAparyAptako gRhyate na labdhyaparyAptakaH, labdhyaparyAptakasya sarvasya napuMsakatvAt / anAhArake "du sanni cha apajja" tti dvividhaH saMjJI paryAptAparyAptalakSaNaH SaD aparyAptAzcetyaSTau jIvasthAnAni bhavanti / ayamarthaH-aparyAptasUkSmabAdaraikendriyadvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni sapta jIvasthAnAni anAhArake vigrahagatAvekaM dvau trIn vA samayAn yAvad AhArAsambhavAt sambhavanti, / viggaihagaimAvannA, kevaliNo samuhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA // (zrAvakapra0 gA068) iti vacanAt ; saMjJiparyAptalakSaNaM jIvasthAnam anAhArake kevalisamuddhAtAvasthAyAM tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu labhyate / uktaM ca kArmaNazarIrayogI, tRtIyake paJcame caturthe ca / samayatraye ca tasmin , bhavatyanAhArako niyamAt / / (praza0 kA0 277) "te suhumaapaja viNA sAsaNi" tti sAsvAdane samyaktve tAnyeva pUrvoktAni SaD aparyAptaparyAptasaMjJidvikalakSaNAnyaSTau jIvasthAnAni sUkSmAparyAptaM vinA sapta bhavanti / etaduktaM bhavatiaparyAptabAdaraikendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyasaMjJipaJcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyalakSaNAni sapta jIvasthAnakAni sAsvAdanasamyaktve bhavantIti; yattu sUkSmaikendriyAparyAptalakSaNaM jIva 1 te bhadanta ! asaMjJipaJcendriyatiryagyonikAH kiM strIvedakAH puruSavedakAH napuMsakavedakAH ? gautama ! na strIvedakA na puruSavedakA napuMsakavedakA iti // 2 vigrahagatimApannAH kevalinaH samuddhatA ayoginazca / siddhAzcAnAhArAH zeSA AhArakA jiivaaH|| For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18-20] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 147 sthAnaM tat sAsvAdanasamyaktve na ghaTAmiyarti, sAkhAdanasamyaktvasya manAk zubhapariNAmarUpatvAt , mahAsaMkliSTapariNAmasya ca sUkSmaikendriyamadhye utpAdAbhidhAnAt / sUtre ca sarvatra liGgavyatyayaH prAkRtatvAt , prAkRte hi liGgaM vyabhicAryapi / yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe "liGgaM vyabhicAryapi" iti / uktAni mArgaNAsthAnakeSu jIvasthAnakAni / ita UrdhvameteSveva mArgaNAsthAnakeSu "guNi" tti guNasthAnakAni 'vakSye' pratipAdayiSya iti // 18 // atha yathApratijJAtameva nirvAhayannAha paNa tiri cau suranarae, nara sanni paNidi bhavva tasi savve / iga vigala bhU daga vaNe, dudu egaM gaitasa abhavve // 19 // paJca guNasthAnakAni mithyAdRSTisAkhAdanamizrAviratasamyagdRSTidezaviratilakSaNAni "tiri" tti tiryaggatau bhavanti / catuHzabdasya pratyekaM yogAt 'sure' suragatau catvAri prathamaguNasthAnakAni 'narake' narakagatau ca prathamAni catvAri guNasthAnAni bhavanti na dezaviratAdIni, teSu bhavakhabhAvato dezato'pi viraterabhAvAditi / 'nare' naragatau 'saMjJini' viziSTamanovijJAnabhAji paJcendriye bhavye 'trase' trasakAye ca 'sarvANyapi' caturdazApi guNasthAnakAni bhavanti, eteSu mithyAdRSTyAdInAmayogikevalyavasAnAnAM sarvabhAvAnAmapi sambhavAt / "iga" tti ekendriyeSu sAmAnyataH "vigala" tti 'vikalendriyeSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu 'bhuvi' pRthvIkAye 'udake' apkAye 'vane' vanaspatikAye "du du" ti dve dve' Aye mithyAtvasAsAdanalakSaNe bhavataH / tatra mithyAtvamavizeSeNa sarveSu draSTavyam ; sAsAdanaM tu tejovAyuvarjabAdaraikendriyadvitricaturindriyapRthivyambuvanaspatiSu labdhyA paryAptakeSu karaNena tvaparyAptakeSu, na sarveSviti / tathA ekaM mithyAtvalakSaNaM guNasthAnakaM bhavati, keSu? ityAha--gatyA gamanena trasAH na tu vasanAmakarmodayAd gatitrasAHtejovAyavasteSu, sAsAdanabhAvopagatasya teSu madhya utpAdAbhAvAd abhavyeSu ceti // 19 // veya tikasAya nava dasa, lobhe cau ajai duti anaanntige| bArasa acakkhucakkhusu, paDhamA ahakhAi carama caU // 20 // 'vede' vedatraye trayANAM kaSAyANAM samAhArastrikaSAyaM-krodhamAnamAyAlakSaNaM tasmin trikaSAye "paDhama" tti prathamAnIti padaM DamarukamaNinyAyena sarvatra yojyam / tato vede-strIpuMnapuMsakalakSaNe kaSAyatraye ca prathamAni mithyAdRSTyAdIni anivRttibAdaraparyantAni nava guNasthAnakAni bhavanti na zeSANi, anivRttibAdaraguNasthAna eva vedatrikasya kaSAyatrikasya copazAntatvena kSINatvena vA zeSeSu guNasthAneSu tadasambhavAt / 'lobhe' lobhakaSAye daza guNasthAnAni, tatra nava pUrvoktAni dazamaM tu sUkSmasamparAyalakSaNam , tatra kiTTIkRtasUkSmalobhakaSAyadalikasya vedyamAnatvAt / catvAri prathamAni 'ayate' viratihIna ityarthaH, ko'rthaH ? viratihIne mithyAtvasAsvAdanamizrAviratasamyagdRSTilakSaNAni catvAri guNasthAnAni bhavantIti / "du ti annANatige" ti 'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNe prathame dve guNasthAnake mithyAdRSTisAsvAdanarUpe bhavataH, na mizramapi / yato yadyapi mizraguNasthAnake yathAsthitavastutattvanirNayo nAsti tathApi na tAnyajJAnAnyeva samyagjJAnalezavyAmizratvAd ata eva na mizraguNasthAnakamabhidhIyate / uktaM ca For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kailass 148 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA mithyAtvAdhikasya mizradRSTerajJAnabAhulyaM samyaktvAdhikasya punaH samyagjJAnabAhulyam (jinavallabhIyaSaDazItiTIkA patra 160-2) iti / jJAnalezasadbhAvato na mizraguNasthAnakamajJAnatrike labhyate ityeke pratipAdayanti tanmatamadhikRtyAsmAbhirapi 'dve' ityuktam / anye punarAhuH-ajJAnatrike trINi guNasthAnAni, tadyathA-mithyAtvaM sAsvAdanaM mizradRSTizca / yadyapi "missammI vAmissA" (paJcasaM0 gA0 20) iti vacanAd jJAnavyAmizrANyajJAnAni prApyante na zuddhAjJAnAni tathApi tAnyajJAnAnyeva, zuddhasamyaktvamUlatvenAtra jJAnasya prasiddhatvAt , anyathA hi yadyazuddhasamyaktvasyApi jJAnamabhyupagamyate tadA sAsvAdanasyApi jJAnAbhyupagamaH syAt , na caitadasti, tasyAjJAnitvenAnantarameveha pratipAditatvAt , tasmAd ajJAnatrike prathamaM guNasthAnakatrayamavApyata iti / tanmatamAzrityAsmAbhirapi 'trikam' ityuktam / tattvaM tu kevalino viziSTazrutavido vA vidantIti / dvAdaza prathamAni guNasthAnakAni acakSurdarzane cakSurdarzane ca bhavanti, yato mithyAdRSTiprabhRtikSINamohaparyanteSu guNasthAnakeSvacakSurdarzanacakSurdarzanasambhavAt / yathAkhyAte cAritre 'caramANi' antimAni upazAntamohakSINamohasayogikevalyayogikevalilakSaNAni catvAri guNasthAnAni bhavanti, eSu kaSAyAbhAvAditi // 20 // - maNanANi saga jayAI, samaiya cheya cau dunni parihAre / _kevaladugi do caramA'jayAi nava mai suohiduge // 21 // 'manojJAne' manaHparyavajJAne "saga" ti sapta guNasthAnAni bhavanti / kAni ? ityAha'yatAdIni' tatra "yamU uparame" yamanaM yataM samyak sAvadyAd uparamaNamityarthaH, yataM vidyate yasya sa yataH-pramattayatiH, yata Adau yeSAM tAni yatAdIni-pramattApramattApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohalakSaNAnIti / sAmAyike chedopasthApane ca catvAri yatAdIni guNasthAnAni, pramattApramattanivRttibAdarAnivRttibAdarANItyarthaH / dve guNasthAnake pramattApramattarUpe parihAravizuddhikacAritra ityarthaH, nottarANi, tasmin cAritre vartamAnasya zreNyArohaNapratiSedhAt / 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe dve guNasthAne bhavataH, ke ? ityAha-'carame' antime sayogikeveliguNasthAnakAyogikevaliguNasthAnake iti / "ajayAi nava maisuohiduge" ti ayataHavirataH sa Adau yeSAM tAnyayatAdIni aviratasamyagdRSTyAdIni kSINamohaparyavasAnAni nava guNasthAnAni bhavanti 'matau' matijJAne 'zrute' zrutajJAne 'avadhidvike' avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe, na zeSANi / tathAhi-na matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni mithyAdRSTisAsAdanamizreSu bhavanti, tadbhAve jJAnatvasyaivAyogAt / yat tu avadhidarzanaM tat kutazcidabhiprAyAd viziSTazrutavido mithyAdRSTyAdInAM necchanti, tanmatamAzrityAsmAbhirapi tat teSAM na bhaNitam / atha ca sUtre mithyAdRSTyAdInAmapyavadhidarzanaM pratipAdyate / yadAha rabhasavazavinamrasurAsuranarakinnaravidyAdharaparivRDhamANikyamukuTakoTIviTaGkanighRSTacaraNAravindayugalaH zrIsudharmasvAmI paJcamANe ohidaMsaNaaNAgArovauttA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI 1 mizre vyAmizrANi // 2 degvalyayogike kha0 ga0 gh0|| 3 avadhidarzanAnAkAropayuktA bhadanta ! kiM For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21-23 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 149 I 1 vi / jaii nANI to atthegaiyA tinANI atthegaiyA caunANI / je tinANI te AbhiNibohiyanANI suanANI ohinANI / je caunANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI ohinANI maNapajjavanANI / je annANI te niyamo maiannANI suyaannANI vibhaMganANI / ( za0 8 u0 2 patra 355 - 1 ) iti / atra hi ye'jJAninaste mithyAdRSTaya eveti mithyAdRSTyAdInAmapyavadhidarzanaM sAkSAdatra sUtre pratipAditam / sa eva vibhaGgajJAnI yadA sAsAdanabhAve mizrabhAve vA vartate tatrApi tadAnImavadhidarzanaM prApyata iti / yat punaH sayogyayogikevaliguNasthAnakadvikaM tatra matijJAnAdi na sambhavatyeva, tadvyavacchedenaiva kevalajJAnasya prAdurbhAvAt " naiTTammi u chAumatthie nANe" ( Ava0 ni0 gA0 539) iti vacanaprAmANyAditi // 21 // aDa uvasami ca veyagi, khaige ikkAra micchatigi dese / sumeya saThANaM tera joga AhAra sukkAe // 22 // kAkAkSigolakanyAyAd iha "ayatAdIni " [iti] padaM sarvatra yojyate / tato'yatAdInyupazAntamohAntAnyaSTau guNasthAnAnyopazamikasamyaktve bhavanti / ayatAdInyapramattAntAni catvAri 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye guNasthAnakAni bhavanti / kSAyikasamyaktve ayatAdInyayogikevaparyavasAnAnyekAdaza guNasthAnakAni bhavanti / tathA 'mithyAtvatrike' mithyAdRSTisAsAdanamizralakSaNe 'deze' dezavirate 'sUkSme' sUkSmasamparAye 'caH' samuccaye 'svasthAnaM' nijasthAnam / idamuktaM bhavati - mithyAtvamArgaNAsthAne mithyAdRSTiguNasthAnam, sAsAdanamArgaNAsthAne sAsAdanaM guNasthAnam, mizre mArgaNAsthAne mizraM guNasthAnam, dezasaMyamamArgaNAsthAne dezavirataM guNasthAnam, sUkSmasamparAyasaMyamamArgaNAsthAne sUkSmasamparAyaguNasthAnam / tathA 'yoge' manovAkkAyalakSaNe ayogakevalivarjitAni zeSANi trayodaza guNasthAnAni bhavanti, sarveSvapyeteSu yathAyogaM yogatrayasyApi sambhavAt / tathA AhArakeSu AdyAni trayodaza guNasthAnAni bhavanti, sarveSvapyeteSu ojolomaprakSepAhArANAmanyatamasyAhArasya yathAyogaM sambhavAt / tathA "sukkAe" tti zuklalezyAyAM prathamAni trayodaza guNasthAnAni bhavanti, na tvayogikevaliguNasthAnam, tasya lezyAtItatvAditi // 22 // assannisu paDhamadugaM, paDhamatilesAsu chacca dusu satta / paDhamaMtima dugaajayA, aNahAre maggaNAsu guNA // 23 // 'asaMjJiSu' saMjJivyatirikteSu prathamaM mithyAdRSTisAsAdanalakSaNaM guNasthAnakadvayaM bhavati / tatra ( granthAgram - 1000) mithyAtvamavizeSeNa sarvatra draSTavyam, sAsAdanaM tu labdhi paryAptakAnAM karaNAparyAptAvasthAyAmiti / prathamAsu tisRSu lezyAsu mithyAdRSTyAdIni pramattAntAni SaD guNasthA jJAnino'jJAninaH ? gautama ! jJAnino'pyajJAnino'pi / yadi jJAninaH tato'styekakAH trijJAnino'styekakAzcaturjJAninaH / ye trijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAninaH / ye caturjJAninaste AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAnino manaHparyAyajJAninaH / ye ajJAninaste niyamAd matyajJAninaH zrutAjJAnino vibhaGgajJAninaH // 1 je nANI te adeg bhagavatyAm // 2 degmA tiannANI, taM jahA - maideg bhagavatyAm // 3 naSTe tu chAdmasthike jJAne // 4 tAdIti padeg ka0 // For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrImadArAdhyapAdA apyAhuH - 150 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH nAni bhavanti / 'caH' samuccaye / kRSNanIlakApotalezyAnAM hi pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni, tato mandasaMklezeSu tadadhyavasAyasthAneSu tathAvidhasamyaktvadezaviratisarvaviratInAmapi sadbhAvo na virudhyate / uktaM ca 1 samyaktvadezaviratisarvaviratInAM pratipattikAle zubhalezyAtrayameva bhavati / uttarakAlaM tu sarvA api lezyAH parAvartante'pi iti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ gAthA saimmattasuyaM savvAsu lahai suddhAsu tIsu ya caritaM / puvvapaDivannao puNa, annayarIe u lesAe || ( Ava0 ni0 gA0 822 ) zrIbhagavatyAmapyuktam ---- sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kailesAsu hujjA ? goyamA ! chasu lesAsu hojjA, evaM cheovaTTAvayasaMjae vi ( za 0 25 u0 7 patra 913 - 1 ) ityAdi / tathA 'dvayoH' tejolezyApadmalezyayoH sapta guNasthAnAni bhavanti, tatra SaT pUrvoktAnyeva saptamaM tvapramattaguNasthAnakam, apramattasaMyatAdhyavasAyasthAnApekSayA mithyAdRSTyAdInAM pramattAntAnAM tejolezyApadmazye tAratamyena jaghanyAtyantAvizuddhike draSTavye / tathA anAhArake paJca guNasthAnAni bhavanti / kAni ? ityAha- 'prathamAntimadvikA'yatAni' iti dvikazabdasya pratyekaM yogAt prathamadvikaM-mithyAdRSTisAsAdanalakSaNam antimadvikaM - sayogikevalyayogikevalilakSaNam 'ayataH ' iti aviratasamyagdRSTizceti / tatra mithyAtvasAkhAdanAviratasamyagdRSTilakSaNaM guNasthAnakatrayamanAhArake vigrahagatau prApyate, sayogikevaliguNasthAnakaM tvanAhArake samudghAtAvasthAyAM tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu draSTavyam / yadavAdi -- "caturthatRtIyapaJcameSvanAhArakaH" iti / ayogikevalyavasthAyAM tu yogarahitatvenaudArikAdizarIrapoSakapudgalagrahaNAbhAvAd anAhArakatvam, "audArikavaikriyAhArakazarIrapoSakapudgalopAdAnamAhAraH" iti pravacanopaniSadvedinaH / evaM mArgaNAsthAneSu gatyAdiSu "guNa" ci guNasthAnakAnyabhihitAni // 23 // adhunA mArgaNAsthAneSveva yogAnabhidhitsuH prathamaM tAvadyogAneva kharUpata Aha--sacceyara mIsa asacamosa maNa vai viubviyAhArA / uralaM mIsA kammaNa, iya jogA kammamaNahAre // 24 // iha yogazabdena kAraNe kAryopacArAt tattatsahakAribhUtaM manaH prabhRtyeva vivakSitamiti taiH saha yogasya sAmAnAdhikaraNyam / tatra manoyogazcaturdhA, tadyathA-- satyamanoyogaH 1 asatyamanogaH 2 satyAsatyamanoyogaH 3 asatyAmRSamanoyogaH 4 / tatra santo munayaH padArthA vA, teSu yathAsaGkhyaM muktiprApakatvena yathAvasthitatattvacintanena ca hitaH satyaH yathA'sti jIvaH sadasadrUpaH kAyapramANa ityAdirUpatayA yathAvasthitavastuvikalpanapara ityarthaH, satyazcAsau manoyogazca satya For Private and Personal Use Only 1 samyaktvazrutaM sarvAsu labhate zuddhAsu tisRSu ca cAritram / pUrvapratipannaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAm // 2 sAmAyikasaMyato bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavet ? gautama ! SaTsu lezyAsu bhavet, evaM chedopasthApanIyasaMyato'pi //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 151 manoyogaH 1 / tathA satyaviparIto'satyaH, yathA nAsti jIva ekAntasadbhUto vizvavyApItyAdikuvikalpacintanaparaH, asatyazvAsau manoyogazca asatyamanoyogaH 2 / tathA mizraH-satyAsatyamanoyogaH, yathA iha dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahupvazokavRkSeSu azokavanamevedamiti yadA vikalpayati tadA tatrA'zokavRkSANAM sadbhAvAt satyaH, anyeSAmapi dhavakhadirapalAzAdInAM tatra sadbhAvAd asatya iti satyAsatyamanoyoga iti, vyavahAranayamatApekSayA caivamucyate, paramArthataH punarayamasatya eva yathAvikalpitArthAyogAt 3 / na vidyate satyaM yatra so'satyaH, na vidyate mRSA yatra so'mRSaH, asatyazcAsAvamRSazca "ktaM nAdibhinnaiH" (si0 3-1-105) iti karmadhArayaH, asatyAmRSazcAsau manoyogazca asatyAmRSamanoyogaH 4 / iha vipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatAnusAreNa yada vikalpyate, yathA'sti jIvaH sadasadrUpa ityAdi, tat kila satyaM paribhASitam ArAdhakatvAt / yattu vipratipatto satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatottIrNaM kiJcid vikalpyate, yathA nAsti jIva ekAntanityo vetyAdi, tad asatyamiti paribhASitaM virAdhakatvAt / yat punavastupratiSThAsAmantareNa svarUpamAtrapratipAdanaparaM vyavahArapatitaM kiJcid vikalpyate, yathA he devadatta ! ghaTamAnaya gAM dehi mahyamityAdi, tad etat svarUpamAtrapratipAdanaM vyAvahArikaM vikalpajJAnam / na yathoktalakSaNaM satyaM nApi mRSetyasatyAmRSamanoyoga iti vyAkhyAtazcaturdhA manoyogaH / "vaI" tti vAgyogo'pi caturdhA draSTavyaH, tathAhi-satyavAgyogaH 1 asatyavAgyogaH 2 satyAsatyavAgyogaH 3 asatyAmRSavAgyogaH 4 / tatra satAM hitA satyA, satyA cAsau vAk ca satyavAk , tayA sahakArikAraNabhUtayA yogo [satya]vAgyogaH, athavA vacanagataM satyatvaM tatkAryatvAd yoge'pyuparyate, tatazca satyazcAsau vAgyogazca satyavAgyogaH, bhAvArthaH satyamanoyogavad vaacyH1| asatyA-satyAd viparItA sA cAsau vAk cA'satyavAk tayA yogo'satyavAgyogaH 2 / tathA satyA cAsAvasatyA cetyAdi pUrvavat karmadhArayo bahuvrIhirvA, sA cAsau vAk ca satyAsatyavAk , tatpratyayo yogaH satyAsatyavAgyogaH 3 / na vidyate satyaM yatra so'satyaH, na vidyate mRSA yatra so'mRSaH, asatyazvAsAvamRSazcAsatyAmRSaH, sa cAsau vAgyogazca asatyAmRSavAgyogaH, zeSaM manoyogavat sarva vAcyam 4 / atra tRtIyacaturthI manoyogau vAgyogau ca paristhUravyavahAranayamatena draSTavyau / nizcayanayamatena tu manojJAnaM vacanaM vA sarvamaduSTavivakSApUrvakaM satyam , ajJAnAdidUSitAzayapUrvakaM tvasatyam , ubhayAnubhayarUpaM tu nAstyeva satyAsatyarAzidvaye'ntarbhAvAditi bhAvanIyam / tathA kAyayogaH saptadhA-vaikriyakAyayoga AhArakakAyayogaH "urala" ti audArikakAyayogaH "mIsa" tti mizrazabdasya pUrvadarzitazarIratrikeNa saha sambandhAd vaikriyamizrakAyayoga AhArakamizrakAyayoga audArikamizrakAyayogaH "kammaNa" tti kArmaNakAyayoga ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam-vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA, tasyAM bhavaM vaikriyam / tathAhitadekaM bhUtvA'nekaM bhavati, anekaM bhUtvaikam , aNu bhUtvA mahad bhavati, mahad bhUtvA'Nu, tathA khacaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati, bhUmicaraM bhUtvA khacaram , adRzyaM bhUtvA dRzyaM bhavati, dRzyaM bhUtvA'dRzyamityAdi / yadvA viziSTaM kurvanti taditi vaikurvikam , pRSodarAditvAd abhISTarUpasiddhiH / tacca dvidhA-aupapAtikaM labdhipratyayaM ca / tatraupapAtikamupapAtajanmanimittam , tacca devanArakANAm , For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA labdhipratyayaM tiryamanuSyANAm / uktaM ca zrImadanuyogadvAralaghuvRttau vivihA~ visiTThagA vA, kiriyA tIe ajaM bhavaM tamiha / niyamA viuviyaM puNa, nAragadevANa payaIe // (patra. 87) tadeva kAyayogastanmayo vA yogo vaikriyayogo vaikurvikakAyayogo vA 1 / vaikriyaM mizraM yatra kArmaNena audArikeNa vA sa vaikriyamizraH, tatra kArmaNena mizraM devanArakANAmaparyAptAvasthAyAM prathamasamayAdanantaram , bAdaraparyAptakavAyoH paJcendriyatiryajmanuSyANAM ca vaikriyalabdhimatAM vaikriyArambhakAle vaikriyaparityAgakAle vA audArikeNa mizram , tato vaikriyamizrazvAsau kAyazca vaikriyamizrakAyastena yogo vaikriyamizrakAyayogaH 2 / caturdazapUrvavidA tathAvidhakAryotpattau viziSTalabdhivazAd Ahriyate nirvartyata ityAhArakam , athavA''hriyante gRhyante tIrthakarAdisamIpe sUkSmA jIvAdayaH padArthA anenetyAhArakam / "kRr3hahulaM' (bahulam si0 5-1-2) iti karmaNi karaNe vA NakaH / yadavAdi kaijammi samuppanne, suyakevaliNA visiTTaladdhIe / jaM ittha Aharijai, bhaNaMti AhAragaM taM tu // (anu. hA. TI. patra 87) pANidayariddhisaMdarisaNasthamatthovagahaNaheDaM vA / saMsayavuccheyatthaM, gamaNaM jiNapAyamUlammi // (anu. cU. patra 61, anu. hA. TI. patra 87) tadeva kAyastena yoga AhArakakAyayogaH 3 / AhArakaM mizraM yatra audArikeNeti gamyate sa AhArakamizraH, siddhaprayojanasya caturdazapUrvavida AhArakaM parityajata audArikamupAdadAnasya AhArakaM prArabhamANasya vA prApyate, sa eva kAyastena yoga AhArakamizrakAyayogaH 4 / tathA audArikakAyayogaH, iha prasiddhasiddhAntasandohavivaraNaprakaraNapramANagranthagrathanAvAptasudhAMzudhAmadhavalayazaHprasaradhavalitasakalavasundharAvalayaprabhuzrIharibhadrasUridarzitA vyutpattirlikhyate__ tattha tAva udAraM urAlaM uralaM orAlaM vA / titthagaragaNadharasarIrAiM paDucca udAraM vuccai, na tao udArataramannamatthi tti kAuM, udAraM nAma pradhAnam / urAlaM nAma vistarAlaM vizAlamiti vA, jaM bhaNiyaM hoi, kahaM ? sAiregajoyaNasahassamavaTTiyappamANamorAliyaM, annamiddahamittaM natthi, veuviyaM hujja lakkhamahiyaM, avaTThiyaM paMcadhaNusa~yAiM ahe sattamAe, itthaM puNa avaTThiyapamANaM 1 vividhA viziSTA vA kriyA tasyAM ca yad bhavaM tadiha / niyamAd vaikurvikaM punaH nArakadevAnAM prakRtyA / 2 degyA vikiriya tIe jaM tamiha / anuyogadvAralaghuvRttau // 3 kArye samutpanne zrutakevalinA viziSTalabdhyA / yadatrAhriyate bhaNanti AhArakaM tat tu // prANidayArddhasandarzanArthamarthAvagrahaNaheturvA / saMzayavyucchedArtha gamanaM jinapAdamUle // 4 tatra tAvadudAramurAlamuralamorAlaM vA / tIrthakaragaNadharazarIrANi pratItyodAramucyate, na tata udArataramanyadastIti kRtvA // 5 orAlaM orAliyaM anuyogadvAracUrNau // 6 kAuM udAraM / udA anuyogadvAracUrNau // 7 yad bhaNitaM bhavati, kathaM sAtirekayojanasahasramavasthitapramANamaudArikam , anyadetAvanmAnaM nAsti, vaikriyaM bhaved lakSAdhikam , avasthitaM paJca dhanuHzatAni adhaH saptamyAm, atra punaH avasthitapramANaM sAtirekaM yojanasahasram // 8degsataM, imaM pudeg anuyogadvAracUrNilaghuvRttyoH // For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 153 airegaM joyaNasahassaM vanaspatyAdInAmiti / uralaM nAma khalpapradezopacitatvAd bRhattvAcca bhiNDavat / orAlaM nAma mAMsAsthisnAyavAdyavayavabaddhatvAt / (anu. hA. TI. patra 87) zrIpUjyA apyAhuH tatthodAramuraulaM, orAlamahava mahallagatteNa / orAliyaM ti paDhamaM, paDucca titthesarasarIraM // bhaNNai ya tahorAlaM, vittharavaMtaM vaNassatiM pappa / payaII nasthi annaM, iddahamittaM visAlaM ti // uralaM thevapaesovaciyaM pi mahallagaM jahA bhiNddN| maMsaTTiNhArubaddhaM, orAlaM samayaparibhAsA // (anu. hA. TI. patra 87) sarvatra svArthika ikapratyayaH, udArameva urAlameva uralameva orAlameva audArikam , pRSodarAditvAd iSTarUpaniSpattiH, audArikameva cIyamAnatvAt kAyaH, tena sahakArikAraNabhUtena tadviSayo vA yoga audArikakAyayogaH 5 / tathA audArikaM mizraM yatra kArmaNeneti gamyate sa audArikamizraH, utpattideze hi pUrvabhavAdanantaramAgato jIvaH prathamasamaye kArmaNenaiva kevalenA''hArayati, tataH paramaudArikasyA'pyArabdhatvAd audArikeNa kArmaNamizreNa yAvat zarIraniSpattiH / yadAha sakalazrutAmbhonidhipAradRzvA vizvAnugrahakAmyayA nirmitAnekazAstrasandarbhaH zrIbhadrabAhukhAmI joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jiivo| teNa paraM mIseNaM, jAva sarIrassa niSphattI // kevalisamuddhAtAvasthAyAM tu dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizramaudArikaM pratItameva, "mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // " (praza0 kA0 276) iti vacanAt , audArikamizrazcAsau kAyazca tena yoga audArikamizrakAyayogaH 6 / tathA karmaNo vikAraH kArmaNam , "vikAre" (si06-2-30) aNpratyayaH, yadvA karmaiva kArmaNam , "prajJAdibhyo'N" (si0 7-2-165) [ ityaN pratyayaH, karmaparamANava evAtmapradezaiH saha kSIranIravad anyonyAnugatAH santaH kArmaNaM zarIram / uktaM ca kammavigAro kammaNamaTTavihavicittakammanipphannaM / savvesi sarIrANaM, kAraNabhUyaM muNeyavvaM // ( anu. hA. TI. patra 87) atra "savvesiM" iti sarveSAmaudArikAdInAM zarIrANAM kAraNabhUtaM-bIjabhUtaM kArmaNazarIram , 1 orAliyaM anuyogadvAracUrNau // 2 samagro'pyeSa pAThaH anuyogadvAracUrNAvapi patra 60-61 tame'sti // 3 tatrodAramurAlaM orAlamathavA mahattayA / audArikamiti prathamaM pratItya tIrthezvarazarIram // bhaNyate ca tathorAlaM vistAravad vanaspatiM prApya / prakRlyA nAstyanyad etAvanmAnaM vizAlamiti // uralaM stokapradezopacitamapi mahadyathA bhiNDama / mAMsAsthisnAyabaddhamorAlaM smypribhaassaa|| 40rAlaM uralaM mahava viNNeyaM / iti anuyogadvAralaghuvRttau paatthH|| 5 yogena kArmaNenAhArayatyanantaraM jIvaH / tataH paraM mizreNa yAvaccharIrasya niSpattiH // 6 karmavikAraH kaarmnnmssttvidhvicitrkrmnisspnnm| sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam // ka. 20 For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA na khalvAmUlamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvasambhavaH / idaM ca kArmaNazarIraM jantogatyantarasaGkrAntau sAdhakatamaM karaNam / tathAhi--kArmaNenaiva vapuSA parikarito janturmaraNadezamapahAyotpattidezamupasarpati / nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantaraM saGkrAmati tarhi gacchan kasmAt nopalakSyate ? [ucyate-] karmapudgalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIndriyAgocaratvAt / Aha ca prajJAkaragupto'pi antarA bhavadeho'pi, sUkSmatvAnnopalakSyate / niSkrAman pravizan vA'pi, nAbhAvo'nIkSaNAdapi // kArmaNameva kAyastena yogaH kArmaNakAyayogaH 7 / "iya joga" tti 'itiH' parisamAptau / tato'yamarthaH-eta eva yogA nAnya iti / nanu taijasamapi zarIraM vidyate, yad bhuktAhArapariNamanaheturyadvazAd viziSTatapovizeSasamutthalabdhivizeSasya puruSasya tejolezyAvinirgamaH, tat kathamucyate eta eva yogA nAnye ? iti, naiSa doSaH, sadA kArmaNena sahA'vyabhicAritayA taijasasya tadrahaNenaiva gRhItatvAditi / nirUpitAH kharUpato yogAH / sAmpratametAneva mArgaNAsthAneSu nirUpayannAha-"kammamaNahAri" ti vyavacchedaphalaM hi vAkyam , ato'vazyamavadhArayitavyam / taccAvadhAraNamihaivam-- kArmaNamevaikamanAhArake na zeSayogAH, asambhavAditi / na punarevam-kArmaNamanAhArakeSveveti, AhArakeSvapi utpattiprathamasamaye kArmaNayogasambhavAt , "joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jiivo|" iti paramamunivacanaprAmANyAt / nApi 'kArmaNamanAhArakeSu bhavatyeva' ityavadhAraNamAdheyam , ayogikevalyavasthAyAmanAhArakasyApi kArmaNakAyayogAbhAvAt , "gaiyajogo u ajogI" iti vacanAt / evamanyatrApi yathAsambhavamavadhAraNavidhiranusaraNIya iti // 24 // naragai paNiMdi tasa taNu, acakkhu nara napu kasAya smmduge| sanni chalesAhAraga, bhavva mai suohidugi savve // 25 // 'naragatau' manuSyagatau paJcendriye 'trase' trasakAye tanuyoge acakSurdarzane 'nare' naravede puMveda ityarthaH "napu" tti napuMsakavede 'kaSAyeSu' krodhamAnamAyAlobheSu 'samyaktvadvike' kSAyopazamikakSAyikalakSaNe 'saMjJini' manovijJAnabhAji SaTkhapi lezyAsu AhArake bhavye 'matau' matijJAne 'zrute' zrutajJAne 'avadhidvike' avadhijJAnA'vadhidarzanarUpe 'sarve' paJcadazApi yogA bhavanti, eteSu sarveSvapi mArgaNAsthAneSu yathAsambhavaM sarvayogaprApteH / yattu kvApi "jogA akammagAhAragesu' iti padaM dRzyate tad na samyagavagamyate, yata Rjugatau vigrahagatau cotpattiprathamasamaye joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jiivo| teNa paraM mIseNaM, jAva sarIrassa niSphattI // iti sakalazrutadharapravaraparamamunivacanaprAmANyAd AhArakasyApi sataH kArmaNakAyayogo'styeva / atha ucyeta gRhyamANaM gRhItamiti nizcayanayavazAt prathamasamaye'pyaudArikapudgalA gRhyamANA 1 yogena kArmaNenAhArayatyanantaraM jIvaH // 2 gatayogasvayogI // 3 yogAH akArmaNA AhArakeSu // 4 praarvt|| For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25-26] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 155 gRhItA eva tato dvitIyAdisamayeSviva tadAnImapyaudArikamizrakAyayoga iti, tadetad ayuktam , samyagvastutattvAparijJAnAt , yato yadyapi tadAnImaudArikAdiSu pudgalA gRhyamANA gRhItA eva tathApi na teSAM gRhyamANAnAM svagrahaNakriyAM prati karaNarUpatA yena tannibandhano yogaH parikalpyeta, kintu karmarUpataiva, niSpannarUpasya sata uttarakAlaM karaNabhAvadarzanAt / nahi ghaTaH khaniSpAdanaphriyAM prati karmarUpatAM karaNarUpatAM ca pratipadyamAno dRzyate, dvitIyAdisamayeSu punasteSAmapi prathamasamayagRhItAnAmanyapudgalopAdAnaM prati karaNabhAvo na virudhyate, niSpannatvAt ; atastadAnImaudArikamizrakAyayoga upapadyata eva / ata evoktam- "teNa paraM mIseNaM" iti / tasmAd astyAhArakasyApyutpattiprathamasamaye kArmaNakAyayoga iti / ataH "jogA akammagAhAragesu" iti padaM cintyamastIti // 25 // tiri ithi ajaya sAsaNa, anANa uvasama abhavva micchesu / terAhAradugUNA, te uraladugUNa suranarae // 26 // "tiri" ti tiryaggatau striyAM' strIvede 'ayate' viratihIne sAkhAdanasamyaktve "anANa" ti ajJAnatrike-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgalakSaNe 'upazame' aupazamikasamyaktve 'abhavyeSu' siddhigamanAnuciteSu 'mithyAtve' mithyAdRSTiSu trayodaza yogA bhavanti / ke ? ityAha-AhArakadvikenaAhArakAhArakamizralakSaNena UnAH-hInA AhArakadvikonAH / ayamatrAzayaH--manoyogacatuSTayavAgyogacatuSTayaudArikaudArikamizravaikriyavaikriyamizrakArmaNalakSaNA yogA bhavanti / tatra kArmaNamapAntarAlagatau utpattiprathamasamaya eva, audArikamizramaparyAptAvasthAyAm, paryAptAvasthAyAmaudArikaM manovAgyogacatuSTayaM ca / tathA tirazcAmapi keSAJcid vaikriyalabdhiyogato vaikriyamizra vaikriyaM ca ghaTata eva / yattu AhArakadvikam-AhArakAhArakamizralakSaNaM tad na sambhavatyeva, tirazvAM tatra sarvaviratyasambhavAt ; sarvaviratasya hi caturdazapUrvavedina AhArakadvikaM sambhavati, "AhAra caudasapugviNo" ityAdivacanaprAmANyAditi / tathA iha strIvedo dravyarUpo draSTavyaH, na tu tathArUpAdhyavasAyalakSaNo bhAvarUpaH, tathAvivakSaNAt / evamupayogamArgaNAyAmapi draSTavyam / prAk ca guNasthAnakamArgaNAyAM sarvo'pi vedo bhAvasvarUpo gRhItaH, tathAvivakSaNAdeva, anyathA teSu proktaguNasthAnakasaGkhyAyogAt ; sayogikevalyAdAvapi dravyavedasya bhAvAt , dravyavedazca bAhyamAkAramAtram / tataH strISu trayodaza yogA AhArakadvikonA bhavanti, na punarAhArakadvikamapi, yata AhArakadvikaM caturdazapUrvavida eva bhavati, "AhArakadugaM jAyai caudasapugviNo" iti vacanAt / na ca strINAM caturdazapUrvAdhigamo'sti, strINAmAgame dRSTivAdAdhyayanapratiSedhAt / yadAha bhASyasudhAsudhAMzuH tucchA gAravabahulA, caliMdiyA dubbalA dhiIe ya / iya aisesajjhayaNA, bhUyAvAdo ya no thINaM // (vizeSA0 gA0 552) iti / 'bhUtavAdaH' dRSTivAdaH / tathA ayate sAkhAdane ajJAnatrike ca trayodaza yogA AhArakadvi 1 pUrvavat // 2 AhArakaM caturdazapUrviNaH // 3 AhArakadvikaM jAyate caturdazapUrviNaH // 4 tucchA gauravabahulAzcalendriyA durbalA dhRtyA ca / iti atizAyInyadhyayanAni bhUtavAdazca na strINAm // For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA konA bhavanti / AhArakadvikaM punareteSvajJAnatvAdeva dUrApAstam / tathA aupazamikasamyaktve AhArakadvikonAstrayodaza yogAH, AhArakaM tvatrApi na ghaTAmiyarti, yata aupazamikasamyaktvaM prathamasamyaktvotpAdakAle upazamazreNyArohe vA bhavati / na ca prathamasamyaktvotpAdakAle caturdazapUrvAdhigamasambhavaH, tadabhAvAcca kathamAhArakadvikabhAvaH prAdurbhAvapadavImiyarti ? / upazamazreNyArUDhastvAhArakaM nArabhata eva, tasyA'pramattatvAt , AhArakArambhakasya tu labdhyupajIvanena autsukyabhAvataH pramAdabahulatvAt / uktaM ca-- AhAragaM tu pamatto uppAei na appamatto iti / AhArakasthitazcopazamazreNiM nArabhata eva, tathAsvabhAvatvAditi / tathA abhavye mithyAtve ca caturdazapUrvAdhigamAbhAvAdeva AhArakadvikavarjAstrayodaza yogAH / ta eva pUrvoktAstrayodaza yogA audArikadvikena-audArikaudArikamizralakSaNena UnAH-hInA ekAdaza yogAH 'sure' suragatau 'narake' narakagatau bhavanti / tathAhi-manovAgyogacatuSTayavaikriyavaikriyamizrakArmaNalakSaNA ekAdaza yogAH sureSu nArakeSu ca ghaTante / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaya eva, vaikriyamizramaparyAptAvasthAyAm , paryAptAvasthAyAM tu vaikriyaM manovAgyogacatuSTayaM ca / yat punaraudArikadvikaM tad bhavapratyayAdeva devanArakANAM na sambhavati / AhArakadvikaM tu suranArakANAM bhavakhabhAvatayA viratyabhAvena sarvaviratipratyayacaturdazapUrvAdhigamAsambhavAdeva dUrApAstamiti // 26 // kammuraladurga thAvari, te saviuvviduga paMca igi pvnne| cha asanni caramavaijuya, te viuvidugUNa cau vigale // 27 // kArmaNam 'audArikadvikam' audArikaudArikamizralakSaNamiti trayo yogAH / ka ? ityAha"thAvari" ti sthAvarakAye-pRthivyaptejovanaspatikAyarUpe, vAyukAyikasya pRthag bhaNiSyamANatvAt / ayamatra bhAvaH-sthAvaracatuSke kArmaNaudArikadvikarUpAstrayo yogA bhavanti / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye vA, audArikamizraM tu aparyAptAvasthAyAm , paryAptAvasthAyAM punaraudArikamiti / 'te' pUrvoktAstrayo yogAH 'savaikriyadvikAH' saha vaikriyadvikena-vaikriyavaikriyamizralakSaNena vartanta iti savaikriyadvikAH santaH paJca bhavanti / ka ? ityAha--"igi" tti sAmAnyata ekendriye 'pavane' vAyukAye ca / tatra kArmaNaudArikadvikalakSaNayogatrayabhAvanA prAgvat / vaikriyadvikabhAvanA tvevam-iha kila caturvidhA vAyavo vAnti / tadyathA-sUkSmA aparyAptAH 1 sUkSmAH paryAptAH 2 bAdarA aparyAptAH 3 bAdarAH paryAptAzca 4 / tatra bAdaraparyAtAnAM keSAJcid vaikriyalabdhisambhavo'sti tAnadhikRtya vaikriyamizraM vaikriyaM ca labhyate / nanu kathamucyate keSAJcid vaikriyalabdhisambhavo'sti ? yAvatA sarve'pi bAdaraparyAptavAyavaH savaikriyA eva, avaikriyANAM ceSTAyA evApravRtteH / uktaM cakeI bhaNaMti-sabe veubiyA vAyA vAyaMti, aveubviyANaM ciTThA ce na pavattai / (anu0 cU0 patra 67, anu0 hA0 TI0 patra 92) iti / 1 AhArakaM tu pramatta utpAdayati nApramattaH // 2 kecid bhaNanti-sarve vaikurvikA vAtA vAnti, avaikriyANAM ceSTaiva na pravartate // 3 degyANaM vANaM ce anuyogdvaarcuurnnilghuttiikyoH|| For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 27-28] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 157 tad ayuktam , samyak siddhAntAparijJAnAt , avaikriyANAmapi teSAM svabhAvata eva ceSTopapatteH / yadAha bhagavAn zrIharibhadrasUriranuyogadvAraTIkAyAm ghAukAiyA cauvvihA-suhumA pajjattA apajjattA, bAdarA vi ya pajjattA apajjattA / tattha timni rAsI patteyaM asaMkhejalogappamANappaesarAsipamANamittA, je puNa bAdarA pajjattA te payarAsaMkhejjaibhAgamittA / tattha tAva tiNhaM rAsINaM veubiyaladdhI ceva natthi / bAyarapajjattANaM pi asaMkhijaibhAgamittANaM laddhI asthi / jesi pi laddhI asthi te vi paliovamAsaMkhijabhAgasamayamittA saMpayaM pucchAsamae veuviyavattiNo / tathA jeNa sabesu ceve uDDulogAisu calA vAyavo vijaMti tamhA aveubiyA vi vAyA vAyaMti tti pittavaM / sabhAvo tesiM vAiyavaM / (patra 92, anu0 cU0 patra 67) iti / vAnAdvAyuriti kRtvA "tiNhaM rAsINaM" ti trayANAM rAzInAM paryAptAparyAptasUkSmAparyAptabAdaravAyukAyikAnAm / tathA ta eva pUrvoktAH paJca kArmaNaudArikadvikavaikriyadvikalakSaNayogAH caramAcaturthI asatyAmRSarUpA vAg-vacanayogazcaramavAk tayA yuktAH SaD yogA bhavanti / ka ? ityAha'asaMjJini' saMjJivyatirikte jIve / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, audArikamizramaparyAptAvasthAyAm , paryAptAvasthAyAmaudArikam / bAdaraparyAptavAyukAyikAnAM vaikriyadvikam , caramabhASA zaGkhAdidvIndriyAdInAmiti / ta eva pUrvoktAH SaD yogA vaikriyadvikena-vaikriyavaikriyamizralakSaNena UnAH-hInAzcatvAro bhavanti / ka ? ityAha -'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu / ko'rthaH ? tatra kArmaNaudArikadvikabhAvanA prAgvat / caramabhASA ca asatyAmRSarUpA zaGkhAdInAM bhavati, zeSAstu bhASA na bhavantyeva "vigailesu asaccamose vA" iti vacanAditi // 27 // kammuralamIsa viNu maNa, vai samaiya cheya cakkhu mnnnaanne| uraladuga kamma paDhamaMtima maNavai kevaladugammi // 28 // kArmaNamaudArikamizraM vinA zeSAstrayodaza yogA bhavanti / ka ? ityAha--manoyoge vAgyoge sAmAyikasaMyame chedopasthApanasaMyame cakSurdarzane manaHparyAyajJAne / bhAvanA sukaraiva / yau tu kArmaNaudArikamizrau tau teSu sarvathA na sambhavata eva, tayoraparyAptAvasthAyAM bhAvAt , manoyogavAgyogasAmAyikacchedopasthApanacakSurdarzanamanaHparyAyajJAnAnAM ca tasyAmavasthAyAmasambhavAt / tI "uraladuga" ti audArikadvikamaudorikaudArikamizrakArmaNakAyayogau [mizrakAyayogau] sayogyavasthAyAmeva samuddhAtagatasya veditavyau [ "kamma" tti kArmaNakAyayogaH ] 1 vAyukAthikAzcaturvidhAH-sUkSmAH paryAptAH 1 aparyAptAH 2, bAdarA api ca paryAptAH 3 aparyAptAH 4 / tatra trayo rAzayaH pratyekaM asaGkhyeyalokapramANapradezarAzipramANamAtrAH, ye punarbAdarAH paryAptAste pratarAsaGkhyAtabhAgamAtrAH / tatra tAvat trayANAM rAzInAM vaikriyalabdhireva nAsti / bAdaraparyAptAnAmapi asaGkhyAtabhAgamAtrANAM labdhirasti / yeSAmapi labdhirasti te'pi palyopamAsaGkhyeyabhAgasamayamAtrAH sAmprataM pRcchAsamaye vaikurvikavartinaH / tathA yena sarveSveva UrdhvalokAdiSu calA vAyavo vidyante tasmAdavaikurvikA api vAtA vAntIti grahItavyam / svabhAvasteSAM vAtavyam / 2 degva logAdeg kha0 anuyogadvAralaghuTIkAyAm / degva logAgAsAi anuyogadvAracUrNI // 3 vikaleSu asalyAmRSA vA // 4 ita Urddham-"kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe sapta yogAH / ke te? ityAha- ityevaMrUpaH pATho yadi syAttadA saGgatimeti // 5 degdArikamizrakArma ka0kha0 ga0 gha0 u0|| For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 158 devendrasUriviracitakho pajJaTIkopetaH mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu // ( praza0 kA 0 276 ) kArmaNazarIrayogI, caturthake paJcame tRtIye ca / ( praza0 kA 0 277 ) iti / prathamAntimamanoyogau tu avikalasakalavimalakevalajJAnakevaladarzanabalAvalokitanikhilalokAlokasya bhagavato manaHparyAyajJAnibhiranuttarasurAdibhirvA manasA pRSTasya sato manasaiva dezanAt / te hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaH paryAyajJAnenA'vadhijJAnena vA pazyanti, dRSTvA ca te vivakSitavastvAlocanAkArAnyathAnupapattyA lokakharUpAdikaM bAhyamarthaM pRSTamavagacchanti / prathamAntimavAgyogau tu dezanAdiSu vyApRtasya tasyaiva bhagavato draSTavyAviti // 28 // maNavaiuralA parihAri suhami nava te u mIsi saviubvA / dese saviuccidugA, sakammuralamissa ahakhAe // 29 // parihAravizuddhi ke sUkSmasamparAye ca nava yogAH / ke te ? ityAha - manoyogazcaturdhA vAgyogazcaturdhA audArikaM ceti / yattvAhArakadvikaM vaikriyadvikaM kArmaNamaudArikamizraM ca tad na sambhavatyeva / tathAhi--AhArakadvikaM caturdazapUrvavedina eva bhavati, "AhAraM caudasaputriNo" iti vacanAt ; parihAravizuddhikasaMyamapratipattiH punarutkarSato'pyadhItakiJcinyUnadazapUrvasyaiva, tathaiva siddhAnte'bhyanujJAnAt ; tat kathaM parihAravizuddhikasyA''hArakadvikasambhavaH ? / nApi tasya vaikriyadvikasambhavaH, tasyAmavasthAyAM tatkaraNAnanujJAnAt, jinakalpikasyeva tasyA'pyatyantavizuddhApramAdamUlasaMyamaghorAnuSThAnaparAyaNatvAt vaikriyArambhe ca labdhyupajIvanena autsukyabhAvAt pramAdasambhavAt / ata eva sUkSmasamparAyasaMyame'pyAhArakadvikavaikriyadvikalakSaNAnAM caturNAM yogAnAmasambhavaH, sUkSmasamparAyasaMyamopetasyA'pyatyantavizuddhatayA nistaraGgamahodadhikalpatvena vaikiyAdiprArambhAsambhavAt / kArmaNamaudArikamizraM cAparyAptAdyavasthAyAmeveti saMyamadvaye'pi tasyA - bhAvaH / te punaH pUrvoktA nava yogAH 'savaikriyAH ' saha vaikriyeNa vartanta iti savaikriyA vaikriyasahitAH santo daza yogAH 'mithe' samyagmithyAdRSTau bhavanti / tatra vaikriyaM devanArakApekSayA, yattu vaikriyamizraM tad naivAvApyate, tasyA'paryAptAvasthAbhAvitvAt, mizrabhAvasya ca "ne sammamiccho kuNai kA?" iti vacanaprAmANyAd aparyAptAvasthAyAmasambhavAt / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only [ gAthA syAdetad--vaikilabdhimatAM manuSyatirazcAM samyagmithyAdRzAM satAM vaikriyArambhasambhavena kathaM vaikriyamizraM nAvApyate ? iti ucyate - teSAM vaikriyArambhAsambhavAt, anyato vA kutazcit kAraNAt pUrvAcAryaistad nAbhyupagamyata iti na samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt, ato'smAbhirapi tad neSTamiti / 'deze' dezavirate ta eva nava pUrvoktAH 'savaikriyadvikAH' vaikriya - nmizrasahitAH santa ekAdaza yogA bhavanti, dezaviratAnAmambaDAdInAM vaikriyalabdhimatAM vaikriyadvikasambhavAt / tathA ta eva nava pUrvoktAH 'sakArmaNaudArikamizrAH saha kArmaNaudArikamizrAbhyAM vartanta iti sakArmaNaudArikamizrAH santa ekAdaza yogA yathAkhyAtasaMyame bhavanti / ayamarthaHmanoyogacatuSTayavAgyogacatuSTayakArmaNaudArikadvikalakSaNA ekAdaza yogA yathAkhyAte bhavanti / tatra manovAkcatuSkaudArikayogAH sujJAnA eva / kArmaNamaudArikamizraM tu yathAkhyAtasaMyama1 AhArakaM caturdaza pUrviNaH // 2 na samyagmithyAdRSTiH karoti kAlaM // I
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 29] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / / 159 zrIkulagRhasya bhagavataH kevalinaH sambhavati, tasya hi samuddhAtagatasya tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu kArmaNam , "kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / " (praza0 kA0277) iti vacanAt , dvitIyaSaSThasaptamasamayepvaudArikamizram , "mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // " (praza0 kA0 276) iti vacanAd avApyata iti yathAkhyAtasaMyame dvayorapi sambhavAt / ___ atha vineyajanAnugrahAya kevalisamuddhAtakharUpamabhidhIyate--tatra samyag-apunarbhAvena utprAbalyena karmaNo hananaM--ghAtaH pralayo yasmin prayatnavizeSe sa samuddhAtaH / ayaM ca kevalisamuddhAto'STasAmayikaH, taM ca prArabhamANaH prathamamevA''yojikAkaraNamAntargauhUrtikamudIraNAvalikAyAM karmaprakSepavyApArarUpamabhyeti / athA''yojikAkaraNamiti kaH zabdArthaH ? ucyate"AG maryAdAyAm" A-maryAdayA kevalidRSTayA yojanaM-zubhAnAM yogAnAM vyApAraNamAyojikA, "bhAve" (si0 5-3-122) NakaH, tasyAH karaNamAyojikAkaraNam / Aha ca kaisamaie NaM bhaMte ! AojIkaraNe pannatte ? goyamA ! asaMkhejjasamaie aMtomuhuttie AojIkaraNe pannate // (prajJApanApatra 601-1) ___ ayaM kRtakRtyo'pi kevalI kimarthaM samuddhAtaM karoti ? iti ceda, ucyate-vedanIyanAmagotrANAmAyuSA saha samIkaraNArtham / yadAha bhagavAn zrIbhadrabAhusvAmI 'nAUNa veyaNijaM, aibahuyaM AuyaM ca thovAgaM / gaMtUNa samugghAyaM, khavei kammaM niravasesaM // (A. ni. gA. 954) prajJApanAyAmapyuktam-- kamhA NaM bhaMte ! kevalI samugdhAyaM gacchai ? goyamA ! kevalissa cattAri kammaMsA akkhINA aveiyA aNijinnA bhavanti / taM jahA-veyaNijje Aue nAme goe / sababahue se veyaNije kamme havai, sabathove se Aue kamme havai, visamaM samaM karei baMdhaNehiM ThiIhi ya, visamasamIkaraNayAe baMdhaNehiM ThiIhi ya evaM khalu kevalI samugghAyaM gacchai // (patra 601-1) "baMdhaNehiM" ti badhyanta AtmapradezaiH saha lolIbhAvena saMzliSTAH kriyante yogavazAda ye te bandhanAH, "bhujipatyAdibhyaH karmApAdAne" (si0 5-3-128) iti karmaNyanaTU, karmaparamANavaH, sthitayaH-vedanAkAlAH, zeSaM sugamam / uktaM ca AyuSi samApyamAne, zeSANAM karmaNAM yadi samAptiH / na syAt sthitivaiSamyAd, gacchati sa tataH samuddhAtam // sthityA ca bandhanena ca, samIkriyArtha hi karmaNAM teSAm / antarmuhUrtazeSe, tadAyuSi samujighAMsati saH // 1 katisAmayikaM bhadanta ! AyojikAkaraNaM prajJaptam ? gautama ! asaGkhyeyasAmayikamAntauhartikam AyojikAkaraNaM prajJaptam // 2 jJAvA vedanIyaM atibahukaM AyuSkaM ca stokam / gavA samuddhAtaM kSapayati karma niravazeSam // 3 kasmAda bhadanta ! kevalI samuddhAtaM gacchati? gautama ! kevalinazcatvAraH karmAzA akSINA aveditA anirjIrNA bhavanti / tadyathA-vedanIyaM AyuSkaM nAma gotram / sarvabahukaM tasya vedanIyaM karma bhavati, sarvastokaM tasyAyuHkarma bhavati, viSamaM samaM karoti, bandhanaiH sthitibhizca, viSamasya samakaraNAya bandhanaiH sthitibhizca evaM khalu kevalI samuddhAtaM gacchati / / For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA atha sarve'pi kevalinaH samuddhAtaM gacchanti na vA ? iti ced , ucyate---yasya kevalina AyuSA saha vedanIyanAmagotrANi samasthitikAni bhavanti sa hi na kevalisamuddhAtaM karoti, zeSastu karoti / uktaM ca zrImadAryazyAmapAdaiHsave vi NaM bhaMte ! kevalI samugghAyaM gacchaMti ? goyamA ! no iTTe samaTe / jassAueNa tullAI, baMdhaNehiM ThiIhi ya / bhavovaggAhikammAiM, samugdhAyaM se na gacchai // agaMtUNaM samugghAyaM, aNaMtA kevalI jiNA / jaramaraNavippamukkA, siddhiM varagaiM gayA // (patra0 601-1) samuddhAtaM ca kurvan kevalI prathamasamaye bAhulyataH khazarIrapramANamUrdhvamadhazca lokAntaparyantamAtmapradezAnAM saGghAtadaNDaM daNDasthAnIyaM jJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAmikapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tameva kapATaM dakSiNottaradigdvayaprasAraNAd manthasadRzaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva / evaM ca lokasya prAyo bahu pUritaM manthAntarANyapUritAni bhavanti, anuzreNi gamanAt , caturthe tu samaye tAnyapi manthAntarANi saha lokaniSkuTaiH pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavatIti / tadanantarameva paJcame samaye yathoktakramAt pratilomaM manthAntarANi saMharati jIvapradezAn sakarmakAn saGkocayati, SaSThe samaye manthAnamupasaMharati ghanatarasaGkocanAt , saptame samaye kapATamupasaMharati daNDAtmani saGkocanAt , aSTame samaye daNDaM samupahRtya zarIrastha eva bhavati / na caitat khamanISikAvijRmbhitam / yadAhuvRddhAH uDDAhAyaya logaMtagAmiNaM so sadehavikkhaMbhaM / paDhamasamayammi daMDaM, karei biiyammi u kavADaM // taiyasamayammi maMthaM, cautthae logapUraNaM kuNai / paDilomaM saMharaNaM, kAuM to hoi dehattho // (vizeSA0 gA0 3052-3053) vAcakavaro'pyAha daNDaM prathame samaye, kapATamatha cottare tathA smye| manthAnamatha tRtIye, lokavyApI caturthe tu // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / saptamake tu kapATaM, saMharati tato'STame daNDam / / (praza0 kA0 274-275) tasyedAnI samuddhAtasya yogavyApArazcintyate-yogAzca manovAkkAyAH, atraiSAM kaH kadA vyApriyate / tatreha manovAgyogayoravyApAra eva, prayojanAbhAvAt / 1 sarve'pi bhadanta ! kevalinaH samuddhAtaM gacchanti ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / yasyA''yuSA tulyAni bandhanaiH sthitibhizca / bhavopagrAhikarmANi samuddhAtaM sa na gacchati // agavA samadAtamanantAH jinaaH| jarAmaraNavipramuktAH siddhiM varagatiM gtaaH|| 2NamaTe ka0 kha0 gha0 ru0|| 3 UrdhvAdhaAyataM lokAntagAminaM sa vadehaviSkambham / prathamasamaye daNDaM karoti dvitIye tu kapATam // tRtIyasamaye manthAnaM caturthake lokapUraNaM karoti / pratilomaM saMharaNaM kRlA tato bhavati dehasthaH // For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 29] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 161 yadAha dharmasAramUlaTIkAyAM bhagavAn zrIharibhadrasUriH manovacasI tadA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt / ___ kAyayogasya tu audArikakAyayogasyaudArikamizrakAyayogasya vA kArmaNakAyayogasya vA vyApAro na zeSasya, labdhyupajIvanAbhAvena zeSasya kAyayogasyA'sambhavAt / tatra prathamASTamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAd audArikakAyayoga eva, dvitIyaSaSThasaptamakeSu punaH kArmaNazarIrasyApi vyApriyamANatvAd audArikamizra eva, tRtIyacaturthapaJcameSu tu kevalameva kArmaNaM zarIraM vyApArabhAgiti kArmaNakAyayogaH / yadAhuH zrImadAryazyAmapAdAH zrIprajJApanAyAM patriMzattame samuddhAtapade paMDhamaTThamesu samaesu orAliyasarIrakAyajogaM juMjai, bijhyachaTThasattamesu samaesu orAliyamIsagasarIrakAyajogaM muMjai, taiyacautthapaMcamesu samaesu kammagasarIrakAyajogaM jhuMjai // ( patra 601-2) bhASyakAro'pyAha ne kira samugghAyagao, maNavaijogappaoyaNaM kuNai / orAliyajogaM puNa, muMjai paDhama'TThame samae // ubhayavAvArAo, tammIsaM bIyachaTTasattamae / ticautthapaMcame kammagaM tu tmmttcitttthaao||(vishe0 gA0 3054-3055) tataH samuddhAtAt pratinivRtto manovAkkAyayogatrayamapi vyApArayati / yataH sa bhagavAn bhavadhAraNIyakarmasu nAmagotravedanIyeSvacintyamAhAtmyasamuddhAtavazataH prabhUtamAyuSA saha samIkRteSvapyantarmuhUrtabhAviparamapado yadA'nuttaraupapAtikAdinA devena manasA pRcchyate tarhi vyAkaraNAya manaHpudgalAn gRhItvA manoyogaM yunakti, tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA; manuSyAdinA pRSTaH san apRSTo vA kAryavazAd gRhItvA bhASApudgalAn vAgyogam , tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA; na zeSAn vAGmanoyogAn , kSINarAgadveSatvAt ; kAyayogaM tu gamanAdiceSTAsu; tadevamantarmuhUrta kAlaM yathAyogaM yogatrayavyApArabhAk kevalI bhUtvA tadanantaram atyantAprakampaM lezyAtItaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuravazyaM yoganirodhAya upakramate, yoge sati yathoktarUpasya dhyAnasyA'sambhavAt / yadAha bhASyasudhAmbhodhiH 'viNivattasamugghAo, tinni vi joge jiNo pauMjijjA / saccamasaccAmosaM, ca so maNaM taha vaIjogaM // orAlakAyajogaM, gamaNAI pADihAriyANaM ca / 1 prathamASTamayoH samayayoraudArikazarIrakAyayogaM yunakti, dvitIyaSaSThasaptameSu samayeSu audArikamizrazarIrakAyayogaM yunakti, tRtIyacaturthapaJcameSu samayeSu kArmaNazarIrakAyayogaM yunakti // 2 na kila samudghAtagato manovAgyogaprayojanaM karoti / audArikayogaM punaryunakti prathamASTamayoH samayayoH // ubhayavyApArAt tanmibhaM dvitIyaSaSThasaptameSu / tRtIyacaturthapaJcameSu kArmaNaM tu tanmAtraceSTAyAH // 3 vinivRttasamuddhAtastrInapi yogAn jinaH prayuJjIta / satyamasatyAmRSaM ca sa manastathA vAgyogam // audArikakAyayogaM gamanAdi prAtihArikANAM ca / ka021 For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA paJcappaNaM karijjA, joganirohaM tao kuNaI // kiM na sajogo sijjhai, sa baMdhaheu tti jaM khalu sajogo / na samei paramasukaM, sa nijjarAkAraNaM paramaM // (vizeSA0 gA0 3056-3058) anyatrApyuktam sa tato yoganirodha, karoti lezyAnirodhamabhikAddhan / samayasthitiM ca bandhaM, yoganimittaM sa nirurutsuH // samaye samaye karmAdAne sati santatena mokSaH syAt / yadyapi hi vimucyante, sthitikSayAt pUrvakarmANi // nAkarmaNo hi vIye, yogadravyeNa bhavati jIvasya / tasyA'vasthAnena tu, siddhaH samayasthitibandhaH // yoganirodhaM ca kurvANaH prathamaM manoyogaM niruNaddhi, tatra paryAptamAtrasaMjJipaJcendriyasya prathamasamaye yAvanti manodravyANi yAvanmAnazca tadvyApArastasmAd asaGkhyeyaguNahInaM manoyogaM pratisamayaM nirundhAno'sahayeyaiH samayaiH sAkalyena niruNaddhi / yadAha bhagavAn zrImadAryazyAmaH se NaM pubAmeva sannissa paMciMdiyassa pajjattayassa jahannajogissa hiTThA asaMkhejaguNaparihINaM paDhamaM maNajogaM niraMbhai // (prajJA0 samu0 pada 36 patra 607-2) bhASyakAro'pyAha---- pejattamittasannissa jattiyAiM jahannajogissa / huMti maNodavAiM, tatvAvAro ya jammatto / / tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae niraMbhamANo so / maNaso sabanirohaM, kuNai asaMkhijjasamaehiM // (vizeSA0 gA0 3059-3060) tao aNaMtaraM ca NaM beiMdiyassa pajjattagassa jahannajogimsa hiTThA asaMkhijaguNahINaM duccaM vaijogaM niraMbhai // (prajJA0 samu0 pada 36 patra 607-2) bhASyakRdapyAhapaMjattamittabiMdiyajahannavaijogapajjavA je u / tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae niraMbhaMto // sabavaijogarohaM, saMkhAIehi~ kuNai samaehiM / (vizeSA0 gA03061-3062) pratyarpaNaM kuryAt yoganirodhaM tataH karoti // kiM na sayogaH sidhyati sa bandhaheturiti yat khalu sayogaH / na sameti paramazuklaM sa nirjarAkAraNaM param // 1 sa pUrvameva saMjJinaH paJcendriyasya paryAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGkhyeyaguNaparihINaM prathamaM manoyogaM niruNaddhi // 2 paryAptamAtrasaMjJino yAvanti jaghanyayoginaH / bhavanti manodravyANi tadvyApArazca yanmAtraH // tadasahayaguNavihInaM samaye samaye nirundhan saH / manasaH sarvanirodhaM karotyasaGkhyeyasamayaiH // 3 tato'nantaraM ca dvIndriyasya paryAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGkhyeyaguNahInaM dvitIyaM vacoyogaM niruNaddhi // 4 paryAptamAtradvIndriyajaghanyavacoyogaparyAyAH ye tu / tadasaGkhyaguNavihInaM samaye samaye nirundhan // sarvavacoyogarodha saGkhyAtItaiH karoti smyaiH|| For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 29] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 163 o anaMtaraM caNaM suhumassa paNagajIvassa apajjattagassa jahannajogissa hiTThA asaMkhejja - guNaparihINaM tacaM kAyajogaM nirubhai || ( prajJA0 samu0 pada 36 patra 607-2 ) taM ca kAyayogaM nirundhAnaH sUkSmakriyamapratipAtidhyAnamadhirohati / tatsAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saGkucitadehatribhAgavartipradezo bhavati / yadAha bhAgyasudhAsudhAMzuH - tattoya humapaNagassa paDhamasamaovavannassa || (vizeSA0 gA0 3062 ) jo kira jahannajogo, tadasaMkhejjaguNahINamikkikke / samae niraMbhamANo, dehatibhAgaM ca muMcaMto // bhai sa kAyajogaM, saMkhAIehi ceva samae hiM / to kayajoganiroho, selesI bhAvayAmeI || (vizeSA0 gA0 3063 - 3064 ) sIlaM ca samAhANaM, nicchayao sabasaMvaro so ya / tasseso seleso, selesI hoi tadavasthA || hasakkharAi majjheNa jeNa kAleNa paMca bhaNNaMti / acchai selesigao, tattiyamittaM tao kAlaM // taNurohAraMbhAo, jhAyai suhumakiriyA niyaTTiM so / vacchinnakiriyAmappaDivAI selesikAlammi // (vizeSA 0gA0 3067 - 3069) prajJApanAyAmapyuktam jogainirohaM karittA ajogayaM pAuNai, ajogayaM pAuNittA IsiM hassapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejjasamaiyaM aMtamuhuttiyaM selesiM paDivajjai, puvaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM tIse selesaddhAe asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM asaMkhejje kammakhaMdhe khavayaMte vedaNijjAuyanAmagoe iccee cattAri kamse jugavaM khavittA orAliyateyAkammagAIM sabAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhIe aphusamA - NagaIe egasamaeNaM aviggaheNaM uTTaM gaMtA sAgArovautte sijjhai // (samu0 pa0 36 patra 607-2) bhASyakAro'pyAha dasaMkhejjaguNAe, guNaseDhIi raiyaM purA kammaM / 1 tato'nantaraM ca sUkSmasya panakajIvasya aparyAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGkhyeyaguNaparihINaM tRtIyaM kAyayogaM niruNaddhi // 2 tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayopapannasya // yaH kila jaghanyayogaH tadasaGkhyeyaguNahInamekaikasmin / samaye nirundhan dehatribhAgaM ca muJcan // ruNaddhi sa kAyayogaM saGkhyAtItaireva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvatAmeti // zIlaM ca samAdhAnaM nizcayataH sarvasaMvaraH sa ca / tasyezaH zaileza: zailezI bhavati tadavasthA // hakhAkSarANi madhyena yena kAlena paJca bhaNyante / Aste zailezIgatastAvanmAtraM tataH kAlam // tanurodhArambhAd dhyAyati sUkSmakriyA'nivRttiM saH / vyucchinnakriyA'pratipAtinaM zailezIkAle // 3 yoganirodhaM kRtvA'yogatAM prApnoti, ayogatAM prApya ISat paJcahasvAkSaroccAraNAddhayA asaGkhyeyasAmayikI - mAntamauhUrtikI zailezI pratipadyate, pUrvaracitaguNazreNIkaM ca karma tasyAM zailezyaddhAyAma saGkhyeyAbhirguNazreNibhirasaGkhyeyAn karmaskandhAn kSapayan vedanIyAyurnAmagotrANi ityetAMzcaturaH karmAzAn yugapat kSapayilaudArikataijasakArmaNAni sarvairviprahAnairviprajatya RjuzreNyA spRzadgatyA ekasamayenAvigraheNordhvaM gatvA sAkAropayuktaH sidhyati // 4 tadasaGkhyaguNayA guNazreNyA racitaM purA karma / samaye samaye kSapayitvA krameNa sarvaM tatra karma // For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 164 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA samae samae kheviuM, kameNa savaM tahiM kammaM // (vizeSA0 gA0 3082) riuseDhIpaDivanno, samayapaesaMtaraM aphusamANo / egasamaeNa sijjhai, aha sAgArovautto so // ( vizeSA0 gA0 3088 ) ayaM ca samudghAtavidhiH sarvo'pyAvazyakAbhiprAyeNoktaH / tatreyaM gAthA - daMDa kavADe maMyaMtare ya saMharaNayA sarIratthe / bhAsAjoga nirohe, selesI sijjhaNA ceva || (A0 ni0 gA0 955) iti // 29 // abhihitA mArgaNAsthAneSu yogAH / sAmpratameteSveva upayogasvarUpanirUpaNapUrvakamupayogAnabhidhitsurAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tianANa nANa paNa cau, daMsaNa bAra jiya lakkhaNuvaogA / viNu maNanANa dukebala, nava suratirinirayaajae // 30 // ' trINyajJAnAni ' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpANi 'jJAnAni' matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyavajJAnakevalajJAnalakSaNAni paJca svopajJakarmavipAkaTIkAyAM vistareNAbhihitakharUpANi 'catvAri darzanAni' cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzanarUpANi ityevaM dvAdazopayogAH prAgnirUpitazabdArthA bhavanti / kiMviziSTAH ? ityAha-- " jiya lakkhaNa" tti prAkRtatvAd vibhaktilopaH, 'jIvasya' AtmanaH 'lakSaNaM' lakSyate- jJAyate tadanyavyavacchedeneti lakSaNam - asAdhAraNaM svarUpam / ata evoktamanyatra - "upayogalakSaNo jIvaH" iti / te ca dvidhA - sAkArA anAkArAzca / tatra paJca jJAnAni trINyajJAnAni ityaSTAvupayogAH sAkArAH, catvAri darzanAni anA - kArA upayogAH / yadAha pravacanArthasArthasarasasarasIruhasamUhaprakAzana sahasrabhAnurbhagavAn zrImadAryazyAmaH prajJApanAyAmupayogapade'STame ka~tivihe NaM bhaMte ! uvaoge pannatte ! goyamA ! duvihe uvaoge pannatte, taM jahAsAgArovaoge ya aNAgArovaoge ya / sAgArovaoge NaM bhaMte ! kativihe pannatte ! goyamA ! aTTavihe pannatte, taM jahA - AbhiNibohiyanANasAgArovaoge suyanANasAgArovaoge ohi - nANasAgArovaoge maNapajjavanANasAgArovaoge kevalanANasAgArovaoge mai annANasAgArovaoge 1 khaviyaM kamaso selesikAleNaM / iti vizeSAvazyakabhASye // 2 RjuzreNipratipannaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAkAropayuktaH saH // 3 daNDaH kapATaM manthA antarANi saMharaNatA zarIrasthaH / bhASAyoganirodhaH zailezI siddhizcaiva // asmatpArzvavartiSu sarveSvapi pustakAdarzeSu jainadharmaprasAraka sabhayA mudrite cAdarze "upayogapade'STame" ityevamevopalabhyate paraM prajJApanAyA aSTamapadaM tu saMjJApadameva, upayogapadaM tu ekonatriMzattamameveti // 5 katividho bhadanta ! upayogaH prajJaptaH ? gautama ! dvividha upayogaH prajJaptaH, tadyathA-- sAkAropayogazcAnAkAropayogazca / sAkAropayogo bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! aSTavidhaH prajJaptaH, tadyathA - AbhinibodhikajJAna sAkAropayogaH 1 zrutajJAnasAkAropayogaH 2 avadhijJAnasAkAropayogaH 3 manaH paryavajJAnasAkAropayogaH 4 kevalajJAnasAkAropayogaH 5 matyajJAnasAkAropayogaH 6 zrutAjJAnasAkAropayogaH 7 vibhaGgajJAna sAkAropayogaH 8 / anAkAropayogo bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - cakSurdarzanAnAkAropayogaH 1 acakSurdarzanAnAkAropayogaH 2 avadhidarzanAnAkAropayogaH 3 kevaladarzanAnAkAropayogaH 4 // For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30-32] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 165 suyaannANasAgArovaoge vibhaMganANasAgArovaoge / aNAgArovaoge NaM bhaMte ! kaivihe pannatte ? goyamA ! caubihe pannatte, taM jahA-cakkhudaMsaNaaNAgArovaoge acakkhudaMsaNaaNAgArovaoge ohidaMsaNaaNAgArovaoge kevaladasaNaaNAgArovaoge ya // ( upayo0 pada 29 patra 525-1) __ bhAvArthaH prAgeva mArgaNAsthAne bhedAbhidhAnAvasare saprapaJcamabhihita iti / "viNu maNanANa" ityAdi, vinA manaHparyAyajJAnaM kevaladvikaM ca-kevalajJAnakevaladarzanalakSaNaM zeSA navopayogA bhavanti 'sure' suragatau "tiri" ti tiryaggatau 'narake' narakagatau 'ayate' viratihIne, eteSu sarveSvapi hi sarvaviratyasambhavena manaHparyAyajJAnakevaladvikAsambhavAditi // 30 // / tasa joya veya sukkAhAra nara paNidi sanni bhavi svve| nayaNeyara paNa lesA, kasAi dasa kevaladugUNA // 31 // seSu 'yogeyu' manovAkkAyarUpeSu 'vedeSu' dravyavedarUpastrIpuMnapuMsakalakSaNeSu zuklalezyAyAm AhArakeSu naragatau paJcendriyeSu saMjJipu "bhavi" tti bhavyeSu ca sarve dvAdazApyupayogAH sambhavanti, eteSu sarveSvapi samyaktvadezaviratisarvaviratyAdInAM sambhavAt / "nayaNaM" ti cakSurdarzane "iyara" tti acakSurdarzane 'paJcasu lezyAsu' kRSNanIlakApotatejaHpadmalezyAsu 'kaSAyeSu' krodhamAnamAyAlobheSu daza upayogA bhavanti / ke ? ityAha-kevaladvikena UnAH-hInA jJAnacatuSTayA'jJAnatrikadarzanavikarUpAH, na tu kevaladvikam , cakSurdarzanAdisadbhAve'nutpAdAt tasya // 31 // cauriMdi sanni duanANadaMsa iga bi tti thAvari acakkhU / tianANa daMsaNadurga, anANatiga abhava micchaduge // 32 // caturindriye asaMjJini ca catvAra upayogA bhavanti / ke te? ityAha-'yajJAnadarzane' dve ajJAne-matyajJAnazrutAjJAnarUpe, dve darzane-cakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNe ityarthaH / tathA ta eva pUrvoktAzcatvAra upayogAH "acakkhu" tti acakSuSaH-cakSurdarzanarahitAH santastrayo bhavanti / keSu ? ityAha- "iga' tti sAmAnyata ekendriyeSu dvIndriyeSu trIndriyeSu 'sthAvareSu' pRthivyambutejovAyuvanaspatiSu / ko'rthaH ? ekadvitrIndriyasthAvareSu matyajJAnazrutAjJAnAcakSurdarzanarUpAstraya upayogA bhavantItyarthaH, na zeSAH, yataH samyaktvAbhAvAd matizrutajJAnAsambhavaH, sarvaviratyabhAvAcca manaHparyAyajJAnakevalajJAnakevaladarzanAbhAvaH, yat punaravadhidvikaM vibhaGgajJAnaM ca tad bhavapratyayaM guNapratyayaM vA, na cA'nayoranyataro'pi pratyayaH sambhavati, cakSurdarzanopayogAbhAvastu cakSurindriyAbhAvAdeva siddhaH / tathA trayANAmajJAnAnAM samAhAraH vyajJAnam , ajJAnatrayam-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpaM 'darzanadvikaM' cakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNamityete paJcopayogA bhavanti / ka ? ityAha'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpe / yattvajJAnatrike'vadhidarzanaM pUrvAcAryaiH kutazcit kAraNAd nepyate tad na samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt ; atha ca siddhAnte pratipAdyate, tathA ca prajJaptisUtraM pUrvadarzitameva, tadabhiprAyAdasmAbhirapi noktamiti / 'abhave' abhavye 'mithyAtvadvike' mithyAtve sAsvAdane [ca] paJcopayogAH-ajJAnatrikadarzanadvikarUpA na zeSAH, avadAtasamyaktvaviratyabhAvAditi // 32 // For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA kevaladuge niyadurga, nava tianANa viNu khaiya ahakhAe / daMsaNanANatigaM desi mIsi annANamIsaM taM // 33 // 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNe 'nijadvikaM' kevalajJAnakevaladarzanarUpamupayogadvikaM bhavati, na zeSA daza, jJAnadarzanavyavacchedenaiva kevalayugalasya sadbhAvAt , "naTThammi u chAumathie nANe / " ( A0 ni0 gA0 539) iti vacanAt / tathA kSAyike samyaktve yathAkhyAte ca saMyame navopayogA bhavanti / ke te? ityAha-'ajJAnatrikaM' matizrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNaM vinA, yataH kSAyikayathAkhyAtayorajJAnatrikaM na bhavatyeva, tasya mithyAtvanibandhanatvAt , nirmUlato mithyAtvakSayeNopazamena ca kSAyikasamyaktvayathAkhyAtotpAdAt , ata etayornavaivopayogA bhavantIti / tathA 'deze' dezavirate SaDupayogA bhavanti / katham ? ityAha-'darzanajJAnatrikaM' trikazabdasya pratyekaM sambandhaH, darzanatrikaM-cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanarUpam , jJAnatrikaMmatizrutAvadhijJAnarUpamiti, na zeSAH, mithyAtvasarvaviratyabhAvAt / mizre tadeva darzanajJAnatrikamajJAnamizraM draSTavyam , matijJAnaM matyajJAnamizraM 1 zrutajJAnaM zrutAjJAnamizraM 2 avadhijJAnaM vibhaGgajJAnamizraM 3 darzanatrikaM 3 ceti mizre'pi SaDupayogAH siddhA bhavanti / iha cAvadhidarzanamAgamAbhiprAyeNa ucyate, anyathA eteSveva mArgaNAsthAnakeSu guNasthAnakamArgaNAyAM "ajayAi nava maisuohiduge" (gA0 21) ityuktamiti // 33 // maNanANacakkhuvajA, aNahAre tini daMsa cau naannaa| caunANasaMjamovasama veyage ohidaMse y||34|| manaHparyAyajJAnacakSurdarzanavarjAH zeSA dazopayogA anAhArake bhavanti / yattu manaHparyavajJAnaM cakSurdarzanaM taccAnAhArake na sambhavati, yato'nAhArako vigrahagatau kevalisamuddhAtAvasthAyAM ca, na ca tadAnIM manaHparyAyajJAnacakSurdarzanasambhava iti / tathA 'trINi darzanAni' cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanarUpANi 'catvAri jJAnAni' matizrutAvadhimanaHparyAyalakSaNAnItyevaM saptopayogA bhavanti; ka ? ityAha--catuHzabdasya pratyekaM sambandhAt caturSu jJAneSu-matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyAyajJAneSu, tathA catuSu saMyameSu-sAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyeSu, aupazamike samyaktve 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye, avadhidarzane 'caH' samuccaye, na zeSAH, tatsadbhAve matyajJAnAdInAmasambhavAt / ihApyavadhidarzane matyajJAnAdyupayogapratiSedho bahuzrutAcAryAbhiprAyApekSayA draSTavyaH, anyathA hi matyajJAnAdimatAmapi sUtre sAkSAd avadhidarzanaM pratipAditameba, prajJaptisUtraM ca prAgevoktamiti // 34 // uktA mArgaNAsthAneSu upayogAH / atha yogeSu jIvaguNasthAnakayogopayogAn adhikRtya matAntaramAha do tera tera bArasa, maNe kamA aDha ducau cau vayaNe / cau du paNa tinni kAe, jiyaguNajogovaoga'nne // 35 // anye tvAcAryAH "maNi" tti manoyoge dve jIvasthAnake, trayodaza guNasthAnakAni, trayodaza 1degye, avadhidvike-avadhijJAnAvadhidarzanarUpe caH ka0 kha0 ga0 gha070 mudritapustakAdarza ca // For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33-37] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 167 yogAH, dvAdazopayogA itIcchanti 'kramAt' krameNa yathAsaGkhyamityarthaH / atrAyamabhiprAyaHprAg yogAntarasahito'sahito vA kharUpamAtreNaiva kAyayogAdirvivakSitastena tatra yathoktaguNasthAnakAdivaktavyatA sarvA'pyupapadyate, iha tu kAyayogAdiryogAntaravirahita eva vivakSyate / yathAmanoyogavAgyogavirahitaH kAyayogaH, manoyogavirahito vAgyogaH / tato manoyoge dve antime jIvasthAnake, ayogikevalivarjitAni trayodaza guNasthAnAni, kArmaNaudArikamizravarjitAstrayodaza yogAH, kArmaNaudArikamizrau hi kAyayogau aparyAptAvasthAyAM kevalisamuddhAtAvasthAyAM vA / na ca tadAnIM manoyogaH, aparyAptAvasthAyAM manasa evAbhAvAt , kevalisamuddhAtAvasthAyAM tu prayojanAbhAvAt / uktaM ca manovacasI tu tadA sarvathA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt / (dharmasAramUlaTIkAyAm ) tathA 'vacane' manoyogavirahite vAgyoge kramAda aSTau jIvasthAnAni paryAptAparyAptadvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyarUpANi, dve guNasthAne-mithyAtvasAsAdanalakSaNe, catvAro yogAHkArmaNaudArikamizraudArikAsatyAmRSAvAgyogarUpAH, catvAra upayogAH-matyajJAnazrutAjJAnacakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNAH / vAgyogo hi manoyogavirahitasvabhAvo dvIndriyAdiSvevA'saMjJipaJcendriyaparyanteSu sambhavati nAnyeSu / tato yathoktAnyeva jIvasthAnakAdIni tatra sambhavanti nonAdhikAni / tathA kevalakAyayoge catvAri paryAptAparyAptasUkSmabAdaraikendriyalakSaNAni jIvasthAnakAni, dve Aye guNasthAnake-mithyAdRSTisAsAdanalakSaNe, paJca yogAH-vaikriyadvikaudArikadvikakArmaNarUpAH, traya upayogAH-matyajJAnazrutAjJAnAcakSurdarzanasvarUpAH / kevalakAyayogo hi ekendriyeSvevAvApyate, tatra jIvasthAnakAdIni yathoktAnyeva ghaTanta iti // 35 // abhihitaM yogepvekIyamatam / sAmprataM mArgaNAsthAneSu lezyA abhidhitsurAha--- chasu lesAsu saThANaM, egidi asanni bhuudgvnnesu| paDhamA cauro tinni u, nAraya vigalaggi pavaNesu // 36 // paDlezyAsu svasthAnaM khA khA lezyA bhavati, yathA kRSNalezyAyAM kRSNalezyA ityAdi / sAmAnyata ekendriyeSu 'asaMjJi(ni'manovijJAnarahite) 'bhUdakavaneSu' pRthivyambuvanaspatiSu prathamAHkRSNanIlakApotatejolezyAzcatasro bhavanti, bhavanapativyantarajyotipkasaudharmezAnadevA hi khakhabhavacyutA eteSu madhye samutpadyante te ca tejolezyAvantaH, jIvazca yallezya eva mriyate agre'pi tallezya evopapadyate, "jallese marai tallese uvavajjai" iti vacanAt / tata eteSAmaparyAptAvasthAyAM kiyatkAlaM tejolezyA bhavati / nArakeSu 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu' amiSu' tejaskAyeSu 'pavaneSu' vAyukAyikeSu prathamAstisraH-kRSNanIlakApotalezyA bhavanti nA'nyAH, prAyo'mISAmaprazastAdhyavasAyasthAnopetatvAt // 36 // ahakhAya suhama kevaladugi sukkA chAvi sesaThANesu / naranirayadevatiriyA, thovA du asaMkha'NaMtaguNA // 37 // yathAkhyAtasaMyame sUkSmasamparAyasaMyame ca 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe zuklalezyaiva na zeSalezyAH, yathAkhyAtasaMyamAdau ekAntavizuddhapariNAmabhAvAt tasya ca zuklalezyA'vinAbhU For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA tatvAt / 'zeSasthAneSu' suragatau tiryaggatau manuSyagatau paJcendriyatrasakAyayogatrayavedatrayakaSAyaca - tuSTayamatijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyAyajJAnamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnasAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhikadezaviratAviratacakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanabhavyAbhavyakSAyikakSAyopazamikaupazamikasAkhAdanamizcamithyAtvasaMzyAhArakAnAhArakalakSaNaikacatvAriMzatsu zeSamArgaNAsthAnakeSu SaDapi lezyAH / uktA mArgaNAsthAneSu lezyA: / idAnIM mArgaNAsthAneSu svasthAnApekSayA'lpabahutvaM nirUpayiSurAha--'naraniraya' ityAdi / iha yathAsaGkhyena yojanA kartavyA / sA caivam -- narA nirayadeva - tiryagyonikebhyaH sakAzAt stokAH / yata iha dvividhA narAH -- vAntapittAdijanmAnaH sammUrchajAH, strIgarbhotpannAH garbhajAzca / tatrAdyAH kadAcid na bhavantyeva, jaghanyataH samayasya utkRSTatastu caturviMzatimuhUrtAnAM tadantarakAlasya pratipAditatvAt / yadAha sandehasandohazailazRGgabhaGgadambholirbhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNaH -- bArasa muhutta gabbhe, ukkosa samucchimesu cauvIsaM / ukkosa virahakAlo, dosu vi ya jahannao samao // ( bR0 saM0 patra 130 - 1 ) utpannAnAM tu jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtasthitikatvena parataH sarveSAM nirlepatvasambhavAd yadA bhavAn eko dvau trayo vA, utkRSTatastvasaGkhyAtAH / itare tu sarvadaiva saGkhyA bhavanti nAsaGkhyeyAH, tatra satyeyakasya saGkhyAta bhedatvAnna jJAyate kiyadapi saGkhyeyakam ato vizeSata idaM prarUpyate--- iha SaSThavargaH paJcamavargeNa yadA guNito bhavati tadA garbhajamanuSyasaGkhyA bhavati / atha ko'yaM SaSThaH (granthAnam - 1500 ) vargaH ? kazca paJcamaH ! ityetaducyatevivakSitaH kazcid rAzistenaiva rAzinA yatra guNyate sa tAvad vargaH / tatraikasya varga eva na bhavati, ato vRddhirahitatvAdeSa varga eva na gaNyate / dvayostu vargazcatvAro bhavanti, eSa prathamo vargaH 4 / caturNAM vargaH SoDazeti dvitIyo vargaH 16 / SoDazAnAM vargoM dve zate SaTpaJcAzadadhike tRtIyo vargaH 256 / asya rAzervargaH paJcaSaSTiH sahasrANi paJca zatAni SaT triMzadadhikAni caturtho vargaH 65536 / asya rAzervargaH sArdhagAthayA procyate caittAri ya koDisayA, auNattIsaM ca huMti koDIo / auNAvannaM lakkhA, sattahiM caiva ya sahassA // do ya sayA channayA, paMcamavago imo viNichiTTo / ( anu0 cU0 patra 70 ) aGkasthApanA--4294967296 / asyApi rAzervaga gAthAtrayeNa pratipAdyate lakkha koDAkoDI, caurAsIiM bhave sahassAiM / 1 sA caikye dvandvameyayoriti 'ekacatvAriMzati' iti bhAvyam, bhaviSyatyapi, tathApi lekhakena paNDitaMmanyena vA kenApyetad aGkitaM lakSyate // 2 dvAdaza muhUrtA garbhajeSu sammUcchimeSu caturviMzatiH / utkarSato virahakAlaH dvayorapi ca jaghanyataH samayaH // 3 catvAri ca koTizatAni ekonatriMzaca bhavanti koTayaH / ekonapaJcAzad lakSAH saptaSaSTireva ca sahasrANi // dve ca zate SaNNavatiH paJcamavargo'yaM vinirdiSTaH // 4deg go samAsato hoti / anuyogadvAracUrNau // 5 lakSa koTAkoTI caturazItirbhavanti sahasrANi / For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 37 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / cAri yattaTThA, huMti sayA koDikoDINaM // coyAlaM lakkhAI, koDINaM satta caiva ya sahassA / tinni ya sayA ya saryarI, koDINaM huMti nAyabA // paMcANauI lakkhA, egAvannaM bhave sahassAiM / chassolasuttara sayA, eso chaTTo havai vaggo || ( anu0 cU0 patra 70 ) [ aGkato'pi darzyate--] 18446744073709551616 / tadayaM SaSTho vargaH pUrvoktena paJcamavargeNa guNyate, tathA ca sati yA sakhyA bhavati tasyAM jaghanyapadino garbhajamanuSyA vartate / sA ceyam - 79228162514264337593543950336 / ayaM ca rAziH koTIkoTyAdiprakAreNa kenA'pyabhidhAtuM na zakyate'taH paryantAdArabhyAGkamAtrasaGgrahArtha gAthAdvayam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 169 chaiga tinni tinni sunnaM, paMcaiva ya nava ya tinni cattAri / paMcaiva tinni nava paMca, satta tinneva tinneva // u cha ho cara ikko, paNa do chakkikkago ya aTTheva / do do nava satteva ye, aMkaTTANA parAhuttA || ( anu0 cU0 patra0 70) tadevameteSvekonatriMzadaGkasthAneSu jaghanyapadino garbhajamanupyA vartante / uktaM cAnuyogadvAreSu--- jaihannapae [saMkhejjA] saMkhijjAo koDAkoDAkoDIo / ( patra 205-2 ) tadevaM jadhanyapadino manuSyAH, utkRSTapadinastvasaGkhyAtAH / uktaM cAnuyogadvArasUtre - ukosa asaMkhijjA asaMkhijjAhiM usappiNIosappiNIhiM avahIraMti kAlao, khirAoM ukkosapara rUvapakkhittehiM maNUsehiM seDhI avahIrai, asaMkhejjAhiM avasappiNIhiM ussappiNIhiM kAlao, khittao aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppannaM // ( patra 205-2 ) asyeyamakSaragamanikA--utkRSTapade manuSyA asa ye yotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAH / kSetratastvekasmin manuSyarUpe prakSipte manuSyarUpairekA nabhaH pradezazreNirapahriyate / kiyatA kAlena ? ityAha--asaGkhyeyotsarpiNyavasarpiNIbhiH / kiyatA kSetrakhaNDApahAreNa ? ityAha-- "aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppannaM" ti zreNeraGgulapramANe kSetre yaH pradezarAzistasya yat prathamaM vargamUlaM tat tRtIyavargamUlapradezarAzinA guNyate, guNite ca yaH pradezarAzirbhavati tatpramANaM kSetrakhaNDa meMkaikaM rUpamapaharati / ayamarthaH -- iha kilAGgulapramANakSetre namaH pradezarAziH sadbhAkto'saGghayeyacatvAri ca saptaSaSTirbhavanti zatAni koTikoTInAm // catuzcatvAriMzad lakSAH koTInAM sapta eva ca sahasrANi / trINi ca zatAni ca saptatiH koTInAM bhavanti jJAtavyAni // paJcanavatirlakSA ekapaJcAzad bhavanti sahasrANi / SaT SoDazottarANi zatAni eSa SaSTo bhavati vargaH // 1 sattari anuyogadvAra cUrNilaghuvRttyoH // 1 SaT trINi trINi zUnyaM paJcaiva ca nava ca trINi catvAri / paJcaiva trINi naya paJca sapta trINyeva trINyeva // catvAri SaT dve catvAri ekaH paJca dve SaT ekakazca apraiva / dve dve nava saptaiva ca aGkasthAnAni parAmukhAni // 2 ya ThANAiM uvarihuttAI // anuyogadvAracUrNo // 3 jaghanyapade saGkhyAtAH saGkhyAH koTikoTikoTayaH // ka0 22
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA pradezaparimANo'pyasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayaparimANaH kalpyate 256; atra prathama vargamUlaM SoDaza 16, dvitIyaM vargamUlaM catvAri 4, tRtIyaM vargamUlaM dve 2; tatra prathamavargamUlaM SoDazalakSaNaM tRtIyavargamUlena guNitaM jAtA dvAtriMzat 32, evamete namaHpradezAH sadbhAvato'sa yeyA apyasatkalpanayA dvAtriMzatsaGkhyAH parigrAhyAH / tataH zreNemadhyAd yathoktapramANaM dvAtriMzatpradezapramANamityarthaH kSetrakhaNDaM yadyekaikaM manuSyarUpaM krameNa pratisamayamapaharati tadA'saGkhyeyotsarpiNyavasarpiNIbhiH sarvA'pi zreNirapahiyate yadyekaM manuSyarUpaM syAt , tacca nAsti, sarvotkRSTAnAmapi samuditagarbhajasammUrchajamanuSyANAmetAvatAmeva bhAvAt / idamuktaM bhavati-utkRSTapadavartibhirapi sarvataH saptarajjupramANasya ghanIkRtasya lokasyaikaikapradezapatirUpaM zreNimAtramapi aGgulamAtrakSetrapradezarAzisambandhitRtIyavargamUlaguNitaprathamavargamUlapradezapramANairasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayapramANAGgulamAtrakSetrapradezarAzisambandhidvikalakSaNatRtIyavargamUlaguNitaSoDazakalakSaNaprathamavargamUlalabdhadvAtriMzatpradezapramANairAkAzakhaNDairmanuSyarUpasthAnIyairapahiyamANamapi nApahiyate, ekarUpahInatvAt ; yadi punarekaM rUpamanyat syAt tataH sakalA'pi zreNirapahiyeta / kAlatazca pratisamayametAvatpramANairapyAkAzakhaNDairapahriyamANA zreNirasaGkhyAtAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirniHzeSato'pahiyate, kAlataH sakAzAt kSetrasyAtyantasUkSmatvAt / uktaM ca ukkosapae je maNussA havaMti tesu ikkammi maNUsarUve pakkhitte samANe tehiM maNussehiM seDhI avahIrai / tIse ya seDhIe kAlakhittehiM avahAro maggijjai-kAlao tAva asaMkhijAhiM ussappiNIosappiNIhiM, khittao aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapahu~ppannaM / kiM bhaNiyaM hoi ?-- tIse seDhIe aMgulAyae khaMDe jo paesarAsI tassa jaM padamavaggamUlapaesarAsimANaM taM taiyavaggamUlapaesarAsipaDappAie samANe jo paesarAsI havai evaiehiM khaMDehiM avahIramANI avahIramANI jAva niTThAi tAva maNussA vi avahIramANA avahIramANA niTThati / Aha kahamegA seDhI epahamittehiM khaNDehiM avahIramANI avahIramANI asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNIhiM avahIrai ? Ayario Aha-khettassa suhumattaNao / sutte vi jaM bhaNiyaM--- suhumo ya hoi kAlo, tatto suhumayarayaM havai khittaM / aMgulaseDhImitte, osappiNIo asaMkhijjA // ( anu0 cU0 patra 72 ) iti / 1 utkRSTapade ye manuSyA bhavanti teSvekasmin manuSyarUpe prakSipte sati tairmanuSyaiH zreNirapahiyate / tasyAzca zreNeH kAlakSetrAbhyAM apahAro mRgyate-kAlatastAvadasaGkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH, kSetrato'GgulaprathamavargamUlaM tRtIyavargamUlaguNitam / kiM bhaNitaM bhavati ?-tasyAH zreNeraoNlAyate khaNDe yaH pradezarAziH tasya yat prathamavargamUlapradezarAzimAnaM tat tRtIyavargamUlapradezarAziguNite sati yaH pradezarAzirbhavati etAvadbhiH khaNDairapahiyamANA'pahiyamANA yAvannistiSTati tAvad manuSyA api apahiyamANA apahiyamANA nistiSThanti / Aha kathamekA zreNiretAvanmAtraiH khaNDerapahriyamANA apahriyamANA asaGkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyate ? AcArya Aha-kSetrasya sUkSmavAt / sUtre'pi yadbhaNitaM-sUkSmazca bhavati kAlastataH sUkSmatarakaM bhavati kSetram / aGgulazreNimAtre'vasarpiNyo'saGkhyeyAH // 2 jAva anuyogadvAracUrNau // 3 degDappADitaM anuyogadvAracUNau // 4 degDhamaM vaggamUlaM taM taiyavaggamUlapaesarAsiNA paDuppAtijai, paDuppADite samANe jo rAsI havai evaiehiM khaNDehiM sA seDhI ava anuyogadvAracUrNI // 5 gAtheyamAvazyakaniyuktau saptatriMzattamI // For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 171 37] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / ___ ato nirayAdibhyaH sakAzAt stokA narAH, tebhyo nArakA asaGkhyeyaguNAH / yata evamanuyogadvAreSu nArakaparimANamupadarzAte neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA veubviyasarIrA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA, taM jahA-baddhillayA mukillayA ya / tattha NaM je te baddhillayA te NaM asaMkhejjA asaMkhijjAhiM ussappiNiavasappiNIhiM avahIraMti kAlao, khettao asaMkhejjAo seDhIo payarassa asaMkhejjaibhAgo / tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlaM bIyavaggamUlapaDDappannaM, ahava NaM aMgulabiiyavaggamUlaghaNapamANamittAo seDhIo // (patra 199-2) asyeyamakSaragamanikA--nArakANAM baddhAni vaikriyazarIrANyasabeyAni, pratinArakamekaikavaikriyasadbhAvAd nArakANAM cAsaGkhyeyatvAt , tAni ca kAlato'saGkhyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAni / kSetratastu pratarAsaGkhyeyabhAgavaya'saGkhyeyazreNInAM ye pradezAstatsaGkhyAni bhavanti / nanu pratarAsaGkhyeyabhAge'saGkhyeyayojanakoTayo'pi bhavanti tat kimetAvatyapi kSetre yA nabhaHzreNayo bhavanti tA iha gRhyante ? na, ityAha-"tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI" ityAdi / tAsAM zreNInAM viSkambhasUcirvistarazreNirNAyeti zeSaH / kiyatI ? ityAha--"aMgula' ityAdi / aGgulapramANe pratarakSetre yaH zreNirAziH tatra kilAsaGkhyeyAni vargamUlAnyuttiSThanti ataH prathamavargamUlaM dvitIyavargamUlena pratyutpanna-guNitam , tathA ca yAvantyo'tra zreNayo labdhA etAvatpramANazreNInAM viSkambhasUcirbhavati, etAvatyaH zreNayo'tra gRhyanta ityarthaH / idamuktaM bhavati-aGgulapramANe pratarakSetre kilA'satkalpanayA SaTpaJcAzadadhike dve zate zreNInAM bhavataH, tadyathA-256, atra prathama vargamUlaM 16, dvitIyaM 4, caturbhizca SoDaza guNitA jAtA catuHSaSTiH 64, eSA catuHSaSTirapi sadbhAvato'saGkhyeyAH zreNayo mantavyAH, etAvatsaGkhyazreNInAM vistarasUciriha grAhyA / athavA 'Na' iti vAkyAlaGkAre, ayaM dvitIyaH prakAraH prastutArthaviSaye / tathAhi-~"aGgulabiiyavaggamUlaghaNa" ityAdi / aGgulapramANapratarakSetravartizreNirAzeryad dvitIyavargamUlamanantaraM catuSTayarUpaM darzitaM tasya yo ghanazcatuHSaSTilakSaNastatpramANAH zreNayo'tra gRhyanta iti prarUpaNaiva bhidyate'rthatastu sa eva / idamatra tAtparyam-saptarajjapramANasya ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetrapradezarAzigatadvitIyavargamUlaghanapradezarAzipramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANA nArakAH, ataste narebhyo'saGkhyAtaguNA eva // etebhyo'pi devA asaGkhyAtaguNAH / katham ? iti ced ucyate-devA hi bhavanapatyAdibhedena caturdhA, bhavanapatayo'surAdibhedena dazavidhAH / tatrA'surakumArA api tAvad ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetragatapradezarAzisambandhiprathamavargamUlAsaGkhtheyabhAgagatapradezarAzipramANAstAsAM sambandhI yAvAn pradezarAzistAvatsaGkhyAkAH, evaM nAgakumArAdayo'pi drssttvyaaH| tathA saGkhyeyayojanapramANAkAzapradezasUcirUpaiH khaNDairyAvadbhirghanI kRtasya lokasya maNDakAkAraH prataro'pahriyate tAvatpramANA vyantarAH / uktaM ca--- saMkhejajoyaNANaM, sUipaesehi bhAiyaM payaraM / vaMtarasurehiM hIrai, evaM ekkekameeNaM // (paJcasaM0 gA0 48) For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA asyA akSaragamanikA-saGkhtheyayojanapramANA 'sUciH' ekaprAdezikI patistatpradezaiH-saGkhyeyayojanapramANaikaprAdezikapatipradezairiti yAvat bhaktaM prataraM vyantarasurairapahiyate tAvadbhAgalabdharAzipramANA vyantarasurA ityarthaH / iyamatra bhAvanA-saGkhyeyayojanapramANasUcipradezAH kilA'satkalpamayA daza, pratarapradezAzca lakSam , tato dazabhirbhAge hRte labdhAH sahasrA daza etAvanta ityrthH| egham' uktena prakAreNa pratinikAyaM vyantarANAM bhAvanA kAryA / na caivaM sarvasamudAyaparimANamiyamadhyAghAtaprasaGgaH, sUcipramANahetuyojanasaGkhyeyatvasya vaicitryAditi // ___ tathA SaTpaJcAzadadhikazatadvayAGgulapramANairAkAzapradezasUcirUpaiH khaNDairyAvadbhiryathoktakharUpaM prataramapahiyate tAvatpramANA jyotiSkA devAH / uktaM ca chapannadosayaMgulasUipaesehiM bhAiyaM payaraM / joisiehiM hIrai, (paJcasaM0 gA0 49) iti / ata evoktam - "vANamaMtarehito saMkhejaguNA joisiya" ti / tathA vaimAnikadevA dhanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetrapradezarAzisambandhitRtIyavargamUlaghanapramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANAH, ataH sakalabhavanapatyAdisamudAyApekSayA cintyamAnA devA nArakebhyo'saGkhyAtaguNA eva / tebhyo'pi ca devebhyastiryaJco'nantaguNAH, tatrAnantasahayopetasya vanaspatikAyasya sadbhAvAt / uktaM ca--.. eeNsi NaM bhaMte ! neraiyANaM tirikkhajoNiyANaM maNussANaM devANaM siddhANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA! sabathovA maNussA, neraiyA asaMkhejaguNA, devA asaMkhejaguNA, siddhA aNaMtaguNA, tirikkhajoNiyA aNaMtaguNA // (prajJApa0 patra 119-2) tathA thovA narA narehi ya, asaMkhaguNiyA havaMti neraiyA / tatto surA surehi ya, siddhA'NaMtA tao tiriyA // (jIvasa0 gA0 271) iti // 37 // uktaM gatiSvalpabahutvam / sAmpratamindriyadvAre kAyadvAre tadabhidhitsurAha paNa cau ti du egiMdI, thovA tini ahiyA aNaMtaguNA / tasa thova asaMkha'ggI, bhUjalanila ahiya vaNaNaMtA // 38 // paJcendriyAzcaturindriyAdibhyaH stokAH, tebhyazcaturindriyA 'adhikAH' vizeSAdhikAH, tebhyastrIndriyA vizeSAdhikAH, tebhyo dvIndriyA vizeSAdhikAH / tatra ca yadyapi ghanIkRtasya lokasya 1 SaTpaJcAzadadhikadvizatAGgulasUcipradezairbhaktaH prataraH / jyotiSkaiH hiyate // 2 vyantarebhyaH saddhayeyaguNA jyotisskaaH|| 3 eteSAM bhadanta ! nairayikANAM tiryagyonikAnAM manuSyANAM devAnAM siddhAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA manuSyAH, nairayikA asaGkhyeyaguNAH, devA asaGkhyeyaguNAH, siddhA anantaguNAH, tiryagyonikA anantaguNAH // 4 stokA narA narebhyazcAsaGkhyaguNitA bhavanti nairyikaaH| tataH surAH surebhyazca siddhA anntaasttstiyshcH|| For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 173 UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'saGkhyAtayojanakoTIkoTIpramANAkAzapradezasUcigatapradezarAzipramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANA dvIndriyatrIndriyacaturindriyatiryagyonipaJcendriyA avizeSeNa sUtre nirdiSTAH, tathA coktaM tatra yathoktarUpadvIndriyaparimANAbhidhAnAnantaram jaha veiMdiyANaM tahA teiMdiyANaM cauriMdiyANa vi bhANiyavaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANa vi / ( anuyo0 patra 204-1) iti / tathApi sUciparimANahetuyojanagatAsaGkhyAtarUpasaGkhyAyA bahubhedatvAnna yathoktavizeSAdhikatvAbhidhAnavyAghAtaH / ata eva ca hetostiryagyonipaJcendriyeSu dvIndriyAditulyatayA sUtre'bhihiteSvapi tatrApi naranirayadevaprakSepe'pi paJcendriyAzcaturindriyAdibhyaH stokA eva draSTavyAH / yadabhyadhAyi __paMciMdiyA ya thovA, vivajjaeNa viyalA visesahiyA / (jIvasa0 gA0 275) dvIndriyebhyo'pi caikendriyA anantaguNAH, vanaspatikAyajIvarAzeranantAnantatvAt / yaduktamArSe-- eesi NaM bhaMte ! egidiyabeMdiyateiMdiyacauriMdiyapaMciMdiyANa ya kayare kayarehito appA vA bahuA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabatthovA paMciMdiyA, cariMdiyA visesAhiyA, teMdiyA visesAhiyA, beiMdiyA visesAhiyA, egidiyA aNaMtaguNA / (prajJApanApada 3 patra 120-2) "tasa thoba" ityAdi / 'trasAH' dvIndriyAdayaH pUrvanirdiSTasaGkhyAstejaskAyikAdibhyaH stokAH / tebhyastrasebhyo'saGkhyAtaguNAH "aggi" tti agnikAyikAH, teSAM sUkSmabAdarabhedabhinnAnAmasaGkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANatvAt / tebhyaH "bhU" tti pRthivIkAyikA vizeSAdhikAH / tebhyaH "jala" ti apkAyikA vizeSAdhikAH / tebhyaH "anila" tti vAyukAyikA vizeSAdhikAH / yadyapi ca eteSAmapi pRthivIkAyikAdInAmasaGkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANatayA sUtre avizeSeNa nirdezaH kRtaH, tathA coktam - __ jahA puDhavikAiyANaM evaM AukAiyANaM pi| (anu0 patra 202-1) ityaadi| tathApi lokAnAmasaGkhyAtatvasyA'nekabhedabhinnatvAdihaivaM vizeSAdhikatvAbhidhAne'pi na kazcidoSaH / uktaM ca zrIprajJApanAyAm "aiesi NaM bhaMte ! tasakAiyANaM puDhavikAiyANaM AukAiyANaM teukAiyANaM vAukAiyANaM 1 yathA dvIndriyANAM tathA trIndriyANAM caturindriyANAmapi bhaNitavyaM paJcendriyatiryagyonikAnAmapi // 2 paJcendriyAzca stokA viparyayeNa vikalA vizeSAdhikAH // 3 eteSAM bhadanta ! ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyANAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahakA vA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvastokAH paJcendriyAH, caturindriyA vizeSAdhikAH, trIndriyA vizeSAdhikAH, dvIndriyA vizeSAdhikAH, ekendriyA anantaguNAH // 4 yathA pRthvIkAyikAnAmevamakAyikAnAmapi // 5 eteSAM bhadanta ! jasakAyikAnAM pRthvIkAyikAnAmapkAyikAnAM tejaskAyikAnAM vAyukAyikAnAM vanaspatikAyikAnAmakAyikAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahakA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvastokAstrasakAyikAH, tejaskAyikA asaGkhyeyaguNAH, pRthvIkAyikA vizeSAdhikAH, apkAyikA vizeSAdhikAH, vAyukAyikA vizeSAdhikAH, akAyikA anantaguNAH, vanaspatikAyikA anantaguNAH // For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA vaNassaikAiyANaM akAiyANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA tasakAiyA, teukAiyA asaMkhijaguNA, puDhavikAiyA visesAhiyA, AukAiyA visesAhiyA, vAukAiyA visesAhiyA, akAiyA aNaMtaguNA, vaNassaikAiyA aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 122-2) anyatrApyuktam thovA ya tasA tatto, teu asaMkhA tao visesahiyA / kamaso bhUdagavAU, akAyahariyA aNaMtaguNA // (jIvasa0 gA0 276) "akAya" ti siddhAH / tebhyo vAyukAyikebhyaH "vaNa'NaMta" ti vanaspatikAyikA antaguNAH, anantalokAkAzapradezapramANatvAd vanaspatikAyikAnAmiti // 38 // samprati yogeSu vedeSu alpabahutvaM pracikaTayiSurAha maNavayaNakAyajogI, thovA assaMkhaguNa aNaMtaguNA / purisA thovA itthI, saMkhaguNA'NaMtaguNa kIvA // 39 // manoyoginaH stokAH, saMjJipaJcandriyANAmeva manoyogitvAt / tebhyo vAgyogino'saGkhyAtaguNAH, dvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyANAM vAgyoginAM manoyogibhyo'saGkhyAtaguNAnAM tatra prakSepAt / vAgyogibhyo'pi kAyayogino'nantaguNAH, vanampatikAyikAnAmapyanantAnAM tatra prakSepAditi / Aha ca eesi NaM bhaMte ! jIvANaM sajogINaM maNajogINaM vaijogINaM kAyajogINaM ajogINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA maNajogI, vaijogI asaMkhejaguNA, ajogI aNaMtaguNA, kAyajogI aNaMtaguNA, sajogI visesAhiyA / (prajJA0 pada 3 patra 134-1) tathA rUyAdibhyaH puruSAH stokAH / tebhyaH striyaH saGkhyAtaguNAH / uktaM ca tiguNA tirUvaahiyA, tiriyANaM itthiyA muNeyavvA / sattAvIsaguNA puNa, maNuyANaM tadahiyA ceva // battIsaguNA battIsarUvaahiyA u taha ya devANaM / devIo pannatA, jiNehiM jiyarAgadosehiM // (pravaca0 gA0 883-884) strIbhyazca 'klIbAH' napuMsakA anantaguNAH, anantaguNatA ca vanaspatyapekSayA drssttvyaa| uktaM ca 1 stokAzca trasAstatastejaskAyikA asaGkhyeyaguNAstataH vizeSAdhikAH / kramazo bhUdakavAyavo'kAyavanaspatikAyikA anantaguNAH // 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM sayoginAM manoyoginAM vAgyoginAM kAyayoginAmayoginAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvastokA manoyoginaH, vAgyogino'saGkhyeyaguNAH, ayogino'nantaguNAH, kAyayogino'nantaguNAH, sayogino vizeSA. dhikaaH|| 3 triguNAstrirUpAdhikAstirazcAM striyo jJAtavyAH / saptaviMzatiguNAH punarmanujAnAM tadadhikA eva 'saptaviMzatyadhikA evetyarthaH' // dvAtriMzadguNA dvAtriMzadrUpAdhikAstu tathA ca devebhyaH / devyaH prajJaptA jinaarjetraagdossaiH|| For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 39-40] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 175 eesi NaM bhaMte ! jIvANaM saveyagANaM itthIveyagANaM purisaveyagANaM napuMsakaveyagANaM aveyagANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA jIvA purisaveyagA, itthIveyagA saMkhejaguNA, aveyagA aNaMtaguNA, napuMsagaveyagA aNaMtaguNA, saveyagA visesAhiyA // (prajJA0 pada 3 patra 134-2) // 39 // mANI kohI mAI, lohI ahiya maNanANiNo thovaa|| ohi asaMkhA maisuya, ahiya sama asaMkha vibhaMgA // 40 // kaSAyadvAre-sarvastokA mAninaH, mAnapariNAmakAlasya krodhAdipariNAmakAlApekSayA sarvastokatvAt / tebhyaH krodhino vizeSAdhikAH, krodhapariNAmakAlasya mAnapariNAmakAlApekSayA vizeSAdhikatvAt / tebhyo'pi mAyino vizeSAdhikAH, yada bhUyastvena jantUnAM prabhUtakAlaM ca mAyAbahulatvAt / tato'pi lobhino vizeSAdhikAH, sarveSAmapi prAyaH saMsArijIvAnAM sadA parigrahAdyAkAGkSAsadbhAvAt / uktaM ca eesi NaM bhaMte ! jIvANaM sakasAINaM kohakasAINaM mANakasAINaM mAyAkasAINaM lobhakasAINaM akasAINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA jIvA akasAI, mANakasAI aNaMtaguNA, kohakasAI visesAhiyA, mAyAkasAI visesAhiyA, lobhakasAI visesAhiyA, sakasAI visesaahiyaa| (prajJA0 pada 3 patra 135-1) jJAnadvAre--'manojJAninaH' manaHparyAyajJAninaH zeSajJAnyapekSayA stokAH, taddhi garbhajamanuSyANAM tatrApi saMyatAnAmapramattAnAM vividhAmarSoSadhyAdilabdhiyuktAnAmupajAyate / uktaM cataM saMjayassa savvappamAyarahiyassa vivihariddhimao / (vizeSA0 gA0 812) ityAdi / te ca stokA eva, saGkhyAtatvAt / tebhyo'saGkhyeyaguNA avadhijJAninaH, samyagdRSTidevAdInAmapyavadhijJAnabhAjAM tebhyo'saGkhyAtaguNatvAt / tato'vadhijJAnibhyo matijJAnizrutajJAnino vizeSAdhikAH, avadhijJAnarahitasamyagdRSTinaratiryakprakSepAt / etau ca matijJAnizrutajJAninau svasthAne cintyamAnau dvAvapi 'samau' tulyau, matijJAnazrutajJAnayoH parasparamanAntarIyakatvAt / yadAha bhagavAn devardhivAcakaH 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM savedakAnAM strIvedakAnAM puruSavedakAnAM napuMsakavedakAnAmavedakAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvastokA jIvAH puruSavedakAH, strIvedakAH saGkhyeyaguNAH, avedakA anantaguNAH, napuMsakavedakA anantaguNAH, savedakA vishessaadhikaaH|| 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM sakaSAyiNAM krodhakaSAyiNAM mAnakaSAyiNAM mAyAkaSAyiNAM lobhakaSAyiNAM akaSAyiNAM ca katare katarebhyaH alpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gItama! sarvastokA jIvA akaSAyiNaH, mAnakaSAyiNo'nantaguNAH, krodhakaSAyiNo vizeSAdhikAH, mAyAkaSAyiNo vizeSAdhikAH, lobhakaSAyiNo vizeSAdhikAH, sakaSAyiNo vizeSAdhikAH // 3 tatsaMyatasya sarvapramAdarahitasya vividhrddhimtH|| 4 sparaM nAntarIka0 kha0 ga010 ku0|| For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA jaMttha mainANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mainANaM, do vi eyAiM annunnamaNugayAiM / (nandI patra 140-1) iti / tebhyazca matijJAnizrutajJAnibhyo vibhaGgajJAnino'sayAtaguNAH, mithyAdRSTisurAdInAM vibhaGgajJAnavatAM tebhyo'saGkhyAtaguNatvAditi // 40 // _kevaliNo NaMtaguNA, maisuyaannANi gaMtaguNa tullaa| suhumA thovA parihAra saMkha ahakhAya saMkhaguNA // 41 // tebhyazca vibhaGgajJAnibhyaH kevalino'nantaguNAH, siddhAnAM tebhyo'nantaguNatvAt , teSAM ca kevalajJAnayuktatvAt / tebhyo'pi ca kevalajJAnibhyo matyajJAnizrutAjJAnino'nantaguNAH, siddhebhyo'pi vanaspatikAyikAnAmanantaguNatvAt , teSAM ca mithyAdRSTitayA matyajJAnazrutAjJAnayuktatvAt / ete. cobhaye'pi matyajJAnizrutAjJAninaH svasthAne cintyamAnAstulyAH, matyajJAnazrutAjJAnayoH parasparamavinAbhAvitvAt / uktaM ca__ aiesi NaM bhaMte ! jIvANaM AbhiNibohiyanANINaM suyanANINaM ohinANINaM maNapajjavanANINaM kevalanANINaM maiannANINaM suyaannANINaM vibhaMganANINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA. tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA jIvA maNapajjavanANI, ohinANI asaMkhejaguNA, AbhiNibohiyanANI suyanANI do vi tullA visesAhiyA, vibhaMganANI asaMkhijjaguNA, kevalanANI aNaMtaguNA, maiannANI suyaannANI ya do vi tullA aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 137-1) saMyamadvAre-sarvastokAH sUkSmasamparAyasaMyaminaH, zatapRthaktvamAtrasambhavAt / tebhyaH parihAravizuddhikAH saGkhyAtaguNAH, sahasrapRthaktvasambhavAt / tebhyo'pi yathAkhyAtacAritriNaH saGkhyAtaguNAH, koTipRthaktvena prApyamANatvAditi // 41 // cheya samaIya saMkhA, desa asaMkhaguNa gaMtaguNa ajyaa| thova asaMkha du NaMtA, ohi nayaNa kevala acakkhU // 42 // tebhyo yathAkhyAtacAritribhyazchedopasthApanacAritriNaH saGkhyeyaguNAH, koTIzatapRthaktvena labhyamAnatvAt / tebhyo'pi sAmAyikasaMyaminaH saGkhyeyaguNAH, koTIsahasrapRthaktvena prApyamANatvAt / tebhyo'pi dezaviratA asaGkhyAtaguNAH, asaGkhyAtAnAM tirazcAM dezaviratisambhavAt / tebhyo'nantaguNAH 'ayatAH' saMyamahInA AdyaguNasthAnakacatuSTayavartina ityarthaH, mithyAdRzAmanantAnantatvAt / darzanadvAre yathAkramamevaM padaghaTanA--stokA avadhidarzaninaH, suranArakANAM naratirazcAM 1 yatra matijJAnaM tatra zrutajJAnam, yatra zrutajJAnaM tatra matijJAnam , dve api ete anyonyamanugate // 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM AbhinibodhikajJAninAM zrutajJAninAmavadhijJAninAM manaHparyavajJAninAM kevalajJAninAM matyajJAninAM zrutAjJAninAM vibhaGgajJAninAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvastokA jIvA manaHparyavajJAninaH, avadhijJAnino'saGkhyeyaguNAH, AbhinivodhikajJAninaH zrutajJAnino dvaye'pi tulyA vizeSAdhikAH, vibhaGgajJAnino'saGkhyayaguNAH, kevalajJAnino'nantaguNAH, matyajJAninaH zrutAjJAninazca dvaye'pi tulyA anantaguNAH // For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 41-43] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 177 ca keSAJcidavadhidarzanasambhavAt / tebhyazcakSurdarzanino'saGkhyAtaguNAH caturindriyAdInAmapi cakSudarzaninAM tatra prakSepAt / tebhyo'nantaguNAH kevaladarzaninaH, siddhAnAM tebhyo'nantaguNatvAt , teSAM ca kevaladarzanayuktatvAt / tebhyo'pyanantaguNA acakSurdarzaninaH, sarvasaMsArijIvAnAM siddhebhyo'nantaguNatvAt , teSAM ca niyamAdacakSurdarzanopetatvAt / yadAhuH paramamunayaH__ eesi NaM bhaMte ! jIvANaM cakkhudaMsaNINaM acakkhudaMsaNINaM ohidasaNINaM kevaladasaNINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jIvA ohidasaNI, cakkhudasaNI asaMkhijjaguNA, kevaladasaNI aNantaguNA, acakkhudaMsaNI aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 137-2) iti / // 42 // pacchANupuvvi lesA, thovA do saMkha NaMta do ahiyaa| abhaviyara thova NaMtA, sAsaNa thovovasama saMkhA // 43 // leNyAdvAre pazcAnupUrvyA lezyA vAcyAH / tadyathA--zuklalezyA padmalezyA tejolezyA kApotalezyA nIlalezyA kRSNalezyA / tatra stokAH zuklalezyAvantaH, vaimAnikeSveva deveSu lAntakAdiSvanuttarasuraparyavasAneSu keSucideva karmabhUmijeSu manuSyastrIpuMseSu tiryastrIpuMseSu ca keSucit saGkhyAtavarSAyuSkeSu zuklalezyAsambhavAt / tataH saGkhyAtaguNAH padmalezyAvantaH, sanatkumAramAhendrabrahmalokadeveSUktarUpeSu ca manuSyatiryakSu padmalezyAbhAvAt , sanatkumArAdidevAnAM ca lAntakAdidevebhyaH saGkhyeyaguNatvAt / tebhyo'pi tejolezyAvantaH saGkhyeyaguNAH, saudharmezAnAdideveSu keSucicca tiryaGmanuSyeSu tejolezyAsadbhAvAt , teSAM ca sakalapadmalezyAsahitatiryagAdiprANigaNApekSayA saGkhyeyaguNatvAt / tataH kApotalezyAvanto'nantaguNAH, anantakAyikeSvapi kApotalezyAsadbhAvAt / tato'pi vizeSAdhikA nIlalezyAvantaH, nArakAdInAM tallezyAvatAM tatra prakSepAt / tataH kRSNalezyAvanto vizeSAdhikAH, bhUyasAM tallezyAsadbhAvAt / yadabhyadhAyi paramaguruNA-- aiesi NaM bhaMte ! jIvANaM salessANaM kiNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANaM teulessANaM pamhalessANaM sukkalessANaM alessANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA jIvA sukkalessA, pamhalessA saMkhijjaguNA, teulessA saMkhijjaguNA, alessA aNaMtaguNA, kAulessA aNaMtaguNA, nIlalessA visesAhiyA, kiNhalessA visesAhiyA, salessA visesAhiyA / (prajJA0 pada 3 patra 135-1) __ bhavyadvAre-abhavyAH stokAH, teSAM vakSyamANakharUpajaghanyayuktAnantakatulyatvAt / tebhyo 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM cakSurdarzaninAmacakSurdarzaninAmavadhidarzaninAM kevaladarzaninAM ca katare katarebhyaH alpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvA avadhidarzaninaH, cakSudarzanino'saGkhyeyaguNAH, kevaladarzanino'nantaguNAH, acakSurdarzanino'nantaguNAH // 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM salezyAnAM kRSNalezyAnAM nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklalezyAnAM alezyAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvAH zuklalezyAH, padmalezyAH saGkhyeyaguNAH, tejolezyAH saGkhyeyaguNAH, alezyA anantaguNAH, kApotalezyA anantaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, salezyA vishessaadhikaaH|| ka023 For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA bhavyAH-siddhigamanAe anantaguNAH / Aha ca bhagavAnAryazyAmaH eesi NaM bhaMte ! jIvANaM bhavasiddhiyANaM abhavasiddhiyANaM nobhavasiddhiyANaM noabhavasiddhiyANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA abhavasiddhiyA, nobhavasiddhiyA noabhavasiddhiyA aNaMtaguNA, bhavasiddhiyA aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 139-1) samyaktvadvAre-sAkhAdanasamyagdRSTayaH stokAH, aupazamikasamyaktvAt keSAJcideva pracyavamAnAnAM sAkhAdanatvAt / tebhyaH "uvasama" tti aupazamikasamyagdRSTayaH saGkhyAtaguNAH // 43 / / __ mIsA saMkhA veyaga, asaMkhaguNa khaiya miccha du aNaMtA / sanniyara thova NaMtA'NahAra thoveyara asaMkhA // 44 // tebhyazcaupazamikasamyagdRSTibhyo mizrAH asaGkhyAtaguNAH / tebhyaH "veyaga" tti kSAyopazamikasamyagdRSTayo'saGkhyAtaguNAH / tebhyaH kSAyikasamyagdRSTayo'nantaguNAH, kSAyikasamyaktvavatAM siddhAnAmAnantyAt / tebhyo'pi mithyAdRSTayo'nantaguNAH, siddhebhyo'pi vanaspatijIvAnAmanantaguNatvAt , teSAM ca mithyAdRSTitvAditi / saMjJidvAre-saMjJino jIvAH stokAH, devanArakasamanaskapaJcendriyatiryaGnarANAmeva saMjJitvAt / tebhyaH 'itare' asaMjJino'nantaguNAH, vanaspatijIvAnAmanantatvAt / yadAgame nyagAdi eesi NaM bhaMte ! jIvANaM sannINaM asannINaM nosannINaM noasannINa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabatthovA jIvA sannI, nosannInoasannI aNaMtaguNA, asannI aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 139-1) / tathA''hArakadvAre-anAhArakAH stokAH, vigrahagatyApannasamuddhAtakevalibhavasthAyogikevalisiddhAnAmevAnAhArakatvAt / yadAha bhASyasudhAmbhodhiH viggehagaimAvannA, kevaliNo samuhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA // tebhyaH 'itare' AhArakA jIvA asaGkhyAtaguNAH / yadavAci vAcaMyamapravaraiH zrImadAryazyAmapAdaiH eNesi NaM bhaMte ! jIvANaM AhAragANaM aNAhAragANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM bhavasiddhikAnAmabhavasiddhikAnAM nobhavasiddhikAnAM noabhavasiddhikAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama! sarvastokA abhavasiddhikAH, nobhavasiddhikA noabhavasiddhikA anantaguNAH, bhavasiddhikA anantaguNAH // 2degyAno adeg prjnyaapnaayaam|| 3 eteSAM bhadanta! jIvAnAM saMjJinAmasaMjJinA nosaMjJinA noasaMjJinAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahakA vA tulyA yA vizeSAdhikA vA? gautama ! sarvastokA jIvAH saMjJinaH, nosaMjJinoasaMjJino'nantaguNAH, asNjnyino'nntgunnaaH|| 4 nInoasamINaM prjnyaapnaayaam|| 5 vigrahagatyApanAH kevalinaH samuddhatA ayoginazca / siddhAzcAnAhArAH zeSA AhArakA jIvAH // 6 gAtheyaM zrAvakaprazapti-pravacanasAroddhArazrIcandrIyasaGghahaNISu vartate paraM bhASyakAragranthasthA nopalabdhA // 7 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM AhArakANAmanAhArakANAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvA anAhArakAH, AhArakA asngkhyeygunnaaH|| For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44-46] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 179 vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabathovA jIvA aNAhAragA, AhAragA asaMkhijjaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 138-1) . nanu ca siddhebhyo'nantaguNAH saMsArijIvAH te ca prAya AhArakAH tat kathamasaGkhyAtaguNA anAhArakebhya AhArakAH ? iti, naiSa doSaH, yataH pratisamayamekaikasya nigodasyA'saGkhyeyabhAgapramANAvigrahagatyApannA jIvA labhyante, te cAnAhArakAH, tata AhArakajIvAnAmanAhArakajIvApekSayA'saGkhyAtaguNatvameveti // 44 // cintitaM gatyAdimArgaNAsthAneSu svasthAnApekSayA'lpabahutvam / idAnIM guNasthAnakeSu jIvasthAnAni cintayannAha savvajiyaThANa micche, saga sAsaNi paNa apajja snnidurg| samme sannI duviho, sesesuM snnipjtto|| 45 // - sarvANi jIvasthAnAni-caturdazApi mithyAdRSTiguNasthAnake bhavanti, mithyAtvasya sarveSu jIvasthAnakeSu sambhavAt / tathA "saga" ti sapta jIvasthAnAni sAsAdane bhavanti / tadyathA---'paJcAparyAptAH' bAdaraikendriyo'paryAptaH 1 dvIndriyo'paryAptaH 2 trIndriyo'paryAptaH 3 caturindriyo'paryAptaH 4 asaMjJipaJcendriyo'paryAptaH 5 'saMjJidvikam' saMjJI aparyAptaH 6 paryAptaH 7 / aparyAptakAzceha karaNAparyAptakA draSTavyAH, na tu labdhyaparyAptakAH, teSu madhye sAkhAdanasamyaktvasahitasyotpAdAbhAvAt / "samme sannI duviho" tti aviratasamyagdRSTiguNasthAnake saMjJI 'dvividhaH' aparyAptaparyAptarUpo draSTavyaH / ihAparyAptakaH karaNApekSayA jJeyo na tu labdhyapekSayA, labdhyaparyAptamadhye'viratasamyagdRSTerabhAvAt / 'zeSeSu' mizradezaviratyAdiguNasthAnakeSu saMjJI paryApta ityekameva jIvasthAnakam , na zeSANi, teSAM mizrabhAvadezaviratyAdipratipattyabhAvAt / na ca pUrvapratipannamizrabhAvo' nyeSu jIvasthAnakeSu saGkrAman labhyate, "ne sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanAt // 45 // / tadevaM guNasthAnakeSu vyAkhyAtAni jIvasthAnakAni / samprati guNasthAnakeSveva yogAn vyAkhyAnayannAha micchaduga ajai jogAhAraduguNA apuvvapaNage u| maNavaiuralaM saviuvva mIsi saviuvvaduga dese // 46 // mithyAdRSTidvikaM-mithyAdRSTisAkhAdanalakSaNaM tatra 'ayate' aviratasamyagdRSTau cetyevaM guNasthAnakatraye saMjJI paJcendriyo'pi labhyate, tasya ca yathoktA AhArakadvikena--AhArakakAyayogAhArakamizrakAyayogalakSaNena UnAH-rahitAstrayodaza yogAH sambhavanti / yat punarAhArakadvikaM tat caturdazapUrviNa eva / yadabhyadhAyi AhAradurga jAyai caudasapuvissa (paJcasaM0 gA0 12) iti / na ca mithyAdRSTisAsAdanAyatAnAM caturdazapUrvAdhigamasambhava iti / tathA 'apUrvapaJcake' apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohalakSaNe nava yogA bhavanti / tadyathAcaturvidho manoyogaH 4 caturvidho vAmyogaH 4 audArikakAyayogaH 1 iti, na zeSAH, atyantavizuddhatayA teSAM vaikriyAhArakadvikArambhAsambhavAt , tatra sthitAnAM ca khabhAvata eva zreNyArohAbhAvAt / 1 na samyagmithyAdRSTiH kAlaM karoti // 2 AhArakadvikaM jAyate caturdazapUrviNaH // For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shri Kailass 180 devendrasUriviracitakhopajJIkopetaH [gAthA audArikamizramaparyAptAvasthAyAm , kArmaNaM tvapAntarAlagatau / yadvA ubhe api kevalisamuddhAtAvasthAyAm , tataste apyatra guNasthAnakapaJcake na sambhavata iti / tathA ta eva pUrvoktA nava yogAH savaikriyAH santo daza yogAH 'mizre' samyagmithyAdRSTiguNasthAnake bhavanti / tathAhi-caturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikavaikriyalakSaNA daza yogA mizre bhavanti, na zeSAH / tadyathA-AhArakadvikasyA'sambhavaH pUrvAdhigamAsambhavAdeva, kArmaNazarIraM tvapAntarAlagatau sambhavati, asya ca maraNAsambhavenA'pAntarAlagatyasambhavastatastasyApyasambhavaH / ata evaudArikavaikriyamizre api na sambhavataH, tayoraparyAptAvasthAbhAvitvAt / nanu mA bhUd devanArakasambandhi vaikriyamizram , yat punarmanuSyatirazcAM samyagmithyAdRzAM vaikriyalabdhimatAM vaikriyakaraNasambhavena tadArambhakAle vaikriyamizraM bhavati tat kasmAda nAbhyupagamyate ? ucyate-teSAM vaikriyakaraNAsambhavAdanyato vA yataH kutazcit kAraNAt pUrvAcAryernAbhyupagamyate tanna samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt , etacca prAgevoktamiti / tathA ta eva pUrvoktA nava yogAH 'savaikriyadvikAH' vaikriyavaikriyamizrasahitAH santa ekAdaza 'deze' dezavirate bhavanti, ambaDasyeva vaikriyalabdhimato dezaviratasya vaikriyArambhasambhavAditi // 46 / / sAhAraduga pamatte, te viuvAhAramIsa viNu iyare / kammuraladugatAimamaNavayaNa sajogina ajogii||47|| pUrvoktA evaikAdaza yogAzcaturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikavaikriyadvikalakSaNAH 'sAhArakadvikAH' AhArakAhArakamizrasahitAH santastrayodaza yogAH pramatte bhavanti / audArikamizrakAmaNakAyayogAbhAvastu pUrvoktayukterevAvaseya iti / ta eva pUrvoktAstrayodaza yogA vaikriyamizrAhArakamizraM vinA ekAdaza 'itarasmin' apramattaguNasthAnake bhavanti / tathAhi-caturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikavaikriyAhArakalakSaNA ekAdaza yogA apramatte / yattu vaikriyamizramAhArakamizraM ca tanna sambhavati, tad vaikriyasyAhArakasya ca prArambhakAle bhavati, tadAnIM ca labdhyupajIvanAdinautsukyabhAvataH pramAdabhAvaH sambhavatIti / tathaudArikamizramaparyAptAvasthAyAm , kArmaNaM tvapAntarAlagatau / yadvA ubhe api kevalisamuddhAtAvasthAyAm , tataste apyatra guNasthAnake na sambhavata iti / tathA kArmaNam 'audArikadvikam' audArikaudArikamizralakSaNam antyAdimamanasI-satyAsatyAmRSarUpau manoyogau antyAdimavacane-satyAsatyAmRSalakSaNau vAgyogau ceti sapta yogAH sayogikevalino bhavanti, kArmaNaudArikamizre tu samuddhAtAvasthAyAmiti / 'na' naiva paJcadazayogamadhyAdekenApi yogena yuktaH 'ayogI' ayogikevalI bhavati, yogAbhAvanibandhanatvAdayogitvAvasthAyA iti // 47 // uktA guNasthAnakeSu yogAH / adhunaiteSvevopayogAnabhidhAtukAma Aha tianANa dudaMsAimaduge ajai desi naanndNstigN| te mIsi mIsa samaNA, jayAi kevalidugaMtaduge // 48 // 'Adimadvike' mithyAdRSTisAkhAdanalakSaNaprathamadvitIyaguNasthAnakadvaya ityarthaH / "tianANa dudaMsa" tti trayANAmajJAnAnAM samAhArakhyajJAnaM-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnarUpaM, darzanaM doM 1degkamizravai ka0 ga0 gh0|| 2 degbhAdikA ka0 ga0 gh0ng0|| For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 47-49] paDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 181 dvayordarzayoH samAhAro dvidarza-cakSurdarzanAcakSurdarzanarUpamityete paJcopayogA mithyAdRSTisAsAdanayorbhavanti, na zeSAH, samyaktvaviratyabhAvAt / tathA 'ayate' aviratasamyagdRSTau 'deze' dezavirate SaDDupayogA bhavanti / tathAhi-"nANadaMsatigaM" ti trikazabdasya pratyekamabhisambandhAd jJAnatrikaM-matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnarUpaM darzatrikaM-cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanalakSaNamiti, na zeSAH, sarvaviratyabhAvAt / 'te' pUrvoktA jJAnatrikadarzanavikarUpAH SaDDupayogAH 'mizre' samyagmithyAdRSTiguNasthAnake 'mizrAH' ajJAnasahitA draSTavyAH, tasyobhayadRSTipAtitvAt ; kevalaM kadAcit samyaktvabAhulyato jJAnabAhulyam , kadAcicca mithyAtvabAhulyato'jJAnabAhulyam , samakakSatAyAM tUbhayAMzasamateti / asmiMzca guNasthAnake yad avadhidarzanamuktaM tat saiddhAntikamatApekSayA draSTavyamityuktaM prAk / "samaNA jayAi" tti "yamaM uparame" yamanaM yataM-sarvasAvadhavirataM tad vidyate yasya sa yataH-"abhrAdibhyaH" (si0 7-2-46) ityapratyayaH pramattaguNasthAnakavartI sAdhuH, yata AdiryeSAM guNasthAnakAnAM tAni yatAdIni-pramattApramattApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohalakSaNAni sapta guNasthAnakAni teSu pUrvoktA jJAnatrikadarzanatrikAlyAH SaDDupayogAH "samaNa" tti manaHparyAyajJAnasahitAH sapta bhavantIti, na zeSAH, mithyAtvapAtikarmakSayAbhAvAt / 'kevaladvikaM' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNopayogadvayarUpam 'antadvike' sayogikevalyayogikevalilakSaNacaramaguNasthAnakadvaye bhavati, na zeSA daza jJAnadarzanalakSaNAH, taducchedenaiva kevalajJAnakevaladarzanotpatteH, "neTThammi u chAumathie nANe" (A0 ni0 gA0 539) iti vacanAt // 48 // tadevamabhihitA guNasthAnakeSUpayogAH / sAmprataM yadiha prakaraNe sUtrAbhimatamapi kArmagranthikAbhiprAyAnusaraNato nAdhikRtaM taddarzayannAha sAsaNabhAve nANaM, viuvvagAhArage urlmissN| negiMdisu sAsANo, nehAhigayaM suyamayaM pi // 49 // 'sAsAdanabhAve' sAkhAdanasamyagdRSTitve sati jJAnaM bhavati nAjJAnamiti 'zrutamatamapi' siddhAntasammatamapi, tathAhi--- beiMdiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI vi / je nANI te niyamA dunANI, AbhiNibohiyanANI suyanANI / je annANI te vi niyamA duannANI, taM jahA-maiannANI suyaannANI / (bha0 za0 8 u0 2 patra 343-2) __ityAdisUtre dvIndriyAdInAM jJAnitvamabhihitaM tacca sAkhAdanApekSayaiva, na zeSasamyaktvApekSayA, asambhavAt / uktaM ca prajJApanATIkAyAm "beiMdiyassa do nANA kahaM labbhaMti ? bhaNNai-sAsAyaNaM paDucca tassApajjattayassa do nANA labbhaMti ( ) iti / 1degt kasyAcit samyadeg ka0 ga0 gh0|| 2 naSTe tu chAdmasthike jJAne // 3 dvIndriyA bhadanta ! kiM jJAnino'jJAninaH ? gautama ! jJAnino'pyajJAnino'pi / ye jJAninaste niyamAdvijJAninaH, AbhinibodhikajJAninaH shrutjnyaaninH| ye'jJAninaste'pi niyamAd dyajJAninaH, tadyathA-matyajJAninaH zrutAjJAninaH // 4 dvIndriyasya dve jJAne kathaM labhyete? bhaNyate-sAkhAdanaM pratItya tasyAparyAptakasya dve jJAne lbhyete|| For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tataH sAsAdanamAve'pi jJAnaM sUtrasammatameva / taccetthaM sUtrasammatamapi neha prakaraNe'dhikRtam , kintvajJAnameva, karmagranthAbhiprAyasyAnusaraNAt / tadabhiprAyazvAyam-sAkhAdanasya mithyAtvAbhimukhatayA tatsamyaktvasya malImasatvena tannibandhanasya jJAnasyApi malImasatvAdajJAnarUpateti / . tathA sUtre vaikriye AhArake cArabhyamANe tena prArabhyamANena sahaudArikasyApi mizrIbhavanAd audArikamizramuktamiti / tathA cAha prajJApanATIkAkAra: yadA punaraudArikazarIrI vaikriyalabdhisampanno manuSyaH paJcendriyatiryagyoniko vA paryAptavAdaravAyukAyiko vA vaikriyaM karoti tadaudArikazarIrayoga eva vartamAnaH pradezAn vikSipya vaikriyazarIrayogyAn pudgalAnAdAya yAvad vaikriyazarIraparyAptyA paryAptiM na gacchati tAvad vaikriyeNa mizratA, vyapadezazca audArikasya pradhAnatvAt ( pada 16 patra 319-1) / evamAhArakeNApi saha mizratA draSTavyA, AhArayati caitenaiveti tasyaiva vyapadeza iti / parityAgakAle vaikriyasyAhArakasya ca yathAkramaM vaikriyamizramAhArakamizraM ca / uktaM ca zrIprajJApanATIkAyAm [yadA AhArakazarIrI bhUtvA kRtakAryaH punarapyaudArikaM gRhNAti tadA''hArakasya pradhAnatvAdaudArikapradezaM prati vyApArAbhAvAnna parityajati yAvat sarvathaivAhArakaM tAvadaudArikeNa mizrateti AhArakamizrazarIrakAyaprayoga iti / taJcaivaM vaikriyAhArakArambhakAle audArikamizraM sUtre'bhihitamapi neha prakaraNe'dhikRtaM kArmagranthikaiH, guNavizeSapratyayasamutthalabdhivizeSakAraNatayA prArambhakAle parityAgakAle ca vaikriyasyAhArakasya ca prAdhAnyavivakSaNena vaikriyamizrasyA''hArakamizrasya caivAbhidhAnAt , tadabhiprAyasya cehAnusaraNAt / tathA naikendriyeSu "sAsANo" ti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH, sAsAdanabhAvaH sUtre mataH, anyathA dvIndriyAdInAmivaikendriyANAmapi jJAnitvamucyeta, na cocyate, kiM tu vizeSataH pratiSidhyate / tathAhi egidiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! no nANI niyamA annANI (bha0 za0 8 u0 2 patra 345-2) iti / . sa cetthaM sAsAdanabhAvapratiSedhaH sUtre mato'pi kenacit kAraNena kArmagranthikai bhyupagamyata itIhApi prakaraNe nAdhikriyate, tadabhiprAyasyaiveha prAyo'nusaraNAditi / "nehAhigayaM suyamayaM pi" ityetad vibhaktipariNAmena pratipadaM sambandhanIyam , tathaiva sambandhitamiti // 49 // adhunA guNasthAnakeSveva lezyA abhidhitsurAha__ chasu savvA teutigaM, igi chasu sukkA ajogi allesA / baMdhassa micchaaviraikasAyajoga tti cau heU // 50 // 'ghaTsu' mithyAdRSTisAsAdanamizrAviratadezaviratapramattalakSaNeSu guNasthAnakeSu 'sarvAH' SaDapi kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklalezyA bhavanti / "teutigaM igi" tti 'ekasmin' apramattaguNasthAnake 'tejastrikaM' tejaHpadmazuklalezyAtrayaM bhavati, na punarAdhaM lezyAtrayamityarthAllabdham / 'SaTsu' 1 ekendriyA bhadanta ! kiM jJAnino'jJAninaH? gautama! no jJAnino niyamAdajJAninaH // For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50-52] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 183 apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNeSu guNasthAnakeSu zuklalezyA bhavati na zeSAH paJca / 'ayoginaH' ayogikevalinaH 'alezyAH' apagatalezyAH / iha lezyAnAM pratyekamasaGkhyeyAni lokAkAzapradezapramANAni adhyavasAyasthAnAni, tato mandAdhyavasAyasthAnApekSayA zuklalezyAdInAmapi mithyAdRSTyAdau, kRSNalezyAdInAmapi pramattaguNasthAnake'pi sambhavo na virudhyata iti // tadevamuktA guNasthAnakeSu lezyAH / samprati bandhahetavo vaktumavasaraprAptAH, te ca mUlabhedatazcatvAra uttarabhedatazca saptapaJcAzat , tAnubhayathA'pi pracikaTayiSurAha- "baMdhassa miccha" ityAdi, 'bandhasya' jJAnAvaraNAdikarmabandhasya mUlahetavazcatvAraH 'iti' amunA prakAreNa bhavanti / kena prakAreNa ? ityAha-'mithyAtvAviratikaSAyayogAH' tatra mithyAtvaM-viparItAvabodhakhabhAvam , aviratiH-sAvadyayogebhyo nivRttyabhAvaH, kaSAyayogAH-prAmirUpitazabdArthAH / nanvanyatra pramAdo'pi bandhaheturabhidhIyate, yadavAdi mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH / (tattvA0 a0 8 sU0 1) iti sa kathamiha noktaH ? ucyate-madyaviSayarUpasya tasyAviratAvevAntarbhAvo vivakSitaH / kaSAyAzca pRthagevoktAH, vaikriyArambhAdisambhavI tu yogagrahaNenaiva gRhIta ityadoSa iti // 50 // __ uktAzcatvAro mUlahetavaH / idAnImuttarabhedAn pracikaTayiSuH prathamaM mithyAtvasyAviratezcotaramedAnAha abhigahiyamaNabhigahiyA''bhinivesiya saMsaiyamaNAbhogaM / paNa miccha bAra avirai, maNakaraNAniyama chajiyavaho // 51 // __ abhigraheNa-idameva darzanaM zobhanaM nAnyad ityevaMrUpeNa kudarzanaviSayeNa nivRttamAbhigrahikam , yadvazAd boTikAdikudarzanAnAmanyatamaM gRhNAti / tadviparItamanAbhigrahikam , yadvazAt sarvANyapi darzanAni zobhanAnItyevamISanmAdhyasthyamupajAyate / 'AbhinivezikaM' yad abhinivezena nivRttam , yathA goSThAmAhilAdInAm / 'sAMzayikaM' yat saMzayena nirvRttam , yadvazAd bhagavadarhadupadiSTeSvapi jIvAjIvAditattveSu saMzaya upajAyate, yathA- na jAne kimidaM bhagavaduktaM dharmAstikAyAdi satyam ? utAnyathA ? iti / 'anAbhoga' yad anAbhogena nirvRttam , taccaikendriyAdInAmiti / "paNa miccha" tti paJcaprakAraM mithyAtvaM bhavatIti / dvAdazaprakArA'viratiH, katham ? ityAha-manaHkhAntaM, karaNAni-indriyANi paJca teSAM svasvaviSaye pravartamAnAnAmaniyamaH-aniyantraNam , tathA SaNNAM-pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasarUpANAM jIvAnAM vadhaH-hiMseti // 51 // abhihitA mithyAtvAviratyuttarabandhahetavaH / samprati kaSAyayogottarabandhahetUnAha nava sola kasAyA panara joga iya uttarA u sgvnnaa| igacaupaNatiguNesuM, cautiduigapaJcao baMdho // 52 // strIvedapuruSavedanapuMsakavedahAsyaratyaratizokabhayajugupsArUpA nava nokaSAyAH, te ca kaSAyasahacaritatvAd upacAreNeha kaSAyA ityuktAH / SoDaza kaSAyAH' anantAnubandhikrodhAdayaH / nokaSAyakaSAyakharUpaM ca savistaraM khopajJakarmavipAkaTIkAyAM nirUpitamiti tata evAvadhAraNIyam / For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA 'paJcadaza yogAH' atraiva vyAkhyAtakharUpAH / 'iti' amunA pradarzitaprakAreNa paJcadvAdazapaJcaviMzatipaJcadazalakSaNena saptapaJcAzat punaruttarabhedA bandhasya bhavantIti // pradArzatA bandhasya mUlahetavazcatvAra uttare saptapaJcAzatsaGkhyAH / adhunA bandhasya mUlahetUn guNasthAnakeSu cintayannAha-"igacaupaNatiguNesuM" ityAdi / ihaivaM padaghaTanA-'ekasmin' mithyAdRSTilakSaNe guNasthAnake catvAraH-mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNAH pratyayAH-hetavo yasya sa catuHpratyayo bandho bhavati / ayamarthaH-mithyAtvAdibhizcaturbhiH pratyaurmithyAdRSTiguNasthAnakavartI janturjJAnAvaraNAdikarma badhnAti / tathA 'caturyu' guNasthAnakeSu sAsvAdanamizrAviratadezaviratalakSaNeSu trayaH-mithyAtvavivarjitA aviratikaSAyayogalakSaNAH pratyayA yasya sa tripratyayo bandho bhavatIti / ayamarthaH-sAkhAdanAdayazcatvAro mithyAtvodayAbhAvAt tadva stribhiH pratyayaiH karma badhnanti / dezavirataguNasthAnake yadyapi dezataH sthUlaprANAtipAtaviSayA viratirasti tathApi sA'lpatvAd neha vivakSitA, viratizabdena iha sarvaviratereva vivakSitatvAditi / tathA 'paJcasu' guNasthAnakeSu pramattApramattApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyalakSaNeSu dvau pratyayau-kaSAyayogAbhikhyau yasya sa dvipratyayo bandho bhavati / idamuktaM bhavati-mithyAtvAviratipratyayadvayasya eteSvabhAvAt zeSeNa kaSAyayogapratyayadvayenA'mI pramattAdayaH karma badhnantIti / tathA 'triSu' upazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNeSu guNasthAnakeSu eka eva mithyAtvAviratikaSAyAbhAvAd yogalakSaNaH pratyayo yasya sa ekapratyayo bhavati / ayogikevalI bhagavAn sarvathA'pyabandhaka iti // 52 // bhAvitA mUlabandhahetavo guNasthAnakeSu / sampratyetAneva mUlabandhahetUn vineyavargAnugrahArthamuttaraprakRtIrAzritya cintayannAha caumicchamicchaaviraipaccaiyA saaysolpnntiisaa| joga viNu tipaccaiyA''hAragajiNavaja sesAo / / 53 // pratyayazabdasya pratyekaM sambandhAt catuHpratyayikA sAtalakSaNA prakRtiH / mithyAtvapratyayikAH SoDaza prakRtayaH / mithyAtvAviratipratyayikAH paJcatriMzat prakRtayaH / yogaM vinA 'tripratyayikAH' mithyAtvAviratikaSAyapratyayikA AhArakadvikajinavarjAH zeSAH prakRtaya iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-sAtalakSaNA prakRtizcatvAraH pratyayA mithyAtvAviratikaSAyayogA yasyAH sA catuHpratyayikA, "ato'nekakharAd' (si0 7-2-6) itIkapratyayaH, mithyAtvAdibhizcaturbhirapi pratyayaiH sAtaM badhyata ityarthaH / tathAhi-sAtaM mithyAdRSTau badhyata iti mithyAtvapratyayam , zeSA apyaviratyAdayastrayaH pratyayAH santi, kevalaM mithyAtvasya eveha prAdhAnyena vivakSitatvAt te tadantargatatvenaiva vivakSitAH, evamuttaratrApi / tadeva mithyAtvAbhAve'pyaviratimatsu sAkhAdanAdiSu badhyata ityaviratipratyayam / tadeva kaSAyayogavatsu pramattAdiSu sUkSmasamparAyAvasAneSu badhyata iti kaSAyapratyayam , yogapratyayastu pUrvavat tadantargato vivakSyate / tadevopazAntAdiSu kevalayogavatsu mithyAtvAviratikaSAyAbhAve'pi badhyata iti yogapratyayamiti / evaM sAtalakSaNA prakRtizcatuHpratyayikA / tathA mithyAtvapratyayikAH SoDaza prakRtayaH / iha yAsAM karmastave"narayatiga 3 jAi 4 thAvaracau 4 huMDA1''yava 1 chivaTTha 1 napu 1 micchaM 1 / solaMto" For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 53-55] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 185 ( gA0 4 ) iti gAthAvayavena nArakatrikAdiSoDazaprakRtInAM mithyAdRSTAvanta uktaratA mithyAtvapratyayAH bhavantItyarthaH / tadbhAve badhyante tadabhAve tUttaratra sAkhAdanAdiSu na badhyanta ityanvayavyatirekAbhyAM mithyAtvamevAsAM pradhAnaM kAraNam, zeSapratyayatrayaM tu gauNamiti / tathA mithyAtvAviratipratyayikAH paJcatriMzat prakRtayaH, tathAhi -- " sAsaNi tiri 3 thINa 3 duhaga 3 tigaM // aNa 4 majjhAgi 4 saMghayaNacau 4 ni 1 ujjoya 1 kukhagai 1 tthi 1 tti / " ( karmasta 0 gA0 4 - 5 ) iti sUtrAvayavena tiryatrikaprabhRtipaJcaviMzatiprakRtInAM sAkhAdane bandhavyavaccheda uktaH, tathA -- " vaira 1 naratiya 3 biyakasAyA 4 / uraladugaMto 2" ( karmasta0 gA0 6 ) iti sUtrAvayavena vajrarSabhanArAcAdInAM dazAnAM prakRtInAM dezavirate bandhavyavaccheda uktaH, evaM ca paJcaviMzaterdazAnAM ca mIlane paJcatriMzat prakRtayo mithyAtvAviratipratyayikA etAH zeSapratyayadvayaM tu gauNam, tadbhAve'pyuttaratra tadbandhAbhAvAditi bhAvaH / bhaNitazeSA AhArakadvikatIrtha karanAmavarjAH sarvA api prakRtayo yogavarjatripratyayikA bhavanti, mithyAdRyavirateSu sakAyeSu ca sarveSu sUkSmasamparAyAvasAneSu yathAsambhavaM badhyanta iti mithyAtvAviratikaSAyalakSaNapratyayatraya nibandhanA bhavantItyarthaH / upazAntamohAdiSu kevalayogavatsu yogasadbhAve'pyetAsAM bandho nAstIti yogapratyayavarjanam, anvayavyatirekasamadhigamyatvAt kAryakAraNabhAvasyeti hRdayam / AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNAhArakadvikatIrthakaranAmnostu pratyayaH " sammattaguNanimittaM, titthayaraM saMjameNa AhAraM / " ( bRhacchata0 gA0 45 ) iti vacanAt saMyamaH samyaktvaM cAbhihita itIha tadvarjanamiti // 53 // uktaM prAsaGgikam / idAnImuttarabandhabhedAn guNasthAnakeSu cintayannAha - paNapanna panna tiyachahiya catta guNacatta chacaudugavIsA / solasa dasa nava nava satta heuNo na u ajogimmi // 54 // mithyAdRSTau paJcapaJcAzad bandhahetavaH 1 / sAsAdane paJcAzad bandhahetavaH 2 / cattazabdasya pratyekaM sambandhAt tryadhikacatvAriMzadityarthaH, bandhahetavo mizraguNasthAnake 3 / SaDadhikacatvAriMzad bandhahetavo'viratiguNa sthAnake 4 / ekonacatvAriMzad bandhahetavo dezavirataguNasthAnake 5 / viMzatizabdasya pratyekaM sambandhAt SaDviMzatirbandhahetavaH pramattaguNasthAne 6 / caturviMzatirbandhahetavospramattaguNasthAnake 7 / dvAviMzatirbandhahetavo'pUrvakaraNe 8 / SoDaza bandhahetavo'nivRttibAdare 9 / daza bandhahetavaH sUkSmasamparAye 10 / nava bandhahetava upazAntamohe 11 / nava bandhahetavaH kSINamohe 12 / sapta bandhahetavaH sayogikevaliguNasthAne 13 / 'na tu' naivAyoginye kospi bandhaheturasti, bandhAbhAvAdeveti // 54 // athAmUneva bandhahetUn bhAvayannAha - ---------- paNapanna micchi hAragadugUNa sAsANi panna miccha viNA / missadugakammaaNa viNu ticatta mIse aha chacattA // 55 // mithyAdRSTau AhArakAhAraqamizralakSaNadvikonAH paJcapaJcAzad bandhahetavo bhavanti, AhArakadvikavarjanaM tu "saMyamavatAM tadudayo nAnyasya" iti vacanAt / sAkhAdane midhyAtvapaJcakena vinA paJcAzad bandhahetavo bhavanti, pUrvoktAyAH paJcapaJcAzato mithyAtvapaJcake'panIte paJcAzad bandhahe - 1 samyaktvaguNanimittaM tIrthakaraM saMyamenAhArakam // ka0 24 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA tavaH sAsAdane draSTavyAH / mizre tricatvAriMzad bandhahetavo bhavanti, katham : ityAha- 'mizra - dvikam' audArikamizravaikriyamizralakSaNaM "kamma" tti kArmaNazarIraM "aNa" ti anantAnubandhinastairvinA / iyamatra bhAvanA -- "na sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanAt samyagmithyAdRSTeH paralokagamanAbhAvAd audArikamizravaikriyamizradvikaM kArmaNaM ca na sambhavati, anantAnubandhyudayasya cAsya niSiddhatvAd anantAnubandhicatuSTayaM ca nAsti, ata eteSu saptasu pUrvoktAyAH paJcA - zato'panIteSu zeSAstricatvAriMzad bandhahetavo mizre bhavanti / 'atha' anantaraM SaTcatvAriMzad vo bhavanti // 55 // sadu missakamma ajae, aviraikammuralamIsa bikasAe / muttu guNacatta dese, chavIsa sAhAradu pamatte // 56 // ka : ityAha-- 'ayate' avirate, katham ityAha-- " sadumissakamma" tti dvayormizrayoH samAhAro dvimizram, dvimizraM ca kArmaNaM ca dvimizrakArmaNam, saha dvimizrakArmaNena vartate yA tricatvAriMzat / iyamatra bhAvanA aviratasamyagdRSTeH paralokagamanasambhavAt pUrvApanItamaudArikamizravaikriyamizralakSaNaM dvikaM kArmaNaM ca pUrvoktAyAM tricatvAriMzati punaH prakSipyate tato'virate SaTcatvAriMzad bandhahetavo bhavanti / tathA 'deze' dezavirate ekonacatvAriMzad bandhahetavo bhavanti, katham ? ityAha- aviratiH - sAsaMyamarUpA kArmaNam audArikamizra dvitIyakaSAyAn- apratyAkhyAnAvaraNAn muktvA zeSA ekonacatvAriMzaditi / atrAyamAzayaH - vigrahagatAvaparyApta kAvasthAyAM ca dezaviraterabhAvAt kArmaNaudArikamizradvayaM na sambhavati, trasAsaMyamAd viratatvAt sAviratirna jAghaTIti / nanu trasAsaMyamAt saGkalpajAd evAsau virato na tvArambhajAdapi tat kathamasau trasAviratiH sarvA'pyapanIyate ?, satyam, kintu gRhiNAmazakyaparihAratvena satyapyArambhajA trasAviratirna vivakSitetyadoSaH / etacca bRhacchata kabRhaccUrNimanusRtya likhitamiti na khamanISikA paribhAvanIyA / tathA'pratyAkhyAnAvaraNodayasyA'sya niSiddhatvAd ityapratyAkhyAna varaNacatuSTayaM na ghaTAM prAJcati / tata ete sapta pUrvoktAyAH SaTcatvAriMzato'panIyante tata ekonacatvAriMzad bandhahetavaH zeSA dezavirate bhavanti / tathA SaDviMzatirbandhahetavaH pramatte bhavanti / "sAhAradu" tti saha AhAradvikenaAhArakAhArakamizralakSaNena vartata iti sAhArakadvikA // 56 // avira igAra tikasAyavajja apamatti mIsadugarahiyA / cauvIsa aputrve puNa, duvIsa aviugviyAhArA // 57 // trasAviraterdezavirate'panayanAt zeSA ekAdazAvirataya iha gRhyante, tRtIyAH kaSAyAstrikaSAyAH-pratyAkhyAnAvaraNAstadvajaH - tadvirahitA sAhArakadvikA ca saiva ekonacatvAriMzat SaDviMza - tirbhavati / idamatra hRdayam -- pramattaguNasthAna ekAdazadhA aviratiH pratyAkhyAnAvaraNacatuSTayaM ca na sambhavati, AhArakadvikaM ca sambhavati, tataH pUrvoktAyA ekonacatvAriMzataH paJcadazake'panIte dvike ca tatra prakSipte SaDviMzatirbandhahetavaH pramatte bhavantIti / tathA apramattasya labdhyanupajI - banenA''hArakami zravaikriyamizralakSaNamizradvikarahitA saiva SaDaMzatizcaturviMzatirbandhahetavo'pramatte For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56-59] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 187 bhavanti / 'apUrve' apUrvakaraNe punaH saiva caturviMzatikriyAhArakarahitA dvAviMzatibandhahetavo bhavantIti // 57 // achahAsa sola bAyari, suhume dasa veyasaMjalaNati viNA / khINuvasaMti alobhA, sajogi puvvutta saga jogA // 58 // ete ca pUrvoktA dvAviMzatirbandhahetavaH 'achahAsAH' hAsyaratyaratizokabhayajugupsAlakSaNahAsyaSaTkarahitAH SoDaza bandhahetavaH "bAyari" tti anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnake bhavanti, hAsyAdiSaTkasyApUrvakaraNaguNasthAnaka eva vyavacchinnatvAditi bhAvaH / tathA ta eva SoDaza trikazabdasya pratyekaM sambandhAd vedatrikaM-strIpuMnapuMsakalakSaNaM sajvalanatrikaM-saJjvalanakrodhamAnamAyArUpaM tena vinA daza bandhahetavaH sUkSmasamparAye bhavanti, vedatrayasya saGgvalanakodhamAnamAyAtrikasya cAnivRttibAdarasamparAyaguNasthAnaka eva vyavacchinnatvAt / ta eva daza 'alobhAH' lobharahitAH santo nava bandhahetavaH kSINamohe upazAntamohe ca bhavanti, manoyogacatuSkavAgyogacatuSkaudArikakAyayogalakSaNA nava bandhahetava upazAntamohe kSINamohe ca prApyante, na tu lobhaH, tasya sUkSmasamparAya eva vyavacchinnatvAt / sayogikevalini pUrvoktAH sapta yogAH, tathAhi-audArikamaudArikamizraM kArmaNaM prathamAntimau manoyogau prathamAntimau vAgyogau ceti / tatraudArika sayogyavasthAyAm audArikamizrakArmaNakAyayogau samuddhAtAvasthAyAmeva veditavyau / mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu // (prazama0 kA0 276 ) __ kArmaNazarIrayogI, caturthake paJcame tRtIye ca / (prazama0 kA0 277) iti / - prathamAntimamanoyogI bhagavato'nuttarasurAdibhirmanasA pRSTasya manasaiva dezanAt , prathamAntimavAgyogau tu dezanAdikAle / ayogikevalini na kazcid bandhahetuH, yogasyApi vyavacchinnatvAt // 58 // uktA guNasthAnakeSu bandhahetavaH / samprati guNasthAnakeSveva bandhaM nirUpayannAha apamattaMtA sattaTTa mIsaappuvvabAyarA stt| baMdhai cha ssuhumo egamuvarimA'baMdhagA'jogI // 59 // mithyAdRSTiprabhRtayo'pramattAntAH saptASTau vA karmANi baghnanti, AyurbandhakAle'STau zeSakAlaM tu sapta / "mIsaappubabAyarA" iti mizrApUrvakaraNAnivRttibAdarAH saptaiva badhnanti, teSAmAyurvandhAbhAvAt / tatra mizrasya tathAsvAbhAvyAd itarayoH punarativizuddhatvAd Ayurbandhasya ca gholanApariNAmanibandhanatvAt / "cha ssuhumu" tti sUkSmasamparAyo mohanIyAyurvarjAni SaT karmANi badhnAti, mohanIyabandhasya bAdarakaSAyodayanimittatvAt , tasya ca tadabhAvAt , AyubendhAbhAvastvativizuddhatvAdavaseyaH / "egamuvarima" tti 'ekaM' sAtadevanIyaM karma 'uparitanAH' sUkSmasamparAyAd upariSTAdvartina upazAntamohakSINamohasayogikevalino badhnanti, na zeSakarmANi, tabandhahetutvAbhAvAt / 'abandhakaH' sarvakarmaprapaJcabandharahitaH 'ayogI' caramaguNasthAnakavartI, sarvabandhahetutvAbhAvAditi // 59 // uktA guNasthAnakeSu bandhasthAnayojanA / sAmprataM guNasthAnakeSvevodayasattAsthAnayojanAM nirUpayannAha 1 sayogyavasthA ka0 kha0 ga0 gh030|| For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA AsuhumaM saMtudae, aha vi moha viNu satta khINammi / cau carimaduge aha u, saMte uvasaMti sattudae // 6 // sUkSmasamparAyaguNasthAnakamabhivyApya sattAyAmudaye cASTAvapi karmaprakRtayo bhavanti / ayamarthaH-mithyAdRSTiguNasthAnakamArabhya sUkSmasamparAyaM yAvat sattAyAmudaye cASTAvapi karmANi prApyante / 'mohaM vinA' mohanIyaM varjayitvA sapta karmaprakRtayo bhavanti 'kSINe' kSINamohaguNasthAnake, sattAyAmudaye ca mohanIyasya kSINatvAt / "cau carimaduge" tti 'caramadvike' sayogyayogikevaliguNasthAnadvaye sattAyAmudaye ca catasro'ghAtikarmaprakRtayo bhavanti, tatra ghAtikarmacatuSTayasya kSINatvAta / "aTTa u saMte uvasaMti sattudae" ti tuzabdasya vyavahitasambandhAda upazAntamohaguNasthAnake punaraSTAvapi karmaprakRtayaH sattAyAM prApyante, saptodaye mohanIyodayAbhAvAditi bhAvaH // 60 // uktA sattodayasthAnayojanA / sAmpratamudIraNAsthAnAni guNasthAnakeSu nirUpayiSurAha uiraMti pamattaMtA, sagaha mIsaha veyaAu viNA / chaga apamattAi tao, cha paMca suhumo paNuvasaMto // 61 // mithyAdRSTiprabhRtayaH pramattAntA yAvad adyApyanubhUyamAnabhavAyurAvalikAzeSaM na bhavati tAvat sarve'pyamI nirantaramaSTAvapi karmANyudIrayanti / AvalikAvazeSe punaranubhUyamAne bhavAyuSi saptaiva,, AvalikAvazeSasya karmaNa udIraNAyA abhAvAt , tathAsvAbhAvyAt / "mIsaTTa" ti samyagmithyAdRSTiH punaraSTAveva karmANyudIrayati, na tu kadAcanApi sapta, samyagmithyAdRSTiguNasthAnake vartamAnasya sata AyuSa AvalikAvazeSatvAbhAvAt / sa hyantarmuhUrtAvazeSAyuSka eva tadbhAvaM parityajya samyaktvaM mithyAtvaM vA niyamAt pratipadyata iti / 'apramattAdayastrayaH' apramattApUrvakaraNAnivRttibAdaralakSaNA 'vedyAyurvinA' vedanIyAyuSI antareNa SaT karmANi udIrayanti, teSAmativizuddhatayA vedanIyAyuSorudIraNAyogyAdhyavasAyasthAnAbhAvAt / "cha paMca suhumo" ti [ 'sUkSmaH' sUkSmasamparAyaH SaT paJca vA karmANyudIrayati / ] tatra SaD anantaroktAni, tAni ca tAvad udIrayati yAvad mohanIyamAvalikAvazeSaM na bhavati / AvalikAvazeSe ca mohanIye tasyApyudIraNAyA abhAvAt zeSANi paJca karmANyudIrayati / "paNuvasaMtu" tti upazAntamohaH paJca karmANyudIrayati na vedanIyAyurmohanIyakarmANi, tatra vedanIyAyuSoH kAraNaM prAgevoktam , mohanIyaM tUdayAbhAvAd nodIryate, "vedyamAnamevodIryate" iti vacanAditi // 61 // paNa do khINa du jogI NudIragu ajogi theva uvsNtaa| saMkhaguNa khINa suhumA, niyahiappuvva sama ahiyA // 62 // kSINamoho'nantaroktAni paJca karmANyudIrayati / tAni ca tAvad udIrayati yAvad jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANyAvalikApraviSTAni na bhavanti, AvalikApraviSTeSu tu teSu teSAmapyudIraNAyA abhAvAt / dve eva nAmagotralakSaNe karmaNI udIrayati / "du jogi' tti dve karmaNI nAmagotrAkhye yogA nAma-manovAkkAyarUpA vidyante yasya sa yogI-sayogikevalI udIrayati, na zeSANi / ghAtikarmacatuSTayaM tu mUlata eva kSINamiti na tasyodIraNAsambhavaH, vedanIyAyuSo For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60-64] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / stUdIraNA pUrvoktakAraNAdeva na bhavati / "NudIragu ajogi" tti ayogikevalI na kasyApi karmaNa udIrakaH, yogasavyapekSatvAd udIraNAyAH, tasya ca yogAbhAvAditi // uktA guNasthAnakeSUdIraNAsthAnayojanA / samprati guNasthAnakeSveva vartamAnAnAM jantUnAmalpatvabahutvamAha--"theva uvasaMta" ti stokAH 'upazAntAH' upazAntamohaguNasthAnavartino jIvAH, yataste pratipadyamAnakA utkarSato'pi catuHpaJcAzatpramANA eva prApyanta iti / tebhyaH sakAzAt kSINamohAH saGkhyeyaguNAH, yataste pratipadyamAnakA ekasmin samaye'STottarazatapramANA api lbhynte| etaccotkRSTapadApekSayoktam anyathA kadAcid viparyayo'pi draSTavyaH-stokAH kSINamohAH, bahavastu tebhya upazAntamohAH / tathA tebhyaH kSINamohebhyaH sakAzAt sUkSmasamparAyAnivRttibAdarApUrvakaraNA vizeSAdhikAH / svasthAne punarete cintyamAnAstrayo'pi 'samAH' tulyA iti // 62 // jogi apamatta iyare, saMkhaguNA dessaasnnaamiisaa|| __ aviraya ajogimicchA, asaMkha cauro duve NaMtA // 63 // tebhyaH sUkSmAdibhyaH sayogikevalinaH saGkhyAtaguNAH, teSAM koTIpRthaktvena labhyamAnatvAt / tebhyo'pramattAH saGkhyeyaguNAH, koTIsahasrapRthaktvena prApyamANatvAt / tebhyaH "iyare" tti apramattapratiyoginaH pramattAH saGkhyeyaguNAH / pramAdabhAvo hi bahUnAM bahukAlaM ca labhyate viparyayeNa tvapramAda iti na yathoktasaGkhyAvyAghAtaH / "desa" ityAdi dezaviratasAkhAdanamizrAviratalakSaNAzcatvAro yathottaramasaGkhyeyaguNAH / ayogimithyAdRSTilakSaNau ca dvau yathottaramanantaguNau / tatra pramattebhyo dezaviratA asaGkhyeyaguNAH, tirazcAmapyasaGkhyAtAnAM dezaviratibhAvAt / sAkhAdanAstu kadAcit sarvathaiva na bhavanti, yadA bhavanti tadA jaghanyenaiko dvau vA, utkarSatastu dezaviratebhyo'pyasaGkhyeyaguNAH / tebhyo'pi mizrA asaGkhyeyaguNAH, sAkhAdanAddhAyA utkarSato'pi SaDAvalikAmAtratayA stokatvAt , mizrAddhAyAH punarantarmuhUrtapramANatayA prabhUtatvAt / tebhyo'pyasaGkhyeyaguNA aviratasamyagdRSTayaH, teSAM gaticatuSTaye'pi prabhUtatayA sarvakAlasambhavAt / tebhyo'pyayogikevalino bhavasthAbhavasthabhedabhinnA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt / tebhyo'pyanantaguNA mithyAdRSTayaH, sAdhAraNavanaspatInAM siddhebhyo'pyanantaguNatvAt teSAM ca mithyAdRSTitvAditi // 63 // tadevamabhihitaM guNasthAnavartinAM jIvAnAmalpabahutvam / idAnIM "namiya jiNaM jiyamaggaNa" (gA0 1) ityAdi dvAragAthAsUcitaM bhAvadvAraM vyAcikhyAsurAha. uvasamakhayamIsodayapariNAmA du nava ThAra igavIsA / tiyabheya sannivAiya sammaM caraNaM paDhama bhAve // 64 // iha kila SaD bhAvA bhavanti / viziSTahetubhiH khato vA jIvAnAM tattadrUpatayA bhavanAni bhavantyebhirupazamAdibhiH paryAyairiti vA bhAvAH / kiMnAmAnaH punaste ? ityAha-"uvasamakhayamIsodaya" ityAdi / atra sUcakatvAt sUtrasyaivaM prayogaH, "uvasama" ti aupazamiko bhAvaH, "khaya" ti kSAyiko bhAvaH, "mIsa" tti kSAyopazamiko bhAvaH, "udaya" tti audayiko bhAvaH, "pariNAma" ti pAriNAmiko bhAvaH / tatropazamanamupazamaH-vipAkapradezarUpatayA dvividhasyApyudayasya viSkambhaNaM sa eva tena vA nivRtta aupazamikaH / kSayaH-karmaNo'tyantocchedaH For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 190 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA sa eva tena vA nirvRttaH kSAyikaH / kSayazca samudIrNasyAbhAvaH upazamazca - anudIrNasya viSkambhatodayatvaM tAbhyAM nirvRttaH kSAyopazamikaH / udayaH - zubhAzubhaprakRtInAM vipAkato'nubhavanaM sa eva tena vA nirvRtta audayikaH / pari - samantAd namanaM - jIvAnAmajIvAnAM ca jIvatvAdisvarUpAnubhavanaM prati prahvIbhavanaM pariNAmaH sa eva tena vA nirvRttaH pAriNAmikaH / eteSAmeva yathAsaGghayaM bhedAnAha--"du nava ThAra igavIsA tiya bheya" tti dvau bhedAvopazamikasya 1 nava bhedAH kSAyikasya 2 aSTAdaza bhedAH kSAyopazamikasya 3 ekaviMzatirbhedA audayikasya 4 trayo bhedAH pAriNAmikasya 5 / " saMnivAiya" tti sam - iti saMhatarUpatayA ni-iti niyataM patanaM-gamanamekatra vartanaM sannipAtaH ko'rtha: : eSAmeva vyAdisaMyogaprakArastena nirvRttaH sAnnipAtikaH, ayaM ca SaSTho bhAvaH 6 / atha "yathoddezaM nirdezaH " iti nyAyAt aupazamikAdibhAvAnAM vyAdIn bhedAn pracikaTayiSurAha - "sammaM caraNaM paDhama bhAve" tti iha yathAsaGkhyaM darzanamohanIyacAritramohanIyakarmopazamabhUtaM samyaktvaM caraNaM ca 'prathame' Adye 'bhAve' aupazamikalakSaNe bhavatIti zeSaH / iti nirUpitau dvau bhedAvaupazamikabhAvasya // 64 // bIe kevalajuyalaM, sammaM dANAiladdhi paNa caraNaM / taie sesuvaogA, paNa ladvI samma viraidugaM // 65 // 'dvitIye' kSAyike bhAve nava bhedA bhavanti / tathAhi - ' kevalayugalaM ' kevalajJAnaM kevaladarza - nam / tatra kevalajJAnAvaraNakSayabhUtatvena kSAyikaM kevalajJAnaM 1 kevaladarzanAvaraNakSayasambhUtaM kSAyikaM kevaladarzanaM 2 darzanamohanIyakSayasamutthaM kSAyikaM samyaktvaM 3 'dAnAdilabdhayaH paJca' dAnalAbhabhogopabhogavIryalakSaNA dAnAdirUpapaJcaprakArAntarAyakSayodbhUtAH kSAyikyaH 8 cAritramohanIyakSayasambhUtaM ca kSAyikaM caraNaM yathAkhyAtasaMjJitamityarthaH 9 / tathA 'tRtIye' kSAyopazamiarrasSTAdazabhedA bhavanti / tadyathA - 'zeSopayogAH ' kevalajJAnakevaladarzanavyatiriktA matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaH paryavajJAna rUpajJAnacatuSTayamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnarUpAjJAnatrikacakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanalakSaNadarzanatrikasvarUpA dazopayogAH 10 " paNa laddhi" tti padaikadeze padasamudAyopacArAd dAnalAbhabhogopabhogavIryalakSaNA labdhayaH paJca 5 " samma" ti samyaktvaM 1 'viratidvikaM' dezaviratisarvaviratilakSaNam 2 ityete'STAdaza bhedAH kSAyopazamike bhavanti / tatra catvAri jJAnAni trINyajJAnAni jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamasambhUtatvena trINi darzanAni darzanAvaraNakSayopazamodbhUtatvena, dAnAdipaJcalabdhayaH paJcavidhAntarAyakarmakSayopazamajanyatvena kSA - yopazamikabhAvAntarvartinya iti / nanu dAnAdilabdhayaH pUrvaM kSAyikabhAvavartinya uktAH, iha tu kSAyopazamikya iti kathaM na virodha: ? naitadevam, abhiprAyAparijJAnAt / iha dAnAdilabdhayo dvividhA bhavanti -- antarAya - karmaNaH kSayasambhavinyaH kSayopazamasambhavinyazca / tatra ca yAH kSAyikyaH pUrvamuktAstAH kSayasambhUtatvena kevalina eva, yAH punariha kSAyopazamikAntargatA ucyante tAH kSayopazamasambhUtAzchadmasthAnAmeva / samyaktvasarvaviratI api kSAyopazamike atra grAhye, te ca yathAsaGkhyaM darzanamohanIyacAritramohanIyakSayopazamodbhavatvena prastutabhAva eva vartete iti bhAvaH / dezaviratirapyapra For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 65-66] ghaDazItinAmI caturthaH karmagranthaH / 191 tyAkhyAnAvaraNakSayopazamajatvena kSAyopazamikabhAve vartata eveti // 65 // annaannmsiddhttaasNjmlesaaksaaygiveyaa| micchaM turie bhavvAbhavyattajiyattapariNAme // 66 // ajJAnam 1 asiddhatvam 2 asaMyamaH 3 lezyAH-kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklalezyAbhedAta SaT 9 kaSAyAH-krodhamAnamAyAlobhAkhyAzcatvAraH 13 gatiH-narakatiryaGmanuSyasuragatibhedAccaturdhA 17 vedAH-strIpuMnapuMsakAkhyAstrayaH 20 mithyAtvam 21 ityete ekaviMzatibhedAH 'turye' caturthe audayike bhAve bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-ihAsadadhyavasAyAtmakaM sajjJAnamapyajJAnaM tacca mithyAtvodayajameva / yadabhyadhAyi jaha dubayaNamavayaNaM, kucchiya sIlaM asIlamasaIe / __ bhannai taha nANaM pi hu, micchadihissa annANaM // (vizeSA0 gA0 520) asiddhatvamapi siddhatvAbhAvarUpamaSTaprakArakarmodayajameva / asaMyamaH-aviratatvaM tadapyapratyAkhyAnAvaraNodayAd jAyate / lezyAstu yeSAM mate kaSAyaniSyando lezyAH tanmatena kaSAyamohanIyodayajatvAd audayikyaH, yanmatena tu yogapariNAmo lezyAH tadabhiprAyeNa yogatrayajanakakarmodayaprabhavAH, yeSAM tvaSTakarmapariNAmo lezyAstanmatena saMsAritvAsiddhatvavad aSTaprakArakarmodayajA iti / kaSAyAH-krodhamAnamAyAlobharUpA mohanIyakarmodayAdeva bhavanti / iha gatayaHgatinAmakarmodayAdeva nArakatvatiryaktvamanujatvadevatvalakSaNaparyAyA jAyanta iti / vedAH-strIpuMnapuMsakAkhyA nokaSAyamohanIyodayAdeva jAyamAnAH spaSTamaudayikA eveti / mithyAtvamapi atatvazraddhAnarUpaM mithyAtvamohanIyodayajameva ityaudayikaM pratItamiti / __nanu nidrApaJcakasAtAdivedanIyahAsyaratyaratiprabhRtayaH prabhUtatarabhAvA anye'pi karmodayajanyAH santi tat kimityetAvanta evaite nirdiSTAH ?, satyam , upalakSaNatvAdanye'pi draSTavyAH, kevalaM pUrvazAstreSu prAya etAvanta eva nirdiSTA dRzyanta ityatrApyetAvanta evAsmAbhiH pradarzitAH / tathA bhavyatvam 1 abhavyatvaM 2 jIvatvam 3 ityete trayo bhedAH pAriNAmike bhAve bhavanti / tadevaM dvibheda aupazamiko bhAvaH 2 navabhedaH kSAyikaH 9 aSTAdazabhedaH kSAyopazamikaH 18 ekaviMzatibheda audayikaH 21 tribhedaH pAriNAmikaH 3 / sarve'pi bhAvapaJcakabhedAstripaJcAzaditi // 66 // prarUpitaM saprabhedaM bhAvapaJcakam / adhunA sAnnipAtikAkhyaSaSThabhAvabhedaprarUpaNAyopakramyatetatra ca yadyapyaupazamikAdibhAvAnAM paJcAnAmapi dvikAdisaMyogabhaGgAH SaDriMzatirbhavanti, tadyathA aupazamika 1 kSAyika 2 kSAyopazamika 3 audayika 4 pAriNAmika 5 iti bhAvapaJcaka paTTakAdAvAlikhyate tato daza dvikasaMyogA akSasaMcAraNayA labhyante, dazaiva trikasaMyogAH, paJca catuSkasaMyogAH, ekaH paJcakasaMyoga iti / tathApi SaDeva saMyogA jIveSvaviruddhAH sambhavanti / zeSAstu viMzatiH saMyogabhaGgAH prarUpaNAmAtrabhAvitvenA'sambhavina eva, ataH sambhaviSaDbhedadvAreNa gatyAdyAzritA yAvantaH sAnnipAtikabhAvabhedAH sambhavanti yAvantazca na sambhavanti tadetat prakaTayannAha.1 yathA durvacanamavacanaM kutsitaM zIlamazIlamasatyAH / bhaNyate tathA jJAnamapi khala mithyAdRSTerajJAnam // For Private and Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gArtha cau caugaIsu mIsagapariNAmudaehi~ cau skhiehiN| uvasamajuehi~ vA cau, kevali pariNAmudayakhaie // 67 // catvAro bhaGgAzcatasRSu gatiSu cintyamAnAsu bhavanti / kaiH kRtvA ? ityAha-mizrakapAriNAmikaudayikairbhAvairdhyAvarNitasvabhAvaiH / iyamatra bhAvanA-gaticatuSTayadvAreNa cintyamAnaH kSAyopazamikapAriNAmikaudayikalakSaNa eko'pyayaM trikasaMyogarUpaH sAnnipAtiko bhAvazcaturdhA bhavati / tathAhi-kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvAdi, audayikI narakagatiH ityeko narakagatyAzritastrikasaMyogaH / evaM tiryaDmanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgakA anye'pi vAcyA iti / evaM caturvidhAM gatiM pratItya trikasaMyogena catvAro bhedA nirUpitAH / samprati catuHsaMyogena caturo bhedAnAha-"cau sakhaiehiM" ti catvAro bhedA bhavanti / kaiH ? ityAha-saha kSAyikeNa vartante ye kSAyopazamikapAriNAmikaudayikalakSaNA bhAvAste sakSAyikAstaiH sakSAyikaiH / ayamarthaH-gaticatuSTayadvAreNa cintyamAnaH kSAyopazamikapAriNAmikaudayikakSAyikalakSaNa eko'pyayaM catuSkasaMyogarUpaH sAnnipAtiko bhAvazcaturdhA bhavati / tadyathA--kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvAdi, audayikI narakagatiH, kSAyikaM samyaktvamityeko narakagatyAzritazcatukasaMyogaH / evaM tiryaGmanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgakA anye'pi vAcyA iti / evaM catuvidhAM gatiM pratItyaikaprakAreNa catuSkasaMyogena catvAro bhedA nirUpitAH / adhunA prakArAntareNa catuSkasaMyoga eva caturo bhedAnAha- "uvasamajuehiM vA cau" ti vAzabdo'thavAzabdArthaH, athavA kSAyikabhAvAbhAve aupazamikena pradarzitasvarUpeNa bhAvena yutaiH--kalitaiH pUrvoktaiH kSAyopazamikapAriNAmikaudayikaireva niSpannasya sAnnipAtikabhAvasya gaticatuSkaM pratItya 'catvAraH' catuHsaGkhyA bhedA bhavantIti zeSaH / tadyathA-kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvam , audayikI narakagatiH, aupazamikaM samyaktvamityeko narakagatyAzritazcatuSkasaMyogaH / evaM tiryamanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgA anye'pi vAcyAH / tadevamabhihitA gaticatuSTayamAzrityaikrena trikasaMyogena dvAbhyAM catuSkasaMyogAbhyAM dvAdaza vikalpAH / samprati zuddhasaMyogatrayasvarUpaM zeSabhedatrayaM nirUpayiSurAha-"kevali pariNAmudayakhaie' tti 'kevalI' kevalajJAnI pAriNAmikaudayikakSAyike sAnnipAtikabhede trikasaMyogarUpe vartate, yatastasya pAriNAmikaM jIvatvAdi audayikI manujagatiH kSAyikANi jJAnadarzanacAritrAdIni / tadevamekastrikasaMyogaH kevaliSu sambhavatIti // 67 // khayapariNAme siddhA, narANa pnnjoguvsmseddhiie| iya panara sannivAiyabheyA vIsaM asaMbhaviNo // 68 // 'siddhAH' nirdagdhasakalakarmendhanAH kSAyikapAriNAmike sAnnipAtikabhede dvikasaMyogarUpe vartante / tathAhi-siddhAnAM kSAyikaM jJAnadarzanAdi, pAriNAmikaM jIvatvamiti dvikasaMyogo bhavati / 'narANAM' manuSyANAM paJcakasaMyogaH sAnnipAtikabheda upazamazreNyAmeva prApyate, yato yaH kSAyikasamyagdRSTirmanuSya upazamazreNI pratipadyate tasyaupazamikaM cAritraM kSAyikaM samyaktvaM kSAyopazamikAnIndriyANi audayikI manujagatiH pAriNAmikaM jIvatvaM bhavyatvaM ceti / 'iti' For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 193 67-69] ghaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / amunA pUrvadarzitaprakAreNa gatyAdiSu saMyogaSaTkacintanalakSaNena parasparavirodhAbhAvena sambhavinaH paJcadaza sAnnipAtikabhedAH SaSThabhAvavikalpAH prarUpitA iti zeSaH / "vIsaM asaMbhaviNo" ti viMzatisaGkhyAH saMyogA asambhavinaH, prarUpaNAmAtrabhAvitvena na jIveSu teSAM sambhavo'stIti / nanu SaDriMzatibhedAH prAk pradarzitAH, iha tu paJcadazAnAM viMzatezca mIlane paJcatriMzatsaGkhyA bhedAH prApnuvantIti kathaM na virodhaH?, atrocyate-nanu vismaraNazIlo devAnAMpriyaH, yato'nantaramevoditaM gatyAdidvAreNaiva te cintyamAnAH paJcadaza bhavanti, maulA ghyAdisaMyogAstu SaDeva / tathAhi-eko dvikasaMyogaH, dvau dvau trikacatuSkasaMyogau, ekaH paJcakasaMyoga iti SaNNAM viMzatyA mIlane SaDviMzatisavayaivopajAyata iti nAtra kazcana virodha iti // 68 // . abhihitAH saprabhedA jIvAnAmaupazamikAdayo bhAvAH / sAmpratametAneva karmaviSaye cintayannAha moheva samo mIso, caughAisu aTThakammasu ya sesA / dhammAi pAriNAmiyabhAve khaMdhA udaie vi // 69 // _ 'mohe eva' SaSThIsaptamyoratha pratyabhedAd, yathA vRkSe zAkhA vRkSasya zAkhA, mohanIyasyaiva karmaNaH 'zamaH' upazamo'nudayAvasthA bhasmacchannAmeriva na tu samastAnAM karmaNAm / "mIso caughAisu"tti 'mizraH' kSayopazamaH, tatra kSayaH-udayAvasthasyAtyantAbhAvastena sahopazamaH-anudayAvasthA daravidhyAtavahnivat kSayopazamaH, 'caturyu' catuHsaGkhyeSu 'ghAtiSu' jJAnAdiguNaghAtakeSu karmakhityuttaroktamatrApi sambandhanIyam, tato jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyalakSaNAnAM ghAtikarmaNAmeva kSayopazamo bhavati na tvaghAtikarmaNAmiti / 'aSTakarmasu' jJAnAvaraNAdyantarAyAvasAneSu 'caH' punararthe aSTakarmasu punaH 'zeSAH' audayikakSAyikapAriNAmikabhAvA bhavanti / tatrodayaH-vipAkAnubhavanam , kSayaH-atyantAbhAvaH, pariNAmaH-tena tena rUpeNa pariNamanamityakSarArthaH / bhAvArthastvayam--- mohanIyakarmaNaH paJcApi bhAvAH prApyante / mohanIyavarjitajJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyalakSaNAnAM tu trayANAM ghAtikarmaNAmudayakSayakSayopazamapariNAmakhabhAvAzcatvAra eva bhAvA bhavanti na punarupazamaH / zeSANAM vedanIyAyurnAmagotrasvarUpANAM caturNAmapyaghAtikarmaNAmudayakSayapariNAmalakSaNAstraya eva bhAvA bhavanti, na tu kSayopazamopazamAviti / pratipAditA jIveSu tadAzritakarmasu ca paJcApi bhAvAH / adhunA tAn ajIveSu bibhaNiSurAha-"dhammAi" ityAdi / iha padaikadeze padasamudAyopacArAd dharmAstikAyaH 1 adharmAstikAyaH 2 AkAzAstikAyaH 3 pudgalAstikAyaH 4 kAladravyaM 5 ceti parigrahaH / tatra dhArayatigatipariNatajIvapudgalAn tatsvabhAvatAyAmavasthApayatIti dharmaH, astayazceha pradezAsteSAM cIyata iti kAyaH-saGghAto'stikAyaH, tato dharmazcAsAvastikAyazca dharmAstikAyaH / tathA na dhArayatigatipariNatAnapi jIvapudgalAn tatkhabhAvatAyAM nAvasthApayati sthityupaSTambhakatvAt tasyetyadharmaH zeSaM prAgvat / A-samantAt kAzate-avagAhadAnatayA pratibhAsata ityAkAzaH, zeSaM prAgvat / pUraNagalanadharmANaH pudgalAH, pRSodarAditvAd iSTarUpasiddhiH, zeSaM pUrvavat / tathA "kalaNa sakhyAne" kalanaM kAlaH, kalyate vA-paricchidyate vastvaneneti kAlaH, kalAnAM vA-samayAdirUpANAM samUhaH kAlaH / Aha sAmUhike pratyaye napuMsakaliGgena bhavitavyam , yathA kApotaM mAyUra ceti, [tanna,] ka. 25 For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA yadAhuH zrIhemacandrararipAdAH-ucyate rUDhivazAd liGgasya na niyamaH / yadAha pANiniHliGgamaziSyam , lokAzrayatvAt tasyeti / tataH kAla eva tattadrUpadravaNAd dravyaM kAladravyam , tatra ca kAlasya vastutaH samayarUpasya nirvibhAgatvAd na dezapradezasambhavaH, ata evAtrAstikAyatvAbhAvo veditavyaH / / - nanvatItAnAgatavartamAnabhedena kAlasyApi traividhyamastIti kimiti noktam ?, satyam , atItAnAgatayorvinaSTAnutpannatvenA'vidyamAnatvAd vArtamAnika eva samayarUpaH sadrUpaH / yadyevaM tarhi pUrvasamayanirodhenaivottarasamayasadbhAve'saGkhyAtAnAM samayAnAM samudayasamityAdyasambhavAdAvalikAdayaH zAstrAntarapratipAditAH kAlavizeSAH kathaM saGgacchante , satyam, tattvato na saGgacchanta eva, kevalaM vyavahArArthameva kalpitA iti / atha ke'mI AvalikAdayaH kAlavizeSAH? iti vineyajanapRcchAyAM tadanugrahAya samayAdArabhya kAlavizeSAH pratipAdyante / tatra samayasvarUpamevamanuyogadvAre pratipAdyate, tadyathA- se kiM taM samae ! samayassa NaM parUvaNaM karissAmi-se jahAnAmae tunnAgadArae siyA taruNe balavaM jugavaM juvANe appAyaMke thiraggahatthe daDhapANipAyapAsapiTuMtarospariNae talajamalajugalaparighanibhabAhU cammiTThagaduhaNamuTThiyasamAhayaniciyagAyakAe laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthe urassabalasamannAgae chee dakkhe pattaDhe kusale mehAvI niuNe niuNasippovagae egaM mahaiM paDasADiyaM vA paTTasADiyaM vA gahAya sayarAhaM hatthamittaM osArijA, tattha coyae pannavarga evaM vayAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tunnAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA paTTasADiyAe vA sayarAhaM hatthamitte 1 atha ko'sau samayaH? samayasya prarUpaNAM kariSyAmi-asau yathAnAmakaH tunnAgadArakaH syAt taruNaH balavAn yugavAn yuvA alpAtaGkaH sthirahastAyo dRDhapANipAdapArzvapRSTAntrorupariNataH talayamalayugalaparidhanibhabAhuH carmeSTakAdrughaNamuSTikasamAhatanicitagAtrakAyo laGghanaplavanajavanavyAyAmasamartha uraskabalasamanvAgataH cheko dakSaH prAptArthaH kuzalo medhAvI nipuNo nipuNazilpopagata ekAM mahatIM paTazATikAM vA paTTazATikAM vA gRhIlA zIghra hastamAtramapasArayet , tatra codakaH prajJApakamevamavAdIt-yena kAlena tena tunnAgadArakeNa tasyAH paTazATikAyA vA paTTazATikAyA vA zIghraM hastamAtraM apasAritaM sa samayo bhavati? nAyamarthaH samarthaH, kasmAt ? yasmAt saGkhyeyAnAM tantUnAM samudayasamitisamAgamena paTazATikA niSpadyate, uparitane tantAvacchinne Adhastyastanturna cchidyate, anyasmin kAle uparitanastantuH chidyate anyasmin kAle AdhastyaH tantuzchidyate, tasmAdasau samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApakaM codaka evamavAdIt-yena kAlena tena tunnAgadArakeNa tasyAH paTazATikAyA vA paTTazATikAyA vA uparitanastantuzchinnaH sa samayaH? na bhavati, kasmAt ? yasmAt saGkhyeyAnAM pakSmaNAM samudayasamitisamAgamenaikastantuniSpadyate, uparitane pakSmaNyacchinne AdhastyaM pakSma na cchidyate, anyasmin kAle uparitanaM pakSma cchidyate'nyasmin kAle AdhastyaM pakSma cchidyate, tasmAt sa samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApakaM codaka evamavAdIt-yena kAlena tena tunnAgadArakeNa tasya tantoruparitanaM pakSma cchinnaM sa samayaH? na bhavati, kasmAt ? yasmAdanantAnAM saGghAtAnAM samudayasamitisamAgamena eka pakSma niSpadyate, uparitane saGghAte'visaGghAtite AdhastyaH saGghAto na visaGghAtyate, anyasmin kAla uparitanaH saGghAto visaGkAyate'nyasmin kAle AdhastyaH saGghAto visaGgAtyate, tasmAt sa samayo na bhavati / ato'pi sUkSmatara samayaH prajJaptaH zramaNAyuSman / // asoyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena saikA''valiketi procyte|| For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 69 paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 195 osArie se samae bhavai ? no iNaDhe samaDhe, kamhA ? jamhA saMkhijANaM taMtRNaM samudayasamitisamAgameNaM' paDasADiyA niSphajjai, uvarillayammi taMtummi acchinne hiDille taMtU na chijjai, annammi kAle uvarille taMtU chijjai annammi kAle hiDille taMtU chijjai, tamhA se samae na bhavai / evaM vayaM pannavagaM coyae evaM vayAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tunnAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA paTTasADiyAe vA uvarille taMtU chinne se samaeM ? na bhavai, kamhA ? jamhA saMkhijANaM pamhANaM samudayasamiisamAgameNaM ege taMtU nipphajjai, uvarille pamhammi acchinne hiDille pamhe na chijjai, annammi kAle uvarille pamhe chijjai annammi kAle hiTThille pamhe chijjai, tamhA se samae na bhavai / evaM vayaMtaM pannavagaM coyae evaM vayAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tunnAgadAraeNaM tassa taMtussa uvarille pamhe chinne se samae~ ? na bhavai, kamhA ? jamhA aNaMtANaM saMghAyANaM samudayasamiisamAgameNaM ege pamhe nipphajjai, uvarille saMghAe avisaMghAie hiDille saMghAe na visaMghAijjai, annammi kAle uvarille saMghAe visaMghAijjai annammi kAle hiDille saMghAe visaMghAijjai, tamhA se samae na bhavai / itto vi NaM suhumatarAe samae pannatte samaNAuso! 1 ( patra 175-2) // asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avaliya tti pavuccai 2 (patra 178-2) // . sahayeyA AvalikA AnaH, eka ucchAsa ityarthaH 3 / tA eva sahayeyA niHzvAsaH 4 / dvayorapi kAlaH prANuH 5 / saptabhiH prANubhiH stokaH 6 / saptabhiH stokairlavaH 7 / saptasaptatyA lavAnAM muhUrtaH 8 / triMzatA muhUrterahorAtraH 9 / taiH paJcadazabhiH pakSaH 10 / tAbhyAM dvAbhyAM mAsaH 11 / mAsadvayena RtuH 12 / RtutrayamAnamayanam 13 / ayanadvayena saMvatsaraH 14 / paJcabhistairyugam 15 / viMzatyA yugairvarSazatam 16 / tairdazabhirvarSasahasram 17 / teSAM zatena varSalakSam 18 / caturazItyA ca varSalakSaiH pUrvAGga bhavati 19 / pUrvAGgaM caturazItivarSalakSairguNitaM pUrva bhavati 20, tacca saptatiH koTilakSANi SaTpaJcAzacca koTisahasrANi varSANAm / uktaM ca puvassa ya parimANaM, sayariM khalu hoti koddilkkhaao| _chappannaM ca sahassA, bodhavA vAsakoDINaM // (jIvasa0 gA0 113) sthApanA-70560000000000 / idamapi caturazItyA lakSairguNitaM truTitAGgaM bhavati 21 / etadapi caturazItyA lakSairguNitaM truTitam 22 / etadapi caturazItilakSairguNitamaTaTAGgam 23 / etadapi caturazItyA lakSairguNitamaTaTam 24 / evaM sarvatra pUrvaH pUrvo rAzizcaturazItilakSasvarUpeNa guNakAreNa guNita uttarottararAzirUpatAM pratipadyata iti pratipattavyam / tatazca avavAGgaM 25 avavaM 26 huhUkAGgaM 27 huhUkaM 28 utpalAGgaM 29 utpalaM 30 padmAGgaM 31 padmaM 32 nalinAGgaM 33 nalinaM 34 arthanipUrAGgaM 35 arthanipUraM 36 ayutAGgaM 37 ayutaM 38 nayutAGgaM 39 nayutaM 40 prayutAGgaM 41 prayutaM 42 cUlikAGgaM 43 cUlikA 44 zIrSaprahelikAGgaM 45, evamete rAzayazcaturazItilakSakharUpeNa guNakAreNa yathottaraM vRddhA draSTavyAstAvad yAvadidameva 1degNa egA padeg anuyogadvAre // 2-3 dege bhavai ? na bhadeg anuyogadvAre // 4 pUrvasya ca parimANaM saptatiH khalu bhavati koTilakSANAm / SaTpaJcAzaca sahasrA jJAtavyA varSakoTInAm // For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA zIrSaprahelikAGgaM caturazItilakSairguNitaM zIrSaprahelikA bhavati 46 / asyAH svarUpamaGkato'pi darzyate - 758263253073010241157973569975696406218966848080183296 agre catvAriMzaM zUnyazatam / tadevaM zIrSaprahelikAyAM sarvANyamUni caturnavatyadhikazatasaGkhyAnyaGkasthAnAni bhavanti / etasmAcca parato'pi saGkhyeyaH kAlo'sti, sa svanatizayinAmasaMvyavahAryatvAt sarSapopamayA'traiva vakSyate / palyopamasAgaropamapudgalaparAvartAdikAlakharUpaM punaH svopajJazatakaTIkAyAM savistaramabhihitaM tata evAvadhAraNIyam / tato dharmAstikAya 1 adharmAstikAya 2 AkAzAstikAya 3 pudgalAstikAya 4 kAla 5dravyANi 'pAriNAmike' tena tena rUpeNa pariNamanasvabhAve paryAyavizeSe vartanta iti zeSaH / tathAhi--dharmAdharmAkAzAstikAyAnAmanAdikAlAdArabhya jIvAnAM pudgalAnAM ca gatisthityupaSTambhAvakAzadAnapariNAmena pariNatatvAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvam / kAlarUpasamayasyApyaparAparasamayotpattitayA''valikAdipariNAmapariNatatvAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvameva / vyaNukAdiskandhAnAM sAdikAlAt tena tena khabhAvena pariNAmAt sAdipAriNAmikatvaM mervAdiskandhAnAM tvanAdikAlAt tena tena rUpeNa pariNAmAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvaM ceti / Aha kiM sarve'pyajIvAH pAriNAmika eva bhAve vartante ? Ahozcit kecidanyasminnapi ? ityAha - "khaMdhA udae vi" tti 'skandhAH ' anantaparamANvAtmakA na tu kevalANavaH, teSAM jIvenA'grahaNAt, 'audayike'pi' audayikabhAve'pi na kevalaM pAriNAmika ityapizabdArthaH / tathAhi - zarIrAdinA - modayajanita audArikAdizarIratayA audArikAdInAM skandhAnAmevodaya iti bhAvaH / udaya evaudayika iti vyutpattipakSe tu karmaskandhalakSaNeSvajIveSvaudayikabhAvo bhavatIti bhAvaH / tathAhi -- krodhAdyudaye jIvasya karmaskandhAnAmudayasteSAmevaudayikatvamiti / nanvevaM karmaskandhAzritA aupazamikAdayo'pi bhAvA ajIvAnAM sambhavantyatasteSAmapi bhaNanaM prApnoti, satyam, teSAmavivakSitatvAt, ata eva kaizcidajIvAnAM pAriNAmika eva bhAvo'bhyu - pagamyata iti // 69 // vyAkhyAtA ajIvAzritA api bhAvAH / samprati jIvaguNabhUteSu guNasthAnakeSu bhAvAn nirurUpayiSurAha - sammAicausu tiga cau, bhAvA cau paNuvasAmaguvasaMte / cau khINApuvvi tinni, sesaguNadvANagegajie // 70 // " sammAi" tti samyagdRSTyAdiSu - aviratasamyagdRSTiprabhRtiSu caturSu - catuH saGkhyeSvaviratasamyamhaSTidezaviratapramattApramattalakSaNeSu guNasthAnakeSviti vakSyamANapadasyAtrApi sambandhaH kAryaH, "tiga cau bhAva" tti trayazcatvAro vA bhAvAH prApyanta iti bhAvaH / tatra kSAyopazamikasamyagdRSTezcaturSvapi guNasthAnakeSvime trayospi bhAvA labhyante / tadyathA -- yathAsambhavamaudayikI gatiH, kSAyopazamikamindriyasamyaktvAdi, pAriNAmikaM jIvatvamiti / kSAyikasamyagdRSTeraupazamikasamyagdRSTezva catvAro bhAvA labhyante, trayastAvat pUrvoktA eva; caturthastu kSAyikasamyagdRSTeH kSAyikasamyaktvalakSaNaH, aupazamikasamyagdRSTeH punaraupazamikasamyaktvasvabhAva iti / " cau paNuvasAmaguvasaMte" tti catvAraH paJca vA bhAvA dvayorapyupazamakopazAntayorbhavanti / kimuktaM bhavati : - anivRttibAdara For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 197 70] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| sUkSmasamparAyalakSaNaguNasthAnakadvayavartI janturupazamaka ucyate, tasya catvAraH paJca vA bhAvA bhavanti / katham ? iti ced , ucyate--trayastAvat pUrvavadeva, caturthastu kSINadarzanatrikasya zreNimArohataH kSAyikasamyaktvalakSaNo'nyasya punaraupazamikakhabhAva iti / amISAmeva caturNA madhye'nivRttibAdarasUkSmasamparAyaguNasthAnakadvayavartino'pyaupazamikacAritrasya zAstrAntareSu pratipAdanAd aupazamikacAritraprakSepe paJcama iti / 'upazAntaH' upazAntamohaguNasthAnakavartI tasyApi catvAraH paJca vA bhAvAH prApyante, te cAnantaropazamakapadapradarzitA eva / "cau khINApudhi" ti catvAro bhAvAH 'kSINApUrvayoH' kSINamohaguNasthAnake'pUrvakaraNaguNasthAnake cetyarthaH / tatra kSINamohe trayaH pUrvavat , caturthaH kSAyikasamyaktvacAritralakSaNaH, apUrvakaraNe tu trayaH pUrvavat , caturthaH punaH kSAyikasamyaktvakhabhAva aupazamikasamyaktvasvabhAvo veti / "tinni sesaguNaTThANaga" ti 'trayaH' trisaGkhyA bhAvA bhavanti, keSu ? ityAha-vibhaktilopAt 'zeSaguNasthAnakeSu' mithyAdRSTisAkhAdanasamyagmithyAdRSTisayogikevalyayogikevalilakSaNeSu / tatra mithyAdRSTyAdInAM trayANAmaudayikI gatiH, kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvam ityete trayo bhAvAH pratItA eva / sayogikevalyayogikevalinoH punaraudayikI manujagatiH, kSAyikaM kevalajJAnAdi, pAriNAmikaM jIvatvam ityevaMrUpAstraya iti / Aha kimamI triprabhRtayo bhAvA guNasthAnakeSu cintyamAnAH sarvajIvAdhAratayA cintyante ? AhozcidekajIvAdhAratayA ? ityAha-"egajie" tti ekajIvAdhAratayetthaM bhAvavibhAgo mantavyaH, nAnAjIvApekSayA tu sambhavinaH sarve'pi bhAvA bhavantIti / ___adhunaiteSu guNasthAnakeSu pratyekaM yasya bhAvasya sambandhino yAvanta uttarabhedA yasmin guNasthAnake prApyanta ityetat sopayogitvAdasmAbhirabhidhIyate / tadyathA-kSAyopazamikabhAvabhedA mithyAdRSTisAkhAdanayorantarAyakarmakSayopazamajadAnAdilabdhipaJcaka 5 ajJAnatraya 3 cakSurdarzanAcakSurdarzana2 lakSaNA daza bhavanti, samyagmithyAdRSTau dAnAdilabdhipaJcaka 5 jJAnatraya 3 darzanatraya 3 mizrarUpasamyaktva 1 lakSaNA dvAdaza bhedA bhavanti, aviratasamyagdRSTau mizratyAgena samyaktvaprakSepe ta eva dvAdaza, viratau ca dvAdazasu madhye dezaviratiprakSepe trayodaza, pramattApramattayozca dezavirativirahiteSu pUrvapradarziteSu dvAdazakheva sarvaviratimanaHparyAyajJAnaprakSepe caturdaza, apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyeSu caturdazabhyaH samyaktvApasAraNe pratyekaM trayodaza, upazAntamohakSINamohayostrayodazabhyazcAritrApasAraNe dvAdaza kSAyopazamikabhAvabhedAH prApyante / ___ adhunaudayikabhAvabhedA bhAvyante-mithyAdRSTAvajJAnAsiddhatvAdaya ekaviMzatirapi bhedA bhavanti, sAkhAdana ekaviMzatermithyAtvApasAraNe viMzatiH, mizrAviratayoviMzaterajJAnApagame ekonaviMzatiH, dezavirate ca devanArakagatyabhAve saptadaza, pramatte ca tiryaggatyasaMyamAbhAve paJcadaza, apramatte ca paJcadazabhya AdyalezyAtrikAbhAve dvAdaza, apUrvakaraNe'nivRttibAdare ca dvAdazabhyastejaHpadmalezyayorabhAve daza, sUkSmasamparAye sajvalanalobhamanujagatizuklalezyA'siddhatvalakSaNAzcatvAra audayikA bhAvAH, upazAntakSINamohasayogikevaliSu caturthyaH saJjavalanalobhAbhAve trayaH, ayogikevalinastu manujagatyasiddhatvarUpamaudayikabhAvabhedadvayaM prApyate / aupazamikabhAvabhedA ucyante-aviratAdArabhyopazAntaM yAvadaupazamikasamyaktvarUpa aupa For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (gAthA 198 devendrasUriviracitakhopATIkopaitaH zamikamAvabhedaH prApyate, aupazamikacAritralakSaNastvanivRtterArabhyopazAntaM yAvat prApyate / kSAyikabhAvabhedazca kSAyikasamyaktvarUpo'viratAdArabhyopazAntaM yAvat prApyate, kSINamohe ca sAyikaM samyaktvaM cAritraM ca prApyate, sayogikevalyayogikevalinostu navApi kSAyikabhAvAH praapynte| __pAriNAmikabhAvabhedA mithyAdRSTau trayo'pi, sAkhAdanAdArabhya ca kSINamohaM yAvadabhavyatvavarjI dvau bhavataH, sayogikevalyayogikevalinostu jIvatvameveti, bhavyatvasya ca pratyAsannasiddhAvasthAyAmabhAvAdadhunA'pi tadapagataprAyatvAdinA kenacit kAraNena zAstrAntareSu noktamiti nAsmAbhirapyatrocyate / __ yasya bhAvasya bhedA yasmin guNasthAnake yAvanta uktAsteSAM sambhavibhAvabhedAnAmekatra mIlane sati tAvadbhedaniSpannaH SaSThaH sAnnipAtikabhAvabhedastasmin guNasthAnake bhavati / yathA- mithyAdRSTAvaudayikabhAvabhedA ekaviMzatiH, kSAyopazamikabhAvabhedA daza, pAriNAmikabhAvabhedAstrayaH, sarve bhedAzcatustriMzat / evaM sAkhAdanAdiSvapi sambhavibhAvabhedamIlane tAvadbhedaniSpannaH SaSThaH sAnnipAtikabhAvabhedo vAcyaH / etadarthasaGgrAhiNyazcaitA gAthA yathA "paNa aMtarAya annANa tinni aJcakkhucakkhu dasa ee| micche sANe ya havaMti mIsae aMtarAya paNa // nANatiga dasaNatigaM, mIsagasammaM ca bArasa havaMti / evaM ca avirayammi vi, navari tahiM dasaNaM suddhaM // dese ya desaviraI, terasamA taha pamattaapamatte / maNapajjavapakkhevA, caudasa appuvakaraNe u|| veyagasammeNa viNA, terasa jA suhumasaMparAu ti / te ciya uvasamakhINe, carittaviraheNa bArasa u|| khAoksamigabhAvANa kittaNA guNapae paDucca kayA / udaiyabhAve iNhi, te ceva paDucca daMsemi // caugaiyAI igavIsa micchi sANe ya huMti vIsaM ca / miccheNa viNA mIse, iguNIsamanANaviraheNa // emeva avisyammI, suranArayagaiviogao dese / sattarasa huMti te ciya, tirigaiassaMjamAbhAvA // pazcAntarAyAH ajJAnAni trINi acakSuzcakSuH daza ete / mithyAle sAsAdane ca bhavanti mizrake anta. syAH paJcakAnatrikaM darzanatrikaM mizrasamyaktvaM ca dvAdaza bhavanti / evaM cAvirate'pi navaraM tatra darzanaM jhuddham / deze ca dezaviratistrayodazI tathA pramattApramattayoH / manaHparyavaprakSepAt caturdaza apUrvakaraNe tu // vedakasamyakalena vinA trayodaza yAvat sUkSmasamparAya iti / ta eva upazAntakSINayoH cAritraviraheNa dvAdaza tu|| kSAyopazamikabhAvAnAM kIrtanA guNapadAni pratItya kRtA / audayikabhAve idAnI tAnyeva pratItya darzayAmi // caturgatyAdikA ekaviMzatirmithyAle sAsAdane ca bhavanti viMzatizca / mithyAkhena vinA mizre ekonaviMzatirakSA javiraheNa evamevAnirate suranArakapativinyoyato deshe| sasadaza bhavanti ta eva nirmaggalyasaMsathAbhAvAt / / For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70-71] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / painnarasa pamattammI, apamatte Ailesatigavirahe / te ciya bArasa sukkegalesao dasa ayubammi // evaM aniyaTTimmi vi, suhume saMjalaNalobhamaNuyagaI / aMtimalesaasiddhattabhAvao jANa cau bhAvA // saMjalaNalomavirahA, uvasaMtakvINakeklINa tigaM / lesAbhAvA jANasu, ajogiNo bhAvadugameva // avirayasammA uvasaMtu jAva uksamagakhAigA smmaa| aniyaTTIo uvasaMtu jAva uvasAmiyaM caraNaM // khINammi khaiyasamma, caraNaM ca dugaM pi jANa samakAlaM / nava nava khAiyabhAvA, jANa sajoge ajoge ya // jIvattamabhaktaM, bhavattaM pi hu muNesu micchammi / sANAI khINaMte, donni abhavattavajjA u // sajjogi ajogimmi ya, jIvattaM ceva micchamAI / sasabhAvamIlaNAo, bhAvaM muNa sannivAyaM tu // .. vyAkhyAtaprAyA ebaitAH, navaramekAdazyAM mAthAyAm "uvasamagakhAigA samma" ti anenaupazamikakSAyikasamyaktvarUpamaupazamikakSAyikabhAvabhedadvayaM yugapallAghavArtha nirUpitam / tatazrAviratAdArabhyopazAntamohaM yAvat kasyacidaupazamikasamyaktvarUpa aupazamikabhAvabhedaH prApyate kasyacit punaH kSAyikasamyaktvarUpaH kSAyikabhAvabhedazveti // 70 // . vyAkhyAtaM mUladvAragAthAyAM bhAvadvAram / samprati saGkhyeyakAdidvAraM pracikaTayiSurAha saMkhijegamasaMkhaM, parittajuttaniyaphyajuyaM tivihaM / evamaNaMtaM pi tihA, jahannamajjhukkasA savve // 71 // etAvanta eta iti saGkhyAnaM saGkhyeyam , "ya ecAtaH" (si05-1-28) iti yapratyayaH, tacca 'ekam' ekameva bhavati, nApare asaGkhyeyAderiva parIttAdayo mUlabhedasvarUpA bhedA asya vidyanta iti bhAvaH / na saGkhyAmahatItyasaGkhyam , "deNDAdibhyo yaH" (si0 6-4-168) iti yapratyayaH, asahoyakaM tat punaH parItraM ca yuktaM ca nijapadaM-khakIyapadamasayeyakalakSaNaM tacca parIttayuktanija - 1 paJcadaza pramatte'pramatte AdilezyAtrikavirahe / ta eSa dvAdaza zuklaikalezyAto dasa apUrve // evamamite'pi sUkSme sajavalanalobhamanujagatyoH / antimalezyAsiddhalayo vAd' jAnIhi sAro bhAvAH // samayalanalobhavishAdukmAntakSINakevalinAM trikam / lezyAbhAcAjAnIhi ayomino bhAvadvikameva / aviratasamyakkhAdupazAntaM yAvadupazamakakSAyike samyakkhe / anivRttitaH upazAntaM yAvadIpazAmikaM caraNam // kSINe kSAyikasamyaktraM caraNaM ca dvikamapi jAnIhi samakAlam / nava nava kSAyikabhAvAn jAnIhi sayoge'yoge ca // jIvalamamavyavaM bhavyatvamapi khalu jAnIhi mithyAle / sAsAdanAdiSu kSINAnteSu dvAvabhavyakhavauM tu // 'sayoginyAyogini ca jIvalameva mithyAvAdInAm / khakhabhAvamIlanAda bhAvaM jAnIhi sAnipAtika 1 siddhahemavAdAnuzAsane "daNDAderyaH" iti pANinIyasUtre tu "daNDAdibhyo yat" ityevaMrUpaM sUtram // For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA padAni tairyuktaM-samanvitaM sat , kim ? ityAha-'trividhaM' triprakAraM bhavati / yathA-parIttAsaGkhyeyakaM 1 yuktAsaGkhyeyakam 2 asaGkhyAtAsaGkhyeyakam 3 iti uktaM tridhA'saGkhadheyakam / adhunA trividhamanantakamAha- "evamaNaMtaM pi tiha'' tti 'evam' anenAnantarapradarzitaprakAreNa parIttayuktanijapadayuktalakSaNena 'anantamapi' anantakamapi na kevalamasaGkhyeyakamityapizabdArthaH 'tridhA' triprakAraM veditavyam , tadyathA--parIttAnantakaM 1 yuktAnantakam 2 anantAnantakam 3 iti / evametAni samuditAni saptApi padAni punarekaikazastrirUpANi bhavantIti darzayitumAha-"jahannamajjhukkasA save" tti prAkRtatvAlliGgavyatyayAd 'jaghanyamadhyamotkRSTAni' jaghanya. madhyamotkRSTabhedabhinnAni 'sarvANi' samastAni ekaikazaH saptApi padAni veditavyAnItyarthaH / tathAhi-jaghanyasaGkhyeyakaM madhyamasaGkhyeyakam utkRSTa saGkhyeyakam / tathA jaghanyaparIttAsaGkhyeyakaM madhyamaparIttAsaGkhyeyakam utkRSTaparIttAsaGkhyeyakam / jaghanyayuktAsaGkhyeyakaM madhyamayuktAsaGkhyeyakam utkRSTayuktAsaGkhadheyakam / jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhtheyakaM madhyamAsaGkhyAtAsaGkhyeyakam utkRSTAsaGkhyAtAsayeyakam / tathA jaghanyaparIttAnantakaM madhyamaparIttAnantakam utkRSTaparIttAnantakam / jaghanyayuktAnantakaM madhyamayuktAnantakam utkRSTayuktAnantakam / jaghanyAnantAnantakaM madhyamAnantAnantakam utkRSTAnantAnantakam / tadevaM saGkhyAtakaM tridhA asaGkhyAtamanantakaM ca navadhA bhavatIti // 71 // tadevaM saGkhyeyakAdibhedaprarUpaNAmAtraM kRtvA vistaratastatvarUpaM nirUpayiSuH saGkhyAtakaM vidheti yaduddiSTaM tad vivRNvannAha- lahu saMkhijaM du ciya, ao paraM majjhimaM tu jA guruyaM / jaMbUddIvapamANayacaupallaparUvaNAi imaM // 72 // ihaikako gaNanasaGkhyAM na labhate, yata ekasmin ghaTAdau dRSTe ghaTAdi vastvidaM tiSThatItyevameva prAyaH pratItirutpadyate, naikasakhyAviSayatvena / athavA AdAnasamarpaNAdivyavahArakAle ekaM vastu prAyo na kazcid gaNayati, ato'saMvyavahAryatvAdalpatvAdvA naiko gaNanasaGkhyAM labhate, tasmAd dviprabhRtireva gaNanasaGkhyA / ata evAha-'sahayeyaM' saGkhyAtakaM 'laghu' jaghanya-hUkhaM, ciyazabdasyA'vadhAraNArthatvAt , yadAhuH zrIhemacandrasUripAdAH prAkRtalakSaNe-"Nai cea ciya ca avadhAraNe" (si08-2-184) dvAveva, naikaH, pUrvoditayukteH / 'ataH param' etasmAd dvikabhUtajaghanyasaGkhyAtakAdUrva madhyamaM tu saGkhyAtakaM punastricaturAdikamanekaprakAraM bhavati / kiyaGkaraM yAvad madhyamaM bhavati ? ityAha-"jA guruyaM" ti 'yAvad' ityavadhau 'gurukam' utkRSTaM-sarvoparivarti saGkhyAtakaM prApnotIti zeSaH / athedameva gurukaM saGkhyAtakaM kathaM vijJeyam ? ityAha---'idam' adhunaiva vakSyamANakharUpaM gurukaM saGkhyAtakaM jJeyamiti zeSaH / kayA ? 'jambUdvIpapramANacatuSpalyaprarUpaNayA' jambUnAmnA vRkSaNopalakSito dvIpo jambUdvIpastena jambUdvIpena pramANam-iyattAvadhAraNaM yeSAM te jambUdvIpapramANakAste ca te catvAraH-catuHsaGkhyAH palyAzca-dhAnyapalyA iva jambUdvIpapramANakacatuHpalyAsteSAM prakRSTarUpA prarUpaNA-vyAvarNanA tayA / etaduktaM bhavati-yathA jambUdvIpo lakSayojanapramANa evamete'pyAyAmaviSkambhAbhyAM pratyekaM lakSayojanapramANA vRttAkAratvAcca paridhinA, For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72-73] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / parihI tilakkha solasa, sahassa do ya saya sattavIsahiyA / . kosatiya aTThavIsaM, dhaNusaya teraMguladdhahiyaM // (bRha0 kSe0 gA0 6) itigAthAbhihitapramANopetAH / uktaM ca zrImadanuyogadvArasUtre jahannayaM saMkhijjayaM kittilliyaM hoi ? do rUvAiM / teNa paraM ajahannamaNukkosayAiM ThANAiM jAva ukkosayasaMkhijjayaM na pAvai / ukkosayaM saMkhijayaM "kittiyaM hoi ? ukkosayassa saMkhijjayassa parUvaNaM karimsAmi-se jahAnAmae palle siyA egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAiM solasa sahassAiM donni ya sattAvIse joyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusayaM terasa aMgulAI addhaMgulaM ca kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM // (patra 235-1) tato jambUdvIpapramANacatuHpalyaprarUpaNayedamutkRSTaM saGkhyAtakaM prarUpayiSyata iti bhAvaH // 72 // athaite catvAro'pi palyAH kiMnAmAnaH ? ityetadAha pallA'NavaTThiyasalAgapaDisalAgamahAsalAgakkhA / joyaNasahasogADhA, saveiyaMtA sasihabhariyA // 73 // dhAnyapalya iva palyAH kalpyante, te ca jambUdvIpapramANAH / kiMnAmAnaH ? ityAha--"aNavaTThiya" ityAdi / yathottaraM vardhamAnakhabhAvatayA'vasthitarUpAbhAvAd anavasthita evocyate / tatheha zalAkAH-ekaikasarSapaprakSepalakSaNAstAbhiH zalAkAbhirdhiyamANatvAt palyo'pi zalAkA / tathA pratizalAkAbhiniSpannatvAt pratizalAkA / mahAzalAkAbhinivRttatvAt mahAzalAkA / tata eSAM dvandve'navasthitazalAkApratizalAkAmahAzalAkAstA itthambhUtA AkhyAH-saMjJA yeSAM te'navasthitazalAkApratizalAkAmahAzalAkAkhyAH / ta eva viziSyante-yojanasahasraM tu avagADhAH / idamuktaM bhavati-ratnaprabhAyAH pRthivyAH prathamaM yojanasahasrapramANaM ratnakANDaM bhittvA dvitIye vajrakANDe pratiSThitA iti / punasta eva vizipyante-"saveiyaMta" ti vajramayyA aSTayojano. cchAyAyAzcatvAryaSTau dvAdaza yojanAnyuparimadhyAdhovistRtAyA jambUdvIpanagaraprAkArakalpAyA jagatyA dvigavyUtocchUitena paJcadhanuHzatavistRtena nAnAratnamayena jAlakaTakena parikSiptA yA upari vediketi padmavaravediketyarthaH, dvigavyUtocchritA paJcadhanuHzatavistIrNA gavAkSahemakiGkiNIjAlaghaNTAyuktA devAnAmAsanazayanamohanavividhakrIDAsthAnamubhayato vanakhaNDavatI tasyA antaH-paryavasAnamagrabhAga iti yAvad vedikAntaH, tatazca saha vedikAntena vartanta iti svedikaantaaH| te ca kathaM sarSapairbhUtAH ? ityAha---"sasihabhariya" tti saha zikhayA-ucchyalakSaNayA vartanta iti sazikhAH, tataH sazikhaM yathA bhavati tathA sarSapairbhUtAH-pUritAH sazikhabhRtAH kartavyA iti zeSaH / ayamatrA 1 paridhistrayo lakSAH SoDaza sahasrANi dve ca zate saptaviMzatyadhike / kozatrikaM aSTAviMzaM dhanuHzataM trayodazAGgulAnya'dhikAni // 2 jaghanyaM saGkhyAtakaM kiyad bhavati ? dve rUpe / tataH paramajaghanyotkRSTAni sthAnAni yAvad utkRSTasaGkhyAtakaM na prApnoti / utkRSTaM saGkhyAtakaM kiyad bhavati? utkRSTasya saGkhyAtakasya prarUpaNAM kariSye-asau yathAnAmakaH palyaH syAt ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkambhAbhyAm , trINi yojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve ca saptaviMze yojanazate trayazca krozA aSTAviMzaM ca dhanuHzataM trayodazAGgulAni ardhAGgulaM ca kiJcid vizeSAdhikaM parikSepeNa // 3-4 kevaiyaM anuyogadvArasUtre // ka.26 For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA zayaH-eteSAM vyAvarNitakharUpANAM caturNAmapi palyAnAM madhyAd yo yathAvasaraM sarSapaiH pUryate taM yojanasahasrAvagAhAdUrddha samadhikASTayojanocchitavedikAntaM pUrayitvA tadupari tAvat zikhA vardhanIyA yAvad eko'pi sarSapo nAvatiSThata iti / atra sarve savedikAntAH sazikhabhRtAzca kartavyA iti sAmAnyoktAvapi prathamamanavasthitapalya eva bhRtaH karaNIyaH / zeSAstu yathAvasarameveti mantavyamiti / / 73 // adhunA tasyAnavasthitapalyasya jambUdvIpapramANasya sarSapai tasya yad vidheyaM tadAha to dIvudahisu ikika sarisavaM khiviya nihie paDhame / paDhamaM va tadaMtaM ciya, puNa bharie tammi taha khINe // 74 // 'tataH' sarSapabharaNAdanantaramasatkalpanayA kenacid devena dAnavena vA vAmakaratale dhRtvA 'dvIpodadhiSu' dvIpasamudreSu ekaikaM sarpapaM' siddhArtha kSiptvA 'niSThite' antarbhUtaNyarthatvAt niSThApiteriktIkRte 'prathame' anavasthitapalye, ko'rthaH ? ekaM sarSapaM dvIpe prakSipati, ekamudadhau, punarapyekaM dvIpe, ekamudadhau, evaM pratidvIpaM pratyudadhiM caikaikaM sarSapaM pratikSipannasau devo vA dAnavo vA tAvad gato yAvadanavasthitapalyo niSThito bhavati / tataH kiM vidheyam ? ityAha-"paDhamaM va" ityaadi| dvIpe samudre vA yatrAsAvanavasthitapalyo niSThito bhavati "tadaMtaM ciya' tti sa evAnavasthitapalyasya niSThAkArI dvIpaH samudro vA'ntaH paryavasAnaM pramANatayA yasya dvitIyAnavasthitapalyasya sa tadantastam , dvitIyAnavasthitapalyapramANAbhidhAyakaM vizeSaNamidam , tatastadantameva ciyazabdasyAvadhAraNArthatvAd vistIrNatayA tAvatpramANamevetyarthaH / 'prathamamiva' AdyapalyamivetyupamAnena dvitIyamanavasthitapalyamapi sahasrayojanAvagADhamaSTayojanocchritajagatyuparivedikopazobhitaM sazikhaM sarSapaibhRtaM kuryAditi sUcayati / tataH prathamAnavasthitapalyamiva tadantameva 'punaH' bhUyaH 'bhRte' sarSapaiH pUrite 'tasmin' dvitIyAnavasthitapalye 'tathA' tena prakAreNa nikSiptacaramasarSapadvIpAderagrata ekaH sarSapo dvIpe, ekaH samudre ityAdinA 'kSINe' niSThite sati. dvitIyAnavasthitapalye // 74 // tataH kiM vidheyam ? ityAha khippai salAgapallegu sarisavo iya salAgakha(khi)vaNeNaM / punno bIo ya tao, puvaM piva tammi uddharie // 72 // 'kSipyate' nidhIyate zalAkApalye dvitIye zalAkAsaMjJaka ekasaGkhya eva sarSapaH, sa ca nAnavasthitapalyasatkaH kintvanya evetyavasIyate, "puNa bharie tammi taha khINe" (gA0 74) iti sUtrAvayavasya sAmastyariktIkaraNapratipAdanaparatvAt / anye tvanavasthitapalyasatka eva kSipyate ityAcakSate, tattvaM tu kevalino vidantIti / Aha kimiti dvitIyapalya eva niSThite satyekasya sarSapasya zalAkApalye prakSepaNamabhihitaM yAvatA prathamapalye'pi niSThite tatraikasya sarSapasya prakSepo yujyate ? iti, tadayuktam , abhiprAyAparijJAnAt , yato'navasthitapalyazalAkAbhirevAsau pUraNIyaH, prathamazca lakSayojanavistRtatvenAvasthitaparimANatayA'navasthita eva na bhavatItyato dvitIyAdyanavasthitapalyazalAkA eva tatra prakSepamahantIti / na caitat khamanISikAvijRmbhitam , yaduktamanuyogadvAreSu For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 203 74-76] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 'se NaM palle siddhatthayANaM bharie, tao NaM tehiM siddhatthaehiM dIvasamuddANaM uddhAre ghippai, ege dIve ege samudde ege dIve ege samudde evaM khippamANehiM khippamANehiM jAvaiyA NaM dIvasamuddA tehiM siddhatthaehiM apphunnA esa NaM evaie khitte palle AiThe / se NaM palle siddhatthayANaM bharie, tao NaM tehiM siddhatthaehiM dIvasamuddANaM uddhAre dhippai, ege dIve ege samudde ege dIve ege samudde evaM khippamANehiM khippamANehiM jAvaiyA NaM dIvasamuddA tehiM siddhatthaehiM apphunnA esa NaM evaie khitte palle paDhamA salAgA (patra 235-2) iti / - yazca "pallANavaTThiya" (gA0 73 ) ityAdigAthAyAM prathamasyAnavasthitavyapadezo'sau yogyatAmAtreNa rAjyAIkumArasya rAjavyapadezavad draSTavyaH / "iya salAgakhavaNeNa punno bIo ya" tti 'iti' amunA pUrvapradarzitazalAkAkSepaNaprakAreNa 'dvitIyazca' zalAkApalyaH pUrNo bhRto bhavati sazikha iti yAvat / iyamatra bhAvanA--tato yasmin dvIpe samudre vA sa eSa dvitIyapalyo niSThAM gatastadantA mUlataH sarve'pi ye dvIpasamudrAstAvatpramANaH punaranyaH palyaH parikalpyate pUrvavat sarSapaiH pUryate, tatastaM tAvatpramANaM palyamutpATya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSipet , yAvadasau niSThito bhavati, tato dvitIyA zalAkA sarSaparUpA zalAkApalye prakSipyate / tato'pi yasmin dvIpe samudre vA sa eSa tRtIyo'navasthitapalyo niSThitastadantA mUlataH sarve'pi ye dvIpasamudrAstAvatpramANaH punaranyaH palyaH parikalpyate pUrvavat sarSapairApUryate, tatastaM tAvatpramANaM palyamutpATya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tatastRtIyA sarSaparUpA zalAkA zalAkApalye prakSipyate / evamanena krameNa punaH punaranavasthitapalyasya sarSapabharaNariktIkaraNalabdhaikaikasarSaparUpAbhiH zalAkAbhiH zalAkApalyo yathoktapramANaH sazikhAkastAvat pUrayitavyo yAvat tatraiko'pyanyaH sarSapo na mAtIti / "bIo ya" tti ityatra cazabdAt pUrvaparipATyAgato'navasthitapalyaH sarSapairApUraNIyaH, tataH kiM vidheyam ? ityAha"tao putvaM piva tammi uddharie" tti 'tataH' zalAkApalyapUrvaparipATyAgatAnavasthitapalyApUraNAnantaraM pUrvavat 'tasmin zalAkApalye uddhRte sati // 75 // khINe salAga taie, evaM paDhamehiM bIyayaM bhrsu| tehi ya taiyaM tehi ya, turiyaM jA kira phuDA curo||76 // 'kSINe ca' nirlepe sati sarSaparUpA zalAkA 'tRtIye' pratizalAkApalye prakSipyate itIyamakSaragamanikA / bhAvArthastvayam-tataH zalAkApalyApUraNAnantaraM taM zalAkApalyaM vAmakaratale kRtvA pUrvAnavasthitapalyacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudraM caikaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH pratizalAkApalye sarSaparUpA prathamA pratizalAkA prakSipyate / tato'nantarokto'navasthitapalya utpATyate, tataH zalAkApalyasarSapAkrAntAd dvIpAt 1 sa palyaH siddhArthakairbhUtaH, tatastaiH siddhArthakairvIpasamudrANAM uddhAro gRhyate, eko dvIpe ekaH samudre eko dvIpe ekaH samudre evaM kSipyamANaiH kSipyamANaiH yAvanto dvIpasamudrAstaiH siddhArthakaiH spRSTA eSa etAvAn kSetre palya AdiSTaH / sa palyaH siddhArthakairmRtaH, tatastaiH siddhArthakairvIpasamudrANAmuddhAro gRhyate, eko dvIpe ekaH samudre eko dvIpe ekaH samudre evaM kSipyamANaiH kSipyamANaiH yAvanto dvIpasamudrAstaiH siddhArthakaiH spRSTA eSA etAvati kSetre palye prathamA zalAkA // For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA samudrAdvA parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekai sarSapaM prakSipeda yAvadasau niHzeSato rikto bhavati / tataH zalAkApalye punarapi sarSaparUpA ekA zalAkA prakSipyate / tato'nantaroktAnavasthitapalyaca. ramasarSapAkrAnto dvIpaH samudro vA yastadantamanavasthitapalyaM sarSapairbhUtvA tataH parataH punarapyekaikaM sarSapaM pratidvIpaM pratisamudraM ca prakSipeda yAvadasau niSThito bhavati, tato dvitIyA zalAkA zalAkApalye prakSipyate / evamaparAparAnavasthitapalyApUraNariktIkaraNalabdhaikaikasarSapairyadA zalAkApalya ApUrito bhavati pUrvaparipATyA cAnavasthitapalyastadA zalAkApalyamutpATya prAktanAnavasthitapalyacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudraM caikaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau nirlepo bhavati, tataH pratizalAkApalye dvitIyA zalAkA prakSipyate / tato'navasthitapalyamutpATyAnantarariktIkRtazalAkApalyacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH punarapi zalAkApalye sarSaparUpA zalAkA prakSipyate / yatra cAsau dvIpe samudre vA niSThitastAvatpramANavistarAtmakamanavasthitapalyaM sarSapairApUrya tataH parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH zalAkApalye dvitIyA zalAkA sarSaparUpA prakSipyate / evamanena krameNa tAvad vaktavyaM yAvat trayo'pi pratizalAkApalyazalAkApalyAnavasthitapalyAH paripUrNamApUritA bhavanti / tataH pratizalAkApalyamutpATya niSThitasthAnAt parataH pratidvIpaM pratisamudramekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tato mahAzalAkApalye ekA sarSaparUpA zalAkA prakSipyate / tataH zalAkApalyamutpATya pratizalAkApalyagatacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudramekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH pratizalAkApalye pratizalAkA prakSipyate / tato'navasthitapalyamutpATayet , utpATya ca zalAkApalyagatacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parato dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSipastAvad gacched yAvadasau niHzeSato rikto bhavati, tataH zalAkApalye prathamA zalAkA prakSipyate, tato'nantaroktAnavasthitapalyagatacaramasarSapAkrAnto dvIpaH samudro vA yastatparyantavistarAtmako'navasthitapalyaH kalpayitvA sarSapairApUryate, tatastamutpAdya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudrevekaikaM sarSapaM prakSipeda yAvadasau nirlepo bhavati, tato dvitIyA zalAkA zalAkApalye prakSipyate, evaM zalAkApalya ApUraNIyaH, evamApUraNotpATanaprakSepaparamparayA tAvadvaktavyaM yAvanmahAzalAkApalyapratizalAkApalyazalAkApalyAnavasthitapalyAH sarve'pi paripUrNazikhAyuktAH samApUritA bhavanti / etadeva nigamayannAha-"evaM paDhamehiM" ityAdi, 'evam' anena pradarzitakrameNa 'prathamaiH' anavasthitapalyairdvitIyameva dvitIyaka-zalAkApalyaM 'bharakha' pUraya, 'taizca' dvitIyasthAnavartibhiH zalAkApalyaiH 'tRtIyaM' pratizalAkApalyaM bharakha, 'taizca' pratizalAkApalyaiH 'turya' caturtha mahAzalAkApalyaM tAvad bharakha yAvat 'kila' ityAptAgamavAdasaMsUcakaH 'sphuTAH' vyAptAH sazikhA bhRtA iti yAvat 'catvAraH' catuHsaGkhyA anavasthitazalAkApratizalAkAmahAzalAkAkhyAH palyA bhavantIti // 76 // tatazcaturNA palyAnAM pUrNatve yat sampadyate tadAha paDhamatipalluddhariyA, dIvudahI pallaghausarisavA ya / savvo vi esa rAsI, rUvUNo paramasaMkhijaM // 77 // For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 205 prathamam-AdyaM yat tripalyaM-palyatrayamanavasthitazalAkApratizalAkAkhyaM tenoddhRtAH-ekaikasarSapaprakSepeNa vyAptAH prathamatripalyoddhRtAH, ka ete ? ityAha-dvIpodadhayo na kevalaM dvIpodadhayaH palyacatuSkasarpapAzca, kiM bhavati ? ityAha-'sarvo'pi' samasto'pi 'eSaH' anantaroktaH sarSapavyAptadvIpasamudrapalyacatuSkagatasarSapalakSaNaH 'rAziH' saGghAtaH 'rUponaH' ekena sarSaparUpeNa rahitaH san 'paramasaGkhyeyam' utkRSTasaGkhyAtakaM bhavatIti / tadevaM tAvadidamutkRSTaM saGkhyeyakam / jaghanyaM tu dvau, jaghanyotkRSTayozcAntarAle yAni saGkhyAsthAnAni tAni sarvANi madhyamaM saGkhyeyakamiti sAmarthyAduktaM bhavati / siddhAnte ca yatra kacit saGkhyAtagrahaNaM karoti tatra sarvatrApi madhyama saGkhyeyakaM draSTavyam / yaduktamanuyogadvAracUrNI siddhate ya jattha jattha saMkhijagagahaNaM kataM tattha tattha sabaM ajahannamaNukkosayaM daTThavaM (patra 81) iti / idaM cotkRSTaM saGghayeyakamitthameva prarUpayituM zakyate, dvikAdidazazatasahasralakSakoTyAdizIrSaprahelikAntarAzibhyo'tibahunA samatikrAntatvena prakArAntareNAkhyAtumazakyatvAt / yadAhuH prasiddhasiddhAntasandohavivaraNaprakaraNakaraNapramANa(grantha)prathanAvAptasudhAMzudhAmadhavalayazaHprasaradhavalitasakalavasundharAvalayAH zrIharibhadrasUripAdA anuyogadvAraTIkAyAm jaMbUddIvappamANamettA cattAri pallA-paDhamo aNavaTThiyapallo, biio salAgApallo, taIo paDisalAgApallo, cautthao mahAsalAgApallo / ee cauro vi rayaNappahapuDhavIe paDhamaM rayaNakaMDaM joyaNasahassAvagAhaM bhittUNa biie vayarakaMDe paiTThiyA / imA tthvnnaa-UUUU| ee tthviyaa| ego gaNaNaM na uvei, duppabhiI saMkha tti kAuM / tattha paDhame aNavaTThiyapalle do sarisavA pakkhittA eyaM jahannagaM saMkhijjagaM / tato eguttaravuDDIe tinni cauro paMca jAva so punno annaM sarisavaM na paDicchai tti tAhe asabbhAvaTThavaNaM paDucca vuccati-taM ko vi devo dANavo vA ukkhittuM vAmakarayale kAuM te sarisave jaMbUddIvAie egaM dIve egaM samudde pakkhivijjA jAva niTThiyA, tAhe salAgApalle ego sarisavo chUDho / jattha niTThio teNa saha ArillaehiM dIvasamuddehiM puNo anno pallo Aijai, so vi sarisavANaM bhario, tao parao ekkekaM dIvasamuddesu pakkhivaMteNaM nihAvio, tao salAgApalle biiyA salAgA pakkhittA / evaM eeNaM aNavaTThiyapallakaraNakameNa salAyaggahaNaM 1siddhAnte ca yatra yatra saGkhyAtakagrahaNaM kRtaM tatra tatra sarvamajaghanyamanutkRSTaM draSTavyam // 2 jambUdvIpapramANamAtrAzcatvAraH palyAH-prathamo'navasthitapalyaH, dvitIyaH zalAkApalyaH, tRtIyaH pratizalAkApalyaH, caturthako mahAzalAkApalyaH / ete cakhAro'pi ratnaprabhApRthvyAH prathamaM ratnakANDaM yojanasahasrAvagAhaM bhittvA dvitIyasmin vajrakANDe pratiSThitAH / eSA sthApanA 0000 / ete sthaapitaaH| eko gaNanAM nopaiti, dviprabhRti saGkhyeti kRlA / tatra prathame'navasthitapalye dvau sarSapau prakSiptau etajaghanyaka saGkhyAtakam / tata ekottaravRddhyA trayazcatvAraH paJca yAvat sa pUrNo'nyaM sarSapaM na pratIcchati iti tadA asadbhAvasthApanAM pratItyocyate-taM ko'pi devo dAnavo votkSipya vAmakaratale kRtvA tAn sarSapAn jambUdvIpAdike eka dvIpe ekaM samudre prakSipedyAvaniSThitAH, tadA zalAkApalye ekaH sarSapo kssiptH| yatra niSThitastena saha ArAtIyaiIpasamudraiH punaranyaH palyaH AdIyate, so'pi sarSapairbhUtaH, tataH parata ekaikaM dvIpasamudreSu prakSipatA niSThApitaH, tataH zalAkApalye dvitIyA zalAkA prakSiptA / evametenAnavasthitapalyakaraNakrameNa zalAkAgrahaNaM kurvatA zalAkApalyaH zalAkAbhi. For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 devendrasUriviracitakhopajJarTIkopetaH [gAthA kareMteNa salAgApallo salAgANaM bhario, kamAgato aNavaTThiyao vi / tao salAgApallo salAgaM na paDicchai tti kAuM so ceva ukkhitto niTThiyaTThANAo parao puvakkameNa pakkhitto niDhio ya, tao paDisalAgApalle paDhamA salAgA chUDhA / tao aNavaDhio ukkhitto niTTiyaTThANAo parao pubakkameNa pakkhitto niTTio ya, tao salAgApalle salAgA pakkhittA / evaM aNNeNaM aNNeNaM aNavaTThieNa ArikkanikirateNaM jAhe puNo salAgApallo bhario aNavaDio ya, tAhe puNo salAgApallo ukkhitto pakkhitto niTio ya putrakkameNa, tAhe paDisalAgApalle biiyA paDisalAgA chUDhA / evaM AiraNanikiraNeNa jAhe tinni vi paDisalAgasalAgaaNavaTThiyapallA ya bharitA tAhe paDisalAgApallo ukkhitto pakkhippamANo niTTio ya tAhe mahAsalAgApalle paDhamA mahAsalAgA chUDhA, tAhe salAgApallo ukkhitto pakkhippamANo niTTio ya tAhe paDisalAgApalle salAgA pakkhittA / tAhe aNavaDhio ukkhitto pakkhitto ya tAhe salAgApalle salAgA pakkhittA / evaM AiraNanikiraNakameNa tAva kAyavaM jAva paraMpareNaM mahAsalAga paDisalAga salAga aNavaTThiyapallo ya cauro vi bhariyA, tAhe ukkosamaicchiyaM / ittha jAvaiyA aNavaTThiyapallasalAgApallapaDisalAgApalleNa ya dIvasamuddA uddhariyA, je ya caupallaTThiyA sarisavA esa sabo vi etappamANo rAsI egarUvUNo ukkosayaM saMkhijjayaM havai / jahaNNukkosaTTANamajhe je ThANA te save patteyaM ajahaNNamaNukkosayA saMkhijjayA bhaNiyabA / siddhate ya jattha jattha saMkhijjayagahaNaM kayaM tattha tattha savaM ajahannamaNukkosayaM daTThavaM / evaM saMkhejage parUvie sIso pucchai-bhagavaM! kimeeNaM aNavaTThiyapallasalAgapaDisalAgAIhi ya dIvasamududdhAragahaNeNa ya ukkosasaMkhijjaparUvaNA kijjai ? gurU bhaNai-natthi anno saMkhijjagassa phuDayaro parUvaNovAo tti (patra 111) // 77 // bhRtaH, kramAgato'navasthito'pi / tataH zalAkApalyaH zalAkAM na pratIcchati iti kRtvA sa evotkSipto niSThitasthAnAt parataH pUrvakrameNa prakSipto niSThitazca, tataH pratizalAkApalye prathamA zalAkA kSiptA tato'navasthita utkSipto niSThitasthAnAt parataH pUrvakrameNa prakSipto niSThitazca, tataH zalAkApalye zalAkA prakSiptA / evamanyenAnyena anavasthitena AkiraNaniSkiraNena yadA punaH zalAkApalyaH bhRto'navasthitazca, tadA punaH zalAkApalya utkSipta prakSipto niSThitazca pUrvakrameNa, tadA pratizalAkApalye dvitIyA pratizalAkA kSiptA / evaM AkiraNaniSkiraNena yadA trayo'pi pratizalAkAzalAkAnavasthitapalyAzca bhRtAH tadA pratizalAkApalya utkSiptaH prakSipyamANo niSThitazca tadA mahAzalAkApalye prathamA mahAzalAkA kSiptA, tadA zalAkApalya utkSiptaH prakSipyamANo niSThitazca tadA pratizalAkApalye zalAkA prakSiptA / tadA'navasthita utkSiptaH prakSiptazca tadA zalAkApalye zalAkA prakSiptA / evaM AkiraNa niSkiraNakrameNa tAvat karttavyaM yAvat paramparayA mahAzalAkA pratizalAkA zalAkA'navasthitapalyazca catvAro'pi bhRtAH tadotkRSTaM atikrAntam / atra yAvanto'navasthitapalyazalAkApalyapratizalAkA. palyaizca dvIpasamudrA uddhRtAH, ye ca catuSpalyasthitAH sarSapA eSa sarvo'pi etatpramANo rAzirekarUpona utkRSTakaM saGkhyAtakaM bhavati / jaghanyokRSTasthAnamadhye yAni sthAnAni tAni sarvANi pratyekaM ajaghanyAnutkRSTAni saGkhyAtakAni bhnnitvyaani| siddhAnte ca yatra yatra saGkhyayagrahaNaM kRtaM tatra tatra sarva ajaghanyamanutkRSTaM draSTavyam / evaM saGkhyAtake prarUpite ziSyaH pRcchati-bhagavan ! kimetenAnavasthitapalyazalAkApratizalAkAdibhizca dvIpasamudroddhAragrahaNena cotkRSTasaGkhyAtakaprarUpaNA kriyate ? gururbhaNati-nAstyanyaH saGkhyeyakasya sphuTataraH prarUpaNopAya iti // 1 eSa samagro'pi pAThaH anuyogadvAracUrNau 79 tame patre'pyasti / For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77-79] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 207 ityuktaM trividhamapi saGkhyeyakam / idAnIM navavidhamasaGkhyeyakaM navavidhameva cAnantakaM nirurUpayiSurgAthAyugamAha rUvajuyaM tu parittAsaMkhaM lahu assa rAsi abhAse / juttAsaMkhijjaM lahu, AvaliyAsamayaparimANaM // 78 // pUrvoktamevotkRSTaM saGkhyeyakaM 'rUpayutaM tu' rUpeNa ekena sarSapeNa punaryuktaM sat 'laghu' jaghanyaM 'parI`ttAsaGkhyaM' parIttAsaGkhyeyakaM bhavati / idamatra hRdayam - - iha yenaikena sarSaparUpeNa rahito'nantaroddiSTo rAzirutkRSTasaGkhyAtakamuktaM tatra rAzau tasyaiva rUpasya nikSepo yadA kriyate tadA tadevotkRSTaM saGkhyAtakaM jaghanyaM parItta saGkhyAtakaM bhavatIti / iha ca jaghanyaparIttA saGkhyeyake'bhihite yadyapi tasyaiva madhyamotkRSTabheda prarUpaNAvasarastathApi parIttayuktanijapada bhedata stribhedAnAmapyasaGkhyeyakAnAM madhyamo - tkRSTabhedau pazcAdalpavaktavyatvAt prarUpayiSyete, ato'dhunA jaghanyayuktAsaGkhyAtakaM tAvadAha"assa rAsi abbhAse" ityAdi asya rAzeH - javanyaparIttAsatyeyaka gatarAzeH 'abhyAse' parasparagune sati 'laghu' jaghanyaM yuktAsayeyakaM bhavati / tacca ' AvalikAsamayaparimANam' AvalikA"asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM" ( anuyo0 patra 178-2 ) ityaadisiddhaantprsiddh| tasyAH samayAH- nirvibhAgAH kAlavibhAgAstatparimANa mAvalikAsamayaparimANam, jaghanyayuktAsaGkhyeyaka tulyasamayarAzipramANA AvalikA ityarthaH / etaduktaM bhavati - jaghanyaparItAsatyeyakasambandhIni yAvanti sarSapalakSaNAni rUpANi tAnyekaikazaH pRthak pRthak saMsthApya tata ekaikasmin rUpe jaghanyaparIttAsaGkhyAtakapramANo rAzirvyavasthApyate, teSAM ca rAzInAM parasparamabhyAso vidhIyate / ihaiva bhAvanA - -asatkalpanayA kila jaghanyaparItA satyeya karAzisthAne paJca rUpANi kalpyante, tAni vitriyante - jAtAH paJcaikakAH 11111, ekakAnAmadhaH pratyekaM paJcaiva vArAH paJca paJca vyavasthApyante / tadyathA - 2 / atra paJcabhiH paJca guNitA jAtA paJcaviMzatiH, sA'pi paJcabhirAhatA jAtaM paJcaviMzaM zatam ityAdikrameNAmISAM rAzInAM parasparAbhyAse jAtAni paJcaviMzatyadhikAnyekatriMzacchatAni 3135 / eSa kalpanayA tAvadetAvanmAtrI rAzirbhavati, sadbhAvatastvasayarUpo jaghanyayuktAsaGkhyAtakatayA mantavya iti // 78 // 999 nirUpitaM jaghanyayuktAsatyeyakam / samprati zeSajaghanyAsaGkhyAtA saGkhyAtakabhedasya jaghanyaparIttAnantakAdisvarUpANAM trayANAM jaghanyAnantakabhedAnAM ca svarUpamatidezataH pratipipAdayiSurAha-biticaupaMcamaguNaNe, kamA sagAsaMkha paDhamacausatta / tA te rUvajuyA, majjhA rUvUNa guru pacchA // 79 // iha "saMkhijjegamasaMkhaM" ( gA0 71 ) ityAdigAthopanyastotkRSTasaGkhyAtakAdimaulasaptapadApekSayA saGkhyAtakAdyabhedavikalAni yAni parIttAsaGkhyAtakAdIni SaT padAni tAni parIttAsaGkhyAtakAnantAnantaka bhedadvayavikalAni dvitricatuH paJca saGkhyAtvena proktAni / tataH 'dvitricatuH paJcama 1 asaMkhyeyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena // 2 maulasaptapadAni tvetAni - utkRSTasaGkhyAtakam 1 parIttAsakhyAtakam 2 yuktAsaGkhyAtakam 3 asaGkhyAtA saGkhyAtakam 4 parIttAnantakam 5 yuktAnantakam 6 anantAnantakam 7 // For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 208 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA guNane dvitIyatRtIyacaturthapaJcamapadavAcyarAzeranyo'nyAbhyAse sati 'kramAt' krameNa "sagAsaMkha" tti prAkRtatvAt 'saptamAsaGkhyAtam' sthApanApekSayA jaghanyasaMkhyAtakam 1 | madhyamasaMkhyAtakam 2 / utkRSTasaMkhyAtakam 3 / parIttAsaM0 jagha01 parIttAsaM0 madhya0 2 / parIttAsaM0 utkR03 yuktAsaM0 jaghanyam 4 / yuktAsaM0 madhya0 5 yuktAsaM0 utkR06 asaM. asaM0 jagha0 7 asaM. asaM0 madhya.8 asaM. asaM0 utkR. 9 parIttAnantaM jagha0 1 | parIttAnantaM madhya02 | parIttAnantaM utkR. 3 yuktAnantaM0 jagha. 4 | yuktAnantaM madhya0 5 yuktAnantaM utkR06 anantAnantaM jagha0 7 | anantAnantaM madhya0 8 anantAnantaM utkR09| jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyAtakam / "paDhamacausatta gaMta" ti prAkRtatvAt prathamacaturthasaptamAnyanantakAni / tatra prathamAnantakaM-jaghanyaparIttAnantakam caturthAnantakam-jaghanyayuktAnantakam saptamAnantaka-jaghanyAnantAnantakaM bhavatIti / iha jaghanyamadhyamotkRSTabhedato'saddhayeyakAnantakayoH pratyekaM navavidhatvAt pradarzitabhedAnAM saptamaprathamAdisaGkhyAnaM saGgacchata eva / idamatraidamparyamdvitIye yuktAsaGkhyAtakapadavAcye jaghanyayuktAsaGkhyAtakalakSaNe rAzau vivRte sati yAvanti rUpANi tAvatsu pratyekaM jaghanyayuktAsaGkhyAtakamAnA rAzayo'bhyasanIyAH, tatasteSAM rAzInAM parasparatADane yo rAzirbhavati tat saptamAsaGkhyeyakaM mantavyam / tRtIye tvasaGkhyeyakAsaGkhyeyakapadavAcye jaghanyAsaGkhyeyakAsaGkhyeyakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tAvatAmeva jaghanyAsaGkhyeyakAsaGkhyeyakarAzInAmanyo'nyaguNane sati yo rAziH sampadyate tat prathamAnantakaM jaghanyaparIttAnantakamavaseyam / caturthe tu parIttAnantakapadavAcye jaghanyaparIttAnantakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tAvatsaGkhyAnAM jaghanyaparIttAnantakarAzInAM parasparamabhyAse yAvAn rAzirbhavati tat caturthamanantakaM jaghanyayuktAnantakaM bhavati / paJcame tu yuktAnantakapadavAcye jaghanyayuktAnantakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tatpramANAnAmeva jaghanyayuktAnantakarAzInAM parasparaguNane yAvAn rAziH sampadyate tat saptamAnantakaM jaghanyAnantAnantakaM bhavati / Aha parIttAsaGkhyAtakayuktAsaGkhyAtakAsaGkhyAtAsaGkhyAtakaparIttAnantakayuktAnantakAnantAnantakalakSaNAH SaDapi rAzayo jaghanyAstAvannirdiSTAH, madhyamA utkRSTAzcaite kathaM mantavyAH ? ityAha-"te rUvajuyA" ityAdi / 'te' anantaroddiSTA jaghanyAH paDapi rAzayo rUpeNa-ekakalakSaNena yutAH-samanvitA rUpayutAH santaH kiM bhavanti ? ityAha---'madhyAH' madhyamA ajaghanyotkRSTA iti yAvat / tatra yaH prAmirdiSTo jaghanyaparIttAsaGkhyAtakarAziH sa ekasmin rUpe prakSipte madhyamo bhavati, upalakSaNaM caitat , naikarUpaprakSepa eva madhyamabhaNanaM kintvekaikarUpanikSepe'yaM tAvada madhyamo mantavyo yAvad utkRSTaparIttAsaGkhyeyakarAzina bhavatIti / evamanayA dizA jaghanyayuktAsaGkhyAtakAdayo'pi rAzaya ekaikasmin rUpe nikSipte madhyamAH sampadyante, tadanu caikaikarUpavRddhyA tAvad madhyamA avaseyA yAvat khaM khamutkRSTapadaM nAsAdayantIti / taddete SaDapi kiMkharUpAH santa utkRSTA bhavanti ? ityAha-"rUvUNa guru paccha" ti rUpeNa-ekakalakSaNena UnAH-nyUnA rUponAH santasta eva prAgabhihitA jaghanyA rAzayaH, tezabda AvRttyehApi sambandhanIyaH, kiM bhavanti ? For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 79-80] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 209 ityAha-'guravaH' utkRSTAH 'pAzcAtyAH' pazcimarAzaya ityarthaH / iyamatra bhAvanA-jaghanyayuktAsaGkhyAtakarAzirekena rUpeNa nyUnaH sa eva pAzcAtya utkRSTaparIttAsaGkhyeyakakharUpo bhavati, jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyAtakarAzistvekena rUpeNa nyUnaH san pAzcAtya utkRSTayuktAsaGkhyAtakakharUpo bhavati, jaghanyaparIttAnantakarAziH punarekena rUpeNa nyUnaH pAzcAtya utkRSTAsaGkhyAtAsaGkhyAtakakharUpo bhavati, jaghanyayuktAnantakarAzistvekarUponaH pAzcAtya utkRSTaparIttAnantakasvarUpo bhavati, jaghanyAnantAnantakarAzirekarUparahitaH pAzcAtya utkRSTayuktAnantakasvarUpo bhavatIti / idaM cAsaGkhyeyakAnantakabhedAnAmitthaM prarUpaNamAgamAbhiprAyata uktaM, kaizcidanyathA'pi cocyate // 79 // atra evAha iya suttuttaM anne, vaggiyamikasi cautthayamasaMkhaM / hoi asaMgkhAsakhaM, lahu rUvajuyaM tu taM majjhaM // 80 // 'iti' pUrvoktaprakAreNa yad asaGkhyAtakAnantakakharUpaM pratipAditaM tat sUtre-anuyogadvAralakSaNe siddhAnte uktaM-nigaditam / tathA coktaM zrIanuyogadvAreSu ukkosae saMkhijjae rUvaM pakkhittaM jahannayaM parittAsaMkhijjayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukkosayAI ThANAiM jAva ukkosayaM parittAsaMkhijayaM na pAvei / ukkosayaM parittAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM parittAsaMkhijayaM jahannayaparitAsaMkhijjayamittANaM rAsINaM annamannabbhAso rUvUNo ukkosayaM parittAsaMkhijjayaM havai, ahavA jahannayaM juttAsaMkhijjayaM rUvUNaM ukkosayaM parittAsaMkhijayaM hoi / jahannayaM juttAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi ? jahannayaparittAsaMkhijayamittANaM rAsINaM annamannabbhAso paDipunno jahannayaM juttAsaMkhijayaM hoi, ahavA ukkosae parittAsaMkhijjae evaM pakkhittaM jahannayaM juttAsaMkhijjayaM hoi, AvaliyA vi tittillayA ceva / teNa paraM ajahannamaNukosayAiM ThANAiM jAva ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM na pAvai / ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM kittillayaM hoi ?, jahannaeNaM juttAsaMkhijjaeNaM AvaliyA guNiyA annamannabbhAso rUvUNo ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM hoi, ahavA jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijayaM rUbUNaM ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM hoi / jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijayaM kittiyaM hoi ? jahannaeNaM juttAsaMkhijjaeNaM AvaliyA guNiyA annamannabbhAso paDipunno jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijayaM hoi, ahavA ukkosae juttAsaMkhijjae rUvaM pakkhittaM jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukkosayAI ThANAI jAva 1 utkRSTake sahayeyake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM parIttAsaGkhyeyakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTaM parIttAsaGkhyayakaM na praapnoti| utkRSTakaM parIttAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati? jaghanyakaM parIttAsaGgyeyaka jaghanyaparIttAsaGkhyeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAso rUpona utkRSTakaM parIttAsaGkhyeyakaM bhavati, athavA jaghanyakaM yuktAsayayakaM rUponaM utkRSTakaM parIttAsaGkhyeyakaM bhavati / jaghanyakaM yuktAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakaparIttAsaGkhyeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakaM yuktAsaGkhyeyakaM bhavati, athabotkRSTake parItAsaGkhyeyake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM yuktAsaGkhyeyakaM bhavati, AvalikA'pi tAvatyeva / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM yuktAsaGkhyeyakaM na prApnoti / utkRSTakaM yuktAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yuktAsa yeyakenAvalikA guNitA anyonyAbhyAso rUpona utkRSTakaM yuktAsaGkhyeyakaM bhavati, athavA jaghanyakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM rUponaM utkRSTakaM yuktAsaGkhyeyakaM bhavati / jaghanyakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yuktAsaGkhyeyakenAvalikA guNitA anyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakamasaGkhayeyAsaGkhyeyakaM bhavati, athavotkRSTake yuktAsaGkhyeyake rUpaM prakSiptaM jaghanyakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTaka ka027 For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA Satai asaMkhijjAsaMkhijjayaM na pAvei / ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM jahannaya asaMkhijjAsaMkhijjayamittANaM rAsINaM annamannabhAso ruvUNo ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi, ahavA jahannayaM parittANaMtayaM rUvUNaM ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi / jahannayaM parittANaMtayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM jahannayaasaMkhijjAsaMkhijjayamittANaM rAsINaM annamannabbhAso paDipunno jahannayaM parittANaMtayaM hoi, ahavA ukkosa asaMkhijjAsaMkhijjae rUvaM pakkhittaM jahannayaM parittANaMtayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukkosayAI ThANA jAva ukkosayaM parittANaMtayaM na pAvai / ukkosayaM parittANaMtayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM parittANaMtayaM jahannayaparittANaMtayamittANaM rAsINaM annamannabhAso rUvUNo ukkosayaM parittANaMtayaM hoi, ahavA jahannayaM juttANaMtayaM rUvUNaM ukkosayaM parittANaMtayaM hoi / jahannayaM juttANaMtayaM kittiyaM hoi ? jahannayaM parittANaMtayaM jahannayaparittANaMtayamittANaM rAsINaM annamannabhAso pasi - munno jahannayaM juttANaMtayaM hoi, ahavA ukkosae parittANaMtae rUvaM pakkhittaM jahannayaM juttANaMtayaM hoi, abhavasiddhiyA vi tattiyA ceva / teNa paraM ajahannamaNukosayAI ThANAI jAva ukkosayaM juttANaMtayaM na pAvai / ukkosayaM juttANaMtayaM kittiyaM hoi ? jahannaeNaM juttANaMtapaNaM abhavasi - ddhiyA guNiyA annamannabhAso ruvUNo ukkosayaM juttANaMtayaM hoi, ahavA jahannayaM aNaMtANaMtayaM rUvaNaM ukkosayaM juttANaMtayaM hoi / jahannayaM aNaMtANaMtayaM kittiyaM hoi ? jahannaeNaM juttANaMtaevaM abhavasiddhiyA guNiyA annamannabhAso paDipunno jahannayaM aNaMtANaMtayaM hoi, ahavA ukkosa juttANaMta rUvaM pakkhittaM jahannayaM aNaMtANaMtayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukosayAI ThANAI / 1 evaM ukkosayaM aNaMtANaMtayaM natthi - ( 238 - 1 ) iti / masaGkhyayAsa yeyakaM na prApnoti / utkRSTakama saGkhye yA sAyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM jaghanya - kAsaGkhyayAsaGkhyeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAso rUpona utkRSTakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM bhavati, athavA jaghanyakaM parIttAnantakaM rUponaM utkRSTakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM bhavati / jaghanyakaM parIttAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanya - kamasaGkhyayAsaGkhyeyaM jaghanyakA saGkhyeyAsaGkhyeyakamA trANAM rAzInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakaM parIttAnantakaM bhavati, athavotkRSTake'saGkhyeyAsaGkhyeya ke rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM parIttAnantakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM parIttAnantakaM na prApnoti / utkRSTakaM parIttAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakaM parIttAnantakaM jaghanyakaparIttAnantakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAso rUpona utkRSTakaM parIttAnantakaM bhavati, athavA jaghanyakaM yuktAnantakaM rUponamutkRSTakaM parIttAnantakaM bhavati / jaghanyakaM yuktAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakaM parIttAnantakaM jaghanyakaparIttAnantakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakaM yuktAnantakaM bhavati, athavotkRSTa ke parIttAnantake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM yuktAnantakaM bhavati, abhavasiddhikA api tAvanta eva / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM yuktAnantakaM na prApnoti / utkRSTakaM yuktAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yuktAnantakenAbhavasiddhikA guNitA anyonyAbhyAso rUponaH utkRSTakaM yuktAnantakaM bhavati, athavA jaghanyakamanantAnantakaM rUponamutkRSTakaM yuktAnantakaM bhavati / jaghanyakamanantAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yuktAnantakenAbhavasiddhikA guNitA anyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakamanantAnantakaM bhavati, athavotkRSTa yuktAnantake rUpaM prakSiptaM jaghanyakamanantAnantakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni / evamutkRSTakamanantAnantakaM nAsti // etaccAntargatapATho mudritAnuyogadvAreSu nAsti // For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80-82] ghaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 211 uktaH sUtrAbhiprAyaH / sAmprataM matAntaragatamasaGkhyAtAnantakakharUpamAha-"anne vaggiya" ityAdi / anye AcAryAH--eke sUraya evamAhuH, yathA-'caturthakamasaGkhyaM jaghanyayuktAsaGkhyAtakarUpaM 'vargitaM' tAvataiva rAzinA guNitaM sat "ekkasi" tti ekavAraM 'bhavati' jAyate-sampadyate asaGkhyAsahvayaM 'laghu' jaghanyam , jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyAtakaM bhavatItyarthaH / atrApi mate asaGkhyAtakamuddizya madhyamotkRSTabhedaprarUpaNA pUrvoktaiveti darzayannAha-rUvajuyaM tu taM majjhaM" ti rUpeNasarSapalakSaNena yutaM rUpayutaM 'tuH' avadhAraNe vyavahitasambandhazca tad' iti tadevAnantarAbhihitaM jaghanyAsaGkhyeyAsaGkhyeyAdikam kiM bhavati ? ityAha-'madhyaM' madhyamAsaGkhyeyAsaGkhyeyAdikaM bhavati // 8 // rUvUNamAimaM guru, ti vaggiuM taM imaM dasa kkheve / logAgAsapaesA, dhammAdhammegajiyadesA // 81 // tadeva jaghanyAsaGkhayeyAsaGkhayeyAdikaM 'rUponam' ekena rUpeNa rahitaM sad 'Adima' tadapekSayA Adyasya rAzeH sambandhi 'guru' utkRSTaM bhavatIti / ayamatrAzayaH-jaghanyAsaGkhyeyAsaGkhayeyaka rUponaM sad yuktAsaGkhyAtakamutkRSTakaM bhavati, jaghanyaparIttAnantaM rUponamasaGkhyeyAsaGkhyeyakamutkRSTaM bhavati, jaghanyayuktAnantaM tu rUponamutkRSTaM parIttAnantaM bhavati, jaghanyAnantAnantakaM tu rUponamutkRSTaM yuktAnantakaM bhavatIti / adhunA jaghanyaparIttAnantakaM matAntareNa prarUpayannAha-"ti vaggiuM taM" ityAdi / 'tad' iti prAgabhihitaM jaghanyAsaGkhyeyAsaGkhyeyakaM 'trivargayitvA' sadRzadvirAzI parasparaM trIn vArAnabhyasyetyarthaH / ayamatrAzayaH-jaghanyAsaGkhyeyAsaGkhyeyakarAzeH sadRzadvirAziguNanalakSaNo vargo vidhIyate, tasyApi vargarAzeH punarvargaH kriyate, tasyApi vargarAzeH punarapi vargo niSpAdyata iti / tataH kim ? ityAha--'imAn' vakSyamANasvarUpAn 'daza' iti dazasahayAn kSipyanta iti karmaNi ghaji kSepAH-prakSepaNIyarAzayastAn 'kSipakha' nidhehItyuttaragAthAyAM sambandhaH / tathAhi lokAkAzasya pradezAH 1 dharmazca adharmazca ekajIvazca dharmAdharmaikajIvAsteSAM dezAH-pradezAH / ayamatrArthaH-dharmAstikAyapradezAH 2 adharmAstikAyapradezAH 3 ekajIvapradezAH 4 // 81 // tathA ThiibaMdhajjhavasAyA, aNubhAgA jogcheyplibhaagaa| duNha ya samANa samayA, patteyanigoyae khivasu // 82 // sthitibandhasya kAraNabhUtAnyadhyavasAyasthAnAni kaSAyodayarUpANyadhyavasAyazabdenocyante, tAnyasaGkhyeyAnyeva / tathAhi-jJAnAvaraNasya jaghanyo'ntarmuhUrtapramANaH sthitibandhaH, utkRSTatastu triMzatsAgaropamakoTAkoTIpramANaH, madhyamapade tvekadvitricaturAdisamayAdhikAntarmuhUrtAdiko'sa yeyabhedaH, eSAM ca sthitibandhAnAM nirvartakAnyadhyavasAyasthAnAni pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni bhinnAnyeva, evaM ca satyekasminnapi jJAnAvaraNe'saGkhyeyAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni labhyante, evaM darzanAvaraNAdiSvapi vAcyam / "aNubhAga" ti 'anubhAgAH' jJAnAvaraNAdikarmaNAM jaghanyamadhyamAdibhedabhinnA rasavizeSAH, eteSAM cAnubhAgavizeSANAM nirvartakAnyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavantyato'nubhAgavizeSA apyetAvanta eva draSTavyAH, kAraNabhedAzritatvAt kAryabhedAnAm / "jogacheyapalibhAga" ti yogaH-manovAkAya For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA viSayaM vIryaM tasya kevaliprajJAcchedena prativiziSTA nirvibhAgA bhAgA yogacchedapratibhAgAH, te ca nigodAdInAM saMjJipaJcendriyaparyantAnAM jIvAnAmAzritA jaghanyAdibhedabhinnA asaGkhyeyA mntvyaaH| "duNha ya samANa samaya" tti 'dvayozca samayoH' utsarpiNyavasarpiNIkAlakharUpayoH samayA asahayeyakharUpAH / "patteyanigoyae" tti anantakAyikAn varjayitvA zeSAH pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasAH pratyekazarIriNaH sarve'pi jIvA ityarthaH, te cAsaGkhyayA bhavanti / nigodAH sUkSmANAM bAdarANAM cAnantakAyikavanaspatijIvAnAM zarIrANItyarthaH, te cAsaGkhyAtAH / evamete pratyekamasaGkhyeyasvarUpA daza kSepAstAn kSipakha // 82 // atha rAzidazakaprakSepAnantaraM tasyaiva rAzeyasmin vihite yad bhavati tadAha puNa tammi ti vaggiyae, parittaNaMta laha tassa raasiinn| abbhAse lahu juttANaMta abbhavyajiyamANaM // 83 // punarapi "tammi" tti tasmin' anantarodite prakSiptakSepadazake 'trirvargite' trIn vArAn vargite sati parIttAnantaM 'laghu' jaghanyaM bhavati / idamuktaM bhavati-jaghanyAsaGkhyeyAsaGkhyeyakakharUpe vAratrayaM vargite rAzau dazaite kSepAH kSipyante, tata itthaM piNDito yo rAziH sampadyate sa punarapi vAratrayaM vayete tato jaghanyaM parIttAnantakaM bhavatIti / idAnIM jaghanyayuktAnantakanirUpaNAyAha"tassa rAsINa" ityAdi, 'tasya' jaghanyaparIttAnantakasya sambandhinAM rAzInAmanyonyamabhyAse sati 'laghu' jaghanyaM yuktAnantakamabhavyajIvamAnaM bhavati / iyamatra bhAvanA-jaghanyaparIttAnantake ye rAzayaH sarSaparUpAste pRthak pRthag vyavasthApyante, teSAM tathA vyavasthApitAnAM jaghanyaparIttAnantakamAnAnAM rAzInAmanyonyAbhyAse sati yuktAnantaM jaghanyaM bhavati, tathA jaghanyayuktAnantake yAvanti rUpANi vartanta abhavasiddhikA api jIvAH kevalinA tAvanta eva dRSTA iti // 83 // jaghanyAnantAnantakaprarUpaNAyAha tavvagge puNa jAyai, NaMtANaMta lahu taM ca tikkhutto / vaggasu taha vina taM hoi NaMtakheve khivasu cha ime // 84 // tasya-jaghanyayuktAnantakarAzervarge-sakRdabhyAse tadvarge kRte sati 'punaH' bhUyo'pi 'jAyate' sampadyate anantAnantaM 'laghu' jaghanyam , jaghanyAnantAnantakaM bhavatItyarthaH / utkRSTAnantAnantakaprarUpaNAyAha-"taM ca tikkhutto" ityAdi / 'tacca' tat punarjaghanyamanantAnantaM 'vikRtvaH' trIn vArAn 'vargayakha' tAvataiva rAzinA guNaya / ayamatrArthaH---jaghanyAnantAnantakarAzestAvataiva rAzinA guNanakharUpo vargaH kriyate, tatastasya vargitarAzeH punarvargaH, tasyApi vargitarAzerbhUyo'pi varga iti / 'tathApi' evamapi vAratrayaM varge kRte'pi tad utkRSTamanantAnantakaM 'na bhavati' na jAyate / tataH kiM kAryam ? ityAha-anantakSepAn 'imAn' vakSyamANakharUpAn 'SaT' SaTsayAn 'kSipakha' nidhehIti // 84 // tAneva SaDanantakSepAnAha siddhA nigoyajIvA, vaNassaI kAla puggalA ceva / savvamaloganahaM puNa, ti vaggiuM kevaladugammi // 85 // For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 83-86 ] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 213 sarva eva 'siddhAH' niSThitaniHzeSakarmANaH 1 'nigodajIvAH' samastA api sUkSmabAdara bhedabhinnA anantakAyikasattvAH 2 ' vanaspatayaH' pratyekAnantAH sarve'pi vanaspatijIvAH 3 'kAla:' iti sarvo'pyatItAnAgatavartamAnakAlasamayarAziH 4 ' pudgalAH' samastapudgalarAzeH paramANavaH 5 ' sarvaM ' samastam 'alokanabhaH' alokAkAzamiti upalakSaNatvAt sarvo'pi lokAlokapradezarAziH 6 ityetadrAziSaTkaprakSepAnantaraM yasmin kRte yad bhavati tadAha - 'punaH ' punarapi 'trirvargayitvA' trIn vArAMstAvataiva rAzinA guNayitvA 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanayugale kSipte sati // 85 // kim ? ityAha khitte tANataM, havei jiGkaM tu vavaharaha majjhaM / iya suhumatthaviyAro, lihio deviMdasUrIhiM // 86 // 'kSipte' nyaste satyanantAnantakaM 'bhavati' jAyate 'jyeSTham ' utkRSTam 'tuH' punararthe vyavahitasambandhazca / 'vyavaharati' vyavahArakAri 'madhyaM tu' madhyamaM punaH / iyamatra bhAvanA - iha kevalajJAnakevaladarzanazabdena tatparyAyA ucyante, tataH kevalajJAnakevaladarzanayoH paryAyeSvananteSu kSipteSu satkhiti draSTavyam, navaraM jJeyaparyAyANAmAnantyAd jJAnaparyAyANAmapyAnantyaM veditavyam, evamanantAnantaM jyeSThaM bhavati, sarvasyaiva vastujAtasyAtra saMgRhItatvAt, ataH paraM vastusattvasyaiva saGkhyAviSayasyAbhAvAdityabhiprAyaH / sUtrAbhiprAyatastvitthamapyanantAnantakamutkRSTaM na prApyate, anantakasyASTavidhasyaiva tatra pratipAditatvAt / tathA coktamanuyogadvAreSu - * evamukkosayaM anaMtANaMtayaM natthi / tatra tattvaM kevalino vidanti / sUtre tu yatra kacidanantAnantakaM gRhyate tatra sarvatrAjaghanyo - tkRSTazabdavAcyamanantAnantakaM draSTavyam / tadevaM vyAkhyAtaM saprapaJcaM saGkhyAtakAsaGkhyAtakAnantakAdikharUpam, tannirUpaNe ca vyAkhyAtA " namiya jiNaM jiyamaggaNa" ( gA0 1 ) ityAdi mauladvAragAthA / samprati SaDazItisaGkhyagAthApramANatvena yathArthaM SaDazItikazAstraM samarthayannAha-- "iya suhumatthaviyAro" ityAdi / 'iti' pUrvoktaprakAreNa sUkSmaH - mandamatyagamyo yo'rthaHzabdAbhidheyaM tasya vicAraH vicAraNaM 'likhitaH ' - akSaravinyAsIkRtaH paJcasaGgrahAdizAstrebhya iti zeSaH / kaiH ? ityAha- 'devendrasUribhiH ' karAlakalikAlapAtAlatalAvamajjadvizuddhadharmadhuroddharaNadhurINazrImajjagaccandrasUrikramakamalacaJcarIkairiti // 86 // // iti zrIdevendrasUriviracitA khopajJaSaDazItikaTIkA samAptA // 1 evamutkRSTamanantAnantakaM nAsti / etacihnAntargatapATho mudritAnuyogadvAreSu nopalabdhaH // For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org atha granthakAraprazastiH / viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / sUkSmArthasArthadezI, sa zrIvIro jino jayatu // 1 kundojjvalakIrtibharaiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautama gaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmasvAmI, jambUprabhavAdayo munivariSThAH / zrutajalanidhipArINA, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // tataH prAptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndre, zrIjagaccandrasUrayaH // 4 // jagajjanitabodhAnAM teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH || 5 || svAnyayorupakArAya, zrImaddevendrasUriNA / SaDazItikaTIkeyaM, sukhabodhA vinirmame // 6 // vibudhavaradharma kIrttizrIvidyAnanda sUrimukhyabudhaiH H / khaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi zAstre / vidvadbhistattvajJaiH prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // SaDazItikazAstramidaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / tenAstu bhavyalokaH, sUkSmArthavicAraNAcaturaH // 9 // granthAgram 2800 / sarvagranthAgram 5938 a. 28 // Descri iti karmagranthacatuSTAtmakaH prathamo vibhAgaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra akAmataNhA e akitau ca pariziSTaM prathamam / karmagranthaTIkAntaH pramANatayoddhRtAnAM zAstrIyAvataraNAnAmakArAdikrameNAnukramaNikA / akkharalaMbheNa samA agaMtUNaM samugdhArya ac aMga uvAsagadasA aGgopAGgacyAvanA ni ap vyaktibhramaNa aTThArasapaya sahasA aDavanna apuNvAimi aNatirinArayarahiyaM aNabaMdhodayamA uga aNamajjhAgi saMghayaNa aNamicchamIsasamma aNahigayA jA tIsu vi aNAiyaM taM pavAheNa aNugAmi u aNugacchadda aNuvaka va bahUNaM aNuvattaNAi sehA ato'nekasvarAt aniyaTTibhAgapaNage antarA bhavadeho'pi ante kevalamuttama ane AbhiNibohiya ane u amuttaM ciya anne bhaNaMti aviraya appabahuttAloyaNa a www.kobatirth.org abhavasiddhiyassa suyaM abhavyasyApi kasyacit abhinavakammaggahaNaM 76-160 128 17 63 abhrAdibhyaH 39-56-70-71-117- 128-181 63 amlo'gnidIsikRt ayamiSTaphalaM daivaM araNyametatsavitA'stamAgato 129 15 arahaMtA bhagavaMtA 39 17 102 92 143 102 92 120 p 57 96 arthaparisamAptiH padaM alpa parigrahArambhau avirayasammA uvasaMtu avirayasAsaNamicchA avise siyaM suyaM suya avyabhicAriNA sAha azokavRkSaH surapuSpaasaMkhijANaM samayANaM asamIkSitakAritvaM asUyA pApazIlatvaM Agamazvopapattizca 3 AgAro u viseso 20 Acelakuddesiya AG maryAdAyAm ANavaNi viyAraNiyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A 10 AryasaMga miMDhamuhA 8 AyurdhRtaM navalodakaM pA3 AyuSi samApyamAne 140 AlvillollAlavanta136 | AvaraNadesavigame appuvvaM appuvvaM (paJca0 la0 vR0 patra 32 ) 118 | Asi khaovasamo siM appuNyaM nAhija 133 | AhArakadugaM jAyai 17 AhAragaM tu pamatto 69 - 139 | AhAradugaM jAyai 102 | AhArasarIriMdiya For Private and Personal Use Only 51 43 12 66 19 62 199 119 17 44 8 207 61 61 32 17-184 Ato Do'hvAvAmaH 66 102 | AtmatvenAviziSTasya ( zAstra 0 sta0 1 lo0 90 ) 2 45 - 154 | AdyatrayamajJAnamapi 10-129 25 35 159 63 44 130 134 159 7 140 155 156 179 117
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra AhArasaMjJA AhArAbhiAhAraM caudasapuvviNo ikkaM tA haraha dhaNaM ita ekanavatau kalpe itara kappe ittariyANuvasaggA ittha ya pamAyakhaliyA iMdiya kasAya avvaya iMdiyamaNonimittaM indriyam iha dIhakAliga ihaparaloyAdANama iha samyagdRSTinA satA ihAdholaukikAn grAmAn Irika gatikampanayoH IrSyAviSAdagA ca ukkosa asaMkhijA aukkosa je maNussA ukkosa saMkhijae uggaha ekaM samayaM ucyate rUDhivazAt ujuseDhI vino uDhAhAyogaM uttara dehe ca devajaI utprAsanaM sakandarpA udae jassa surAsuraudayAvaliyA bahirilla unmArgadezanA mArga upayogalakSaNo jIvaH upasargAdAtaH uppattiyA veNaiyA uppAe payakoDI ubhayavvAvArAo ubhayAbhAvo puDhavA uralaM va eso uvaesaM puNa taM deMti uvagArakArago vi uvasaMtakhINamoho u i www.kobatirth.org 2 123 | uvasamaaddhAe Thio (paJca0 la0 vR0 pa0 32) 118 33 143 33 109 140 155-158 | uvasamasammattAo uvasamasammammi do sannI 114 uvasama se Dhigayassa u 3 uvasAmagaseDhigayassa 137 | uvasAmagaseDhIe 137 96 | UsaradesaM daDhilayaM 32 123 127 15 38 81 22 66 61 eesi NaM bhaMte! egiM eesi NaM bhaMte! jIvANaM Abhi eesi NaM bhaMte! jIvANaM AhA eesi NaM bhaMte! jIvANaM cakkhu eesi NaM bhaMte! jIvANaM bhava eesi NaM bhaMte! jIvANaM saka eesi NaM bhaMte! jIvANaM sajo eesi NaM bhaMte! jIvANaM sannI eesi NaM bhaMte! nerai eesa jugaladhammI U eesi NaM bhaMte! jIvANaM sale eesi NaM bhaMte! jIvANaM save eesi NaM bhaMte! tasakA 169 170 209 13 194 ekadiggAminI kIrtiH ekapaUNA koDI 77 160 | ekapuJjI dvipuJjI ca 87 egavihaduvihativihA egavvayAi caramo 89 egiMdiya suhRmiyarA 61 125 62 egiMdiyA NaM bhaMte! kiM nA e 164 15 - 117 | eyammi goyarAI 11 esa esa neo 17 emeva avirayammI 161 eta evAnyathArUpAsta egiMdiyA NaM bhaMte! kiM nA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eveso aTThArasa 119 evaM aniyaTTimma vi 153 evaM aparivaDie 66 evaM ukkosayaM aNaMtAevaM ca kusalajoge 83 | evaM chammAsatavaM 58 For Private and Personal Use Only 70-140 173 176 178 177 178 175 174 178 177 175 173 172 25 57 18 30 31 137 31 119 182 64 135 133 198 131 199 74 213 135 131
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 113 20 152 113 29 evaM tirimaNudeve esa asaMjayadhammo esiM parao caupaNa orAlakAyajogaM osanaM devA sAyaM veosappiNIe dosuM ohidasaNaaNAgArovauttA audArikakAyayogaaudArikaprayoktA audArikavaikriyAhAraka 53 / kiha dasaNAighAo 70 | kiha puNa te ? bitego 25 kutsitAlpAjJAte kRddhahulam kRSNAdidravyasAcivyAt 132 kei bhaNaMti sabve veu148 | ko nAma sArahINaM 121 taM nAdibhinnaiH 122 kSAyopazamikAnIndriyANi 150 kSmAbhRdraGkakayormanISi. 44 0 132 45-153 khette bharaheravaesu 146 18 khaMdhA desapaesA kaisamaie NaM bhaMte! Ao 159 khAovasamigabhAvANa 198 kajammi samuppanne 152 khitte duheha maggaNa kaTavivarAgayakiraNA kaTurgalAmayaM zopha khippamacireNa taM ciya khINammi khaiyasamma 199 kativihe gaM bhaMte ! uva 164 khINammi daMsaNatie kappaDio vi evaM 131 khINammi mohaNije (paJca0 la. vR0pa032) 119 kappasamattIi tayaM khINe daMsaNamohe 33-109 kammavigAro kammaNa 132 kamhA NaM bhaMte ! kevalI 159 karaNaM pariNAmo'tra 69-139 | gai iMdie ya kAe 19-98 karaNAparyApteSu catu gaMThi tti sudubbheo 69-139 karmaNo'N 7-30-129 gaNao tineva gaNA 135 kalaN saGkhyAne 193 gatyarthAkarmakapibabhuje 70-71 kallANanAmadhije gamyayapaH karmAdhAre kaSa ziSa jasa jhasa73-127 gayajogo u ajogI 154 kaSAyanokaSAyANA gucche cautthao puNa 113 kaSAyasahavartitvAt guNasahi appamatte 102 kaSAyodayatastIvaH kahi NaM bhaMte ! samu 144 kAiya ahigaraNIyA 32 ghaNadaMta laTTadaMtA kAraNamAlambaNamo kArmaNazarIrayogI 122-146-154-159-187 | caugaiyAI igavIsa 198 kAlao ujumaI u 25 cau cha ho cau iko kAlao gaM ujjumaI caujAI uvadhAyaM kAlavivajayasAmi caudasaguNaThANesuM kAlo mANusaloe caudasajiyaThANesuM 116 kiM na sajogo sijma | caudasamaggaNaThANesu 116 kiNhA nIlA kAU 144 caudasaNuSajasanANa 302 kiriyAvisAlapuve ......18 caGa paNa chattiya tiya - / tiya ca ... ..142 ka028 61 | gauNAdayaH 28 25 169 142 For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 30 ma 13 205 jha causaTipiDhikaraMDa25 jANai bajhe'NumANAo 26 caturthatRtIyapaJcame jAtismaraNaM tvAbhinibodhicaturvarNasya saGghasya jAva NaM esa jIve eyaha 115 cattAri ya koDisayA jiNa ajiNa tittha'tisthA citidehAvAsopasamA jIvattamabhavattaM 199 caityapratizrayArAma jIvAipayatthesuM (paJca0 la. vR05032) 118 coyAlaM lakkhAI jIvAjIvA punnaM corA gAmavahatthaM je puNa saMciMteDa je veei te baMdha chaga tini tini sunna jo akkharovalaMbho chappanadosayaMgula jo uvasamasammaTTiI 143 chanvIsaM payakoDI joeNa kammaeNaM 153-154 jo kira jahanna jogo 77-163 joganirohaM karittA 163 jaMghAbalammi khINe 137 jo duve vAre uvasamajaM caudasapuvvadharA - 15 jaM bahubahuvihakhippA jJAnadarzanayostadvat jaMbuddIvappamANamettA jJAnasya phalaM viratiH jaM sAmAggahaNaM jaM sAmikAlakAraNa | jhANammi vi dhammeNaM jattie jIvo avagADho jattha mainANaM tattha su ThiibaMdhu dalassa ThiI jaya jIva nanda kSatriya Thiya a@io ya kappo jallese marai tallese u 144-167 Thiyakappammi viniyamA jassAueNa tullAI 76-160 jaha iha ya kaMcaNovalajaha guDadahINi visamA (paJca0la00pa032)118 jaha jambupAyavego Nai cea ciya ca avajaha dubvayaNamavayaNaM jaha limmalA vi cakkhU / taM saMjayassa savva 175 jahannapae saMkhejA saM taM sannAvaMjaNaladdhijahannayaM saMkhijayaM kitti | taM samAsao caumvihaM panna. 14-21-21 jaha beiMdiyANaM tahA | taM samAsao chavvihaM pannajaha ratno paDihAro taiyakasAyANudae jaha rAyA taha jIvo tayasamayammi maMthaM 160 jaha suddhajalANugayaM 138 | taiyAe porisIe 136 jaha suhumaM bhAviMdiya123 tao aNaMtaraM ca NaM beiM 162 jahA nAlikeradIvavAsi 33-141 tao aNaMtaraM ca NaM suhu. jahA puDhAvikAiyANaM 273 taNurohAraMbhAo jA gaMThI tA paDhamaM 69-139 tatto ya assakakSA ra jANaha pAsaha teja 25 tatto ya suhamapaNagassa 134 DolaH mb / GW0 163 For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ..135 001 130 219 dha tatya jahano gimhe 131 / daNDaM prathame samaye tattha tAva udAraM urAlaM 152 darzane dhArmikANAM ca tasthodAramurAlaM 153 davAIya abhiggaha tadasaMkhaguNavihINaM 76-162 dAnapuNyakRtA kIrtiH tadasaMkhejaguNAe 77-163 diTuMtassovaNao tayatheha pradIpasya | dIrghahasvI mitho vRttau 28-94-115 tammi mao jAi divaM 138 duHkhazokavadhAstApatammi ya taiya cautthe 139 devapUjAgurUpAstitasadasa cauvAI devAuyaM ca ikaM tasmAjagAda bhagavAn dezAdidarzanautsukyaM taha mahasuyanANAvaraNa dese ya desaviraI tiguNA tirUva ahiyA do ya sayA channauyA 168 tittIsayara cautthaM | do vAre vijayAisu titthaM bhaMte ! tithaM dvivacanasya bahuvacanaM titthayarasamIvAsetitthayareNa vihINaM dhammammi hoi buddhI tithi tti niyamao ciya dhammAdhammAgAsA tirinarasurAu uccaM dhammAdhammAgAsA tiriyaM jAva aMto maNu dharmajJo dharmakartA ca tivihe vihu samma-(paJca0 la. vR0pa032) tIe vi thovamitte 69-139 na kira samugghAyagao tucchA gAravabahulA naJcaMtasaMkiliTThAsu tudAdibhyo'nko 7-129 nammi u chAumathie nANe 7-17-129-149tullA jahamaThANA 166-181 te jJAnadarzanAvAra narayatiga jAi thAvara 102 te NaM bhaMte! asani 146 narayAuyassa udae te lugvA narayANupubviyAe tevaTTi pamatte soga na sammamIso kuNai kAlaM te vi asaMkhA logA na sammamiccho kuNai kAlaM 154-179-186 tesiNaM bhaMte ! pupphaphatesu vi ya maipuvvayaM suyaM na hu kiMci lamija suhumanAUNa veyaNijja 159 nAkarmaNo hi vIrya thUlANa lohakhaMDANa (paJca0 la0 vR0pa032)118 nAgAsaM uvaghAyaM thovA narA narehi ya nANatiga daMsaNatigaM thovA ya tasA tatto nANaMtarAya paNa paNa nANaM paMcavihaM panadakkho saMvarasIlo 114 nANammi daMsaNammiya 122 dasaNasIle jIve 27 nANAsahasamUha daMDakavADe manthaM164 nANudiyaM nijarae 141 daNDAdibhyo yaH 199 | nAmanAmnaikArthe samAso 132 kanthikmat de la tua mer M0 104 162 172 11. For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nAmno gamaH khaDDau ca nAlpamapyutsayeSAM cimunaM pi jahA nityaM sattvamasattvaM vA'nidrAdayaH samadhigatAyAH nippaDikammasarIro nirvizeSaM vizeSANA nivvaliyamayaNa kuddavanIce nAva vipa neraiyANaM bhaMte ! kevanoiMdipaJcakkhaM ti pakkhacaumAsavacchara paJcakkhANabhihANe paMcANauI lakkhA cidio va baulo paJcendriyaprANivadha paMciMdiyA yathovA pajjattamittabiMdiya pajjantamittasannissa paDivajamANa bhaiyA paDivattIe aviraya paDhamakasAe samayaM paDhamaTThamesu samaesu paDhamilyANa uda paNa aMtarAe annANa paNa yAvara suhumiyarA paNayAlaM aDatIsaM paNavIsasattAvIsoda paNNavaNijA bhAvA pannarasa pamattammI payamakkharaM pi ikkaM paradravyApaharaNaM parazokAviSkaraNaM parasya nindAvajJopa parikkamasutta pugvApariNAmAlaMbaNagahaNa parihAriyANa u tavo parihI tilakkha solasa parISahopasargopa pa www.kobatirth.org 35 | bavvAha na eso 34 pAeNa saMpayaM ciya 141 pANidayariddhisaMdari2 pAtre dAnaM tapaH zraddhA 29 | pAraNage AyAmaM 136 pittaM vAtaM karpha hanti 130 | puDhavI AuvaNassai 138 | punnAnni 64 |punnAmni ghaH 171 7 35 18 169 123 62 173 77-162 76-162 puvvaM suyaparikammiya puvvarasa ya parimANaM puSvAhIyaM tu tayaM pUrvAlApapriyAlApo pRSodarAdayaH prakRtiH samudAyaH syAt prajJAdibhyo'N pratyAkhyAnakaSAyatvaM pravacanIyAdayaH pharusavaNeNa diNatavaM 135 139 | battIsaguNA battIsa138 | baddhAU paDivano 161 baMdhaM aviraiheuM 36-86 | bahubahuvidhakSiprAnizri 198 | bahulam 31 | bArasavihaM tavo nijjarA 93 bArasa muhutta gabhe 143 | bAlatapo'gnitoyAdi bAlatave paDibaddhA 15 bIo 199 68 bI kasAyAda 62 bAha 61 budhiM maniMca jJAne 64 | beiMdiyA NaM bhaMte! kiM 17 beiMdiyassa do nANA kaha 75 brahmA mANusa purise 131 201 bhaNiyaM ca sue jIvo 35 | bhaNNa ya tahorAlaM pha For Private and Personal Use Only va bha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136: 15 152 63 131 51 124 - 144 113-127 113. 11 195 133. 62 5 4 153 62 30 35 174 138 70 13 45 32 168 63 63 114 36-86 113 6-129 181 181 127 141 153
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 115 yadyapi 34 ur M 164 bhavyageyajamyaramyApA 127 | yadA punaraudArikazarIbhAmA satyabhAmA yadyapi cAsaMjJiparyAptAparyAptI 146 bhAvaNacaraNaparIsaha 32 yamUM uparame 148-181 bhAvasuyaM bhAsAso 123 yasmAdanantaM saMsArabhAvAkoMH yAvattAvajIvitAvabhAve 159 bhidAdayaH raktadoSaM karpha pittaM bhujipatyAdibhyaH karmopA76-159 ramyAdibhyaH 29-141 ramyAdibhyaH kartari maipuvvaM suyamuttaM rAMk dAne maNakaraNa kevaliNo vi riusAmanaM tammattamanovacasI sadA na vyApA riu seDhIpaDivo manovacasI tu tadA sarvathA saMbhai sa kAyajogaM manovAkAyavakratvaM rauddhyAnaM mithyAtvA 62 malaviddhamaNervyaktiH mahuAsAyaNasariso lakkhaM koDAkoDI mAyADaMbhe kusalo lakkhaNabheyA heuphamAlaviNI naDi nAgari labdhyaparyAptakA api micchattaM jamuhannaM 33-108-138 liGgamatantram micchAdasaNavattI liGgamaziSyaM lokAzra 194 micche sAsANe vA liGgaM vyabhicAryapi 18-89-147 mithyAtvAdhikasya lesA tinni pamattaM mithyAtvAviratipramAda 183 lesAsu visuddhAsuM 134 mizraudArikayoktA 153-154-159-187 missammI vAmissA 148 vaduG stutyabhivAdanayoH 1-96 muditAnyapi mitrANi vaMjaNavaggahakAlo mUDho bhAraMbhapio 114 vaMjijai jeNatyo mUlaguNANaM laMbhaM vAukkAiyA caumvihA mUlaM sAha pasAhA vikAre mohopazama ekasmin vigalesu asaJcamosA 122 maukharyAkrozau saubhAgyo vigalesu asaJcamose vA 157 vigahAkasAyanihA-(paJca0 la0 vR05032) 118 ya ekAtaH 5-199 / viggahagaimAvannA 146-178 yaH kartA karmabhedAnAM (zAstra sta01 zlo090)2 viNivahati visuddhiM (paJca. la. vR0pa032)118 yattatpurAkRtaM karma viNivattasamugghAo yat sarvathApi tatra vinayAdibhyaH yathA jAtyasya ratnasya 8 viratAviratAnAM cAyathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH vivihA visiTTagA vA yathoddezaM nirdezaH 6-34-116-190 | vItarAge zrute saGke yadA.AhArakazarIrI 182 | veiyavaNasaMDajuyA 12 114 74 64 3 44 Surm For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bevviyapajjatI are saMtakammaM vedo pattikAle vedyamAnamevadIryate arasammeNa viNA vereNa niraNukaMpo vezyAdInAmalaGkAravyatyayosdhyAsAm zIlavate sAticAro zUra vIraNi vikrAntAzleSmANamaruci pittaM saMjala lobhavirahA saMjaNAI samo saMjoyaNAiyANaM saMharati paJcame tvantasai bhujaitti bhogo saMkhejjajoyaNANaM saccA hiyA satAmiha sajjogi ajogimmi ya saTTA paDivattI sa tato yoganirodhaM sattaNukaMpo ya thiro sattAvIsa jahannA sadasadavisesaNAo sadasadguNazaMsA ca saMtapayaparUvaNayA za saMte aDayAlasayaM sannivyupAdyamaH samae do NuvaogA samacaura nimiNa jiNa sa saMyamavatAM tadudayo 185 saMsayakaraNaM jaM piya (paJca0 la0 kR0 pa0 32) 118 160 58 171 120 199 199 140 141 samaye samaye karmA sammatta guNanimittaM sammattasurya savvAsu samma saNasahio sammaddiTThI sannI www.kobatirth.org 56 | sammAmicchaddiTThI 140 AU 33 134 samma sagasayari jiNA 188 samyaktvaguNena tato 198 | samyaktvadezavirati114 sarauggayasasinimmala64 sarAgasaMyamo deza 4 sarireNoyAhAro sarvajJasiddhadevApa sarvasAvadyaviratiH sarvAderin sarve gatyarthA jJAnArthAH savajagajjIvahiyaM savvajIvANaM pi ya NaM Roar rearrat savvajogarohaM savvAo lIo sa mAhi savve viNaM bhaMte! kevalI 62 66 50 sAiyaM sapajjavasiyaM sAdhUnAM garhaNA dharmo sAmAiya saMjae NaM bhaMte ! sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH sAsANamissarahiesu vA 133 |sijjAyarapiMDammi 162 siddhaMte ya jattha jattha 114 | sisire u jahannAI 135 | sIlaM ca samAhANaM 16 64 suvA saGkhyA saGkhyeye afa hear 19-32 suprAtasuzvasudivazAri 93 | subhaguvahu koI surata aizvaryadIyoH 127 122 | suranarayatiriyaAuM 102 suvarNAdipraticchandaH162 sumo ya hoi kAlo 79-185 sUcanAt sUtram 150 se kiM taM aNANugAmiyaM ohi se kiM taM uggahe ? 71 15 se kiM taM paDivAI ? Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 80 101 102 43 150 26 60-63 128 61 34 75 66 95 68 136 77-162 5 114 75-160 16 61 150 130 91 134 205 131 163 124 49 57 38-128 93 63 170 67 20 11 20
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 159 11 sthityA ca bandhanena ca | sthezabhAsapisakaso varaH sthAdAvasaGkhyeyaH svadAramAtrasantoSo'svayaM bhayaparINAmaH . se kiM taM mainANaM? se ki taM vaMjaNuggahe? se ki taM samae ? samase kiM taM suyanissiyaM mai. se NaM palle siddhatthayANaM se gaM puvAmeva sannissa se ya sammatte pasatthasaselesI paDivanA soiMdiovaladdhI so ceva naNUvasamo so tassa visuddhayaro strIpuMsAnaGgasevogrAH sthAsnAyudhivyAdhihanisthitipAkavizeSastasya 121 haMsalivI bhUyalivI hatthA pAyA havai pasAhA kAU 130 hassakkharAI majjheNa hiMsAnRtasteyAbrahma5 himagiriniggayapuvA116 hIyamANaM puvAvatthAo 77-163 dvitIyaM pariziSTam / karmagranthaTIkAntaruddhRtAnAM granthanAmnAM suucii| anuyogadvAra 152 22 anuyogadvAracUrNi anuyogadvAraTIkA anuyogadvAralaghuvRtti anuyogadvArasUtra anekAntajayapatAkA Agama AcArAGgaTIkA ArSa AvazyakacUrNi AvazyakaTIkA karmaprakRti karmaprakRticUrNi karmavipAka karmastava 1 169-171-194- 1 jItakalpabhASya 202-209-213 dinakRtyaTIkA 205 dharmasAramUlaTIkA 157-205 nandicUrNi nandivRtti 169-201 nandyadhyayana 7-12-19 59 nanyadhyayanacUrNi 74-115-117-142 paJcamAGga 148 paJcasaGgraha 143 paJcasaGgrahamUlaTIkA 146 76 | prajJaptisUtra 165-166 69-139 prajJApanA 144-159-161-163-164-173 75-137 prajJApanATIkA 181-182 124 | prAkRtalakSaNa 4-18-46-58-89-147 bRhacchatakabRhacUrNi 33-141-186 101-102-103-104 | bRhatkarmaprakRti 105-106-107-108- bRhatkarmavipAka 26-53 109-110-111-184 | bRhatkarmastavabhASya 85-92 102 bRhatkarmastavasUtra 92 74 | bRhadvandhavAmitva 98-111 karmatavaTIkA kalpabhASya For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bhagavatI bhiSakzAstra mUlAvazyakaTIkA zataka zatakabRhacUrNi SaDazItika saptatikAcUrNi saptaticUrNi ArAdhyapAda AryazyAma umAsvAtivAcaka kArmagranthaka gandhahastI jinabhadragaNikSamAzramaNa kSamAzramaNa devardhivAcaka pANini pUjya pUjyapAda paurANika prajJAkaragupta prajJApanATIkAkAra bauddha www.kobatirth.org 10 - 146 - 150 | saptatikATIkA 50 sammati 123 | svopajJakarmavipAka 79 143 svopajJakarmasvIkA 999 74-120 | svopajJazatakaTIkA 143 svopajJaSaDazItiTIkA tRtIyaM pariziSTam / karmagranthaTIkAntargatAnAM granthakRnnAnnAM sUcI / svopajJakarmavipAkaTI kA 75-144-160-161 162-164-178 16- 121 | bhASyapIyUSapayodhi 74- 182 bhASyasudhAmbhonidhi 29 9-76-123-140 bhASyasudhAMzu -144 - 168 malayagiri 6-20 36- 150 | bhadrabAhusvAmi 36-85- 122-127-153-159 bhASyakAra 20-63-161-162-163 bhASyakRt vAcakamukhya vAcakavara vRddha 8-15-87- 153 zivazarmasUri 36 - 140 | zIlAGka 10-14-175 4- 18-89 - 147-194 2 sudharmasvAmi haribhadrasUri 45 - 154 182 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 | hemacandrasUri For Private and Personal Use Only 59 67 79-164-183 112 73-74 76 162 13 3-10-15-16 -83 161-178 155-163 81 130 160 160 79-137 121 148 22-16-123-152-157 161-205 46-58-60-194
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaM pariziSTam / karmagranthaTIkAntargatAnAM pAribhASikazabdAnAM sthAnadarzakaH koshH| 10 zabda patra. zabda patra. zabda patra. akSarazruta 14-18 anAhAraka 99-142 avagraha akSarasamAsazruta | anivRttikaraNa 69 avadhijJAna 7-129 akSipra anivRttibAdarasamparAyaguNa- avadhidarzana 28-137 agamikazruta sthAna. avadhidvika 142-148 agurulaghucatuSka 52-82 anizrita | avava 195 agurulaghunAma anugAmi avavAGga 195 aGga anuyogadvArazruta aviratasamyagdRSTiguNasthAna 70 aGgapraviSTazruta, anuyogadvArasamAsazruta 19 azuddha aGgabAhyazruta | antarakaraNa | azubhanAma 41-58 aGgopAGga 46 antarAya 5-58-78 azubhavihAyogati aGgopAGganAma 39-46-78 | aparyavasita 16 azrutanizrita acakSurdarzana 28-137 aparyAptanAma 41-57-117 asaMyama 99-137 ajJAna 99-129 | aparyAptaSaka 121 asaGkhyAta 199 ajJAnatrika 147 apAya | asaGkhyAtAsaGkhyAtaka 207 aTaTa apUrvakaraNa 69 asaGkhyAtAsaGkhyAtakautkRSTa 208 apUrvakaraNaguNasthAna 71/ asaGkhyAtAsaGkhyAtakajaghanya 208 athAkhyAta 137 apratipAti 25 asaGkhyAtAsaGkhyAtakamadhyama 208 addhAkSaya | apratyAkhyAnAvaraNa 34-36 / asaMjJi 99-157 adhruva apramattasaMyataguNasthAna 71 asaMjJizruta 16 anakSarazruta abahu 13 asatyamanoyoga ananugAmi abahuvidha 13 asatyavAgyoga 151 ananta 200/abhavya | asatyAmRSamanoyoga bhanantAnantakautkRSTa 208 amlarasa asatyAmRSavAgyoga 151 anantAnantakajaghanya ayana asandigdha anantAnantakamadhyama 208 ayaza-kIrtinAma 41-58 asAtavedanIya 29 anantAnubandhi 34-36 | ayuta asthiradvika anantAnubandhicaturvizati 101 | ayutAGga asthiranAma 41-57 anantAnubandhicatuSka 8. ayogikevaliguNasthAna asthiraSaka 41-95 anantAnubandhyekatriMzat 101 arati ahorAtra 195 anavasthitapalya 201 arthanipUra 195 Atapadvika anAkAropayoga 130-137- arthanipUrAGga 195 AtapanAma 40-53 164 arthAvagraha 12 AdeyanAma 40-57 anAdizruta ardhanArAca 49 Ana 195 anAdeyadvika 86 arddha vizuddha 70 AnupUrvInAma 40-52-78 anAdeyanAma 41-58 / alpabahutva 115-169 Abhinibodhika ka0 29 / aTaTAGga 151 09 13 195 1 5 For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra. 50 74 zabda patra. zabda patra. zabda AyuH 5-30-78 upAGga 46 kArmaNakArmaNabandhananAma AyojikAkaraNa 159| upAGgatrika 95 kArmaNazarIrabandhananAma AvalikA 195 | uSNasparza 51 kArmaNasaGghAtananAma 47 AhAraka 45 Rjumati kIlikA AhAraka 99-128-142 Rtu 195 kubja AhArakakAyayoga 152 | RSabhanArAca 49 kRSNavarNa AhArakakArmaNabandhananAma 48 ekendriyajAtinAma 44-116 | kevalajJAna 7-129 AhArakataijasakArmaNabandhananAma ekendriyatrika 103 | kevaladarzana 28-137 48 autpattikI 11 kevaladvika 145-157 AhArakataijasabandhananAma 48 audayikabhAva 190-191 kevalisamuddhAta 159 AhArakadvika 52-81-15 audArika 44 krodha 36-129 AhArakamizrakAyayoga 152 | audArikakAyayoga 152 kSapakazreNi 74 AhArakazarIrabandhananAma 46 audArikakArmaNabandhananAma 48 kSAyika 30-138 AhArakaSaka 105 | audArikataijasakArmaNabandhananAma | kSAyikabhAva 190 AhArakasaGghAtananAma 48 kSAyopazamika 30-130 AhArakAhArakabandhananAma 48 audArikataijasabandhananAma 48 kSAyopazamikabhAva 190 AhAraparyApti 55-117 audArikadvika 52-80-156 kSipra indriya 98-127-128 audArikaudArikabandhananAma 48 kSINakaSAyavItarAgacchanAstha. indriyaparyApti 55-117 audArikamizrakAyayoga 153 guNasthAna 12 audArikazarIrabandhananAma 46 kharasparza uJcairgotra 58 audArikasaGghAtananAma 47 gati 98-127-128 ucchvAsa 195 aupapAtika 151 gatitrasa 147 ucchAsanAma 40-53 aupazamika 30-69-139 gatinAma 39-43-74 ucchAsaparyApti 56 aupazamikabhAva 189 gandhadvika utkRSTasaGkhyAta 200 kaTurasa | gandhanAma 40-50 uttaraprakRti 4 kapATa gamikazruta 17 utpala 195 karaNa guNasthAna 67-112-118 utpalAGga 195 karaNaparyApta 56-117 | gurusparza udaya 67-84-115 karaNAparyApta 57-117 | gotra 5-58-78 udIraNA 67-84-115 karma granthi udyotacatuSka 103 karmajA granthibheda 139 udyotanAma 40-54 kaSAya 34-78-99-127-cakSadarzana 28-137 upakaraNendriya 129 caturindriyajAtinAma 44-116 upaghAtanAma 40-54 kaSAyapaJcaviMzati 34-78 -128 upabhogAntarAya kaSAyarasa caturthakrodha upayoga 112-122-164 | kaSAyaSoDazaka 34-78 caturthamada upazamazreNi | kAya 98-127-128 | caturthamAna upazAntakaSAyavItarAgacchadma- kAyayoga 120-128-151 caturthamAyA sthaguNasthAna 73 kArmaNa caturthalobha upazAntAddhA 70kArmaNakAyayoga 153 caraNamoha 94 For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra. darzana 79 38 0000 jJAna 8. niraya zabda patra. | zabda patra. zabda cUlikA 195 truTitAGga 195 naratrika 52 cUlikAGga 195 daNDa 160 naradvika 52-99 chedopasthApanIya 130 darzana 4-27 narAnupUrvI jaghanyasaGkhyAta 200 99-127-137 nalina 195 jAticatuSka darzanacatuSka 27-88 nalinAGga 195 jAtinAma 39-44-78 darzanatrika 30-78 navanokaSAya 37-78 jAtismaraNa 13 darzanatrika nAmakarma 5-38-78 jIvasthAna 112-116 darzanadvika 165 nArAca jinapaJcaka |darzanamoha 30 nidrA jinakAdaza 101 darzanAvaraNa 4-27-78 nidrAdvika jugupsA dAnAntarAya 58 nidrAnidrA 99-127-129 dIrghakAlikI 15 nidrApaJcaka jJAnatrika 166 durabhigandha nirayagatinAma jJAnAvaraNa 4-6-78 durbhagatrika | nirayatrika 52-79 tanunAma 39-44-78 durbhaganAma 41-58 nirayadvika 52-93 tiktarasa dussvaranAma 41-58 nirayAnupUrvI tiryaktrika dRSTivAdopadezikI 15 nirmANanAma 40-54 tiryagAnupUrvI dvitIyakaSAyAH 86-93 nirvizamAnaka tiryagAyuH dvIndriyajAtinAma 44-196- nirviSTakAyika tiryaggatinAma 43-128 128 |nizrita tiryagdvika 93-52/ devagatinAma niHzvAsa 195 tIrthakaranAma 40-56 | devatrika nIcairgotra turyakrodha 94 | devadvika 94-52 nIlavarNa turyamada 94 devAnupUrvI nokaSAya turyamAna 94 devAyuH nokaSAyanavaka turyamAyA 94 | dezaviratiguNasthAna 70 nyagrodhaparimaNDala turyalobha 88 dezasaMyama 99-137 pakSa 195 tRtIyakaSAyAH 86-93 | dhAraNA paJcaviMzatikaSAya 34-78 45 dhruva 13 paJcendriyajAtinAma 44-116taijasakArmaNabandhananAma 48 napuMsakacatuSka 120 taijasataijasabandhananAma 48 napuMsakaveda 38-129 padazruta taijasazarIrabandhananAma nayuta 195 padasamAsazruta taijasasaGghAtananAma nayutAGga 195 padma 195 asacatuSka narakagatinAma 43-128 padmAGga 195 trasatrika 79-95 narakatrika 52-79 parAghAtanAma 40-53 sadazaka 41-78 | narakadvika 52-93 parihAravizuddhika asanavaka 82 narakaSoDaza 101 parIttAnantakautkRSTa 208 vasanAma 40-55 narakAnupUrvI 52 parIttAnantakajaghanya 200 trIndriyajAtinAma 44-116 narakAyuH 39/parIttAnantakamadhyama 208 truTita 195 narakagatinAma 43 parIttAsaGkhyAtaka 207 13 tejasa 20 131 For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 208 207 zabda patra. zabda patra. | zabda patra. parIttAsaGkhaghAtaka utkRSTa | bAdaranAma 40-55-116 mRdusparza parIttAsayAtakajaghanya 207 bhaya 38 mohanIya 5-29-78 parIttAsaGkhyAtakamadhyama 208 bhavakSaya 73 yathApravRttakaraNa paryAptanAma 40-56-117 bhavya 99-127 yazaHkIrtinAma 40-57 paryAyazruta | bhAva 115-189 yuktAntakautkRSTa 208 paryAyasamAsazruta | bhASAparyApti 56 yuktAnantakajaghanya 208 palya 201 bhogAntarAya 58 yuktAnantakamadhyama 208 pAriNAmikabhAva 190-191 6-129 yuktAsaGkhyAtaka 207 pAriNAmikI matyajJAna 129 yuktAsaGkhyAtakautkRSTa piNDaprakRti 40-78 madhurarasa yuktAsaGkhyAtakajaghanya puruSaveda 38-128 madhyamasaGkhyAtaka 200 yuktAsaGkhyAtamadhyama 208 195 madhyasaMsthAna 195 pUrvazruta 19 madhyasaMsthAnacatuSka 8. yoga pUrvasamAsazruta 19 madhyasaMhanana 99 yoga 98-113-120pUrvAGga 195 madhyasaMhananacatuSka 127-128 prakRti 3-4 madhyAkRti 99 rUkSasparza pracalA 28 manaHparyavajJAna 7-129 rati pracalApracalA 28 manaHparyApti 56 rasa pratipattizruta manaHparyAyajJAna 7-129 rasanAma 40-50-78 pratipattisamAsazruta 19 manuSyagatinAma 43-128 laghusparza pratipAti manuSyatrika 52-95 labdhiparyApta 56-117 pratizalAkApalya 201 manuSyadvika labdhipratyaya 152 pratyAkhyAnAvaraNa manuSyAnupUrvI labdhyakSara 15 pratyekanAma 40-56 manuSyAyuH labdhyaparyApta 57-117 pratyekaprakRti 40-78 manoyoga 120-128-150 195 pradeza manthAna lAbhAntarAya pramattasaMyataguNasthAna 71 mahAzalAkApalya lezyA 99-113-127 prayuta 195 mAna 36-129 lobha 36-129 prayutAGga 195 mAyA 36-129 lohitavarNa prANu 195 mArgaNAsthAna 112 | vakra (gati) prAbhRtazruta 19 mAsa 195 vajrarSabhanArAca prAbhRtaprAbhRtazruta 19 mithyAtva 99 varNacatuSka prAbhRtaprAbhRtasamAsazruta mithyAtva 141-33 varNanAma 40-50 prAbhRtasamAsazruta mithyAdRSTiguNasthAna vardhamAnaka bandha 67-77-98-115 mithyAtvadvika 65 vastuzruta bandhananAma 40-46-47-78 mithyAzruta 16 vastusamAsazruta bandhasvAmitva 98 mizra 99 vAgyoga 120-128-151 bandhahetu 33-141 vAmana 50 195 vikala 119 bahuvidha 13 mUlaprakRti 4 vikalatrika 52 58 19 115 mizra 13 muhUrta bahu For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zabda vikalanika vipAka vipulamati vibhaGgajJAna vaikriyaSaka vaikriyasaGghAtananAma vaikriyASTaka vainayikI vyaJjana vyaJjanAkSara vyaJjanAvagraha zarIraparyApti zalAkApalya zItasparza vihAyogatidvika vihAyogatinAma vIryAntarAya veda vedakasamyaktva vedaka vedanIya vaikriya vaikriyakAyayoga vaikriyakArmaNabandhananAma 48 savalanacatuSka vaikriyataijasakArmaNabandhananAma 48 vaikriyataijasabandhananAma 48 savalanatrika vaikriyadvika 52-99-156 sattA vaikriyamizra kAyayoga 152 satyamanoyoga vaikriyavaikriyabandhananAma 48 vaikriyazarIrabandhananAma satyavAgyoga 46 | satyAsatyamanoyoga 52 | satyAsatyavAgyoga 47 sandigdha 52-86 | saparyavasita zIrSaprahelikA zIrSaprahelikA 58 saGghAtananAma 34-99-127-128 | saGghAtazruta zuddha zubhanAma zubhavihAyogati zrutajJAna zrutanizrita www.kobatirth.org patra. zabda 99 saMvatsara zrutAjJAna zoka SoDazakaSAya saMyama 1 saMsthAnanAma 21 saMsthAnaSaka 129 saMhanananAma 89-94 saMhananaka 40-53 | saGkhyAta 5- 28-78 | saMjJi 30-138 saGghAtasamAsazruta 38-78-87 saMjJAkSara 45 saMjJidvika 151 saMjJizruta sacalana 11 samacaturasra 11 samaya 15 samuddhAta 11 samparAya 55-117 samyaktva 201 samyaktva 51 samyaktvatrika 196 samyaktvatrika 15 195 | samyak zruta 70 samyagmithyAtva 38 sAdisaMsthAna 34-78 | sAdhAraNanAma 99-127-130 sAnnipAtikabhAva patra. zabda 195 sAmAyika saMyama 40-49-78 sAsAdana 141 95 | sAsAdanasamyaktva 40-49-78 | sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAna 68 30-141 95 sAsvAdana samyaktva 199 | sAsvAdanaguNasthAna 40-47-78 sitavarNa 68 50 19 subhagatrika 41 19 subhaganAma 14 suragatinAma 19- 117- 127 suratrika 124 suraddika 15 surabhigandha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 35-36 | susvaranAma 83 sUkSmatrayodazaka 88 | sUkSmatrika 67 - 115 | sUkSmanAma 40 - 56 | samyagmithyAdRSTiguNasthAna 53 sayogikevaliguNasthAna 7- 129 sAkAropayoga 10 sAta vedanIya 129 sAdizruta 151 stoka 150 | sUkSmasamparAya 151 sUkSmasamparAyaguNasthAna 151 sevArta 13 styAnarddhi 16 styAnarddhitrika 49 strIveda 194 sthAvaracatuSka 30 | sthAvaranAma 99-127 | sthAvaraSaka 142 sthiti 155 | sthiranAma 16 | snigdhasparza 141 sparzanAma 70 hAridravarNa 75 hAsya 30 - 164 hAsyaSaGka 29 hIyamAnaka 16 | huNDa 159 | sthAvaradazaka 137 | sthAvaradvika For Private and Personal Use Only 50 huhUka 41-57 |huhUkAGga 190 - 192 | hetuvAdopadezikI patra. 130 99 40-56 43-128 52 52 50 40-57 104 41-84 41-57-116 137 72 49 195 28 80 38-129 41-79 41-78 93 41-57 41 3-4 40-56 51 40-50-78 50 37 37-78-87 20 50 195 195 15
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paJcamaM pariziSTam / karmagranthAntarvartinAM piNDaprakRtisUcakAnAM zabdAnAM koshH| 52 patra. | zabda patra. 94 madhyasaMhananacatuSka 94 manuSyatrika 52-95 94 manuSyadvika 94 mithyAtvadvika 88 varNacatuSka 86-93 vikalatrika 41 vikalatrika 79-95 vihAyogatidvika 89-94 41-78 vedatrika 38-78-87 vaikriyadvika 52-99-156 WW. 27-88 vaikriyaSaka 52-86 34-78 95 zabda patra. zabda agurulaghucatuSka 52-82 turyakrodha ajJAnatrika 147 turyamada anantAnubandhicaturviMzati 101 turyamAna anantAnubandhicatuSka 80 turyamAyA anantAnubandhyekatriMzat 101 turyalobha anAdeyadvika tRtIyakaSAyAH aparyAptaSaka 123 trasacatuSka avadhidvika 142-148 asatrika asthiradvika trasadazaka asthiraSaka 41-95 trasanavaka Atapadvika 93 darzanacatuSka AhArakadvika 52-81-155 darzanatrika AhArakaSaka 105 darzanatrika udyotacatuSka 103 darzanadvika upAGgatrika 95 durbhagatrika ekendriyatrika 103 dvitIyakaSAyAH audArikadvika 52-80-156 devatrika kaSAyapaJcaviMzati 34-78 devadvika kaSAyaSoDazaka 34-78 napuMsakacatuSka kevaladvika 145-157 | narakatrika gandhadvika 94 | narakadvika caturthakrodha 94 narakaSoDaza caturthamada 94 naratrika caturthamAna 94 naradvika caturthamAyA 94 navanokaSAya caturthalobha 88 nidrAdvika jAticatuSka 79 nidrApaJcaka jinapaJcaka 105 nirayanika jinaikAdazaka 101 nirayadvika jJAnatrika 166 nokaSAyanavaka tiryaktrika 80-52 paJcaviMzatikaSAya tiryagdvika 93-52 madhyasaMsthAnacatuSka 95 124 52 vaikriyASTaka 166 SoDazakaSAya 165 saMsthAnaSaTka saMhananaSaka 86-93 saMjJidvika sajvalanacatuSka saavalanatrika 52-79 samyaktvatrika 52-93 samyaktvatrika 101 subhagatrika 52 suratrika 88 142 155 52-99 suradvika sUkSmatrayodazaka 104 41-84 12. 41-79 37-78 sUkSmatrika 27 styAnarddhitrika 52-79 sthAvaracatuSka 52-93 sthAvaradazaka 37-78 sthAvaradvika 34-78 sthAvaraSadka 80 hAsyaSaTka 93 37-78-87 For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , vRtti SaSThaM pariziSTam / zvetAmbarIyakarmatattvaviSayakazAstrANAM suucii| naMbara. granthay nAma. | kartA. zlokapramANa. racanAkAla vagere. 1 karmaprakRti zivazarmasUri gA0 475 vikramanI 5 mI sadIno saMbhava che. , cUrNI zlo. 7000 | granthakAre potAnuM nAma Apyu nathI paNa vikramanI 12 mI sadIthI pahelAno hovo joie. ,, cUrNITippanara municandrasUri |zlo0 1920 | vikramanI 12 mI sadI. , vRtti malayagiri zlo0 8000 vikramanI 12-13 sadI. yazovijayopA- zlo0 13000 | vikramanI 18 mI sadI. dhyAya paJcasaGgraha candrarSimahattara gA0 963 | potAno samaya granthakAre Apyo nathI | tema bIje ThekANe paNa joyo nathI. ,, svopajJavRtti zlo0 9000 , bRhadRtti / malayagiri |zlo. 18850 vikramanI 12-13 mI sadI. , dIpakax vAmadeva zlo0 2500 | vikramanI 12 mI sadIno saMbhava che. prAcIna cha karmagrantha gA0 551 | A granthanI 547 ane 567 gAthAo paNa jovAmAM Ave che. (1) karmavipAka | garSi gA0 168 vikramanI 10 mI sadIno saMbhava che. , vRtti | paramAnandasUri zlo0 922 vikramanI 12-13 mI sadI. " vyAkhyA zlo01000 | vikra0 12-13 mI sadIno saMbhava che. kartAe potAnuM nAma Apyu nathI. ,, Tippanax udayaprabhasUri zlo0 420 | vikramanI 13 mI sadIno saMbhava che. (2) karmastava gA0 57 racanAkAla ane potAnuM nAma grantha | kAre Apyu nathI. bhASya gA024 " bhASya gA032 ,, vRtti govindAcArya zlo. 1090 |vRttikAre potAno samaya Apyo nathI | paNa 1288 pahelAno hovo joie. , TippanaxudayaprabhasUri vikramanI 13 mI sadIno saMbhava che. (3)bandhasvAmitva gA054 racanAno kAla ane potAnuM nAma grantha kAre ApyuM nathI. | haribhaddasUri vikramasaMvat 1172 (9) SaDazIti | jinavallabhagaNI gA0 86 vikramanI 12 mI sadI. gA023 bhASyakAre potAno samaya ane nAma Apyu nathI. (r) AvA cihnavAlA grantho mudrita thai gayA cha.x AvA cihnavAlA grantho haju sudhI amArA jovAmAM AvyA nathI. paNa bRhaTTippanikA ane granthAvalInA AdhAre ahI noMdha lIdhI che. zlo0 292 ,, vRtti zlo0 560 " bhASya For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 naMbara. granthanuM nAma. kartA. zlokapramANa. racanAkAla vagere. " bhASya vRtti " uddhAra ,, avacUri " bhASya " bhASya " cUrNI gA0 38 bhASyakAre potAno kAla bhane nAma Apyu nathI. , vRtti haribhadrasUri zlo0 850 vikramanI 12 mI sadI. , vRtti malayagiri zlo0 2140 / vikramanI 12-13 mI sadI. yazobhadrasUri zlo0 1630 vikramanI 12 mI sadI. , prA0vRtti rAmadeva zlo0 750 vikramanI 12 mI sadI. , vivaraNa | meruvAcaka patra0 32 vivaraNakArano samaya vivaraNa joyA sivAya thaI zake nahIM. zloka. 1600 racanAkAla ane karttAnuM nAma grantha jovAthI kadAca maLI zake. zlo0 700 (5)zataka zivazarmasuri gA0 111 vikramanI 5 mI sadIno saMbhava che. gA0 24 bhASyakAre potAnuM nAma ane samaya granthamA Apyo nathI. gA0 24 , bRhadbhASya | cakrezvarasUri zlo0 1413 vikramasaMvat 1179 zlo0 2322 racanAkAla ane potAnuM nAma cUrNIkAre Apyu nathI. , vRtti | maladhArihemaca- zlo0 3740 vikramanI 12 mI sadI. ndrasUri Tippanax udayaprabhasUri zlo. 974 vikramanI 13 mI sadIno saMbhava che. guNaratnasUri patra. 25 vikramanI 15 mI sadI. (6) saptatikA candrarSimahattara gA0 75 potAno samaya granthakAre Apyo nathI. abhayadevasUri gA0 191 vikramanI 11-12 mI sadI. patra. 132 racanAkAla ane kartArnu nAma kadAca grantha jovAthI maLI zake. , prA0vRtti | candraSimahattara zlo0 2300 granthamAthI racanAkAla maLI zakyo nathI. | malayagiri vikramanI 12-13 mI sadI. bhASyavRtti merutuGgasUri zlo0 4150 vikramasaMvat 1449. Tippanara rAmadeva zlo0 574 vikramanI 12 mI sadI. " avacUri guNaratnasUri vikramanI 15 mI sadI. zloka pramANa navIna karmagranthanI avacUri sAthe gaNAyeluM che. 4 sArddhazataka jinavallabhagaNI gA0 155 vikramanI 12 mI sadI. , bhASya gA0 110 bhASyakAre potArnu nAma ane racanA kAla bhASyamA Apyo nathI. , cUrNImunicandrasUri zlo0 2200 vikramasaMvat 1170 .. vRttila dhanezvarasUri zlo0 3700 vikramasaMvat 1171 " avacUri , bhASya " cUrNI , vRttika lo0 3780 For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zlo0 12000 granthanuM nAma. | kartA. zlokapramANa. racanAkAla vagere. ,, prA0 vRtti- cakrezvarasUri tADa0pa0 151 racanAkAla pustaka joyA sivAya kahI zakAya nahIM. ,, vRttiTippanax zro01400 | racanAkAla ane kartArnu nAma pustaka jovAthI nizcaya karI zakAya. navya pAMca karmagrantha devendrasUri gA0304 vikramanI 13-14 mI sadI. ,, svopajJaTIkA zlo010131 (bandhasvAmitva vinA) , ,, bhavacUri4 munizekharasUri zlo0 2958 racanAkAlano nirNaya pustaka jovAthI kadAca thAya. , avacUri guNaratnasUri zlo0 5407 vikramanI 15 mI sadI. (2) bandhasvAmitvaa zlo0 426 a0 avacUrikAkAre potAnuM nAma tathA vacUrika 28 samaya Apyo nathI. (3) karmastavaviva- kamalasaMyamopA- | zlo0 150 vikramasaMvat 1559 raNax dhyAya (1) chakarmagranthabA- jayasoma zlo0 17000 vikramanI 17 mI sadI. ___lAvabodha (5) ,, ,, 4 maticandra racanAkAlano nirNaya pustaka joyA sivAya thaI zake nahIM. (6) jIvavijaya zlo0 10000 vikramasaMvat 1803 manaHsthirIkaraNapra- mahendrasUri gA0 167 vikramasaMvat 1284 karaNa zlo0 2300 7 saMskRta cAra karmagrantha jayatilakasUri | zlo0 569 vikramanI 15 mI sadIno prArambha. 8 karmaprakRtidvAtriMzikA gA032 granthakAre racanAkAla ane potAnuM nAma Apyu nathI. | bhAvaprakaraNa vimalavijayagaNI gA030 vikramasaMvat 1623 svopajJavRttika zlo0 325 vikramasaMvat 1623 bandhahetUdayatribhaGgI harSakulagaNI gA0 65 | vikramanI 16 mI sadI. , vRttivAnarSigaNI zlo0 1150 vikramasaMvat 1602 |bandhodayasattApaka- vijayavimalagaNI gA0 24 vikramanI 17 mI sadIno prArambha. raNa svopajJAvacUri , zlo0 300 karmasaMvedhabhaGgapraka- devacandra | zlo0 400 | racanAkAla grantha jovAthI kadAca raNa maLI Ave. bhUyaskArAdivicAra- lakSmIvijaya vikramanI 17 mI sadI. prakaraNa. ka030 " vRtti gA0 60 For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir digambarIyakarmatattvaviSayakazAstrANAM suucii| racanAkAla. naMbara. granthanAma. kartA. zlokapramANa. mahAkarmaprakRtiprAbhRta puSpadanta tathA | zlo0 36000 | anumAne-vikramanI 4-5 mI sadI. (SaTkhaNDazAstra) bhUtabalI , prA0TIkA kundakundAcArya zlo0 12000 | ajJAta che. , TIkAzAmakuNDAcArya zlo0 6000 , karNATIkA tumbulUrAcArya zlo0 54000 saMNTIkA samantabhadrAcArya zlo0 48000 , vyANTIkA bappadevaguru zlo014000 ,, dhava0TIkA vIrasena zlo0 72000 | lagabhagavikramasaMvat 905 kaSAyaprAbhRta. guNadhara gA0 236 anumAne vikramanI 5 mI sadI. " cU0vRtti yativRSabhAcArya anumA0 vikramanI 6 TThI sadI. , uccA0vRtti | uccAraNAcArya ajJAta che. , TIkA zAmakuNDAcArya | zlo0 6000 , cU0 vyAkhyA tumbulUrAcArya zlo0 84000 , prA0TIkA bappadevaguru / | zlo0 60000 , jaTIkA vIrasena tathA vikramanI 9-10 mI sadI. jinasena 3 gommaTasAra nemicandrasiddhA- gA0 1705 vikramanI 11 mI sadI. ntacakravarti , karNATIkA cAmuNDarAya vikramanI 11 mI sadI. , saMnTIkA kezavavarNI , saMnTIkA zrImadabhayacandra , hiMTIkA ToDaramallajI 4 labdhisAra nemicandrasiddhA-gA0 650 vikramanI 11 mI sadI. ntacakravarti ,, saM0TIkA kezavavarNI ,, hi TIkA ToDaramallajI 5 saM0 kSapaNAsAra saM0 mAdhavacandra vikramanI 10-11 mI sadI. 6 saM0 paJcasaGgraha amitagati vikramasaMvat 1073 1. A pariziSTa paM. sukhalAlajI kRta karmavipAkanA hindI anuvAdamAMthI lIdhuM che. 2. A saGkhyA karmaprAbhUtanI saGkhyA sAthe meLavIne lakhelI che. For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti samAptAni pariziSTAni / For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti saTIkaH karmagranthacatuSTayarUpaH prathamo vibhAgaH smaaptH| For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // arham // zrI AtmAnandajainagrantharatnamAlAyAmayAvadhimudritAnAM granthAnAM sUcI / X 1 samavasaraNa stavaH - tapAAcArya zrIdharmaghoSasUripraNItaH sAvacUrikaH x 2 kSullakabhavAvaliprakaraNam - zrIdharmazekharagaNigumphitaM sAvacUrikam X 3 lokanAlidvAtriMzikAprakaraNam --- tapAAcAryazrIdharmaghoSasUrisUtritaM sAvacUrikam X 4 yonistavaH -- tapA zrIdharmaghoSasUriviracitaH sAvacUrikaH X 5 kAlasaptatikAprakaraNam - tapAzrImaddharmaghoSAcAryanirmitaM saTIka x 6 dehasthitistavaH -- tapAzrIdharmaghoSasUrivihitaM sAvacUrikam laghvalpabahutvaprakaraNam -- saTIkaM ca X 7 siddhadaNDikAprakaraNam -- tapAAcArya zrImaddevendrasUri saMdRbdhaM sAvacUrikam X 8 kAyasthitistotram -- tapAzrIkulamaNDanasUri saMsUtritaM sAvacUrikam X 9 bhAvaprakaraNam - zrImadvijayavimalagaNivinirmitaM khopajJAvacUrNyA samalaGkRtam x10 navatattvaprakaraNam --- upakezagacchIyA cArya zrI devaguptasUrivihitaM navAGgIvRttikAra zrImadabhayadevAcAryapraNItena bhASyeNa zrImadyazodevopAdhyAyasUtritena vivaraNena ca vibhUSitam navatattvaprakaraNam- mUlamAtraM ca x11 vicArapaJcAzikAprakaraNam - zrImadvijayavimalagaNigumphitaM khopajJAvacUryA sametam x12 paramANukhaNDaSaTtriMzikA pudgalaSaTtriMzikA nigodaSaTtriMzikA ca zrIratnasiMhasUrivihitayA'vacUryA sahitAH x13 bandhaSaTtriMzikA -- zrIvijayavimalAparanAmnA vAnararSigaNinA praNItayA'vacUryA sametA x14 zrAvakatratabhaGgaprakaraNam - sAvacUrikam x15 devavandana- guruvandana - pratyAkhyAnabhASyam - tapA zrImaddevendrasUrivihitaM tapAzrIsoma sundarasUrivinirmitayA'vacUryopetam x16 siddhapaJcAzikAprakaraNam - tapAAcArya zrImaddevendrasUrisUtritaM sAvacUrikam x17 annAyaucchakulakam - zrI AnandavijayagaNikRtayA'vacUryA sahitam x18 vicArasaptatikAprakaraNam -- zrImanmahendrasUrisaGkalitaM zrIvinayakuzalapraNItayA vRttyA sametam x19 alpabahutvavicAragarbho mahAvIrastava:- zrIsamaya sundaragaNigumphitayA khopajJavRttyopetaH mahAdaNDakastotraM ca - sAvacUrikam x20 paJcasUtram -- yAkinImahattarAsUnu - AcAryazrIharibhadravinirmitayA TIkayA sametam x21 jambUkhAmicaritam ---- aJcalagacchIya zrIjayazekharasUripraNItaM saMskRta padyabandhanam x22 ratnapAlanRpakathAnakam - vAcanAcArya somamaNDanavinirmitaM saMskRtapadyabandhanam 23 sUktaratnAvalI -- bRhattapAgacchIya zrImadvijaya senasUripraNItA 24 meghadUtasamasyAlekhaH --- zrImanmeghavijayopAdhyAya vinirmitaH meghadUtamahAkAvya caturthacaraNasamasyApUrtirUpaH For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 cetodUtam-meghadUtamahAkAvyacaturthacaraNasamasyApUrtirUpam 426 paryuSaNASTAhikAyadinatrayavyAkhyAnam-zrImadvijayalakSmIsUripraNItam X27 campakamAlAkathA-zrImadbhAvavijayagaNigumphitA saMskRtapadyamayI x28 samyaktvakaumudI-zrImajinaharSagaNigrathitA saMskRtagadyAtmakA 429 zrAddhaguNavivaraNam-zrIjinamaNDanagaNipraNItam x30 dharmaratnaprakaraNam-pippalagacchIyazrIzAntyAcAryapraNItaM khopajJaTIkopetam 431 kalpasUtram-dazAzrutaskandhasyASTamamadhyayanaM zrImadvinayavijayopAdhyAyaviracitayA subo dhikAkhyayA TIkayA sametam 432 uttarAdhyayanasUtram-zrIbhAvavijayagaNisaGkalitayA vRttyopetam 433 upadezasaptatikA-bRhattapAgacchIyazrIsomadharmagaNipraNItA 434 kumArapAlaprabandhaH-zrImajinamaNDanagaNipraNIto gadyapadyamayaH 435 AcAropadezaH-zrImaccAritrasundaragaNivinirmitaH 436 rohiNyazokacandrakathA437 guruguNaSatriMzatpatriMzikAkulakam-zrIranazekharasUripraNItaM khopajJadIpikAkhyayA vyAkhyayA yutam / x38 jJAnasArASTakAni-nyAyavizArada-nyAyAcAryazrImadyazovijayopAdhyAyavihitAni zrIma devacandrajidvinirmitayA jJAnamaJjaryAkhyayA vyAkhyayopetAni 439 samayasAraprakaraNam-zrImaddevAnandAcAryapraNItaM khopajJaTIkAsamalaGkRtam navatattvakharUpa varNanAtmakam samayasAraprakaraNamUlaM ca x40 sukRtasAgaramahAkAvyaM-zrIratnamaNDanavinirmitaM saMkRtapadyamayaM pethaDajhAjjhaNacaritAtmakaM 441 dhammillakathA442 pratimAzatakam-nyAyavizArada-nyAyAcArya-zrImadyazovijayopAdhyAyavihitaM zrIbhAva prabhasUriviracitayA laghuTIkayA sahitam x43 dhanyakathAnakam-zrIdayAvardhanapraNItaM saMskRtapadyAtmakam 444 caturviMzatijinastutisaGgrahaH-zrIzIlaratnasUrivinirmitaH x45 rauhiNeyakathAnakamx46 laghukSetrasamAsaprakaraNam-zrIratnazekharasUripraNItaM svopajJaTIkopetam x47 bRhatsaGgrahaNI-zrImajjinabhadragaNikSamAzramaNapraNItA AcAryazrImalayagiripUjyavihitayA TIkayA sametA bRhatsaGgrahaNImUlaM ca x48 zrAddhavidhiH-bRhattapAgacchIyazrIratnazekharasUrisUtritaH khopajJavRttiyutaH x49 SaDdarzanasamuccayaH-AcAryazrIharibhadrasUripraNItaH zrIguNaratnasUrinirmitayA TIkayopetaH 450 paJcasaMgrahaH-zrIcandrarSimahattarasUtritaH zrImanmalayagiripAdapraNItayA TIkayA sahitaH 451 sukRtasaGkIrtanakAvyam-paNDitazrIarisiMhaviracitaMpratisagaM zrIamaracandrakavi vini mitazlokacatuSkayutaM mahAmAtyazrIvastupAlatejaHpAlacaritAtmakam For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 452 catvAraH prAcInAH karmagranthAH1 karmavipAkaH-~-gargarSimaharSipraNItaH pUrvAcAryapraNItayA vyAkhyayA zrIparamAnandasUri sUtritayA TIkayA copetaH 2 karmastavaH-zrIgovindAcAryaviracitayA TIkayopetaH 3 bandhasvAmitvam-bRhadgacchIyAcAryaharibhadrakRtayA TIkayA sametam 4 AgamikavastuvicArasAraprakaraNam--SaDazItirityaparaM nAma zrImajjinavallabhagaNipraNItam AcAryazrIpramalagiripAdavihitayA vRhadgacchIyAcAryaharibhadrakRtayA ca TIkayA sahitam catvAraH karmagranthA mUlamAtrAH karmastavabhASyadvayaM SaDazItibhASyaM ca 453 sambodhasaptatikA-nAgapurIyatapAgacchIyazrIratnazekharasUrisaGkalitA zrIguNavinayavA cakapraNItayA vyAkhyayA samalaGkRtA 454 kuvalayamAlAkathA-zrIratnaprabhasUripraNItA AcAryadAkSiNyAGkasUtritaprAkRtakathAnusA. riNI saMskRtabhASAtmakA gadyapadyamayI 455 sAmAcArIprakaraNam ArAdhakavirAdhakacaturbhaGgIprakaraNaM ca-etadvayamapi nyAya vizAradanyAyAcAryamahopAdhyAyazrImadyazovijayopAdhyAyavinirmitaM khopajJaTIkopetam 456 karuNAvajrAyudhaM nATakam-zrIbAlacandrasUripraNItam 457 kumArapAlacaritramahAkAvyam-zrImaccAritrasundaragaNipraNItaM saMskRtapadyamayam 458 mahAvIracariyaM-zrInemicandrasUrivinirmitaM prAkRtaM padyabandhaM ca 459 kaumudImitrANandarUpakam ---prabandhazatakartRzrIrAmacandrasUripraNItam x60 prabuddharauhiNeyaM nATakam-zrIrAmabhadrasUrisUtritaM prakaraNam 461 dharmAbhyudayaM chAyAnATakaM sUktAvalIca-etadvitayamapi zrImanmeghaprabhAcAryavinirmitam 462 paJcanirgranthIprakaraNaM prajJApanopAGgatRtIyapadasaGgrahaNI ca-etadvitayamapi navAGgI vRttikArazrImadabhayadevAcAryasaMsUtritaM sAvacUrikam x63 rayaNaseharIkahA-zrIjinaharSagaNipraNItA prAkRtabhASAmayI gadyapadyAtmakA 64 siddhaprAbhRtam-pUrvAcAryapraNItaTIkayA samalaGkRtam x65 dAnapradIpaH-mahopAdhyAyazrIcAritraratnagaNigumphitaH saMskRtapadyAtmakaH 466 bandhahetUdayatribhaGgayAdIni prakaraNAni saTIkAni 1 bandhahetUdayatribhaGgIprakaraNam-zrIharSakulagaNipraNItaM zrIvijayavimalagaNivira citavivaraNopetam 2 jaghanyotkRSTapade ekakAlaM guNasthAnakeSu bandhahetuprakaraNaM saTIkam 3 caturdazajIvasthAneSu jaghanyotkRSTapade yugapaddhandhahetukAraNaM saTIkam 4 bandhodayasattAprakaraNam-zrImadvijayavimalagaNivihitaM sAvacUrikam 67 dharmaparIkSA-zrIjinamaNDanagaNipraNItA 468 saptatizatasthAnakaprakaraNam-bRhattapAgacchIyazrIsomatilakasUrinirmitaM rAjasUriMgacchI yazrIdevavijayaviracitayA vRttyA sametam For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 4 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 69 cehayavaMdaNamahAbhAsaM - zrIzAntyAcAryapraNItaM saMskRtachAyayAvibhUSitam 70 praznapaddhatiH - navAGgavRttikAra zrImadabhayadevAcAryaziSya zrIharicandragaNiviracitA X71 kalpasUtram -- dazAzrutaskandhasyASTamamadhyayanaM zrIdharmasAgaropAdhyAyasUtritayA kiraNAvalyAkhyayA TIkayA sahitam 72 yogadarzanam - maharSi pataJjalipraNItaM nyAyAcArya zrImadyazovijayopAdhyAyakRtayA vRttyopetaM yogaviMzikA ca - AcArya haribhadra vinirmitA nyAyavizAradopAdhyAya zrImadyazovijayagaNagumphitayA TIkayA yutA 73 maNDalaprakaraNam - vinayakuzalapraNItaM khopajJavRttisahitam 74 devendraprakaraNaM narakendrakaprakaraNaM ca - etatprakaraNayugmaM pUrvAcAryapraNItaM municandrasUrisUtritayA vRttyA ca sametam 75 candravIrazubhA dhanadharma- siddhadattakapila-sumukhanRpAdimitracatuSketi kathAcatuSTayam -- tapAgacchAlaGkArazrImunisundarasUripraNItaM saMskRtapadyAtmakam 76 jainameghadUtakAvyam - 77 zrAvakadharmavidhiprakaraNam - AcAryaharibhadrapraNItaM zrImAnadevasUriviracitayA vRttyAsahitaM 78 gurutattvavinizcayaH - nyAyavizArada - nyAyAcArya zrImadyazovijayopAdhyAyavinirmitaH khopajJaTIkopetaH 79 aindrastuticaturviMzatikA - nyAyAcArya zrIyazovijayopAdhyAyaviracitA khopajJavivaraNayutA paramajyotiHpaJcaviMzatikA paramAtmapaJcaviMzatikA zrIvijayaprabhasvAdhyAyaM RSabhadevastavanaM ca 80 vasudevahiNDiprathamakhaNDam - zrIsaGghadAsagaNivAcakaviracitaH prAkRtasAhityasyApUrvaH prAcInataro'yaM granthaH vasudevaparibhramaNetivRttagarbhitaH prathamo'zaH 81 vasudevahiNDiprathamakhaNDam -- zrIsaGghadAsagaNivAcakaviracitaH dvitIyoM'zaH 82 bRhatkalpasUtram -- zrutakevalisthavirArya bhadrabAhukhAmipraNItaM svopajJaniyuktyupetaM zrIsaGghadAsagaNa vinirmitena bhASyeNa yutaM AcAryazrImalayagiripAdavihitayA'rdhapIThikAvRttyA tapAzrI kSemakIrttisUrisUtritayA zeSasamagravRttyA sametam tasyAyaM pIThikArUpaH prathamoM'zaH 83 bRhatkalpasUtram - saniryuktibhASyavRttikam tasyAyaM prathamoddezakagatapralambaprakRta-mAsakalpaprakRtAtmako dvitIyoM'zaH 84 bRhatkalpasUtram -- saniryuktibhASyavRttikam tasyAyaM prathamoddezakAntastRtIyoM'zaH 85 navyakarmagranthacatuSTayam - zrImaddevendrasUripraNItaM khopajJaTIkopetam For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Sou uneqosupueweb EUR08160 UDDYsus as For Private and Personal Use Only