Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jaina corsa vimarza saMpAdako - DaoN. abhaya dozI + DaoN. dIkSA sAvalA DaoN. sImA rAMbhiyA,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina rAsa vimarza saMpAdako Do. abhaya dozI DaoN. dIkSA sAvalA DaoN. sImA rAMbhiyA zrI mahAvIra jaina vidyAlaya-muMbaI dvArA yojita 21mAM jaina sAhitya samArohapAvApurI-rAjasthAna tA. 23, 24, 25 mArca 2012nA prApta thayelA zodha nibaMdhonuM saMkalana prakAzaka zrI vIra tattva prakAzaka maMDaLanazivapurI ane zrI rUpa-mANeka bhazAlI ceriTebala TrasTa 17/19 khaTAu bilDIMga, raje mALe, 44, beMka sTrITa, phorTa, muMbaI 400007 mo. 09987106501 - 09323920333
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ JAIN RAAS VIMARSH A collection of Research essay on JAIN RAAS edited by Dr. ABHAY DOSHI Dr. Diksa Savla and Dr. SEEMA RAMBHIA Published by Shri Veer Tatva Prakashak Mandal-Shivpuri & Shri Roop Manek Bhanshali Cheritable Trust 17/19, Khatau Building, 2nd Floor, 44, Bank Street, Fort, Mumbai 400 001 First Edition 2014 prathama AvRtti 2014 prata 300 kiMmata : 600 ISBN : 978-93-83814-17-6 prAptisthAna zrIrUpa mANeka bhaMzAlI cerITebala TrasTa , 17/19 khaTAu bilDIMga, raje mALe, 44, beMka sTrITa, phorTa, muMbaI 400 001 mo. : 09987106 501, 09323920333 gurjara ejansI ratanapoLanAkA sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda-380 001 phona : 22144663 TAIpaseTiMga kamala kammara pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 98242 12830 mudraka bhagavatI ophaseTa, amadAvAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. pU. AcArya vijaya dharmasUrIzvarajI ma.sA. (kAzIvALA) 5 pU AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI ma. sA. Ape zrutajJAnanA uddhAra mATe je bhagIratha puruSArtha karyo enI smRtimAM bhAvabhInuM arpaNa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtavaMdanA zrutapUjA e jinapUjA che. jaina dharmamAM zrata sAhityanuM amUlya mahattva che eTale ja dipAvalI pachI navA varSanA prAraMbhe kArtika suda pAMcamane jJAna paMcamI tarIke pUjAya che ane te divase pratyeka jaina jJAnapUjA kare che. A sAhitya, A kRta sAhitya ja jainadharmanI, kaho ke pratyeka dharmanI jIvAdorI che. A zabdayAtrA thakI ja sarve dharmo gaIkAlathI Aja sudhI pahoMcI zakyA che. - parama pUjya paMjAba kesarI AcArya bhagavaMta vijaya vallabhasUrIzvarajI ma. sA. prerita zrI mahAvIra jaina vidyAlaya enI sthApanAnA eka saikA pAse pahoMcI rahyuM che. vidyA kSetre jaina samAjanI A dhvajavatuM ghaTanA che. A saMsthAmAM AvAsa karI hajAro jaina vidyArthIoe potAnA ujjavaLa bhAvinA ghaDatarano pAyo ahIM rahIne nAkhyo hato, ane potAnI yazasvI jIvanaImAratanuM nirmANa karyuM che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye A vidyA zikSaNa uparAMta jJAna kSetre mahA noMdhanIya padArpaNa karyuM che. jinAgama prakAzana TrasTa dvArA lagabhaga 21 AgamonuM prakAzana karyuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya prakAzana dvArA jaina dharma AdhArita anya prakAzano paNa prakAzita karyA. A uparAMta jaina sAhityanA prasAra, pracAra ane saMvardhana mATe 1977thI A jaina sAhitya samArohanA Ayojano karyA. A samArohanI parikalpanA jaina dharmanA UMDA abhyAsI DaoN. ramaNalAla sI. zAhe karI ane 1977thI 2003 sudhI, ekathI sattara sudhI A samArohanuM saphaLa Ayojana karI yuvA vargane jaina sAhitya tarapha AkarSita karyo. 2010mAM A sAhitya samArohane rU5-mANeka bhALI TrasTanuM saujanya prApta thayuM ane 2010nA 20mA jaina sAhitya samArohane eka navI UMcAI ane vaLAMka maLyA. A mATe yazanA adhikArI A TrasTanA sarjaka zrI vallabhabhAI bhazALI ane emanA laghu baMdhu maMgaLabhAI che. potAnA Situlya pitAzrI pU. rUpacaMdacaMdajI pannAlAlajI bhaMsAlI ane jyeSTa baMdhu zrI mANeka rUpacaMdajI bhaMsAlIne A saujanya dvArA amUlya zraddhAMjali A saMskArI sarasvatIpUjaka lakSmI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpanna parivAre arpa, ra0mo samAroha ratalAmamAM, 21mo 2012mAM pAvApurIrAjasthAna ane A ra1mo mohanakheDA-mau.mAM yojAI rahyo che. A traNe samArohanA saujanyadhatA A parivAra che ane bhaviSyamAM paNa A sarasvatIzrutapUjananA kAryane A parivAranuM saujanya prApta thatuM raheze evI zraddhA che. A samAroha samaye zrI vallabhabhAI, zrI maMgaLabhAI ane emanA pUrA parivAra temaja ratalAmamAM zrI mukeja jaina ane pAvApurImAM zrI kAMtilAlajI jaine je AbhijAtya darzAvyuM che eno AnaMda ane AbhAra mAnavA mATe amArI pAse zabdo nathI. 20mA jaina sAhitya samArohano viSaya hato jene gorava graMtho, emAM lagabhaga 75 abhyAsIoe potAnA zodhanibaMdha prastuta karyA hatA. e zodhInibaMdhono graMtha taiyAra thaI rahyo che. 21mo jaina sAhitya samAroha je mArca-2012mAM pAvApurI-rAjasthAnamAM yojAyo hato. e samArohamAM viSaya hato jaina rAsA sAhitya ane jaina patrakAratva'. A banne viSaya mATe kula ekaso zodha nibaMdho prApta thayA hatA. A banne zodha nibaMdhonA bane graMtho A 2014nA raramA jaina sAhitya samAroha mohanakhaMDAmAM prakAzita thaI rahyAM che e samagra jaina sAhitya mATe AnaMdanI ghaTanA che ane A graMthonuM prakAzana karI zrI rUpa-mANeka TrasTa ane bhaMsAlI parivAre je puNya upArjana karyuM che e mATe ApaNe sau A bhaMsAlI parivAranI bhUrIbhUrI abhivaMdanA karIe. saMpAdananuM kArya ghaNo ja parizrama ane viveka mAMgI le che. A khUba ja kaparuM kAma che. A banne graMthonA saMpAdakone huM hRdayathI abhinaMdu chuM. A kAryamAM sAtha ApanAra mudraka temaja anya sarvene mArA praNAma. zrI mahAvIra jaina vidyAlayane to mArA koTikoTi praNAma hoya ja. uparAMta sarva mAnad kAryakaro ane anya sarvee mane hRdaya sAthe bAMdhyo che, konA konA nAma lauM? - e sarvono AbhAra mAnavA zabdo kyAMthI lAvuM? pU. DaoN. ramaNabhAInA AzIrvAda ja mane to phaLyA che. e puNyAtmAne vaMdana vaMdana. 23-1-2014 dhanavaMta zAha saMyojaka jaina sAhitya samAroha
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa. pU. AcArya vijayadharma sUrIzvarajI (kAzIvAlA) Agamana - saMvata 1924 - sana 1868 - mahuvA jillo bhAvanagara dikSA saMvata 1943, sana 1887 zAstra vizArada saMvata 1964, sana 1908 kALadharma saMvata 1978, sana 1922 prathama sAhitya saMmelana-jodhapuramAM, saMvata 1970, sana 1914 sthApanAkartA : zivapurI pAThazALA yazovijayajI saMskRta pAThazALA (banArasa), vIratattva prakAzakamaMDaLa, muMbaI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ traSitulya pitAzrI zrI rUpacaMdajI pannAlAlajI bhaMsAlI 15-11-1915 - 4-6-2007
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pAvana mAtuzrI zrImatI rUpakaMvara rUpacaMdajI bheMzAlI 1920-1965 9
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskAra puruSa kuTuMba vatsala jyeSTha bhrAtAzrI mANeka rUpacaMdajI bhaMsAlI. 5-12-1948 - 5-2-2001
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka preraNAtmaka jIvana zrI rUpacaMdajI bheMzAlI keTalAMka prasaMgonuM nimitta vyavahAra hoya che. keTalAMkanuM AnaMda abhivyaktinuM to keTalAMkanuM pAraMpArika, paraMtu A badhAMthI para kudarata ane zubha karmo paNa potAnuM nimitta pote ja zodhIne eka bhavya prasaMganuM sarjana karAvI de che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya Ayojita ra0mA jaina sAhitya samArohano prasaMga eka aiSitulya vyakti ane emanA parivAranA zubha karmonuM nimitta banI gayo. jaina graMtha gaurava' zIrSakathI yojAyela tridivasIya A samAroha ratalAma khAte jAnyuArInI 29, 30, 31nA yojAyo ane mArca-2012mAM 21mo jaina sAhitya samAroha, rAjasthAna pAvApurImAM yojAyo ane mArca-2014mAM 22mo samAroha mohanakheDAmAM yojAI rahyo che jemAM jaina dharmanA cAreya phirakAnA ane ajaina evA paNa 250 viddhadUjanoe eka chatra nIce ekatrita thaI jaina sAhityanA gauravabharyA vividha graMtho ane vividha sAhitya aMge carcA-ciMtana karyA ane karaze. A samagra jJAnotsavanuM yajamAnapada zobhAvyuM RSitulya pitA zrI rUpacaMdajI ane jyaSTa baMdhu suzrAvaka mANekacaMdajI maMzAlInA parivAre. AjanA zaNagAra, vaibhava ane utsavapriya samAja vacce eka parivAre potAnA pitA ane jyeSTa baMdhune jJAnAMjali dvArA zraddhAMjali ApI e eka amUlya ane preraNAtmaka ghaTanA che. uttama pitR-bhAtRtarpaNa che. . rUpacaMdajI A sAhitya samArohanA praNetA ane A saMsthA-zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA pUrvapramukha ane pra.jI'nA taMtrI Do. ramaNalAla cI. zAhanA jJAnamitra hatA ane A saMsthAnA AvA ja eka mahAmAnava zrI cImanalAla cakubhAI zAha pU. rUpacaMdajInA preraka puruSa hatA. DaoN. ramaNalAla cI. zAhanA be graMtho, jaina dharma darzana ane jaina dharma
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAra darzana'no hiMdI anuvAda paNa A bheMzAlI parivAre prakAzita karyo che. A prakAzana daramiyAna pU. rUpacaMdajInA jIvanane ane emanA piravAramAM sarasvatI ane lakSmI baMne Asanastha che, temaja hRdayamAM ane jIvanacaryAmAM jaina dharma dRDhastha che evA e kuTuMbIjanone oLakhavAno ane samajavAno eka amUlya avasara prApta thayo. bApujI sA : eka preraNAdAyI jIvana' e zIrSakathI gujarAtI, hindI ane have aMgrejImAM emanA putra zrI vallabha bhaMzAlIe eka nAnI pustikA A samaye prakAzita karI. putranI kalame lakhAyelI A pustikAmAM sahaja pravezo pachI pUrI jIvanAbhUti pAmyA pachI ja tame enA be mukhya pRSTone bhegAkarI zako evI A pustikAmAM pitRbhaktinI gaMgA che. pU. rUpacaMdajIno jIvanakALa 1915thI 2007, AyuSya sADA ekANuM varSa. janma rAjasthAnanA mAravADa pAlImAM. emanA pUrvajo rAjyanA padAdhikArI hatA. pitAnuM nAma pannAlAlajI ane mAtAnuM nAma gumAnabAI. A daMpatIne be putra, rUpacaMdajI ane pArasamala. pitAe banne putrone nAnapaNamAM ja jaina chAtrAlayamAM mokalI dIdhAM. rUpacaMdajI ATha varSanI uMmaramAM ja pU. vallabhasUrinA ziSya muni tilakadAsanI sAthe ghera patra mokalI sAdhu banavA mATe cAlI nIkaLyA hatA. A rUpacaMdajI 11-12 varSanI uMmare gvAliya2 najIka zivapurImAM pU. vijyadharmasUrijI (kAzIvALA) dvArA sthapAyela vIratattva prakAzaka maMDaLanA vidyArthIgRhamAM gayA. rUpacaMdajIe cAra varSa zivapurImAM rahIne saMskRtamAM uttara mAdhyamAnI parIkSA pAsa karI. dhArmika sUtro zIkhyAM. ahIM zikSaNa ane adhyayananI UMDI lagana lAgI. 14-15 varSanI vaye rUpacaMdajI rajAomAM pAlI Ave ane zerI saphAI jevuM samAja sevAnuM kAma paNa kare. 17 varSanI uMmare rUpacaMdajI muMbaI AvyA ane dAdInA saMbaMdhInI peDhI upara kAme lAgyA. pAlInA uttama kuTuMbomAM chAjeDa parivAra. emanI sauthI moTI putrI rUpakuMvara sAthe rUpacaMdajInI sagAI thaI. 19 varSano va2 ane 15 varSanI kanyA. pAlIno pratibhAzALI chokaro ane samartha piravAranI gaMbhIra ane buddhimAna chokarI. banne AtmAnuM milana thayuM. zAnadAra vivAhanI yojanA thaI, paraMtu e 1933nI gAMdhI caLavaLanuM varSa ane cAre tarapha rASTrIya juvALa, rUpacaMdajI A vAtAvaraNanI bAkAta kema rahI zake? khAdI paheravI, reMTiyo kAMtavo, bhUgarbha pravRttimAM rasa 12
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ levo, svAtaMtryavIrone sahakAra Apavo vagere rUpacaMdajInI pravRtti banI ane lagna mATe zarato mUkI, khAdI ja paheraze ane jaina vidhithI ja lagna karaze. ane dRDha mAnavInI A zarato svIkArAI ane lagnanI zaraNAI gUMjI UThI. rUpacaMdajIne dAdA guru pU. AcArya vijaya dharmasUrijImAM ananya zraddhA hatI. jIvananI vikaTa paLoe eo bApajI'ne yAda karatA ane sahAya maLI rahetI. roja savAra-sAMja A 'bApajI'nI eo ArAdhanA karatA. A ArAdhanA emanAmAM zraddhA, saMskAra ane baLa janmAvatA. A ArAdhanA ja emanI badhI saphaLatAno AtmA hatI. have keTalAMka amI chAMTaNA zabdo emanA suputra vallabhabhAInI upara nirdezela pustikAmAMthI avatArIe : mahAmAnava rUpacaMdajInuM jIvana eTalI badhI ghaTanAo ane pratibhAomAMthI alaMkRta che ke tene saMkSiptamAM lakhavAnuM asaMbhava che. rUpacaMdajIne zivapurIthI nAnI uMmaramAM ja vibhinna viSayomAM rasa paDyo. ane tenAthI AraMbha thayo pustaka saMgrahano ane temAMnA dareka pustakanA adhyayana ane ciMtanano. yoga, sAhitya, vibhinna matonA dhArmika pustako ane graMtho, itihAsa, kAvya, ityAdi vAMcyA. ane yathAzakti bALakone vaMcAvyAM. jyotiSazAstra tathA hastarekhAzAstrano UMDo abhyAsa karyo. jyotiSa choDIne Ayurvedane apanAvyuM. AyurvedanA pustakono vipula saMgraha karyo. UMDuM jJAna prApta karyuM ane tene sevAnuM mAdhyama banAvyuM. aneka auSadhio banAvI. jIvanabhara potAnuM svAsthya sAcavyuM. (sonerI vALane kALA banAvyA ane aMta sudhI vALa kALA rahyA.) anyonI sevA karI, tyAM sudhI ke haoNspiTalamAM DaoNkTaro tathA narsonA paNa upacAra karyAM. hindI, gujarAtI ane saMskRta bhASAo upara sArI nipuNatA. jaina sUtro, stotro ane aneka zAstonuM, gItAnA zabda, artha ane bhAvArthanuM jJAna. ghaNuM badhuM kaMThastha. viSayanA dareka pAsA para ciMtana karatA ane tene AtmasAt karatA. temanI TippaNo advitIya, saraLa ane mArmika hatI. koI paNa viSaya paranI vAta saMkSipta hoya. carcA nahIMvat, kadAgraha kyAreya nahIM. 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. bApujI kahetA : ApaNAM astitvanA traNa pAsAM che : tana, mana ane dhana. mana sauthI vyApaka che. paraMtu durbhAgyanI vAta e che ke ApaNe sauthI vadhAre samaya ane zakti dhananA kSetra upara tyAra pachI tana upara ane ochAmAM ocho samaya mana pAchaLa ApIe chIe. pUjya bApujI roja jinezvara bhagavAnanI pUjA karatAM. pUjA ghaNI ja zAMtithI karatAM, sAragarbhita evA caitanyavaMdana ane stavana ja gAtA. teozrI roja sAmAyika karatA. navarAzanA samayamAM paNa sAmAyika karatA. zrI cImanabhAI cakubhaI zAhano dAkhalo ApatA ke roja eka sAmAyika karavAnA niyamane kAraNe teo ATalA moTA vakIla, samAjJevaka ane sAhityakAra banI zakyA hatA. roja savArasAMja navasmaraNanA pATha ane gurudeva vijya dharmasUrinI pUjA, jApa, AratI, ItyAdi karatA. A badhuM arthapUrNa rIte ane parama bhaktibhAvathI karatA hatA. niyamonuM zAMtipUrNa anuzAsana karatA, temanA niyamomAM kadIya cUka nathI AvI. chellA mahinAomAM asvastha hovA chatAM yathAzakti niyamo pALatAM. teo bhArapUrvaka kahetA ke, evA ane eTalA niyamo na rAkho jethI tamane ke anyone te niyamo bhArasvarUpa lAgavA mAMDe.' paryuSaNamAM upavAsa uparAMta dararoja ATha sAmAyika karatA. Akho divasa mauna rAkhatA, sAmAyikamAM navakArano jApa, pU. vRddhicaMdrajI mahArAja sAheba, pU AnaMdaghanajI ma.sA., pU. yazovijyajI mahArAja racita sAya, stavanano svAdhyAya karatA. dhyAna karatA. saMvatsarInA divase upAzrayamAM kalpasUtra sAMbhaLatA ane ghare paNa vAMcatA. ghaNAM varSothI samagra parivAra sAthe savAra sAMja pratikramaNa karatA. - pU. bApUjIe karoDo navakA2 jApa karyA. 15-20 varSathI roja yazovijyajI racita jJAnasAra, tattvArtha sUtra ane yogasArano svAdhyAya karatA. 17 varSathI roja zrImad bhAgavad gItA tathA Adya zaMkarAcArya racita 'bhajagoviMdam' vAMcatA. temanI bhaktimAM prema ubharAto hato - rUDhi jarA paNa nahIM. te kahetA ke zuddha hoya topaNa lokothI viruddha hoya te na karavuM, na AcaravuM.' ATalA mATe ApaNI potAnI samaja sAcI hoya to paNa AvazyakatA na hoya to lokothI viruddha kAma na karavuM. dharma sagavaDiyo na thaI jAya tenuM te haMmezA dhyAna rAkhatA. Atmazuddhi mATe tapanI anivAryatA temane pUrNa rUpe prApta hatI. temAM paNa 14
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahaja ane atyaMtara tapanI. tapanA tamAma prakAra temaNe apanAvyA hatA. satya, ahiMsA, asteya, brahmacarya ane aparigraha A badhuM temanA jIvanamAM hatuM. roja 4-4.30 vAge UThatA. 12 varSanI uMmarathI ja A niyama banAvyo hato. 85 varSanI uMmara sudhI pUrNa rIte svAvalaMbI jIvana hatuM. jAte ja kapaDAM dhovAM, pathArI upADavI, pANI garama karavuM ItyAdi. gharamAM dIkarA, vahuo, nokara badhAM ja hatAM. paNa saMbhavataH koIne paNa kazuM kAma karavAnuM kahetA na hatA. bahu ja nAnI uMmarathI caudazano upavAsa, pratikramaNa ItyAdi karatA. lagabhaga 65 varSa sudhI A niyamanuM pAlana karyuM. drupa aThThAIo (ATha divasanA upavAsa), 10-125 navapadajI (navarAtrInA nava divasanA AyaMbila tapa karyA. AyaMbila daramiyAna maMdiramAM mAtra khamAsamaNAM ItyAdi karatA ane pUjA ghera vAMcatA. 89 varSanI uMmare chellI aThThAI karI. teo kahetA, "zakti pramANe tapa karavuM ja joIe. tenAthI ochuM ke vadhAre paNa nahIM. zaktithI vadhAre tapa karavAthI ahaMkAra ane mithyAtvano bhAva jAge che; ochuM karavAthI pramAda upara vijaya prApta thato nathI." pU. bApujIe 42 varSa (1965 thI 2007) patnI rUpakuMvarano viyoga sahaja ane samatApUrvaka sahana karyo. temanuM jIvana gAMdhIjIthI prerita hatuM. khAdI paheratA hatA. rUmAla, TuvAla, jUtAM badhuM ja khAdIbhaMDAramAMthI lAvatAM hatAM. jarUriyAto ochAmAM ochI rAkhatA. 40 varSa pahelAM varSamAM rU. 50 pacAsa)nA svakharcanuM lakSya hatuM. moMghavArIne kAraNe vadhumAM vadhu rU. 2000 thaI gayuM haze. dhotI, jhabhalmo, TopI ane baMDI ja paheratA. paraMtu koI rUDhi na hatI. satya ane premanI eka jhalaka : bhAgIdArInA dhaMdhAmAM gaDabaDa thatI dekhAI eTale chUTA thaI gayA. Arthika taMgIe temane bhIMsamAM mUkyA. nokarI karavA nIkaLI paDyA. zeThajIe thoDA divasa bAda kahyuM ke be naMbarano hisAba paNa rAkhavo paDaze. temaNe nA pADI ane pagAra cAraso rUpiyAthI aDhIso rUpiyA thaI gayo. A samaya evo hato ke jyAre DokTaranI phI paNa bAkI rahetI. bhale bAkI rahe to ImAnadArI-satya sauthI paheluM hoya. rAjakAraNamAM svArthano pravAha joIne temaNe rAjakAraNano sadaMtara tyAga karI dIdho. 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMbaI AvyA pachI sevAnA navA aneka kSetro khUlyAM, jemAM eka kAma AjIvana cAlyuM. e hatuM bahArathI AvatA vidyArthIone madada karavI. ajANyA vidyAthIonI sAthe jaI temane chAtrAlayamAM dAkhala karAvavA; sI.e. korsa mATe ArTikala tarIke rakhAvavA, temanA mATe DIpojhITa bharavI, nokarI apAvavI vagere. temAMthI keTalAka vidyArthIo suvarNacaMdraka prApta karanArA paNa nIvaDyA. A bAbatamAM eTalA utsAhI hatA ke keTalAya lokone potAnA nAnA gharamAM lAvIne rAkhyA. be yuvakonA pitA banIne lagna paNa karAvyuM. A emanA adUbhUta AtmavizvAsa ane patnInA anupama sAthane kAraNe zakya hatuM. vadhAre saMpatti na hatI ane 6 bALakono parivAra hovA chatAM A badhuM cAlyA karyuM. 2001mAM eka yuvaka dIpakabhAIne upAzrayamAMthI lAvyA hatA. keTalAya mAsa ghera rAkhyo. ane hIrAnuM kAma sIkhavADyuM, mUDI ApI. prema ane preraNA ApyAM. Aje te saphaLa vyApArI ane Adarza gRhastha che. teo kahetA, mAtra hoMziyAra vidyArthIne ja madada karo jenI icyA prabaLa hoya tene vizeSa madada karo." AgaLa vadho ane anyane AgaLa vadhavAnI preraNA Apo." e ja rUpacaMdajInuM sUtra hatuM. teo pote paNa aparigrahI hatA. garIbonI hospiTalamAM javAnI zarUAta vyApAramAM hatA tyAthI karI dIdhelI. emaNe traNa hospiTalomAM abhiyAna zarU karyuM - senTa jyorja, jI. TI. ane kAma. dhIre dhIre ke. I. ema, kasturabA, nAyara ane je. je. ne paNa te abhiyAnamAM joDI dIdhAM. vizALa kadanI je. je. mAM aThavADiyAmAM eka vAra jatA ane anya jagyAe ra-3 vAra. aThavADiyAmAM pa-6 divasa pUrA pa-6 kalAka A kAmamAM vyasta rahetA. koI paNa kAraNasara A kAryamAM viba Ave te teo sahana karI zakatA nahotA. sane 1996mAM pote ja kensaramAM sapaDAyA. roganA upacAra (reDIezana) vakhate paNa teo niyamita rIte hospiTalomAM jatA hatA. parivAra temanA svAdhya aMge ciMtita hato. tyAre paNa teo to masta hatA lokasevAmAM ja. teo dareka dardI pAse jatA ane sneha darzAvatA. sukhaduHkhanI vAto karatA. je paNa nAnAmAM nAnuM ane moTAmAM moTuM kAma hoya te karatA. tana, mana ane dhanathI daradI sAthe
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkAtmatA keLavavAno prayAsa karatA. tenA mATe posTakArDa lakhatA. saMdezA pahoMcADatA. evI nAnI bAbatomAM rasa letA jethI dardIne potAnA pratye dayanIyatA nahi paNa potApaNuM lAge. dhIre dhIre haoNspiTalanA vyavasthApakomAM teo ajANyAne badale abhUtapUrva vibhUti banI gayA. keTalAka DaoNkTaro amane kahetA ke, "jyAre ApanA pitAjI koI dardI pAse UbhA hoya tyAre amane emanAmAM sAkSAt Izvara ja dekhAya che.' teo kyAreya vyavasthA ke prasiddhimAM paDyA na hatA. game teTaluM dabANa paNa temane namAvI zakyuM na hatuM. yathAsaMbhava teo "kAkAjI' nA nAmathI oLakhAtA. ghaNA patrakAro temanI pAse jatA paraMtu teo temanAthI aLagA rahetA. jarmanahetu bhUmIne teo barAbara jANatA hatA. A nityakrama 30 varSa sudhI cAlyo. nAyara haoNspiTale temanI preraNAthI potAnI vadhArAnI jagAmAM vyavasAya prazikSaNa zarU karyuM. svataMtratA ane svAvalaMbananI temanI bhAvanA ahIM paNa dekhAI. kahetA ke "eka vyakti kAma para lAge to pAMcanA peTa bharAya." jema jema jIvanamAM Arthika samRddhi AvatI gaI tema tema vadhAre vaheMcavAnI haMmezAM vRtti rahI. muMbaI haoNspiTala temanI priya saMsthA hatI ane tyAM lagAtAra yogadAna apAtuM rahyuM. potAnA janmasthaLa pAlImAM kanyA mahAvidyAlaya banAvyuM, jenI tyAM atyaMta jarUra hatI. pAlInI zAnadAra gauzALAmAM moTo phALo Apyo. temanuM ane temanA nAnA bhAI pArasamalajInuM mahattvapUrNa yogadAna hatuM. teo kahetA hatA ke, prAmANikatAthI khUba kamAo ane sArA kAmamAM kharce, lokonA kAmamAM Avo. ucca zikSaNanI icchAvALAne vizeSa zikSaNa Apo." A vAta upara vizeSa bhAra mUkatA hatA. dAnamAM temanI bhAvanA haMmezAM sevAnI ja hatI - dAtAnI nahIM. te kahetA bodhi-lAbha arthAt mokSaprApti mATe zarIrathI svastha hovuM anivArya che. te mATe ArogyanI prArthanA bodhithI pahelAM karavAmAM AvI che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arugano artha-bhAva Arogya (svasthatA) evo artha karavo na joIe. te mATe jaina daSTikoNanI carcA karI rahyA che, kAraNa ke temaNe svAthyane sauMdarya, zRMgAra athavA bhoganuM sAdhana nahi, paraMtu mokSanuM ja sAdhana banAvyuM. mAMdagIne vadhavA na do' - A temanuM sUtra hatuM je sajAga ane svastha hoya che, temane thoDo ja pheraphAra tarata ja khyAlamAM AvI jAya che ane te mATe temane sahaja ciMtA thatI hatI. bIjuM, jyAre koI samasyA nAnI hoya tyAre tenuM samAdhAna karavuM saraLa hoya che. A bIjI vAtamAM UMDo anubhava ane atyaMta kauzalya samAyeluM che. | muMbaImAM 45 varSa sudhI koI moTA gharamAM rahevAnI suvidhA prApta thaI na hatI, paraMtu teo divasamAM keTalIya vAra UMco dAdaro caDhI-utarIne paNa pachI marInaDrAIva ke hengIMga gArDana cAlavA jatA. koIka vAra tyAM sudhI na jaI zakAya to nAnA evA rUmamAM paNa seMkaDo cakkara lagAvatA paNa ghaNI tanmayatAthI niyamita yogAsana karI letA hatA. temaNe jANI lIdhuM hatuM ke svAcya, sevA ane AtmakalyANa A traNe ekabIjA para AdhArita che. mAruM evuM mAnavuM che ke temanA jevI vyakti saMsArathI mukta thavA mATe ja saMsAramAM Ave che. te samajI jAya che ke "svataMtra thavA mATe "svastha hovuM jarUrI che. AvI UMDI ane spaSTa samaja koI viralane ja hoya che. emaNe mane ghaNI vAra cetavyo hato ke moha na rAkhavo; huM emanI e cetavaNIne prauDha thayA pachI ja thoDI thoDI samajI zakyo chuM. emanA vyavahAranuM vizleSaNa karavAthI keTalAka siddhAMto samajamAM Ave che. anAvazyaka carcA-prapaMca karavo nahIM. prapaMca karatAM karatAM taththo ghaTanAonI sAthe bIjAonA abhiprAya joDAI jAya che ane svayaM ApaNe paNa abhiprAya bAMdhavA-banAvavA maMDI paDIe chIe, evuM karavAthI manamAM vyartha kaSAyo vadhe che ena emanI chAyA saMbaMdho upara paDe che. eka sUkSma prabhAva paDe che ke A sivAya abhiprAya UMDA rAga-dveSamAM badalAI jAya che. AnAthI bharAyeluM mana saraLatAthI nirNayo laI zakatuM nathI, kArya paNa karI zakatuM nathI. 18
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA pitAjInA akALa avasAna pachI potAnI mAtAnI vikaTa sthiti ghaNI dukhadAyaka hatI. mahinAo sudhI e gharanI bahAra nIkaLI zakatAM nahIM. AvI sthitimAM e mAtra be saptAha pachI ja mAtuzrIne rivAjonI paravA karyA vagara muMbaI laI AvyA. zobhAspada vastro paherAvyAM ane gauravapUrNa jIvana jIvavAnuM zIkhavyuM. acAnaka Arthika sthiti kharAba thaI jatAM teoe gabharAyA vagara dIkarInA zvasura pAse jaIne potAnI sthiti batAvI. zAnadAra jAna bolAvavAne badale emaNe karIne sasarAnA zaheramAM laI jaI tyAM lagna karAvI dIdhuM. pachI be dIkarIonA lagna ekIsAthe karAvI dIdhAM. kharca bharapUra karyo, paNa nirarthaka mahenata vaLI dIdhI. badhAM snehIjanomAM emanI snehabharI dhAka rAkhI. emano saMdeza-moha mata karo' e A saMdarbhamAM dyotaka che. bhAIsAhebanuM zikSaNa adhavacce ja chUTI javuM, vyApAramAM ghaNI Uthala-pAthala thaI javI, nAnI vayamAM mArAM mAtAjInuM nidhana thaI javuM, jevI ghaTanAomAM e potAnI zakti mujabanA prayAso karI jotA ane niSphaLa jAya to AgaLa vadhatA. potAnI paristhitine karmaphaLa samajIne samayanA pravAhane emaNe apanAvI lIdho. koIne doSa na dIdho, na koIne Thapako Apyo. je karavuM paDe e emaNe dhana upArjana karavAnI bAbatamAM emanI samajaNa spaSTa hatI. gRhastha pratyeka samaye dhana meLavavAno utsAha sevavo joIe, paNa ene mATe lAlasA rAkhavI joIe nahIM. khoTA mArgo ke khoTI rItiothI dhana kamAvuM joIe nahIM; dhanano khoTo upayoga paNa karavo joIe nahIM. jo ke e 61 varSanI uMmare dhana kamAvavAnI pravRttimAMthI nivRtta thaI cUkyA hatA, to paNa saMtAnone thoDI paNa ciMtAmAM jotAM to kahetA ke "gabharAo cho kema, huM kamAIza-cAlo, mArI sAthe. muzkelI AvI che ko zuM thaI gayuM? zUnya thaI jAo to pharIthI pAchA cAlavAnuM zarU karavuM. kyAreya AvI kaThina sthiti AvI nahIM, paraMtu emane vivazatA ke diInatA kadI pasaMda nahotI. potAnA manane tarata ja utsAhamAM lAvavAnuM e khUba jANatA hatA. kahetA ke "vadhAre paDatI saMpatti duHkhanuM mULa che, khUba kamAo ane zubha mArge kharca karo." 19
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAramAM thoDuM ja vadhAre AnaMda Ape che. A siddhAMta ja emanI jIvanazailI dvArA amane zIkhavI gayA. temanA jIvanano saMdeza ke mUlyAMkana che: "AcaraNa adhika, upadeza-carcA ochI." vidyAvijayajI ma. sA. pAsethI zivapurImAM zIkhelI ane apanAvelI vicAradhArA : je thavAnuM haze te thaze, je thAya te sArAne mATe, utAvaLa na karo ane kheda na karo.' jhaSAyamurita nimuviva' - kaSAyothI mukti ja bhava-mukti che. e sivAyanI koI bAbata para lakSya rAkhavuM nirarthaka che. samaye yama! mA pamAya' mahAvIre mukhya upadeza parama ziSya gautamane saMbodhIne Apyo hato - he gautama, eka kSaNano paNa pramAda na karo. jena dharmano A ja sAra che. sAro mArga jAgRtino che. je kriyAomAMthI jAgRtinuM lakSya nIkaLI gayuM che te kriyAo mAtra nirarthaka ja nahIM, nukasAna karavAvALI che. pAMDityapUrNa vAto sAMbhaLI avAranavAra kahetA. "bahu ja sAruM paraMtu hoMzamAM rahejo.' 'DuM-ameti maMtro' - "ahaM ane mama' - mohanA be mahAzastro che. A zatra dareka sthAne chupAIne Ave che, khAsa to paMDitAImAM vizeSa rUpathI. amane khina ane muMjhAyelI sthitimAM jotA tyAre kahetA, "zAMta raho, je thaI rahyuM che te juo. svayaMne juo. manane bhAre thavA na dezo." varSothI vipazyanA dhyAna karatAM karatAM A ja samajAyuM ke manano bhAra zarIra para abhivyakta thAya che ane jo sAdhaka tene tarata samajI le to te kaSAyomAM phasAto nathI ane nIkaLavA mAMDe che. 'pUragRha madA:vuM nispRhatve mahApurva' - bIjAnI athavA bIjA dvArA apekSA mahAduHkha che ane tenAthI mukti mahAsukha che." "jJAnasAranA A upadezanuM punarAvartana karatA rahetA hatA. jIvanamAM Arthika dRSTie keTalAka paDatInA prasaMgo paNa AvyAM e samayamAM je lokothI ghora nirAzA prApta thaI temanA pratye manamAM koI kaTutA AvavA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ na dIdhI. temanI sAthe AjIvana snehasaMbaMdho banAvI rAkhyA. amane saMsAra svarUpa samajAvavA mATe A eka ghaTanA vize kahetA : amuka vyaktine taiyAra karI tenuM lagna karAvyuM. te samaye te kaheto, "mArI cAmaDInA jUtAM banAvIne paherAvuM to paNa ApanA upakArano badalo vALI zakIza nahIM, e ja vyaktie muzkelInA samayamAM kahyuM ke, "jAva, jAva, tamane ApavA mATe mArI pAse kazuM nathI. mane nahIM paNa ApanI patnI ane bALakone prema karo." AvA prasaMgo varNavI kahetA ke buddhi karmAdhIna che? pUjya mAtAjIne nAnI uMmare kensara thayuM hatuM. temanA jevI viduSI, dharmaparAyaNa, tapasvI, karmaTha ane samarpita saMginI to aneka janmomAM paNa na maLe. ghaNA upacAra karAvyA paraMtu nidAna ghaNuM moDuM thayuM. temaNe ghaNI sevA karI, eka varSa badhuM choDI rAtadivasa temanI pAse rahyA. eka divasa saMdhyA-prArthanA karatI vakhate temane AbhAsa thayo ke aMtima divasa AvI gayo che. amane kahyuM, traNa kalAka athavA traNa divasa eTalo ja samaya bAkI che. eka kalAkamAM ja mAtAjInI sthiti bahu ja kharAba thaI. bApujIsA saMpUrNa sajAga thaI gayA ane saMginInA samAdhimaraNanI yojanA taiyAra karI lIdhI. temaNe mAtAjIne kahevAnuM zarU karyuM. 'tamAro aMtima samaya AvI gayo che. tamane bhUmi upara suvADI rahyA chIe." ghora ane asahya vedanAmAM paNa temano saMdezo mAtAjInA manamAM vIjaLInI jema vyApI gayo, teo pUrepUrAM jAgI gayAM. pUjya bApujI AgaLa bolyA, "saMsAramAMthI mana uThAvI lo. badhAMnI kSamApanA karI lo. ane potAnA AtmAmAM dhyAna lagAvI do. koI AkharI icchA hoya to kaho." traNa putrIo (traNe putro karatAM moTI) ane traNa putro (traNe uMmaramAM nAnA ja hatA. moTo 16 varSano ane sauthI nAno 11 varSano)no parivAra hato. paraMtu teo evA AtmalIna thayAM ke badhuM ja bhUlI gayAM. vicArIne dhImA svare bolyAM, "mArA gaLAnI kaMThI moTI putrIne ApI dejo.' hAtha joDIne pAse UbhelA badhA ja parivArajanonI kSamAyAcanA karI ane pachI zAMta thaI gayAM ane zAMtimudrAmAM ja saMsAra choDI dIdho. - 31 varSono sAtha, bALako, potAnI uMmara 551 varSa. eka varSathI divasarAta jenI sevAmAM hatA tevI patnI cAlI gaI. teo himAlaya jevA banI gayAkaMThamAMthI eka zabda nahIM, AMkhomAM AMsu nahIM. gharamAM keTalAya sabhyo upasthita 21
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatA. nAnA moTA badhAM asvastha thayAM, paraMtu tenA abhAvanuM duHkha jaNAvI dIdhuM nathI. bALakonI saphaLatA ane saMpannatA joIne eka-be vAra kahyuM haze ke, "te kevaLa taMgI joIne cAlI gaI. sukha joI zakI nahIM.' teo AvI viparita sthitimAM ATalA acala kevI rIte rahyA? mRtyune kadAca UMDANatI jANatA hatA. AthI kevaLa patnInuM ja nahIM paraMtu koI paNa mRtyu temane halAvI zakyuM nathI. sane 1965mAM patnIno viyoga thayo. 2001 sudhI koI akALa akAraNa ghaTanA banI nahi pAcho bhUkaMpa Avyo. pautrI zubhAnA lagnanA mAtra sAta divasa pahelAM sauthI moTo putra mANeka, je temanA hRdayano mANeka hato, davAonI mizra pratikriyAthI gaMbhIra rIte bimAra thaI gayo. te gaMbhIra sthitimAM hospiTalamAM hato tyAre jema tema karI pautrInA lagna patAvyAM. 5 phebruArI 2001, savAre 8-30 vAge huM ghera Avyo. teo potAnA nityakramamAM vyasta hatAM. thoDIvAramAM nityakrama paravArIne AvyA. meM kahyuM besI jAva." "bola beTA'. meM kahyuM, "bhAIsAheba have rahyAM nathI. temano cahero gaMbhIra banI gayo. zarIra stabdha thaI gayuM. sthiti vikaTa thavA lAgI. pachI acAnaka bolyA, mane eka miniTa Apa." AMkho baMdha thaI gaI ne jANe kyAMka khovAI gayA. 15-20 sekanDa bAda pharI svastha thaI gayA. thoDI vAra pachI bolyA, "je thAya che te sArA mATe para varSano yuvAna dIkaro akasmAta akAraNa mRtyu pAmyo. evo putra jeNe 16 varSanI uMmare gharamAM mAtAnuM sthAna saMbhALyuM hatuM. potAnA gADha premathI, sAhasa ane samajathI potAnA parivAra ane agaNita lokone premathI rahevAnuM zIkhavyuM ane rasto batAvyo. mANaka bhAIsAhebe bheMzAlI parivAramAM saMskAra, samRddhi ane vikAsa traNenA pAyA nAMkhyA hatA ane tenA vazamAM cAra cAMda lagADyA hatA. mANaka pitAnA to zravaNa ja hatA. jIvanamAM mANeka dvArA jeTaluM sukha ane sanmAna maLyuM hatuM teTaluM koInAthI maLyuM na hatuM. evo putra acAnaka cAlyo jAya ane teo kahe, "je thAya che te sArA mATe saMsArI mATe A mAnavuM ke jANavuM atyaMta agharuM che. pharI pAchI te ja aTalatA, eka zabda nahIM, eka AMsu nahIM, jIvana pUrvavat. dareka vakhate te mRtyune aMgUTho dekhADatA. dareka paristhitimAM teo kAMIkha ne kAMIka sAruM ja jotA hatA. putrIo gaI to kahyuM, juo duHkha joyuM nahIM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane sadhavA tarIke jaI rahI che. putrI pachI jamAI gayA to paNa te ja patnInA viyoganuM dukha joyuM nahIM." vagere. Disembara 2005mAM jI. TI. hospiTalanI eka sIDI je teo sAmAnya rIte upayogamAM letA na hatA, tenA uparathI teo paDI gayA. UtaratI vakhate vicAratA hatA ke, "AnuM huM samArakAma karAvIza, pote ja paDI gayA. nAnI vahu mInuM varSothI emanA sevAkAryamAM joDAI gaI hatI. Aje paNa eNe e krama jALavI rAkhyo che. teno phona Avyo. samAcAra maLatAM ja huM doDyo, teo adhikSakanA oraDAmAM beThA hatA, meM gabharAIne pUchyuM, "zuM thayuM bApujI? sAMbhaLyuM che ke hADakuM bhAMgyuM che?temaNe kahyuM, "bahuM sAruM thayuM. chellA pagathiyethI paDyo, cheka uparathI paDyo hota to?' hAthamAM kAco pATo hato ane caherA para hAsya. jIvana mATe prema hato, paraMtu kAyAnI Asakti nahotI. pratyeka zvAsa RNarUpa mAnatA hoya evI rIte eo jIvana jIvyA. huM kaI rIte dareka kSaNe svastha rahuM jethI mAruM jIvana anyane upayogI thAya ane jIvana prasanna rahe." "duHkhI dekha karuNA jage sukhI dekha mana mora - duHkhIne joIne manamAM karUNA jAge, sukhIne joIne mana prasanna thAya. uccatama brahmavihArI adhyAtmabhAva temaNe nibhAvyo. A jIvana emano yajJa hato. tenA vartana mUnAthA:" arthAt tyAgIbhogavI jANo evA upaniSadanuM teo akSarazaH pAlana karyuM hatuM. temaNe, A jIvana satyane samajI lIdhuM hatuM. enI pramukha pratIti e emano binasAMpradAyika svabhAva hato. bIjuM saMsAramAM khAsa to manuSyajanya maLavAthI dareka paristhitimAM sukhI rahevAnI sahaja vRtti. IzvaranuM dareka mAnya svarUpa temane mATe vaMdanIya hatuM. gharamAM vibhinna devI devatAnA aneka citro, zo-pIsa, kelenDara vagere hoya ja. dararoja teo kRSNa, zaMkara, dattAtreya badhAnI samakSa eTalI ja zraddhAthI dhUpa dIpa karatA, jeTalI zraddhAthI teo mahAvIrasvAmInI samakSa karatA. temano bhagavAna Akhare koNa hato? temanA mATe Izvara, e tattva hatuM. je saMsAranA moha ane asthira svabhAvanA jIvomAM jAgRti lAvavAnI preraNA ApatuM hatuM, sahAyatA karatuM hatuM. athavA kaho ko jAgRti ane karUNAnuM pratika hatuM. lAkho karoDo navakAra japavA chatAM temanA manamAM pote jene parivAranA che evo bhAva na hato. A mahAmaMtranA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukta AtmAo ane sAdhujanonA guNonA zaraNe javAthI sarva maMgaLa sAdhavAnI yukti che, A ja vAta upara temanuM lakSya hatuM. navakAra maMtramAM paMcaparameSTInA 108 guNonuM raTaNa temanA manamAM satata cAlyA karatuM. A ja kAraNa hatuM ke sarva tapa ke niyamo pALavA chatAM jarA paNa ALasa ke rUDhinA paTa caDhavA detA na hatA. dareka kSaNe jAgRta, pratikSaNa saceta. mAnava jIvanano pUrepUro lAbha levA mATe ja temaNe gItAnA tamAma rogo ekasAthe apanAvyA hatA - karmaThatA, bhakti, jJAnadhyAna ane karmasaMnyAsa. temanI vyApaka dRSTinA be bIjAM udAharaNo H temanI eka yojanA je pU. vijaya dharmasUrijI sthApita thazovijaya saMskRta pAThazALAthI prerita hatI, te hatIjaina paMDito taiyAra karavAnI. paraMtu teo sAthe sAthe ema paNa kahetA ke A yojanA aMtargata 25 hindu paMDita tathA 25 muslima ane khristI paMDitone paNa taiyAra karo ane temanA yogakSemano kharca upADo. te samajatA hatA ke sarva paraMparAomAM rUDhi ane vyaktipUjA vadhI rahI che. tattva ane sattvanuM jJAna ghaTI rahyuM che. ATalA mATe ja jANakArone taiyAra karyA sivAya jANakArIno vadhAro thaI zake nahIM. kaSAyamukti ja emano dharma hato, svadharma hato ane tenuM zaraNa temaNe apanAvyuM hatuM. bhakti, tapa, vAMcana, ciMtana, dhyAna, sevA vagere karatAM temaNe AtmAnA pratyeka guNane anubhavamAM utAryA hatA. jIvana eka prayoga banI gayuM hatuM. kevI rIte potAnA AtmAne satata prayatnathI paramAtmArUpa banAvI zakAya, athavA jinezvara, IzvaranI kevI rIte bhakti karIe jethI AtmA pavitra bane. eka udAharaNa : nAnapaNathI ja caudazano upavAsa rAkhatA hatA. kensaranI bImArImAM paNa temaNe te cAlu rAkhyo hato. thoDAMka varSo pahelAM teo potAnI putrI puSpAne tyAM amerikA gayA hatA. teNe kahyuM ke, "mArA ghare khAvAnuM baMdha na karazo, A caudaze upavAsa na rAkhazo. mAre tyAM vaLI pAchA me kyAre Avazo?' temaNe tarata ja vAta mAnI lIdhI. muMbaI pAchA AvIne tenA badalAmAM anukULatA mujaba traNa divasanA upavAsa karI lIdhA. AdhyAtmano artha ja che, 'AtmAnI samIpa', 'AtmA prerita thAya che. jyAre mithyAtva sahaja rIte chUTI jAya che, tyAre dareka kArya karatI vakhate sAdhaka samatA ane AtmAmAM ja dRSTi rAkhe che. tenuM jIvana A ja darzAve che. pU. 24
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMdaghanajI ma.nA be pada temanI dRSTi mATe yogya rIte lAgu paDe che : cAro carana ke vAsate gauA vanameM jAya, cAro care caudizI phire, pana bAkI najara biriyA mAMya, cArapAMca saheliyAM mila, pAnI hilahila jAya, tAlI dIye, khaDakhaDa hase, bAkI najara gagariyA mAMya. arthAta jevI rIte gAya care dizAmAM cAro caratI phare che paraMtu tenuM dhyAna to vAcharaDAmAM ja hoya che; jema cAra-pAMca bahenapaNIo pANI bharavA jAya, tAlI de, khaDakhaDa hase paraMtu temanuM dhyAna to temanI gAgara upara ja hoya che, tevI ja rIte jJAnInI dRSTi saMsAranA tamAma kAma karatAM, chatAM AtmA para ja rahe che. "saMsAranI sarva javAbadArI adA karatAM, khelakUda khAna-pAna, vepAra-vyavahAra badhAmAM rasa levA chatAM, temanI dRSTi potAnA ujvaLa AtmA para maMDAyelI rahetI hatI. dareka kArya dvArA jANe ke tene adhika ujvaLa banAvavAno prayatna cAlu hato. AvA viralA aneka janmomAM paNa durlabha, vizvavaMdya pUjya bApujIne amArA saunA koTi koTi vaMdana." (3) AvA taponidhi, parama jJAnI, Izvara bhakta, sevA ratna, saMsAra sAgaranA catura nAvika, anupama AtmayogI ane mRtyuMjaya RSi tulya suzrAvaka rUpacaMdajIne namana karIne Izvarane prArthanA karIe ke A mahAmAnavanuM jIvana ApaNane sarvadA preraNA ane pathadarzaka rUpa banI raho. emanA putro vallabhabhAI ane maMgaLabhAI temaja parivAre 20, 21 ane 22mA jaina sAhitya samArohanuM yajamAnapada svIkArI - zobhAvIne jJAnAMjali dvArA pitA-bhrAtAne zraddhAMjali arpI che emAM ApaNe paNa ApaNA AtmabhAvanI eka pAMkhaDI umerIe ane kavi nhAnAlAlanA pitRtarpaNa' kAvyanI keTalIka paMktione smarIe : chAyA to vaDalA jevI, bhAva to nadanA sama; devonA dhAmanA jevuM haiDuM jANe himAlaya. zveta vastro sadA dhAryA, prANanI zveta pAMkha zA, te ja vAghA sajI jANe phirito ko manuSyamAM. 25
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahavAre sAMjare jevo tape bhAnu dine dine, zILA zILe tapyA tema, dajhADyA nahi koIne. nitya jIvanamAM mahAyogI, tattvaciMtaka ciMtako, catura hatA saMsAre, tapovane tapasvI mahIM. zuM zuM saMbhAruM? ne zI zI pUjuM pUNyavibhUtie pUNyAtmAnAM UMDANo to Abha jevAM agAdha che. vizvanA samagra mAtA-pitAne ApaNA vaMdana hajo.. saujanya : 'prabuddha jIvana' tA. 26-1-14 26 dhanavaMta zAha drdtshah@hotmail.com mo. 9820002341 --
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mANaka sA. merI anubhUti AdaraNIya zrI mANakajI rUpacaMdajI bhaMzAlI ke jIvanavRta, para lekhana kI javAbadArI zrI dhanavaMtabhAI ne mujhe dI hai, yaha merA parama saubhAgya hai ki mai Aja to kucha bhI likha rahA hU~ yaha saba unhI ke AzIrvAda kA pratiphala hai| AdaraNIya zrI mANakajI bhaMzAlI kA janma di. 05/disambara/1948 ko mumbaI meM zrI rUpacaMdajI bhaMzAlI ke parivAra meM huA / parivAra ke prathama putra yathA nAma tathA guNa unakA nAma 'mANaka' rakhA gayA / aise nAma ko caritArtha karane vAle mANakajI kA janma susaMskArI parivAra meM huA / zrI mANaka sA. janma se hi kuzAgra buddhi ke the / asala meM to ve buddhi aura bhAvanA donoM se samartha the - isa prakAra kA sAmaMjasya virala logoM meM hI dekhA jAtA hai / vilakSaNa buddhi se vaha dekha pAte jo aura nahIM dekha sakate the vaha bhAvanA se va prema aura sAhasa se vaha kara pAte jo aura koI nahIM / jIvana bhara kI ghaTanAe~ isI adbhuta guNa-mizraNa ko darzAtI haiM | ApakI dhArmika kAryoM meM vizeSa ruci thii| virAsata meM mile mAtA-pitA ke saMskAra unameM purI taraha se samAai hue the| ve pitA ke parama bhakta the| pitAzrI kA koI bhI Adeza unake liye zirodhArya va paththara kI lakIra thA / paDhAI meM bahuta hoziyAra the, yuM to ve 3 bar3I bahana se choTe the va do choTe bhAIyoM se baDe parantu unakA sabhI ke sAtha aTuTa sneha thA / mujhe yAha hai ki ghara meM jaba sabhI ke liye ve kapaDe lAte the to unhe haoNla meM rakha dete the aura sabhI se kahate the ki saba apanI-apanI pasanda ke le lo phira AkhirI me jo bacA rahatA thA vo svayaM apane liye rakhate the| ve pure parivAra kI sneha kI dhurI the / unakA priya vAkya thA 'jo dene meM majA AtA hai vo lene me nahIM' sadA dusaroM ke kAryo meM sAtha dene ke liye tatpara, udAratA unakA sabase priya zauka thA / ' bahuta hI alpa Ayu me Apane vyApAra zuru kiyA / pahale kapaDe kA vyApAra mUlajI jeThA mArkeTa se karate the unake bhAgIdAra eka siMdhI bhAI gopa seTha the / pharma kA nAma thA 'Adi TeksaTAIlsa' | Apa apane vyavasAya me itanI prAmANikatA se kA karate the ki varSa ke aMta meM jaba hisAba milAte aura agara munAphA jyAdA hotA to sabhI kharIdadAra vyApAriyoM ko vApasa apane munAphe me se hissA binA 27
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAMge de dete the isa prakAra Apane pure kapaDe mArkeTa meM choTI sI umra meM apanI viziSTha sAkha sthApita kii| mANaka sA. vyApAra meM divya dRSTA the| kaI varSa taka ve kapaDe ke vyavasAya meM rata the lekina unhe kapaDe ke vyApAra meM udhArI kA calana kataI pasanda nahIM thA isaliye ve dusare mauko kI talIza meM rahate the / 1970 se zeyara mArkeTa meM rasa rakhane lage the / jaba 1983 meM unhe patA calA ki manubhAI mANakalAla jo ki mArkeTa ke dAdA kahalAte the / vo ubharatI umra ke nemiSa zAha ke sAtha milakara ENAM FINANCE nAma kI kampanI kholane jA rahe the, taba unhone apane priya choTe bhAI vallabha ke liye turaMta prastAva rakhA ki vaha bhI juDa jAye / kucha vakta bAda zeyara mArkeTa meM ENAM ke pA~va jamane lage to ve bhI ENAM ke bulaMdiyoM meM pahu~cAne aura pUrI taraha se zeyara mArkeTa meM juTa gae / isa taraha unhone kapaDe ke vyApAra se nijAta pAyI / yaha unakI kuzAgratA hI thI ki unhone thoDe vakta ke bAda yaha anubhava kiyA ki bhAgIdArI usI rUpa meM calane vAlI nahIM thI - yadyapi upara se atyaMta saphala dikhatI thii| unake Agraha para nemiSa ne usase parivartana kubUla kiyA / isa parivartana ke kAraNa bhAgIdArI Aja bhI kAyama hai / yaha jJAtatva hai ki ENAM ke nae Adarzo, naI pramANikatA ke sAtha uccatama mApadaNDa para eka nayA sthAna hA~sila kiyA, jisakI Aja taka deza me misAla dI jAtI hai| unhone zeyara bAjAra meM raha kara bhI kabhI koI Hotel yA jisake utpAda me NonVeg kA upayoga ho yA zarAba ityAdi kA upayoga ho meM kabhI niveza nahIM kiyA na hi ve kisI ko usa bAre meM salAha dete the / sAdhAraNatayA mArkeTa meM vyApArI apane saude yA rukha ko gupta rakhate haiN| yaha Avazyaka bhI hai kyoMki 'jo jaldI kare, isIkI cA~dI ho' aisA yaha mArkeTa hai| lekina mANeka sA. baDe udAra mana se logoM ko apanI rAya dete the, apanA nukasAna kara ke bhI logoM ko bacAte the| yA naphA karAkara prasanna hote the / yadyapi, ve takanIkI rUpa se (jaise sI.e. ityAdi) zikSita nahIM the, phira bhI apanI sUjha-bUjha ke kAraNa mArkeTa meM baDe-se-baDe vyApAriyoM kA bhI bharapUra sammAna pAte the| zeyara mArkeTa kI Arbitration kamiTI meM unhone mahattvapUrNa kAma kiyA aura kaI pecIdA vivAda sulajhAe / sAdhAraNatayA, Arbitrator kA pada dhanyavAda 28
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ hIna hotA hai, parantu unhone cautarapha kA yaza pAyA / vaha unakI lokapriyatA hI thI, jisa kAraNa eka ummIdavAra ko unhone, anapekSita rUpa se mArkeTa kA presiDanTa banavA diyA thA / zrI mANaka sA. vyaktigata jIvana meM bahuta dhArmika svabhAva ke the / roja dhyAna, nava smaraNa, mAlA, pATha ityAdi karanA, aSThamI, caturdazI kA upavAsa karanA kabhI bhI nahIM chor3ate the / apane siddhAMto se ve kabhI bhI samajhautA nahIM karate the / ve haoNlAki zeyara bAjAra meM vyApAra karate the jo zuru hotA thA usa samaya para 10 baje aura ve oNphisa jAte the 12.30 baje taba taka kabhI bhI oNphisa phona nahIM karate the na hI utAra-caDhAva ke bhAva lete the / ve sadA kahate the ki seTha vo hI hotA hai jo apanI marjI se kArya kare / samaya usI ke hisAba se calegA, vaha samaya ke hisAba se nahIM / mANaka sA. hamezA sambandhoM meM prema kA nirmANa karate theM / ve parivAra, vyApAra, riztedAra, bilDiMga, sosAyaTI ke hara vyakti se prema karate the / hara vyakti unako apane dila kI bAta kahatA thA ye unakA prema hI thA ki sAmane vAlA sahaja hokara apane dila kI bAta unase karatA thA / unheM hamezA sabase prema karanA, itane baDe AdamI hokara bhI sahaja vyavahAra karanA va hara eka ke sAtha prema re rahanA, sneha denA unake svabhAva kA aMtaraMga hissA thA jo maine dekhA hai | ve parivAra me saMskAra ke poSaka the / unakA Agraha rahatA thA ki hameM sabake sAtha kaise rahanA, kaise baDo ko Adara denA, nitya praNAma karanA, ityAdi unhI - sabhI ko sikhAyA / baDo kA Adara, choTo ko apAra sneha yaha unake isa viziSTa svabhAva ke kAraNa, ve pure parivAra, sabhI riztedAra ke sabase priya pAtra the / sabake hRdaya meM base hue the / koI bhI takalIpha ho to mANaka sA. ko kaha do usakA samAdhAna unake pAsa thA / hamezA sabako sAtha lekara calane kA Agraha thA kabhI bhI koI kArya akele karane kA nirNaya nahIM liyA, parivAra ke Adarza, pitR bhakta the / svAsthya ke prati sajaga the / khAna pAna me bahuta dhyAna rakhate the / jIvanabhara pyAja lahasana evaM cAya kA upayoga nahIM kiyA / hamezA sabase svAsthya ke prati sajaga rahane kA bodha karAte the / eka ghaTanA jisase mujhe jIvana me eka bar3I zikSA milI, kA ullekha karanA cAhatA hu~ ki varSa 1992 meM mANaka sA. ratalAma Ae mai unake sAtha sTezana gayA 29
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ choTA zahara hai acchI jAna pahacAna hai ataH mene rauba DAlane ke liye kahA phuphAsA pleTaphaoNrma TikaTa lene kI koI jarurata nahIM hai yahA~ sabhI mujhe jAnate hai jaba kI usa vakta pleTaphaoNrma TikaTa 50 paisai kA AtA thA unhone kucha nahIM kahA / basa kahA pleTaphaoNrma TikaTa kharIdo / phira ghara Akara samajhAyA ki hama 50 paise kI corI kara rahe hai aura uphara se rauba gA~Tha rahe hai aura ise apanI hoziyArI samajha rahe hai| yaha corI hai aisA kabhI mata karanA, unakI vaha bAta mere jIvana kA eka TarniMga pAInTa thaa| unakI choTI sI bAta ne itanA baDA saMdeza diyA ki Aja bhI jaba bhI kahIM pArkiMga, pleTaphaoNrma ityAdi kA zulka cukAtA hu~ to acAnaka unakI yAha A jAtA hai| caritra nirmANa meM unakI isI taraha kI choTI choTI sI bAto ne merA jIvana kA tarIkA hI badala diyA / mANaka sA. kA alpAyu (52 varSa meM) 05/pharavarI/2001 meM nidhana ho gayA / jaba unakA nidhana huA usake purva unhe 13 dina taka baoNmbe haoNspITala meM ilAja ke liye bhartI rakhA gayA thA taba vahIM para pratidina muMbaI jaise zahara meM jahA~ kisI ke pAsa kisI ke liye samaya nahIM hai unake liye roja zAma evaM subaha milane ko karIbana 200 AdamI nIce baiThe rahate the| hama unhe samajhAte the phira bhI loga ghara nahIM jAte the / vahIM baiThe rahate the / pahale mai yaha samajhAtA thA ki mANaka sA. sirpha mere hai va mai hI unake sabase karIba hU~ aura unakI jindagI meM bhI aisA hI hai parantu merA yaha bhI bharma TuTa gayA jaba unake nidhana ke pazcAt sekaDo logo se mai milA jo yahI kaha rahe the ki to sirpha unake the| unake sabake jIvana me sabase priya, sabasa najadIkI vyakti aghara koI thA to ve zrI mANaka sA. the| yadyapi mANaka sA. Aja vo hamAre bIca nahIM hai parantu unake batAe mArga para hama sabhI unakI yAdoM ke sahAre Age bar3ha rahe hai| ye sabhI yAdeM cirasmaraNIya raha kara paga-paga para hamArA mArgadarzana karatI rhegii| unakI dharmapatnI latA jI merI bhuA hai dharma ke mArga para bahuta Age baDha gaI, udAratA unake roma-roma meM basI huI hai / unakA putra AkAza saca me yathA nAma tathA guNa AkAza kI taraha pure parivAra ko sAtha lekara Age bar3ha rahA hai / unake choTe bhAI zrIvallabhajI bhaMzAlI kA nAma pUre daza meM prAmAmika, deza hitaciMtaka ke rupa meM jAnA jAtA hai| niveza bAjAra meM unake vicAro ko alaga rUpa se dekhA jAtA hai evaM zrI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgalajI bhaMzAlI samarpita bhAva se mAnava sevA ke kArya meM lagAtAra Age bar3ha rahe hai, parivAra ke dhArmika evaM mAnava sevA ke kArya meM lage gue hai / yaha zrI mANaka sA. dvArA die gae saMskAra hI hai ki hama apane parivAro ko Aja sAtha lekara cala rahe hai / hara kArya mai karatA huM aura socatA hU~ ki agara Aja mANaka sA. hote to mai kaise karatA yA unakA kyA Adeza hotA usI taraha mai usa kArya ko karane kI koziza karatA huuN| ___ mai sadaiva RNI hu~, rahuMgA AdaraNIya mANaka sA. kA va bhaMzAlI parivAra kA... prnnaam| aMta meM cAra paMktiyoM ke sAtha kalama ko virAma, mIThI madhura smRtiyAM ApakI, kabhI nahIM miTa pAegI / ApakA vyavahAra, ApakI bAta sadaiva hameM yAda aaegii|| ApakA virala vyaktitva prerita sadA karate rhegaa| ApakA AtmavizvAsa, hamameM holAlA bharatA rhegaa| merI anubhUti ke sAtha vinamra hRdaya se mANaka sA. ko bhAvAMjali / ratalAma mukeza jaina 08.01.2014 31
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA khaMDa-1 - rAsAsAhitya: svarUpa vimarza madhyakAlIna sAhityanA bAgamAM aneka prakAranAM sAhityakusumo khIlyAM che. rAsa, AkhyAna, phAgu, prabaMdha, pada, sajhAya, stavana, covIsI, bAramAsI, mahinA, tithi, kakko, vivAhalo, thALa, AratI jevA anekavidha prakAroe madhyakAlIna sAhityane samRddha karyuM che. A prakAromAM vadhu vyApaka sAhitya prakAromAM rAsa ane AkhyAnane gaNI zakAya. hemacaMdrAcArye siddhahaima vyAkaraNamAM gujarAtI bhASAnuM pAraNuM bAMdhyuM, e pachI thoDAM ja varSomAM rAsalekhananI pravRttino prAraMbha thayo hato. | upalabdha rAsomAM zAlibhadrasUrikRta bharatezvara bAhubali rAsa' sarvaprathama upalabdha thAya che. A rAsamAM kavie be bhAIonA rAjya mATenA yuddhanuM vIrarasasabhara Alekhana karyuM che. madhyakALamAM A rAsAlekhananI pravRtti sArI evI vistarI. mULanA geya ane TUMkA rAso dIrgha-dIrgha banavA lAgyA. rAsAomAM kathAsAhityano umero thayo. AthI geya ane nartanakSama rAsAo paThana-pAThananA viSaya banyA. madhyakALamAM samayasuMdarajI, jinaharSasUri, udayaratnajI, jJAnavimalasUri, RSabhadAsajI, mohanavijayajI jevA aneka kavioe vipula mAtrAmAM rAso lakhyA. e ja rIte hemacaMdrAcAryathI narasiMha sudhInA kALakhaMDamAM paNa vipula pramANamAM rAsAonuM sarjana thayuM hatuM. A rAsanI bahulatAne lIdhe kekA.zAstrI pUrva madhyakALanA kALakhaMDane "rAsAyuga" tarIke oLakhAve che. A rAsasvarUpa kyAMthI AvyuM? enI zuM vizeSatA che? A svarUpanAM lakSaNo zuM che? e aMge ApaNe ahIM vigate vicAra karIzuM. graMthomAM "rAsa' zabdano ullekha joIe to "harivaMzapurANamAM "rAsa" zabdano ullekha maLe che. IzunI bIjI sadImAM racAyela harivaMzapurANathI mAMDI bahmavaivatapurANa, bhAgavata Adi graMthomAM "rAsa' zabdano ullekha thAya che. A
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMthomAM rAsakrIDA, rAsagoSThi, rAsagRta ityAdi zabdo prayojAyelA che. A ullekho parathI spaSTa thAya che, 'rAsa' zabdano mULa artha kRSNa-gopInI rAsakrIDA ke apsarA ane vIrapuruSonI nRtyakrIDA ke suMdara strInuM nRtya jevA hovA joIe. bhAmaha ane abhinavagupta paNa rAsane nRtyaprakAra tarIke varNave che. abhinavagupta kahe che, "citravicitra tAla ane layavALuM, aneka nartakIoe yojeluM 64 yugalo sudhInuM sukomaLa e uddata prayogavALuM nRtta te rAsaka kahevAya che.' (abhinava bhAratI graMtha-1 adhyAya 4-268-269) zrI hemacaMdrAcArya kAvyAnuzAsana graMthamAM paNa 64 sudhInAM yugalo rAsa 2me ema kahyuM che. A rAsanA prakAro zAradAtanaya 'bhAvaprakAza' graMthamAM darzAve che, maMDalarAsa, latArAsa ane daMDarAsa. maMDalarAsa eTale goLAkAra kUMDALAmAM ramAto rAsa, latArAsa pachIthI 'tAlarAsa' eTale ke tALI pADIne ramAtA rAsamAM vikasita thayo. to daMDarAsa (lakuTArAsa) eTale hAthamAM lAkaDInA daMDa laI ramAto rAsa. A tAlarAsa ane lakuTArAsanA ullekho prAraMbhika rAsAomAM jevA maLe che. I.sa. 1171mAM racAyelA saptakSetrarAsa'mAM A rAsono ullekha maLe che. Ama, prAraMbhika rAsAo geya ane nartanakSama hatA. A nartananI sAthe ja bharata rUpaka prakAra tarIke paNa 'rAsa'no ullekha kare che. Ama, geya, nartanakSama ane kyAreka abhinayakSama evuM A rAsanuM svarUpa rahetuM. A uparAMta madhyakALamAM 'rAsa' nAmano chaMda paNa prayojAto. 21 mAtrAno mAtrAmeLa chaMda e samayanA prAkRta piMgaLamAM noMdhAyo che. tema ja A nAmanA chaMdano vaparAza paNa maLe che. vaLI, chaMdonA samUhane ke viziSTa chaMdonI goThavaNa paNa 'rAsaka' tarIke oLakhAya che. chaThThIthI AThamI sadImAM thayela virahAMka nAmanA prAkRta piMgaLakAra 'vRttasamuccaya' graMthamAM kahe che. 'aDilA, duvahaa (dohA), mattA (mAtrA), raDDA ane DhosA jevI aneka chaMdothI rAsakanI racanA karavAmAM Ave che.' AmAM 'aDilA' chaMdanI vyAkhyA noMdhapAtra che, A vyAkhyA tenA nRtya sAthenA saMbaMdhane punaH jIvaMta kare che. aDilA chaMda eTale jemAM AbhirI bhASA prayojAya, jenAM padomAM camaka paNa hoya ane je kAnane sukhada lAge te chaMda.' 33
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ A badhI ja vyAkhyAo rAsanA geya ane nartanakSama svarUpa tarapha AMgaLI cIMdhe che. madhyakALamAM A geya-nartanakSama kvacita abhinayakSama evA A prakAramAMthI kramazaH pAThya ane zrAvya evA svarUpa rUpe rAsano vikAsa thayo. prAraMbhika rAsAo geya ane nartanakSama hatA, enI sAthe ja pAkya evA svarUpano vikAsa thato rahyo. bharatezvara bAhubali rAsa jevI prAraMbhika kRtiomAM paNa paThana-pAThanano ullekha upalabdha thAya che. A uttarakAlIna rAsomAM mahApuruSo - aitihAsika puruSonI kathA, tIrthono mahimA, aitihAsika ghaTanAo - caitya pratiSThA, guranirvANa ke gurunA paTTAbhiSeka AdinI vigatonuM varNana Adi aneka viSayonuM Alekhana jevA maLe che. zrI vijayarAya ka. vaidyanA mate "rAsa ke rAso eTale prAsayukta padyamAM (duhA, copAI ke dazI nAme oLakhAtA vividha rAgomAM) dharmaviSayakane kathAtmaka ke caritAtmaka sAmAnyataH kAvyaguNI thoDe aMze hoya che tevuM; paNa samakAlIna dezasthiti tathA bhASAnI mAhitI sArA pramANamAM ApatuM lAMbuM kAvya" rAsasAhitya gujarAtI sAhityanA AraMbhakALane chAI dIdho che, to uttara madhyakALamAM paNa eka sazakta sAhityaprakAra tarIke sAhityabhaMDAramAM gauravavaMtu sthAna prApta karyuM che. rAsakAra kavioe dharmakathAo ane caritrakathAonI sAthe ja samakAlIna pracalita aneka lokakathAone dhArmika rUpa ApI rAsAomAM vaNI lIdhI che. A kathAonA vistRta Alekhane lIdhe prAraMbhanA TUMkA rAsAoe kramaza: mahAkAvya jevA vizALa svarUpane dhAraNa karyuM che. rAsa e jaina kavio dvArA vikasAvAyelo ane kheDAyelo prakAra che. AmAM saMdezakarAka' jevA keTalAka apavAdo maLe, paraMtu mukhyarUpe to jaina kavio dvArA racAyela hovAthI tenA viSayavastumAM moTe bhAge jainadharmanA mahApuruSonI kathAonuM Alekhana rahetuM. enI sAthe ja samakAlIna ke aitihAsika kathAvastuonuM paNa Alekhana thatuM. e ja rIte keTalAka rAsomAM upadezanuM tattva paNa rahetuM. Ama, rAsanA mukhya cAra prakAra gaNAvI zakAya: (1) kathAtmaka : bharatezvara bAhubali rAsa, caMdanabAlA rAsa, neminAtha rAsa Adi. 34
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) caritrAtmaka : gaDuzA, pethaDazA, samara visaladeva, vastupAla-tejapAla Adi. (3) bodhAtmaka: jIvadayA casa, mohaviveka casa, karmavipAkarAsa Adi. () prakIrNa: tIrtha mahimA, vidhi-vidhAna, pUjApaddhati tema ja Arogya zAstra, chaMdazAstra, jyotiSazAstra Adi anya viSayonI racanAo. Ama, rasanuM viSayavastu e paheluM mahattvapUrNa lakSaNa che. bIjuM vAvartaka lakSaNa rAsane prAraMbhe AvatuM maMgalAcaraNa gaNAvI zakAya. A maMgalAcaraNamAM jinezvaradeva, sarasvatIdevI, guru, aMbikApavAvatI devI AdinuM smaraNa jevA maLe che. trIjuM lakSaNa aMte AvatuM prazastivacana che. rasane aMte kavi A casa kyAM rao, konI sahAyathI ro Adi vigato Ape che. carakRtinI phlazrutimAM jaina dharmanI daSTie aMtima dhyeya mokSanuM ja sthAna mahattvanuM rahetuM. casakRtionuM cothuM lakSaNa dharmabodha che. A kavio kathAnA vividha raMgo darzAvIne aMte mokSamArganI sAdhanA prati bhAvanuM lakSya kendrita karavA icche che. caracanA mATenuM padyavAhana e rAsakRtio mATenuM vAvartaka lakSaNa che. paMdaramA zataka pUrvenA caso mukhyatve mAtrAmeLa chaMdomAM lakhAyA che, tyAre uttarakAlIna caso dezIomAM racAyA che. dezIno ullekha anya kRtinI pracalita prAraMbhika kAvyapaMktio dvArA thato. prAraMbhanI racanAomAM bhASA, ThavaNI, kaDavaka, prastAva jevA vibhAgomAM vaheMcavAmAM AvatI. uttarakAlIna racanAo khaMDa, ullAsa adhikAra evA vibhAgamAM vaheMcAya che. uttarakAlIna racanAomAM pavaeNvAhananuM eka cokkasa mALakhuM jovA maLe che. rasa duhA-DhALa-duhA-DhALa evA vibhAgamAM vibhakta rIte Alekhana thatuM. rasanA anya upalakSaNomAM gauNa athavA avAMtara kathAo tema ja pUrvabhava-kathA paNa gaNAvI zakAya. ca prakAra madhyakAlIna sAhityamAM atyaMta noMdhapAtra sAhityaprakAra tarIke sthAna pAmyo. vipulatAmAM lakhAyelA A prakAra vize zrI harivallabha bhAyANI, ke.kA.zAstrI, agaracaMdajI nAhaa, zrI 2 ci. zAha jevA aneka vidvAnoe saMzodhana vivecanakArya karyuM. DaoN. bhAratI vaidya rasAsAhitya' para pIeca.DI.nuM mUlyAMkana kArya karyuM. mArA pIeca.DI. mArgadarzaka Do. devabAlA saMghavIe haribalarAsa' para zodhakArya karyuM tenA prathama prakaraNamAM casa vize 35
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlyavAna carcA karI, A sarve carcAne AdhAre ahIM prAstAvikamAM "rAmasvarUpa vize, tema ja tenA svarUpalakSaNa vize eka samajaNa ApavAno yathAzakti prayAsa karyo che. have, A prastAvanAnA bIjA khaMDamAM A pustakamAM samAveza pAmelA rAsAviSayaka nibaMdhono paricaya meLavIzuM. khaMDa-2 zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA upakrame sva. DaoN. 2. ci. zAhanA puruSArthathI lagabhaga dara be varSe jaina sAhitya samArohanuM Ayojana thatuM hatuM. jenI dhUrA temanA avasAna pachI DaoN. dhanavaMta zAhe saMbhALI lIdhI che. te ja upakrame 21mo jaina sAhitya samAroha pAvApurI (ji. sirohI - rAjasthAna) mukAme yojAyo. A samArohamAM patrakAratva ane rAsAsAhitya A be viSayo rakhAyA hatA. lagabhaga 80 jeTalA nibaMdho vividha rAso para vaMcAyA hatA. AmAMnA keTalAka pasaMda karelA rAsAviSayaka lekhonuM A pustakamAM saMpAdana karavAmAM AvyuM che. kathAmUlaka ane aitihAsika rAsomAM ra7 jeTalA lekho samAveza pAmyA che. A lekhomAM sarvaprathama gujarAtI bhASAnA saMkrAMtikALanI kRti paranA nibaMdhane sthAna ApyuM che. paMcapAMDava cariu rAsamAM apabhraMzamIzrita gujarAtI bhASAmAM zAlibhadrasUrie jainaparaMparA pramANe pAMDava caritra kevI rIte varNavyuM che, teno suMdara paricaya nalinIbena zAhe Apyo che. bIjA taitaliputra rAsamAM sahajasuMdarajInA kaLAno paNa DaoN. zItala zAhe suMdara rIte paricaya karAvyo che. "mRgAvatI caritra rAsamAM samayasuMdarajIe darzAvelI mAnavajIvananI bhAgyanI adbhuta bhayAnaka ramatano dIkSA sAvalAe suMdara paricaya karAvyo che. kSamApanAnA mAdhyamathI kevalajJAna prApta karanAra caMdanabAlA-mRgAvatI jevAM mAsIbhANejanuM caritra Alekhana A rAsanuM AkarSaka pAsuM che. valkalacirI rAsamAM vanamAM UcharelA ane saMsAranI gatividhi na jaNanArA valkalacirInuM caritra AkarSaka bane che. naladavadatI rAsa' viSayaka lekhamAM DaoN. urvazI paMDyAe mahAbhArata ane premAnaMdakRta 'naLAkhyAnanI naLakathAno saMdarbha laI tulanAtmaka bhUmikAe kareluM naLakathAnuM adhyayana ApaNuM dhyAna kheMce che. samayasuMdarajInA cAra ane tIrtha viSayaka eka kula 5 rAsonuM suvistRta adhyayana A samAroha nimitte prApta thAya che, jene lIdhe samayasuMdarajInI rAsakavi tarIkenI pratibhAno 36
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttama paricaya ApaNane prApta thAya che. ajAputrarAsa' vizeno DaoN. bhAnubahena zAhano lekha ajAputranI adbhutarasika kathAvRttAMtano suMdara rIte paricaya karAve che. caMdraprabhasvAmInA gaNadharanuM A vIra abhutarasasabhara kathAnaka eka noMdhapAtra kathA che. DaoN. bhAnubena zAhe thoDA samaya pUrve ajAputra rAsamALA' graMtha prakAzita karyo che. ajAputra vize vadhu jANavAnI IcchA dharAvanArA abhyAsIo A graMthamAM vividha ajAputrakathAo joI zakaze. DaoN. abhaya dozIno "aMbaDarAsa' viSayaka lekha paNa abhuta rasanI anupama kRtino paricaya karAve che. A aMbArAsanuM gujarAtI sAhityanA prasiddha vidvAna zrI ba. ka. ThAkore "aMbaDa vidyAdhara rAsa' nAme saMpAdana karyuM che. gujarAtI sAhityanA abhyAsI ane prasiddha vivecaka zrI jayaMta koThArI jayavaMtasUrinI kavipratibhAnA uttama aMzonA cAhaka hatA. "zRMgAramaMjarI' e jayavaMtasUrinI rasasabhara, aneka samasyAo tema ja varNanathI samRddha racanA tarIke dhyAna kheMce che. A ja kavinI anya kRti "RSadattAnAsano kirITabhAIe saMkSepamAM suMdara paricaya karAvyo che. rAjasthAnI bhASAnI chAMTa dharAvato devakIjInA cha putro vizeno rAsa potAnI bhASAsamRddhithI dhyAna kheMce che. Do. jayazrI ThAkore pravAhI zailImAM A rAsano suMdara paricaya karAvyo che. jenA mATe dhanA zAlibhadranuM nAma khUba jANItuM che. divALI para thatA copaDApUjanamAM emanuM avazya smaraNa thAya. dhannAjInuM apUrva bhAgya tema ja temanA bhAgyanI bhAIo dvArA thatI satata IrSyA ene lIdhe punaH dhanAjInuM nagara choDI javuM ane pharI bhAgyano camakAro. AvI dhannAjInI paramasaubhAgyanI AkarSaka kathAno nItAbahene khUba suMdara rIte paricaya karAvyo che. udayaratnajInI suprasiddha racanA "sthUlibhadrajI navarasonuM ApaNA prasiddha vidvAna zrI jayaMta koThArInA vidyArthI DaoN. kAMtibhAI zAhe adhyayana karyuM che. temaNe A lekhamAM udayaratnajI uparAMta jJAnasAgarajI ane dIpavijayajInI sthUlibhadra viSayaka racanAonuM adhyayana prastuta karyuM che, je A adhyayanane vizeSa dhyAnArDa banAve che. temaNe sthUlibhadra ane kozAnI kathAnI saMvAdAtmaka zailImAM thayelI rajUAtanI vizeSatAne suMdara rIte darzAvI che. 37
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ laTakALAnuM gauravavaMtu mAna pAmanArA kavi mohanavijayajInI racanA caMdarAjAno rasa potAnI kalpanAsamRddhi ane varNanavaibhavathI jANItI che. zrI bharatakumAra gAMdhIe A racanAno kathAsAra Apato suMdara paricaya Apyo che. madhyakAlIna jaina sAhityanA aMtima kavi vIravijayajInI be racanAo vizenA nibaMdho A saMgrahamAM sthAna pAmyA che. A nibaMdhomAM prathama surasuMdarI viSayaka nibaMdhamAM ApaNA prasiddha vakatA DaoN. pravINa sI. zAha upadezAtmaka zailImAM kathAmAM rahela zIlamahimA ane navakAramaMtra mahimA para prakAza pAthare che, bIjA lekhaka zrIkAMta dhruva dhamilakumAra rAsanI kathAno vistRta paricaya Ape che, je tapanA mahimAne suMdara rIte varNave che. dIpA mahetA pUnamiyA gacchanA kavi bhAvaprabhasUrino haribala mAchI rAsano Do. devabAlA saMghavInA prakazita zodhanibaMdha bhAvaprabhasUrikata haribala mAchIvAsa ne AdhAre suMdara paricaya Ape che. prathama ahiMsA vratano mahimA darzAvatI lokakathAnAM tattvo dharAvatI A kathAnI kalpanAlIlA AkarSaka che. DaoN. devabAlA saMghavInA aprakAzita zodhanibaMdhamAM bhAvaprabhasUrinI anya prakAzita - aprakAzita kRtionuM saghana adhyayana thayuM che. madhyakALanA ane rAsasAhityanA abhyAsanI dRSTie AvA mUlyavAna zodhanibaMdhonuM jhaDapathI prakAzana thavuM ghaTe. ApaNA prasiddha abhyAsI vidvAna be ramibhAI jhaverIe terApaMthI paraMparAmAM prasiddha sAdhuvaMdaNA rAsa'no suMdara paricaya karAvyo che. jenA kavie pUrve thaI gayelA mahAna sAdhuonI bhAvabharI vaMdanA karI che. A rAsamAM koI eka nizcita vyakti nahi paNa aneka sAdhuonuM caritralekhana thayuM che. zrI zAMtikuzalata "aMjanA tIrAsano zrImatI kokilA zAhe kathAsAra darzAvato suMdara paricaya Apyo che. e ja rIte paradezI rAjAno rasa vize zrI sudhAbena gAMdhIe paNa paricayAtmaka dRSTie lakhANa karyuM che. zrIpAla rAsa vize DaoN. dhanavaMta zAhano lekha kalAtmaka rIte saMpAdita thayela premala kApaDiyAnA saMpAdanane anulakSe che, sAthe ja zrIpAlarAsanI tattvasabharatAno paNa TUMko paricaya karAve che. | muni paraMparAnA tejasvI tAraka zrI somavimalasUrino paricaya manoja upAdhyAyanA lekha dvArA suMdara rIte maLe che. A ja aitihAsika rasonI paraMparAmAM
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kocara rAsa' eka noMdhapAtra aitihAsika rAsa che. jemAM kocaranA vratapAlananuM tema ja dRDha ahiMsAnuM suMdara rIte Alekhana thayuM che. zaMkhalapuramAM e kALe dRDhatApUrvaka hiMsA baMdha karAvavAnuM kArya ka2nA2 koca2 vaNikanuM pratApI vyaktitva A rAsamAM suMdara rIte AlekhAyuM che. teNe Dhorone pANI pivaDAvavAnI vyavasthA karI, te mATe nIkomAM pANI jAte gaLAya evI vyavasthA e jamAnAmAM karI. madhyakAlIna taMtrajJAna (Technology)nA abhyAsanI dRSTie paNa A lekhamAM Avato ullekha noMdhapAtra che. prAkRtanA abhyAsI zrI paurika zAhe bhASA ane aitihAsikatAnI dRSTie suMdara abhyAsa prastuta karyo che. zrI kumArapALa rAjA ane zrI hIravijayasUri - gujarAtanA itihAsanA be pratApI ane prabhAvazALI jaina pAtro vize kavi RSabhadAse vistRta rAsAo racyA che. A rAsAomAM A mahApuruSonA jIvanane lekhake atyaMta gauravazALI rIte varNavyA che. kavi RSabhadAsanA hIravijyasUri rAsa mATe to ema kahevAyuM; ke rANakapura na joyuM hoya ane hIrasUri rAsa na sAMbhaLyo hoya to tamAro janma garbhAvAsamAM gayo ema samajavo. zrI kumArapALa rAsa vize DaoN. utpalA modIe to hIravijayasUri rAsa vize pArulabena gAMdhIe vistRta kathAsAra ane samIkSA karatA nibaMdho lakhyA che, je atre samAveza pAmyA che. jagaDurAsamAM kesakuzalanI kathA sAthe ja jagaDu vizenI anya daMtakathAo lokakathAonI sAmagrI DaoN. zobhanA zAhe prastuta karI che. AmAMnI ghaNIbadhI sAmagrI carcAspada lAgI che. je vidvAno AgaLa vimarzanI dRSTie prastuta karI che. kathAtmaka ane aitihAsika rAsamAM chello rAsa AjanA yuganA mahApuruSa AcAryadevazrI vijaya premasUrIzvarajI mahArAjanA jIvanane varNave che. rAmacaMdrasUri, bhuvanabhAnusUci, paM.caMdrazekharavijayajI jevA pratApI ziSyonA guru ane uttama saMyama jIvanArA, niHspRhI mahApuruSanA jIvanacaritrane 'guruguNa amRtavelI rAsa'mAM temanA ziSyaparaMparAnA eka AcArya jagacaMdrasUrIzvarajI mahArAje khUba suMdara rIte AlekhyuM che. jyAre madhyakAlIna rAsAonI paraMparA asta pAmI che, evA samaye zrI jagacaMdrasUrie rAsano arvAcInakALamAM punaH AvirbhAva karyo che, te noMdhapAtra che. zrI kanubhAI zAhe suMdara rIte A rAsano paricaya karAvyo che. tIrthaviSayaka rAsomAM sarvaprathama revaMtagirirAsa ' jUnI gujarAtInI samayabhUmikAno rAsa che. vastupAla-tejapAlanA guru vijayasenasUrie khUba ja 39
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyAtmaka rIte giranAranuM prakRtisauMdarya varNavyuM che. teo giranAra tIrthanA mahimAne paNa suMdara rIte varNave che. DaoN. rUpA cAvaDAno lekha A aitihAsika mahattvapUrNa rAsanI suMdara samIkSA kare che. e ja rIte bIjo lekha samayasuMdarajI dvArA racAyela zatruMjaya tIrthano mahimA darzAvato "zatrujya maMDaNa rAsa' para rezamA paTele lakhyo che, to kAparaheDA (kAparaDA - rAjasthAna)nA mahimA aMge dayAratnajInA rAsa para TUMko paNa suMdara lekha kuNAla kapAsIe lakhyo che. trIjA prakIrNa vibhAgamAM upAdhyAya yazovijayajInA dravyaguNa paryAya rAsa' para DaoN. kokilA zAhanA abhyAsalekhane samAvyo che. A lekhamAM temaNe A gUDha viSayane samajAvavAno prayatna karyo che. tema chatAM A rAsanA gahanatama tattvonA vadhu vimarza mATe tattvajJAnanA abhyAsIo pAsethI vadhu adhyayanazIla lekhonI apekSA rahe che. AcArya jinadattasUri kRta "upadeza rasAyana rAsa' sadAcArane anulakSe che. A rAsano TUMko paNa suMdara paricaya DaoN. miliMda jozIe Apyo che. zrAvaka jIvanane anulakSatA zrAddhavidhi ane pUjAvidhi aMgenA kavi RSabhadAsanA be rAsono vistRta paricaya ratanabahene ane pArvatIbahene potAnA lekhomAM karyo che. A baMne bahenoe pIeca.DIno zodhaprabaMdha paNa kavi RSabhadAsa para ja karyo hato. A nibaMdhasaMgrahamAM paNa kavi RSabhadAsanA pAMca rAso paranA nibaMdho samAveza pAme che. zrAvaka kavinI A khare ja noMdhapAtra siddhi gaNI zakAya. | jaina kavioe sAhitya uparAMta tattvajJAna, piMgaLa, Ayurveda, jyotiSa Adi aneka viSayomAM kheDANa karyuM hatuM. e samaye lakhANanuM mukhya mAdhyama padya hovAthI A viSayanI racanAo paNa padyamAM lakhAtI. jayavijayajI nAmanA kavie zakunazAstra vizenI vistRta racanA copAImAM eTale ke rAmasvarUpamAM karelI che. A racanAno saMskRtanA prasiddha vidvAna Do. ajita ThAkore vistArathI paricaya karAvyo che. A paricayanI sAthe ja temaNe zukana-apazukananA mAnasazAstranI paNa carcA karI che. rAsasvarUpanI A judI tarehano vidvattApUrNa abhyAsa paNa prakIrNa' zIrSaka heThaLa sAMkaLI lIdho che. | hiMdI vibhAgamAM brahmajinadAsanA "AdinAtha rAsa' vize DaoN. vIrasAgara jainano abhyAsapUrNa lekha upalabdha thayo che. e ja rIte digaMbara paraMparAnA anya kavi brahma rAyamalano 'nemizvararAsa' vize DaoN. kuladIpa siMhano lekha paNa rasaprada 40
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. A kRtio jUnI rAjasthAnI - hiMdI ane gujarAtInuM saMmilana dharAve che. 'zrI nemizvara rAsa' bAramAsI prakAranI racanA che. A racanAmAM kavie rAjulano 16mA svargamAM indra banAvavAno ullekha karyo che, je digaMbara paraMparA anusAra che. zvetAMbara paraMparA pramANe rAjula giranAra parathI mokSe gayA che. A baMne rAsonI kathA digaMbara paraMparA anusAra che. DaoN. gaMgArAma garga kanakasomakRta 'aSADhAbhUti rAsa'no suMdara paricaya Ape che. A rAsamAM eka sthaLe AvatuM. gha2 gha2 nATaka hohI' pada parathI madhyakAlIna bhAratIya samAjamAM 'nATaka' khUba pracalita hatuM, evo mata lekhake dRDhatAthI rajU karyo che, te DaoN. gargano mata vivAdAspada che. prAcInakALamAM nATyaparaMparA bhAratamAM vidyamAna hatI, e nirvivAda che, paraMtu madhyakALamAM lokanATyanA apavAde nATaka bhajavAtAM hatAM, enuM koI pramANa maLatuM nathI. ahIM kAvyamAM nATaka nRtyanA arthamAM ja vaparAyo hoya e saMbhava che. zrImatI sumitrAbena ToliyAno lekha paM. pravara padmavijayajI gaNivara racita zrI nemizva22Asa'nuM hRdayasparzI rasadarzana karAve che. aMtima brahmagulAlakathA'nA zIrSakamAM rAsano ullekha nathI, paraMtu digaMbara-5raM5rAnI eka vilakSaNa kathAno zrI pratApakumAra ToliyAno lekha suMdara rIte paricaya karAvato hovAthI samAvyo che. zrI premalabhAI kApaDiyA saMpAdita sacitra kalAtmaka graMtharAja kahI zakAya evA 'zrIpAla rAsa'nA pAMca pustako vize ApaNA satranA mukhya Ayojaka zrI dhanavaMtabhAI zAhe prayojanadRSTie marmagrAhI samIkSA karI che. temaNe zrI jainadharmamAM navapadanI upAsanAnuM ucita gaurava karI A graMthanI kalAtmakatA ane jJAnamayatAnI suMdara rIte noMdha lIdhI che. oTAvA-keneDAnA viduSI prAdhyApikA anevelevIe A graMtha vize viziSTa dRSTithI vAta karI che. jainadharmano karmasiddhAMta temaja rAsamAM varNavela dRSTithI vAta karI che. jainadharmano karmasiddhAMta tema ja rAsamAM varNavela yaMtra ArAdhanAno sumeLa kevI rIte thAya che, te darzAvyuM che. trIjo lekha zrImatI praphullA vorAno che, je pustakanA kalAtmaka ane AdhyAtmika pAsAnI suMdara rIte samIkSA kare che. sAhitya-samAroha prasaMge prakAzita thayela A kalAtmaka rAsasAhityanA pusaltakanI A vividha dRSTikoNathI thayela samIkSA rAsasAhityanA eka atyaMta kalAtmaka prakAzanamAM pravezavA bhAvaka mATe eka mArgadarzakanI garaja sAraze. 41
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ A lekhomAM paricayAtmaka lekhonuM pramANa savizeSa che. jaina sAhitya samArohamAM bhAga lenArAomAM vidhivatu sAhityanA abhyAsIo ke adhyApako ochA hovAthI AvuM sahaja paNa che. Ama chatAM paNa keTalAka mUlyavAna nirIkSaNo ke tulanAtmaka saMdarbho upalabdha thayA che, e paNa mUlyavAna che. A nimitte Do. zItala zAha jevA abhyAsIoe saMpAdanakArya paNa karyuM, te paNa noMdhapAtra che. vaLI, A madhyakAlIna rAsasAhityanI saMpadA mukhyarUpe kathAzrita che. prakIrNa ke tIrthavibhAganA keTalAka lekho choDI moTA bhAganA nibaMdho kathAtmaka rAsAo vize che. e arthamAM A lekho vizvabharamAM Aje rasano viSaya banelA kathAsAhityanA adhyayana sAthe saMkaLAya che. AmAMnA amuka lekho dhanyakumAra, mRgAvatI, surasuMdarI, RSidarA jevA jainaparaMparAnAM kathAnako sAthe saMbaMdha dharAve che. to aMbaDa, ajAputra jevA kathAnakomAM lokakathAnuM tattva joI zakAya che. kumArapALa, vijaya hIrasUri jevAM aitihAsika puruSonAM jIvanacaritro jovA maLe che, to sAthe ja naLa-damayaMtI, sItA-rAma, jevA bhAratIya paraMparAmAM sarvasvIkRta caritro paNa jovA maLe che. ema, A pustakanA lekho kathAsAhitya, jainasAhitya ane rAsAsAhityanA abhyAsIone avazyameva lAbhadAyI bane ema che. vallabhavidyAnagaranA saMskRtanA adhyApaka Do. dIkSA sAvalAe A saMpAdanamAM khUba premapUrvaka sahAya karI, tema ja mArA pIeca.DI.nA vidyArthI DaoN. sImA rAMbhiyAe paNa A saMpAdanakAryamAM potAno hRdayapUrvakano sahayoga Apyo. A baMne saha saMpAdakono hRdayapUrvaka AbhAra. A sAthe ja madhyakAlIna sAhitya ane jainasAhityanA abhyAsIone A lekhasaMgraha upakAraka bane evI hRdayapUrvakanI zubhecchA. samAroha prasaMge Do. jitendra zAhe adhyakSIya vaktavya ApyuM hatuM, temano paNa atre AbhAra mAnuM chuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA TrasTIgaNa tema ja samArohanA mukhya saMyojaka zrI dhanavaMta zAhe A javAbadArI mATe mane yogya gaNyo te mATe temano hRdayapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. 1-8-2013, muMbaI. - DaoN. abhaya AI. dozI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21mA sAhitya samArohamAM rAsa sAhitya vizenI vividha carcA pAvApurI (ji. sirohI-rAjasthAna)mAM zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhunI zItala chatrachAyAmAM mahAvIra jaina vidyAlayanA upakrame zrI rUpa mANeka bhaMsAlI TrasTanA saujanyathI mArca 2012nA divasomAM jainasAhitya samArohanuM Ayojana thayuM hatuM. tenI uddaghATana beThakamAM abhyAsI vidvAna bIvijaya jhaverIe rAsasAhitya vize bhUmikA bAMdhatA kahyuM, madhyakAlIna sAhityamAM rAsaprakAra khUba kheDAyo che. A rAsa zabdanA mULamAM bhale rasa na hoya, paNa rAsakRtiomAM rasa to avazya hoya ja che. ahIM kozAno zRMgAra jovA maLe che, zrIpAla kathAno adbhuta rasa maLe, to RSidattA jevI kathAmAM karuNa2sa paNa maLe. paraMtu, A rasAtmaka sRSTithI upara jaI temAM rahelA parama zAMtane pAmavo e ApaNuM kartavya che. temaNe rAsasvarUpanA prAraMbhanA TUMkA svarUpathI madhyakALamAM thayela dIrghasvarUpanI bhUmikA paNa bAMdhI hatI. 'rAsasAhitya' satranA adhyakSa tema ja ela.DI. insTiTyUTa oNpha inDolaoNjInA niyAmaka zrI jitendra zAhe A prasaMge prakAzana pAmelA premala kApaDiyAnA 'zrIpAlAsa'nA kalAtmaka 5 khaMDonI prazaMsA karI hatI. e sAthe ja zrAvaka kavi RSabhadAsanA 'hIrasUri rAsa'nA aitihAsika mUlyo tema ja suMdara varNano darzAvI A rAsane bhAvi prakalpa tarIke svIkAravA sUcana karyuM hatuM. zrI jitendra zAhe vividha nibaMdhonI prastuti aMge paNa potAnI rasamaya, vistRta carcA rajU karI hatI. Ama, 21mA sAhitya samArohamAM 80 jeTalA rAsaviSayaka nibaMdhonuM vAcana, kalAtmaka rAsagraMthanuM vimocana tema ja sAdhyakSa ane vidvAnonI upasthitithI samagra vAtAvaraNa rAsasAhityamaya banyuM hatuM. 43
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama 3 15 32. 44 52 vibhAga-1 kathAmUlaka rAsAo ane aitihAsika rAsAo paMcapAMDava carika rasa (zAlibhadrasUri). - . DaoN. nalinI zAha taitaliputra rAsa.. Do. zItala manISa zAha mRgAvatI caritra-rAsa (kavi samayasuMdarajI) .... dIkSA eca. sAvalA valkalagIrI casa. DaoN. mItA je vyAsa samayasuMdarajI kRta sItArAma copAI.... hiteza bI. jAnI naladavadaMtI rAsa (samayasuMdarajI)... DaoN. urvazI ema. paMDyA kavi RSabhadAsa kRta "ajakumAra rAsa' ... DaoN. bhAnubena je. zAha adbhuta rasanI anupama kathAH aMbaDa rAsa ... DaoN. abhaya dozI mahAsati RSadanA rAsa kirITakumAra jayaMtIlAla zAha devakIjI: cha bhAyAro rAsa... DaoN. jayazrI ThAkora jinavijayajI kRtaH "dhanA rAsa" ... zrImatI nItAbena madhukara mahetA mahAsatI surasuMdarI rAsa... DaoN. pravINa sI. zAha .... 119 ...130 138 , . 151 44.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita mohanavijayajIkRta - caMdarAjAno casa bharatakumAra manaharalAla gAMdhI sthUlibhadra navaso (udayaratnajIkRta). DaoN. kAntibhAI bI. zAha hirabala mAchIrAsa. kavi bhAvaratna zrI sAdhuvaMdaNA rAsa. DaoN. razmibhAI jeThAlAla jhaverI aMjanA satIno rAsa. bhAvaprabhasUri, dIpA mahetA (kartA-ajJAta), paricaya kartA : kokilA mahendra zAha zrI somavimalasUri rAsa manoja ajitacaMdra upAdhyAya zrIAnaMdasoma viracita paradezI rAjAno rAsa (jJAnacaMdajI). sudhAbena gAMdhI kocara vyavahArIno rAsa - jaina rAsA sAhitya' RSabhakRta kumArapALa rAsa DaoN. utpalA kAMtilAla modI zrI hIravijayasUri rAsa. ............................ 00000 saubhAgyakuzala racita : gaDurAsa . DaoN. zobhanA Ara. zAha 185 zrAvaka kavi zrI RSabhadAsajI pArUlabena bharatakumAra gAMdhI 214 225 zrI paurika vI. zAha zrIpAla rAsa (ramaNIya, darzanIya, mananIya, ciMtanIya, citta prazaMsanIya, vaMdanIya) . 309 DaoN. dhanavaMta zAha gaganagaMbhI2 bhaktirasa prerita sauMdarya sabhara graMtha zrIpAla casa. prophesara ane vellelI oTAvA-keneDA 238 247 264 279 zrIpAla rAsa' viSayaka jJAnakhajAnAnuM ajoDa-utkRSTa vistaraNa ....... 324 DaoN. praphullA vorA 296 319 337 348 309 45
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4Odeg 415 guruguNa amRtavelI casa, paricayAtmaka rasa darzana................ 394 kanubhAI zAha vibhAga-2 tIrthaviSayaka nibaMdho kavi samayasuMdarajI kRtaH "zatruMjayamaMDana casa"... prA. rezamA DI. paTela 5. dayAratnaviracita zrI kAparaheDA rasa ... kuNAla kapAsI vibhAga-3 prakIrNa dravyaguNapayayano casa: eka paricaya.. . 423 Do. kokilA hemacaMda zAha kivi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi casanuM saMkSipta vivecana ...437 Do. ratanabena khImajI chADavA zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi casa' ... DaoN. pArvatI neNazI khIrANI AcAryazrI jinadattasUrikRta upadeza rasAyana casa: eka abhyAsa.476 Do. milinda sanatakumAra joSI zakunazAstracopAI : bhavitavyamUla laukika anubhavanuM sabhAtra zAstra...496 DaoN ajita ThAkora
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhAga-4 hindI nibaMdho revaMtagirirAsu - eka paricaya .... .. 508 pro. DaoN. rUpA cAvaDA brahma jinadAsa kRta 'AdinAtha rAsa' : eka saMkSipta adhyayana. 521 pro. (DaoN.) vIra sAgara jaina brahmarAyamalakRta nemIzvara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana ........ 534 DaoN. kuladIpa kumAra vAcaka kanakasoma kRta AsADhabhUti rAsa : ...................... 551 sAhityika aura sAMskRtika mUlyAMkana DaoN. gaMgArAma garga zrI nemIzvara rAsa : paMDita pravara zrI padmavijayajI gaNivara.....591 zrImatI sumitrA pra. ToliyA brahma gulAla munikathAH (rAsa-hindI). prA. pratApakumAra ja. ToliyA 574 pariziSTa 59O 47
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhAga-1 kathAmUlaka rAsAo ane aitihAsika rAsAo
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcapAMDava ciu rAsa (zAlibhadrasUri) DaoN. nalinI zAha madhyakAlIna sAhityanA ghaNA moTA bhAganuM mUlya sAhityakRti lekhe nahi paNa aitihAsika sAMskRtika ke lokakathA sAmagrInI dRSTie che. rAsa e pradhAnapaNe jainoe kheDelo sAhityaprakAra che. madhyakAlIna jaina gujarAtI sAhityamAM jaina sAdhu kavioe aneka sAhitya svarUpo jevAM ke rAsA, bAramAsI, phAgu, covIsI, stavana sajjhAya, po vagerenuM vipula pramANamAM kheDANa karyuM che temAM sauthI vadhu kheDANa rAsA svarUpanuM thayuM che. DaoN. jayaMta koThArI lakhe che te pramANe e gALAmAM rAsAnuM 1600thI vadhu jaina kavioe vipula sarjana karyuM che. upara ApelA badhA prakAromAMthI gujarAtI sAhityano prAraMbha jaina casA-sAhityathI thayelo manAya che. 12mI sadIthI zarU thayelA rAsa paraMparA avirata cAlu che. gujarAtI jaina sAhityano pravAha I.sa. 14800thI I.sa. 1600 sudhInAM 200 varSanA gALAmAM vadhAre pRSTha ane vegavALo bane che. jaina sAdhu kavi ane zrAvaka kavioe potAnuM kAvyapUra A gALAmAM vahevaDAvyuM che. sacavAyelI mAhitIone AdhAre je prathama rAsa ApaNane maLe che te I.sa. 1184mAM zAlibhadrasUrie racelo bharatezvara bAhubalI rAsa' che. tyAra bAda kavi cAsigakRta jIvadayA rAsa' saMvata 1257mAM racAyA. tyAra pachInAM 200thI 250 varSanA gALAmAM eTalA rAso racAyA ke prakhara vyAkaraNazAstrI ke.kA.zAstrI e yugane 'rAsAyuga' nAma Ape che. sAmAnya rIte rAsAnuM baMdhAraNa/svarUpa nIcenAM lakSaNone AdhAre nakkI karI zakAya. rAsono prAraMbha namaskArAtmaka raheto. 1. maMgalAcalaNa ArAdhyadevane prArthanA. prAraMbhamAM sarasvatI 24 jina devatA, paMcaparameSThI ke gurune athavA A badhAne praNAma karavAmAM AvatA. - paMcapAMDava cira rAsa 3
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. nAma - kyAreka rAsanA prAraMbhamAM racanAnA viSayano nirdeza paNa karavAmAM Avato ane tenA hetuno ullekha thato. 3. kathAnuM svarUpa. 4. avAMtara kathA. 5. vividha varNano. 6. guruparaMparAno ullekha vagere. 7. rAsAnA aMtamAM phalazruti ApavAmAM AvatI. AmAM rAsanA paThanathI, zravaNathI ke nartanathI thanArA lAbha varNavavAmAM AvatA. 8. rAsanA aMtamAM kavinuM nAma ane gacchanI vigata paNa ApavAmAM AvatAM. 9. racanAnA sthaLa tathA samayanI mAhitI aMte mUkavAmAM AvatI. 10. kavi aMtamAM sahunI kalyANanI kAmanA vyakta karatA ne kyAreka kavi potAnI namratA paNa darzAvatA. 11. rAsanI racanA (16+16+13) 22 dvipadI vaLI sva. mohanalAla dalIcaMda desAInA mata pramANe 'virATaparvanA racanAra zAlibhadra sUri ane paMcapaMDavacariu rAsa'nA racanAra zAlibhadrasUri kadAca eka hoya to 'virATaparva paNa 15mA saikAnI racanA Thare. A racanAo AkhI saMskRta akSaragaNa meLa chaMdomAM che... svAgatA, mAlinI, upajAti, undravajA, rathoddhatA, vasaMtatilakA, upendravajA, kUtavilaMbita A chaMdomAM AkhI racanA che. paNa A samayamAM A sivAya akSarameLa chaMdonI racanA maLatI nahotI. eTale navInatA ane vaividhya khAtara A kavioe akSarameLa chaMdomAM racanA karI hoya ema mAnavuM rahyuM. joke mAtrAmeLa chaMdonI vacce kyAMka kyAMka akSaragaNameLa chaMdo vAparavAnI prathA apabhraMza sAhityathI cAlatI AvatI hatI. 12. rAsomAM chaMdanuM vaividhya rahetuM paraMtu copAI ane duhA vadhu pracalita hatAM. 13. rAsI gayA hatA. A prakAre DhALa, dezI ane zAstrIya rAganI sUcanA mUkavAnI paddhati 14mI sadIthI zarU thatI dekhAya che. 14. rAsano vistAra zarUmAM ocho hato. zarUAtamAM rAsa TUMkA hatA 4* jaina rAsa vimarza
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa pAchaLathI teno vistAra vadhato gayo. uparanAM lakSaNothI rAsAnuM svarUpa nakkI karI zakAya che. zrI zAlibhadra sUrie racelI paMcapAMDacariu rAsa' prastuta karyuM che. vi. saM. 1410mAM zAlibhadra sUrie A rAsa racelo che temAM jaina praNAlikA pramANenuM pAMca pAMDavonuM caritra varNavavAmAM AvyuM che. 300 uparAMta kaDInI A racanA 15 ThavaNImAM vibhakta che. nemijIrNidaha paya paNa evI sarasati sAmiNi mani sAmarevI aMbiki mADI aNusarau." Ama namaskArathI rAsano prAraMbha karIne zarUAtanI be ThavaNIomAM kavi pAMDavonI AgalI cAra peDhIthI zAMtanu rAjA sudhInI kathA Ape che. zAMtanu rAjanA gaMgA sAthenAM lagna, gAMgeyano janma tenI bhISmapratijJA zAMtanu rAjAnA satyavatI sAthe lagna. A badhA prasaMgo eka pachI eka jaladIthI varNavyA che. A prasaMgo be ThavaNImAM samAvI lIdhA pachI mULa kathAnakano prAraMbha karatA paNa kavi zrI tIrthaMkara neminAtha svAmI ane aMbikAdevIne praNAma kare che. paNamI sAmIla neminAha anu aMbiki mADI pabhaNisa paMDava taNau carati abhinavaparavADI pahelI ThavaNImAM namaskAra ane vastunirdeza pachI kathAno prAraMbha thAya che. Adi jInezvaranA putra kara narendra ane temanA putre amarApurI jevA hastinApuranI sthApanA karI. te nagaramAM zAMtijInezvarajI thaI gayA. temanA kuLamAM mahAbaLavAna ane dAnavIra zAMtanu rAjA thaI gayo, jene zikArano khUba zokha hato. zikAra karatAM eka vAra zAMtanu jaMgalamAM dUra nIkaLI gayA. tyAM gaMgA kinAre vanamAM eka maNimaya mahelamAM jandu rAjAnI putrI gaMgAne joI tene paraNyA ne temane gAMgeya nAme putra thayo. gaMgAe rAjAne zikAranI lata choDAvavA prayatna karyA, paNa rAjA na mAnyA. chevaTe rAjanA zikAra zokhathI chaMcheDAyelI gaMgA putrane laI piyara cAlI gaI. Ama ne Ama 24 varSa vItI gayAM. bIjI ThavaNImAM kathA AgaLa cAle che. eka vAra rAjA zikAra karato paMcapAMDava cariu rAsa *5
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaMgAtaTe Ave che tyAM be khabhe be bhAthAM ane hAthamAM dhanuSya laI eka vIra bALaka Ave che. ane rAjAne pote vanano rakhevALa hoI vananA lokone herAna nahIM karavAnI vinaMtI kare che. paNa rAjA tenA vacananI avagaNanA kare che. chevaTe rAjA ane bALaka vacce yuddha thAya che. yuddhanI vAta jANI bALakanI mAtA gaMgA Ave che ane bApadIkarAne parasparanI oLakhANa karAve che ne rAjA gaMgAne pAchA mahele AvavA vinaMtI kare che. paNa gaMgA nathI jatI ne putrane mokale che. eka vAra rAjA zAMtanu jamanA taTe rUpALI bAlikAne joI hoDIvALAne e bAlikA koNa che ema pUche che ane tenA hAthanI mAMgaNI kare che. paNa hoDIvALo teno asvIkAra kare che kAraNa ke, tene gaMgAputrane rAjya maLe tyAre tenI putrI ane tenAM bALako duHkhI thAya evI zaMkA che. rAjAnI A vAta jANI gAMgeya hoDIvALAne maLI A janme rAjya nahIM svIkAravAnI ke lagna nahIM karavAnI pratijJA kare che. A bIjI ThavaNInI chellI be paMktimAM have kanyAnuM vRttAMta sAMbhaLo ema kahevAmAM Ave che ane tyAra pachI "vastu' Ave che. jemAM ratnapura nagaranA ratnazekhara vidyAdhara rAjAne ghera A kanyA janmI. vidyAdhare tene janmatAmAM ja jamanAtaTe mUkI, A zAMtanunI satyavatI nAme strI thaze, evI AkAzavANI thatAM hoDIvALAe tene laI lIdhI ema vigata ApavAmAM AvI che. trIjI ThavaNImAM have zAMtanu rAjAnI kathA pUrI thAya che. kauravo ane pAMDavonI kathA zarU thAya che. hastinApuramAM zAMtanu rAjAne gaMgA ane satyavatI ema be rANI hatI. gaMgAne gAMgeya ane satyavatIne be putra hatA. temAMno eka bALapaNamAM ja maraNa pAmyo. zAMtanu rAjA maraNa pAmatA gAMgeye bIjA kumAra vicitravIryane gAdIe besADyo. ane kAzIzvaranI traNa kanyAo aMbA, aMbAlA ane ambikAnuM apaharaNa karI lAvI tenI sAthe paraNAvI. AmAMthI aMbikAne dhRtarASTra, aMbAlAne pAMDu ane aMbAne vidura ema putra thayA. AmAMthI pAMDune rAjapade sthApyo, kuntInuM rUpa joI pAMDu mohita thayA ne bIjI bAju kuntI paNa pAMDu rAjA mATe vyAkuLa hatI ane gaLe phAMso khAvA jatI hatI tyAM vidyAdharanI mudrAnA prabhAve pAMDu AvI pahoMcyo ane bannenAM khAnagImAM lagna thayAM, jenA pariNAme kuntIne eka putra thayo, paNa 6 jaina casa vimarza
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ lagna hajI gupta hoI, teNe A putrane keTalAMka ratna sAthe peTImAM mUkI nadImAM vaheto mUkyo. pAchaLathI kuntInA bApe paNa tenuM mana pAMDumAM mohita jANI tene pAMDu sAthe paraNAvI. gaMdhAra dezanA rAjAe tenI sauthI moTI putrI gAMdhArIne kuLadevatAnA AdezathI dhRtarASTrane paraNAvI. devaka narapatie vidurane potAnI kuMvarI kumudinI paraNAvI ane madra dezanA rAjAe potAnI putrI pAMDune dIdhI. keTalAka kALa bAda gAMdhArIe garbha dhAraNa karyo. tene kharAba dohada thavA lAgyA. ATalA kathA bhAga pachI A ThavaNI pUrI thAya che. puNyaprabhAve kuntIe pahelAM pAMca putrone janma Apyo. pAMca zubha svapnathI sUcana maLyA mujaba kuntInA pAMca putro sulakSaNavaMta thayA. te pachI gAMdhArIe so putrone janma Apyo. dhRtarASTranA 100 putromAMno moTo duryodhana pAMDavo tarapha prapaMca karyA karato. pAMDavomAM baLavAna bhIma kauravone herAna karato. Ama moTA thatA teo kRpa gurune ghera bhaNavA lAgyA. daramiyAna bANavidyA mATe temane droNaguru maLyA. A kuMvaromAM arjuna ane karNa be vIra hatA. eka divasa gurue duryodhana vagerene vanamAM laI jaI temanI parIkSA lIdhI. parIkSAmAM arjuna saphaLa thayo. gurue tene rAdhAvedhanI vidyA ApI. eka divasa kuMvaro droNaguru sAthe nadImAM nAhatA hatA tyAM droNano paga koI jaLacara jIve pakaDyo. gurue moTI bUmo pADavA mAMDI temane bacAvavA koI kuMvara na doDyA, paNa arjune doDyo. eTale guru tenA para prasanna thayA. ThavaNI pamAM eka vAra gurue rAjAne kuMvaro mATe navo akhADo baMdhAvavAnI vinaMtI karI che. A akhADAmAM duryodhana ane bhIma vacce gadAyuddha, ane arjuna ane karNa vacce yuddha thAya che ane karNano pitA, karNa tene kevI rIte maLyo te vAta jahera kare che paNa kuntI sAcI vAta koIne kahetAM nathI. pAMDavo taraphanI zatrutAne kAraNe duryodhana karNane rAjya Ape che. eka divasa eka dUte AvIne drupadarAjAnI kuMvarInA svayaMvaramAM AvavAnuM sahune AmaMtraNa ApyuM che. ThavaNI 6mAM pAMDu rAjA potAnA kuMvaro sAthe svayaMvaramAM javA nIkaLe che. drupadarAjA sAmA levA Ave che. arjuna rAdhAvedha kare che. ane draupadI tene varamALA paherAve che. te mALA pAMce bhAIonA gaLAmAM ekasAthe dekhAya paMcapAMDava cariu rAsa * 7
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. yudhiSThira AthI zaramAto hoya che tyAM eka cAraNa muni AvIne kahe che ke gayA janme tapa karI A strIe pAMca puruSa IcchaDyA hatA tethI pAMce pAMDavonAM dropadI sAthe lagna thAya che. lagna pachI badhA hastinApura Ave che. nArada muni badhA bhAIo mATe draupadI sAthe rahevAno samaya nakkI karI Ape che. eka divasa satyane kAraNe arjuna A samayadharmanuM ullaMghana kare che tethI zarata pramANe tene 12 varSa vanavAsa veThavo paDe che. te vakhate vaitADhya parvata para jaI te nAbhi malhArane praNAma kare che ne maNicUDane rAjya apAvI upakAra kare che ane aThThAvana tIrthonI yAtrA karI 12 varSe arjuna pAcho phare che. maNicUDanA mitranI benanuM eka rAjA apaharaNa karI jato hoya che tene tenAthI bacAvI hemAMgadane ApI Ave che. ThavaNI 7mAM pAMDu rAjA yudhiSThirane gAdIe besADe che. pAMDavo vijaya karIne badhA rAjavIone vaza kare che ane maNicUDa pAse sabhAkhaMDa baMdhAve che ne temAM sabhA yoje che. temanA AmaMtraNathI kRSNa tathA duryodhana Ave che. A prasaMge pAMDavo dAna de che. bimba pratiSThA kare che. sabhAmAM kRSNa, duryodhana sAmuM joI hase che. roSe bharAyelo dUryodhana kUDa karI yudhiSThirane dhUta ramavA teDAve che. viduranuM vacana na mAnI ramavA gayelo yudhiSThira badhuM hAre che. ne draupadInuM apamAna thAya che. tenA keza pakaDI duHzAsana tene sabhAmAM ANe che ane duryodhana tene potAnA khoLAmAM besavA kahe che. draupadI zApa Ape che. draupadInA cIra kheMcAtAM gAMgeya duryodhanano tyAga kare che. hArelA pAMDavoe 12 varSa vanamAM 13mAM varSe nAsatA pharavuM ema Thare che eTale pAMDavo draupadI sAthe vanamAM jAya che. ThavaNI 8mAM pAMDavo mAtApitAnI rajA laI vanamAM javA nIkaLe che. pitA, kuntI, satyavatI, aMbA, aMbAlikA ane aMbikA badhAM temane vaLAvavA jAya che. ne A vanavAsa daramiyAna pAMcAlIne DarAvanAra kAramIra dAnavane bhIma mAre che. pAMcAlIno bhAI pAMDavone potAne deza laI jAya che. eka vakhata duryodhanano purocana nAme purohita AvIne kahe che, ke have duryodhanane pastAvo thAya che ane tamane vAraNAvatanA mahelamAM rahevA vinaMtI kare che jethI pAMDavA vAraNAvata Ave che paNa vidura duryodhanano prapaMca pArakhI jAya che eTale te lAkSAgRhanI sAcI hakIkata pAMDavone jaNAve che ane suraMga 8 * jaina rAsa vimarza
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ khodAve che. rAtre pAMDavo suraMga vATe nIkaLI jAya che. paNa lAkSAgRhanI AgamAM pAMca putro sAthe koI bIjI ja DozI marI jAya che. ThavaNI 9mAM suraMga vATe nAsI chUTelA pAMDavo, draupadI ane kuntI rAte nAsatA bItA AgaLa vadhe che. badhA thAke che eTale bhIma temane UMcakI le che tyAM temane tarasa lAge che. temane mATe bhIma pANInI zodha karato hoya che tyAM eka suMdara bALA dekhAya che, je pahelA to vikarALarUpe hoya che. A bALA te ja rAkSasI hiDiMbA. potAnA pitA hiDaMbe mANasanI vAsa AvatA mANaso lAvavA hiDaMbAne mokalI che ema te bhImane jaNAve che eTale bhIma-hiDaMbA vacce yuddha thAya che pachI to bhImane te potAnI sAthe lagna karavA vinaMtI kare che ane pote temane vanavAsamAM madadarUpa thaze ema kahe che ne thAya che. pachI hiDiMbA pAMDavonI sAthe jAya che. draupadI ane kuntIne te potAne khabhe UMcakI le che. emAM eka vAra pAMDavo vanamAM bhUlA paDe che. ThavaNI 10mAM hiDiMbA sAthe bhImanAM lagna thAya che. hiDiMbA pAMDavo, draupadI ane kunnInI sevA kare che. temanI sAthe bhame che. pAMDavo eka cakrapuramAM devazamAM brAhmaNane tyAM brAhmaNaveze rahyA tyAre hiDaMbAne potAne ghe2 javA kahyuM ane smaraNa kare tyAM AvavAnI sUcanA karI. eka divasa devazarmAnA gharamAM rokakaLa thaI tenA parathI pAMDavo bakAsuranI vAta jANe che. bakAsurane roja eka mANasa pUro pADavAnI rAjAe tene kabUlAta ApI hatI. te pramANe te divase devazarmAnA gharano vAro hato. devazarmAnA gharano koI mANasane badale bhIma jaIne bakAsurano vadha karI Ave che. A vAta duryodhanane khabara paDe che ane dvaitavanamAM jyAM jhUMpaDI bAMdhIne pAMDavo rahetA hoya che tyAM potAno priyavaMda nAmano dUta mokale che. A vAtanI cetavaNI vidura pAMDavone AgaLathI ApI de che. draupadI roSe bharAya che. yudhiSThira tene avadhi pUrI thatAM sudhI zAMta rahI javAnuM kahe che. dUtanAM vacane yudhiSThira gaMdhamAdana parvata 52 jAya che. arjuna IMdranIla parvata para caDhyo ane beTho. tyAMnI vanarAI jotAjotA tene badhI vidyA siddha thaI. eTalAmAM eka sUvara tenA tarapha dhasI Ave che. ThavaNI 11mAM arjuna ane sUvara vacce yuddha jAmyuM che. chevaTe sUvare pragaTa thaIne arjunane varadAna mAgavA kahyuM. arjuna tenI pAsethI indrano paMcapAMDava cariu casa *9
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnobhAI vinmAli roSe bharAIne rAkSaso sAthe bhaLyo che ane te rAkSasone harAvavAnA che ema jANI dAnavo sAthe laDavA jAya che. arjuna temane harAve che. eTale khuza thaI Indra tene kavaca, mukuTa ane zastra Ape che ane citrAMgadA dhanuSyaveda Ape che pachI te pAMDavone AvI maLe che. eTalAmAM AkAzamAMthI eka suvarNakamaLa paDyuM. dropadIne AvA kamaLanI IcchA thAya che tene mATe bhIma vanevane phare che. bhImane vAra lAge che eTale yudhiSThira hiDiMbAne saMbhAre che. hiDiMbA temane bhIma pAse pahoMcADe che. bhIma-hiDaMbAno putra ghaTotkacane pAMDavo ramADe che. hiDiMbA pAchI jAya che tyAM eka kautuka thAya che. draupadInA vacane bhIma sarovaramAM jAya che ne te pAcho vaLato nathI eTale eka pachI eka bhAIo pAchaLa jAya che. paNa koI bhAI pAchA nathI vaLatA eTale kuMtI, dropadI navakAra maMtranuM smaraNa karatAM dhyAnamAM bese che ne bIje divase pAMDavo eka puruSa sAthe AvI pahoMce che ne te puruSa sAthe suvarNakamaLa lAvyo hoya che. iMdranA AdezathI nAgapAza choDI nAgarAja pAMDavone rAjya ne draupadI mATe hAra ane kamaLa Ape che. vaLI temane 5 vidyA paNa siddha thAya che. ThavaNI 12mAM svaitavanamAM duryodhanane harAvI arjuna tene yudhiSThira pAse lAve che. yudhiSThira tene javA de che ne sAthe jayadratha hoya che te pAchA vaLI rahI jAya che ne e kapaTI, draupadInuM apaharaNa karI bhAge che. bhIma-arjuna tenI pAchaLa paDe che ane sainyane harAvI draupadIne pAchI meLave che. kuntInA vacanathI teo jayadrathane mAratA nathI. bIjI tarapha duryodhana nagaramAM jaI paDo vagaDAve che ke je koI pAMDavono vinAza karaze tene inAma maLaze. purohitano putra pAMDavone mAravAnuM duSkRtya karavAnuM svIkAre che paNa nArada RSinI salAhathI pAMDavo dhyAnamAM beThA hoya che eTale te kAMI karI zakato nathI. sAta divasa pachI AkhuM sainya Ave che paNa pAMDavo temano sAmano kare che. ThavaNI 13mAM pAMDavo mAsakhamaNa kare che ne mAsakhamaNanAM pAraNAM karavAnA hoya che tyAM eka jaina muni Ave che. pAMDavo tene atithidAna de che tyAre AkAzavANI thAya che ke vanavAsanuM 13muM varSa matsyadezamAM gALo. pachI pAMce pAMDavo brAhmaNa, rasoyo, nRtyazikSaka, azvasaMdhi evA judA judA veza dhAraNa karIne tyAM rahe che, tyAM kIcakane mAre che, gAyonuM haraNa 10 jaina rAsa vimarza
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ thatuM aTakAve che ane 13mA varSanA aMte te ja dezanI kuMvarI uttarA sAthe abhimanyunAM lagna thAya che. kRSNa dUtakArya mATe jaI vanavAsanI avadhi pUrI karI AvelA pAMDavone pAMca nagara ApavAnuM duryodhanane kahe che. paNa duryodhana nA pADI de che. kRSNa tene pAMDavonA baLanI tema ja temaNe karelA upakAranI yAda Ape che. chatAM paNa duryodhana acaLa rahe che. Ama banne pakSa vacce yuddhano prasaMga Ubho thAya che. gAMgeya paNa duryodhana temane vaza nathI ema kahe che. kuntI gupta rIte karNane maLe che ane yuddhamAM kaurava sAthe na bhaLavAnuM vicAravA kahe che. paNa karNa duryodhanano pakSa choDavAnI nA pADe che ane kRSNa yuddhamAM arjuna sAthe rahevAnI jaherAta kare che. ThavaNI 14mAM vidura vrata laIne vanamAM jAya che. kRSNa dvArakA jAya che. banne pakSe yuddhanI taiyArI thAya che ane jabaruM yuddha thAya che temAM bane pakSe gAMgeya, droNa, abhimanyu, jayadratha, bhagadatta, karNa vagere aneka yoddhAo mare che. yuddhanA aMte duryodhana sarovaramAM saMtAyo hoya che tene bahAra kADhI bhIma harAve che. azvatthAmA, kRpa, kRtavarmA rAtre pAMDavonA putronI hatyA kare che. zikhaMDIne mAre che tyAre kRSNa badhAne bodha ApI sAMtvana kare che. yuddhanA aMte badhA loko hastinApura Ave che. chellI tavaNI 15mAM kavi kahe che ke pAMDavone eka divasa nemijInezvaranA vyAkhyAnathI kevaLajJAna thatAM teo dIkSA le che ne parIkSitane rAjya Ape che ema kahI pAMceya pAMDavonA pUrvabhava varNave che ane chevaTe A rAsanA paThanathI thanArA lAbha, rAsanI racanA kyAre thaI? kyAM thaI? koNe karI? A rAsanuM vastu kyAMthI lIdhuM che e badhI vigato Ape che. * paMDava taNauM carItu jo paDhae jo guNaI saMbhalae pApa taNau viNAsu tasu rahaIM e helAM hoIsie / nIpanau nasrari nAdaudri vajarI e paccahottara e taMdulavenAlIna sUtra mAjhilA e bhava amri udhA e pUnimapakhamuNitraM zAlibhadra e sUrihiM nImIu e devacandauparodhi paMDava e rAsu rasAulu e rAsanI dareka ThavaNI judA judA chaMdamAM racAI che. joke lagabhaga aDadhA bhAganI ThavaNI copAI baMdhamAM che. bAkInI ThavaNImAM soraThA, soraThAnI dezI, paMcapAMDava cariu casa *n
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhA, roLA, tripadI vagere chaMdamAM racAyelI che. dareka ThavaNInA aMte vastu chaMdanI eka ke ethI vadhu kaDI che. Ama badhI ivaNIomAM zarUAtamAM koI eka chaMdamAM mULa kathAdeha ane tenA aMte vastu e prakAranuM baMdhAraNa jovA maLe che. A vastu keTalIkavAra AgalI ThavaNImAM AvI gayela kathAnakano khyAla Ape che. to moTe bhAge kavine laMbANathI varNavavAnA na hoya ane chatAM kathApravAha tUTe nahi te khAtara choDI paNa na zakAya evA hoya to evA prasaMgo saMkSepamAM varNave che. Ama vastu chaMdanI kaDIo be ivaNI vacce sAMkaLanuM kAma kare che. ThavaNInI saMkhyA darzAvatA AMkaDA "vastu pachI ApelA che. ane rAsa pUro thAya che tyAM kavaNInI saMkhyA ApelI nathI. eTale A "rAsamAM mULa kyAdeha + vastu - ema banelA AkhA vibhAgane ThavaNI' nAma ApeluM jaNAya che. rAsanI judIjudI ThavaNIonuM mApa ane chaMdanI vigato nIce pramANe che. ThavaNI 1-22 tripadI (16+16+13 nA mApanI) + 1 vastuchaMda 23 kaDI. ThavaNI 2 1. 1-22 mAtrAnI be paMkti + 15 ke 16 mAtrAnI 4 paMkti ema kulle 6 paMktinI kaDI. 2. 15 ke 16 mAtrAnI 3 kaDI. 3. pahelI 7 kaDInA baMdhAraNanI 1 kaDI 4. 15 ke 16 mAtrAnI mApanI 2 kaDI pa. pahelI 7 kaDInA baMdhAraNanI kaDI. 6. 15-16 mAtrAnI 3 kaDI. 7. ane chelle 1 vastu. Ama badhI maLIne 18 kaDI. ThavaNI 3: 24 kaDI roLAnI + 2 vastu = 26 kaDI ThavaNI 4 21 kaDI duhAnI + 3 vastu = 24 kaDI ThavaNI 5 12 "jaina rAsa vimarza
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 kaDI copAInI + 2 vastu = 22 kaDI ThavaNI 6 11 + 13 + 1 vastu = 4 mAtrA pachI "e" 13nAM caraNa aMte 9 kAra = 25 kaDI ThavaNI 7 ra7 paMkti - soraThAnI dezI + 1 vastu = 28 kaDI ThavaNI 8 23 soraThA + 1 vastu = 24 kaDI ThavaNI 9 18 copAI + 1 vastu = 19 kaDI ThavaNI 10 30 copAI + 6 vastu = 36 kaDI ThavaNI 11 16 copAI + ra vastu = 21 kaDI AgalI ThavaNInI gAthA saMkhyAnA anusaMdhAnamAM A ivaNIonI gAthAonI saMkhyA ApelI che. bannemAM chaMda paNa eka ja che. ThavaNI 12 11 copAI + 1 vastu = 12 kaDI. gAthA saMkhyA AgalI ThavaNInA anusaMdhAnamAM ja che. vaLI A vibhAganA aMte ThavaNI 12 ema noMdha ApavAnI rahI gaI che. paraMtu vastunI kaDI pachI zarU thatI copAI ane tenA aMte 6 vastu pachI ThavaNI 13 evI noMdha che te parathI anumAna karI zakAya ke 1 vastunI kaDI pachI 12mI ThavaNI evI noMdha ApavAnuM rahI gayuM haze. ThavaNI 13 6 copAI + 6 vastu = 12 kaDI ThavaNI 14 9 copAI + 26 roLA + 1 vastu = 36 kaDI. gAthA saMkhyA AgalI ThavaNInA anusaMdhAnamAM ApelI che. paNa copAInI 9 kaDI pUrI thayA pachI saMkhyA ApelI nathI. ThavaNI 15 : paMcapAMDava cariu rasa 13
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 mAtrAnI 26 paMkti. rAsanAM pramANa, chaMdobaMdha vagere vigato jetAM eka lAkSaNika bAbata jarUra AgaLa tarI Ave che te e che ke A rAsamAM prasaMga badalAya che. te sAthe chaMda paNa keTalIka vAra badalAyo che. bIjI ThavaNImAM gaMgA, pitAputra vaccenuM yuddha baMdha karAve che. zAMtanu rAjA gAMgeyane laI jaya che. tyAM pahelA kathAprasaMgano aMta Ave che. pachI satyavatIno prasaMga zarU karatAM kavi chaMda badale che te ja pramANe. 14 mI ThavaNImAM vidura dIkSA laI vanamAM jAya che. kRSNa dvArakA jAya che. ane banne pakSe yuddhanI taiyArI thAya che tyAM sudhI copAI che. tyAra pachInAM yuddhavarNanamAM chaMda badalAya che. A rAsamAM jaina dharmano, jaina dharmanA siddhAMtono ke sadAcArano sIdhesIdho bodha nathI ane rAsa kathAtmaka svarUpano ja banI rahe che. alabatta rAsamAM jainapraNAlI pramANenI pAMDavonI kathA kahevAmAM AvI che. tethI navakAra maMtranI zakti kevI che te batAvavA A navakAra maMtrathI pAMDavo aneka vAra muzkelImAMthI bacI jAya che te dekhADatA prasaMgo ApavAmAM AvyA che. ane vidura pAMDavo vagerene dIkSA letA batAvavAmAM AvyA che. Ama A kathA mahAbhAratanI pAMDavonI kathAthI ghaNI judI paDe che. ane A kathAtattva ja rAsanuM viziSTa aMga banI jAya che. 14 * jaina rAsa vimarza
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ tailiputra rAsa DaoN. zItala manISa zAha A padyamAM mukhyatve phagu, bAramAsI, kakko, vivAhalau, prabaMdha, caracarI, AkhyAna, rAsa ke rAsA, garabo-garabI, rAsaDA, thALa, AratI, hAlaraDA, stavana, stuti, prabhAtiyAM, kAphI, cAbakhA vagere prakAra hoya che. A badhA prakAramAMthI gujarAtI sAhityano prAraMbha jena rAsAsAhityathI thayo manAya che. 12mI sadIthI zarU thayelI rAsa paraMparA Aja sudhI avirata cAlu che. rasanA chaMda: rAsA' chaMda 21 mAtrAno che. ane enuM lakSaNa "svayaMbhU chaMda hemacaMdra chandAnuzAsana' ane 'virpaNa'mAM maLe che. temAM sAmAnya rIte 12mI mAtrAe yati rAkhavAmAM Ave che ane chellI traNa mAtrA paNa laghunA rUpamAM Apato A chaMda che. je "saMdezakarAkamAM prayojayelo che. A uparAMta anya sAhityamAM paNa bhinnabhinna chaMdo jovA maLe che. saMdezaka rAsakamAM bIja 22 chaMdo jovA maLe che. rasakRtionuM vargIkaraNa: madhyakAlIna gujarAtI sAhityano vizALa paTa-"rAsa' nAmanA prakArathI rokAyelo che. tethI zrI ke.kA.zAstrIe A yugane "rAsayuganuM nAma ApyuM che. AgaLa joyuM tema rAsa eTale jaina sAdhuo dvArA prajAne dharma ane nItino upadeza ApavA mATe racAyela viziSTa padyarUpa loko samajI zake mATe lokabhASAmAM lakhAtuM. kadAca te ja kAraNe pUrve samAjanI strIo A racanAo kAvyarUpe gharamAM gAtI tathA pratikramaNa Adi kriyAmAM sAmagrI svarUpe bolatA. prAraMbhamAM A rAsa gAI zakAya, tema ja ramI zakAya. tevA TUMkA svarUpe racAyAM. samaya jatAM jaina sAdhu kavioe rAsane juduM ja svarUpa ApyuM. prathama TUMkA UrmigIta rUpe racAtI A rAsa kRtio bAramI teramI sadI pachI kathAtmaka kavitAnA rUpe pracAramAM AvI. taitaliputra casa 15
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMdaramA zatakanI kRtio to AkhyAnanA nikaTavartI rUpa jevI che. A pramANe nAjuka kadanA rAsAo uttarakAlIna samayamAM temAM avAranavAra kathAo bhaLatAM mahAkAvya jevA vizALa banyA. Ama, chatAM temAM viSayonuM vaividhya to pracura mAtrAmAM jovA maLatuM. viSayonI vividhatAne dhyAnamAM rAkhI barAsa' graMthonuM vargIkaraNa nIce mujaba karI zakAya? rAsa kathAtmaka tIrthAtmaka upadezAtmaka prakIrNa dhArmika caritrAtmaka lokika paurANika aitihAsika tAttvika stutyAtmaka pratimA pUjAtmaka pratiSThita dhArmika kathAtmaka - jemAM koI eka ja pAtra nAyaka pade hotuM nathI - "bharatezvara - bAhubalI rAsa' caritra kathAtmaka - jemAM dhArmika puruSonA caritra ke tatkAlIna dharmapuruSonA caritra hoya tenA traNa bhAga che. laukika - jemAM kAlpanika kathA hoya - saMdezaka - rAsa paurANika - jemAM prAcIna dharmapuruSanA caritra hoya - nemirAsa' aitihAsika - jemAM chellA hajAra varSomAM vyaktivizeSane kendramAM rAkhIne nirUpAyelA caritra hoya - "samarAsu, pethaDarAsu, "vastupAla-tejapAla rAsa', "pRthurAja rAso' ityAdi tIrthAtmaka rAsa - jemAM tIrthone kendramAM rAkhI nirUpaNa hoya - "revantagiri rAsu "kachulIrAsa" ityAdi upadezAtmaka rAsa - jemAM tattvano upadeza apAyo hoya - 'jIvadayArAsa', buddhirAsa" 16 * jaina casa vimarza
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakIrNa - jemAM vividha rAsono samAveza thAya che. meM pasaMda karelI kRti teTalIputra rAsano samAveza paurANika caritrAtmaka rAsamAM thAya che. A kRtinI racanA saM.1595mAM kavi sahajasuMdare karela che. kartA: A kRtinA kartA upakeza gacchanA siddhisUrinA ziSya u.ratnasamudranA ziSya sahajasuMdare karela che. upakeza gacchanI utpattiH zrI pArzvanAtha prabhunA 10 gaNadharamAMnA mukhya gaNadhara zrI zubhadatta hatA temanI pATe zrI haridatta AvyA. temanI pATe AcArya samudrasUri ane temanI pATe zrI kezI gaNadhara AvyA. A kezI gaNadhara e mahAvIra svAmInA samakAlIna samartha AcArya hatA zrI kezI gaNadhare zvetAMbikAnA nAstika rAjA pradezIne pratibodhIne jaina dharmI banAvyo hato. tyAra bAda eka vAra zrI kezIsvAmI zrAvastI nagarInA taMdukanamAM hatA tyAre tyAM bhagavAna mahAvIranA prathama gaNadhara indrabhUti gautamasvAmI tyAM AvyA. ane bhagavAna pArzvanAtha tathA bhagavAna mahAvIra svAmInA zAsanamAM vibhinnatA dekhAtA viSayo para jAhera vArtAlApa karyo. vArtAlApanA pariNAme baMne tIrthakarono mArga eka ja che ema nirNaya thatAM zrI gaNadhara kezIsvAmI pAMca mahAvratone svIkArI bhagavAna mahAvIrasvAmInA zAsanamAM dAkhala thayA ane teono zramaNa saMgha pArzva pratya tarIke jahera thayo. temanI pATe zrI A. svayaMprabhasUri ane tenI pATe A. ratnaprabhasUri AvyA. zrI pArzvanAtha saMtAnIya A. ratnaprabhu sUri dvArA upakeza gacchanI sthApanA osiyA nagarInA upakezapura ke ukezanagaramAM thaI hatI. vIrAt para me varSa zrIratnaprabhane gurue AcAryapade sthApatA te ratnaprabhasUri banyA. teo pAMcaso muni sAthe vihAra karI ukezanagaramAM AvyA. ukezanagaranI utpatti surasuMdara nAmanA kumAre karI hatI. je pUrve zrImAlapuramAM zrIpaMja (zrIpuMjI nAmanA rAjAnA kuMvara hato. teNe abhimAnathI nagaranI bahAra nIkaLI koI navI bhUmi sthApavAnI icchAthI aDhAra hajAra 1. jayaMta koThArI, jaina gurjara kavio; bhAga- 9, pR. 193. 2. tripuTI mahArAja, jena paraMparAno ItihAsa; bhAga 1, pR. 58. 3. jayaMta koThArI, jaina gurjara kavio, bhAga 9 pR. 194. taitaliputra rAsa *17
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaNika, tenAthI aDadhA brAhmaNo ane bIjA asaMkhya mANasone laIne ukezanagaranI bhUmimAM AvI nava yojana vistAravALuM ane bAra yojana lAMbu nagara vikasAvyuM. A nagaramAM ratnaprabhasUri pAMcaso ziSya sAthe AvIne udyAnamAM rahyA paNa koIe temaNe vaMdana karyuM nahIM. AthI zAsanadevIe loko sUri pAse jAya te mATe eka upAya karyo. te gAmano uhaDa zreSThI kRSNamaMdira baMdhAvato hato. temAM sthApavA zAsanadevIe zrIvIra prabhunI pratimA teja zeThanI gAyanA dUdha vaDe taiyAra karAvavA mAMDI. sAMje te gAya lAvaNyahRda nAmanA parvata upara potAnuM dUdha reDatI. Ano saMzaya TALavA uhaDa zreSThI muni pAse AvyA. tyAre sUrie kahyuM ke tyAM prabhunI pratimA taiyAra thAya che. ane amuka vakhate taiyAra thaze. paraMtu zeThanI dhIraja na rahetA teNe kahela vakhata pahelAM tyAM khodatAM viprabhunI pratimA nIkaLI paNa tenA hRdaya sthAne lIMbu jevI be gAMTho hatI. A pratimA prApta thatAM tenI sthApanA mATe sUrie mahAsuda pAMcama ne guruvAranuM muhUrta lagna jaNAvyuM. tevAmAM tenI najIkanA koraMTa gAmanA nivAsIo potAnA gAmamAM vIraprabhunI pratiSThA karAvavA sUri pAse vinaMtI karavA AvyA. tyAMnuM paNa e ja lagna muhUrta nakkI thayuM. sUrie eka ja lagna divase ukezapuramAM vIprabhunI pratiSThA karI te ja lagna muhUrtamAM AkAzamArge jaI koraMTa nagaramAM paNa bIjA vIraprabhunI pratiSThA karI. ' sUrie vIrAtu 70 varSa lokone snAtrakriyAne pUjanakriyA samajAvI AthI uhaDa zreSThIe sahaparivAra jaina dharmano aMgIkAra karyo. eka vakhata dhanakoTipati nAmanA brAhmaNanA putrane kALA nAga deza dIdho tethI te mRtaprAya thayo. aneka upAyo chatA kALAnAganuM viSa UtaryuM nahIM. tyAre sUrie te brAhmaNane jaIne pUchyuM ke A tAro putra viSamukta bane to tuM zuM kare? tyAre brAhmaNe uttara Apyo ke jo Apa mArA putrane viSamukta karazo to huM Apano sevaka thaIne rahIza. AcArye potAnA paga pakhALI te jaLa putra para chAMTatA te viSamukta banyo. AthI brAhmaNe anya brAhmaNone laI gurune vaMdana karyo. ane AcAryo tyAM rahIne 18000 vaNikone jainadharmI banAvyA. eka vAra A gAmamAM zrAvako caMDikAdevInuM pUjana karatA hatA. A 18 * jaina rAsa vimarza
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjanamAM devInI prasannatA mATe prANIno vadha karAto hato. AthI jIvadayApremI ratnaprabhasUrie zrAvakone tema na karavA samajAvyuM. paNa zrAvakoe devInA kopathI kuTuMbAdino nAza thaze tevI ciMtA vyakta karatAM AcArye rakSAnI khAtarI ApI caMDikadevInuM pUjana na thatAM temaNe kupita thaI netrapIDA karI. tyAre gurue temane jakaDI bAMdhI lIdhI ane jIvadayA dharmano upadeza Apyo. ane mAMsane badale sugaMdhAdi dravyo pakavAna Adi levA samajAvyuM ane devIne pratibodha pamADyAM. devIe kahyuM ke huM ApanI sevA karavA tatpara chuM paNa yogya samaye Ape mAruM smaraNa karavuM ane devatAvasare mane dharmalAbha Apavo. vaLI, kaMku, naivedya, puSya Adi dravyo dvArA zrAvako pAse mArI sAdharmika bhakti karAvavI. sUrie tema karavA svIkAryuM ane te devInuM "satyakA' (saccikA) evuM nAma prasiddha thayuM. Ama, sUrie A ukezanagaramAM ghaNA jaina zrAvako banAvyA. tyArathI A ratnaprabhasUrino ane te pachI temanI paraMparAmAM thayelA zramaNo upakezagacchanA zramaNa nAme prasiddha thayA. tyAMthI vihAra karI anya gAmomAM vihAra karatA temaNe savAlAkha zrAvako karyA. chevaTe yakSasUrine potAnA pade sthApI 84 varSanuM AyuSya bhogavI svargastha thayA. tyAra bAda temanI paraMparAe kakkasUri, devaguptasUri ane sisUiri thayA. A paraMparAmAM 35mA paTTadhara sudhI AcAryonI paraMparA pAMca-pAMca nAmothI cAlatI, arthAt - ratnaprabhasUri - yakSadevasUri-kasUri-devaguptasUri siddhisUriratnaprabhasUrijI - yakSadevasUri - kasUri --- ema vAvat siddhisUri (umA) sudhI A paraMparA cAlI pachI traNa-traNa nAmothI pATa paraMparA cAlatI.* siddhisUri (umA) - kakyuri (8mA) - devaguptasUri - siddhisUri (8mA) - kakkasUri... ema 71mI pATa paraMparAe AvelA 18mA siddhisUri 15ConA saikAmAM thayA. temano pada mahotsava saM. 156pamAM medanIpurametADamAM zreSTha gotranA maMtrI dazarathanA putra maMtrI lIlAgare karyo hato. A ja siddhisUrinA ziSya upAdhyAya ratnasuMdara sUrinA ziSya kavi 4. saM. munizrI jJAnasuMdarajI mahArAja pArzvanAtha paraMparAkA ItihAsa, bhAga-2 patripuTI mahArAja jaina paraMparAno itihAsa, pR.28 jaina gurjara kaviomAM siddhisUrine 7ramI pATe kahyA che) 6 jayaMta koThArI, jaina gurjara kavio bhA. 9, pR. 194 taitaliputra dasa 19
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahajasuMdara hatA. jemaNe saM. 1570mAM ne tenI AsapAsa keTalIka gu.padyakRtio racI. A siddhisUrinA ja bIjA ziSya upAdhyAya harSasamudranA ziSya vinayasamudde paNa saM. 1583thI saM. 1605mAM gu.padyakRtio racela che. A ja samayamAM devakumAra - karmasAgara (ukta) devakallolanA ziSya devakalaze saM. 1569mAM RSidattA copAI racI hatI. kivi sahaja suMdaranI kRtioH kavi sahajasuMdara upakeza gacchanA 18mA siddhisUrinA ziSya upAdhyAya ratnasuMdaranA ziSya hatA. A samaya saM.1500no hato. je samaye madhyakAlIna rAsA sAhityano ghaNo ja vikAsa thayela hato. e samaye "rAsa', phAgu' Adi kAvyaracanAo bahoLA pramANamAM racAI hatI. kavi sahajasuMdara saMskRtanA prakAMDa paMDita hatA. saMskRta bhASA uparanA temanA prabhutvano prabhAva temanI gujarAtI kRtiomAM vaparAyelA tatsama saMskRta zabdo uparathI spaSTa thAya che. I. sa. 1514thI 1539 sudhInI temanI racanAo maLe che. temaNe rArA, saMvAda, chaMda, stavana, sajhAya vagere vividha kAvyaprakAromAM aneka kRtio racI che. je nIcenA koSTaka dvArA rajU karAI che. A rIte joI zakAya che ke kavi sahajasuMdarajIe ghaNA ja vividha viSayomAM kheDANa kareluM che. temanI lagabhaga badhI kRtiomAM prAraMbha sarasvatI devIne namaskAra karAyo che. kyAMkakyAMka siddhisUrine paNa namaskAra karAyo che. temanI moTA bhAganI kRtio haju aprakAzita che. temanI kavitA dharmapratibodhaka hovA chatAM sAhityika guNavattAnA dhoraNe paNa ucca kakSAnI che, vividha alaMkAro, pracalita layaDhALo ane saraLa subodhaka zabdone prayojatI tathA jIvananuM tattalakSI nirUpaNa karatI kavinI kAvyaracanAo temAMnA uttama kAvyaguNonuM nidarzana karAve che. mahad aMze prAcIna AgamakathAne AdhAre racAyelA temanA rAsAo vastu surekha ane spaSTa che. temAM AvatAM varNano kathArasane khaMDita na karatAM vastuvikAsa ane pAtraparicaya mATe upakAraka banI rahe tevAM che. 7. ejanuM - pR.194 8. umAzaMkara jozI, gujarAtI sAhityano ItihAsa, pR.53 9. niraMjanA zvetaketu vorA, kavi sahajasuMdaranI rAsakRtio pR. 1 20 * jaina rAsa vimarza
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama kathAtmaka rAsa 1 RSidanA rAsa saM.1pa02 tAtvika rAsa iriyAvahI rAsA sajhAya stavana IlAtI AdinAtha putra sajjAya zatruMjaya saM.1pa00 stavana zAlibhadra sajhAyA yUlibhadra sajhAya mAtrA 9 gothAnI che. saM. 1535 niMdA nivAraNanI sajhAya chaMda' copAI anya guNaratnAkara ratnakumAra garbhavalI, chaMda copAI 1pa02 sarasvatI chaMda jaItA velI kezyAgItA 2 ratnakumAra rAsA saM.1582 3 prasannacaMdra rAjarSi rAsA saM. 1548 4 zukarAja sAhelI kathArAsa. saM. 1582 5 tetalImaMtra saM. 155 kAyApura pATaNanI sajhAya sAdhu guNamAlA saMskRtamAM vyAkaraNe prathamapAda I.sa.1525 AMkha-kAna saMvAda cavana jarA saMvAda taitaliputra rasa +21 6 ratnAsara sAra saM. 158ra che paradezI rAjAno rAsA 8 jaMbu aMtaraMga rAsA saM. 150ra 9 AtmarAjArAsa saM. 1583 10 amarakumAra rAsA 11 sthUlibhadrano rAsa
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ tetalI rAsa: tetalI rAsa e ra64 zlokapramANa caritra kathAtmaka laghurAsa kRti che, je caupaI ane duhAmAM vibhakta thayela che. A kRtinuM prakAzana eka mAtra prAkRta vidyAmaMDaLa dvArA thayeluM che. jemAM te pratanA AdhAra rAkhIne prakAzana thayuM che te ghaNI bhUlabharelI che. AthI navuM saMzodhana apekSita che. A rasamAM 10 vAra caupaI Ave che. ane 9 vAra duhA Ave che. A kRtimAM caupaI ane duhA sivAya anya koI chaMdano prayoga thayelo na hovAthI saraLatAthI gAI zakAya tevI racanA che. A kRtimAM kula 16ra caupaI che ane 102 duhA che. A kRti jJAtAdharmakathA AgamanA 13 adhyayanamAM tetalI maMtrInI kathAnA AdhAre racavAmAM AvI che. kRtinI bhASA pravAhI, saraLa chatAM IMgitane sacoTa rIte vyakta karanArI che. kAvyagata bhAvane mArmika banAvavA kavie vAraMvAra upamA, rUpaka, dayaMta vagere alaMkAro yojyA che. teTalIputranI kathA rAsane AdhAre) A rAsanI racanA AgaLa varNavyuM tema jJAtAdharma kathA' Agamane AdhAre thayela che. kathAsAra: ra64 kaDImAM vistarelA A rAsanI zarUAtamAM kavi sarasvatI devI ane vitarAga devane vaMdana karIne kathAno AraMbha kare che. jabudvIpanA tetalapura nagaramAM kanakaratha nAme rAjA rAjya karato hato. tenI rANInuM nAma padmAvatI ane maMtrInuM nAma tetalaputra hatuM. teTalIputra eka divasa nagaracaryA mATe pharatA pharatA suvarNakara muSikAdarakanI putrI poTTilAne nihALe che. tenA rUpasauMdaryathI tenA tarapha AkarSAya che ane vidhipUrvaka tenI sAthe lagna kare che. baMne pati-patnI ekabIjAnA premamAM AnaMdathI divaso nirgamana kare che. rAjA kanakaratha rAjya pratye atyaMta Asakta hato. potAnA putrone paNa te rAjyagAdInI bAbatamAM potAnA harIpha gaNato ane temane vikalAMga banAvI deto, jethI teo rAjyagAdI mATe yogya na rahe 22 jene casa vimarza
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ rANI padmAvatI vikalAMgaputronI vedanAthI ane rAjAnA sattAlobhI lAlasAyukta svabhAvathI vyathita hatI. putrone vikalAMga nahIM banAvavA ane rAjagAdInA vArasa mATe ane piMDadAna mATe paNa putrane sArI rIte rAkhavA teNe rAjAne vinaMtI karI, paNa rAjAe tenI vAta mAnI nahIM. AthI rANIe bhaviSyamAM janmanAra putrane guptapaNe ucheravAno vicAra karyo ane tenI vyavasthA mATe teTalIputrane jaNAvyuM. vakhata jatAM rANI padmAvatI ane teTalIputranI patnI poTilAe ekasAthe ja garbhadhAraNa karyo ane samaya thatAM rANI padmAvatIe svarUpavAna putrane tathA poTilAe mRta bALakIne janma Apyo. rANInA kahevAthI bALakonI adalAbadalI karIne teTalIputre rANInA kaMvarane poTTilAne soMpyo ane mRta bALakIne rANI padmAvatI pAse mUkI dIdhI. rANIne mRta bALakI janmI che ema mAnIne rAjA nizcita banyo ane bALakInI maraNottara kriyA karI. tetalIputre rAjakuMvaranuM nAma makaradhvaja pADyuM ane tene guptapaNe ucheravA lAgyo. keTaloka samaya vityA bAda ekAeka ja teTalIputra mATe poTilA apriya banI rahI. tene poTilAnuM nAma sAMbhaLavuM gamatuM nahIM. AthI poTilA khUba vyathita thaI ane duHkhamAM divaso vitAvavA lAgI. tene duHkhamagna joIne teTalIputre potAnI bhojanazALAmAM sAdhuo-saMnyAsIone bhojana karAvIne, annadAna karIne AtmAne zAtA ApavAnuM sUcavyuM. poTTilAe te sUcana svIkAryuM. daramiyAnamAM tetalapuramAM sAdhvI suvratA AryAnuM Agamana thayuM. poTTilAe temane yathAyogya AhAra vahorAvyo ane praNAma karyA, tathA potAnA patino prema prApta karavAno upAya pUchavA lAgI. AthI suvratA AryAe tene saMsAranI asAratAno upadeza ApIne dIkSA levAnuM sUcavyuM. poTTilAe dIkSA mATe potAnA patinI AjJA mAgI. tetalIputre bhaviSyamAM poTTilAe potAne kevalI prarUpita dharmano upadeza ApavAnI zarata mUkIne dIkSA levAnI paravAnagI ApI. poTTilAe vidhipUrvaka dIkSA aMgIkAra karI ane sAdhvI banI. A bAju kanakaratha rAjAnuM mRtyu thatAM makaradhvaja rAjagAdIe beTho. teNe pitAtulya teTalIputranI sattA ane bhautika sagavaDomAM ghaNo vadhAro karI Apyo ane teTalIputra khUba vaibhavamAM ezaArAmathI rahevA lAgyo. poTilAe poThThiladevanA svarUpamAM tetalaputrane vacana anusAra kevalI taitaliputra rAsa * 23
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prarUpita dharmano bodha ApavAno AraMbha karyo, paNa bhogavilAsamAM rahetA teTalIputrane tenI asara thaI nahIM. polideve vicAryuM ke jyAM sudhI tetalIputrane A mAnapAna ane sukha-samRddhi maLatAM raheze tyAM sudhI upadezanI asara thaze nahIM. tethI maMtrIzvarano mada utAravA mATe temaNe lIlApUrvaka rAjA makaradhvajane maMtrIthI vimukha banAvyo. rAjA dvArA apamAnita thayelA maMtrIno tenA kuTuMbIjano - mAtA, pitA, putro, patnI, vageree paNa anAdara karyo. apamAnita thayelA tetalIputre AtmahatyAno prayAsa karyo. sau prathama teNe tAlapuTa nAmanuM viSa khAdhuM paNa devaprabhAvathI te amRta thayuM. pachI maraNa pAmavA jaLapraveza, agnipraveza, gaLe phAMso, giripAta, vRkSapAta ane zastrAghAta vagere mRtyunA sarve prakAra karyA. paNa te maMtrI tema karavAmAM niSphaLa rahyo. A samaye poThThiladeve poTTilAnA svarUpamAM hAjara thaIne saMyamadharmano upadeza karyo. saMyama vrata vaDe saMsArasAgarane pAra karI javAno bodha Apyo. upadezanA A zubhayogathI teTalIputrane jAtismaraNa thayuM. potAno pUrvajanma ane caudacauda pUrvono karelo abhyAsa yAda Avyo. teNe mahAvratono svIkAra karyo ane pramadavana udyAnamAM azokavRkSa nIce besIne tapazcaryA karavA lAgyo. zubha yoga ane karmono kSaya thavAthI tene kevaladarzana thayuM. A samaye tetalapura nagaranI najIkanA deva-devIoe duMdubhinAda karyo. pAMca varNanAM phUlonI varSA karI ane divya gAMdharvagItano nAda varNavI kevalajJAnano mahotsava Ujavyo. makaradhvaja rAjAne teTalIputranA kevalajJAna saMbaMdhI vAta jaNavA maLI. te teTalIputra pAse AvIne kSamAyAcanA karavA lAgyo. teTalIputranA upadezathI teNe paNa saMyama dharma aMgikAra karyo ane dharmanuM pAlana karatAM-karatAM "avicala ThAma'no adhikArI banyo. kathAnA anya prApti sthAna: A uparAMta teTalIputranI kathA upadezaprasAda, vardhamAna dezanA, jena kathAo, RSimaMDala prakaraNa, dharmopadeza mAlA vivaraNa, Agama ke anamola ratna, madhyakAlIna gujarAtI kathAkoza, jaina kathAo, IsIbhAsiI, Adi graMthomAM maLe che. Ama, to A badhA graMthomAM kathAnaka samAna che paNa upadezaprAsAdamAM kyAMkakyAMka judApaNuM jaNAya che. jema ke nagaranuM nAma tetalIne badale trivallI Apela che. rAjA kanakaratha ane rANInuM nAma padmAvatIne badale kamalAvatI 24 * jaina rAsa vimarza
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apela che. dharmopadezamALAmAM paNa rANInuM nAma kamalAvatI ane putranuM nAma kanakadhvaja Apela che. "upadezaprAsAdamAM poTTilAne suvarNakAra mRSikAdArakanI putrIne badale nagarazeThanI putrI kahela che. jyAre poTilA maMtrIne pratibodha kare che tyAre tene jAtismaraNajJAna thAya che ane pachI te saMyamavratane grahaNa kare che. upadezaprAsAdamAM maMtrI pratibodha pAmI zrAvakanAM 12 vrata grahaNa kare che ane pachI guru pAse jaI potAno pUrvabhava pUchatAM tene jAtismaraNajJAna thAya che. ane tyAra bAda "saMyamavrata' grahaNa kare che. Atmaprabodha bhASAMtaramAM telIpitAne mahAvIra svAmInA 10mA zrAvaka tarIke oLakhAvyA che. anya kyAMya teTalIputrano ke pitAno 10mA zrAvaka tarIke ullekha maLato nathI. teTalIputranI AkhI kathAmAM kyAMya paNa tetalImaMtrIne poTilA upara aprIti thaI tenuM kAraNa varNavavAmAM AvyuM nathI. A kathA ApaNane vividha viSayono bodha karAve che jema ke bodha - 1 A uparAMta jyAre poTTilA tetalIne apriya banI rahe che, tyAre teTalIputra tene potAnI bhojanazALAmAM sAdhu-saMnyAsIne bhojana karAvI annadAna karIne AtmAne zAtA ApavAnuM sUcave che ke jenA dharmamAM annadAnano keTalo mahimA che te sUcave che. bodha - ra AtmAmAM samyagdarzana vagere pragaTa thaI gayA hoya topaNa saddagurunA upadezarUpa temanuM vardhana karanAra sAmagrI na hoya to te guNonI hAni thAya che. bodha - 3 jIvane tathAvidha sAmagrI maLatI rahe to ja guNasaMpatti vadhatI jAya che. teTalIputra rasanI vizeSatAo : tetalI rAsa kartA: sahajasuMdarasUri, racanA samayaH saM. 1595 Aso suda-8 maMgaLavAra racanA sthaLa : zAMtija gAma taitaliputra rAsa 25
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ teTalIrAsa upara prApta thatI pratonI vigata nIcenA koSTaka dvArA varNavAI che. khaka 60 patra prApti sthAna lekhana lekhana vizeSatA saMkhyA samaya sthaLa 6. zrI tivhAlakSma vijayamUrti gaDhi 13 vijaya nemisUrI mahArA snehI 11muM patra jJAna maMdira nathI khaMbhAta 2 bikAneraNya saM.101 aMjIra dakSiNe 16 mAIla mAgara gAma Avela dezanoka gAme tAmila gherInI ta GLda bhA.saM. akSara cokhA vidhAmaMdira suvAsa che. madhyalikA che. 4. prata . 24-0 u. bhA.saM. akSara cokhA vidhAmaMdira suvAcya che madhyakRtikA che. 2 prata naM. 03 kamaphatiya gaNi 5 Ake.sAgarasUri saM.11ra khUba jhINA kobA saitra suda akSara che. madhyalikA nathI 6 .23 gaNirAgni vijayajI Ake. saM. akSara ThIka sAgarasUri 161lmAM ThIka che. madhyakUlikAmAM akSara che. chellA patramAM amuka akSara bhUMsAI gayA che 0 naM.pa86 ke. akSara suvAcya che. sAgarasUri madhyalikA che. badhI pratomAM zreSTha prad che. anya pratamAM na maLatAM traNa loko A pratamAM ja prApta thAya che. 8 prata naM. 1884 eSi vejIMga ke. saM. bhADija A prad sAgarasUri 1661 gAma saMzodhita che. mahAdda 14 madhyalikA che. budhavAra akSara paNa suvAcya che. pUnama ta naM rADa 1 26 jaina rAsa vimarza
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgaLa jaNAvyuM tema sAsanI bhASA saraLa ane IMgita ne sacoTa rIte vyakta kare che. A badhI pratomAM mAhyAvIra jaina ArAdhanA kendramAMthI prApta thayela prata naM57786 ghaNI zuddha che. A pratamAM anya pratAmAMthI dUra thayela 3 zlokanI prApti thAya che. A katinA kartA zrI sahaja suMdara saMskRta bhASAnA prakAMDa vilana hatA. A kRtimAM paNa - nibhAva ArthAt ghara vRta dhAtu parathI banela varatAI, suhAgiNI, vimAna AvA ghANA saMskRta tatsama zabdano prayoga jovA maLe che. A uparAMta vie samajhA kRtimAM vAstaviktAone rajU karavA mATe vividha alaMkAro yoje che. jema keH rAsanI trIjI kImAM sudhA sAdhu namau natAra, bhakti manohara navarasa hAra e kaDImAM upamA alaMkarane suMdara rIte prayojela che. poTilAne jotA jANI te svAthI UtarI che je unmelA alaMkAra dharA varNavela che. to kyAMka kyAMka daSNAMta alaMkArano upayoga karIne sApanuM jhera to UtarI zake paNa nAsI jene sI hoya tenuM jhera kema Utare? kRtine rasALa banAvI che. kavinI bhASA pravAhI, saraLa che. kAvyagata bhAvane mArmika banAvavA kavie vAraMvAra suMdara upamA, rUpaka, daSThata vagere alaMkaro yojyA che. prAsAnuprAsa ane varNasagAInA aneka suMdara udyaharaNo A kRtimAMthI maLI rahe che. teTalIputrano sasamAM poTTiAnuM varNana karatAM jhaba jhaba jhabakaI kuMDala kani' mAM zabda ane vyaMjananA Avartana lasa baktA kuMDalanuM tAdaza citra rajU karyuM che. poTilA mATe yojelI aMdhAraI jima dipAlikAnI upamA paNa manohara che. sahaja saMdaranAM dauto. upamA rUpaka vagere temanA janajIvananA bahoLA anubhavano paricaya Ape che. te sAthe prakRtinAM vividha tattvo, prANIo - pakSIonI viziSTatAonI temanI jANakArIno paNa khyAla Ape che. temanI daSTino ane samAjanI sUkSmatAno khyAla nIcenI paMktio parathI Ave che. poTTilA pratyeno teTalIputrano gADha sneha ane teno lopa kavi A rIte varNave che: tautaviputra rasa *n
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakravInaI cakaviu jima neha, caMdacakora jisiu guNageha, nakha na ma sa hatI te prIti te citrAma TalI gayau jima bhIti. patinA mRtyu mATe tatpara rANI mATenI A upamA - uMdara keDI bilADI bhamaI tima tAkI tAkInaI damaI. ane sAhelInI rUpasauMdaryanI vAtanA pracAranI vyApakatAne AlekhatI A paMktio - jihAM te kumara achaI je nagari, vAta gaI jima bhamatI bhamari... avazyapaNe manohArI, sacoTa ane bhAvakanA hRdayane mugdha karanArI che. poTTilAthI AkarSita thayelA tetalaputranA praNayabhAvane kAmanI kamala bhamara mana ramacha' e rUpaka dvArA aucityapUrvaka ane kAvyAtmaka rIte nirUpyo che. sthaLa, prasaMga ke bhAvapreraka sthitinAM lAMbA varNano kavi ApatA nathI. vANInuM lAghava ane ojasa kavitAne sakSama banAve che. rAjAnA kuMvara bALapaNa vitAvIne yauvananA pagathiye paga mUke che, tenuM Alekhana cittAkarSaka che : sAyaranI jima vAdhI veli. bIja mayaMka vadhaI jima heli, jala siMcile jima vAdhaI vRkSa, kumara vadhaI tima soI salakSa. temanI kavitAmAM nagarI, strIsauMdarya ane praNayabhAvaviSayaka varNano vizeSa rIte noMdhapAtra bane tevAM hoya che. teTalIputra ane poliAnA praNayasabhara dAMpatyajIvananuM varNana eka pachI eka kAvyocita dRSTAMto yojIne prAsAdika ane pravAhI zailImAM karyuM che : 28 jaina casa vimarza
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhamarI bheMma2 kamalaguNa geli mIThI drAkha taNI jila veli sarasa caDIyauvana mADavaI rasIonA te rasa pUravaI - jevI paMktiomAM zRMgA22sanuM mAdhuryabharyuM nirUpaNa karatAM A kavi bhoga-vilAsa jIvananI vyarthatAnuM paNa evuM ja sacoTa kAvyamaya Alekhana kare che H sahuko svAratha ApaNaI miliuM milApau eha, naraga taNA dukakha te lahaI je nara karaI saneha, rAsAomAM aneka TUMkA, suMdara ane cittahA2ka varNano ane camatkRtiyukta paMktio Ave che. kanakarAjAnA vikalAMga putro mATe pAMkha vihoNA paMkhIA'nI upamA yojIne temanA tarapharATa ane vihvaLatAnuM mArmika rIte nirUpaNa karanAra A kavi mAnavahRdayanA saMgharSone bahu ja ochA ja zabdomAM paNa hRdayasparzI rIte rajU kare che. nAnAvidha paristhitimAM mAnavamanamAM jAgatAM UrminAM AMdolanone kavi sahajabhAve tAdaza kare che. patigRhe vidAya thatI ratnamaMjarInA samagra manobhAvone pitAnuM ghara choDatAM 'AdhA nava hiI pAI' eTalA zabdomAM ja sacoTa rIte vyakta karyA che. praNayI hRdayanI pratIkSA, ullAsa, vyAkuLatA, virahanI tIvra kaTu vedanA, mAtRhRdayanI gherI vyathA, vikalAMga putronI vedanA, svajano ane parijanothI apamAnita thayA te tetalIputranI manoyAtanA evA aneka prasaMgonuM jIvaMta nirUpaNa karIne kavi mAnavamananA UMDANamAM avagAhana karAve che. - saMsAranI asAratA ane kSaNabhaMguratAnI sAthe ja vividha prakAranA bhogopabhoganAM rasalubdha varNano paNa kavi Ape che. nArIne narakanI khANa' kuDakapaTanI jALa tarIke Alekhe che, to tenA nakhazikha sauMdaryanAM varNano paNa Ape che. alabatta sahajasuMdaranI kavitAno mukhya hetu dharmapratibodhano che. poTilA dIkSA le che tyAre tenAM dharmarUpa AbhUSaNonuM varNana kavi A rIte taitaliputra rAsa - 29
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ape che: jIvadayA kari kuMkumasela muhasI satyavacana taMbola, sumatipaTulI jasa paDirAI samakli mugaTa bhariu bhAMgaphAI. bhAvanA bAra karI kaMcanI samatArasa cUDau karI hatI, pahiriu sIla taNau ziNagAra zrI arihaMta variDe bharatAra. jIva ane jagata vizenuM kavi sahajasuMdaranuM ciMtana gohana ane tAtvika che. temanA rAsomAM AvatI aneka sUtrAtmaka kaDIo kavinA jIvana ane vyavahAra vizenA vizALa jJAnano paricaya Ape che. tattvanidarzananI sAthe ja vyavahArajagatanI vAstaviktAne AlekhatI aneka paMktio temanI pAsethI maLe che. bhAva ke prasaMgonAM varNanone vizAda banAvatAM dAMto ane upamAno kavi mahada aMze prakRtimAMthI ja le che. kakSAnastAnuM spaSTa ane prAsAdika nirUpaNa, lakSyavedhI bhASA, AlaMkono samucita viniyoga tema ja maulika ramaNIya varNano vagerene kAraNe suyojita ane rasAvaha banelI mA kAvyakRtio kavinI sapratibhAno suk paricaya ApI rahI che. A rAsAtmaka kathAomAM kavie upayogamAM lIdhelAM keTalAMka kathAghaTake paNa dhyAnAI che. jema ke pApI rAjA ane nItimAna nipuNa maMtrI, rAjAnuM hRdayaparivartana; rAjIvagArI mATenuM potAnuM sthAna nizcita banAvavA potAnA ja kuMvarone vikalAMga banAvato rAja, guptapaNo putrane ucheravo, AtmahatyA karavA icchatA tetalaputra mATe viSa, taravAra, gALApAra ane agnino upayoga nirarthaka banavo vagere prakAranAM sthATakono ahIM upayoga thayo che. jevI kRtine rasika ane manohArI banAvI che. upasaMhAra: madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM aneka rasa tho racAyA che. sAdhuonI guruparaMparAmAM keTalIka rAsa kRtio sacavAyelI jovA maLe che. anya kavinI jema kavi sahajasuMdarano paNa A sAhitya graMthomAM amUlya samirca
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ phALo rahela che. temaNe vividha viSayo para rAsa graMthonI racanA karI amUlya vAraso jainasAhityane arpaNa karyo che. je suMdara bodha ApI jIvane mokSasAdhanA mATe satata utsAhita karato rahe che. saMdarbha graMthoH 1. saMpA. niraMjanA zvetaketu vorA, kavi sahajasuMdaranI casakRtio, prAkRta vidyAmaMDaLa amadAvAda. prathama, mArca I.sa. 1989 2. tripuTI mahArAja, saMpA. bhadrasena vijayajI, jaina paraMparAno itihAsa, yazovijayajI jaina ArAdhanA bhavana, pAlitANA, bIjI, I.sa. 2000 3. mohanalAla dalIcaMda desAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa 4. saMpA, umAzaMkara jozI, gujarAtI sAhityano ItihAsa', graMtha 1-2, gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda, prathama, I.sa. 1976 jayaMta koThArI, jaina gurjara kavio bhAga-1-9, 10, mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, bIjI, I.sa. 1997. saMpA. munizrI jJAnasuMdarajI mahArAja, bhagavAna pArzvanAtha kI paraMparA Sa itihAsa', bhAga-2 ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA, prathama, vi. saM. 2469. 7. saMpA. DaoN. dhIrubhAI makara, gujarAtI vizvakoza khaMDa-17, gujarAta vizvakoza TrasTa, prathama I.sa. 2003. re - taitaliputra rAsa !
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgAvatI caritra-rAsa (kavi samayasuMdarajI) dIkSA eca. sAvalA viSayavastu : A rAsanA kathA-vastu mATe mRgAvatInuM jainomAM suprasiddha aitihAsika ciratra kavie pasaMda karyuM che. mRgAvatI bhagavAna mahAvIranA samayamAM zatAnIka rAjAnAM rANI hatAM. bhagavAna mahAvIra pAse e dIkSA laI sAdhvI thayAM hatAM. bhagavAna emane pravartinI caMdanabALAnI ziSyA banAve che. mRgAvatInuM sthAna satIomAM mokhare che. prAtaHsmaraNIya soLa satIomAM emanI gaNanA thAya che. sUryAsta thaI gayA chatAM bhagavAna mahAvIranI parSadAmAM vadhu samaya rokAvAne kA2Ne guruNI caMdanabALA taraphathI Thapako maLatAM mRgAvatI pazcAttApa ane AlocanA karatAMkaratAM kevaLajJAna prApta kare che. potAnAM guruNI karatAM pote vaheluM kevaLajJAna pAme che. Ama enI khabara paDatAM jaina praNAlikA anusAra guruNI caMdanabALA ziSyA mRgAvatIne vaMdana kare che, kevalIne namaskAra kare che. Ama A rAsamAM pazcAttApa vyaktine keTale sudhI laI jAya che ane Akhare te kevaLIpadane pAme che. Ama jo mana nirmaLa hoya to cokkasa mahAvIranA dhAmane ApaNe prApta karI zakIzuM eno citAra kavi samayasuMdarajIe A rAsamAM khUba tAdeza rIte vyakta karyuM che. 'mRgAvatI ciratra' 3 khaMDamAM vibhAjita che. khaMDa-1mAM DhAla-13, gAthA 268, khaMDa-2mAM DhAla 13 gAthA 266, khaMDa-3mAM DhAla 12, gAthA 211 varNavAI che. prathama khaMDa-1 sarasvatIjIe vaMdana karI sadgurune praNAma karI be hAtha joDI eka kRpA mAge che enAthI rAsano ughADa thayo che. dAna-zIla ane tapa-dharmane pradhAna mAnI vardhamAnanA guNa gAI zIlano citAra Ape che. zIlavatInA nAma Ape che. brAhmI, caMdanabAlikA, vagere 32 * jaina rAsa vimarza
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ emAMthI mRgAvatI caritra vize sAvadhAna thaI sAMbhaLaje, ane janmane supavitra karI leje evI abhyarthanA sAthe A rAsano prAraMbha thayo che. kausaMbI nagarI jANe IndrapurI hoya evuM pahelI gAthAmAM samayasuMdarajIe prAraMbhika carcAmAM deza, vardhamAnanI prasiddhi tathA caMdanabALA ane zatAnIka rAjAnAM rANI mRgAvatInI prastAvanA bAMdhI. tyAra bAda bIjI DhAlamAM mRgAvatInA zIla-cAritranuM varNana sauMdaryazAlInatAbharyuM jovA maLe che. bIjI DhAlamAM mRgAvatI tathA zatAnIka rAjAnI praNayabhAvokti tathA mRgAvatInI vakrokti (bolaNa caturAI) para emanA pati mohita thayA hatA. Ama saMsAranAM sukha bhogavatAM-bhogavatAM mRgAvatIne garbhadohada thayuM. eka divasa rANI mRgAvatI bahu ciMtAtura hatI. zatAnIka rAjAe ciMtAnuM kAraNa pUchayuM ane kahyuM ke, ciMtAnuM kAraNa kahe ane ciMtAnuM kAraNa jo koI vyakti hoya to ene rAjyamAMthI bahAra kADhI mUkIe. paraMtu mArI icchA to rudhirakuMDamAM snAna karavAnI che. rAjAe maMtrInA kahevAthI A icchA pUrNa karavA vAvanI zodha karI. vAvanA pANImAM nahAvAthI rAtA raMganA dehavALA mAMsanA piMDa jevA zatAnIka ane mRgAvatI dekhAtAM hatAM. vAvaDI pAse bhAraMDa nAmanuM pakSI jANe rudhira bhUta deha samAna hatA. jANe e pakSI bhakSaNa karavA AvatuM hoya ema caraNane sparza karI upara javA lAgyuM. A badhuM sarve pratyakSa joyuM. eTalAmAM te pakSIe zatAnIka rAjAnuM apaharaNa karyuM ane tyAM zokanuM vAtAvaraNa chavAI gayuM. eTalAmAM garbhavatI mRgAvatInuM mAMsanA piMDa jevuM bALa hovAne lIdhe evuM jANI AkAzamAM bIjuM bhAraMDa pakSI tene upADI gayuM. rANI AkraMda karavA lAgI. malayAcala parvata para rANI nIce paDyAM. rAjA enAthI chUTo paDyo. Ama baMne judAM paDyAM. pAMcamI DhAlamAM mRgAvatI vilApa karI rahI che ane vedanAne pragaTa karI rahI hatI. te potAnA patine mukta karavA AjIjI kare che ane kahe che jema "jala viNa kima rahaI mAchalI' ema huM paNa emanA vagara jIvita nahIM rahI zakuM. rAjAe zuM pApa karyuM che? ema vilApa karatI te choDAvI nA zakI. Ama karmathI koI chUTI zakatuM nathI evI bhagavaMtanI vAta kahI. chaThThI DhAlamAM dharatI para zatAnIka rAjA mUchita thaI gayo. zatAnIkanI karuNa sthitinuM varNana che. Ama karatAM cauda varSa nIkaLI gayAM. sAtamI DhAlamAM mRgAvatI caritra-rAsa * 33
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dina mahAjana pAse eka vyakita Ave che. enuM nAma bhIma hoya che. potAnI oLakha Ape che. huM malayAcalathI Avyo chuM. kaMkaNanI e vAta kare che. 14 varSa pahelAM patinA viyoga pachI mRgAvatI eNe 'rAja-kAja, vaibhava choDI kaMkaNa-kuMDala, dravya mane ApyAM hatAM.' e vRtAMta kahe che. AThamI DhAlamAM zatAnIka rAjA ane bhIma nAmanA pAradhI mRgAvatIne zodhavA mArge nIkaLI paDe che. AgaLa pAradhI pAchaLa mRgAvatIne zodhavA zatAnIka rAjA paNa nIkaLI paDe che. pAradhI malayAcala mArga batAve che jyAM e bALakane tyajIne gaI hatI. e tApasIno nivAsa batAve che. ane bhIma kahe che ke bhIlaDI mArI pratIkSA karatI haze huM jauM chuM - "tuM milije nija nAri" ema kahI te nIkaLI paDe che. e bALaka suMdara che enuM varNana kare che. e bALaka mRgAvatInuM hovuM joIe. zatAnIka rAjA ene maLavA Azrame pahoMce che. A DhAlamAM AzramanuM AbehUba varNana, rAjA senA bahAra mUkI pote aMdara praveze che. AzramanuM paNa suMdara ane bhavya varNana che ke je nAga-noLiyA ekaThA thaI virodha vagara rahetAM hatAM. A AzramamAM divya-zAMta tathA pavitratAnAM darzana thAya che. tApasI pAse bALaka AvI vaMdana kare che. tApasI ene AzIrvAda Ape che. mastake hAtha pherave che. A kono putra haze, jeNe AnuM sArI rIte jatana karyuM. e putrane AzramanA dharama (dharma) kahe che. e vRttAMta saMbhaLAve che. brahmabhUtinA ziSyanuM nAma vizvabhUti. eka vAra vizvabhUti guruno Adeza laI malayAcala deza nIkaLyo. tyAM eka kAminIne joI te mUcchane pAmyo. tenA dehasauSThavanuM varNana jovA maLe che. te abalA mRgAvatI potAnA patinA viyoge duHkha pAmI che. te ati vilApa karavA lAgI hatI. enI pAse vizvabhUti nAmaka vyakti Ave che ane sAMtvanA Ape che. te potAne bAMdhavA kahIne enAM duHkha dUra karavA prayatna kare che ane kahe che ke, tApasa saMgati sAra re, saphala husyaI avatAra re ema kahIne te satI sItA, mayaNA, padmAvatI, davadaMtI, dropadI vagere satIonI udA.thI vAta kare che ane sAMtvanA Ape che tathA kalAvatI, aMjaNA, ratisuMdarI vagere jevI nArIoe paNa ghaNAM duHkha sahana karyA che 34 * jaina rAsa vimarza
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ eno citAra Ape che. rukamaNi-kamalA-subhadrAnA vRttAntathI sAMtvanA maLI ane e abalA brahmabhUti pAse jaI caraNe namI ane hAtha joDe che ane kahe che tApasa "cakravartI samAna tAro putra haja' ema tApasa AzIrvAda Ape che. tApasa vRMdamAM jIvana vyatIta karavA lAgI tyAre garbhavatI ene zubha lagna veLA, puSya nakSatra caMdramAM putraratnanI prApti thaI. AzramamAM jANe comera jJAnano prakAza patharAI gayo tathA Azramane cAre bAjuethI tApase zaNagAra sajAvyo ane tApasa kaMIka nAma vize vicAravA jAya che eTalAmAM devavANI saMbhaLAya che ane e zlokamAM putra vizenAM uttama lakSaNonI vAta karatAM enuM nAma udayana ApyuM. tathA mAtA mRgAvatI ane pitA zatAnIkano paricaya Apyo. agiyAramI DhAlamAM mRgAvatIno vilApa batAvyo che. bAramI DhAlamAM zatAnIka rAjAne kevI rIte emanI sAthe milApa karavo e kahe che ane Ama saghaLo vRtAMta kahe che. Ama mukhya kathAnakanI sAthe mRgAvatIno bheTo thAya che ane mRgAvatI potAnA tApasI jIvana vize kahe che ane senA sAthe zatAnIka-mRgAvatI tyAMthI nIkaLI kausaMbI nagarIe pahoMce che. enuM bhavya varNana karavAmAM AvyuM che. Ama mRgAvatI caritramAM bhAraMDa pakSI saMharaNa, tApasAzrama 14 varSa nivAsa, kausaMbI nagarI samAgamana sAthe prathama khaMDa pUrNa thAya che. dvitIya khaMDa: bIjA khaMDanI zarUAtamAM kausaMbI nagarInuM varNana tyAM zatAnIka rAjA ane mRgAvatI dvArA dharmaArAdhanA tathA dIna-hIna vyaktione dAnapuNyanuM varNana jovA maLe che. tyAra bAda udayana-vINA prasaMganuM nirUpaNa che. DhAla bIjAmAM udayananA vINA-vAdanathI rAjasabhA acarajamAM mukAI gaI enuM varNana che. ane kahe che. 'eha kalA sIkhI kihAM, sabhA sArI rIjhI ho trIjI DhAlamAM vINAnI vistArapUrvakanI kathAnakanuM samAyojana batAvavAmAM AvyuM che. te bhIla devatA nAga thaI pragaTyo. ane te paNa pAtAlanagarImAMthI e nAgakumAra ane udayana mAtAne namana karavA AzramamAM gayA tyAM mahAvIra svAmInA ziSyA caMdanabALA sAthe e mRgAvatI jJAnopAsanA karI rahI hatI. Ama udayana kahe che ke huM to dhanya chuM. A mArI mAtA che. rAja-pATanA vaibhavanI vAta mRgAvatI caritra-rAsa * 35
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavAmAM AvI che. cothI DhAlamAM rAjA zatAnIkanuM ahaMkArIpaNuM tathA mArA samaDiyo koI nathI evo ahaMkAra pragaTa thayo hato. pAMcamI DhAlamAM citrakAro dvArA rAjamahelanAM bhIMtacitronuM varNana karavAmAM AvyuM che. rAma, sItA, lakSmaNanAM citro, hanumAna-rAvaNa, gaMgA, zrIkRSNa, gaNezajInAM citro, vividha pakSInAM citro, Ama citronA sakaLa prakAra cItarAyA. Ama nipuNa citrakAranAM darzana ApaNane ahIM jevA maLe che. citrakAra potAnI kalA pakSano milApa e vistRta rIte varNave che. sAtamI DhAlamAM caMDapradyota rAjAne citAro mRgAvatInuM Alekhana kare che. e rAjA citramAM joIne mRgAvatI 52 mohita thAya che ane zatAnIka rAjA pAse jaI mRgAvatInI mAMgaNI kare che. Ama paraspara baMne rAjA vacce vAyuddha cAle che. dasamI DhAlamAM rAjA zatAnIkane roga thayo enI vAta karavAmAM AvI che. AkramaNa sAme rAjA zatAnIka asvastha ane kSubdha banI jaya che. e AkramaNano AghAta jIravAto nathI. tyAre mRgAvatI patine AzvAsana ApatAM kahe che ke; mArI ciMtA na karazo vitarAgajIne samaro, saMsAranI mAyAne choDI do, jema ke; naukAra, manamAMhi rAkhaje, jihAM paMcazrI paramiTTa priya dekhi cora sUlI caDhayau, devatA taNA sukha oijI A sAMbhaLatA rAjA zatAnIka rAjA paraloke sIdhAvyA. A bIjA khaMDamAM udayanakumAranuM vINAvAdana, citrasabhAkaraNa, nipuNa citrakAranuM varNana, caMDapradyota tathA aMte zatAnIka paralokagamananuM varNana karavAmAM AvyuM che. tRtIya khaMDa : A khaMDamAM caturI dUtI dvArA caMDapradyotarAjA mRgAvatI pAse saMdezo mokale che. Ama paraspara ekabIjAnI icchAne jaNAve che, mRgAvatI caturAIthI putranA rAjyAbhiSekanI icchA varNave che. bIjI DhAlamAM udayanakumA2 rAja-pATane dhAraNa kare che tathA mRgAvatI dIkSA grahaNa karavAno vicAra karatA ja sAme AvI samosaryAM, mahAvIra bhagavaMta' trIjI DhAlamAM samavasaraNanI dezanA je mahAvIra svAmIjI ApI rahyA hatA te bhAvathI sAMbhaLe che. bhIla dhanuSyabANa hAtha para dharI ane choDe che. tema chatAM paNa mahAvIra svAmIjI parSadA cAlu ja rahe che. pAMcamI DhAlamAM mRgAvatI mahAvIra 36 * jaina Asa vimarza
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmInA caraNomAM paDe che ane vIra caraNa vaMdI, paMcamuSTi locana karI : prabhu saI hathi saMjama lIyau, TalI sagalI mana socojI'. chaThThI DhAlamAM mRgAvatI jyAre bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA le che te samaye bhagavAna mahAvIra emane je bodha Ape che temAM sAdhu-sAdhvIonAM paMcamahAvrata tathA sAdhu-sAdhvIonI samAcArIno nirdeza joI zakAya che, jema ke : vinaya vaiyAvaca sahunI karaje re, dasa vidhi samAcArI dharaje re... Ama mahAvIra svAmI caMdanabALAnI ziSyA tarIke teno svIkAra kare che. DhAla sAtamAM mahAvIra svAmInA kevaLajJAnanuM varNana che. eka vakhata mRgAvatI mahAvIranI parSadAmAMthI moDAM Ave che eTale ke "miragAvatI darasaNa mohI, paDI rAti na UThI tohI' mRgAvatI DaratI hatI ane pazcAttApa to hato ja jema ke : mRgAvatI AvI karI, nIca3 sIsa namAya kara joDI haraSaI karI, praNamaI guruNI pAya. paraMtu guraNI caMdanabALA te mATe je Thapako Ape che te prasaMge potAnI bhUla mATe mRgAvatI je pazcAttApa kare tathA e pazcAttApanA sAcA ane utkaTa bhAvathI sarva pratye je kSamApanA kare che ane ethI kevaLajJAna pAme che. gura thakI padavI pAmiyaI re, eha anakrama hoI re. celIthI pada pAmiyau 2, caMdanA kevala jeI re. A vAta sAMbhaLI rAjA udayana, kaMcana maNi prAsAda, tathA te jene dharmamAM vikhyAta kare che jema ke: pratimA jIvita sAminI, pUjaI viNa paramAda. Ama udayana zrAvake jinazAsanane vikhyAta karyo. Ama trIjA khaMDamAM zrI vIrAgamana, mRgAvatI dIkSA, udayana zrAvaka vratagrahaNa, mRgAvatI-caMdanA, kevalotpatinuM varNana karavAmAM AvyuM che. have ApaNe mRgAvatIcaritranA anusaMdhAnamAM samIkSA joIe. samIkSA: 1. A rAsanA kathAvastu mATe mRgAvatInuM jainomAM suprasiddha aitihAsika mRgAvatI caritra-zasa 37
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. caritra kavie pasaMda karyuM che. mRgAvatI-zatAnIkanI rANI hatAM. Ama kRtimAM aitihAsikatAnAM darzana thAya che. ahIM guru-ziSyAnA saMbaMdhane vega maLyo che. mRgAvatI bhagavAna mahAvIra svAmIjI pAse dIkSA laI sAdhvI thayAM hatAM. bhagavAna emane caMdanabALAnI ziSyA banAve che. mRgAvatInuM sthAna satIomAM mokhare che. prAtaHsmaraNIya soLa satIomAM emanI gaNanA thAya che. sUryAsta thaI gayA chatAM bhagavAna mahAvIranI parSadAmAM vadhu samaya rokAvAne kAraNe guruNI caMdanabALA taraphathI Thapako maLatAM mRgAvatI pazcAttApa ane AlocanA karatAM-karatAM kevaLajJAna prApta kare che. potAnAM guruNI karatAM pote vaheluM kevaLajJAna pAme che ane enI khabara paDatAM jaina praNAlikA anusAra guruNI caMdanabALA ziSyA mRgAvatIne vaMdana kare che, kevalIne namaskAra kare che. 3. A kRtimAM kathAsAhityanA taMtuo jovA maLe che. sAmAnya rIte jaina kathAomAM kathAnAyaka ke kathAnAyikAnA nirvANaprAptinA prasaMgathI kathAnuM samApana thAya che tema ahIM paNa mRgAvatInA nirvANanA prasaMga sAthe kathAnuM samApana thAya che. 4. A rAsamAM samayasuMdarajI kathAkAra tarIke ja nahIM paNa eka siddhahasta kavi tarIke kathAprasaMganuM nirUpaNa kare che. temAM avakAza maLe tyAM potAnA Alekhanane rasika banAve che. nagaranuM varNana hoya, utsavanuM varNana hoya, nAyaka ke nAyikAnuM varNana hoya ke sukhaduHkhanA prasaMgonuM varNana hoya, kavi temAM potAnI kalpanAnA taraMgo reDe che. jema ke, zatAnIka rAjA ane kosaMbInagarInuM varNana karatA kavi lakhe che : 5. tisa desa kosaMbI purI, jANe indrapurI avatarI; vibudha loka gurunaI dhaI mAna, ya zobhita bahu sukha saMtAna. jamunA nadI vahuI jasu pAsa jANi jaladhi mukI haI tAsa... Ni nagara ridhi jevA bhaNI, amarasuMdarI AvI ghaNI. Ama samayasuMdarajI varNana khUba tAdRza ane adbhuta Ape che. rAsanI nAyikA mRgAvatInuM zabdacitra kavie eka pachI eka ema cAreka kaDImAM suMdara manamohaka rIte doryuM che! Ama eka AkhI DhAla prayojI che. prathama khaMDanI bIjI DhAla) eTaluM ja nahIM e DhAlanuM nAma paNa 38 * jaina rAsa vimarza
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAyakAnI DhAla' evuM prayojyuM che. mRgAvatInA varNanamAM kavie je upamAdi alaMkAro prayojyA che te prazaMsanIya ane glAdhya che, jema ke : zyAma veNI daDa sobatau re, upari rAkhaDi opa re mRgAvatI nayana kamalanI pAMkhaDI re, aNiAlI anurUpa re mukha pUnama kau caMdalau vANI amRta samAna re kaMTha kokilathI rUDadhaU re te tau eka vasaMta re riddhi anaI siddhi devatA re lAla, nitya vasaI be sAtha re kaTi laMka jatau kesarI re lAla sevaI nita vanavAsa re Ama samayasuMdarajInuM alaMkAprabhutva ananya hatuM. mRgAvatInuM jyAre bhAraMDa pakSIe apaharaNa karyuM tyAre mRgAvatI je vyathA anubhave che ane vilApa kare che te ApaNane naLAkhyAnanI damayaMtInA vilApanuM smaraNa karAve che. te paNa vedanAthI yukta che. ahIM ApaNane rasaucityanAM darzana thAya che. mRgAvatI rANInI bhALa lAvyA pachI zatAnIka rAjA potAnI rANI ane putra sAthe jyAre nagaramAM praveza kare che tyAre e prasaMgane nagaranA loko utsava tarIke manAve che e utsavanuM paNa suMdara vigatapracura varNana kavi prathama khaMDanI chellI DhALamAM kare che. 8. samayasuMdarajImAM citrakaLAnA jJAnanuM paNa samAyojana bhavya rIte ApyuM che. jyAre zatAnIka rAjAnA mahelamAM citro cItaravA mATe eka nipuNa nAmano citAro Ave che. e je vividha citro dore che tenuM varNana samayasuMdarajIe rasika rIte karyuM che. mRgAvatI caritra-rAsa ~ 39
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. kavi samayasuMdarajIe jema upamAdi arthAlaMkAro sahaja rIte prayojI zake che tema prAsAnuprAsAdi zabdAlaMkAro paNa sahaja rIte prayojI zake che. rAsanI racanAmAM aMtyAnuprAsa ghaNo mahattvano che. rAsanI pratyeka kaDImAM kavie aMtyAnuprAsanI sahaja saMkalpanA karI che. kavinuM zabdo paranuM prabhutva asAdhAraNa che. tethI temanI zabdAlaMkArayukta paMktiomAM AyAsa jovA maLato nathI. zabdAlaMkAramAM paNa kavi eka zabdo javalle ja prayoje che. eTaluM ja nahIM, kavi keTalIka vakhata to zabdone yatheccha ramADatA hoya tevuM paNa jevA maLe che. prathama khaMDanI navamI DhAlamAM kavie keTalIka kaDIomAM anunAsikano upayoga karIne aMtyAnuprAsa kevo madhura karNapriya banAvyo che! te juo : nRpa Agali nirakhaI vanatIra; tApasa Azrama guhira gaMbhIruM; aMba kadaMba caMpaka karNavIraM, agara tagara nAle2 aMbI2 mastaki keza jaTA koTIruM, tapa japa kiriyA sAhasa dhI2 rAkhaI nahi ko dhAta kathIruM, parigahana dharaI eka kasIra 10. kavi samayasuMdarajIe arthAlaMkAra zabdAlaMkAra prayojavAmAM paNa siddhahasta hatA. tatkAlIna pracalita lokoktio, rUDhiprayogo, kahevato ityAdine paNa rAsanI paMktiomAM vaNI levAmAM kavinI kuzaLatA joI zakAya che. kavie A rAsamAM prasaMge evI suMdara paMktio prayojI che. jema ke : bAli sonau je kAnanaI troDaI; * jala bina kima rahuI mAchalI; * 40 * jaina rAsa vimarza sukha sarasava duHkha meru samAna; * rasavatI jema aNI be kaMta vinA jyama nArI viraMgI *
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAga vinA DhAla na caMgI che. 11. kavi samayasuMdarajI saMgItanA ghaNA sArA jANakAra hatA. temaNe racelI judIjudI rAsakRtiomAM DhALonI je judA-judA rAgamAM racanA karI che tenA parathI AnI pratIti thAya che. Ama mRgAvatImAM emaNe traNa khaMDamAM badhuM maLIne 38 DhALanI racanA karI che. emAM emaNe bhUpAla, kedAro, gauDI, AsAvarI, malhAra, mAruNI, parajiyo, soraThI vagere rAgarAgiNI prayojyAM che je batAve che ke samayasuMdara vividha rAgarAgiNImAM DhALanI racanA karavAmAM kuzaLa hatA. 12. samayasuMdarajIe pracalita ane lokapriya banI cUkelI geya paMktio arthAt tatkAlIna lokapracalita dezIono upayoga paNa A rAsamAM karyo che. jema ke : "kAraNa kuNa samA raI dehA. dhana dhana avaMtI sukumAla." "suguNa sanehI mere lAlA hariyA mana lAgau' niMdA ma karajiyo koI pArakI re 'sAdhunaI viharAvyuM kaDavuM tuMbaDuM re ityAdi dezIo samayasuMdaranA samayamAM pracalita haze teno A uparathI ApaNane khyAla Ave che. enI sAthe-sAthe e paNa ApaNe joI zakIe chIe ke samayasuMdare A rAsanI racanAmAM geyatAnI dRSTie zakya eTaluM vaividhya ANavAno prayatna karyo che. 13. jaina sAdhu kavione hAtha lakhAtI rAsakRtiomAM dharmopadezanuM tattva sIdhI ke ADakatarI rIte AvyA vinA rahe nahi. sAmAnya rIte kavio potAnI rAsakRti mATe je kathAnako pasaMda kare te paNa evAM hoya ke jemAM dharmopadezano avakAza rahe, jema mRgAvatInuM jIvana sukhadu:khathI sabhara che. duHkhanA samayamAM paNa teo potAnA dharmane cUkatAM nathI. viSama kasoTImAMthI e pAra paDe che ane satI tarIke paMkAya che. kavie dasamI DhALamAM eka-eka kaDImAM, eka-eka, satIno prasaMga varNavyo che. e ja rIte kalAvatI, aMjanAsuMdarI, ratisuMdarI, RSidattA, kamalA, mRgAvatI caritra-rAsa 41
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ subhadrA vagere satIonA zIlano mahimA kavie varNavyo che. rAsanA prAraMbhamAM ja zIlanA mahimAnA nirUpaNane kavi dvArA mahattva apAyo che. jema ke : dAna zIla tapa bhAvanA cyAre dharma pradhAna; zIla sarIkhau ko nahI, Ima bolAI dhamAn (vardhamAna) Ama suMdara rIte cAritrya-zIlanI vAta karI che. 14. prasaMga anusAra emaNe keTaleka sthaLe dharmanI vAta sAMkaLI lIdhI che. udA., tarIke mRgAvatI ane zatAnIka rAjAnuM milana thAya che ane teo kausaMbInagarI pAchAM phare che e prasaMge mRgAvatI keTaluMka dharmakArya kare che tenuM varNana kavie khUba ja sarasa rIte ApyuM che. 15. mRgAvatI jyAre bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA le che te samaye bhagavAna mahAvI2 emane je bodha Ape che temAM sAdhu-sAdhvIonA paMca mahAvrata tathA sAdhu-sAdhvIonI sAmAcArIno nirdeza jovA maLe che. jema ke : jJAna suMkiriyA ziva sukhadAI re aMdha supaMgu nagarI pAI re..... vinaya vaiyAvaca sahunI karaje re dasa vidha samAcArI dhiraje re... Ama kavi dharmatattvane paNa vaNI le che. 16. kavivara samayasuMdare A rAsakRtimAM eka aitihAsika kathAvastune AlekhyuM che. rAsamAM prasaMgAnusAra kavie duhA ane DhAlanI racanA karI che. ane kathAnakanuM nirUpaNa karyuM che. duhA ane DhAlanuM Ayojana kavie sapramANa karyuM che. ane rAgarAgiNInI dRSTie ene vaividhyasabhara banAvyuM che. mRgAvatI rANI, zatAnIka rAjA, jugaMdhara maMtrI, udayanakumAra, nipuNa citAro, caMDapradyota rAja, bhagavAna mahAvI2 svAmI, caMdanabALA ityAdinAM pAtrone paNa yogya rIte varNavyAM ane vikasAvyAM che. AlekhanamAM kavie sAmAnya rIte kyAMya binajarUrI vistAra thavA dIdho nathI. mRgAvatInA dohadano prasaMga, bhAraMDapakSIe karelA apaharaNano prasaMga, citArAno prasaMga, caMDapradyotanA AkramaNano prasaMga, bhagavAna mahAvIra svAmInA samavasaraNano prasaMga, 42 * jaina rAsa vimarza
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMdanabALAe mRgAvatIne ApelA ThapakAno prasaMga ane kSamApanA karatAM-karatAM mRgAvatIne prApta thayelA kevaLajJAnano prasaMga ityAdi prasaMgo kavie rasika rIte nirUpyA che. 17. kavie rAsamAM dharmopadezanI bAbatone paNa sahaja rIte rasakSati na thAya e rIte, balake kathAvastunA nirUpaNane poSaka bane e rIte gUMthI lIdhI che. bhASAnI dRSTie kavie potAnA samayanI gujarAta-rAjasthAnamAM pracalita tatkAlIna gujarAtI bhASA sAthe siMdhu bhASAnI aMdara eka DhAla prayojIne rAsanI viziSTatA arpe che. Ama samagra dRSTie jotAM mRgAvatI caritra e ApaNA eka siddhahasta zrI samayasuMdarajInA hAthe lakhAyelI eka advitIya jaina rAsa sAhityamAM anokhI bhAta pADatI mahattvanI kRti che. mRgAvatI caritra-rAsa +43
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ valkalacIrI rAsa DaoN. mItA je. vyAsa sarjanAtmaka sAhityamAM kavivare rAsa ane gItomAM ucca prakAranI siddhi prApta karI che. bhASAnI sukumAratA, varNanonI tAdazatA ane AlekhananI sacoTatA sAthe emaNe A rAsanuM sarjana karyuM che. emAM emanI ucca kavipratibhA prasaMge-prasaMge jhaLakI UThI che. valkalagIrIrAsanI racanA saMvata 1681mAM jesalamera nagaramAM mulatAnanA zAha karamacaMdanA Agraha vinaMtIthI karI che. A rAsamAM jainonA suprasiddha rAjarSi prasannacaMdra ane valkalacIrInI kathA atre AlekhI che. sAmAnya rIte kavi dareka kRtimAM potAnA AdhAragraMtha vize noMdha kare che paraMtu A rAsane aMte emaNe nirdeza karyo nathI. "triSaSTizalAkapuraSacaritranA pariziSTha parvamAM jaMbusvAmI caritra pUrve hemacaMdrAcArye valkalacIrI kathA vigatavAra ApI che. paraMtu enI sAthe samayasuMdaranI A kRti sarakhAvatA mukhyamukhya ghaTanAone te yogya rIte anusaratI hovA chatAM kavie mAtra teno thoDoka ja AdhAra lIdho hoya tema jaNAya che. kathAnakaH kavie valkalacIrIrAsanI racanA duhA ane judIjudI dezIomAM lakhAyelI DhAlamAM karI che. kadanI dRSTie jotAM A rAsa jainarAsAomAM madhyama kadanA rAsa tarIke jene oLakhAvI zakAya tevI racanA che. kavie e mATe kathAnaka anurUpa pasaMda karyuM che. dasa DhAlanI vaccevacce duhAnI kaDIo maLI kula 226 gAthAmAM A racanA prApta thAya che. kRtinA AraMbhamAM praNAlikA anusAra sarasvatI devIne, sadUgarane tathA pArzvanAtha prabhune praNAma karavAmAM AvyA che. sAthosAtha A kRtiracanAno hetu darzAvavAmAM Avyo che : tau paNi bhava tariA bhaNI, karivau koI upAya valkalacIrI varaNavuM, jima mujha pAtaka jAya. kathAnA AraMbhamAM magadhanagaranuM varNana prApta thAya che. A nagarI bhagavAna mahAvIra, dhannA, zAlibhadra, naMdana maNiyAra, jaMbusvAmI, 44 * jaina rAsa vimarza
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ gautamasvAmI vagere sAthe kevI rIte gADha saMkaLAyelI che te darzAvavAmAM AvyuM che. e rAjagRha nagarInA guNazIla nAmanA caityamAM eka vakhata bhagavAna mahAvIra e samaye samovasaryA hatA. vanapAlaka pAsethI A vadhAmaNI sAMbhaLI zreNika rAjA temane vaMdana karavA mATe nIkaLyA. rastAmAM temaNe eka munivaranAM darzana karyA. je eka paga para UbhA rahI, sUrya samakSa be hAtha UMcA karI kAusagna karI rahyA hatA : mAragamaI munivara milyA, huM vArIlAla rahayau kAusagi riSirAya re, eka paga UbhI rahayau huM vArIlAla paga upari dharI pAya re, zreNika rAjAnI sAthe enA sevako, dUto, sainiko vagere hatA. emAM sumukha ane dumukha nAmanA rAjAnA be dUta vacce A munivaranI tapazcaryA aMge vivAda thayo. sumukhe munivaranA tyAgavairAgyanI prazaMsA karatAM vacano kahyAM. paraMtu dumukhe munivarane dhikkAratAM vacano kahyAM. "are! A to pAkhaMDI che. putrane gAdI ApI pote tapazcaryA karavA nIkaLyA che. paNa emane khabara nathI ke zatruo vakhata joIne enI nagarIne ghero ghAlaze, enI rANIne keda pakaDaze, enA putrane mArI nAkhaze, putra maratAM A niHsaMtAna munine koI piMDadAna deze nahIM ane tethI te durgati pAmaze" dumukhanAM A vacano munine kAne paDyAM paraMtu rAjA zreNikane A banne dUtonA vivAdanI koI ja khabara nahotI. zreNika rAjA to hAthI parathI UtarI A munivarane praNAma karI AgaLa cAlyA. zreNika bhagavAna mahAvIra pAse pahoMcyA. bhagavAnanI dezanA sAMbhaLyA pachI rAjAe prazna pUchyo : "he bhagavAna, rastAmAM meM eka munivarane joyA. ugra tapazcaryA karanAra te munivara je hamaNAM kALadharma pAme to temanI gati kevA prakAranI thAya?" bhagavAne kahyuM, "te sAtamI narake jAya" AvI ugra tapazcaryA karanAranI A gati thAya tenuM Azcarya rAjAne thayuM. temanA manamAM saMzaya thayo. kaMI samaja na paDI eTale thoDI vAra pachI bhagavAnane pharI prazna karyo to javAba maLyo ke, "have jo te kALadharma pAme to sarvArtha siddhio jAya" bhagavAnanA A uttarathI rAjAne vadhAre saMzaya thayo. rAjA zreNikano saMzaya dUra karatAM bhagavAne kahyuM, "dumukhanA vacanathI vilkalacIrI rAsa + 45
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ te muni je raudra dhyAnamAM ArUDha hatA. temaNe manamAM ne manamAM potAnA zatruo sAthe saMgrAma mAMDyo hato ane te samaye jo te kALadharma pAme to narakagAmI thAta. manamAM ne manamAM zatruo para prahAra karyA pachI zastro khUTI jatAM potAnA mastaka para hAtha mUkyo. potAnA loca karelA mastakano khyAla AvatAM teoe je pazcAttApa karyo ane pachI zubha dhyAnamAM ArUDha thayA. AthI have jo te kALadharma pAme to sarvArtha siddhie jAya." rAjae muninI pravajyAnuM kAraNa pUchyuM : bhagavAne vigate vAta kahI : potanapura nAmanA nagaramAM somacaMdra nAme rAjA hato. enI rANInuM nAma dhAriNI. eka vakhata rAjArANI mahele beThAM hatAM te samaye rAjAnA mastakamAM sapheda vALa joI rANIe kahyuM. "deva, juo koI dUta Avyo che. rAjAe Amatema joyuM paNa koI dUta jaNAyo nahi paNa rANIe sapheda vALa batAvI kahyuM, "juo A yamano dUta" rAjAe kahyuM, "are, mArA pUrvajo mAthAmAM sapheda vALa Ave te pahelA ja rAjagAdIno tyAga karI vanamAM jatA. huM paNa mohamAyAmAM phasAyelo chuM. zuM karuM? kumAra prasannacaMdra haju bALaka che. tuM jo tenI saMbhALa rAkhe to huM vanavAsI banuM. rANIe kahyuM: "huM to tamArI sAthe vanamAM AvavA icchuM chuM. kumAra bhale nAnA hoya, rAjapuruSo enI saMbhALa rAkhaze." rAjA-rANIe nizcaya karI rAjagAdI para kumArane sthApI tApasI dIkSA dhAraNa karI jaMgalamAM rahevA lAgyAM. rANI IMdhaNa lAvatI, gAyanA chANathI jhUMpaDI lIpatI. rAjA vanamAMthI cokhA lAvatA A rIte baMne tapa karatAM potAnA divaso pasAra karavA lAgyAM. vanamAM gayA pachI thoDA samayamAM rANIne garbhavatInAM lakSaNo dekhAyAM. rAjAe kAraNa pUchatAM rANIe kahyuM, "gRhasthAzramamAM ja huM garbhavatI hatI paraMtu dIkSAmAM aMtarAya thAya eTale A vAta chupAvI hatI. garbhakALa pUrNa thatAM rANIe putrajanma Apyo paraMtu rANI mRtyu pAmI. janmelA bALakane valkalanA vastramAM lapeTavAmAM AvyuM. AthI pitAe tenuM nAma "valkalagIrI rAkhyuM. vanamAM putra moTo thavA lAgyo. pazuo sAthe ramato. pitAnI cAkarI karato, bhaNato e bALaka dhImedhIme yuvAnImAM pravezyo. saMsAranI gatipraNAlikAthI ajANa brahmacArIne saMsAranI kazI ja khabara nahotI. pitAnI gAdIe Avela prasannacaMdra moTo thayo. sukhethI rAjya karato 46* jaina rAsa vimarza
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ hato tyAM teNe sAMbhaLyuM ke mAtAne vanamAM gayA pachI putrajanma thayo hato. e bhAIne maLavA enuM hRdaya bhrAtRsnehathI Atura banyuM. eNe citrakArone bolAvI jaMgalamAM mokalyA ane potAnA bhAInuM citra karI lAvavAnI AjJA karI. citrakAro citra banAvI lAvyA. prasannacaMdra AnaMdita banyo. citra jotAM ja vicAra Avyo ke pitA to vairAgya dhAraNa karI tapa kare che paraMtu mAro nAno bhAI taruNAvasthAmAM AvuM kaSTa uThAve ane huM sukha bhogavuM e yogya nathI. AthI rAjAe kuzaLa vArAMganAone bolAvI kahyuM "tame munino veza dhAraNa karI vanamAM jAo ane vividha kalAo vaDe nAnA bhAInuM mana AkarSa ahIM laI Avo. vArAMganAo phala, bila vagere laI araNyamAM gaI. valkalacIrIe temanuM svAgata karyuM ane pUchyuM tame kyAMthI Avo cho? temaNe kahyuM: potanapuranA AzramamAMthI. valkalacIrIne AzramamAMnAM phaLa ApyAM tyAre veyAoe pote lAvelAM phaLa valkalacIrIne cakhADyAM ane kahyuM "tamArAM phaLa kevAM nIrasa che. amArAM phaLa keTalAM svAdiSTa che." valkalacIrIe vezyAonI chAtI para sparza karIne kahyuM, "A zuM che?" vezyAoe kahyuM, amArA AzramamAM rahenArane puNyodayathI AvuM phaLa prApta thAya che. tame amArA Azrame cAlo." valkalacIrIe kahyuM, "hA, mane jarUra laI jao." valkalagIrI vezyAo sAthe nagaramAM javA mATe thoDeka gayo tyAM sAmethI somacaMdra RSine AvatA joI vezyAo nAsI gaI. valkalacIrI temane zodhato-zodhato vanamAM bhaTakavA lAgyo. paNa koI dekhAyuM nahIM. evAmAM eka potAnapuranA rathIne joyo tene pUchyuM : kyAM jAo cho? tenI sAthe nagara tarapha javA nIkaLyo. rastAmAM eka core rathI para humalo karyo. japAjapImAM core potAnuM badhuM dhana rathIne ApI dIdhuM. potAnapuramAM pahoMcatA ja rathIe A baMnemAMthI thoDuM dhana valkalacIrIne ApatAM kahyuM, "A le tAro bhAga, AnA vinA tane kyAMya rahevA ke khAvA nahi maLe.' valkalacIrI nagaramAM Azcaryamugdha banI 'tAta' 'tAtI bUmo pADato bhamavA lAgyo. loko tene joIne hasatA hatA. sAMja paDI gaI paNa kyAMya Azraya maLyo nahi. eka vezyAne tyAM paisA ApIne rahyo. vezyAe tene snAnAdithI sugaMdhita banAvyo. suMdara vastro paheravA ApyAM ane potAnI dIkarInuM pANigrahaNa karI utsava manAvyo. valkalacIrI mATe A eka navo valkalacIrI rAsa * 47
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja anubhava hato. A bAju valkalacIrIne levA gayelI vezyAoe rAjAne vattAMta kahyo. te sAMbhaLI potAnA bhAI vize ciMtAtura banyo. te rAtrI zokamAM pasAra karavAnuM nakkI karyuM. tyAM ja gItavAjiMtrono nAda saMbhaLAyo. tapAsa karatAM khabara paDI ke eka vezyAne tyAM tenI dIkarInAM lagna hovAthI utsava manAya che. rAjAne saMzaya thayo. eNe pelA citra sAthe keTalAka mANaso mokalyA. A vyakti potAno bhAI che. e jANI hAthI para besADI rAjamahelamAM praveza karAvyo. rAjAe ene nAgarika saMskAra-ziSTAcAra zikhavADI keTalIka suMdara kanyAo paraNAvI. A bAju AzramamAM putrane na jotAM somacaMdra RSine ghaNuM duHkha thayuM. ciMtAmAM ne ciMtAmAM aMdha banI gayA. pAchaLathI samAcAra maLyA ke valkalagIrI potAnA bhAInI sAthe che tyAre sAMtvana maLyuM. potanapuramAM valkalacIrIne bAra varSa pUrNa thayAM. eka rAtre te acAnaka jAgI gayo. potAnA AzramajIvanano vicAra karavA lAgyo. pitAnuM smaraNa thayuM. te potAnI jAtane dhikkAravA lAgyo. bhAI pAse punaH vanamAM javAnI, pitAnI sevA karavAnI IcchA vyakta karI. prasannacaMdra paNa taiyAra thayA. baMne bhAIo AzramamAM somacaMdra pAse AvI pahoMcyA. rAjarSine maLyA, vaMdana karyA. harSAzru vahevAthI somacaMdrano aMdhApo cAlyo gayo. valkalacIrI kuTiramAM gayA tyAM tApasanAM upakaraNo jotA jAtismaraNa thayuM. ane potAnA manuSyabhava-devabhavanuM smaraNa thayuM. AtmAnI ucca bhAvanA bhAvatAM kevaLajJAna prApta thayuM. te ja samaye devatAoe pragaTa thaI emane sAdhuveza Apyo ane pachI pote bIje vihAra karI gayA. potAnA nAnA bhAInI A sthiti joI prasannacaMdrane vairAgya utpanna thayo. rAjyamAM pAchA pharyA paNa tyAganI bhAvanA prabaLa banatI gaI. eka vakhata bhagavAna mahAvIra potanapuranA udyAnamAM samavasaryA hatA tyAre temanI pAse dIkSA laI bAlaputrane gAdI soMpI prasannacaMdra ugra tapazcaryA karavA lAgyA. bhagavAna mahAvIre zreNika rAjAne prasannacaMdranI pravajyAnuM kAraNa kahyuM, eTalAmAM devaduMdubhi saMbhaLAvI devatAonuM Agamana thayuM. bhagavAne kahyuM, prasannacaMdra rAjarSine kevaLajJAna utpanna thayuM che mATe devatAo mahotsava mATe AvI rahyA che. A joIne zreNika rAjAne AnaMda-Azcarya thayuM. temaNe 48 * jaina rAsa vimarza
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjarSi kevaLIne pharI-pharI vaMdana karyA. mUlyAMkana samayasuMdara saMgItanA acchA jANakAra hatA. bhinnabhinna rAgarAgiNIomAM emaNe rAsa tathA copAInI DhALo ane vizeSataH gItonI je racanA karI che te parathI saheje samajAya che ke saMgIta para emanuM prabhutva adbhuta hatuM. rAga-rAgiNI uparAMta tatkAlIna lokapriya dezIonI paNa emaNe bahoLA pramANamAM upayoga karyo che. pote keTalAka navA DhALo pracalita karyA hatA. samayasuMdaranA samakAlIna kavi RSabhadAse saM. 1670mAM racelA 'kumArapAla rAsamAM samayasuMdaranI prazaMsA karatAM lakhyuM che : susAdhu haMsa samayo sucaMda, zItala vacana, jimazAradacaMda e kavi moTA buddhi vizAla, te Agali huM murakha bAla. je samaye samayasuMdaranuM sAhitya haju sarjAI rahyuM e samaye RSabhadAse karelA A ullekha parathI khAtarI thAya che ke kavivare potAnA racanAkALa daramiyAna ja ghaNI pratiSThA prApta karI haze. valkalacIrIrAsa lagabhaga savAbaso gAthAmAM racAyela kRti che. A nAnakaDA kathAnakane kavi subhaga rIte Alekhe che. A laghu racanAmAM kavitva vilAsane bahu avakAza hoya nahi e svAbhAvika che. chatAM zrotAone priya evI kathA sAMbhaLavAno rasa jaLavAI rahe tenuM dhyAna rAkhavAmAM AvyuM che. Ama chatAM kavine jyAM jyAM taka maLI tyAM upamA Adi alaMkArono prayoga karI kAvyatvanA camakArA darzAve che. hIyaDaI zreNika harakhIyau, megha AgaI jima mora, vasaMta Agama jima vanasapatI, cAhaI caMda cakora. prasannacaMdra ane valkalacIrI potAnA pitAne maLavA mATe vanamAM jAya che. te samaye vanamAM eka pachI eka vastuo joI potAnA bALapaNanAM saMsmaraNo tAjAM thatAM valkalagIrI kevI svAbhAvika rIte bhAI pAse varNana kare che : Azrama dIThuM abhirAma, utaryA azvathI tAma, sara dekhi sAthI meli, karatauM huM haMsa ju keli. valkalacIrI rAsa * 49
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ e dekhi tara ati caMga, ramata upari caDi raMga, phUTaDA phala naI phUla, ehanA ANi amUli. bhAI e bhAIsinuM dekhi, valkalacIrI naI huM veSi, dohenaI ANI dUdha, pItA pitA akhta sUdha. miragalA e ramaNIka, nita caraI nipaTi nijIka, ramatau huM INa zuM raMgi, bAla taNI pari bahu bhaMgi. navamI DhAlamAM ane tyAra pachI duhAnI kaDIomAM kathAnuM samApana thaI gayA pachI dazamI DhAlamAM kRtinuM samApana karatAM kavi kathAnAyakane vaMdana karatAM kevaLajJAnanuM pharI eka vAra smaraNa kare che : zrI valkala re cIrI sAdhu vAMdiyAM re, hAM re guNa gAvatAM abhirAma ati ANaMdiyaI re. tApasanA upagrahaNa tihAM, paDilehatAM, hAM re niramala kevala nyAna ati bhaluM upanuM, zivaramaNI re, saMgamanuM sukha sapanuM re. Ama kavinI A kRtimAM sthaLa-sthaLe ApaNane rasika kAvyamaya paMktio prApta thAya che. teo saMgItanA sArA jANakAra hatA. AthI AvI nAnI rAsa-racanAmAM paNa pratyeka DhAla judAjudA rAga ke dezamAM prayojI che. emanI paMktiomAM prAsasaMkalpanA paNa svAbhAvika ane subhaga hoya che. mAravADI chAMTavALI emanI jUnI gujarAtI bhASAmAM eka prakAranuM prasAdaguNa ane mAdhurya anubhavAya che. A rAsamAM haju paNa keTalAMka rasasthAno khIlavI zakAya evAM che. paraMtu rAsanA kadanI nizcita maryAdAne kAraNe tema thaI zakyuM nahIM hoya tema jaNAya che. kavi tarIkenI samayasuMdaranI zaktinuM A rAsa kRtimAM ApaNane darzana thAya che. kavivara kharekhara asAdhAraNa pratibhA dharAvanAra prakhara vidvAna, samartha sAhityakAra, pratibhAzALI kavi ane tejasvI sAdhu hatA. samagrapaNe mUlyAMkana karatAM kahI zakAya ke samayasuMdaranI A laghurAsa kRti ThIkaThIka pramANamAM AsvAdya banI rahI che. saMdarbha graMtho (1) kritikA ramaNalAla sI. zAha, gurjara ejansIjha, amadAvAda 50 * jaina rAsa vimarza
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. prathama AvRtti I.sa. 1982 (2) gujarAtI vizvakoza: khaMDa-17 gujarAta vizvakoza TrasTa, amadAvAda I.sa. 203. gujarAtI sAhityakoza: khaMDa-3 gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda gujarAtI sAhityano ItihAsa: khaMDa-1 gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda (5) paDilehA" ramaNalAla sI. zAha gurjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda - prathama AvRtti I.sa. 1979 madhyakALanA sAhityaprakAro caMdrakAnta mahetA, ena.ema. tripAThI, muMbaI. - prathama AvRtti I.sa. 1958 mahAkavi jayazekharasuri bhAga-1 sAdhvIzrI mokSaguNAzrIjI Arya janakalyANa kendra, muMbaI - prathama AvRtti I.sa. 1991 (8) mRgAvatIcaritra copAI agaracaMda nAhaTa, gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda prathama AvRtti I.sa. 178 () zrI harivaMzapurANa gItA presa, gorakhapura, chaThTha AvRtti saM. 2065 (6) vAcI rasa jJa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sItArAma copAI hiteza bI. jAnI jIvana ane kavana madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhityamAM potAnA vipula ane vaividhyapUrNa sarjana dvArA mUlyavAna pradAna karanAra jaina sAdhu ane kavi eTale samayasuMdara. kavivara samayasuMdarano jIvanakALa I.sa.nA soLamA uttarArdhathI sattaramAM zatakanA pUrvArdha sudhIno che. potAnI kavipratibhAnI sAthe temaNe tapasvI sAdhu tarIkenI potAnI pratiSThA paNa potAnA samayamAM meLavI hatI. kavivara samayasuMdaranA jIvana vizenI mAhitI emaNe racelA graMtho uparAMta emanA ziSyoe racelA graMtho parathI sAMpaDe che. samayasuMdarano janma mAravADa khAte sAMcoranI prAgvATa poravADa) vaNika jJAtimAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma rUpasiMha ane mAtAnuM nAma lIlAdevI hatuM. potAnA janmasthaLa vize kavie potAnI kRti "sItArAma copAInA chaThThA khaMDanI trIjI DhAlamAM A pramANe ullekha karyo che : "muja janama zrI sAcoramAMhI, tihAM cAra mAsa rahyAM ucchAhi; tihAM DhAla e kIdhI eke ja, kahe samayasuMdara dharI heja" samayasuMdaranA janmasamaya ke bAlyakALa vize koI noMdhapAtra pramANo maLatAM nathI, paraMtu anya graMthomAM thayelA ullekho parathI keTalAMka anumAna karI zakAya che. samayasuMdarano prathama graMtha te bhAvati' saMvata 1641mAM racAyelo. A saMskRta graMthamAM temaNe mammaTa kRta "kAvyaprakAzanI gaveSaNA karI dhvani ItyAdi sUkSma viSayonI 100 zlokamAM carcA karI che. mAvatimAM kavi potAne "gaNi samayasuMdara' tarIke oLakhAve che. kahana viSaya ane gaNi'nuM pada e batAve che ke pukhta uMmare pahoMcyA pachI ja temaNe A graMthanI racanA karI haze. saMvata 1641mAM teo "gaNi' hatA. ApaNe jANIe chIe ke dIkSA lIdhA pachI gaNi' pada prApta karavA mATe ochAmAM ochAM ATha dasa varSanI akhaMDa sAdhanAnI ane avirata abhyAsanI AvazyakatA che. A parathI evuM anumAna karI zakAya ke samayasuMdare 163)nI AsapAsa dIkSA lIdhI haze. 52 * jaina rAsa vimarza
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasuMdare dIkSA bALavaye nahIM, paNa paMdara-vIsa varSanI vaye lIdhI hatI. temanA ziSya vAdI harSanaMdane lakhyuM che te pramANe samayasuMdare nava yauvana bhara saMyama saMgrahyo che, saI harSa zrI jinacaMda vAdI harSanaMdane jyAre navayauvanano spaSTa ullekha karyo che tyAre samayasuMdara AThadasa varSanI bAlyAvasthAe nahIM, paraMtu paMdaravIsa varSanI taruNAvasthAmAM dIkSA lIdhI haze tevuM anumAna karavAmAM kazuM khoTuM nathI. dIkSA samaye samayasuMdaranI uMmara aMdAje vIsa varSanI kalpIe to temano janma saMvata 1610nI AsapAsa thayo haze tema mAnI zakAya. yupradhAna AcAryazrI jinacandrasUrie potAne hAthe kavine dIkSA ApI hatI ane potAnA prathama ziSya sakalacandra gaNinA ziSya tarIke emane jAhera karI, emanuM nAma "samayasuMdara rAkhyuM hatuM dIkSA letAM pahelAM samayasuMdare kaMI abhyAsa karyo hoya tevo koI nirdeza maLato nathI. sAMcora jevA pachAta gAmamAM abhyAsa mATe temane bahu anukULa paristhiti sAMpaDI hoya tevuM lAgatuM nathI. dIkSA pachI ja abhyAsa mATe temane ghaNI taka maLI hoya tema temanA lakhANa parathI jANI zakAya che. samayasuMdare potAno abhyAsa vizeSataH vAcaka mahimarAja pachIthI jeo zrI jinasiMha sUri tarIke oLakhAyA) ane samayarAja upAdhyAya pAse karyo hato. A bannene teo "bhAvazataka' ane "aSTalakSImAM potAnA guru tarIke oLakhAve che. samayasuMdaranA uccatara abhyAsa, tIkSNa buddhi, asAdhAraNa pratibhA ane tapasvI tema ja saMyamI sAdhujIvana joIne AcAryazrI jinacandrasUrie temane saMvata 1640nA mahA suda pAMcamane divase gaNi'nuM pada ApyuM hatuM. samayasuMdara bhASAvid, zAstrarAgI ane kAvyakalAnA abhyAsI hatA. teonuM saMskRta, prAkRta, apabhraMza, mAravADI, hindI, gujarAtI, siMdhI bhASAo para prabhutva hatuM. saMskRta bhASAmAM emaNe kAvyanyAya, chaMda, vyAkaraNa, jyotiSazAstra vagere vividha viSayonI kRtio ApI che. samayasuMdara : (ja.? sAMcora, rAjasthAna : a. 1646 (saM. 1702, caitra suda 13) amadAvAda) madhyakAlIna gujarAtI jainasAhityamAM potAnA vipula ane vaividhyapUrNa sarjana dvArA mUlyavAna pradAna karanAra jaina sAdhu kavi. temano janma poravADa vaNika jJAtimAM thayo hato. emanuM janmavarSa nizcita rIte upalabdha nathI. sItArAma copAI * 53
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMtu emanI gujarAtI kRti sAMba pradyumna rAsanuM sauthI vaheluM racanAvarSa I.sa 1603 ane draupadIrAsanuM racanAvarSa I.sa. 1644 maLatuM hoI emano kavanakALa IsunI 17mI sadIno pUrvArdha hovAnuM nizcita karI zakAya che. jo ke emanI eka saMskRta kRti "bhAvazatakanI racanA I.sa. 1585nI che. emanA avasAnanA sthaLa - samayano ullekha rAjasoma nAmaka eka kavinA aMjaligItamAM maLe che, te sivAya e aMge anya koI AdhAra maLato nathI. samayasuMdara kharatara gacchanA jinacaMdrasUri upA. sakalacandranA ziSya hatA. jinacaMdrasUri akabara bAdazAhane maLavA lAhora gayA tyAre temanI sAthenA sAdhusamudAyamAM samayasuMdara paNa hatA. I.sa 1593mAM lAhoramAM jinacaMdrasUrie samayasuMdarane upAdhyAyapada pradhana rkyu kahevAya che ke potAnI saMskRta kRti "aSTalakSInI tatkAla AMzika racanA karIne akabarane emaNe prasanna karelA. e pachI mukhyatve gujarAta, mAravADa, mevADa ane siMdha pradezomAM emanA vyApaka vihAro thatA rahyA. emaNe racelA graMthonAM sthaLanAmo emanA nizcita purAvA che. 16ramAM emaNe rANakapuranI yAtrA karI hatI. I.sa. 16ramAM jesalamera pAsenA theru bhaNasAlIe kADhelA zatruMjaya yAtrAnA saMghamAM samavasuMdara joDAyA hatA. emanA ziSyamaMDaLamAMthI harSanaMdana, harSakuzala ane meghavijaya nAmanA ziSyo samayasuMdarane sahAyaka banyAnA ullekho emanI racanAomAMthI prApta thAya che. samayasuMdara bhASAvida, zAstrarAgI ane kAvyakalAnA abhyAsI hatA. teonuM saMskRta, prAkRta, apabhraMza, mAravADI, hiMdI, gujarAtI, siMdhI bhASAo upara prabhutva hatuM. saMskRtamAM emaNe kAvya, nyAya, chaMda, vyAkaraNa, jyotiSazAstra vagere vividha viSayonI kRtio ApI che. gujarAtImAM emaNe 21 jeTalI rAsAkRtio tathA pAMcasothI vadhu gevatvathI sabhara laghu kAvyakRtio ApI che. lokagItonA DhALa ane vividha dezIonA teo marmajJa hoIne geyatAnI daSTie paNa emanI A racanAo noMdhapAtra banI che. emaNe racelI dIrgha kalAtmaka, rasakRtio A pramANe che: pa35 kaDIno sAMba-pradyumna rAsa' (163), 1840 kaDIno "cAra pratyeka buddha rAsa" ( 19), rANI padmAvatIno rAsa' (1979), mayaNarehA rAsa' (1979), gra ravimarza
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 744 kaDIno "mRgAvatI caritra rAsa' (1912), 3700 kaDInI sItArAma copAI' (1912), 230 kaDIno 'siMhalasuta priyamelaka rAsa' (1916), 27) kaDInI "puSpasAra copAI' (1617), 225 kaDIno "valkalacIrI rAsa (1625), 40 kaDIno "vastupAla tejapAla rAsa' (1926), bAvrata rAsa' (1629), 108 kaDIno zatruMjaya tIrtha rAsa' (1932), 448 kaDInI thAvasyAsuta RSi copAI' (1935), 54 kaDIno "kSullaka RSi rAsa' (1638), 506 kaDInA caMpaka zreSTha copAI' (1939), 74 kaDInI 'gautamapRcchA copAI' (1939), 161 kaDInI "dhanadatta zreSThinI kathA' (1640), 519 kaDIno "sAdhuvaMdanA rAsa' (1941), 37 kaDIno "puMja RSirAsa' (1642), 606 kaDIno dropadI rAsa' (1944) ane pa7 kaDIno kezI pradezI prabaMdha'. A kRtionA kathAnakono AdhArasota AgamagraMtho dharmagraMthomAM maLatI jaina kathAo che. naLa damayaMtI, rAmasItA, draupadInAM jenetara kathAnako paNa temanA rAsAono viSaya banyo che, paNa mULa rAmAyaNa-mahAbhAratathI alaga paDIne jenaparaMparAmAM rUpAMtarita thayela kathAgraMthone AdhAre e racanA thaI che. sauthI vadhAre dhyAnArha racanA che. "sItArAma copAI' jaina paraMparAmAM racAyela paumacaritra' graMtha eno mukhya AdhAra che. vividha dezIomAM kAvyacAturIthI sabhara rasika rAsakRti e banI che. 'naLa-damayaMtI rAsa', pAMDava caritra' ane "nemacaritra'nI nalakathAne anusaratI e racanA che. emAM naLadamayaMtInA traNa bhavanuM Alekhana che e ja rIte dropadI rAsa paNa jJAtAsUtra'nA 16mA adhyAyane AdhAre AlekhAyelI kathA che. "vastupAlatejapAla rAsa' jevI racanA aitihAsika viSayavastune nirUpe che. samayasuMdaranI laghukAvyasvarUpanI geya racanAomAM covIsI, vIsI, stavana, sajhAya, phAgu, pada, gIta, bhAsa, stuti, saMvAda, hariyALo jevA prakArono samAveza thAya che. stavanomAM tIrthakaronAM tema ja vividha tIrthasthAnonAM stavana dhyAnapAtra banyAM che. judAjudA sAdhu-mahAtmAonAM tapatyAga vairAgyane nirUpatI tema ja bodhapradhAna sajhAyo paNa vipula saMkhyAmAM maLe che. gurugIto ane neminAtha-rAjamati viSayaka pado paNa utkaTa bhaktibhAvathI sabhara che. "dAna-zIla-tapa-bhAvanA saMvAdamAM A cAreya guNo potAnuM sarvoparIpaNuM siddha karavA mathe che. chevaTe mahAvIra prabhu emanuM samAdhAna sItArAma copAI "55
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAve che. A kavinAM gIto mATe kahevAtuM ke samayasuMdara'nAM gItaDAM, kuMbhAraNAnAM bhIMtaDAM'. A kavie naveka chatrIsIo racI che jemAM "satyAsiyA duSkALa varNana chatrIsI'no tathA kSamA, karma, puNya, AlekhaNA - viSayaka chatrIsIono samAveza thAya che. "satyAsiyA duSkALa varNana chatrIsI'mAM saM.1687mAM paDelA duSkALanuM karuNa citra noMdhapAtra che. SaDAvazyaka sUtra bAlAvabodha' (1627) ane yati ArAdhanA bhASA' (1629) e A kavinA gadyagraMtho che. A kavie "bhAvazataka', "rUpakamAlA avacUri', "vicAra-zataka', "raghuvaMza TIkA', dazavaikAlika sUtra" para "zabdArthavRtti', "kavi kalpalatAvRtti 'aSTalakSI' jevI saMskRta kRtio paNa ApI che. sItArAma copAI-vistRta paricaya kavivara samayasuMdaranI sarvottama kahI zakAya tevI kRti "sItArAma copAI che. potAnI kRtimAM kavi sAla-sthaLano nirdeza kare che paraMtu ahIM tevo nirdeza prApta thato nathI. tenuM kAraNa e hoI zake ke A racanA eka sthaLe ke eka varSamAM thaI nathI. eTale A nirdeza ahIM prApta thato nathI. prAraMbhamAM ja kavi kahe che : saMbapUjana kathA sarasa, pratyeka buddha prabaMdha; naladavadanti, mRgAvatI, caupaI cAra saMbaMdha. arthAt sAMbapradyumnacopAI', "cAra pratyeka buddha copAI', "naladavantI copAI ane "mRgAvatI copAI', A cAra rAsanI racanA karyA pachI kavie rAma-sItAnuM kathAnaka A rAsakRti mATe pasaMda karyuM che. kavinI anya kRtionI racanA sAla temanA cAturmAsanAM varSa jotAM khyAla Ave che ke A kRtinI racanA vi.saM. 1977thI 1680 sudhImAM rAjasthAnamAM meDatA, sAMcora vagere sthaLe rahIne karI hatI. rAsanA chaThThA khaMDamAM sAMcorano ullekha kavie Apyo che. A rAsamAM rAma-sItAnA sudIrgha kathAnakane navakhaMDamAM samAvavAno prayatna karyo che. pratyeka khaMDamAM duhA ane sAta DhALa che. e pramANe duhA ane 63 DhAla maLIne 2417 gAthA A rAsamAM samAviSTa che. jenaparaMparAnI 56 * jaina rAsa vimarza
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmakathA vAlmIki rAmAyaNathI bhinna che. jenadharmamAM tresaTha zalAkApuruSomAM 24 tIrthakaro, 12 cakravartIo, 9 baladevo, 9 vAsudevo ane 9 prativAsudevo ema 63 mahApuruSo gaNAya che. temAM rAma e AThamA baladeva, lakSmaNa e AThamA vAsudeva, rAvaNa AThamAM prativAsudeva che. jene mAnyatA anusAra pratyeka kalpamAM A traNeya samakAlIna hoya che. vAsudeva moTAbhAI baladevanI madada laIne prativAsudevane harAve che. sItAnI kathA Alekhana pAchaLa sAmAnya rIte zIladharmanA upadezanuM prayojana rahyuM che. sAdhupuruSone mAthe khoTuM ALa, mithyA kalaMka caDAvavAnA pariNAme mANasane kevAMkevAM duHkha bhogavavA paDe che te ahIM darzAvyuM che. sItAjInA jIvanamAM paDelAM ghora duHkho temaNe pUrvabhavamAM sAdhune mAthe khoTuM kalaMka caDAvyuM tene kAraNe che. jaina dharma mujaba karmanA siddhAMtanA pratipAdana arthe ja A kathA lakhAI hoya tema lAge che. kathA prAraMbhamAM gautamasvAmI rAjagRha nagaramAM padhAryA hatA. temanI parSadAmAM zreNika mahArAja padhAre che. sAdhu para mithyA kalaMka caDAvatAM kevuM du:kha AvI paDe tenA udAharaNarUpe satI sItAnI vAta gautamasvAmIe karI tyAre zreNika rAjAe tenuM kAraNa pUchyuM. javAbamAM gautamasvAmIe sItAnA pUrvajanmathI zarU karIne saMpUrNa jIvanavRttAMta jaNAvyo. - sItAjI pUrvajanmamAM vegavatI nAmanI strI che. A vegavatI mithilAnareza janakanI putra tarIke sItArUpe janma le che. pUrvajanmano ahikuMDala sItAnA bhAI bhAmaMDala tarIke janma le che paraMtu janmatAnI sAthe bhAmaMDalanuM apaharaNa thAya che. pUrvajanmanA verane kAraNe madhupiMgala nAmano deva bhAmaMDalane mArI nAkhavA mATe uThAvI jAya che. paraMtu dayA AvatAM vaitADhya parvata para choDI de che. rathaneurapurano rathanupUrano) caMdragati nAmano niHsaMtAna vidyAdhara brAhmaNa ene laI jAya che. potAnA putra tarIke uchere che. sItA moTI thatAM janakarAjA potAnA maMtrIne yogya evA varanI zodha karavA mATe kahe che. maMtrI A mATe dazaratha rAjAnA putra rAmanI pasaMdagI kare che. sItAnI sagAI rAma sAthe karavAmAM Ave che. sItAnI sagAI thayA pachI eka vAra nAradamuni mithilA nagarImAM Ave che. ajANatAM ja sItAe svAgata karyuM nahIM. AthI krodhe bharAyelA nAradamuni yuvAna bhAmaMDaLa pAse pahoMce che, sItAnuM varNana kare che, sItA pratye AkarSe che. AthI pitA sItArAma copAI +57
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMdragatie bIjA vidyAdharone bolAvI janakarAjAne dhamakI ApI ke jo rAma devatAothI adhiSThita thayeluM dhanuSya UMcakIne tenA para bANa caDAvaze to ja sItAne paraNI zakaze, nahi to baLajabarIthI sItAnuM haraNa karaze. sItA sAthe varavA ghaNA rAjAo tyAM AvyA hatA paraMtu bANano sparza karatAM dAjhI jatA hatA. rAme kSaNavAramAM dhanuSya caDAvyuM. dharatI dhrUjI UThI. rAme dhanuSya caDAvyuM AthI sItA atyaMta harSa pAmyAM. vidyAdharoe paNa rAmanI guNazakti joI potAnI aDhAra kanyA rAma sAthe paraNAvI tyAra bAda bhAmaMDalane jAtismaraNa jJAna thatAM jANyuM ke sItA sagI bahena che. khUba pazcAttApa thayo. pitA caMdragatine vAta karI. caMdragatine bahu du:kha thayuM. saMsAra pratye vairAgya thayo. bhAmaMDalane gAdI soMpI dIkSA lIdhI. jainaparaMparA pramANe dazarathane traNa rANI che emAM aparAjitAthI rAma, sumitrAthI lakSmaNa ane kaikayIthI bharata ane zatruba ema cAra putro che. vRddhAvasthA AvatAM dazaratha rAmane gAdI soMpI dIkSA levAno vicAra kare che tyAre kaikayI dazarathanI pAse be varadAna mAgI le che (1) bharatane rAjagAdI maLe (2) rAmane vanavAsa maLe. AthI dazarathane bahu duHkha thayuM. bharate gAdI svIkAravAnI nA pADI. rAma-sItA-lakSmaNa vanamAM javAno nizcaya kare che. rAma, lakSmaNa, sItA ghara choDe che tyAre zoka karatI mAtAne AzvAsana ApatAM rAma kahe che ke mAtA paritApa na karazo ame jyAM jaIzuM tyAM nagara vasAvI tamane teDAvIzuM: rAma kahaI taDe mAtajI re, ati ma karisyau kAI: nagara vasAvI tihAM vaDau re, tumahanaI lesyAM teDAyo re. vAlmIkimAM dazaratha rAmano vilApa jovA maLe che jyAre ahIM svastha dazarathane vairAgya AvatAM dIkSA levAno vicAra kare che. vanamAM pharatAM-pharatAM dasapuranagaramAM rAma AvI pahoMce che. dasapuranA nyAyI rAjA vajAMghane avaMtInA siMhodara sAthe yuddha thayuM che. lakSmaNa siMhodarane parAjita karI bannene suleha karAvI Ape che. AgaLa jatAM eka rAjakumAra maLe che. kharekhara to rAjakumAranA vezamAM to vAlikhila rAjAnI kuMvarI hatI. vAlikhilane mleccha rAjA pakaDI gayA hatA. AthI puruSa vezamAM kuMvarI rAjya saMbhALatI hatI. lakSmaNe mleccha rAjA sAthe yuddha karI vAlikhilane choDAvyo. 58 * jaina rAsa vimarza
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanamAM AgaLa jatA varSAkALamAM bhayaMkara varSothI bacavA mATe eka vakSe nagarI banAvI dIdhI. tyAra bAda vijayApurImAM pahoMcI lakSmaNe vanamAlA nAmanI rAjakuMvarIne AtmahatyAmAMthI bacAvI. te pachI bhArata sAthe yuddhanI IcchA rAkhanAra naMdAvartanA rAjA ativIryane parAjita karyo. AgaLa jatAM lakSmaNe zatrudamana rAjAnI putrI jitapavA sAthe lagna karyA tyAMthI AgaLa vaMzasthalamAM pahoMcyA. rAjAe temanA mAnamAM utsavanuM Ayojana karyuM. rAmanA AgamananI yAdIrUpe tyAMnA eka parvatanuM nAma "rAmagiri rAkhyuM. pAMcamA khaMDamAM jaTAyunI kathAnuM nirUpaNa karI kavi rAvaNakathAno AraMbha kare che. dakSiNamAM rAkSasa nAmanA dvIpamAM citrakuTagiri nAmanA parvatamAM laMkA nAmanI nagarI AvelI che. vaMzAzrava nAmano vidyAdhara rAjA rAjya karato hato. eno putra rAvaNa. rAvaNane bALapaNathI enA pitAe divyaratnono hAra paherAvyo hato. e hAranAM nava ratnomAM rAvaNanA mukhanuM spaSTa pratibiMba paDatuM hatuM. eTalA mATe rAvaNane dasamukha kahevAmAM Ave che. rAvaNa' nAma mATe daMtakathA che ke eka vAra bAlI nAmanA RSie ene eka pahADa nIce kacaDavA prayatna karyo tyAre rAvaNe "rava' (rudana) karavo zarU karyo mATe "rava karanAra "rAvaNa' evuM nAma paDyuM. mukyo moTo cava, sabada tiNi, rAvaNa bIje nAma jI; te rAvaNa rAja laMkAgaDha, rAja karaI abhirAmajI. jainaparaMparA pramANe rAvaNanI bahenanuM nAma caMdralekhA ane enA patinuM nAma kharadUSaNa. enA be putro samba, sabuka. lakSmaNe sabukane bhUlathI mArI nAkhyo. AthI caMdralekhA putranA hatyArAne zodhavA daMDaka vanamAM Ave che. rAmane joIne mohita bane che. rAmane AkarSavA niSphaLa prayatno karyA bAda potAnA zarIra para pote ja nakha-dAMtanA prahAra karI rAme cheDatI karI che ema kharadUSaNane kahyuM. kharadUSaNe rAvaNanI sahAya mAMgIne rAma-lakSmaNa sAthe yuddha karyuM. lakSmaNe rAmane yuddhamAM AvavAnI nA pADI. huM ekalo ja pUro paDIza, jarUra paDe siMhanAda karIza. bIjI bAju caMdralekhAnI madade AvelAM rAvaNa sItAne joI mohita bane che. potAnI vidyA vaDe lakSmaNa jevo siMhanAda kare che. rAma jaTAyune sItA soMpI lakSmaNa pAse jAya che eTalAmAM jaTAyune ghAyala karI rAvaNa sItArAma copAI 59
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sItAnuM haraNa kare che. jyAre rAma tyAM pahoMce che tyAre banAvaTa thaI evo khyAla Ave che. pAchA pharatAM jaTAyu sItA-haraNanI vAta kare che. ghAyala jaTAyu deha choDe che to rAma ene navakAramaMtra saMbhaLAve che. lakSmaNa kharadUSaNano vadha karI eka vidyAdhara pAsethI sItA aMgenI mAhitI meLave che. sItAnuM haraNa karI rAvaNa devaramaNa nAmanA udyAnamAM tene rAkhe che. sItAnuM hRdaya jItavA mATe rAvaNe ghaNA prayAso karyA paraMtu niSphaLatA maLe che. rAvaNanI rANI maMdodarI, bhAI vibhISaNa virodha kare che. sItA jyAM sudhI rAma-lakSmaNanA kuzaLa samAcAra na maLe tyAM sudhI annajaLa tyAganI pratijJA kare che. kiSkridhAnagarImAM sugrIva rAjya karato hato paraMtu eka vidyAdhare pote sugrIva che ema kahIne enuM rAjya paDAvI lIdhuM. AthI sugrIva rAmane zaraNe jAya che ane sItAzodhanuM vacana Ape che. rAma nakalI sugrIvane harAvI sugrIvane enuM rAjya pAchuM apAve che. sugrIva sItAnI tapAsa karatAM rAvaNa apaharaNa karI gayo che tenI mAhitI maLe che. rAma hanumAnane mokalavAno nizcaya kare che. rAmamudrikA laIne hanumAna laMkA Ave che, sItAne maLe che ane rAma-lakSmaNanA kuzaLa samAcAra Ape che. sItA hanumAnanA hAthe upavAsanuM pAraNuM kare che. hanumAna vibhISaNa dvArA rAvaNane samajAvavAno prayatna kare che. rAvaNanA putro hanumAna sAthe yuddha karI ene keda kare che. paNa hanumAna chaTakI jAya che ane rAvaNanA bhavanane khedAnamedAna karI nAMkhe che. rAma pAse AvIne sItAnA kuzaLa samAcAra Ape che. rAma aneka sainiko sAthe laMkA para caDhAI kare che. rAvaNa potAnI salAha na mAnatA vibhISaNa rAmanA zaraNe jAya che. baMne senA vacce bhayaMkara yuddha thAya che. lakSmaNa ghAyala thaI mUchita bane che. rAma tene bacAvavA mATe ayodhyAthI devI jaLa lAvavA mATe bhAmaMDalane mokale che. rAvaNa sItAnA badalAmAM potAnuM aDadhuM rAjya ApavAnI rAmane vAta kare che. jeno rAma asvIkAra kare che. sItAne samajAvavAnA niSphaLa prayatno kare che. rAma-rAvaNa vacce bhISaNa yuddha thAya che. lakSmaNanA cakrathI rAvaNanuM mRtyu thAya che. rAmano vijaya thatAM laMkAmAM praveza kare che. sItAnuM milana thAya che. mahAna utsava zAMtinAtha bhagavAnanA jinAlayamAM thAya che. laMkAnI prajA rAmane rAjya karavAnI vinaMtI kare che. jeno rAma asvIkAra kare che. 60 * jaina rAsa vimarza
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAma, lakSmaNa, sItA vibhISaNanA AgrahathI soLa divasa rahIne puSpaka vimAnamAM besIne ayodhyA pahoMce che jyAM parivAra sAthe punarmilana thAya che. rAma-bharata punarmilananuM Alekhana kavi vigatapUrNa Ape che. bharata dIkSA levA mATe aphara nirNaya jAhera kare che. rAma samajAve che. bharata kulabhUSaNa kevalI pAse dIkSA le che. rAma ayodhyAnuM zAsana sucAru pUrNa rIte calAve che. te daramiyAna sItAnI eka zokya sItA pAse yuktipUrvaka rAvaNanA paganuM citra dorAve che. A citra rAmane batAvI sItA rAvaNane cAhatI hatI e vAta vahetI kare che. rAma e vAta svIkAratA nathI paNa dhImedhIme AkhA nagaramAM e vAta phelAI jAya che. pariNAme lokalAje rAma sagarbhA sItAno sArathi dvArA jaMgalamAM tyAga kare che. jaMgalamAM ekalI sItA navakAramaMtranuM smaraNa karatI hatI tyAM vajajaMgha rAjA tyAMthI pasAra thAya che. sItAne potAnI bahena gaNIne potAnA mahelamAM laI jAya che. sItA be putrone janma Ape che enAM nAma rAkhavAmAM Ave che. (1) anaMga-lavaNa (2) madanAMkuza. baMne putro moTA thatAM khUba ja tejasvI ane parAkramI banyA. rAja vajajaMghane pRthu rAja sAthenA yuddhamAM jIta apAvI. eka vAra nAradaRSi Ave che. baMne putrone potAno paricaya Ape che. AthI baMne kumAro ayodhyA para AkramaNa karavA Icche che. teo rAmalakSmaNa ke kuTuMbanA sabhyone nahi mAre paNa potAnuM parAkrama darzAvavAnI IcchA rAkhe che. baMne kumAro ayodhyA para AkramaNa kare che. rAmane jyAre khabara paDe che ke A baMne yuvAno potAnA putro che tyAre zastra choDI temanI pAse doDI gayA. sItA ane baMne putrone rAma pAchA bolAve che paNa sItA agniparIkSAno Agraha rAkhe che. parIkSAmAMthI pAsa thayelI sItA pavitra ane zIlavatI che ema puravAra thAya che. sItAne rAma paTarANI thavA mATe vinaMtI kare che. paraMtu sItA dIkSA levAno saMkalpa jahera kare che. sItA be putro sAthe munirAja sarvagupti pAse dIkSA grahaNa kare che. rAma-lakSmaNa vacce agADha prema hato. emanA premanI kasoTI karavA indra eka divasa yukti karI mAyA dvArA lakSmaNane rAmanuM zaba batAvyuM. rAma avasAna pAmyA che e joI lakSmaNanA prANa tarata ja cAlyA gayA. rAma sItArAma copAI * 61
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyAre lakSmaNanA mRtadehane jue che tyAre te mAnavAne taiyAra nathI. mAtra mUchavaza ja che ema kahIne aMtima saMskAra karavA na dIdhA. lakSmaNanA zabane UMcakIne gAMDAnI jema pharavA lAgyA Ama karatAM cha mAsa pasAra thayA. aMte jaTAyu deve rAmane samajAvyA ane lakSmaNazAbanI aMtyeSTi kriyA karAvI. saMsAranI asAratA samajI, zatrunane rAja soMpI rAme dIkSA levAno nizcaya karyo. paraMtu zatrune paNa dIkSA levA taiyArI batAvatA anaMgalavaNanA putrane rAjagAdI soMpI. rAma sAthe sugrIva, vibhISaNa tema ja bIjA soLa hajara rAjAo, chatrIsa hajAra rANIoe suvrata muni pAse dIkSA lIdhI. keTalAka samaya pachI rAmane kevaLajJAna prApta thayuM. temaNe upadeza ApI aneka jIvonuM kalyANa karyuM. AyuSya pUrNa thatAM nirvANa pAmyA. mUlyAMkana: rAmakathA sudIrgha hovA chatAM navarasa vaDe rasika banAvI kavi AlekhavA mAge che. AthI A rasa kadanI dRSTie moTo banyo che. kavi svayaM rAsanI aMtima DhAlamAM kahe che? nava rasa poSyA maha IhAM, te sughaDo samajhI lejyo re. sudIrgha kathAnakane lIdhe kRti mATe prabaMdha' ke "nibaMdha' jevA zabdo prayojavAmAM AvyA che. rAsanA pratyeka khaMDane aMte AvatI puSyikAmAM 'itizrI sItArAma prabaMdha...." evA zabdo prayojyA che. rAma, lakSmaNa, sItA, rAvaNa, bharata, hanumAna, dazaratha rAja vagerenuM surekha pAtrAlekhana kavi kare che. prasaMga nirUpaNamAM sudIrgha kathAnaka hovAne lIdhe kyAreya jhaDapathI, keTalAMka rasasthAno vikasAvyA vagara jatAM hoya tema lAge che. keTalAMka varNano paraMparAnusAra che, to keTalAMka maulika kalpanAthI AlekhAyAM che. upamA, uakSA Adi alaMkArothI pUrNa kavitvamaya varNano kRtimAM ghaNe sthaLe jovA maLe che. garbhavatI sItAnuM zabdacitra kavie kevuM surekha doryuM che : vajurjara rAja ghare, rahatI sItA nAri, garbhaliMga paragaTa thayo, pAMDura gAla prakAra thaNamukha zyAmapaNo thayo, gura nitaMba gati maMda nayana sanehAlA thayA, mukha amRta rasabiMda. 62 * jaina rAsa vimarza
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ sItAnA dehanuM zRMgArika varNana paNa ApavAmAM AvyuM che. jene mATe kiva sabhAna che. A varNanamAM rAcatA nathI paraMtu anya graMthane AdhAre te A varNana kare che ema darzAve che. pAMcamI DhAla e mAkhI, IhAM padamarita chaI sAkhI ho. lakSmaNa 52 cakra vyartha jAya che te samaye rAvaNane niSphaLatA nirAzAno anubhava thAya che ane saMsAranI asAratA pratIta thatAM kavi varNave che ke H dhiga mujha vidyA teja pratApA, rAvaNa INa kari karaMI pachatApA; hA hA e saMsAra asArA, bahuvidha dukhu taNA bhaMDAra. daMDakavananuM saMkSepamAM varNana karatAM kavi lakhe che ke : giri bahu aNe bharyo, nadI te niramala nIra vanakhaMDa phUla bhale bharyA, IMA bahu sukha zarIra. vRddhAvasthAnI asahAya sthitinuM tAdaza citra ApatAM kahe che, kuNa bhaMganI kuNa bhArija, kuNa nAtA re bApa naI vI; vRddhapaNaI visa ko nahIM, potAnuM re je pokhuM zarIra. pANI jharaMI bUDhApaNe IM AMkhi mAMhi re vaI dhUli chAMya, kAne surati nahi tisI, bolatAM re jIbha laDathaDa jAya A kRti jaina sAdhukitanI hovAthI AmAM dharmopadezanuM tattva hoya e svAbhAvika che. kavie samagra kAvyamAM atra-taMtra upadeza tattva gUMthI lIdhuM che. jema ke, kAma bhoga saMyoga sukha, phlu kiMpAka samAna, jIvita jala nauM biMdumauM, saMpada saMdhyAvAna. maraNa pAM mAMhi nita vahaI, sAcau jina prama sAra saMyama mAraga Adarau, jima pAmau bhava pAra. kavivare A rAsanI racanAmAM pacAsathI vadhu judIjudI dezIono prayoga karela che. dhanyAzrI, mAruNI, soraTha, malhAra, rAmagrI, parAjiyo, sAraMga, kAnaDo, AzAvarI, kedAro vagere rAgarAgiNImAM lakhelI DhAla mATe kavie tatkAlIna suprasiddha lokapracalita je dezIo prayojI che teno paNa temaNe nirdeza karyo sItArAma copAI * 63
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. jema ke, (1) rAjImati rANI INa paribo laI, ne mi viNa kuNa ghuMghaTa kholI (2) suNa merI sajanI rajanI na jAvaI re. (3) sobhAgI suMdara, tuja bina ghaDIya na jAya. (4) dilhI ke darabAra maI lakha AvaI lakha jAvaI. Adi paMktio te samaye kevAM kevAM gIto pracalita haze teno khyAla Ape che. samayasuMdare gujarAta, rAjasthAna, siMdha, paMjaba vagere pradezamAM vihAra karela eTale te-te pradezanI zAstrIya saMgItanI lAkSaNikatAonA ane tyAMnA pracalita gItonA teo sArA jANakAra hatA. AthI ja emanI rAga-rAgiNInuM vaividhya sAruM hoya e svAbhAvika che. tatkAlIna loka kahevato potAnI kRtimAM vaNI levAnI lAkSaNikatA ahIM jovA maLe che. prasaMga ke paristhiti anusAra evI keTalIka kahevatono prayoga ahIM jovA maLe che. (1) chaThThI rAta likhyau te na miTaI (2) kIDI upara kehI kaTakI. (3) muMga mAMhi Dhalyo dhIya. (4) yUki gilaI nahi koI, (5) jIvato jIva kalyANa dekhaI. (6) peTaI ko ghAlaI nahIM ati vAlhI chUrI re. jainaparaMparAmAM madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM aneka kavioe sItA-rAma caritra para rAsa-copAI sakjhAya prakAranI aneka kRtio lakhAyelI che. te badhAmAM kadanI dRSTie guNavattAnI dRSTie zreSTha kRti hoya to samayasuMdara kRta 'sItArAma copAI che. saMdarbha: 1. kritikA : DaoN. ramaNalAla cI. zAha, gUrjara, amadAvAda pra.A.1982 2. gujarAtI sAhitya (madhyakAlIna) : anaMtarAya rAvaLa gUrjara, amadAvAda pamI AvRtti : 1999 3. gujarAtI sAhityano ItihAsa: madhyakAlIna : prasAda brahmabhaTTa, pArtha, amadAvAda pra.A. 2002 64 * jaina rAsa vimarza
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. gujarAtI sAhityamAM itihAsa graMtha : 1 (I. 1150-1450) : saM. ramaNa sonI gujarAtI sAhitya pariSada, amadAvAda bIjI zodhita vardhita A. 2001 5. mRgAvatI caritra copAI, saM. agaracaMda nAhaTA ane ramaNalAla cI. zAha, gUrjara, amadAvAda. pra. A.1978. sItArAma copAI 65
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasuMdara kRta naladavadaMtI rAsa DaoN. urvazI ema. paMDyA sAhitya ane mAnavajIvana avinAbhAvI saMbaMdhe joDAyelAM che. tatkAlIna yuganI sAmAjika, rAjakIya, dhArmika, aitihAsika ane sAMskRtika paristhitio ane e paristhitio anusAra je-te sthaLa ane samayanI gatividhionI prabhAvakatA sAhityasarjananuM mahattvanuM preraka-poSaka baLa bane che to bIjI bAju mAnavajIvananAM pratibiMba jhIlIne racAtuM A ja sAhitya mAnavamAM saMskAra, mUlyo, jIvananI rIti-nIti AdinA ghaDataranuM mAdhyama bane che. koI paNa samayamAM prajAjIvananI sAmUhika cetanA para tatkAlIna sAhityano prabhAva anivAryapaNe paDato hoya che e sarvavidita che. A sAhitya manoraMjana uparAMta mUlyabodhalakSI paNa hoya che. mAnavasahaja cittavRttine anukULa evAM manoraMjana dvArA jIvananAM zuSka, gahana jaNAtAM ciMtana-darzanano bodha kalAtmaka ane rasamaya karAvI Ape che. pAzcAtya sAhityanAM sImAstaMbha samA sarjaka-vivecaka Tomasa sTarsa eliyaTa (I.sa. 1888 - 1969) potAnI kAvyavicAraNA aMtargata saMskRtinAM be tattvo samajavyAM che. eka tattva te bhaMgura ane nAzavaMta che. je cokkasa sthaLa-kALamAM ja pravartamAna hoya che. sthaLa badalAtAM ke samaya vItatAM e alpajIvo tatvo paNa lupta thAya che. bIjuM tattva te zAzvata ane sanAtana che. evAM tattvo mAnavasaMskRtinAM sAtatya sAthe sadAkALa sarvasthaLamAM pravartamAna rahe che te zAzvata, kAlajayI ane sarvasAmAnya hoya che. vizvanI ghaNIbadhI kathAomAM A banne tattvo rahyAM che paNa vizeSapaNe purAkathA athavA purAkathA AdhArIta purAkathAno upakathA tarIke viniyoga karatI kathAo ane upakathA tarIke prayojAtI kathAo sudhdhAM A sanAtana sAMskRtika tattvo dharAvatI hoya che. A prakAranI kathAo yugeyuge ane vizvabharamAM anekAneka sarjako vidhavidha rIte potAnAM sarjakakarma mATe khapamAM letAM hoya che. naLadamayaMtInI kathA te AvI ja kAlajayI, sanAtana evAM sAMskRtika tattvo dharAvatI kathA che. A kathA samasta bhAratavarSanI lagabhaga tamAma bhAvanAonAM ane TheTha 66 * jaina rAsa vimarza
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcInathI mAMDI madhyakAlIna Adhunika-anuAdhunika samayanA kavio dvArA potAnA samayanI sAmAjika sAMskRtika cetanAnA saMdarbho sAthe navasarjita thatI rahI che. bhAratamAM saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane jUnI gujarAtI bhASA, arvAcIna gujarAtI bhASA uparAMta saMskRtamAMthI uddabhava pAmelI bhAratIya bhASAo uparAMta tamiLa, telugu, kannaDa bhASAmAM A kathA maLe che. mahAbhArata kathAnA vanaparvamAM adhyAya parathI 69 sudhI upakathA | upAkhyAna tarIke vistaratI ane kula 3:vAdhiSTham para'' "sukhaduHkha manamAM na ANIye ghaTa sAthe re ghaDiyA" athavA "sukha duHkha kadI ekasamAM TakatAM nathI" e satya duHkha magna rAjA yudhiSThirane samajAvavA bRhada% muninA mukhe kahevAtI A kathA te naLadamayaMtInI kathA che. A kathAnuM sauthI prAcInarUpa te mahAbhAratanA "nalopAkhyAnanI kathAnuM che. jemAM puNyazloka rAjA naLa ane satI damayaMtInI kathA che. e pachI guNADhyanI paizAcIbhASAmAM lakhAyelI naLakathI tamAma naLakathAothI vistRta che jenA sArarUpe ke saMkSipta anuvAdarUpe paNa aneka kRtio maLe che jemAM kSemendra kRta bRhatkathAmaMjarI', somadeva bhaTTa kRta kathAsaritsAgara' buddhasvAmI (nepALa) kRta "bRhatkathA zlokasaMgraha' Adi mukhya che. naLanI A bRhatkathA je guNADhya racI che tenAM Azare eka lAkha zloka che ema manAya che ane AcArya hemendra eno ATha hajAra zlokamAM ane somadeve 24,OOO zlokamAM anuvAda karyo che. mahAbhAratanI naLakathA (araNyaparva-nalopAkhyAna) ane bRhatkathAnI naLakathA te kathAnA uddeza, kathAnAM pAtro, kathAnI vastusaMkalanA, tenI racanArIti ane kathAnuM kada - A badhI ja bAbate bhinna che. dareka jamAne naLakathA' eTalI to lokapriya thaI che ke prAcInathI mAMDI Ajaparvata tamAma yuganAM sarjaka-bhAvakanA rasano viSaya thaI paDI che ane tethI ja naLakathA, upakathA, AkhyAna, upAkhyAna, hajAronI paMktimAM racAtAM mahAkAvya, vivAhalauM, khaMDakAvya, TIkA, dRSTAMtakathA, bAlAvabodha, nATaka, gItaracanA, achAMdasa kAvyo ke gItaracanA - ema prAcIna madhyakAlIna Adhunika anuAdhunika badhAM ja sAhitya svarUpomAM te racAI che. saMskRta sAhityamAM naLakathAne viSayavastu tarIke prayojI lagabhaga be Dajhana jeTalAM nATako racAyAM che. A uparAMta be caMpUkAvyo paNa lakhAyAM naladavadaMtI rAsa * 67
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. trivikrama bhaTTa kRta "nalacaMpUTa (damayaMtI kathA) ane ajJAta kavi kRta damayaMtI pariNaya' jevAM caMpUkAvya prasiddha che, ane ajJAtakavinI ja damayaMtI prabaMdha' nAme eka gadya ane eka padya racanA ane pAkazAstra vize 'nalapAka zAstra' Adi kRtio maLe che. jainasAhityanI paraMparAmAM saMskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAmAM lakhAyelI prastArita kathAomAM mukhyakathAmAM avAMtara kathA | ADakathA tarIke navadalavaMtInI kathA jovA maLe che, ghaNI kathAomAM naLadamayaMtInI kathA saMkSiptamAM to keTalIka kathAmAM mahAbhAratanI nalakathA karatAM paNa vistRtarUpe Ave che. A kathA gadya, padya, caritra, vRtti ke kA svarUpe Ave che. saMskRta, prAkRta, ane apabhraMza uparAMta gujarAtI bhASAmAM paNa naLakathAno vikAsa jenasAhityane AbhArI che. jenakavionI lekhinIe mahAbhAratanI nalakathAne jainadharmanA nIti-mUlyo ane ciMtananI bodhakathA rUpe navaluM rUpa ghaDyuM che. I. sa. pAMcamA-chaThThA zatakathI jainasAhityamAM UtarI AvelI naLakathA tarIke khyAta damayaMtInI kathA paraMparA jovA maLe che ane apavAdarUpa kathAne bAda karatAM tamAma nalakathA pUrvavartI paraMparA pramANe ja vastusaMkalanA ane prasaMganiyojana saMdarbhe) jovA maLe che. jenasAhityanI nalakathA paraMparAmAM A kathAnuM sauthI prAcInarUpa vasudevahIMDImAM jovA maLe che. ApaNA vedakAlIna kathAgraMtho ane purANomAM je kathAnAyaka che te naLa be che eka niSadha dezanA rAjA vIrasenano putra naLa ane IkvAku vaMzanA niSadha rAjAno putra naLa. temAM vIrasena rAjAno putra naLa te pUrvakAlIna che. 'naLa' nAmano ullekha brahmAMDapurANa, vAyupurANa, padmapurANa, matsyapurANa, harivaMza tathA liMgapurANamAM maLe che. vAyupurANanA uttarArdhanA ra6mA, 173mAM ane 174mA zlokamAM naLano ullekha che : "disAkSahRdayajJo'so rAjA nalasakho balI / nalau dvAvitI vikhnAtau purANeSu draDhavratau // 173 vIrasenAtmajazveva vazvekSvAkukulodvahaH / RtuparNastra putrI'bhUta sarvakAmo janezvaraH // 174 jainaparaMparAmAM vAsudeva-kanakAvatInI mukhyakathAmAM avAMtarakathA rUpe naLadavadaMtInI kathA Ave che, je kuberanA mukhe vasudevane kahelI. potAnA 68 * jaina rAsa vimarza
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvabhavamAM kanakAvatI damayaMtIno pati hato) pUrvabhavanI kathA che. A kathA pAMca pUrvabhavonI kathA che. jenasAhitya paraMparAmAM I.sa.nA soLamA zatakanA uttarArdha ane sattaramA zatakanA pUrvArdhamAM thaI gayelA jaina sAdhukavi zrI samayasuMdaranuM sthAna viziSTa che. samayasuMdara kRta "nala-davadaMtIrAsa (daladavadaMtI copAI)nI racanAkALa saMvata 1673 eTale ke vikramanA sattaramA zaikAnA uttarArdhano mAnavAmAM Ave che ane mAravADanA meDatA gAmamAM A rAsanI thaI hovAnuM manAya che. kula 6 khaMDa, 68 DhALa ane 1000 kaDImAM racAyelo A rAsa nayasuMdaranA kula cha khaMDa rAsane bAda karatAM samayasuMdaranA badhA ja samakAlInonA rAsathI moTo che. ane lagabhaga hajAreka kaDIomAM racAyeluM A kathAnaka sImaMdhara svAmI, vIsa vIcaratA jinezvaro, tIrthakaro, kevaLa jJAnIo, gaNadharo, sAdhuo, nijaguru tathA sarasvatI AdinI vaMdanA stuti sAthe AraMbhAya che. 1lA khaMDanI cha kaDI sudhI A vaMdanAno vistAra che ane bAkInI cAra kaDI (7thI 10)mAM damayaMtInA rUpaguNanA AchA paricaya ane mULa kathAvastuno ullekha karavAmAM Avyo che. prathama khaMDanA AraMbhanA A deva-guruvaMdanA ane kathAvastunA ullekha bAda DhAla pahelInI aDhAra kaDI sudhI naiSadharAjanA kuzaLa rAjavahIvaTa, sucaritra ane tenA cajyanI samRddhi, rAjyanAM dhArmika vAtAvaraNa, rAjyanAM nAgarikonAM jAti-dharma vyavasAya, rANInuM sucarita ane kubera ane naLa jevAM putraratnonA janmanI vAta vaNI levAmAM AvI che. bIjI DhAlanI bAra kaDImAM damayaMtInA rUpanuM varNana, svayaMvarano ullekha tathA temAM nala ane kuberanA Agamanane traNa kaDImAM varNavI paMdara kaDInI DhALa pUrI karAI che ane tyAra pachI pAMca duhAmAM nalanI tejasvitAnI vAta nirUpI che. damayaMtInA rUpanuM varNana karatAM kavi kahe che : rAjakaMvari ati rUDI 2. sakala kalA abhirAma - rAyajI. saMta gajadIThau sUI re, davadaMtI tiNa nAma - rAyajI jA tathA eka rUpa uttama gharAu re, vali bIja u na ghaDAya - rAyajI viganyAna mAharau vIsarayau re, vihi ciMtAtura thAya - rAyajI pAA naladavadaMtI casa 69
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ niravaMtA nayaNAM TharaI re, cAlata gajagati geli - rAyajI caMdravadanI mRgaloyaNI re, sAcI mohaNa veli - rAyajI || dA. ane damayaMtIne varavA AvelA anya rAjAonI sAthenI sarakhAmaNImAM naLanA caritrane ujvaLatAne varNavavA kavi lakhe che : bIjAM paNi AyA tihAM, ThAma ThAmanAM bhUpa nala naDa sariSau niraSIyauM, bIje DAbhasarUpa" ||pA tathA DhAla trIjI svayaMvara maMDapanI zobhA varNavavA sAthe (kaDI 1thI 15) kaDI 16thI 19 sudhI paNa naLanI rUpaprazaMsA Alekhe che : "rAjana dIsaI kalpavRkSa, athavA jANe IMdra pratyakSa Aja raI kAli nava roja jaNi, pAmI jaI puNya pramANI" ||16aaaa. tathA "ravi AgaI tArA jema, nala AgaI bIja tema karatA davadaMtI Asa, nala dekhI thayA nirAsa" ||18ll kula 34 kaDInI lAMbI DhAla cothImAM damayaMtIne paraNavA AvelA pratyeka rAjAonAM kula, guNa, vaMzAvaLI paricaya ane aMte naLa davadaMtInA vivAhanuM Alekhana che. davadaMtI mana mAniyauM, nalarAyacu harapeNa varamAlA kaMThaI vI, suragiri tArAnI zreNI rAja rajA pAMcamI DhAlanI tera kaDIo ane ATha duhAmAM davadaMtInI zvasuragRhe vidAya, vidAyaveLA mA ane anya strIvRMda dvArA zvasuragRhe rahevAnA AcAra vicAranI zikhAmaNa ane naLa-davadaMtInA sukhI dAmpatyajIvananI kathA che. chaThThI DhAlamAM jainamuni dvArA naladavadaMtIne apAtA dharmabodha, tathA daMpatInAM vividha vrata tapanI kathA 20 kaDI ane 2 duhAmAM AlekhAI che. khaMDa-1nI aMtima ane sAtamI DhAlamAM 9 kaDImAM navapariNIta evAM naLadevadatInA sukhI dAmpatyajIvanane vigate varNavyuM che. nala davadatI nArI, joDI vidhAtrA sariSI niramAI Apa I sahu osIsa, avicala joDI huI jo nirabhaI |6 | 70 * jaina rAsa vimarza
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjA khaMDamAM kula pAMca DhAla che ane temAM niSadha rAjA naLane rAjyano kArabhAra soMpI dIkSA le che, suzAsana karatAM naLanI prajApriyatA ane kIrtithI dveSaprerita yuvarAja bhAI kuberanAM rAjya paDAvI levA karAtA kArasA (jayaMtro, naLane jugAranI late caDhAvyo, damayaMtInI vAraMvAra vinavaNI chatAM jugAra na choDatAM aMte naLanI hAra thavI, rAjya ane davadaMtIne paNa hAratAM kuberanuM vanavAse jatI damayaMtIne aTakAvavuM ane zANA loko dvArA damayaMtI jevI satIne rokavAnI samajAvaTa bAda naLa davadaMtIne sAthe thatA vanaprayANanI kathA khaMDa-ranI be DhAlanI 37 kaDI ane 28 duhAmAM nirUpe che. kesara kesamaNi sApanI re rAya, kRpaNa taNau dhana jema, jIvatAM hAtha paDaI nahIM re rAya, satIya payohara tema," vAe. /pA. vanavAsa veThatAM naLakavadaMtIne paDatAM apAra kaSTa ane naLanAM apratIma pauruSa tathA damayaMtInA satItvane kAraNe sau vino pAra paDatAM, naLa dvArA davadaMtI-tyAga, vastra phADavA jatA naLanA DAbA-jamaNA hAtha vacceno vivAdasaMgharSa vastra chedyA pachI nijarUdhira vaDe cIvara para lakhela saMdeza ane davadaMtI jevI satInA tyAga pachI AtmadhikkArathI du:khI naLanA AMtarasaMtApa trIjI ane cothI DhAlamAM 39 kaDI ane 20 duhAmAM nirUpaNa pAme che. "davadaMtI tuM jaNaje, chehila muja paraNAma, mata rovaI jagI thakI, nala zuM kehau kAma," liNA Avo saMdezo lakhato naLa satI tyAga bAda jAtane dhikkAre che : hA, hA nala duSTAtamA, kAM tuM bhasama na hoI niraparAdha nija kAmInI, abalA tajaI na koI" ||1lA Ama aparAdhabhAvathI pIDAto naLa vanavAse AgaLa vadhe che tyAMthI AraMbhAtI bIjA khaMDanI pAMcamI DhAlamAM AgamAMthI manuSyavANI bolatA sApane bacAvavAnI, e ja sApanA karaDavAthI kadarUpA thayelA naLanI dIkSA levA thatA vicAranA, sarpanA deva banI pitA niSadharAyarUpe prakaTa thayAnI ane pote jANIne naLanA ajJAtavAsamAM madadarUpa thAya tevA kubaDA rUpa banAvavA vAta kahI, naLe karmabaMdhanajanita phaLa bhogavavAno bAkI hoI dIkSA letAM vAre che ane mULarUpa dhAraNa karavuM hoya tyAre khapamAM levAnAM vastrAbhUSaNa Ape che : naladavadaMtI rAsa 71
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaba rUpa pheraI caMga ApaNau, mUlagau rUpa jaba kaI AbharaNa paherI karaMDa kerA, desa pradeze mata phiraI IlNA DhAla tyAMthI AgaLa jatAM naLa susamApuramAM madajharatA, madonmata hAthIne vaza karI dadhiparNa rAjA dvArA AdaramAna ane ratnamALanuM inAma prApta kare che ane haMmeza mATe dadhiparNanA AvAsamAM sthAna prApta kare che - eTalI kathAmAM khaMDa bIjo samApta thAya che : kubaDaI hAthI bAMdhIyau, AlAna thaMbhaI ANojI rAjA pAsaI AviyauM, nalarAjA mahA jANojI mahAjaNa rAjAkuu haraSati ApaNa polaI lIyau, AbharaNa vastraukulauttama dravya paridhala ApIyala || trIjA khaMDamAM dadhiparNa rAjAne kubaDAno paricaya ayodhyAvAsI huMDika je naLarAjAno rasoiyo che te rUpe apAya che. kUbaDA banelA naLa dvArA naLarAjAnI dhUtahAra, vanavAsa ane tenA avasAnanA samAcAra jANI duHkhI thatA dadhiparNa huMDikanI rasapAkazAstra ane sUryapAka rasavatIthI prasanna thayela dadhipaNe tene potAnA AvAsamAM ja rAkhI le che. varSo vItatAM sarovara kAMThe udAsa huMDika kuMDinapurathI AvelA. eka brAhmaNa pAsethI damayaMtI jevI satInA tyAganA be zloka sAMbhaLe che ane davatInI vigate kathA kahevA vinave che tyAre brAhmaNa satityAga bAda ekAkI davadaMtIne pahelAM apAra kaSTa ane e kaSTomAMthI pAra paDavAnA satInA udAtta kAryone naLa pAse varNave che. sUtelI damayaMtIne svapna AvyuM ke pote je AmravRkSa para caDhI che tene hAthIe pADI nAkhyuM che, te bhoMya para paTakAI evuM svapnamAM jotAM jhabakIne jAgatI damayaMtI vilApa karatI gAma-gAma raDatI-kakaLatI, virahAgnimAM baLatI naLane zodhe che ane caMdrane saMdezo Ape che. piyara bhaNI jatI damayaMtI mArgamAM sArthavAha vepArInA kAphalAne coronAM dhADAMthI bacAve che ane sArthavAhanA kAphalAmAM kuladevI samAM AdaramAna pAme che. traNa divasanA avirata varasAdane kAraNe sArthavAhane choDI cAlI jatI davadaMtIno rAkSasa sAthe mukAbalo, rAkSasa dvArA patimilanano samaya jANavo ane rAkSasane vidAya karI vanamAM ekalI ja AgaLa vadhatI davadaMtInAM varNana sAthe trIjo khaMDa samApta thAya che. trIja khaMDamAM kula pAMca DhAlamAM kula (15+15+1+1+25) 86 72 * jaina rAsa vimarza
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaDI, (25) sAta duhA che. cothA khaMDamAM kula cha DhAla che ane kula (8+17+31+19+16+25) kaDI ane (2+4+3) 9 duhA che. rAkSasa dvArA priyatamamilanano kALa jANI damayaMtI AkarA abhigrahaNa sAthe eka parvataguphAmAM zAMtinAtha bhagavAnanI mUrti banAvI nityapUjA - ArAdhanA karavAmAM pravRtta thaI. davadaMtIne zodhatA sArthavAhanuM tyAM AvavuM ane jalapuramAM davadaMtIe satItvanA pratApathI bacAvelA, davadaMtInI AsapAsa rahetAM tApasone joI sArthavAhe te ja ThekANe tApasapura nagara vasAvyuM : "sArthavAha tApasa Azrama I, tApasapura vAsaI anukrama I zAMtinAtha taNau deharau, suMdara pratimA sira seharau" ||1pA DhAla-2 khaMDa-4 parvata para tApasapuranA janasamudAya ane devadatIe kuberanA putra siMhakesarIne prApta thayelA kevaLajJAna ane mokSanI ghaTanA joI tyAre dIkSA levA tatpara banelI davadaMtIne guru yazobhadra dvArA dIkSA na levAnI zikhAmaNa sAthe pati sAthenA virahanA kAraNarUpa pUrvabhavanAM karmo che ema samajAve "yazobhadra sUri Ima kahaI, hivaNAM nahIM tuja dISo re, bhoga karaNa kaI tAharaI, mAnI morI tuM sISo re, l3Oaa si. tyAra bAda potAnA patine zodhavA nIkaLelI davadaMtInuM vanamAM bhUlA paDavuM, tApapurano mArga na jaDavo, rAkSasI maLatAM potAnA satItva vaDe bacatI vanabhramaNane kAraNe zramita ane tarasI davadaMtIne pANI na maLatAM, sUkI nadI para pAnI pachADatAM satItva thakI jalasrota nirmANa karI, pANI pI tRpta thaI davadaMtI eka vaTavRkSanI chAyAmAM vizrAmArthe bese che, tyAMthI pachI sArthavAha davadaMtIne acalapura pahoMcADe che tyAM naLadavadaMtI rAsano cotho khaMDa pUrNa thAya che. pAMcamo khaMDa pAMca DhAla ane kula (24+22+28+21ra7) 121 kaDI ane (13+10+8+13) 44 duhA vaDe racAyela che. acalapuramAM AvelI davadaMtI acalapura nagaranI bahAra vAvamAM snAna naladavadaMtI rAsa * 73
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI vastro sUkavatI hatI tyAM rANI caMdrasA (je davadaMtInI mAsI thatI hatI paNa e hakIkata beu strIo ajANa hatI) dvArA tene teDuM Ave che ane rANI pAse ja damayaMtI rahe che, naLanI zodha mATe dAnazALAmAM besatI davadaMtI piMgaLa nAmanA corane baMdhanamukta karAve che temAM tenI dayAvRtti ane satIpratApa uparAMta tenAM udAracaritra pragaTa thAya che : "davadaMtI naI karuNA upanI, muMkaU mukaU corojI huM uttara deIsi rAja bhaNI, mAnaU mujhuja nihArojI" || koTavAla kimatI choDaI nahIM, sIla prabhAvI saTakkojI satI calU bhara pANI chAMTI pauM, baMdhaNa jhUTA traTakkojI || 10 || naLadaMpatInI zodhamAM rAjA bhIme pAThavelA vipra harimitranuM dAnazALAmAM davadaMtIne jovuM, acalapuranAM rAjarANIne vAkepha karavAM, rAjarANInI davadaMtIne na oLakhavA badala mAphI mAgavI ane harimitra sAthe pitRgRhe pAchI pharatI davadaMtIno mAvatara sAtheno meLApa thAya che. tyAra bAda naLanI bhALa kADhavA bhImarAye mokalelA viprane dadhiparNa rAjAnAM pAkagRhamAM rasoyA tarIke sevA ApatA ane azvavidyAnA jaNakAra kUbaDo naLa che tevo vizvAsa thatAM bhImarAjAne jANa kare che. rAjA pharI potAnI kanyA davadaMtIno banAvaTI svayaMvara race che ane e mATenI ochI avadhi ApI dadhiparNane jANa kare che jethI samayasara AvavA rAja dadhiparNa azvavidyAmAM nipuNa evA kUbaDA (naLa)ne paNa potAnI saMgAthe lAve. A yukti pAra paDatA kUbaDo (naLa) ane rAjA dadhiparNa kuMDinapura AvavA sAthe nIkaLe che ane mArgamAM potapotAnI vidyAnI paraspara Apale kare che. savAranA pahoramAM ja kuMDinapura pahoMcatA dadhiparNane svayaMvaranAM koI ja cihno na jaNAtAM Azcarya thAya che. mULa to AkhI yukti naLakhojanA bhAgarUpe ja hatI tethI davadaMtI kUbaDAnI kasoTI kare che ane naLa paNa devapitA niSadharAye ApelAM vastrAbhUSaNa paherI potAnuM mULa tejasvI rUpa dhAraNa kare che tyAM pAMcamo khaMDa samApta thAya che. "bAra varase je duHkha sahiyA, te sahu vIsariyA sukha lahiyA ho ||rarA" navadaMpatIkathAnI aMtima ane chaThTho khaMDa daza DhAlanI kula ( 212+1+18+12+ 124+19+1603) 144 kaDI ane (14+9+6+7+7+3+3+4+5) 55 duhA sudhI vistRta evo sauthI moTo 74 jaina rAsa vimarza
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDa che. A khaMDamAM rAjA naLanI oLakha thatAM ATalAM varSo ene potAnI cAkarImAM rAkhyA badala dadhiparNa naLanI mAphI mAge che tyAra bAda thoDo samaya kuMDinapuramAM vItAvI naLadavadaMtI ayodhyA AvI kuberane dyUtamAM harAvI rAjya pAchuM meLave che. prajA naLAgamanane mahotsavathI vadhAve che. varSo sudhInA sukhamaya jIvana jIvI naLadavadaMtI AcArya jitasenanA sadupadezathI daMpatIe dIkSA grahaNa karI premAsakta naLano gaccha nikAla, niSadha devanI gacchamAM AvI naLamunine dharmabodha Apavo, chatAM vikAramukta na thaI zakatAM anazana dvArA dehAMta ANatAM naLa pAchaLa davadaMtIno paNa e ja prakAre dehatyAga. beunAM punarjanmamAM devalokamAM paNa dhanadadeva ane tenI priyArUpe avataravAnuM kAraNa bane che. tyAra bAda davadaMtI pharI navajanma peDhAlapuranA rAjAnI kuMvarI kanakAvatI tarIke janme che. kanakAvatInA svayaMvara racAtAM pUrve ja vidyAdhara haMsanA dUtakAryathI vAsudeva pratye AkarSita ane prabhAvita thatI davadaMtI vAsudevane varavA dRDha nizcayI che. paraMtu devalokamAM pUrvabhavano naLa) dhanada kanakAvatIne pAmavA Atura hovAthI dhanada vAsudevane dUta tarIke mokalI praNayasaMdeza pAThave che paNa kanakAvatI tene pUjya sthAne che ane anurAga saMbhava nathI ema uttara vALe che tyAre dhanada vAsudevane potAnI vIMTI paherAvI tenuM rUpa badale che paraMtu pachI kanakAvatInA kahevAthI vAsudeva pAsethI vIMTI parata laI tenuM rUpa pUrvavata kare che. vAsudeva-kanakAvatI dvArikAmAM sukhI dAmpatyajIvana bhogave che. vakhata jatAM neminAtha bhagavAnanI anya sAdhuo sAthe dvArakAmAM padharAmaNI thatAM vAsudeva-kanakAvatI darzane jatAM gajasukumAlanA saMyama ane mokSanI kathAthI prabhAvita kanakAvatI gRhasthAzramamAM paNa saMyamavratanI bhAvanA bhAvI kevaLajJAna pAme che, pAchaLathI dIkSA laI sAdhvI thAya che ane aMte anazana dvArA dehatyAga kare che. ane ahIM chaThTho khaMDa ane naLadavadaMtI samApana thAya che. samayasuMdara kRta naladavadaMtI rAsa jaina nalakathA paraMparAmAM emanA samakAlIna ke pUrvasUriono nalakathAno khAsa prabhAva varatAto nathI paNa jainaparaMparAne anusaranArI pAMDavarita ane nemicaritranI nalakathAne pUrNapaNe vaphAdAra rahI samayasuMdare 'naladavadaMtIrAsa'nI racanA karI che. temaNe pote atyaMta namratAthI e vAtano svIkAra aMtima khaMDa 6nI navamI DhAlanI 14mI kaDImAM karatAM kahyuM che : naladavadaMtI rAsa * 75
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMDava nemicaritra hone. adhikAra tihAMthI udharyau; caMcala kaviaNa citta ho ne. kaviyaNa kerI kihAM kiNa cAturI. Ama jovA jaIe to moTA bhAganAM jaina kavio jevA ke 'RSivardhana, mahArAja, megharAja, ajJAtakavi, zrIharSa, trivikrama bhaTTa, RSivardhana sUri, rAmacaMdrasUri mANikyadevasUri, guNavinayasUri ityAdi kavio jaina nalakathA paraMparAne ja taMtotaMta anusare che paraMtu samayasuMdara A paraMparAnuM anusaraNa mAtra kathAsaMdarbhe ja kare che bAkI vastusaMkalanA, pAtraniyojana, prasaMgavarNana Adi saMdarbhe temanI UrdhvagAmI kavipratibhA AdhAre maulikanirUpaNa kare che je A kRtine vizeSa ane viziSTa arthamAM AsvAdya to banAve ja che paNa vastusaMkalanAne vizeSa prabhAvaka ane pratItikara rIte niyojI zakyA che. dA.ta, mahad aMzanA kavionI naLadavadaMtI kathAkRtimAM kathAno AraMbha temanA AgalA janma rAjA mammaNa ane vIramatInA bhavathI zarU thAya che ane A beunA pUrvabhavanI kathA eTale ke naLakavadaMtInI kathAeka avAMtara ke upakathA tarIke Ave che jyAre samayasuMdaranI kathAno AraMbha naLa-damayaMtI kathA dvArA ja thAya che ane enA anusaMdhAnamAM ja khaMDamAM devadhanada ane tenI priyA tarIkeno bhava ane tyAra bAda devadhanada svargamAM ja rahI jatAM peDhAlapuranA rAjAnI kuMvarI kanakAvatI rUpe bIje janma letAM kanakAvatI ane vAsudevanI kathA AgaLa cAle che, Ama kathAvastumAM naLadavadaMtInA badhA ja janmo kharA arthamAM kramika rIte Ave che. Flash Back ke upakathA / ADakathA tarIke nahIM. e bAbata jainaparaMparAnI nalakathA saMdarbhe samayasuMdaranI paraMparAthI chUTAM paDI maulika sarjanAtmakatAno unmeSa siddha karI Ape che. bIjuM e ke mULa mahAbhAratanI naLakathAmAM ane jainetara kavio nAkara ane naMdanAM nAmo bhUkhyA naLa mATe mAchalAM lAvatI satI damayaMtInA hAthamAMthI saMjIvana zaktine kAraNe sajIva thaI sarI jatAM sudhApApiNI' kahI teno tyAga karatAM naLanuM citra che. jyAre jaina kavione mana naLanI A puruSocita saMzayavRttinuM evI koI nabaLAInuM Alekhana abhipreta nathI. temanI sAme Adarza, sucarita naLa caritrAlekhana karavAnI nema che. samayasuMdaramAM A nema eTalI Project thAya che ke damayaMtIno tyAga karavA vastrachedana karavA TANe naLanA be hAthanA saMgharSamAM kavie khaMDa bIjAnI cothI DhAlanI bAra kaDIo 76 * jaina rAsa vimarza
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13thI 24) kharcI che ane davadaMtI tyAga pachI naLanA aparAdhabhAva, AtmaglAni ane AtmatiraskAranA cAra duhAnuM Alekhana karyuM che. e arthamAMya samayasuMdaranI sarjakatA jainaparaMparAnA nAyaka citraNanI udAttatAnA dhyeyane tAgavA pravRtta thatI jevA maLe che. kavi samayasuMdaranI varNanazakti naLadavadaMtI rAsanA tamAma varNano uparAMta kathAnAM pAtracaritra varNanamAM anya puokAlIna tathA samakAlIna kavio karatAM vizeSa ane viziSTa arthamAM khIlatI jovA maLe che. naLa-davadaMtI to kathAnakanA prANarUpa mukhya pAtra che. kathA to temanA jIvanane nimitte ja, temanA jIvananI ja taDakI-chAMyaDI ane zyAma-zveta chAyAonA nirUpaNa vaDe ghaDAtI AvatI hovAthI temanA rUpaguNavarNa saMdarbhe kavi vizeSa rasa dAkhave athavA te varNanamAM potAnI sargazakti, tamAma zakyatAo tAgavAmAM prayatnazIla bane te svAbhAvika che, paNa samayasuMdare naLadavadaMtI uparAMta naLakathAnAM anya gauNa ke pUraka pAtronA ciratravarNanomAM paNa potAnA apratima kavikarmano paricaya Apyo che. niSadharAjA, bhImarAjA, rANI puSpadaMtI (davadaMtInI mAtA), kubera, RtuparNa, rANI caMdrajasA, rAjA dadhiparNa, piMgaLa cora, dhanadadeva, sArthavAha, guru yazobhadra, kevalI siMhakesarI (kubera putra) vAsudeva ane kanakAvatI Adi pAtronAM paNa surekha evAM caritravarNano suMdara ane pratItijanya rIte samayasuMdaranI lekhita e yathocita nirUpaNa pAmyAM che. A gauNa, preraka caritro mukhya kathAvikAsamAM to sahAyaka bane ja che paNa sAthosAtha mukhya pAtronA vikAsa tathA temanI UrdhvagatinAM paNa prerakabaLa bane te rIte Alekhana pAmyAM che. - pAtracaritranA sarvathA yathArtha varNana dvArA nirbaMdha ane sugama rIte pravAhita thato kathArasa samayasuMdaranA kavikarmanI supere paricaya karAvavA sakSama che. samayasuMdaranAM naladavadaMtI rAsamAM AthI ja lAMbI kathA chatAM kathAvikAsa ane pAtravikAsa daramiyAna bhAvaka/vAcakane kyAMya rasabhaMga ke kaMTALAno anubhava thato nathI. kavinI saMpanna prajJA thakI nirUpaNa pAmatA A tamAma caritravarNana uparAMta prasaMgavarNano, parisa2varNano paNa apUrva thavA pAmyAM che. davadaMtInA apsarAoneya mAta karanArAM dehasauMdaryane paNa atyaMta sAttvika bhAve nirUpyuM che ane naLarAjAnA vIra puruSocita adbhuta parAkramo naladavadaMtI rAsa * 77
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa naLane mAnavetara ke devakoTie sthApI Ape che. naLa ane davadaMtInAM caritravarNanomAM samayasuMdare ghaNe ThekANe atizayoktino AdhAra lIdho che chatAMya e atizayokti khUMce ke apratItikara lAge tevI nathI. A atizayokti chatAMya A varNano davadaMtI ane naLanAM caritrane anukULa tevA naisargika nirUpaNanI mAphaka bhAvaka-vAcaka cetanAmAM anubhUta thAya che. A tamAma varNano kRtaka banyAM nathI te A kRti ane tenA sarjaka samayasuMdaranA kartutvanAM jamApAsAM che. naLadavadaMtI rAsamAM samayasuMdaranA kavikarmanuM bIjuM stutya pAsuM te A kRtinI bhASAsaMracanA che. pAtranA caritrane anukULa badalAtI bhASA ane tenI bhinnabhinna bhAvabhaMgIonA AlekhanamAM samayasuMdara sarvathA saphaLa rahyA che. dareka DhAlamAM avirata, akhaMDa vahetA paMktipravAhamAM aMtyAnuprAsa ane anuprAsanI yojanA tema ja anya zabdAlaMkAro, pratIko - kalpano dvArA samagra rAsa eka suMdara, suzliSTa, sugrathita ane susaMvAdita evuM nakhazikha suMdara evuM kalAvidhAna banavA pAme che. samayasuMdaranuM saMgItajJAna paNa A kRtimAM AvatAM vividha DhALa ane duhAonA laya ane e dvArA kRtimAM nirmAtA saMgIta saMdarbhe khAsuM evuM upakAraka banyuM che. tatkAlIna lokapracalita ane lokapriya evAM dezIo ane vividha DhALo tema ja potAnAM svaracita DhALone kathAmAM prasaMgocita ane bhAvormione ucita evI rIte viniyojyAM che. samagra rAsanI ADatrIsa DhAlamAM eka copAInI DhAla bAda karatAM eka dezI ke eka DhALanuM punarAvartana kRtimAM kyAMya karyuM nathI. e uparAMta eka ja dezI ke eka ja DhALa be judA judA rAge gAI zakAya te rIte tenuM prayojana karyuM che. A rAsanI bhASA tenAmAMnA A saMgIta tattvane kAraNe ja mAdhuryapUrNa, saraLa ane lAlityapUrNa racAvA pAmI che. kavi bhASAnI vividha bhaMgIo ane temAM rahelA mAdhurya ane mArdavanI sparzakSama rIte nirUpI zakyA che. e arthamAM bhASAvidhAna, pAtrAvidhAna, vastuvidhAna, rasavidhAna, saMgItavidhAna e tamAma kRtitattvone kavi samayasuMdare khUba taTasthapUrvaka chatAM manabharI paloTyAM che. temanA kavi tarIkenA A manoyatnanA paripAkarUpe ja madhyakAlIna gujarAtI sAhityane ane samasta jainasAhityanI nalakathA paraMparAne eka sarvAMgasuMdara kRti prApta thAya che. mahAbhAratanI naLakathAmAM cAra deva Indra, 78 * jaina rAsa vimarza
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ yama, varuNa ane agnine sthAne jainaparaMparAmAM mAnavajanmanAM jInadharmanAM pAlana ane zuddha saMyamI jIvanamAM vratatapAdi dvArA devatvane varelAM niSadhadeva, piMgaLadeva, vimaLamatI deva tathA dhanadeva Adi devonI kathA che. mahAbhAratanI upAkhyAna tarIke AvatI nalakathA zokamagna yudhiSThirane 'samayati balavAna'no bodha ApavA ane jugaTuMnA aniSTathI avagata karAvavAnA Adeza sAthe racAya che jyAre mULa naLakathAmAM potAnA dharmanI AvazyakatA ane nijI pratibhAnA saMsparzathI jainakarmIoe samayAMtare pheraphAro ane umeraNo karyAM che. A pheraphAro pAchA kalAvidhAnathIye vizeSa to jainadharmanI AcArasaMhitAo, tenA nIti-niyamo - mUlyono, saccaritra strI-puruSanAM puNyavaMtazIlano mahimA karI udAtta zInirmANano samAjane bodha karAvavAno jaina kaviono unnata ane kalyANakArI zubhAzaya rahelo che. samayasuMdararacita naladavadaMtIrAsa RSivardhana, guNavinaya tathA ajJAta kavi jevA purokAlIna kavionI naLaparaMparAthI kadamAM moTo che. anya kavioe naladavadaMtInA pachInA bhavanI kathA saMkSepamAM AlekhI che jyAre samayasuMdare mULa saMskRta ane prAkRta graMtho anusarIne naladavadaMtInI kathAne vistArapUrvaka, temAM AvatA vividha rasone bahelAvI bahelAvIne kathA AlekhI che. A pachInA bhavanI kathAmAM samayasuMdare naladavadaMtI rAsano DhAla, kaDI ane duhAno sauthI moTo evo khaMDa kharco che paNa sarjakano A prayAsa paNa kRti saMdarbhe to sarvathA upakAraka ja rahyo che. kAraNa ke A prastArane saMtulita ka2vA samayasuMdare kRtimAM jyAM-jyAM avakAza maLyo tyAM je-te kathAprasaMgo lAghavathI AlekhI dIdhA che. alabata emAM paNa kaMIka khUTatuM hovAno rasabhaMga thayAno bhAva lagIreya varatAto nathI ane kathAnI pravAhitA ke sAhajika saraLatAne hAni thatI nathI ke kavipratibhA ja kauzalya che. Ama samayasuMdarakRta naladavadaMtI rAsa tenAM nakhazikha suMdara ane kalAvidhAna, kalAgata sauMdarya zAstrIya dRSTie sarjakocitta tATasthya prAsAdika, mAdhuryapUrNa chatAM vivekabhAnathI yukta evI bhASAzailI ane khAsa to prAcIna, madhyakAlIna yugathI mAMDI Aje Adhunika anuAdhunika (Modern-Port Modern) paNa jene kavioe manabharI AlekhyuM che. te naLadamayaMtInA udAtta kathanane kAraNe praziSTa kRti banavA pAmI che. naladavadaMti rAsamAM zAzvata ane sanAtana evAM sAMskRtika mUlyo che. naladavadaMtI rAsa * 79
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ A eka evI praziSTa-udAtta krAMti che je kadIye kALapravAhamAM ke sthaLasImADAthI asaragrasta thaI aprabhAvaka ke lupta thavAnI nathI paraMtu te cirakALa lagI sArvabhaumika rIte have pachI AvanArI anekAneka peDhIone saMskRtAcAryanA kahyA pramANe priya patnInI mAphaka upadeza / bodha ApanArI kRtinI mAphaka janama dvArA jinadharmamAM unnata bodha ke mUlyothI avagata karaze. A kAlajayI banavAnI sAthosAtha jinadharmanAM mUlyone paNa lokasmRtimAM sAradhAra aMkita karI Apaze. 80 jaina rAsa vimarza
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ kivi RSabhadAsa kRta "ajakumAra rAsa' DaoN. bhAnubena je. zAha madhyakAlIna yugamAM jaina kavioe vividha kAvyaprakAro kheDyA che. temAM madhyakAlIna gujarAtI sAhityano vizALa paTa "rAsa' nAmanA kAvyaprakArathI rokAyelo che, tethI zrI ke. kA. zAstrIe A yugane "rAsayuga'nuM nAma ApyuM che. A rAsa athavA rAsAsAhitya svarUpa tarIke apabhraMzamAMthI uddabhavyo che. aitihAsika dRSTie joIe to rAsa zabdano ullekha harivaMzapurANa (bIjI sadI)mAM maLe che. brahmapurANa, viSNupurANa AdimAM ane kAvyazAstromAM jema ke bhAmahanA kAvyAlaMkAramAM rAsano ullekha jovA maLe che. ahIM rAsa' zabda nRtyakIDAnA arthamAM abhipreta che. madhyakALamAM vipula pramANamAM rAsakRtio racAI che. madhyakAlIna vizALa rAkRtionA bhaMDAramAMthI eka aprakAzita rAsakRti cUMTI kADhI che. tenA racayitA khaMbhAtanA zrAvaka kavi RSabhadAsa che. A rAsanI hastaprata zrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira - kobAthI meLavI che. A eka camatkAra pradhAnakathA dharAvatI rAsakRti che. uttamapuruSonAM jIvanacaritra AtmAne ojasvI, tejasvI ane dRDha zraddhAvAna banAve che. jainadarzanamAM tresaTha zalAkApuruSonuM jIvanajharamarapAThakanI cittazuddhi karI vizeSa Atmika AnaMda arpe che. AtmAnuM Urdhvagamana karAvI zivapada apAve che. ajAputranuM jIvanacaritra teno utkRSTa namUno che. ajAputranA aMgata jIvananA vaividhyasabhara anubhavo A rAsakRtimAM pragaTa thayA che. ajAputranA jIvananI eka sAhasakathA ahIM prastuta thaI che. sAhasika ajakumAre jiMdagInI rajhaLapATamAM kyAreya hatAzA, nirAzA ke vedanA anubhavI nathI. vaLI, loko taraphathI prApta thatA mAna-sanmAnathI paNa alipta rahyA che. satyaniSTha ajakumAra viziSTa puNyazALI hovAthI Dagale ne pagale temane devIsahAya paNa prApta thaI che. ajakumAranA jIvanamAM saraLatA, paropakAratA, vinaya-namratA jevA aneka guNo khIlyA hatA. pratyeka veLAe anya jIvo mATe saravANI temanA jIvanamAM vahetI dekhAya che. jema tIrthakaranA sAnidhyamAM Avelo jIva pUrNatAne prApta kare che, tema ajakumAranA saMparkamAM Avelo jIva prema ane AtmiyatAthI abhibhUta thAya che. kavi RSabhadAsa kRta "ajakumAra rAsa' + 81
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajAputranA samayamAM vaTALapravRtti purajozamAM cAlu haze tema ja te samayanI AbohavAmAM deva-devIonI pUjA ane aMdhazraddhAno vega vadhyo haze; teno paDagho A rAsamAM paDe che. A kathAnaka dvArA kavi upadeze che ke, prANAnta paNa jainadharmane choDavo nahIM. vaLI, kutarka ke mithyA bhrAMtino sarvathA tyAga karavo joIe." 15mI sadInA pU. merUtuMgAcAryanA paTTaprabhAvaka sAhityakAra pU. mANikyasuMdarasUrie ajAputranI kathA saMskRta bhASAmAM racI hatI. acalagacchanA sAhityakAra kalAprabhasAgara sUrijIe saMyamajIvananAM 25 varSanI smRtimAM saM.2050mAM ajAputranI kathAne gujarAtImAM anuvAda karI prakAzita karI hatI. A uparAMta A kathAnakanA AdhAre ghaNA madhyakAlIna jaina sAdhu kavioe rAsakRti racI che. | vikramanI sattaramI sadImAM thaI gayelA jaina gRhastha kavi RSabhadAse zrI caMdraprabha jina (jainonA AThamA tIrthaMkara)nA prathama gaNadhara dattajInA pUrvabhava - ajAputranuM caritracitraNa karyuM che. rAsakArano mukhya hetu che - bhakti. puNya sAthe bhavyAtmAo dharmanuM satya svarUpa samajI siddhi prApta potAnA jIvanamAM jenI anokhI ane ananya kRpA prApta thaI che, tevI mAtA zAradAnI stuti karI prathama duhAmAM kavi maMgalAcaraNa kare che. brahmAputrInI sAthesAthe trilokanAtha jinezvaradevo tathA sarvottama zrutadhara gaNadhara bhagavaMtone maMgalAcaraNa rUpe kavi bhAvapUrvaka namaskAra kare che. copAI-1mAM ajAputrano paricaya che. jaMbudvIpanA bharatakSetranI, caMdrAnanA nagarImAM caMdrapIDa rAjA rAjya karatA hatA te nagarImAM dharmopAdhyAya brAhmaNa ane tenI patnI gaMgA rahetAM hatAM. temane tyAM putraratnano janma thayo. pitAe janmAkSara (janmakuMDaLI) dvArA jANyuM ke, A putra bhaviSyamAM A nagarIno rAjA thaze." pitAe vicAryuM, 'viprakuLanA AcArono lopa thatAM brAhmaNakuLa kalaMkita thaze. vaLI, "rAjezvarI te narakezvarI' AvA bALaka para kevo sneha? teno tyAga karavo e ja zreSTha che." dharmopAdhyAya brAhmaNe potAnI patnI gaMgAne bolAvI putra pratye moha tyAgavAnI zikhAmaNa ApI. mAtRhRdaya raDI UDyuM. teNe kahyuM, 82 * jaina rAsa vimarza
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmI, pazu yA paMkhI jeha, bAlaka moha na choDe teha, svAmI tuma kema ApuM putra, mRgAvatI loDho. putra tana duraMgathI je paNa hato, teNe navI nAkhyo na kau juvo. karUNAzIla mAtAe mRgAloDhiyA, pazu pakSIo jevA dRSTAMto ApI patine samajAvavAnI khUba koziza karI. pati paNa putrano moha choDAvavA patnIne koNikarAja, kanakaketu, subhUma cakravartI, rAvaNa, lakSmaNa, jarAsaMdha - jevA narakagAmI rAjAonAM daSTAMto prastuta kare che. mahAkavi mAtAnI devabhUminAM darzana karAve che. mAtRtva ane mAtRdharmanuM rasAyaNa kavie rasALa zailImAM sarasa rIte prastuta karyuM che. duhA-2 mAtAnuM hRdaya putra pratyenA mohane choDavA taiyAra nathI. tenA saMdarbhamAM kavi kahe che ke jagatanA sarva jIvo para mohanuM sAmrAjya chavAyeluM che. prasaMgopAta aitihAsika mahApuruSonAM nAma aMkita karI kavi vidita kare che ke, moha kevo bhayaMkara che! mohathI kevA kevA anartho sarjAyA che. | copAI-2 aMte pitAno vijaya thatAM lAcAra mAtAne potAne vahAlasoyA putrane aLago karavAnI pharaja paDI. gaMgAnuM karuNa hRdaya hacamacI UryuM. teNe vilApa karatAM potAnA pUrvaka pApakarmono doSa gaNyo. prasaMgopAta kavi karmasiddhAMta kahe che. kevAM duSkRtya karmo karavAthI jIvane svajanothI viyoga thAya che? A jagatamAM kayAM sAta duHkho asahya che? (1) udaramAM janmatAM pitAnuM mRtyu (2) mAtAnuM mRtyu (3) yauvanavayamAM patnInuM mRtyu () vRddhAvasthAmAM yuvAna putranuM mRtyu (5) nirdhanapaNuM (6) paravazapaNuM (7) atizaya bhUkha. prastuta copAI mAtRhRdayI manovyathAnuM karuNa rasamAM kavie mArmika darzana karAvyuM che. gaMgAe patinA AgrahathI navajAta zizune nirbhaya ane ekAMta sthAnamAM mUkyo. thoDI vAramAM tyAMthI bakarIonuM veLuM pasAra thayuM. pUrvabhavanA mAtRsnehane kAraNe koI eka bakarIe potAnA dUdha bharelA AMcaLa bALakanA mukha tarapha dharyA. thoDI vAramAM te sthAne ajapAla Avyo. teNe navajAta zizune vahAlathI UMcakI potAnI patnIne soMpyuM. ajapAla niHsaMtAna hato. suMdara, svarUpavAna bALaka bakarIonA ToLAmAMthI maLyuM hovAthI tenuM nAma ajAputra" paDyuM. kavi RSabhaghasa kRta "ajakumAra rAsa' 83
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vAra ajAputra sImamAM bakarIo carAvavA gayo tyAre baporanA samaye vRkSanI chAyAmAM beTho. te samaye caMdrapIDa rAjA zikAra karavA mATe nIkaLyA hatA, te vizrAma levA vRkSanI chAyAmAM beThA. tyAM acAnaka eka devI pragaTa thaI. teNe kahyuM, "he rAjanuM! A ajAputra bAra varSa pachI tAruM rAjya AMcakI leze. te ahIMno rAjA thaze." rAjAe bALaka samajI tenI upekSA karI paraMtu anubhavI subudhamaMtrIe rAjAne samajAvI sevako dvArA te bALakane gADha jaMgalamAM ekalo mukAvyo. copAI : 3 siMha jema jaMgalamAM ekAkIpaNe vicare che, tema vinayavaMta ane guNavAna ajakumAra vanamAM aneka kautuka nihALato nirbhayapaNe mahAvanamAM vicaravA lAgyo. prastuta copAI-3mAM kavie vananA prAkRtika sauMdaryanuM varNana karyuM che. DhALa: 1 ajAputre mahA aTavImAM eka ramaNIya devaprAsAda joyo. tenI najIkamAM agnikuMDa hato. cAra puruSo te agnikuMDanI najIka pharatA hatA. temanA caherA para udvignatA hatI. ajAputre vinayapUrvaka temane ciMtAnuM kAraNa pUchyuM. teNe kahyuM, "amArA nAnAbhAIno putra - bhatrIjo asAdhya rogathI pIDAya che. aneka upacAro karavA chatAM roga haTavAnuM nAma leto nathI. tyAre eka anubhavI vaidya amRtakuMDamAM raheluM divyaphaLa lAvavAnuM kahyuM. ame ahIM phaLa levA mATe AvyA chIe paraMtu cAre tarapha prasarelI agnijvALAthI amRtaphaLa maLavuM asaMbhava che." paropakArI ane sAhasika ajAputre kaMI paNa vicAryA vinA agnikuMDamAM jhaMpalAvyuM. tenI zUravIratAthI prasanna thayelA agnikuMDanA deve ajAputrane be amRtaphaLa ApyA. te amRtaphaLa ajAputre te puruSone ApyAM. vivekI ane saMtoSI puruSoe eka phaLathI putrano asAdhya roga dUra karyo ane bIjuM phaLa ajAputrane pAchuM soMpyuM. cAre puruSoe ajAputranI khUba prazaMsA karI. copAI : 4 ajAputre premabharI vidAya lIdhI. mArgamAM AgaLa jatAM eka nirmaLa jaLathI bhareluM suMdara sarovara joyuM. ajAputre AmraphaLa vastranA cheDe bAMdhyuM. vastra utArI kinAre mUkIne thAka utAravA sarovaramAM snAna karavA kUdyo. te snAna karI bahAra Avyo tyAre tyAM AmraphaLa na hatuM. te AmraphaLa zodhavA lAgyo tyAM eka divya puruSa Avyo. teNe kahyuM, "tArI pacheDInA 84 * jaina casa vimarza
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ cheDe bAMdhela A phaLano mITho rasa pIvAthI huM vAnara maTI mAnava banyo chuM." te divya puruSe ajAputrano khUbakhUba AbhAra mAnyo. teNe prasanna thaI upahAramAM eka divyahAra Apyo. have banne vacce gADha maitrI jAmI. teo rAtrinA samaye devakulikAmAM rAtavAso rahyA. ajakumAra ardhajAgRta avasthAmAM sUto hato tyAre teNe jyoti joI. kautukavaza ajAputra jyotinI pAchaLa pAchaLa saMcaryo. ghaNe dUra jatAM jyoti adazya thaI gaI. te samaye te eka nagaramAM pravezI cUkyo hato. tyAMnA nagarajano atyaMta duHkhI ane nirAza hatAM. ajAputre kutUhalavaza rAjabhavananA dvArapALane tenuM kAraNa pUchyuM. dvArapALe kahyuM ke, "he mahAnubhava! A nagarano rAjA thoDA divasa pUrve zikAra karavA vanamAM gayo hato. tRSAthI vyAkuLa rAjAe mArgamAM eka sarovaranuM pANI pIdhuM. sarovaranuM pANI pItAM ja rAjA maTIne vAgha banyo. vAgha narabhakSI hovAthI teNe ghaNAM mAnavono saMhAra karyo. subhaToe aneka prayAso pachI vAghane jematema karIne pAMjarAmAM pUryo. vaLI, A rAjAne koI saMtAna na hovAthI rAjyanuM sucArupaNe saMcAlana koNa kare? tethI grAmajano atyaMta hatAza banyA che." dayALu ajakumAre amRtaphaLanuM cUrNa banAvI vAghanA mukha pAse mUkyuM. te cATatAM ja vAgha potAnA mULasvarUpamAM Avyo. vAgha maTI rAjA thayo. bane vacce bhAIcAro baMdhAyo. ajAputra rAjA sAthe te sarovara nihALavA Avyo. teo sarovara kAMThe UbhA hatA. ajAkumAra sarovaranuM sauMdarya jevAmAM mazagUla hato. DhALa : 2 sarovaramAMthI acAnaka eka moTo vikarALa hAthI prakaTyo. vAyuvege ajAputrane sUMDhathI upADI te sarovaramAM adazya thaI gayo. ajAputrane bacAvavA rAjA paNa sarovaramAM kUdyo. rAjAe sarovaramAM ajAputrane zodhatAM zodhatAM kAlikAdevInA maMdiramAM praveza karyo. rAjae tyAM tapAsa karI paNa ajakumAra na maLyo. rAjAne ajAputrano viyoga asahya thatAM te maravA mATe taiyAra thayo. tyAM devIe AkAzavANI karI. cha mahinA pachI tane tAro mitra maLaze" rAjAne dhIraja baMdhANI. thoDI vAramAM maMdiramAM eka vyaMtaradevI pravezI. rAjAnA sauMdarya pAchaLa te pAgala banI. rAjAne paNa te suMdarI pratye prIti jAgI. rAjA te sarvAMgasuMdarInA AvAse rahyo. mitranuM duHkha ApoApa visarAI gayuM. kivi RSabhadAsa kRta "ajakumAra rAsa' * 85
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ copAIH 5 bIjI tarapha gaja ajAputrane sUMDhamAM upADI doDyo. teNe vyaMtaradevanA mahelamAM tene mUkyo. vyaMtara devanA Indra ajAputranuM ahIM Agamana zI rIte thayuM te vRttAMta jANyo. InDe sAhasika puruSa jANI ajAputranI sArasaMbhALa karI. ajAputre eka vAra kutUhalavaza Indrane pUchyuM, "A pRthvIthI nIce paNa koI sthAna kharuM?" ajAputranI jijJAsAne saMtoSavA indra pratyuttara Apyo, "ahIMthI nIce sAta pRthvI che, je sAta narakanA nAme oLakhAya che." prastuta copAImAM kavie sAta narakanuM zrI jIvAjIvAbhigama sUtra anusAra vivecana karyuM che. kaDI-116thI 134 jemAM 7 naraka, tenI vizeSatA, tyAMnuM bhaugolika varNana, tenA prattara, AyuSya, nArakanI avagAhanA ane sthitinuM vistRta varNana che. ahIM kavinI zAstrokta paMDitAInAM darzana thAya che. indra narakanAM duHkhonuM varNana kare che. kautukapriya ajakumArane narakAvAsa jovAnI tIvra utkaMThA uddabhavI. te Indra sAthe narakamAM pravezyo. narakanA bIbhatsa, ati bhayaMkara ane raudra duHkho joI te mUchita thayo. deve tene sacetana karyo. deve be svarUpa parivartana guTikAo ApI. ajakumAra devanI sahAyatAthI sarovaranA kinAre Avyo. tyAM rAjA na dekhAyo. subhaTo pAsethI rAjA viSe jANakArI meLavI. te rAjAne zodhavA sarovaramAM paDyo. tyAM eka magaranA mukhamAM sapaDAyo. magara tene aDadho gaLI gayo. ajakumAra magaranA mukhamAM aDadho bahAra ane aDadho aMdara sthitimAM rahyo. ajAputranA keDe bAMdheluM amRtaphaLanuM cUrNa ogaLyuM, je pANI magaranA tema ja ajAputranA mukhamAM gayuM. ajAputra vAgha banyo. magara puruSa banyo. manuSyanA mukhamAM aDadhuM vAghanuM zarIra evuM vicitra dazya pragaTa thayuM. sarvAMgasuMdarInI dAsIe A joyuM. teNe potAnI zakti vaDe A zarIra laI jaI potAnI sakhI (rANI)ne batAvyuM. te vakhate rAja tyAM hAjara hato. te vismaya pAmyo. rAjane daivImaMtra yAda Avyo. te maMtrayukta pANI vAghanA zarIre chAMTyuM. ajAputra pazu maTI mAnava banyo. rAjae ajAputrane oLakhyo. banne mitro ekabIjAne bheTyA. ajAputra, rAjA, magara-nara traNe nagaramAM javA nIkaLyA. DhALa: 3 mArgamAM eka vAvamAM ghaNI devIo potAnI sakhIo sAthe kIDA karI rahI hatI. temanA vArtAlApa parathI ajakumAre jaNyuM ke, aSTapada parvata para IndranI hAjarImAM eka mahotsava (nATaka) che, jemAM devIo paNa 86 * jaina rAsa vimarza
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ javAnI che. ajakumAre tarata ja rUpa parivartana karyuM. devIoe jaLakrIDA karI pUjana mATe vAvamAM UgelAM kamaLo ukheDyAM. ajakumAra kamaLamAM bhramara banI beTho. devIo palakavAramAM vimAnamAM besI aSTApada parvata para AvI. tyAM nATya mahotsava zarU thayo. tyAre tuMbaru (mAdala-eka vAdya) Avyo na hovAthI ajAputre zIghra bhramaranuM rUpa tyajI tuMbaruMnuM rUpa dhAraNa karyuM. ajAputre saMgItanI helI varasAvI. indrAdi devo tuSyamAna thayA. temaNe upahArarUpe ajAputrane divyavastro ane hAra ApyAM. devonI sahAyatAthI ajAputra punaH vAva pAse Avyo. copAI : 6 traNe mitro eka nagaramAM bahubuddhi nAmanA vaNikane tyAM rahyA. ajAputra nakha kapAvavA hajAmane tyAM gayo. tyAM divyavastra bhUlI gayo. hajAme te vastra vaNikane vecyAM. vaNike rAjAne ApyA. rAjA vastra paherI udyAnamAM pharavA AvyA. te samaye vaNikaputra matisAra, ajAputre zeThane Apelo divyahAra paherI pharavA nIkaLyo. rAjAe A hAra joyo. teNe matisArane cora samajI pakaDIne jelamAM pUryo. putrane choDAvavA AvelA zeThe rAjAne kahyuM, "mahArAjA! mArA ghare AvelA paradezI mahemAnano A divyahAra che.'' rAjAe sevako dvArA ajAputra (mahemAna)ne bolAvyo. ajAputrane rAjAe hA2 viSe pUchaparacha karI. ajAputrane A hAra vAMdarA pAsethI maLyo hato. ajAputranA mitra kapi-vAnarane tyAM bolAvyo, je sarovaranuM pANI pIvAthI punaH vAnara banyo hato. ajAputrae divyacUrNa vaDe tene manuSya banAvyo. tenuM devakumAra jevuM rUpa joI rAjakumArI tenI tarapha kheMcAI. vAnara-narane paNa rAjakumArI pratye AkarSaNa thayuM. DhALa : 4 pi-nara rAjakumArI pAse ja rokAyo. jenA pratye prIta hoya, te tyAM ja rahe che. tenA saMdarbhamAM kavi vividha dRSTAMto prastuta kare che. zivajI sarva devomAM zreSTha che paraMtu gaLAmAM zeSanAga dhAraNa kare che, aMge bhasma copaDe che. rudrAkSanI mALA dhAraNa kare che, hAthamAM Damaru rAkhe che, chatAM umAne atipriya che. vaLI sAgara pRthvI 52, caMdra AkAzamAM ja vase che, kAraNa ke temane te sthAna anahada priya che. AkAzamAM rahelAM vAdaLo varase che tyAre dharatI para rahelo mayUra kekArava kare che. caMdra ati dUra hovA chatAM caMdranI cAMdanI joI madhura svare guMjI UThe che. raghuvaMzI rAmane paNa vAnaro pratye atyaMta prIti hatI. jyAM dRSTirAga che tyAM sAra-asArano viveka kavi RSabhadAsa kRta 'ajakumAra rAsa' * 87
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ visarAya che. tenA saMdarbhamAM kavi kahe che : dRSTarAge nara je paDyA re, na lahe sAra asAra; amRta choDI viSayI ure, na kare tattva vIcAra... 195 copAI : 7 ajAputrane nirdoSa samajI rAjAe choDI mUkyo. hAra vize vadhu jANakArI meLavavA rAjAe bhaMDArIne bolAvyo. bhaMDArIe te hAra rAjakumArIne Apyo hato. rAjakumArI sarovaranA kinAre hAra mUkI jaLakrIDA karavA gaI tyAre vAnare te hAra upADI ajakumArane Apyo hato. rAjA pAse rahelA divyavastra vepArIe ApyA hatA. vepArIne vaNike ane vaNikane vANaMda ApyA hatA. vANaMdane tyAM nakhazuddhi mATe Avela paradezI ajAputra bhUlI gayo hato. A rIte hAra ane divyavastranA sAcA mAlikanI jANa thatAM rAjAe ajAputranI mAphI mAgI mukta karyo. rAjA te rAjya ApavA taiyAra thayo paraMtu aparigrahI ane kautukapriya ajAputra tyAM na rokAyo. DhALa: pa magara-nara sAthe ajakumAre AgaLa prayANa karyuM. tyAM punaH eka camatkArika ghaTanA banI. eka hAthIe mUchita puruSane sUMDhamAM upADyo. hato. ajakumArane anukaMpA AvI. teNe eka lADumAM divyacUrNa bheLavI hAthIne khavaDAvyuM. hAthI mAnava banyo. ajakumAre acetana puruSane pANI chAMTI sacetana karyo. teNe potAno pUrva paricaya Apyo. "vijayapuranA mahAna rAjAno vimalavAhana nAmano putra chuM. mArI mAtAnuM nAma zrImatI che. eka divasa paTTahastI para savAra thaI sahela karavA nIkaLyo tyAre acAnaka hAthI tophAne caDyo. te doDavA lAgyo. huM gabharAIne mUchita thayo. mane yogya upacAra karI tame mArI sAravAra karI che. mArA. svajano, patnI, nagara kyAM che? huM kyAM chuM?" rAjakumAra vimalavAhana zokAtura thayo. ajakumAre tene vAtsalyapUrvaka mAthe hAtha pheravI sAMtvanA ApI. rAjakumAra mAtA-pitAnA vikhUTA paDavAthI ciMtAtura banyo hato. duhA : 12. rAjakumAra vimalavAhana viSAdanA kAraNe sukhethI sUI zakato na hato. tenA saMdarbhamAM koNa sUve ane koNa na sUve? e viSayamAM kavi kahe che : "valI vachoyA mAnavI, niMdrAnAsI jaya; na sue rAja, rogI, cora, atiraNila, varasAve mora." 88 * jaina rAsa vimarza
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ je mAnavIne bhUlI javA mathIe chatAM na bhulAya, yAda karIe to yAda AvyA ja kare (hRdayamAM na samAya) tevA mAnavIno viyoga thatAM UMgha harAma thaI jAya che. te uparAMta rAjA, rogI, cora, devAdAra, varSARtumAM mora ane zrImaMta A chano svAmI UMghe nahIM. cAtaka pakSI, Atura mAnavI, ghaNo dhanavAna ane putrahIna, brahmA, koyala, viyogInara ane udAsa mANasane UMgha na Ave. rAjAno putra, mUrkha, haThIlo, jogI, avadhUta, samatAvALA, bALaka ane jaMjALa vinAno sukhethI sUe che. rAjakumAra vimalavAhanane UMgha na AvI. te jAgato hato. tene pakSIonI bhASA aMge jANakArI hatI. te pharavA nIkaLyo tyAM vRkSa upara popaTa yugala vAtacIta karI rahyAM hatAM. teno avAja sAMbhaLyo. mAdA popaTa kahyuM. "tuM ATalo samaya kyAM hato? huM tArI naThArI prItane jANuM chuM. tuM mane ekalI mUkI kyAM gayo hato?" prasaMgopAtta kavie pavanadeva, amarakumAra, rAjA bharatharI ane nemakumAra jevA mahApuruSonAM dRSTAMto TAMkyAM che; jemaNe vikaTa paristhitimAM strIsaMgano tyAga karyo hato. nara popaTa A vAta sAthe saMmata na thayo. teNe kahyuM, "zuM sItAjIne meLavavA rAmacaMdrajI laMkAmAM gayA na hatA?" DhALa: 6 popaTe potAnI ApavItI AgaLa kahI. "mane pAradhIe pakaDyo, vijayanagaranA mahAsena rAjAne vecyo. rAjAe mane sonAnA suMdara pIMjarAmAM prItipUrvaka rAkhyo. mane vividha zaNagAra sajAvyA. rAjA nitya mArI sAthe premapUrvaka AlApa karatA. mane amRtano AhAra ApatA. sarva sukha hovA chatAM he priyA! mane tArI yAda khUba satAvatI hatI. mane tArA vinA kyAMya gamatuM na hatuM. mArI kAyA pIMjarAmAM hatI. paraMtu mAruM mana to te coryuM hatuM. copAIH 8 he priye! eka eka divasa eka varSa jeTalo moTo lAgato hato. huM tArA viyoge vyAkuLa banyo hato. evAmAM rAjya para eka aNadhArI Aphata AvI paDI. madonmatta hAthI vipharyo. te rAjakumArane laI jaMgalamAM doDyo. cArebAju sevako rAjakumArane zodhavA doDyA, paraMtu koI samAcAra na maLyA. rAjAnA hRdayane bhayaMkara dhakko lAgyo. teo sUnamUna banyA. rAjyanI ciMtA choDI dIdhI. A paristhitino lAbha laI paDozI zatru rAjAe kavi RSabhadAsa kRta "ajakumAra rAsa' *89
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijayapura nagarane cAre bAjuthI gherI lIdhuM. prajAjano hataprabha banyA. samaju maMtrIe rAjAne jematema karI samajAvyA. aMte rAjA yuddha karavA taiyAra thayA." prastuta copAImAM samaju ane DAhyA maMtrIe rAjAne kaI rIte samajAvI yuddha mATe taiyAra karyA te prasaMgamAM kavie vIrarasanuM nirUpaNa karyuM che. kaDI ra60thI 264 sudhImAM zANA maMtrIe rAjAnuM sUteluM pauruSatva jagADayuM che. te prasaMga ati rocaka che. DhALa: 7 "mahAsena rAjAe zatru sainya sAthe zUravIratAthI yuddha karyuM paraMtu paTTahastInI sahAya vinA teo parAjita thayA. A samAcAra sAMbhaLI maMtrIe nagaranAM dvAra baMdha karAvyAM. rAjAnuM mRtyu thayuM. rANI karuNa kalpAMta karavA lAgI." prastuta DhALamAM karuNarasa pUre che. "Agale vImalavAhana gIla, gau hastI aMta re; kiMthare koNa velA tujha maraNanI e...267 kaMtA tujha viNa kAmanI, kema nagarIni rAkhaze re...ra68 he priye! mArI rAjA vinA koNa sAravAra karaze? evA vicAre rANIe mane pAMjarAmAMthI mukta karyo. tyAMthI nIkaLI huM bhUkhyo ne tarasyo zIghe tArI pAse ja Avyo chuM." | copAI : 9 rAjakumAra vimalavAhane popaTa yugalanA mukhethI potAnA pitAnA mRtyunA duHkhada samAcAra sAMbhaLyA. tene AghAta lAgyo. te mUchita thayo. ajAputre tene pANI chAMTI sacetana karyuM. tyAra pachI rAjakumAre sarva hakIkata ajAputrane kahI. ajAputre rAjakumArane sAMtvanA ApI kahyuM, "vimalavAhana! zatru pAsethI tAruM rAjya pAchuM meLavI ApIza. tuM nAsIpAsa na thA." vimalavAhana rAjakumAranuM nAma sAMbhaLI popaTa tarata ja tyAM Avyo. teNe mAtAnI duHkhada sthiti paNa jaNAvI, tema ja jaladIthI mAtAne maLavAnuM sUcana karyuM. ajAputranA kahevAthI rAjakumAre eka patra lakhI potAnI kuzaLatAnA samAcAra mokalyA. DhALa: 8 popaTe vijayanagara pahoMcI maMtrInA hAthamAM patra Apyo. rAjakumAranA sukhada samAcAra sAMbhaLI nagarajano, subhaTo, maMtrI ane rAjamAtA behada khuza thayAM. temaNe nagaramAM paDaha vagaDAvyo ke, "rAjakumAra 90 jaina casa vimarza
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimalavAhana jIvaMta che. te TUMka samayamAM nagaramAM Avaze." zatru rAjAe A vAtane hasIne uDAvI dIdhI. zuM mRtyu pAmelA kadI jIvaMta thAya kharA? copAI : 10 ajAputre vijayanagaramAM pravezavA guTikAnA prabhAve vizALa bhAraMDapakSInuM rUpa dhAraNa karyuM. vizALa kAyA banAvI, saune pAMkha para besADI vidyutavege teo UDIne nagaramAM pravezyA. vijayapuramAM Agamana thatAM ja rAjakumAra sau prathama potAnI mAtAne maLyo. mAtAe putrane aMtaHkaraNapUrvaka AzIrvAda ApyA. rAjakumArane joI zatru rAjA dimUDha banyo. rAjakumAra vimalavAhane tene yuddha karavA mATe lalakAryo. ajApuge yuddha mATe hAthImAMthI nara banelAne sarovaramAM pANI pIvaDAvI pharI hAthI banAvyo. te hAthI para besI rAjakumAre zatru rAja sAthe yuddha karyuM. zatru pakSanA jAnavaro jyAre pANI pIvA AvyA tyAre te pANImAM ajakumAre divya cUrNa bheLavyuM. te pazuo mAnavamAM parivartita thayA. divya auSadhinA prabhAve sarva mAnavoe ajakumAranuM Adhipatya svIkAryuM. banne pakSe ghamAsANa yuddha thayuM. kavie ahIM yuddhanuM AbehUba varNana karyuM che. gaja sAthe to gaja AthaDe, ratha sahAmAM ratha raNa laDe; pAle pAlA valage bAtha, Audha uchale nija hAtha...310 tarUAre raNa tAlI paDe, surAne tana surAtana caDe. aMte zatrupakSanI hAra thaI. rAjakumAra vimalavAhanano rAjyAbhiSeka thayo. teNe ajAputranuM abhivAdana karyuM. ajApune eka lAkha sainiko sAthe potAnA vatana tarapha prayANa karyuM. kavi have caMdrapIDa rAjAnI vAta kahe che. DhALaH 9 jIvananI saMdhyAe caMdrapIDa rAjAe nimittakane bolAvyo. nimittake kahyuM, "je puraSa lAkha sainikonI sAthe ahIM Avaze te tane mArIne rAjA thaze." caMdrapIDa rAjAno pradhAna jene rAjA sAthe aNabanAva thavAthI deza choDI cAlyo gayo hato, te ajAputrane maLyo. teNe ajAputrane madada karavAnuM vacana ApyuM. ajAputre tene lazkarano senApati banAvyo. ajAputra jyAre caMdrAnana zaheranI najIka pahoMcyo tyAre teNe maMtrIne vezapalaTo karI nagaracaryA karavA mokalyo. maMtrIe nagaranA mukhyamaMtrI ane subhaTone potAnA pakSamAM lIdhA. have ajAputrano pakSa majabUta banyo. banne vacce bhISaNa yuddha thayuM. baLahIna caMdrAnana rAjA samarAMgaNa choDI nATho. tenuM nAka ane mAthuM kapAyuM. kAyara, caMdrAnana rAjAnuM mukha kALuM thayuM. te saMdarbhamAM kALA mukhavALA kavi RSabhadAsa kRta "ajakumAra rasa +91
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANIo vize kavi kaDI-337mAM kahe che. mAkhI, mAMkaDa zyAma hoya che. kALuM mukha karavAthI subhaTa lAje che. cADiyA puruSanuM mukha zyAma hoya che. jema koyala pakSI zyAma hoya che, tema gulAmaDI paNa kALI hoya che." DhALa : 10 jevo caMdrapIDa rAja nATho tevo ja ajAkumAre doDIne tene pakaDyo. teno ziraccheda karyo. nagarajanoe ane maMtrIe ajAputrano rAjyAbhiSeka karyo. ajakumAranI kIrti cotarapha prasarI gaI. ajAputra nyAyapriya, prajAvatsala ane dharmapriya rAja hato. teNe aneka dhArmika kAryo karyA. copAI : 11 eka divasa ajakumArane udyAnamAM pharatAM keTalAMka zabdo kAne paDyA. "he haMsa! tArI haMsatAne dhikkAra che. je tuM tArI mAtAnA darzana karyA vinA bhojana kare." ajAputrae te ja samaye nizcaya karyo ke, jyAM sudhI mAtA na maLe tyAM sudhI annajaLano tyAga karavo." mAtAne zodhavAnI sevakone anujJA karatAM kahyuM ke, "killAnI dakSiNa dizAmAM vAgabhaTTa nAmano eka pazupAlaka rahe che tene zodhI kADho." sevakoe tapAsa AdarI. temaNe jANyuM ke, " vAbhaTTa pazupAlakane koI saMtAna na hatuM. tene navajAta zizurUpe eka bALaka rastAmAMthI maLyuM hatuM. te bALaka paNa ghaNA samayathI ahIM nathI. puNya vinA putra paNa kyAMthI gharamAM rahe?' ajAputrae rAjyamAM ghoSaNA karAvI ke, "je mArI mAtA viSe samAcAra Apaze tene InAmathI vibhUSita karavAmAM Avaze." ahIM kavie prasaMgane anulakSIne mAtA-pitAnI bahumUlyatA ane temanI upakAritAne kaDI 356 thI 358mAM varNavI che. je vartamAnakALe gharaDAM mAbApa pratye thatI upekSAbhAvane nAbUda karavA, yuvAna peDhIne temanAM kartavyo pratye sajAga kare che. kavie ahIM mAtRbhakti dvArA bhAratIya saMskRtinAM mUlyo ane vaDIlo pratyeno vinaya pradarzita karyo che. A ghoSaNA sAMbhaLI eka rogISTa strI jene zvAsa, khAMsI, khasa, gaDagUmaDa, kharajavuM, karNazUla, jevA ghaNA roga hatA. te tyAM AvI. te parunI gaMdhathI gaMdhAtI hatI. teNe kahyuM, "he rAjana!! jo tuM mane rogamukta kare to huM tArI mAtA sAthe milana karAvIza." rAjAe niyama karyo ke, jyAM sudhI vRddhAne rogamukta na karuM tyAM sudhI huM annajaLano tyAga karuM chuM." 92 * jaina rAsa vimarza
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMgopAta kavi kahe che ke, uttama puruSonuM vacana akhaMDa hoya che. paToLAmAM paDela bhAta-DijhAIna kyAreya jatI nathI paNa kadAca te bhAtano nAza thAya topaNa huM mArA parAkramI vacanane nahIM choDuM; evuM kahI ajAputra potAnI niyama pratyenI dRDhatA darzAve che. vRddhA ajAputranI mAtA gaMgAne laI AvI. putrane jeI gaMgAnuM mAtRtva khIlI UThyuM. te putrane joI atyaMta pulakita thaI. tenA stanamAMthI mAtA devAnaMdAnI jema dUdha jharyuM. ajAputrae harSita thaI mAtAne praNAma karyAM. mAtAputrano lAMbA kALa pachI milApa thayo. potAnA pitA have A saMsAramAM nathI te jANI ajAputrane kheda thayo. tyAra pachI teNe mAtAne pUchyuM ke, "he mAtA! teM kayA kAraNathI tArA putrane tArAthI aLago karyo hato?'' mAtAe sarva satya hakIkata jaNAvI. ajAputra mAtAne svamAnabhera rAjabhavanamAM laI gayo. DhALa : 11 ajakumArane mAtA maLI gaI paraMtu jyAM sudhI vRddhA nIrogI na bane tyAM sudhI anna-jaLano tyAga karyo hato. ajAputre vRddhAno ilAja zarU karyo. aneka vaidyo AvyA paraMtu koI roga dUra na karI zakyA. aMte eka prauDhavayanA vaidya AvyA. temaNe kahyuM, "bakarInA dUdhathI poSAyelA puruSanI jIbhanA TeravAmAM amRta hovAthI tenA TeravAnuM mAMsa maLe to A vRddhA nIrogI banI zake." paropakArI ajAputrane yAda AvyuM ke, evo puruSa to huM pote ja chuM. mArI jIbhanA mAMsa vaDe vRddhAne nIrogI karuM.' evuM vicArI paropakArI ajAputra kaTArI kADhI jihvA kApavA gayo - tyAM vRddhA devAMganA banI gaI. kavie ahIM prasaMgopAta kahyuM che keH manaraMjita karavA koyala Tahuke che. mora kaLA kare che. haMsa lahekAthI cAle che. mRganI AMkhamAM, siMhanI keDamAM ane AmraphaLamAM amRta bharyuM che. arthAt traNe vastuthI AnaMda maLe che. kalpavRkSa jagatamAM upakAra karavA mATe ja avatare che. nIlacAsa pakSInAM darzana zukana zAstramAM zubha gaNAya che. hAthInA kuMbhasthaLamAM motI hoya che; tema paropakAra karanArA sajjana puruSa bIjA mATe ja jIve che. nirguNa puruSanuM jIvita nakAmuM che. copAI : 12 vRddhA (devAMganA) ajAputranA sattvanI parIkSA karavA AvI hatI. te caMdrAnanA nagarInI adhiSThAyikA devI hatI. ajAputrane AzIrvAda ApI cAlI gaI. kavi RSabhadAsa kRta 'ajakumAra rAsa' * 93
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vAra nagaramAM jena saMta pU. A. samaMtabhadrasUri padhAryA. temanI pAsethI ajakumAre svarga ane narakanI vAto jANI. kavie prasaMgopAtta bhavanapati Adi cAre prakAranA devo viSe khUba vizadatApUrvaka Alekhana karyuM che. vaimAnika devalokanI upara lokanA aMte siddhazilA che, jyAM siddha bhagavaMta vidyamAna che. teo A lokane aDIne rahelA che. jainamuninI tattvasabhara vAto sAMbhaLI ajAputrane jinavANI pratye zraddhA utpanna thaI. teNe zuddha samakita prApta karyuM. copAI : 13 kAraNa paDavA chatAM je potAnI zraddhAmAM acala rahe che tenuM samakita akhaMDa rahe che. tenA saMdarbhamAM munie ArAmanaMdanI kathA kahI. ArAmanaMda nAmanA zramaNopAsakane bahu varSo pachI putra prApta thayo. te putra atyaMta lADako hato. tene roga thayo. lokoe kahyuM, "yakSanI pUjA karavAthI asAdhya roga paNa dUra thaI jAya che." ArAmanaMda daDha samakitI hato. teNe kahyuM, laukika deva ane laukika gurune jagatamAM lokottara deva ke lokottara guru mAnIne na pUjAya ke na tyAM javAya to yakSanI pUjA huM zI rIte karuM?" putranI vedanA vadhatI gaI. pUjArIe ArAmanaMdane kahyuM, tame bhale namana na karo paraMtu mAnatA mAno." tattvajJa ArAmanaMde kahyuM, "mArA nasIbamAM jo putrasukha haze to tene UnI AMca paNa nahIM Ave. ati mUlyavAna samakita ratnane huM koI paNa sthitimAM nahIM khoIza. putra, parivAra to meM anaMta janmomAM anaMtIvAra meLavyA che. daDhadharmIne samakita zivapurImAM laI jAya che. vaLI, samakita vinA mokSanAM zAzvata sukha prApta na thAya. AvuM amUlya samakita huM koI paNa rIte khovA mAMgato nathI." copAIH 14 devo A vacanathI harSita thayA. ArAmanaMda zramaNopAsakanI jema ajAputra paNa daDha samakitI bane te kAraNe jainamunie A dajta-kathA bodharUpe kahI. muninA vacanothI daDha samakitanI surakSA karavA ajAputra dezavirati - bAvratadhArI zrAvaka banyA. DhALa: 12 eka vAra nagaramAM haMsasUri mahArAja AvyA. nagarajano tathA parivAra sahita rAjA gurune vaMdana karavA gayA. temaNe dharmanuM zuddha svarUpa jaNAvyuM. ajAputrae namratApUrvaka hAtha joDI AcAryane be prazno pUchyA. (1) huM kayA karmathI rAjA banyo? (2) kayA karmathI mAtA-pitAthI tyajAyo? copAI : 15. ajAputra potAno pUrva bhava sAMbhaLe che. pUrve buddhinidhAna 94 * jaina casa vimarza
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhAnanI putrI sAthe te vivAha karyA hatA. te garbhavatI thaI. ghaNI rANIo. hovAthI tene bhUlI gayo. tene kulaTA jANI gharamAMthI kADhI mUkI. te vanamAM rakhaDatI bhaTakavA lAgI. kavi prasaMgopAtta kahe che : koInA divaso ekasarakhA pasAra thatA nathI. kyAreka caDatI hoya to kyAreka paDatI hoya che. pAMDavo vanamAM bhamyA, vAnare laMkA lUMTI, dropadInAM cIra kheMcAyA. karma rAjAne raMka ane raMkane rAjA banAve che, tema pradhAnaputrIne rAjamahela choDI vanamAM bhaTakavuM paDyuM. DhALa : 13 karmanI gati gahana che. karmanAM phaLa avazya bhogavavAM paDe che. gajasukumAra muni, sukozalamuni, metArya muni, harikezI muni, satI kalAvatI, araNika muni, naMdiSeNa muni , mRgAvatI, surasuMdarI ane dropadIne paNa karma choDyAM nathI. karmanI jALamAMthI koI prANI chUTI zakatAM nathI. | copAI : 16 pradhAnaputrI piyara pahoMcI paraMtu tyAMthI paNa jAkAro maLyo. te jaMgalamAM gaI. tyAM eka rAjA Avyo. teNe raDatI strIne joI tenuM kAraNa pUchyuM. strIe potAnI ApavItI kahI. saMzaya hovAthI rAjAe jJAnI gurune pUchyuM ke, "A strI satI che ke asatI?" gurue kahyuM, "he rAjanu! A strI satI che. tenA saMdarbhamAM kavie jainadharmanI mahAsatIonA nAmano ullekha karyo che. copAI : 17 ajAputrae pUrvanA bhavamAM potAnI nirdoSa patnIno tyAga karyo hato tethI vartamAna bhavamAM tenA mAtApitAe ajAputrano tyAga karyo hato. ajAputrae nirNaya karyo ke, "sAcuM kAraNa jANyA vinA krodha na karavo." jJAnI gurue kahyuM, "tuM caMdraprabha jinanA samayamAM datta nAmano temano prathama gaNadhara banIza. tuM te ja bhavamAM zivapada meLavIza." guru bhagavaMtanAM vacano sAMbhaLI ajAputranA harakhano koI pAra na rahyo. temaNe zivaramaNIne varavA saMyama svIkAryo. paMcamahAvratanuM sabhyapaNe pAlana karI te bAramA devaloke gayo. tyAMthI cyavI te mAnava thayo. have datta gaNadhara banyA te bhavanuM kavi varNana kare che. caMdrAnana nagarInA mahAsena rAjA ane lakSaNArANIne tyAM eka putra avataryo. mAtAe garbhakALamAM cauda mahAsvapna joyAM. kavie cauda svapna varNavyAM che. copAI : 18 tIrthaMkarano janma thatAM pa6 diggakumArIo AvI. temaNe kivi RSabhadAsa kRta "ajakumAra rAsa' * 95
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtikarma karyuM. udayAcalanA sUrya jevI tejasvI AbhA ane kAMti joI bALakanuM nAma caMdraprabha paDyuM. yuvAna vaye lagna thayAM. temaNe rAjyanI dhurA kuzaLatApUrvaka saMbhALI. DhALa : 15 caMdraprabha rAjA kuzaLa rAjanItijJa hato. tenA rAjyamAM daMDa, kara ke baMdhana na hatA. | copAI : 19 nyAyasaMpanna caMdraprabha rAjAe ghaNo kALa sukhamAM vitAvyo. aMte samaya thatAM lokAMtika devoe dharmapravartAvavAnI AjJA karI potAnuM kartavyapAlana karyuM. caMdraprabha rAjAe eka varSa sudhI saMvatsara dAna ApyuM. DhALaH 16 caMdraprabha muni banyA. temaNe saMyama svIkAryo. svajana, saMpatti, gharabArano tyAga karyo. duhA : 31 caMdraprabha munie ghAtI karmono kSaya karyo. temane lokAloka prakAzaka kevaLajJAna pragaTyuM. devoe samavasaraNanI racanA karI. caMdraprabha svAmInI dezanA sAMbhaLI ajAputrano AtmA pratibodha pAmyo. teNe saMyama svIkAryo. viziSTa jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama thatAM te gaNadhara banyA. ajakumAranA AtmAe datta gaNadhara banI kevaLajJAna prApta karyuM. copAIH 20 kavie rAsapUrNAhutinA prasaMge aMtima maMgalAcaraNa karyuM che. jemAM vijayasenasUri tathA pUrvakAlIna zreSTha kavione khavyA che. A rAsakRti I.1670, caitra suda-2, khaMbhAtamAM guruvAre, prAvaMzanA vaDerA saMghavI sAMgaNanA putra kavi RSabhadAsa dvArA racAI che. madhyakAlIna yugamAM AvI camatkArothI bharapUra kRtionuM sarjana thatuM hatuM. 96 * jaina rAsa vimarza
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ addabhuta rasanI anupama kathAH aMbaDa rAsa DaoN. abhaya dozI AgamagacchanA biDAlaMbIzAkhAnA maMgalamANikya muninI saM.1683mAM racAyelI "aMbaDarAsa" racanA madhyakAlIna sAhityamAM tenI anupama adbhuta kathA - upakathAonA saMkula AlekhanathI eka viziSTa kRti tarIke dhyAna kheMce che. madhyakALanI aneka kathAomAM asaMbhAvya ghaTanAonuM Alekhana thayeluM jovA maLe che. paraMtu, A AlekhanomAM aneka saMkulatA ane manoharatAne lIdhe "aMbaDarAsa' tarata dhyAna kheMce che. arvAcIna sAhityamAM navaprasthAna karanArA ba. ka. ThAkoranuM paNa A rAsaracanA pratye dhyAna kheMcAyuM hatuM, eTaluM ja nahi, aneka vyastatAonI vacce temaNe AnuM saMpAdana paNa karyuM hatuM. adUbhuta kathAnuM nAma Ave eTale vikramarAjA ane e sAthe saMkaLAyelI aneka kathAo tarata ja smaraNe caDhe. emAMya siMhAsanabatrIsInI kathA to savizeSa dhyAna kheMce. A siMhAsanabatrIsImAM A batrIsa pUtaLIo kyAMthI AvI tenI kathA A saMbaDa-kathA ApaNane jaNAve che. kathAno prAraMbha paMcaparameSThine vaMdana karavAthI thayo che e sAme ja sUcaka rIte traNa devo (brahmA, viSNu, maheza), sarasvatIdevI, 3OM kAra Adine praNAma karI aMbaDakathA kahevAno prAraMbha kare che. sAmAnya rIte rAsa khaMDa ke adhikAramAM vibhakta hoya che, paraMtu A rAsa AdezamAM vaheMcAyelo che. "Adeza" evA viziSTa kathAbhAga karavA pAchaLano hetu e che ke, aMbaDa gorakhayoginIe sUcavelA sAta AdezonI pUrti kare te A kathAno mukhya viSaya che. A viSaya anusAra eka AdezanI pUrtine samAvatI kathA te eka Adeza, A rIte kathA vistaratI jAya che. kula 2225 kRtiomAM phelAyelI A kRti pramANamAM moTI kahI zakAya evI rAsakRti che. vaLI, pratyeka bhAgamAM kathA-upakathAonA gucchanI saMkhyA paNa ghaNI moTI che. kathAno prAraMbha athavA kathApITha aMbADaputra karabakanI kathAthI thAya che. nirdhana thayelo kurabaka vAsapurI nagarInA vikramasiMha nAmanA rAjAne tyAM pahoMcyo. teNe kahyuM, "dhanagiri para gorakhayoginInA nivAsasthAne dhyAna adbhuta rasanI anupama kathAH aMbaDa rAsa 97
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuMDalikA nIce dhanabhaMDAra che.'' A vAta kevI rIte khabara paDI. pUchatAM teNe kahyuM, "huM aMbaDa kSatriyano kurabaka nAmano putra chuM. mArA pitAe gorakhayoginInI madadathI dhana prApta karyuM hatuM." ema kahI teNe pitAno jIvanavRttAMta kahevAno prAraMbha karyo. aMbaDa atyaMta nirdhana hato. vaLI aneka prayatno karavA chatAM paNa dhana prApta thayuM nahi. aMte te dhanigira parvata 52 rahenArI gorakhayoginI pAse dhanaprAptino upAya pUchyo. yoginIe sAhasa karI sAta vastuo lAvavAno hukama (Adeza) karyo. gorakhayoginIe prathama AdezamAM pUrva dizAmAM Avela guNavardhanavADImAMthI zatazarkarAnuM phaLa lAvavA kahyuM. Adeza anusAra pUrvadizAmAM cAlatA aMbaDe kamaMDala nagaranA sarovara pAse eka Azcarya joyuM. puruSo mAthA para ghaDo mUkI pANI lAvI rahyA hatA ane strIo ghoDA 52 savAra thaIne pharatI hatI. sarovaranuM varNana kavisuMdara rIte kare che. Agaai sara AviuM, jalabhara pacavarNa kamalaAri, bAMdhauM paMcavarNa girizilA, amRtakuMDa kiri AviuM illA' cakra haMsa sArasa zikhi cApa, zuka pika baka sAlI kAka, cakora DhIka cAtuka pAreva TiTTabha Adi karaI jalaseva.' A sarova2 jaLathI bhareluM, paMcavarNa kamaLothI avAyeluM, pAMcavarNa girizilAothI baMdhAyeluM, amRtakuMDa samAna sarovara hatuM. cakravAka, haMsa, sArasa, mora, cASa, popaTa, bagalA, menA, kAgaDA, cakora, cAtaka, pArevA, TiToDIyA Adi pANI pI rahyA hatA, jaLamAM krIDA Adi karI rahyA hatA. A sarovarane kinAre A vastunuM rahasya jANavAnI aMbaDane icchA thaI tethI te jaNAvavA eka vRddhA aMbaDane potAnA ghera laI gaI. vRddhAnA gharanA prAMgaNamAM eka suMdara kanyA. sUrya, caMdra, maMgaLa, rAhu A cAra grahone daDAnI jema ramADatI hatI. A kanyAnuM nAma caMdrAvalI hatuM. caMdrAvalIe evI zarata karI ke jenA hAthamAMthI daDo uchALatAM jenA hAthamAMthI daDo paDe te bIjAnAM caraNonI sevA kare. caMdrAvalI A grahorUpI daDA eka pachI eka uchALavA lAgI. A vAtane kavi atyaMta kAvyAtmaka rIte varNave che. 98 * jaina rAsavimarza
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMdrAvalI caturaleI, yadA, ulAla(La)I raviThaMduka sadA, thAI divasa ulALatala, I, caMdamaMDala tava thAI nizirvAda." kuzaLa evI caMdrAvalIe A cAra grahone atyaMta cAturIthI ramADyA. kavi kahe che ke strI-cAritryano pAra koNa pAmI zake? tyAra bAda, caMdrAvalIe A daDAo aMbaDane ApyA. sUrya najIka AvatA ja aMbaDa bebhAna thaI sUryabiMbamAM paDyo. eTale caMdrAvalIe aMbaDa sahita sUryabiMba sthira karI dIdhuM. A samaye sUryaputra - sUryanA sArathine dayA AvI eTale nAgaDa amRta levA rohiNInA ghare gayo. paNa caMdra caMdrAvalInA ghare hovAnuM jaNAvyuM. eTale nAgaDa caMdrAvalI pAse pahoMcyo, eTale caMdrAvalIe tene nAgapAzathI bAMdhI lIdho. A bAju, nAgaDanI bahena nAgaDane zodhatI caMdrAvalInA ghare AvI. teNe nAgaDane vidyAbaLe baMdhanamukta karyo. nAgaDa caMdrAvalInI mAtA bhadrAvalI para vera levA tatpara thayo. teNe sUryanI sUcanAthI kuMDalinInI ArAdhanA karI ane prApta thayelI zakti vaDe bhadrAvalIne mArI nAkhI, AthI mAnabhaMga thayelI caMdrAvalIe caMdrane mukta karyo. nAgaDe caMdra pAsethI amRta lAvI abaDane pAI sajIvana karyo. aMbaDe sUryanI stuti karI. prasanna thayelA sUrye aMbaDane indrajAla ane AkAzagAminI vidyAo ApI. nAgaDe sUryanI sUcanAthI zatazarkarA phaLa lAvI ApyuM aMbaDane sUrye iMdrajAla ane AkAzagAminI vidyA ApI. aMbaDa caMdrAvalIne zikSA karavA mATe punaH caMdrAvalIne AMgaNe Avyo. IndrajAla vidyAnI madadathI aMbaDe zivanuM rUpa dhAraNa karyuM. ghare zivane AvelA joI caMdrAvalIe emanI AgatAsvAgatA karI. thoDI vAre ziva raDavA mAMDyA. caMdrAvalIe pUchyuM eTale kahyuM ke pArvatI mRtyu pAmI che, eTale pote raDI rahyA che. caMdrAvatIe sAMtvana ApyuM. eTale zive kahyuM, tuM mArI pArvatI banavA taiyAra che? caMdrAvalI zivajI sAthe kailAsa javA taiyAra thaI. zivajIe ene divyarUpa pAmavA mATe kezavapana, jUnAM vastro paheravA, moDhA para kAjaLa lagADavuM vagere zarato mUkI. kailAsa javA mATe A zarato sAthe taiyAra thaI gaI. te zivajInI sUcanA pramANe taiyAra thaI. loko caMdrAvalInA bhAgyanI prazaMsA karavA lAgyA. "caMdrAvalI UMcuM jovA lAgI, tyAM vRSabha UMce caDhyo. vRSabhe ene lAto mArI. caMdrAvalIne khUba pIDA thaI ane raDavA lAgI. teNe kahyuM : A avasara ramatano nathI. svAmI, A navI navI cAla na karo. tyAre adbhuta rasanI anupama kathAH aMbaDa rasa *99
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivajI ane vRSabha sau adazya thaI gayA. e samaye aMbaDe pragaTa thaI kahyuM, meM sUryanI upAsanA karI ane zakti tema ja vijaya meLavyAM che." caMdrAvalIe zivanuM rUpa laI satAvavA mATe krodha karyo. baMne pharI daDAnI ramata ramyA. aMbaDe daDAnI ramatamAM vijaya meLavyo. nagaranI vicitra rIte aMge pUchatAM caMdrAvalIe kahyuM, "A nagara meM vasAvyuM che. daDAnI ramatamAM hAra thaI hovAthI caMdrAvalIe aMbaDanI caraNasevA karavAne sthAne lagna karavAnuM svIkAryuM. caMdrAvalIe aMbaDane AkAzagAminI, ciMtitagAminI, svarUpa parAvartinI ane AkarSaNI vidyAo ApI. aMbaDa caMdrAvalI sAthe dhanagiri para AvI gorakhayoginIne page lAgyo. zarkarAphaLa bheTa ApyuM. ane bIjo Adezane mAMgyo, tyAre gorakhayoginIe tene dakSiNa dizAnA samudramAM AvelA haribaMdha dvIpa rahenArA kamalakAMcana yogI pAsethI putrI aMdhArIne lAvavA kahyuM. aMbaDa AkAzamArge yogInA dvIpamAM gayo. tyAM yogIe sevaka sAthe potAne ghera mokalyo. yoginI patnI kAgI ane nAgIe aMbaDane bhojana karAvyuM ane pAna khAvA ApyuM. pAna khAtAMnI sAthe ja aMbaDa kUkaDo banI gayo. kAgI ane nAgI yogIpatnIo bilADInuM rUpa dhAraNa karI kUkaDArUpe aMbaDane herAna karavA lAgI. kamalakAMcana yogI paNa tyAM AvI aMbaDane maheNAM mAravA lAgyo. aMbaDa yogInA ghare khUba duHkhI thaI gayo. A prasaMgane varNavatAM kavi maMgalamANikya kahe che; kAma pradhyAna bala IzuM hoI, hari hara milaI garuDa tava joI, garuDa nAgasU jeI navi saka, Iza balaI sarpathI ukaI." aMbaDa ghaNo baLavAna hoya topaNa sthAna pradhAna che. sthAnathI baLa che. hari hara maLe tyAre hari viSNa)nuM vAhana garuDa zivanA kaMThamAM dhAraNa karelA nAganI sAme joI zakato nathI. Iza (ziva)nA baLathI sarpa paNa jaya pAme che. (lukaI) gharaAMgaNe rahelo kUkaDo gaMdakI kare che evA AkSepa mUkI yogIe patnIone kUkaDAne vanamAM mUkI AvavAno Adeza Apyo. baMne patnIo bilADInuM rUpa dhAraNa karI kUkaDAMrUpe rahelA aMbaDane upADI vanamAM mUkI AvI. 100 * jaina rAsa vimarza
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanamAM pharatAM-pharatAM eka divasa suMdara vAvamAM pANI pIvA Utaryo. pANI pIvAthI aMbaDa kUkaDAmAMthI mANasa banI gayo. mAnavarUpamAM Avelo aMbaDa vanamAM paribhramaNa karavA lAgyo. tyAM eka rAtre koI eka nArIno raDavAno avAja Avyo. aMbaDe jaI raDavAnuM kAraNa pUchyuM, eTale eNe kahyuM : "huM rolagapuranA rAjahaMsa rAjA ane zrImatI rANInI putrI rAjahaMsI chuM. mArAM lagna rAjakumAra mahIcaMda sAthe nakkI thayAM hatAM. lagnamaMDapamAM sUryadeve ApelI kaMcukI dhAraNa karIne jatI hatI, tyAM eka duSTa mAruM apaharaNa karyuM. teNe sUrya dIdhelI kaMcukI levAno prayatna karyo. meM eno pratikAra karyo, eTale jaMgalamAM mane ekalI mUkI te duSTapuruSa cAlyo gayo. aMbaDa vidyAdhare tenI badhI vAta sAMbhaLIne sUrye kaMcukI kaI rIte ApI e aMge prazna pUchyo. enA javAbamAM rAjahaMsIe kahyuM, 'huM nAnI hatI tyAre mArA pitAe sarasvatI nAmanI paMDitA pAse bhaNavA mokalI. huM ane bIjI sAta kanyAo paMDitA pAse bhaNatI hatI. eka madhyarAtrie sarasvatI paMDitAe racelA maMDaLamAM 24 jogaNIo AvIne krIDA karavA lAgI. sarasvatIe siddhi mATe kahyuM, tyAre jogaNIoe tene piMDadAna ApavA kahyuM. paMDitAe ATha kanyAone piMDadAnanI vidhi pUchI. jogaNIoe ATha kanyAonuM naivedya sAthe piMDadAna ApavA kahyuM. A vAta sAMbhaLIne huM khUba DarI gaI. meM A vAta mArI sakhIone tema ja pitAne jaNAvI. pitAe paMDitAno vadha karavA kahyuM, paNa A vAta mane na gamI. meM sUryanI ArAdhanA karI. sUrye mane divya kaMcukI ane sAta sakhI mATe sAta guTikAo ApI. paMDitAe kaSTanivAraNa mATe vidhi karavI che evuM kahI caudasanI rAte jAgRta rahevA kahyuM. e samaye sakhIoe guTikA potAnA moDhAmAM mUkI ane meM kacuMkI paherI lIdhI. sUryanA kahyA anusAra vidhipUrve paMDitA sADI paheravA gaI evI ja ame sakhIoe sADI kheMcI lIdhI eTale te mRtyu pAmI." A vAta kahI rAjahaMsI raDavA lAgI. aMbaDe e samaye potAnuM divyasvarUpe pragaTa karyuM AthI rAjahaMsIe aMbaDa sAthe lagnanI icchA abhivyakta karI eTale aMbaDa tene rolagapura laI Avyo. rolagapuramAM rAjahaMsI sAta sakhIo ane rAjahaMsI ema ATha kanyAonAM lagna karyA. rAjAe potAnuM adhuM rAjya aMbaDane ApyuM. vipula bhogavaibhava bhogavI aMbaDa punaH haribaMdha dvIpa para gayo. tyAM jaI addabhuta rasanI anupama kathAH aMbai rAsa 101
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpaparivartinI vidyAthI kamalakAMcanayogInuM rUpa laI kAgIne rUpaparivartanakArI phaLanuM zAka banAvavA ApyuM. enI vacce yogI kanyAnuM apaharaNa karyuM. yogI Avyo tyAre yogInI beya patnI sAthe e zAkanuM bhojana karyuM. eTale traNe gadheDAmAM pheravAI gayAM. be gadheDI ane eka gadheDo evA e yogI parivArane aMbaDe khUba pIDA ApI. A dazya joI nagaranA lokoe dayApUrvaka vinaMtI karI, eTale traNene vAvanuM jaLa pivaDAvI punaH manuSya karyo. e pote rAjahaMsI ane anya sAta patnI tema ja aMdhArI sAthe dhanagiri para AkAzagAminI vidyAthI pahoMcyo. tyAM jaI yogIputrI aMdhArIne gorakhayoginIne soMpI. gorakhayoginIe trIjA AdezamAM siMhaladezanA somacaMdarAjAnA bhaMDAramAMthI ratnamALA laI AvavA kahyuM. aMbaDa yoginInA Adezane mastake caDhAvI siMhaladeza gayo. siMhaladvIpamAM teNe eka Azcarya joyuM. eka suMdarInA mastakanI pAchaLa bagIco zobhI rahyo hato. aMbaDe tene rAjakumArI caMdrayazA mAnI bolAvI, paraMtu te to pradhAnakanyA rAjaladevI hatI. mastakanI pAchaLa rahelA udyAnanuM rahasya pUchyuM, eTale teNe kahyuM ke te eka vAra rAjakanyA caMdrayazA sAthe vanakrIDA arthe gaI hatI, tyAM eka DozI maLI. A DozI zivanI pratihArI hovAthI zivaloka laI gaI. zivajInAM darzana karI ame khUba AnaMdita thayAM. temaNe rAjakumArIne divya ratnamALA ane mane divya karmadaMDa Apyo. ratnamALA dhAraNa karanAra rUpa badalI zake che ane sarvatra jaya pAme tema ja karmadaMDa dhAraNa karanArAnA sarva zatruo ane rogo nAza pAme. nitya darzana karavAnI icchA jANI zivajIe tridaMDavRkSa ApyuM. enA para besI AkAzamArge UDIne zivaloka pahoMcI zakAya. te pachI baMne kanyAo pRthvIloka para pAchI Ave. dararoja maMtrabaLe tridaMDavRkSa para besI AkAzamAM jatI. eka vAra e rIte UDIne jaI rahI hatI, tyAM sUryane lAgyuM ke potAne gaLavA koI AvI rahyuM che. najIka pahoMcyAM tyAM mAnavIne joI sUryanI zaMkA dUra thaI. baMnene zivabhakta jANI sUrye prasanna thaI varadAna mAMgavA kahyuM. rAjaladevIe udyAna mAMgyuM. sUrya rAjakumArIne aMdhakAramAM divyaprakAza patharAI jaya tevuM divyAbharaNa ApyuM, tema ja mane udyAna ApyuM. ema kahI rAjaladevI potAne ghare javA lAgI, tyAre koI divya rAkha aMba chAMTI, eTale te aMbaDa para mohita thaI gaI. AMbaDe naTanuM rUpa dhAraNa karyuM ane rAjala sAthe nRtya karavA lAgyo. tyAM bahurUpiNI vidyA saMbhArI 102 * jaina rAsa vimarza
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane 31 naTa-naTaDI saryA. kula 32 naTa-naTI sAthe aMbaDe nRtya mAMDyuM. emAM tene jovA rAjA-rANI rAjakumArI sAthe AvyA. rAjalane nAcatI joI rAjakumArIe TIkA karI. rAjale saMgIta to pAMcamo veda che' kahI nAcavA mATe AmaMtraNa ApyuM. A bAju rAjalanA mAtA-pitAe A nRtya karanAra naTa aMbaDa phasAvanAro che evI phariyAda karI. rAjA somacaMda paNa nATaka jovA Avyo. aMbaDe trimUrti (brahmA, viSNu, maheza) darzAvyA, vaLI divya saMgIta saMbhaLAvyuM. rAjAe puraskAra ApavA mAMDyo, paNa aMbaDe teno asvIkAra karyo. AthI lokomAM siddhapuruSa tarIkenI kIrti phelAI. A bAju rAjaladevIe aMbaDano vRttAMta caMdrayAne kahyo. AthI prasanna thayelI caMdrayazA aMbaDane maLavA Atura thaI. rAjaladevInA AgrahathI aMbaDa caMdrayazAne ghare pahoMcyo. tyAM rAtabhara premapUrvaka vItAvI, aMbaDe pAchA pharatA rAjakumArIne rUpaparivartanakArI cUrNa ApyuM. A cUrNane pratApe rAjakumArI gadheDI banI gaI. rAjA khUba duHkhI thayo ane DhaMDhero piTAvyo ke rAjakumArIne mULarUpamAM laI Ave tene ardha rAjya ane rAjakumArI paraNAvaze. aMbaDe ADaMbarapUrvaka ghaNA homahavana karyA ane trIje divase rAjakumArIne vAvanuM jaLa pivaDAvI manuSyarUpamAM laI Avyo. rAjAe rAjakumArIne paraNAvI tema ja bhaMDAramAM rahelI zivajIe dIdhelI ratnamALA paNa ApI. aMbaDe punaH rathanupuramAM AvI gorakhayoginIne ratnamALA ApI. cothA AdezamAM aMbaDane navalakSapuramAM rahetA vepArI bohitya pAsethI lakhI vAMdarI lAvavAnuM gorakhayoginIe jaNAvyuM. Adeza meLavI aMbaDa navalakSapura tarapha cAlI nIkaLyo. mArgamAM te sugaMdhavanamAM rokAyo. A sugaMdhavanamAM e suMdara strI joI. A strInA rUpane vijaLInA jhabakAra sAthe sarakhAvI tenI manoharatAne kavie suMdara rIte varNavI che. jehavau vIjANu jhabakAra, aMgaI navayauvananau bhAra. eka vanamAM hi dIThI bAlikA, jina kari deI jaI tAlikA. Adeza 4, kaDI 14) aMbaDa A strIne joI tenA para mohita thaI pAcho karyo. paraMtu A navayauvanA strI sarovaramAM pravezI adazya thaI gaI. aMbaDa vyAkuLa banI tene zodhavA lAgyo. thoDA samaya bAda aMbaDa vRkSa nIce beTho hato, tyAM abhuta rasanI anupama kathA : abaDa rAsa +103
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka baTuke AvI tenI samakSa phaLa mUkI kahyuM; 'amarAvatIe tamane bolAvyA che. tame mArI sAthe cAlo. aMbaDe baTukane pUchyuM, 'A amarAvatI koNa che tenI vistArathI vAta kara'. baTuke kahyuM; amarAvatI kSatriyakuMDanA rAjA devAdityanI ane rANI lIlAvatInI putrI che. devAditya rAjAne eka vAra aNamAnitI rANIe kAmaNaTumaNa karI popaTa banAvI dIdho. A popaTa banelo rAjA popaTa tarIkenA jIvanathI trasta thaI ApaghAta karavA mAMDyo. e ja samaye AkAzamArgethI jatA phUlacaMdamunie vidyAbaLe punaH manuSyarUpamAM lAvyo. e mahAmunino upadeza sAMbhaLI devAditya rAjA ane lIlAvatI rANIe dIkSA dhAraNa karI. A lIlAvatI rANI dIkSA samaye garbhavatI hatI, paraMtu zaramathI bolI niha. dIkSA bAda putrIno janma thayo, tenuM amarAvatI nAma rAkhI mA svarge gaI. A amarAvatI navayauvanA banI, tyAM eka dhanada nAmano vidyAdhara enI para mohita thaI gayo. te samaye tenA pitA devAditya rAjaRSine lalacAvavA mATe traNa ratno ApyA. A samaye kanyAe potAnA pratye bhAI jevo bhAva rAkhavA kahyuM. vidyAdhare paNa vAsanA choDI tenI rakSA mATe sarova2 banAvyuM. A sarovaranA bhUgarbhamAM suMdara mahela banAvyo. e mahelamAM javA mATeno pAtALamArga paNa karI Apyo. amarAvatInAM lagna kyAre thaze eno prazna rAjarSie karyo. rAjarSie avadhijJAnathI AjathI sAtamA divase bakulavRkSa nIce aMbaDa nAmano pratApI vyakti Avaze e amarAvatIno pati thaze ema jaNAvyuM. baTuke amarAvatInI kathA pUrNa karI. teo amarAvatInA mahelamAM pravezyA. amarAvatIe temanuM bhAvabhInuM svAgata karyuM. pachI aMbaDa devAditya RSine maLavA jaLamArge baTukanI pAchaLa javA lAgyo. tyAM eka pracaMDa mAchalAe ene gaLI lIdho. A mAchalAne bagalAe pakaDyo. A bagalAne gIdha pakaDyo. baTuke pAchA pharI jotAM aMbaDa dekhAyo nahi, eTale e vAta baTuke amarAvatIne mahelamAM pharIne karI. amarAvatI aMbaDanA guma thavAnA samAcAra sAMbhaLI bebhAna thaI gaI. devAditya RSie AvI upacAro karyAM. A upacArothI jAgRta thayelI amarAvatI raDavA lAgI ane potAnA duHkhane vIsArI zakI niha. A gIdha UDatuM UDatuM jhADa para beThuM. eka zikArIe gIdha 52 bANa 104 * jaina rAsa vimarza
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAryuM. A bANathI tenI cAMcamAMthI bagalo chUTI AkAzamAM UDaDyo. bagalAnA mukhamAMthI mAchalI paDI gaI. zikArI mAchalIne potAnA ghare laI gayo. mAchalIne cIratAM aMbaDane joI Azcaryacakita thayo. zikArIe upAya karI aMbaDane sAjo karyo. A zikArI navalakSapurano ja hato. aMbaDa thoDA divasa zikArInA ghare rokAI gayo. eka divasa madhyarAtrie zikArInI dIkarI bahAra nIkaLI. A joI aMbaDa paNa tenI pAchaLa gayo. zikArInI dIkarIne mArgamAM bIjI traNa sakhIo kSatriya, brAhmaNa, vaNikaputrI maLI. A cAree bakarInuM rUpa dhAraNa karyuM. A joI aMbaDe bakarAnuM rUpa dhAraNa karIne DarAvI eTale teo arthe rastethI ja pAchAM pharyA. bIjI rAtrie A bakarAno bheda zodhavAnuM nakkI karI pharI maLyAM. punaH bakarInuM rUpa dhAraNa karyuM. aMbaDe bakarAnuM rUpa dhAraNa karI bakarIone caMbhita karI. AmAMthI chUTavA mATe bohitya vaNikanuM ghara batAvavA kahyuM. cAra bakarIo ane bakarArUpI aMbaDa bohityane ghare gayA. tyAM bohityanI dIkarI rUpiNI vAMdarI pAse beThI hatI. rUpiNIne A bakarIoe manuSyarUpa dhAraNa karI sAthe Avelo bakaro vidyAno bhaMDAra aMbaDa che evuM jaNAvyuM. rUpiNInI vinaMtIthI aMbaDe manuSyarUpa dhAraNa karyuM. aMbaDe rUpiNI pAse vAMdarInI yAcanA karI, tyAre rUpiNIe kahyuM ke A vAMdarI caMdradevanI ArAdhanAthI prApta thaI che. ane roja navalakhAM ratna bheTa Ape che. paNa A vAMdarIthI judI paDatAM ja potAnuM mRtyu thAya. enA upAyarUpe aMbaDa rUpiNIne potAnI sAthe lagna karavA kahe che. tyAre rUpiNI potAnA pitAne samajAvavA kahe che. aMbaDa rUpiNInI sUcanA pramANe ajavidyA prApta karI navalakSapuranA rAjAne bakaro banAvI dIdho. pachI bahurUpiNI vidyA vaDe sainya vikurtI rathanupuranA rAjA tarIke AvI bakaro banelA rAjAne punaH manuSya banAvyo. rAjA malayacaMdra aMbaDane ardha rAjya ane putrI vIramatI ApI. A joI bohitye potAnI dIkarIne paraNAvI. rUpiNInI cAreya sakhIo paNa rUpiNIne anusarI. aMbaDa potAnI 6 patnIo sAthe sugaMdhavana Avyo ane amarAvatI sAthe lagna karyA. potAnI sAte patnIo sAthe gorakhayoginI pAse AvI lakhI vAMdarIne ApI. gorakhayoginIe aMbaDanA parAkramanI khUba prazaMsA karI. thoDA divaso pachI gorakhayoginIe pAMcamo Adeza Apyo ke saurASTranA devapattana nagaramAM devacaMdra rAjAnA maMtrI vairocana pAse je ravi adbhuta rasanI anupama kathAH aMbaDa rAsa * 105
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMdra dIpaka che, te laI Ava. aMbaDa saurASTra tarapha cAlavA mAMDyo. ene devapattanano brAhmaNa maLyo. te siMhapuranI rAjakumArI rohiNI pAse parakAyApravezanI vidyA meLavavA nIkaLyo hato. A rAjakumArI rohiNInA pitA sAgaracaMdra vanavAsamAM jatA pahelAM putra samarasiMhane rAjya soMpyuM hatuM ane putrI rohiNIne A vidyA soMpI hatI. vidyA evI zarate ApI hatI ke, rohiNIe bhAI sivAya bIjAnuM mukha jovuM nahi ane pote jene A vidyA Apaze te eno pati thaze. rohiNI ekAMtamAM siMhapuramAM rahetI hatI. brAhmaNa pAse mohinI vidyA hatI ane te adalAbadalImAM A vidyA meLavavA icchato hato. aMbaDe kahyuM; mArI pAse akSayadhana ApanArI vidyA che. ApaNe vidyAo parasparane ApIe" brAhmaNe A vAta svIkArI. baMnene ekabIjAne vidyA ApI. pachI aMbaDanA kahevAthI banne judAjudA thaI alaga alaga mArge nagaramAM praveza karyo. brAhmaNa ane aMbaDe potapotAnI rIte rohiNI meLavavAnA prayatno karavA lAgyA. aMbaDa potAnI bahurUpiNI vidyAnI madadathI -- rUpa dhAraNa karyuM. e cAra rastA para jaI beTho ane mohinI vidyAnA prabhAvathI badhAne mugdha karI lIdhA. thoDA ja samayamAM tapasvinI trikALajJa che evI vAta phelAI gaI. pelo brAhmaNa rohiNIne maLavAmAM saphaLa thayo nahoto, AthI A tapasvinI pAse bhaviSyamAM jANavA gayo. tapasvinIe kahyuM ke tArA nasIbamAM parakAyApraveza vidyA nathI. Ama chatAM teNe ghaNA prayatno karyA, paNa nAsIpAsa thaI cAlyo gayo. tapasvinInA jyotiSajJAnanA samAcAra rAjakumArI rohiNI pAse pahoMcI gayA. teNe tene rAjamahelamAM bolAvI. tenA rUpa ane dharmavairAgya joI mohita thayelI rAjakumArIe yoginIno bhUtakALa pUchyo. tyAre yoginIe kahyuM, "huM pAThazALAmAM abhyAsa karatI hatI, tyAre mANibhadra nAmano eka vidyAdhara mArA premamAM paDyo. teNe mAruM apaharaNa karyuM. te mane vaitADhya parvata para laI gayo. tyAM "gaurI ane prajJapti nAmanI be vidyAo zikhavADI. tyAM tenA putra bhadravege mArI para Asakta thaI pitAnI hatyA karI. te ja samaye tyAM AvelA vidyAdhara nagararAje bhadravegane maraNazaraNa karyo. mArA kAraNe AvI bevaDI hatyA joI duHkhI thayelI huM AtmahatyA 106 * jaina rAsa vimarza
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavA taiyAra thaI. huM vRkSa para caDI vAvamAM kUdI, paNa nagararAje mane pAchaLathI AvIne bacAvI. meM nagararAja sAthe lagna karyA. nagararAja sAthe premapUrvaka divaso jatA hatA, tyAM nagararAjane anya strImAM Asakta thayelo joyo. AthI vairAgI thaI gaMgAkinAre jaI tApasIvrata lIdhuM ane tIrthayAtrA karatI ahIM siMhapura AvI. rohiNIe paNa potAnA pitA-bhAI aMgenI vAta jaNAvI, tema ja potAnI mUlyavAna parakAyApraveza vidyA AgrahapUrvaka zikhavADI. potAnA bhAvi pati vize rohiNIe pUchyuM, tyAre tapasvinInA vezamAM rahelA aMbaDe kahyuM, thoDA ja samayamAM mAlaNa dvArA puSpakaMcuka mokalaze e tAro pati banaze, ema kahI aMbaDa potAnA sthAne gayo. aMbaDa punaH mULarUpa dhAraNa karI AkAzagAminI vidyA vaDe devapattana pahoMcyo. tyAM mohinI vidyAthI mALI kuTuMbane vaza karI mALIkanyA dematI sAthe lagna karyA. eka divasa mAlaNa phUlanA hAra laI rAjadarabAramAM jatI hatI, tene aTakAvI aMba be hAra laI maMtrita karyA. e hAra anukrame rAjA devacaMdra ane pradhAna vairocanane ApavA kahyuM. A hAranA prabhAve rAjA devacaMdra ane vairocana behoza thaI gayA. bhAnamAM kyAreka nAcatA, kyAreka ziyALanI jema lArI karatA, kyAreka kAdavamAM ALoTatA. A maMtrI rAjAthI nagara trAhimAma thaI gayuM. pachI mAlaNa pAsethI enA ghare AvelA tAMtrikane laI gayA. aMbaDe ADaMbara karI kahyuM, mane aDadhuM rAjya, ravi-caMdra dIpaka ane rAjakumArI patnIrUpe ApavAmAM Ave to huM rAjA-maMtrIne ThIka karI dauM. A vicitra bImArIthI kaMTALelAM prajAjano ane anya maMtrIoe aMbaDanI sarva zarato svIkArI. aMbaDe punaH baMnene ThIka karI dIdhA. tema ja pradhAnaputrI kapUramaMjarI ApavAmAM AvI. e sAthe ja ravi-caMdra dIpaka ane ardhA rAjyanuM rAjAnuM pada prApta thayuM. aMbaDa traNa patnIo, sUrya-caMdra dIpaka laI pharI siMhapura nagare Avyo. tyAM mAlaNe teno AdarasatkAra karyo. aMbaDe parakAyApravezathI nagaramAM eka mRtabALakane sajIvana karI mAtA sAthe kalAkeka vAta karAvI. A vAtanI rAjakumArI rohiNIne khabara paDI. aMbaDe kusumakaMcuka rohiNIne mAlaNa dvArA mokalyo. tene yoginIno saMketa yAda Avyo. bhAIne jANa karI rAjakumArIe aMbaDa sAthe lagna karyA. cAra patnIo sAthe aMbaDa punaH rathanupura AvI adbhuta rasanI anupama kathAH aMbaDa casa 107
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoginIne ravi-caMdra dIpaka arpita karyo. thoDA divaso bAda aMbaDane punaH chaThTho Adeza maLyo. sauvIra dezanA siMdhu parvatanI taLeTImAM Avela karmakaroDIpuranA rahevAsI somezvara brAhmaNa pAsethI sarvArthasiddhi daMDa che te lAvavA kahyuM. A daMDa levA aMbaDe sauvIra deza tarapha prayANa karyuM. mArgamAM keLanA patrathI DhaMkAyelI jhUMpaDI jaLa para taratI joI. jhUMpaDInI pAchaLa eka yogI beTho hato. tenI bAjumAM sonAnI sAMkaLathI bAMdhelI haraNI hatI. aMbaDane A vAtamAM bheda lAgyo. A haraNI koI strI hoya evuM jaNAyuM. aMbaDe e duSTayogIne pakaDIne vidyAbaLathI UMcakI AkAzamAM aphALyo ane mallanI jema navA-navA yuddho karI yogIne yama-gharano paroNo banAvyo. kavi A yuddhane saMkSepamAM paNa suMdara rIte varNave che. yogI duSTa, aMbaDaI leya, AkAzI asphaliphateha; navanavayuddha mallapari karI, tAsa marmadhAyatanidharI. "valatu yaSTimuSTine ghAya, jegI kIu acetana kAya, tApasa atithi vamataNuM bhayu, jayajayanAda aMbaDanaI huuM. aMbaDa jhUMpaDImAM gayo. ane tyAM eka rAtI ane zveta soTI paDI hatI. aMbaDe rAtI soTI haraNIne aDADI eTale haraNI rAjakumArImAM parivartita thaI. aMbaDe rAjakumArIne tenI kathA pUchI. eTale rAjakumArIe kahyuM, A yogIe mAyAjALathI mArA pitAne chetarI suvarNapuruSa banAvyA hatA ane yogI mArI sAthe paraNavA mAMgato hato. pote nA pADatI hatI, tethI haraNI banAvI rAkhato hato. tyAM rAjakumArI pAsenA divyakuMDalanuM rahasya aMbaDe jANyuM. yogIe kAlikAdevInI ArAdhanAthI A divyakuMDala prApta karyA hatAM. A kuMDalamAMnuM eka kuMDala uchALavAmAM Ave to eka varSa sudhI sUryaprakAza Ape ane bIjuM uchALavAmAM Ave to varSa sudhI caMdraprakAza Ape. aMbaDe potAnuM divyarUpa pragaTa karyuM eTale rAjakumArIe enI sAthe gAMdharvavivAha karyo. rAjakumArIne laI aMbaDa rAjakumArInA pitAnA nagaramAM Avyo. tyAM sALAnA nagarane zatruoe gherI lIdhuM hatuM, te zatruone vidyAbaLathI bhagADyA. rAjA samarasiMhe bahena-banevIno AdarapUrvaka satkAra karyo. 108* jaina rAsa vimarza
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ thoDA divaso bAda aMbaDa ekarAtre karmakoDI nagara AkAzamArge pahoMcyo. tyAM jaI kAmadeva yakSanA maMdiramAM rahyo. tyAM madhyarAtrie eka suMdara yuvatI maMdiramAM AvI. tyAM rahelI traNa pUtaLIo pAse jaI UbhI rahI, eTale te traNeya sajIvana thaI gaI. te pachI cAree bhegA maLI nRtya karyuM. aMbaDa e samaye tyAM pragaTa thayo, ane potAne pravAsI tarIke oLakhAvyo. AvanArI yuvatI purohitanI putrI caMdrakAMtA hatI. teo cAre sakhIo maLI pAtALalokamAM rahelI sakhI vAsavadattAne maLavA mATe nIkaLI. aMbaDane paNa temaNe sAthi tarIke sAthe lIdho. teo nagara bahAra rahelA eka ramakaDAnA rathamAM beThAM. ardhe raste gayAM, tyAM aMbaDe vidyAthI 2tha sthaMbhita karI lIdho. maMtrabaLe ratha calAvavAnI vidyA meLavyA bAda ja aMbaDe ratha cAlavA dIdhA. pAtALalokamAM pahoMcyA pachI vAsavadattAe saunuM svAgata karyuM. vAsavadattAne ghare thoDo samaya rahyA bAda teo punaH nAgazrI nAmanI anya sakhInA ghare gayA. saune nAgazrIe pAna-bIDA khAvA ApyA. A pAnabIDAmAMthI eka pAnabIDAmAM aMbaDe chUpI rIte cUrNa bheLavI dIdhuM. A pAnabIDuM khAvAthI nAgazrI gadheDI banI gaI. bAdamAM aMbaDe cAre sakhIone zveta soTI aDADI, eTale teo haraNI thaI gaI. haraNIo punaH potAnA rathamAM besI nagaramAM AvI. traNa haraNIo nagaramAM rahI. eka haraNI purohitanA ghare gaI. loko A purohitanI dIkarI haraNI banI tenI kathA vismayathI kahevA lAgyA. tyAM mArgamAM lokoe aMbaDane baLada vaga2 2tha calAvato joyo. koI moTo vidyAsiddha puruSa che' ema loko Azcarya karavA lAgyA. rAjapurohitanI dIkarI haraNI banI che, evI vAta sAMbhaLI purohitanA ghare javA nIkaLyo. tyAM mArgamAM temaNe aMbaDane baLada vinA ratha calAvato joyo. rAjAe vidyAsiddha puruSa jANI tenI stuti karI. aNakheDaI vAyunaI vegi, tatakhiNI jaI jeyaNa aNegI, eha zakti nati mANasataNI, dIsaI ko vidyAdhara guNI.' kaI tUM narasiddha devatA, nAgakumara pari niHzaMkatA, khelaI nija IchAI balI, kRpA karau hivaI prItai milI" (Adeza 6, 243, 244) tuM aNakheDye rathane vAyuvege calAvI tatkSaNa aneka yojano pA2 kare adbhuta rasanI anupama kathA : aMbaDa rAsa * 109
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. A zakti mANasanI nathI, tuM koI vidyAdhara lAge che. athavA tuM siddha nara, devatA athavA nAgakumAra lAge che. tuM tArI icchAnA baLe khele che. have tuM prItipUrvaka amane maLa. aMbaDe vinaMtI svIkArI. rAjAe purohitanA ghare sAthe AvavA kahyuM. temaNe kahyuM ke, haraNImAMthI punaH mArA priya purohitanI kanyA ane tenI sakhIone manuSya banAvIza to ardha rAjya ane mArI kanyA ApIza. aMbaDe haraNIrUpa kanyA pAse jaI sarvArthasiddhi daMDa mAMgyA. kanyAe kahyuM, daMDa mArI pAse che, e kevI rIte jANyuM? eTale aMbaDe gorakhayoginIno saMbaMdha kahyo. kuMvarI daMDa ApavA taiyAra thaI eTale temaNe punaH manuSya banAvI. rAjAe purohitakanyA, tenI traNa sakhIo ane rAjakanyAnAM lagna karAvyAM. pAtALamAM rahelI nAgazrIne paNa punaH vAvanuM pANI pAI mULarUpamAM lAvI tenI sAthe paNa aMbaDe lagna karyA. teo punaH bhojakaTakanagaramAM AvI ratnAvatIne sAthe laI rathanupura nagaramAM gorakhayoginIne sarvArthasiddhi daMDa samarpita karyo. thoDA divaso bAda aMbaDe gorakhayoginI pAsethI punaH Adeza meLavyo. A sAtamA AdezamAM dakSiNa dizAmAM AvelA sopAraka nagaranA caMDIzvara rAjAnA mugaTamAMthI pacheDo laI AvavAnuM kArya karavAnuM hatuM. aMbaDa Adeza-anusAra sopAraka nagaramAM pahoMcyo. eka bagIcAmAMthI te phaLa toDavA jato hato, tyAM eka vAnare tene aTakAvyo. vAnara manuSyavANImAM bolavA lAgyo; "pahelAM tuM ahIMthI dakSiNamAM taMbugiri parvata para AvelA AMbAnA vRkSanuM phaLa laI Ava. e phaLa bhUkhatarasa zamAvI de evAM che. pachI tuM A phaLa toDaje." aMbaDa te sthaLe pahoMcyo. jevo phaLa levA jhADa para caDhyo ke jhADa AkAzamAM UDyuM ane eka vanamAM jaIne aTakyuM. samIpamAM aMbaDe eka agnikuMDa joyo, jemAMthI aneka strI-puruSo AvatAM-jatAM hatAM ane nATAraMbhanA avAjo AvatA hatA. tyAM eka puruSa Avyo. aMbaDane teNe jaNAvyuM. te lakSmIpurano rAjA haMsa hato. te ja vAnara ane AMbAnA vRkSanuM rUpa dhAraNa karI aMbaDane laI Avyo hato. aMbaDane ahIM lAvavAnuM kAma vidyAdhara rAjAe dIdhuM hatuM, ema kahI vidyAdharonI samagra ghaTanA jaNAvI. suMdarapuramAM zivaMkara rAjAne putra nahoto. putra meLavavA aneka upAyo 110 * jaina rAsa vimarza
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ karyA, paNa niSphaLatA maLI. vizvadIpaka nAmanA tApase zivaMkara rAjAne putraprApti mATe phaLa ApyuM. A phaLa pati-patnI baMnee khAvAnuM hatuM, paraMtu zivaMkara rAjAe bhUlamAM phaLa pote ekalAe ja khAdhuM. tenA pariNAme tene garbha rahyo. sAtame mAse bhayAnaka pIDA UpaDI. A pIDAnA zamanArthe aneka upAyo karyA, paNa te sarva niSphaLa gayA. zivaMkaranA bhAI zubhaMkare dharaNendradevanI ArAdhanA karI. dharaNendra zivaMkaranI pIDA zAMta karI. navame mAse zubhaMkara putrane janma ApI mRtyu pAmyo. dharaNendre putranuM 'cUDAmaNi' nAma sthApI pAtAlanagara vasAvI ApyuM. suMdarapuranA loko A pAtALanagaramAM rahevA gayA. bahAranI duniyAmAM AvAgamana A agnikuMDanA mAdhyamathI kare che. tyAM dharaNendra pArzvanAtha bhagavAnanuM jinAlaya banAvyuM. dharaNendra sarva vidyAdharone AjJA karI, pAMca tithie pArzvanAtha bhagavAnanI pUjA karavI. A pUjA karyA vinA bhojana ka2nA2nI vidyA lupta thaze ane te koDhiyo thaI jaze evI kaDaka cetavaNI ApI. haMsarAjAe Ama vAta pUrNa karI kahyuM, Aje maMdiramAM pUjA-utsava cAlI rahyo che. eTale aMbaDe te jovAnI icchA darzAvI. rAjA haMsa ane aMbaDa agnikuMDamAMthI jaIne pArzvanAtha jinAlaye gayA. aMbaDe bhAvabharI stuti karI. pachI aMbaDe haMsarAjAne potAne sopA2ka nagarathI ahIM AvavAnuM kAraNa pUchyuM. eTale haMse kahyuM, "eka vAra cUDAmaNi rAjAe tithinA divase pArzvanAtha bhagavAnanI pUjA karyA vinA bhojana karyuM, AthI tene koDha thayo. duHkhI thayela rANI anazana karI jApa karavA besI gaI. 21 divasanA upavAsa thayA, tyAre dharaNeMdradeve kahyuM; sopAka naga2nA aMbaDa nAmano vIrapuruSa Avela che, tene laI Ava. te rAjAne rogamukta karI zakaze. AthI rANInI vinaMtIthI huM mane laI Avyo chuM." aMbaDe jinamaMdiramAM aSTAlikA mahotsava karAvI maMtritajala rAjAne pAyuM. A jaLathI rAjA rogamukta thayo. prasanna thayelA rAjAe aMbaDane dIkarI madanamaMjarI paraNAvI ane potAnuM caMdrakAMtamaNi jaDeluM siMhAsana je dharaNendra deve ApyuM hatuM, te bheTa ApyuM. aMbaDa vidyAdharo pAsethI aneka vidyAo prApta karI madanamaMjarI sAthe punaH sopA2ka naga2mAM Avyo. aMbaDe yogIno veza dhAraNa karI nagarInA lokone maMtramugdha karI lIdhA. paNa aMbaDa rAjAnA mahelamAM pravezI zakyo nahi. eka vAra vasaMtaRtu AvatAM rAjakumArI surasuMdarI krIDA mATe vanamAM AvI. aMbaDe mohinI vidyAthI tene adbhuta rasanI anupama kathA : aMbaDa rAsa *111
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaza karI dIdhI. yogI rUpadhArI aMbAnI pAchaLa pAchaLa ja javA lAgI. sakhIonA vAravA chatAM te rokAI nahi. te mugdhabhAve aMbAnI pAse besI gaI. aMbaDe baMga-kaliMga Adi dezonI aneka rasamaya kathAo saMbhaLAvI. rAjakumArIne choDAvavA mATe rAjAe sainyane mokalAvyuM. aMbaDe potAnI mohinI vidyAnA prayogathI saune potAnI AjubAju besADI dIdhAM. senApatine paNa vikarALarUpa dhAraNa karI bhagADI dIdho. A vAta sAMbhaLI rAjA pote AvI bANaprahAra karavA lAgyo. paNa vidyA prabhAve A bANo aMbaDane vAgyAM nahi. pachI aMbaDe sainya sahita rAjAne caMbhita karI rAjAnA mugaTamAMthI pacheDI kADhI lIdhI ane potAnuM mULasvarUpe pragaTa karyuM. surasuMdarInI vinaMtIthI aMbaDe rAjAne mukta karyo pachI rAjAe surasuMdarInAM aMbaDa sAthe lagna karAvyAM. aMbaDe pacheDI lAvI gorakhayoginIne arpaNa karI. e pachI aMbaDa 3ra patnIo sAthe AnaMdapUrvaka rahevA lAgyo. aMbaDane kurabaka nAme putra thayo. te ATha varSano thayo, tyAre gorakhayoginI abaDane dhyAnakuMDalikA nIce rahelA harizcaMdrarAjAnA adbhuta dhanano bhaMDAra batAvyA. A dhanano adhiSThAyaka agnivaitAla devatA hato. agnivaitAle gorakhayoginInI upasthitimAM ja A dhanabhaMDAra aMbaDane bheTa Apyo. kALakrame yoginI svarge gaI. potAnI guru ane potAnA jIvanane sAta AdezanA mAdhyamathI vaibhavathI chalakAvI denArI yoginInA virahamAM aMbaDa zokamagna rahevA lAgyo. e samaye kezI gaNadharanA upadezathI aMbaDe zrAvakadharmane svIkAryo. A prasaMge kezI aMbaDa saMvAdamAM aMbaDano sAMkhyadarzana pratino bhaktibhAva dekhAya che. bolaI aMbaDa je tuhaya kahiu jainadharma bheda savi lahila moTa6 darzana sAMkhya je achaI bIja dharma save te pachaI." (Adeza-7, kaDI ra91) e pachI kezI gaNadhare navatattva AdinA marmane sArI rIte samajAvyA, AthI aMbaDe samyakta dhAraNa karyuM. zrI kezI gaNadhare sudeva, suguru, sudharmanuM svarUpa saMkSepamAM darzAvyuM. tenA AlekhanamAM kavinI TUMkANamAM paNa suMdara varNana 112 * jaina rAsa vimarza
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavAnI zakti dekhAya che. kezI gaNadhare aMbaDa AgaLa samavasaNanuM varNana karyuM. ke(he)ma rUpya ratna prakAra prAkAra), tehamAM hiI padamAsanuM dhyAsa rAgAdika doSa nahIM jasa chatra traNNi ziri caumukhabhAsa.' pratikA (hArya ATha saMyukta, sarva jaNa sarvadarzI mukta, cautrIsaI atizaya nau dhaNI, paMcatrIsa vacanaguNi guNI. sarvajIva upariI prasannA devataNaudeva bhagavatta tehanauM zaraNa zuddhani jeha sAcauM prathama tattva te eka (300, 301, 302 Adeza 7) tyAra bAda kezI gaNadharane aMbaDa kahe che; A to iMdrajALa vinA kevI rIte zakya hoya? kezI gaNadhara aMbaDano bhrama dUra karavA vicaratA tIrthaMkara mahAvIrasvAmInA darzane vizAlAnagaramAM laI gayA. aMbaDa prabhu mahAvIranA darzana karI ati AnaMdita thayo. A aMbaDa ghare gayA bAda thoDA divasomAM punaH kAmAkula manathI samyakatva choDI mithyAtva grahaNa karyuM. punaH nimitta maLatAM samyakatva prApta karyuM. Ama 18 vAra samyakatva lIdhuM ane choDyuM. have aMbaDane punaH paramAtmA sAthe milana thayuM, tyAre paramAtmAe kahyuM; "ahI vI2 sulasAnaI jeI jina tujha miti dharma thira hoI" (Adeza 7, 327) paramAtmA mahAvIranA nidarzanathI aMbaDa sulasAne maLavA rAjagRhI gayo. aMbaDa vicAre che ke, prabhue vakhANelI sulasA kevI vratomAM dRDha che, te joIe. sarvaprathama aMbaDa rAjagRhInA eka udyAnamAM brahmAnuM rUpa dhAraNa karIne rahyo, nagaranA sau loko vaMdana mATe AvyA, paNa sulasA AvI nahi. nagaranA sarva loko AvyA, paNa aMbaDe prabhue vakhANelI sulasAne joI nahi. bIja divase punaH viSNurUpa lIdhuM, tyAre paNa naga2 gheluM thayuM, paNa sulasA gaI nahi. trIje divase zivajInuM rUpa dhAraNa karyuM. sulasAnI sakhIoe sAthe AvavA ghaNuM kahyuM, paNa sulasA calAyamAna na thaI. potAnI iMdrajALa vidyAthI aMbaDe cothe divase paccIsamA tIrthaMkaranuM rUpa dhAraNa karyuM. tIrthaMkara adbhuta rasanI anupama kathA : aMbaDa rAsa *113
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarIke 'bhAvadeva' evuM nAma dhAraNa karyuM. have to sakhIo kahevA mAMDI; have to tIrthaMkara AvyA che. sulasA tuM amArI sAthe Ava. paNa sulasAe kapaTa jANI lIdhuM. paccIsamo tIrthaMkara thAya nahi, to A tIrthaMkara kevI rIte ? A koI dhUrta iMdrajAlika lAge che. sakhIone kahe che ke; "mAre gharanuM bahu kAma che" Ama, aMbaDanI cAra-cAra parIkSAomAMthI sulasA pAra UtarI. e pachInA divase aMbaDa saMnyAsInuM rUpa laI sulasAnA ghare gayo. bhojana ApanArI dAsI sAthe vAdavivAda karI muSTiprahAra karyo. enA pariNAme kubjA dAsIe suMdararUpa dhAraNa karyuM. potAnuM navayauvana darzAvatA dAsI kahevA lAgI, ApaNA ghare kalpavRkSa AvyuM che. A yogInA prabhAve mane suMdara rUpa ane navayauvana prApta thayuM che to Apa paNa yogInI bhakti karI putraratnane prApta karo. tyAre sulasAe kahyuM, tArA karmakSayanA pratApe tane suMdara rUpa prApta thayuM che, ema mAre karmakSaya thaze, tyAre mane paNa putra prApta thaze. aMbaDe sulasAnI A vAta sAMbhaLI, saMnyAsIrUpe aMbaDane thayuM, sanyAsII suNI e vAca, ehanI dharma taNI je dhyAta sUdhI samikatathI niva TalaI, iMdra upeMdra surAsura milaI' (381, Adeza 7) eTale, aMbaDe mULarUpa dhAraNa karI, potAno vIra vidyAdha2' tarIkeno paricaya Apyo. tema ja prabhue paNa tArA samakitanI prazaMsA karI che, tema samagra kathA kahI. pote paNa sulasAnA vratanI khUba ja anumodanA karI daMDhavrata thayo. teNe zrAvakanAM bAre vrato grahaNa karyAM. thoDAM varSo bAda rAjakAja dIkarAne soMpI pote gorakhayoginIno sevaka hovAthI saMnyAsIveza dhAraNa karyo. bAravratadhArI evA aMbaDa-pArivrAjakanA sAtaso ziSyo thayA. A sAtaso ziSyo paNa bAravratadhArI hatA. teone sacita gaMgAjaLa mokaLuM hatuM, paNa adatta na levAnI pratijJA hatI. teo eka vAra kapilapurathI gurune maLavA matAlapura cAlyA. mArgamAM temanA kamaMDaLanuM pANI khUTyuM. bAjumAM ja gaMgAnadI vahetI hatI. paraMtu dIdhI vagara na levAnuM vrata hovAthI, temaNe e pANI lIdhuM nahi. teoe prANa tajyo, paNa dharma choDyo nahi. temaNe anazana uccAryuM, ane AyuSyapUrNa karI pAMcamA devalokamAM devatA thayA. tyAMthI manuSyabhava karI mokSe jaze. aMbaDe paNa jinanAmakarma bAMdhyuM. have kramekrame tapazcaryA karatA aMbaDane aneka labdhio utpanna thaI. 114 * jaina rAsa vimarza
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ tene sarvavyApI evuM rUpa dhAraNa karyuM. badhAnA ja ghare aMbaDa padhAryA hoya evuM banavA lAgyuM. A Azcarya joI loko ene "mahAyati' kahevA lAgyA. tenA aneka loko ziSya thayA. lokamukhe A kautuka sAMbhaLI gautamasvAmIe mahAvIrasvAmIne A prazna pUchyo. tenA uttaramAM mahAvIrasvAmIe kahyuM: lokonI kathA satya che. aMbaDane tapazcaryAnA prabhAve labdhio utpana thaI che. gautamasvAmIe aMbaDanI bhAvi-gati pUchI, eTale mahAvIrasvAmIe kahyuM, AyuSya pUrNa karI aMbaDa pAMcamA devalokamAM deva thaze. tyAMthI jaMbudvIpamAM avatarI punaH deva thaI AvatI covIzImAM bAvIsamA deva nAme tIrthakara thaze. thoDA kALa bAda aMbaDano kALadharma thayo. tenI batrIsa patnIo paNa patinA viyogamAM maraNa pAmI. nirdhana thayelA evA meM kurabake A dhyAnakuMDaliko khodavAno prayAsa karyo. mArA Azcarya vacce mArI maraNa pAmelI batrIsa mAtAo tyAM hatI. meM mAtAone pUchyuM; tame maraNa pAmyA bAda punaH kevI rIte AvyAM? tyAre mAtAe kahyuM, patinA siMhAsana pratyenI Asaktine lIdhe ame maraNa pAmI vaMtaranikAyanI devIo thaI che. tAruM bhAgya nathI, mATe tane dhana prApta nahi thAya. meM dhyAnakuMDalikA punaH yathAvata karI. tyAra bAda meM vicAryuM ke, mAruM bhAgya nathI paraMtu huM koI bhAgyavAnane AgaLa karuM to kArya siddha thAya. tamane moTA bhAgyavALAM jANI huM tamArI madada levA Avyo chuM. vikramasiMha prasanna thaI kurabaka sahita anyane laI dhyAnakuMDalikA khodavA AvyA. tyAM vikramasiMhane divya avAja saMbhaLAyo; A bhaMDAra tane nahIM maLe. ujjainI nagarImAM vikramAditya nAme rAjA thaze, ene A bhaMDAra prApta thaze. eTale vikramasiMha rAjA pAcho pharyo ane kurabakanA jIvananirvAhanI vyavasthA karI. A siMhAsana tyAra bAda prasiddha vikramAdityane maLyuM. A vikramAditya mastaka para paMcadaMDa dhAraNa karanAro hato. tene agnivaitAla sahAyaka thayo, ane suvarNapuruSa tema ja dhanabhaMDAra Apyo. A vikramanA mRtyu bAda siMhAsana bhUmigata thayuM, te punaH bhojarAjAnA samayamAM bhUmimAMthI pragaTyuM. te samaye siMhAsana paranI batrIsa pUtaLIo (aMbaDanI batrIsa patnIo)e addabhuta rasanI anupama kathAH aMbaDa casa +115
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikramAdityanA parAkramanI kathA kahI adazya thaI ane siMhAsana paNa adazya thayuM. A "aMbaDarAsa'nI mukhya kathA che. A uparAMta emAM aneka gauNa kathAo AvelI che. A kathAo paNa camatkArathI paripUrNa che. aMbaDakathAno uttarArdha sulasA sAthe milana ane aMbaDanuM devalokagamana, sAtaso ziSyonuM anazana Adi ghaTanAo jainasAhityamAM prasiddha che, paraMtu pUrvArdhanA sAta AdezonI kathA vizeSa prasiddha nathI. A kathA AgamagacchanA mUniratnasUrie kumArapALanA samayakALamAM racyuM hatuM. A muniratnasUrie kumArapALanA maMtrI jagadevanI vinaMtIthI saM. 1225mAM pATaNamAM "amamasvAmIcaritra' racyuM hatuM, AthI tenI najIkanA kALamAM A kRtinI racanA thaI saMbhave che. A mULa saMskRta kRti baka. ThAkoranA samayamAM bhAMDArakara insTiTyUTamAM hatI, ema noMdhAyuM che. saMbhava che ke, mULa aMbaDakathA sAthe lokajIvanamAM phelAyelI aneka camatkArika kathAono saMgraha saMbaDa pArivrAjakanA pUrvajIvananI kathA tarIke sAta AdezamAM karI levAyo hoya. A kathAo atyaMta camatkArika che, e kharuM. bhale niyatikRta niyamarahitA' kahevAI hoya, paNa kAvyasRSTi e paNa potAnA niyamonuM pAlana kiravAnuM hoya che. A niyamono bhaMga A kathAomAM aneka vAra thato jovA maLe che, AthI AMtarika suzliSTatA paNa jokhamAya che. aMbaDakathAmAM A sAta AdezanI mukhyakathA uparAMta dareka AdezomAM aneka gauNakathAonI gUMthaNI karavAmAM AvI che. A gauNakathAomAM aneka camatkArika kathAo dvArA A vRttAMta atyaMta rasika banyuM che. A gauNa kathAomAM kAmalatAnI kathA Adi kathAo prasiddha kathAo che, paraMtu bIjI aneka kathAo vizeSa prasiddha nathI, ane lokakathAnI apUrva samRddhanuM darzana karAve che. pro. ba. ka. ThAkore "muSpamitra' nAmanI A kathA para TIkA lakhavAnuM vicAryuM hatuM, AvI TIkA lakhAI hota to ba.ka. ThAkora A rAsamAMnI viziSTatAnuM darzana karAvI zakyA hota. temaNe I.sa. 1909thI A rAsanuM saMpAdana karavAno prAraMbha karyo hato. I.sa. 1900-1901mAM rAjakoTa gujarAtI sAhitya pariSada nimitte bhAMDArakara insTiTyUTathI maMgAvelI pothImAMnI eka pothI hatI. 1952mAM temanA mRtyu bAda zrI bhogIlAla 16 jaina rAsa vimarza
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMDesarAe prApta sAmagrIne AdhAre pustaka prakAzita karyuM, Ama kula 50thI vadhu varSa A zodhayAtrA cAlI. A rAsanI mULa hastaprata bhAMDArakara insTiTyUTamAM, bIjI naDiyAdathI ane trIjI anyatrathI prApta thayelI. A graMtha saMpAdananA kArya mATe jheroksa ke phoTokopInA abhAvavALA samaye zrI ba. ka. ThAkora mahinAo sudhI pUNe rahI kArya pUrNa karyuM, emAM saMpAdakanI UMDI niSThAnAM tema ja A graMtha mATenI prItinA darzana thAya che. temaNe dareka AdezonI bethI vadhAre kopI karI A saMpAdanakArya pUrNa karyuM che. ema chatAM jUnI lipi ane jenadharmanA sarva saMdarbhonI jANakArInA abhAve keTaleka sthaLe pATha joIe evo zuddha rajU thaI zakyo nathI. aMbaDa rAsamAM yoganA aneka saMdarbho gUMthAyA che. gorakha nAma nAthasaMpradAya sAthe saMkaLAyeluM che. kurabaka gorakhayoginInI dhyAnakuMDalikAnI nIcethI dhana prApta karavA Icche che. vaLI, nAgaDa paNa jyAre bhadrAvalInuM vera vALavA icche che, tyAre kuMDalinInuM dhyAna karavA kahe che. bIjA AdezamAM yoginI putrI laI AvavAnuM kahe che. AvA aneka yoganA saMdarbhe gUMthAyelA jovA maLe che. A sAta Adezono saMbaMdha paNa yoganA sAta cakro sAthe sAMkaLI zakAya. sAtamuM sahasAracakra mAthA parano pacheDAnI vAta sAtamA AdezamAM AlekhAyelI che. Ama, samagra kathAmAM eka prakAranI yogamArganI pratIkAtmakatA joI zakAya. e samayamAM paNa kanyAo bhaNavA jatI, strIo zikSikA paMDitA) hatI AvuM bIja AdezanI vArtAne AdhAre kahI zakAya. aMbaDakathA e kalpanAnuM vizALa kusuma che. enA sAta Adezo enI mukhya sAta pAMkhaDIo che. A AdezomAM ApaNI bhAratIya lokakathA sRSTinI apUrva ane adbhuta kahI zakAya evI phenTasI - kalpanAsRSTino vihAra che. pratyeka AdezonI kathAo lagabhaga "azruta' kahI zakAya evI kathAothI bharI che. A kathAomAM vaparAyelI kathAghaTakonI saMkhyA ghaNI moTI che. lagabhaga kathAghaTako A kathAomAM prayojayA che. AmAMnAM aneka kathAghaTako bhAratIya kathAsAhityanAM samudramAMnI virala jaNasa kahI zakAya evAM adbhuta motIo che. A kathAomAM manuSyajIvananAM sukhaduHkhanuM adbhuta rasanI anupama kathAH aMbaDa rAsa +117
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Alekhana che, to A duHkhamAMthI bahAra AvavA mATe aMbaDanAM viziSTa parAkramonuM Alekhana paNa thayuM che. A parAkramakathA nimitte kalpanAnI alaukika choLa enA mULa kartA Agamika gacchanA muniratnasUrie uchALI che, to enA gujarAtI anuvAdaka muni maMgalamANikya gujarAtI bhASAmAM ApaNA sudhI pahoMcADI che. A kRtimAM sAMkhyadarzana tema ja ziva ane sUryanI upAsanAnA saMkhyAbaMdha saMdarbho upalabdha thAya che. dA.ta, Adeza 1 aMbaDa dvArA sUryastuti, Adeza : 2 aMdhArI dvArA zivaupAsanA) Ama, saMbhava che ke, A kathAo mULa koI anya paraMparAnI hoya, paraMtu jaina kavie aMbaDa pArivrAjakanA jIvana sAthe sAMkaLI dIdhI hoya. A kathAo bhAratIya kathAsAhityanI amUlya saMpatti che ane A amUlya kathAsaMpattinA rakSaNa mATe mULa saMskRtakartA muniratnasUri, gujarAtI kartA baMgalamANikya muni ane tenA saMpAdaka zrI ba. ka. ThAkora traNeno aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra. 18 jaina casa vimarza
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAsati RSidanA rAsa kirITakumAra jayaMtIlAla zAha zrI jIna zAsanamAM pUrve thaI gayelA mahApuruSo ane mahAsatIonA Adarza jIvananI yazogAthA ApaNA pUrvadharo A zrutadharo dvArA ApaNe jANI zakIe chIe. temAM A mahAsatI "RSidarA rAsa" nA racayitA pU.A. bhagavaMta zrI jayavaMtasUri mahArAja sAhebe saMvata 1643mAM A rAsanI racanA karela che. A rAsanA anuvAdikA pUjya vinitayazAzrIjI mahArAja sAheba che, jeo zAsanasamrATa tapAgacchAdhipati mahAprabhAvazALI bAla brahmacArI parama pUjya AcArya zrImad vijaya nemisUrIzvarajI mahArAja sAhebanA samudAyanA saubhAgya saMpannA pUjya saubhAgyazrIjI ma.sA.nA praziSTA guNagauravazAlinI pU.guNazrIjI ma.sA.nA suziSyA pU. pravINAzrIjInA suvinita ziSyA thAya. bhavya jIvone bodha pamADavA mATe pUjya zrI gaNadhara bhagavaMtoe dharmakathA sAhityane sthAna ApyuM che. je dharmabodhanA sAdhana tarIke mahattvanuM sthAna dharAve che. A dharmakathA asAra saMsAramAM viSayakaSAyamAM DUbelA AtmAone kAmukatAmAMthI sAttvikatA tarapha ane anAcAramAMthI AcAra tarapha laI jAya che. jainazAsananA gaganamAM TamaTamI rahelA mahApuruSo ane mahAsatIo rUpI tArakonAM jIvana saMdezAo darzAvatI A dharmakathAnuM mahattva jene samajAya tenA jIvanamAMthI karmakathA tilAMjali le che ane dharmakathAno prabhAva paDatA tenuM jIvana parivartana pAme che. eTale ke vyaktimAMthI viralA ane viralAmAMthI vizvavibhUti banavAno Adarza prApta thAya che. ApaNA pUrvAcAryoe racelA kathAgraMthonI bhASA saMskRta, prAkRta ke brAhmI lipimAM hovAthI sAmAnyajano samajavA sulabha nathI hotA. te pachInA mahApuruSoe te dharmakathAone saraLa zailImAM rAsarUpe rajU karela che. temAM A mahAsatI RSidattA rAsanI paNa racanA karavAmAM AvI che. vRddha tapAgacchanI paraMparAmAM AvelA vinayamaMDana ma.sA.nA ziSya bAla brahmacArI, kaviratna pU.A. bhagavaMta jayavaMtasUrijI ma.sAhebe saMvata 1643mAM A RSidattAnA rAsanI racanA karI hatI. mahAsati traSadanA rAsa +119
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAsatI RSidattAnA caritramAM jIve pote bhUtakALamAM bAMdhelAM karmo jyAre udayamAM Ave che tyAre jIvanamAM kevI UthalapAthala macAve che. tenI AbehUba pratIti jevA maLe che. karma kyAreya koIne choDatAM nathI. paNa namaskAra maMtranI adbhuta sAdhanAnA prabhAve karmavAdaLa dUra thatAM pharI sukhanI ghaDI AvI. tenA anupama guNoe karI devo, dAnavo ane mAnavo vaDe satkAra ane sanmAnane pAmI. karmasattAnA humalAone saraLatAthI phagAvI denAra dharmasattAnI adbhuta ane pracaMDa tAkAtane samajavA mahAsatI RSidattAne oLakhIe. jema zrIpALa rAjAno rAsa dara cha mahine zAzvatI oLImAM veMcAya che, tema da22oja prabhAte bha2hesa2nI sajjhAyamAM "rAImaI risidattA' e gAthAmAM mahAsatI RSidattAnuM nAma paNa levAmAM Ave che. rAsanI racanAnI zarUmAM parama upakArI zrI jayavaMtasUri mahArAja lakhe che "udaya adhika dina dina huvaI, jehanaI lIdhaI nAma te pAMce parameSTana, hu nitu karU praNAma" ahIM A RSidattA rAsanA kartA pU. jayavaMtasUri mahArAje graMthanA prAraMbhamAM cauda pUrvanA sArabhUta, sarvamaMtra ziromaNi, anAdi, anaMta, zAzvata paMca mahAmaMgala zruta skaMdha svarUpa zrI navakAra mahAmaMtramAM birAjamAna paMcaparameSThine namaskA2 ka2vApUrvaka bhAvamaMgala karyuM che. jenA nAmasmaraNathI dina pratidina adhika tejathI savAyo dIpe che, evA paMcaparameSThine huM nitya bhAvapUrvaka praNAma karuM chuM. mAnavabhavanI saphaLatA mATe saMyama svIkArI zreNI ArUDha thaI, pUrva saMcita karmano kSaya karI kevaLajJAna pAmI Adi anaMta sukhanI bhokatA banI, evI puNyAtmA RSidattAnuM caritra varNave che. lavaNa samudrathI viMTaLAyelo 1 lAkha yojana vistAravALo jaMbudvIpa ke jene cha khaMDa che. temAM 2thamardanapurI nAmanI nagarI hatI. je zubhAnaMdane ApanAra, pathya bolanAra, dharmanA marmane jANanAra, evA zeTha-zAhukArothI zobhAyamAna banI rahI hatI. dAnezvarIothI zobhatI A nagarImAM gajagati cAle cAlanArI strIo hatI. jyAM jinamaMdiro, pauSadhazALAo aneka hatI. ahIM nyAyanItimAM nipuNa evo pratApI pracaMDa puruSArthI rAjA hemaratha zobhI 120 * jaina rAsa vimarza
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahyA hatA. ane sArA yazane phelAvanArI suyazA nAme paTarANI hatI, tene kanakaratha nAme putra hato. jene gaLathuthImAM ja jinezvara paramAtmAnAM darzanapUjA, saddaguruno samAgama vagere nityakrama banI gayo hato. mAtA putrane roja hitazikSA ApatI. jJAnAvaraNIya karmanA kSamApakSamathI te zAstravidyAno pAragAmI banyo. ema karatAM yauvana avasthAne pAmyo ane dharmakaLAthI dedIpyamAna banI rahyo. A samaye dakSiNa bhAratamAM kAverI nAmanI nagarI hatI, je kAzI samAna hatI. jyAM nyAyasaMpanna ane lokapriya evo surapANi nAme rAjA hato. ane tene vasulA nAmanI paTarANI hatI. tene rukSmaNI kanyA ane suvarNaprabha nAme rAjakumAra hatA. A rAjAne putrI mATe yogya varanI ciMtA rahetI. badhAM sukho hovA chatAM tenI gati evI hoya che ke jemAM dukha, vedanA, ciMtA, roga, zoka, saMtApa paDelA ja hoya che. sukhada lAgato saMsAra AvI avasthAmAM duHkharUpa banI jAya che. jyAre bALaka na hoya tyAre bALakanI ciMtA, bALaka AvyA bAda tene yogya umare thALe pADavAnI ciMtA prANane korI khAya che. uccakuLanA rAjakumAranI zodhamAM maMtrIne anya dezomAM mokalyA jemaNe AvIne kahyuM ke rathamardana nagaramAM hemaratha rAjAne kanakaratha nAme rAjakumAra che, je dekhAvamAM atipriya che ane vidyAmAM pAraMgata che ane Avo suMdara rAjakumAra hajI sudhI jovA maLyA nathI. sAthe lAvelI chabI batAvI. putrIne chabI parathI rAjakumAra pasaMda paDI gayo. rAjakumAra paNa dAkSiNya guNavALo hato ane teNe pitAnuM vacana kaheNa mAnya rAkhyuM. hemaratha mahArAjanA AdezathI vinayI ane namrazIla evA rAjakumAra kinakaratha rukSmaNIne paraNavA prayANa kare che. lagna e bhogAvalIkarmanI vyathA che. karma haMmezAM AtmAne bhogavavAM paDe che. haLukarmI AtmA bhogavilAsamAM labdha thato nathI. te bhogane roga samAna mAne che. yuvarAja Avo suzIla ane saMskArI hato, jethI teNe potAnI AtmahitanI sAmagrI sAthe rAkhI hatI. AvA sukhada pravAsamAM suMdara jaLAzaya pAse paDAva nAkhyo. tyAM rAjA arimardananI ANa vartatI hatI. tene potAnA bhujabaLanuM bhAre abhimAna hatuM. rAjakumAra A pradezamAM rokAyA hatA te pradezamAM rokAvA mATe rAjA arimardananI paravAnagI levI paDe tema maMtrIzrIe jaNAvyuM. tyAM ja yuvarAje kahyuM ke vaTemArga mATe Avo koI niyama hoI zake nahi. pariNAme arimardananA mahAsati RSidanA rAsa +121
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ senApatie kahyuM ke Ape pAchA javuM paDaze. je Apa pAchA nahIM vaLo to Ape mahArAja arimardana sAthe yuddha karavuM paDaze. banne senAo sAmasAme AvI gaI. yuddha zarU thayuM. arimardana jotajotAmAM pakaDAI gayo. yuvarAjanA hukamathI temane AdarapUrvaka lAvavAmAM AvyA. temanA gunAnI kSamA ApI. yuvarAja potAnA mitro sAthe taMbumAM dharmanI vAto karI rahyo hato. AtmadaSTi jemanI khUlI hoya che te AtmA jyAM AgaLa jyAre jyAre vAto kare tyAre AtmajJAnanI ja kare. paDAva pAse jaLAzayanI zodhamAM gayelA senApatio AvyA ane jaLAzaya maLyAnA samAcAra ApyA. temaNe AgaLa kahyuM ke tyAM tribhuvanane moha pamADe evI suMdarI beThI hatI. yuvarAjane Azcarya thayuM. sevake kahyuM ke mahArAja devakanyA hIMcake jhUlatA-jhUlatA adazya thaI gaI hatI. yuvarAjane A devakanyA jovAnI IcchA jAgI ane jaLAzayanI suMdaratA jovA gayA. yuvarAjane devakanyAnA darzananI pyAsa jAgI. AvI svarUpavAna kuMvarIne joIne rAjakumAra manamohita banyo. ekabIjAnI najara maLatAM taruNI adazya thaI gaI. rAjakumAra taruNInI zodhamAM nIkaLyo. tyAM to ghaMTanAdano raNakAra tenA kAne saMbhaLAyo. tyAM to devavimAna jevuM jinAlaya dekhAyuM. ane paramAtmAnI mukhAkRtinAM darzana karyA. pUjA karI. paramAtmAnI pUjA sAdhakane pAvana banAve che. prabhunI aMgapUjAnuM phaLa AtmAno abhyadaya che. tyAra bAda rAjakuMvare tyAM vasatA RSine A devakanyA viSe AzcaryathI pUchyuM ke te koNa che? tyAM ja AzramamAM kanyA vAraMvAra rAjakumAra sAmuM jotI gRhakArya karatI hatI. potAnA nayanadorathI kuMvaranA manane teNe vadhI lIdhuM hatuM. RSinA manamAM A rAjakumArane dekhI eka vicAra jAgyo ke A rAjakumAra RSidattA mATe yogya che. A saMdarbhamAM RSie rAjakumArane pAse besADI A aMgenI apUrva vAta kahevA mAMDI. mitrAvatI nagarImAM hariSeNa rAjA hato. tene priyadarzanA nAme rANI ane ajitasena nAme bALaka hato. samaya vahetA priyadarzanA mRtyu pAme che. rAjA samajatA hatA ke A saMsAra tApa-saMtApa ane vedanAthI bharelo che. rastAmAM RSimuni pAse rAjA hariSaNa rokAya che. zraSimunie rAjAne kahyuM ke Apa dhanano saddaupayoga evI rIte karo ke jethI tuM paNa pAmI jAya ane bIjA paNa pAmI jAya. dhana kamAyA pachI tenAthI jinamaMdira baMdhAvanAranuM kalyANa thAya che. e tenAthI bIjA AtmAone paNa 122 jaina rAsa vimarza
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagudarzana thAya che. pariNAme vizvabhUti RSinA Azrama pAse RSabhadeva paramAtmAnuM devavimAna baMdhAvyuM. tyAM maMgalAvatI dezanA rAjAnI putrI prItimati sarpadarzanathI maraNapathArIe hatI. A samaye hariSaNa rAjAe prItimatine viSApahArI vidyAthI jIvaMta karI. sau AnaMdamAM AvI gayA. A saMsAramAM kSaNekSaNe raMga badalAya che. kyAreka sukha to kyAreka duHkha. jJAnIo kahe che : "A saMsAra dAvAnaLa jevo che te choDavA jevo che. saMyama levA jevuM che. ahIM prItimati hariSeNa rAjAne vare che. chatAM lagna e kharekhara baMdhanarUpa che. chatAM karmAdhina AtmA lagnagraMthithI joDAI potAnA Adarzane sAcave che. lagna e phakta vilAsabhoganuM sthAna nathI. jema karmamAM tyAga ane arpaNa bhAva ja zobhe che e ja rIte lagnajIvanamAM paNa parasparanA doSo pratye udAratA ane paraspara atUTa vizvAsa hoya to ja te jIvana zobhe che. nArI puruSanA kAryamAM sahAyaka bane che. rAjA-rANI bane ArAdhaka bhAvavALA hatA. supAtra dAna, atithisatkAra Adi jIvanamAM tANAvANAnI jema vaNAI cUkyA hatA. eka zubha muhUrta prItimati sagarbhA banI. samaya pUrNa thatAM prItimatie zubhadivase zubhalagna putraratnane janma Apyo. rAjakumAranuM nAma dhIraNa pADavAmAM AvyuM. prItimati rAjakuMvaramAM suMdara saMskAronuM siMcana karatI hatI. have rAjA hariSaNa ardhazatAbdInA Are AvI cUkyA hatA. mahAdevIne 15 varSe garbha rahyAnuM lakSaNa dekhAyuM. mahArAja bolyA: mArA dehamAMthI have yauvana osaravA mAMDyuM che. AmAM mAnavI potAnA AtmA tarapha dRSTi na rAkhe to janmojanma sudhI ajJAnarUpI aMdhakAramAM athaDAvavAnuM thAya che. saMsAranA dareka padArtho caMcaLa, vinAzI parivartanazIla svabhAvavALA che. java na iMdiya hArI java na kara rakakhasI parikraI, java na roga vicAra java na macca samullita aI" jJAnioe satya kahyuM che jyAM sudhI indriyanI hAni thaI nathI, jarUpI rAkSasI AvI nathI, jyAM sudhI zarIra rogagrasta thayuM nathI, jyAM sudhI jama deva levA AvyA nathI te pahelA he jIva! tuM dharmaArAdhanA karI le. rAjAe kahyuM ke have mAre saMsAranI doTa mUkI devI joIe. turata ja mahAdevI bolyAM mahAsati traSidanA rAsa +123
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke Apane cetavaNI te mAre mATe paNa AjJA mAMguM chuM. jJAnIoe AvI vairAgyabhAvanAnI utpattinA 3 sthAno batAvyA che : (1) mohagarbhita (2) jJAnagarbhita ane (3) duHkhagarbhita. teo jaNAve che ke jJAnapUrvaka thayelo vairAgya AtmAne anAdikALathI vaLagelI janma-jarA-mRtyunI jaLane dUra karavAno puruSArtha karAve che. prItImati samajatA hatA ke kAyAno raMga sadA caMcaLa che, vaibhavo tuccha che, AyuSya pANInA parapoTA jevuM che. A badhuM anitya che, ajarAmara AtmA ja nitya che. A je mAnava A saMsAramAM saMpUrNa sukhano AdhAra potAnI saMgRhita vastuomAM ja mAnI beTho che. sukha to evuM joIe ke je kAyama mATe TakI rahe. "zreyAMsi bahu vijJAni" zubhakAryamAM saMsAratyAgamAM jeTalo vilaMba e samaya dukhano gaNAya. rAjA-rANIe nAnA rAjaputrane rAjatilaka karI rAja siMhAsana para besADI dIdho. ane rAjamahelanI bahAra nIkaLyA, ane mananI sthiratA ane dhIratApUrvaka AgekUca zarU karI. saMsAranA sonerI pIMjarAmAMthI mukta thaIne muktinA maherAmaNamAM mahAlavuM hoya to saMsArano tyAga e ja uttama mArga che. banne vibhUti muninA AzramamAM AvI gayAM tyAM sAdhuvrata aMgIkAra karyuM. have sAdhvI prItimati dIkSA pahelA ja sagarbhA hatA. ahIM bane lajjAkArI bane che. AnI vizvabhUtine jANa thaI. pariNAme tApasamuni e Azrama choDI cAlyA jAya che. tyAM rokAyelA tApase jaNAvyuM ke tame citA nA karo, karmanI karuNatA bhayaMkara hoya che. samayapUrNa thatAM prItimatie eka kanyAne janma Apyo. paraMtu tyAra bAda turata ja prItimatie ciravidAya lIdhI. saMsAranA bhAvo anitya che. nAzavaMta che. emAM rAga karavA nahi, muni hariSaNa kanyAne lAve che jene joI gurudeva bolyA. A bALakIno janma RSi AzramamAM thAya che, tethI tenuM zubhanAma "RSidattA" rAkhyuM. tyAra bAda gurudeve kahyuM ke dakSiNa bhAratamAM mArgamAM RSabhadeva paramAtmAnuM bhavya jInAlaya che, tyAM jA, tyAM kanyAno uchera sArI rIte thaze. muni hariSaNa jinamaMdiranA sthaLe pahoMcI gayA. moTI thatI RSidattAne jJAna ApyuM ke saMsAranA tamAma maMtro karatAM ane tamAma zakti karatAM navakAra mahAmaMtra zreSTha che. tenI ArAdhanAthI mAnasika kleza naSTa thAya che ane duSTa karmono 124 * jaina rAsa vimarza
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipAka upazame che. Ama karatAM te 18 varSanI thAya che. ahIM munie tene ayikaraNanI vidyA zIkhavI. jethI koI musApharanI najare caDhe ke tarata ja adazya thaI jAya. A pramANe samajAtAM kahyuM ke te ja A kanyA RSidattA ane huM teno pitA hariSaNa. tane joIne mArI A kanyA tArA para mohita thaI che. RSidattA A kuMvarane nehapUrvaka nIrakhI rahI che. tApasa hariSaNe rAjaputrane kahyuM ke mAruM A kanyAratna tArA hAthamAM arpaNa karavA icchuM chuM. kinakaratha prasannacitte bolI UThyA. ApazrIe mArA mananI ja vAta karI che. munie kahyuM : dharma tAruM rakSaNa kare. A bAju yuvarAjane zodhavA nIkaLelA sAthIo upavanamAM AvI pahoMcyA jyAM teoe jANyuM ke rAjakumAranAM lagna Aje ahIM ja che ane avAk thaI gayA. godhUlikAmAM RSidattA ane yuvarAjanAM lagna thaI gayAM. ghaNA divaso pravAsa kheDI kanakaratha rAjakumAra ane rANI rathamardana nagaramAM AvyAM. jyAM yuvarAjane mahArAja hemarathe yuvarAjanI padavI ApI. bhavanamAM zAMtinAtha. bhagavAnanA gRhamAM maMdiramAM aSTaprakArI pUjA karatA uttama puSpo phaLo vagere uttama siddhipadane Ape che tema rAjakumAra ane rANI mAnatAM hatAM. uttama sAmagrInA samarpaNa pAchaLa tyAgano divya saMdeza hoya che. A bAju kAverI nagaramAM ekanI eka rAjakanyAnA lagnotsavanI taiyArIo cAlatI hatI. tyAM ja mArgadarzakoe AvIne jaNAvyuM ke yuvarAja kanakaraye mArgamAM ja eka vanavAsInI kanyA sAthe lagna karI lIdhAM che. samAcAra sAMbhaLIne rukSmaNI rAjakanyA bIjA khaMDamAM cAlI gaI. mahArAjAe khUba samajAvI paNa rANI mAne nahIM ane kahe ke eka ja vAra lagna kare che ane huM emane manathI varI chuM. A samaye mahAdevI vasulAe suMdarI dAsIne tene manAvavA kahyuM tyAre suMdarInI najara maMtra-taMtra para jAya che. ane maMtra-taMtramAM pravINa evI sulasA nAmanI yoginI para suMdarInI najara jAya che. jayavaMtasUri ahIM rAsamAM jaNAve che ke "hivaI je huI vAta, suNaute sahu vikhyAta, adekhI strInI jAti, kUDa karatI nANaI bhAMti" eTale ke strIo haMmezAM adekhI hoya che. temane IrSAguNa varelo hoya che. juThuM. bolavAmAM avvala hoya che. rukSmaNInA manamAM vanavAsI kanyA pratye dAha mahAsati traSadanA rasa +125
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ udbhavyo. ane vera levAnI bhAvanAthI sulasA yoginIne kAma soMpavA taiyAra thAya che. suMdarIe saghaLI vAta tulasA yoginIne jaNAvI ane kahyuM ke mArI sakhIne tenA patinuM milana karAvI tenuM hAsya punaH pragaTAvo. sulasA yoginI potAnI maMtra-taMtranI vidyAthI ada2ya rIte kanakaratha ane rAjakumArI pAse pahoMcI gaI. te paNa bannene ane khAsa to rAjakumArI RSidattAnuM mohakarUpa joIne Azcarya pAme che. tenA pratye sulatAnA manamAM IrSAno taNakho Ubho thayo. teNe lohIno khela zarU karyo. sulasA yoginIe eka pachI eka mANasonAM khUna karIne tenuM lohI nItaratuM vastra ane mAMsanA TukaDA laIne rAjakumAranA zayanakhaMDamAM jaI jyAM banne gADhaniMdrAmAM poDhelA hatA. tyAM RSidattAnA zarIra para lohI nItaratuM vastra ghase, gAla ane hoTha para lohI chAMTe ane mAMsanA TukaDA RSidarAnA ozIkA nIce mUke che. Ama vAraMvAra thoDA divasa sudhI karatI rahI. pariNAme zerIe zerIe ghara gharamAM hAhAkAra macI gayo. rAjakumAra ane rANI vicAramAM paDI gayAM che. rANI kanakarathane samajAvatAM kahe che ke koI daivayoge mane sakaMjAmAM nAkhavA IndrajALa racI che. jyAre yuvarAjano vizvAsa daDha thayo ane manano saMzaya dUra thayo tyAre priyatamAne AzvAsana ApavA lAgyo ane kahyuM ke tuM naciMta raheje. rAjA A vAtathI krodhAyamAna bane che. lokonI phariyAda vadhe che. pariNAme A aMge rAjA sAthe vAta karavA sulasA rAjabhavanamAM Ave che. sulasA rAjAne kahe che "tamAro putra yuvarAja je vanavAsinI kanyAne paraNI lAvyo che te dekhAvamAM ati rUpavAna ane suMdara che. paraMtu vinamra chatAM mahAvikarALa che. te ja rAkSasI tArA nagarano nAza karavA ahIM AvI che. sulasAe aMtima tIra pheMkatAM kahyuM rAjanuM ApanI kulavadhu ja hatyArI che. mahArAje jAte tapAsa karI ane vAtamAM tathya lAgyuM. yuvarAja kanakarathanI paristhiti aMte karuNa ane vikaTa banI. RSidattAe kahyuM ke huM jainakuLamAM janmelI chuM ane "ahiMsA paramo dharma" nA saMskArathI gRhita chuM. hatyAnA samAcArathI mahArAjA atyaMta AvezamAM AvI gayA ane kahyuM AvI rAkSasI gharamAM kyAMthI AvI? A vAta samagra rAjamahelamAM ane nagaramAM thavA lAgI. joke yuvarAje kahyuM ke huM tane saMpUrNa nirdoSa ane nirmaLa mAnuM chuM ane mAnato rahIza. A bAju mahArAjAe 126 jaina rAsa vimarza
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAmaMtrIne jaNAvyuM ke uddaghoSaNA karAvo ke Aje rAjasabhAmAM hatyArIne prakaTa karI tenI zikSAnI jAherAta karAvavAmAM Avaze. ane turata ja kahyuM vatsa tArI patnI RSidattAne hatyArI tarIke jahera karavAmAM Ave che tyAre yuvarAje kahyuM, yuvarAzI saMpUrNa nirdoSa che. chatAM mahArAjA AjJA karAve che ke RSidarAne smazAnamAM laI javI ane tyAM teno vadha karavo, ane mahArAjAe sulatAne tenA upakAranA badalAmAM bheTa mokalI ane AbhAra mAnyo. | RSidattA kahe che ke pUrvakRta karmonA pApano udayakALa Avyo haze! kaSAyathI bAMdhelAM karmone avazya bhogavavAM paDe che. huM paNa nIDaratApUrvaka bhogavIza ane smazAna tarapha cAlI nIkaLe che. have RSidattA navakAramaMtranA smaraNamAM lIna banI jAya che. navakAramaMtranuM ArAdhana bhavobhavanA baMdhana toDI janma-jarA-mRtyu para vijaya apAve che. smazAnamAM mArAo RSidattAne mRta samajI tenA prANa UDI gayA hoya tema samajI tene tyAM choDIne cAlI nIkaLe che. samaya jatA RSidattA jAge che ane vicAre che ke paMcaparameSThi namaskAra maMtra e ja zaraNabhUta che. RSidanA sajAga thaI gaI ane jaMgalanI vATe doTa mUkI. lakhe che ke : karama sAtha I re kuNaI nahi calaI karamAI naDyA re anekajI" karamane zarama nathI. karmanA marmane samaje te AtmA bhavasAgara tarI zake che. guNavAna evI RSidanA potAnA manane sAMtvana Ape che. dhImedhIme te tenA piyaranA vana tarapha jAya che. pitAno Azrama dekhAyo. tyAM AvIne vicAre che ke strInI yuvAnI harakoI puruSane lalacAve che, tethI mAre zIla sAcavavA sAvadhAna banavuM paDaze. AzramamAM tapAsa karatA eka auSadhi prApta thaI ke jenA upayogathI strI-puruSa jevI dekhAya. ane vicAratA ane auSadhino upayoga karatA RSidattA have RSikumAra banI gaI. A bAju kanakaratha vilApa kare che. ane dhImedhIme rAjanItimAM rasa leto thayo. bIjI bAju tulasA yoginI kAverI nagarImAM rukmaNIne AnaMdita kare che ane bheTa meLave che. tyAra bAda kAverI nagarInA mahArAjano dUta rAjamAM AvI hemaratha rAjAne kahe che ke amArA mahArAja potAnI rUpavAna mahAsati RSidanA casa 127
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ kanyAnuM kanakaratha yuvarAja sAthe kanyAdAnanI prArthanA kare che. hemaratha rAjA AnaMda pAmyA "bhAvatuM hatuM ne vaidya kahyuM." paraMtu rAjakumAra eka nA be thatA nathI. paraMtu ghaNI samajavaTa bAda guNiyala rAjakumAre kahyuM ke Apane ucita lAge tema karo. pariNAme rakmaNInuM pANigrahaNa karavA nakkI kare che. kanakaratha rAjakumAra vicAre che ke have koI paNa priyajanono saMbaMdha thaze te visAmA samu banaze ane eTalAmAM anivezamAM RSidattA Ave che. yuvarAja A yogIrAjane joIne temAM tene potAnI priyatamA RSidattAnAM darzana thAya che. paricaya thAya che. RSidarA potAnA priyatamane oLakhI jAya che, teNe rAjakumArane kahyuM che huM RSidattAno bhAI chuM ane vAta TUMkAvI. paraMtu yuvarAjanA atiAgrahathI RSidattA, yogInA rUpamAM kAverI nagarI javA taiyAra thAya che. kAverI nagarImAM kanakaratha ane rukmaNInuM pANigrahaNa thayuM. zayanakhaMDamAM praveze ane vArtAlApa thAya che. kanakarathanA eka eka vacano rakamaNIne rUpane garvane pIgaLAvI nAkhe che. tyAre rakamaNI krodha ane IrSAmAM kahe che. vanavAsinI RSidattAnA aMtaranI AzAne cUrecUrA karanAra huM pote ja chuM tenI vAta Apa jaNazo to Azcarya pAmazo. te kahe che ke mArA prabaLa premanI pUrti karavA sulasA nAmanI yoginI mane maLI. ane tene mArA hRdayanI kahAnI saMbhaLAvI. teNe A bAbatamAM mane sahAya karavA taiyArI batAvI. meM kahyuM ke rathamardana nagarImAM jaIne te tApasa kanyA (RSidattA) upara kalaMka caDhAvaje. tenA rUpanuM garva UtarI jAya tevuM karaje. yuvarAja mane icche ane ahIM AvI mArI sAthe pANigrahaNa kare tevuM karaje. pachI sulatA yoginI rathamadana nagarImAM jaI potAnI melI vidyAthI nagaramAM kevo kALokera vartAvyo - te sarva vRttAMta Apa jANo cho. meM paNa Apane mArA karavA athAga prayatno karyA. A sAMbhaLI kanakarathanuM hRdaya valovAvA lAgyuM. tene lAgyuM ke AtmA pote ja potAnA karmano kartA ane bhokatA che. jevA karma bAMdhe tevuM ja tenuM karma bhogavavuM paDe che. | kanakarathe rakamaNIne kahyuM ke tuM AjathI mArI dharmapatnI rahIza paNa kevaLa lokanajare. yuvarAja vicAre che ke RSidattAne nahIM bacAvanAra mAre aparAdhanuM prAyazcitta karavuM paDaze. ane upavanamAM bahAra citA goThavI. A samaye yogIrAjanA vezamAM rahelI RSidanA kanakarathane samajAve che ane kahe che ke RSidattAnuM mota nA paNa thayuM hoya ane Apa jIvatA hazo 128* jaina rAsa vimarza
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ to manavAMchita prApti karI zakazo. yogIrAjanA vacanathI yuvarAja camakyo. ane lAgyuM ke RSidattA kharekhara marI na paNa gaI hoya. RSidattAe kahyuM ke meM jJAnathI jANyuM che ke tamArI priyA RSidattA jIvaMta che. ema kahIne pote yogIrAjanA vezamAM auSadhinA prayogathI potAno strI paheraveza dhAraNa karI dIdho. RSidattA kahe che ke RSabhadevanI bhakti sAMgopAMga phaLI che. RSidattA prakaTa thAya che. bannenuM zubhamilana thAya che. rAjA sulasA yoginIne dehAMtadaMDanI sajA Ape che. rukamaNI pitAjI ane saunI mAphI mAge che. RSidattA kanakarathane kahe che ke mArI mAphaka A rukamaNine Apa apanAvI lo, ane gaI gujarI bhUlI jAo. apakAranI gAMTha vALavAmAM Atmazuddhi nathI, paNa kSamAnA mArge javAmAM Atmazuddhi che. RSidattA rukamaNine guNiyala bahena kahIne bheTI paDe che. Ama rakamaNine udAra manavALA mahAna pati kanakaratha maLyA che ane udAra dilavALI guNiyala bena RSidattA maLI yuvarAja bane patnI sAthe nagapraveza kare che. yuvarAje pitAne kahyuM: dharmo rakSita rakSata eTale ke je dharmanI rakSA kare che tenI dharma rakSA kare che. hemaratha rAjA bhadrAcAryajIne maLavA jAya che tyAre AcAryae kahyuM : Apano cAritra dharma levAno saMkalpa zreSTha che. anaMtakALa jUnA karmanA baMdhano toDavAno Aja zreSTha mArga che. bAMdhelA karmanuM phaLa AtmAe bhogavavuM ja paDe che. samaya jatAM kanakara ane RSidattA saMsAratyAga kare che. mahAsati RSidanA rAsa +129
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ devakIjI: cha bhAyAro rAsa DaoN. jayazrI ThAkora devakIjI : cha bhAyAro rAsa'nA kartAno nAmollekha maLato nathI. tethI e ajJAta kartAno rAsa che. paraMtu A ajJAta kartAe "sulasAe hariNagamelI devanI upAsanA karI' evo ullekha karyo che. vaLI emAM devakajInA kathAnakanuM jainaparaMparA anusAra nibaMdhana thayuM che. AthI enA kartA jenakavi haze evuM nizcitapaNe mAnI zakAya. emAM mAravADInA prabhAvavALI mizra gujarAtI bhASA tathA kathanazailI yojAI che. tethI A rAsa pramANamAM prAcIna eTale ke madhyakAlIna samayamAM racAyo haze evuM lAge che. kRtinI saMracanA: devakIjI: cha bhAyAro rAsa 19 dohA, 19 DhAla ane aMte kalaza ema 700 paMktiomAM vistaryo che. A rAsanI zarUAta neminAthanI prazasti karatA dohAthI thAya che. zrI nema jiNaMda samosarA, traye kAlanA jANa bhavya jIvane tAravA, bolyA amarata vANa vANI suNi zrImani, bujhA chae kumAra e pachI kRtinA prathama DhAlamAM kathAnaka A pramANe gati pakaDe che : AganA leI bhagavaMtanijI, chae bAMdhava sAra gocari karavAne nikalAji, dvArakAnagari muMjhAra kathAnI rUparekhA: bhagavAna neminAthanI vANI sAMbhaLI eka zreSThInA chae cha putrone satyabodha thayo. temaNe mAtApitAnI anujJA laI dIkSA lIdhI ane AkhI jiMdagI be-be upavAsa ane e pachI eka-eka pAraNuM karavuM, evo niyama lIdho. eka vAra neminAtha dvArakA padhAryA tyAre temanI sAthe A cha sAdhuo paNa AvyA. nemiprabhunI AjJA laI teo gocarI levA nIkaLyA. kavi A sAdhuo kevA dekhAtA hatA tenuM tAdaza varNana kare che : 130 jaina rAsa vimarza
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ aneka sanyA Ade kIjI, chae sarakhAM aNagAra; rUpasuMdara ati zobhataIja, nalakubera anuhAra traNa saMghADe kari saMcaraIja, munivara mahA guNadhAra; Irajasumati cAlataIja, paTakAyanA hitakAra. A paMkti chaye sAdhunI zobhAyamAna dehAkRti tathA ekasarakhA caherAmoharAnuM sUcana kare che. vaLI teo be-be samUhamAM gocarI mATe pharatApharatA vasudevanA ghare AvI pahoMcyA - e ghaTanAno paNa nirdeza kare che. devakIjIe bIjA be be sAdhuoneya devakIjIe bhikSA ApI : modaka-zAla bhari karijI, vorArve dusarI vAra; dasna-jamaNa-taNA lAyarne ji hayarDa harakha apAra. e prasaMge devakIjInI manaH sthiti ane AtmamaMthana kavie supere varNavyAM che: bhalAno to karaNa koI nahIji, disaMta moDha aNagAra tisari vAra e AviyAIja, nahi e to sAdhuro AcAra. Ama devakIjI vimAsaNamAM paDyAM ke A vAta A sAdhuone kahevI ke nahIM? paNa chevaTe manane daDha karI teo bIjI DhAlamAM sAdhuone pUche munivara nagarI dvArakAMjI, bAra jojanace maMDANa; krasma naresara cajiyorei, jenI traNa khaMDamAM ANa. lAkha karoDa dhI vaserei, nagarimAM bahu ghatAra; mAhare puna tara urei . munivara AyA taji vAra. Ama devakIjInA praznano munioe uttara Apyo ke - A tArA puNyanuM phaLa che. paNa devakIjIne evuM lAgyuM ke - mArA praznano garbhita artha A sAdhu bhagavaMtone samajAyo lAgato nathI. AthI devakIjI kahe che ke - Apane AhAra maLyo nahIM hoya tethI Apa mArA ghare trIjI vAra AvyA cho. e veLA munioe khulAso karyo ke - he devakI! ame cha bhAIo-be benA samUhamAM AvyA chIe: devakIjIH cha bhAyAro rAsa +131
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuM saMkA mati ANa ame pehelA vorI giyAjire, te muni duja jI. A sAMbhaLI devakIjIne Azcarya thayuM. AthI temaNe munione pUchyuM : he munivara, tame kyAM janmyA? tamArAM mAtA koNa che? devaki mana acaraja thayo ji, e kiNa mAyA jAyA re puta, koNa nagarithI nikalAjI re, tame vasatAM koNa gAma, kohonAM cho tumeM dikarAjire, kaheje tehano nAma... munirAja javAba Ape che - nAgaseThanAM ame dikarAjinheM, sulasA amArI re mAya bhaddilapuranA vAsiyAMjire, saMma lidho cho bhAya re trisa trisa raMbhA taji ji, batrisa batriseM re dAsa kuTukA melAM ame rovA jire, vila vila karata mAya devaki lobha na cheha lagAra. ame Ama munioe devakIjInA kutUhalane zamAvatA kahyuM ke nAgazeTha ane sulasAnA putra chIe - ane bhaddilapuranA vatanI chIe. ame cha ye cha bhAIe dIkSA lIdhI che. lagnamAM amane maLelI batrIsa - batrIsa patnI ane bIjI dAsadAsI Adi suMdara suMdara vastuono ame tyAga karyo che. ame kuTuMba ane mAtAne raDatA-valavalatA mUkIne nIkaLyA chIe ane amane koI paNa vastuno lezamAtra lobha nathI. A sAMbhaLIne devakIjIe vicAryuM ke, Avo parivAra tajIne A munioe dIkSA kema lIdhI haze? eTale vaLI pAchuM devakIjIe jijJAsAvaza pUchyuM ke tame zA du:khe ghara choDIne nIkaLyA? Ano javAba ApatAM munioe kahyuM ke - ame parivAra sAthe sarasa rIte kALa vitAvatA hatA. samaya kyAM pasAra thaI jato enIye amane khabara paDatI na hatI. e veLA zrIneminAtha padhAryA. temanI dharmiSTha ane vairAgyabharI vANI sAMbhaLI ame sukhane bhayAvaha jANI saMyama svIkAryo, cAra vrato aMgIkAra karyA, dhye kAyanA jIvone abhayadAna ApyuM. mA tathA bhAryAone jhUratI mUkIne, be-be upavAsa pachI pAraNAM karavAnuM vrata ame svIkAryuM che. Aje ame be-benA samUhamAM ahIM pAraNAMnI gocarI levA AvyA chIe. eTale ame trIjI vAra AvyA 132 * jaina rAsa vimarza --
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ chIe evuM tamane lAgyuM che. paraMtu AvA kaThora gRhatyAganI vAta devakIjIne barAbara samajAtI nathI. eTale devakIjI pharIthI pUche che ke gharamAM zAnI khoTa hatI te tame Ama karyuM. Ama devakIjIe munirAjone vAraMvAra pUchyuM ke - Apa vaicagyane kaI rIte pAmyA te kaho! | munioe javAba Apyo ke - neminAthajInI vANI sAMbhaLI ame saMsArane asthira jANI lIdho, kuTuMbane kAramuM gayuM. he devakI! amArI vAta para tame jarAya zaMkA na karazo. ame to dharmopadezathI dharmajJAna thavAne lIdhe muktinA bhAthArUpa saMyama lIdho che. ane lIdho muktino sAyojI re. A sAMbhaLI devakI vicAravA lAgI ke, ATalI nAnI vaye dIkSA lenAra A bALako dhanya che. paraMtu je gharamAMthI AvA suMdara putro nIkaLI gayA haze te gharamAM zo umaMga bAkI rahyo haze? mAre emanI sAthe kazuMya sIdhuM sagapaNa nathI chatAM emanA pratye mAro prema kema jagRta thayo haze? sAdhuone jatA joI devakInI AMkhamAMthI AMsu paDavA mAMDyAM. devakIjIe bALapaNano eka prasaMga yAda Avyo. devakIjI nAnAM hatAM tyAre atimukta nAmanA mahAtmAe kahyuM hatuM ke, tuM evA ATha putrone janma Apaze ke jeno joTo bhAratavarSamAM maLaze nahIM. paraMtu potAne to eka ja putra che ane AvA ATha putrone janma ApyA vinA paNa mane kema AnaMda thAya che? Avo saMzaya kevaLa zrIneminAtha ja dUra karI zake ema che mATe devakIjI satvara zrIneminAtha pAse javA rathamAM nIkaLyAM. teo parivAra sAthe kema jinezvara je sthAne samosamaraNamAM beThA hatA tyAM pahoMcyAM, prabhune paMcAMga vaMdana karyA. tyAra bAda temaNe nemiprabhune potAno saMzaya dUra karavAnI vinaMtI karI. neminAthajIe kahyuM ke, e chaye putro tamArA ja putro che. nAgazeTha ane sulatAnA ghare to teo mAtra mota thayA che. devakIjI pUche che ke, A putrone janma ApyAno marma huM jANatI nathI to Apa e marma samajavo. nemiprabhu kahe che ke - he devakI! tArI bhAbhI jIvajazA aImuttA aNagAranI hAMsI karavA lAgI. AthI aImutA aNagAre krodhe bharAIne zApa Apyo : Avo munivara ApaNe bhegA maLI gIta gAIe... murakhaNi ginAnI mAnI, khabara paDe lAtAri devakIgarabha je sAtameM thAse, te tArA kulano ekari. devakIjIH cha bhAyAro rasa 133
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ "he jarAsaMdha putrI ane kaMsanI patnI, tuM jANatI nathI ke, mAro zabda. kadI pAcho paDato nathI." A zabdo sAMbhaLI jIvajazA dhA nAMkhatI kaMsa pAse gaI. vAta sAMbhaLI kaMsa cetI gayo ane upAya karyo. kaMse vasudeva pAse vacana lIdhuM ke, devakInAM sarva bALako kaMsane ghera moTAM thAya. vasudeve saMmati ApI. kaMsa rAjI thayo. pariNAme devakI jyAre jyAre garbhavatI thatI tyAre kaMsa enA pAse sAtasAta cokI mUkato. A vAta AgaLa calAvatA dasamI DhAla ane 10mA dohAmAM varNavAyuM che, te anusAra te samaye bhakilapura nAmanA gAmamAM nAgazeTha ane patnI sulasA sukharUpe rahetAM hatAM, paraMtu ene mUelA putro avataratA. AthI teNe harigamelI devanI ArAdhanA karI ane deva pratyakSa thayA ane zA mATe mArI ArAdhanA kare che te pUchatAM jaNAvyuM ke mArA mUelA bALaka jIvatA thAya evI zakti Apo. deve kahyuM ke marelAne jIvatA karavAnI zakti mArAmAM nathI. A saMdarbhe sulasAe bIjo koI upAya sUcavo evuM kahyuM tyAre deve samajAvyuM ke A badhuM pUrva puNyane AdhAre ja sAMpaDe che, tyAre sulasA tarata bolI ke he deva tame tuSTa thayA paNa te na thayA barAbara ja. A sAMbhaLI deve kahyuM ke huM tane taratanuM janmeluM bALaka ANI ApuM, paNa e saMdarbhe sulasAe pratiprazna karyo ke tame game tenuM bALaka lAvI Apo tenI zI khabara paDe? ane mane evA bALaka na khape. A kathanane anulakSIne devoe spaSTatA karI ke kaMse vasudeva ane devakInA je putro mAravA mATe mAgyA che, te tane harIne lAvI ApIza. A sAMbhaLI sulasA rAnI reDa thaI gaI. have A jJAna vaDe deve vicAra karIne devakIne kahyuM ke tuM ane tulasA baMnene eka ja samaye garbhavaMta karyo ane janmakALe devakIno putra laIne sulatAne Apyo ane tAruM mUeluM bALaka UMcakIne tenI pAse laI gayo. chayenI bAbatamAM Ama banyuM. eNe tamane baMnene niMdrA prerIne Ama karyuM eTale te tame koIe A bAbata jANI nathI. mAtra badhAMne eTalI ja khabara paDI ke kaMse tArAM marelAM bALako lIdhAM. Ama A chaye moTA thayA, bhaNyA, paraNyA ne devasamAna sukha bhogavavA lAgyA. pachI teoe vairAgyavANI sAMbhaLI dIkSA lIdhI. A pachI devakI potAnA putrone vaMdana karavA mATe AvI, tyAre ati AnaMdane kAraNe enI kaMcukInI kasa tUTI ane thAnamAMthI dUdhanI dhAra chUTI, A ekITaze nihALI 134 jaina casa vimarza
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahelA AMkhamAMthI AMsunI dhArA vahevA lAgI. aMte mohavaza devakI ghera AvI, azubha vicAro karI rahI hatI tyAre kRSNa, mAtA devakIne page lAgavA AvyA. Ama devakIne vicAragrasta ane duHkhI joIne, kRSNe pUchyuM ke mA, tamane koNe dubhavyAM che? enA javAbamAM devakIjI kahe che ke huM jagatanI sarva du:khI nArIomAM sauthI vadhu du:khI chuM, meM tArA jevA ja sAtane janma Apyo che, paNa ekaneya godamAM hularAvI zakI nathI. eka sAtamo tuM mArI pAse Avyo te paNa chelle. teneya cha mahinA thaI gayA. ane A pahelAM soLa varSa tuM aLago - naMda-jazodAne tyAM rahyo. meM tArA bALapaNanA ekeya koDa pUryA nahi. A devakInI duHkhabharI vedanA nIcenA zabdomAM vyakta karAI che : meM kIyAM karama kaThora re... bhavAMtare kIdhAM haze meM kaMI pApa aghora re...." A saMdarbhe kRSNa kahe che, bALakane hularAvavAnA koDa pUrA karAvavA mATe huM mArA pUrvabhavanA saMbaMdhI eka devane bolAvuM chuM Ama kahI mAne page lAgI kRSNa pauSadhazALAmAM AvyA ane traNa upavAsa karI hiragameSI devanI ArAdhAnA karI devane hAjarAhajUra karI potAne mATe nAnobhAI mAMguM chuM; mAtA devakIne AThamo putra thAya tema karavA kahyuM. deve adhijJAnathI kRSNaprabhune kahyuM, devalokamAMthI AvIne (cyuta) devakInI kUkhe putra janmaze, e bhaNIgaNI moTo thaze paNa e avazya sAdhu banaze. kRSNe AvIne devakIne vadhAI ApI, devakIne AnaMda thayo, eNe kahyuM; tuM mArA kulano caMdramA che, teM mArI ciMtA dUra karI, pachI devakI potAnA AvAsamAM gaI. e vakhate devalokathI cyavI (eka AtmA) devakInA udaramAM utpanna thayo. mAtAe svapnamAM siMha jeyo, ane A vAta vasudevane kahI tyAre temaNe kahyuM ke he baDabhAgI, tane putra janmaze. Ama barAbara savA nava mahine gajasukumArano janma thayo ene ramADIne devakI potAnA vaNapUryA manoratha pUrA karavA lAgI. gajasukumAra moTo thayo, bhaNyo ne somalane tyAM enAM vevizALa thayAM. A daramiyAna zrI neminAtha zIghra pravAsa karatA soraThamAM dvArikA nagare AvI pahoMcyA tyAM naMdanavanamAM UtaryA. emanI sAthe aDhAra hajAra sAdhu devakIjI : cha bhAyAro rAsa * 135
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane cAlIsa hajAra sAdhvIo hatA. prabhune joIne vanapAlaka kaSNa pAse doDyo ane vadhAmaNI dIdhI. kRSNa potAnA AsanethI UThyA, ne prabhunI dizAmAM sAna-ATha pagalAM sAmA gayA, vaMdana karyuM, nokara pAse komudabhera vagADAvyuM. je sAMbhaLIne nagarajano prabhunAM darzana mATe sajja thayAM. Ama vividha rIte vicArI nara-nArInAM vRMdoe pAMca abhigama sAcavIne nemajIne vaMdana karyuM. kRSNa ane balarAma gajasukumALane laIne prabhu pAse AvI, vidhipUrvaka vaMdana karI, yogya sthAne beThA. emano dharmopadezane sAMbhaLI aneka naranArI bodha pAmyAM. vato aMgIkAra karyo, ane vyAkhyAna pUruM thatAM kRSNa vaMdana karIne AvyA hatA tevA pAchA gayA, paranuM prabhunI vANI sAMbhaLIne gajasukumALa pratibodha pAmyA. ghare AvIne kahevA lAgyA. vANi zrI jinarAja - taNi kAne paDi. aMtara haiyAnI AMkha Aja mAri ughaDI... A vANI ane dUdha sAkara ne dahIM jevI mIThI lAge che mane dIkSA levAnI anumati Apo... prabhue varNavelo dharma mane rucyo che. khare ja A saMsAra dhULa jevo asAra che, pachI vistArathI gajasukumALe prabhunA upadezono sAra mAtAne varNavI batAvyo. putranA zabdo sAMbhaLI devakI jhaLajhaLI UThI ne mUchavaza thaI. putre ThaMDo pavana nAkhatA; e jagRta thaI ane putra sAme TagaraTagara joI raDavA lAgI ane tene aTakAvatI kahevA lAgI ke tuM mAruM jIvana ane prANa che. mArI aMdhAnI lAkaDI che. saMyama pALavo mahAduSkara che. AnA pratyuttararUpe gajakumALa bolyA. mA, kAyara puruSa dIkSAnAM duHkhone duHkha gaNe. he mAtA! AvI vAta karI mane Thago cho zA mATe? enA pratyuttara rUpe kahe che ke mA, huM utsAharUpI bakhtara paherI, parAkramarUpI dhanuSa hAthamAM laI, sthiratArUpI paNacha para vairAgyarUpI bANa caDAvI sAmAvaLiyAne prathama ghAe ja haNIza. devakIe kahyuM: "he putra! tuM pahelAM saMsArano bhoga bhogavI le, te pachI saMyama leje. mAtAnuM vacana sAMbhaLI putra kahe che ke he mAtA e viSayarasa janma-maraNarUpI duHkhano dAtA che, dharma na sAdhanAra manuSya narakane pAme che. saMsAramAM to jevAM karma karIe tevuM pAmIe. huM A pUrve anaMtavAra avatarIne maryo chuM. A paMkti ApaNe zaMkarAcAryanuM smaraNa karAve che: "punarapi maraNam punarapi janana, punarapi jananI jaThare zayanam." 136 jaina rAsa vimarza
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajasukumALe mAtAnA saMzayo dUra karatAM kahyuM ke "huM zUravIranI jema dIkSA pALIza. AkhuM vizva asthira ane nirbaLa che mATe he mA, tame mArA vizeno moha dUra karo; meM prabhunI amRtavANI pramANarUpa mAnI che, mAyA parathI mAruM mana UtarI gayuM che. mATe somanI putrI sAthe lagna karavAno prazna ja Ubho thato nathI" Ama mA-bApa ane bhAIe kuMvarane mohamAM lapaTAvavAno ghaNo prayatna karyo paNa sulakSaNo kuMvara mAnyo nahIM. devakI ane vasudeva vilApa karavA lAgyA A joI kRNe temane kahyuM; sAMbhaLa, mArA vIra, huM tane tArAmatInI gAdIe besADuM ane tArI ANa pravartAvuM chuM paNa kuMvara taTastha rahyA. kRSNa gatsukumALane rAjagAdI para besADI hAtha joDI kahyuM ke: ANa pravartAvo. kuMvare javAba Apyo ke, mAruM dikSA mahotsavanI taiyArI karo. badhAM bhaMDAro kholI nAMkho tathA sAdhunA upakaraNa ane pAtro maMgAvo. kaNe te pramANe karyuM. ane sevakone AjJA ApI. kuMvarano daDha nizcaya jANI mAtA devakIe paNa AzISa ApI, kuMvarane pAlakhImAM besADavAmAM AvyA ane varaghoDo neminAthajI pAse AvI pahoMcyo. kRSNa zrI neminAthane kahyuM: A ja ho ANi sopA che zrI jaganAthane ji, rahe te ehane mAta, tata hUto ISTane kAMta Aja ho tamane soMpuM chuM prabhuji siSa bhaNiji. mAtApitA kahe che ke: prabhujiMI dikSA 2 didha, kuaranuM kAraja sidha. Aja ho mAtApitA kuara prate IMma kahe ji. dharaje mana subha dhIyAna, dina dina cate vAna Aja ho saMghataNi pare saMjama pAlaje ji. pachI devakIe neminAthajIne kahyuM: A ja ho jalavaje rUDa pera eha ne ji mAhari pothI meM AthI te didhI tuma hAtha Aja ho jema jANo tema have ehane rAkhaje ji Ama kahIne devakI parivAra potAnA nagara pAchA phare che ne prabhue gajasukumALane dIkSA ApIne badho AcAra ane sUtro zIkhavyAM. devakIjIH cha bhAyAro rasa 17
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ ogaNIsamI DhAlamAM varNavAyuM che ke sAMja paDatAM gajamuni smazAnamAM jaI kAyotsarga-dhyAna dharavA mAMDyuM te vakhate tyAM somala AvI pahoMcyA. temanA manamAM munine joI vera janmyuM. A puruSe vagara vAMke mArI putrIno janma nirarthaka karyo che. somale muninA mAthA para mATInI pALa bAMdhIne temAM khera-vRkSanA dhakhadhakhatA aMgArA bharyA. munine bhayaMkara duHkha thayuM chatAM temaNe potAnA AtmAnI ja saMbhALa lIdhI. emaNe vicAryuM ke je dAjhe che te mAruM nathI, A badhuM to ghAtukarma che, Ama muni kevaLajJAna pAmI muktidhAma pahoMcyA tenuM kavi suMdara varNana kare che. sAta sahodara bhugarte, vAMDhi nema jINaMda re ehavA munine saMbhAriI, lahie te parama ANaMda ... Ama jyAre devatAoe gajamunine kevaLajJAna prApta thayAno mahotsava karyo tyAre devakIe murArine pUchyuM ke A zuM thaI rahyuM che tyAre murArie sarvavRtAnta kahyuM : "Ama aMtamAM kalazamAM kahevAyuM che ke zrI nema samakSa mohanI jaMjALa choDanAra, kezavanA baMdhu gajasukumALane dhanya ho, ane zrI jainasaMghanuM kalyANa thAo." 138 * jaina rAsa vimarza
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavijayajI kRta: "dhannA rAsa" zrImatI nItAbena madhukara mahetA dhanA-gasanA racayitA: A rAsa paMDita jIvanakIrtisUri racita saMskRta caritra uparathI janavijayajI mahArAje surata zaheramAM A sasa banAvyo che. temaNe cothA ullAsanI aAvIsamI DhALamAM 20mI gAthAmAM batAvyuM che ke 1799nA varSanI zrAvaNamAsanI suda dazamIne guruvAre siddhiyoge A casanI racanA karI che. temaNe ra9mI DhALamAM temanI guruparaMparAnuM paNa varNana sarasa rIte karI pATaparaMparA paNa darzAvI che. ahIM rAsakartAe sasasarjanamAM potAnI sarjakapratibhAno bharapUra paricaya karAvyo che. temaNe aitihAsika caritranI sAthesAthe saMkaLAyelA nagaprasaMgo ane lokonAM caritranuM varNana suMdara rIte karela che. rasanI patiH dhanA rAsa kula cAra ullAsamAM vaheMcAyelo che. prathama ullAsamAM 17 DhALa che. dvitIya ullAsamAM 17 DhALa che. tRtIya ullAsamAM 22 DhALa che. caturtha ullAsamAM ra9 DhALa che. 85 DhALa che. dareka DhALanI AgaLa zarUAta dohAthI karavAmAM Ave che. viSayavastu ane kathA: A kathA dharA paMDita zrI jInavijayajI mahArAja ApaNane supAtradAnanuM mahattva samajAvyuM che. A saMsAramAM dAna zIyaLa, tapa ane bhAva A cAra prakAranuM mahattva che. tema ahIM dhanadharmanuM pradhAnapaNuM batAvavAmAM AvyuM che. sarvadharma sAra padArtha te dhanadharma ja che. rAja, riddhi, samRddhi, bhoga zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza tema ja potAno ane paranA dezamAM jaza, mahimA ane manovAMchita phaLono denAra, te dAnadharma ja che. jema dhananA prabhAvathI dhanA rAsa +139
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSabhadeva prabhue prathama dhanavasArthavAhanA bhAvamAM munione dhananuM dAna didhuM to tIrthaMkarapada pAmyA. bAhumunie pAMcaso munione AhAra-pANI lAvI ApavAthI bIjA janmamAM cakravartI thavAnuM puNya upArjana karyuM. ema ghana devAthI, devarAvavAthI ane anumodanA karavAthI sukha, saMpA tema ja mokSa devalokanAM sukha maLe che. ane dAna daIne pazcAttApa karavAthI duHkha utpanna thAya che. te sarve A rAsa vAMcavAthI pUrepUrI rIte samajAI jAya che. prathama dehAnI zarUAtamAM ja guruvare vIra prabhu vanadevI sarasvatI, gurunA caraNa, siddhAcala, vaibhavagiri. aSTapada, giranAra ane sametazikhara e pAMca tIrthone vaMdanA karI che. ane sAthesAthe dAnano mahimA paNa gAyo che. bhAratanA mahArASTra pradezamAM purAIThAna nAmanA nagaramAM dhanasAra' nAmanA eka zeTha rahetA hatA. temane zIlavatI zeThANI hatAM. temane dhanadatta, dhanadeva ane dhanacandrAdhipa nAmanA traNa putro hatA. dhanasAra zeThanA ghare zubha nakSatrayogamAM cothA putrano janma thayo. A navajAtazizunI nALa jamInamAM bhaMDAravA gayelI nokarANI jyAre pAchaLa azokavATikamAM gaI tyAre jamInamAMthI dhana bharelo ghaDo prApta thayo. tethI dhanasAra zeThane thayuM ke A bALaka khUba ja purAvAna che. te dhanano bharelo ghaDe tenA puNyanA pratApe ja maLyo che. tethI A dhana tenA janmotsavamAM ja vAparIza. ane dInadukhI lokonI sevAmAM teno upayoga karIza evo nizcaya karyo. dhanasAra zeThe nIkaLelA dhanano janma mahotsava karyo. zeThe tenA janma samaye dhana maLeluM hovAthI tenuM nAma dhanakuMvara rAkhyuM bALaka dhanakuMvara jayAre ATha varSano thayo tyAre dhanasAra zeThe tene kalAcArya pAse vidyA ane kaLA zIkhavA besADyo. dhanakuMvara thoDA ja samayamAM khUba ja vidvAna ane kalAnipuNa thaI gayo. A trIjI DhaLamAM vidyAnuM mahattva samajAvatA guru lakhe che ke vidyArUpa dhana cora tathA rAjAthI laI levAtuM nathI. bhAIothI vaheMcI levAtuM nathI. be bhAga karatuM nathI. koIne ApavAthI ghaTavAne badale niraMtara vadhe che. mATe vidyA rUpa dhana sarvadhanamAM zreSTha dhana che. Ama vacce vacce jIvananI zreSThattama vastuonI samaja ApI che. Ama dhanakuMvara mAtApitA, ane sarva lokone AnaMda ApavA lAgyo. tenA sArA guNone kAraNe dhanasAra zeTha samaya-samaya para tenA nAnA putra dhanakuMvaranI prazaMsA karavA lAgyA. dhanasAra zeTha tArA karAtI dhanakuMvaranI 0 jaina sara vimarza
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazaMsA tenA moTA traNeya bhAIo mATe asahya thavA lAgI. teo dhanakuMvaranI prazaMsAmAM potAnI niMa samajavA lAgyA. teNe pitAne kahyuM ke sadbhAgya ane durbhAgyanI parIkSA karo to ja khabara paDe ke sadbhAgI ane durbhAgI koNa che? pitAe putronI adekhAI pArakhI teNe temane samajAvyA paNa samajAvaTa niSphaLa gaI. pariNAme teNe temanI ja IcchAthI temanAM bhAgya ane buddhinI parIkSA karavA mATe svataMtra vyApAranA prayogamAM te sarvane sarakhI sahAya karI. mokabhAIo sAmAnya vyApAramAM parovAyA. temAM najIvuM kamAI te pAchA pharyA paNa dhanya mAnasa parIkSaka hato. teNe tyAMnA rAjakumAranuM taraMgI mAnasa avalokyuM. teno lAbha uThAvavA teNe nizcaya karyo teNe sazakta bokaDo kharIdyo. te bokaDAne teNe rAjakumAranA bokaDa sAthe zaratI yuddhamAM utAryo. bokaDo jItyo. zarata pramANe tene eka hajAra sonAmahoro maLI te laI te ghera Avyo. mAtA-pitAe tene bhAgyavAna lekhyo. bhAIoe tene jugArI mAnyo - nagarajanoe tene rasacarcAnI mALamAM gUMcyo. bhAI punaH IrSALu thayA. pitAe kaMDhaLI punaH parIkSA AdarI. teNe te sarvane, sarakhuM suvarNa ApI, vyApArano navIna prayoga karavAne mokalyA. dhanA suvarNa laI nagara cauTe gayo. tyAM teNe caMDALothI vecAto eka palaMga jovo. te palaMgano teNe vicitra ItihAsa sAMbhaLyo. dhanAe te palaMga kharIdI lIdho te laI te ghera pAche ryo. bhAIoe tenI mazakarI AdarI paNa dhanAe palaMgane cIravA mAMDyo tema karatAM, pAyAnA polANamAMthI cAra kImatI ratna sarI paDyAM, te laI teNe pitAne soMpyAM. pitAe tenuM bhAgya prazasyuM bhAIoe A prasaMga akasmAta mAnyo paNa dhanAne mana to tINa buddhi ne jhINavaTabharI gaNatarInuM ja pariNAma hatuM. lobhI dhArmika haTha, tenI samRddhi, guptatA, palaMga sAthe tenA cittanI ekatAnatA, teno haLohaLa svArtha palaMgane sAthe ja bALavAnI tenI tIvra IcchA pAchaLa teNe te palaMgamAM, manacakSue, tenI samRddhi vAMcelI ne te cakSu sAcAM paDyAM dhanA rasa 1w
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanAnuM gaurava vadhatuM cAlyuM. bhAIothI A na javAyuM. teNe teno vadhano upAya ciMtavyo paNa temanI strIone divara vahAlo hato. temaNe tene cetavI dIdho. dhanA tyAMthI gupta veze dUra cAlyo. te jyAM jyAM gayo tyAM lakSmI tene pagale anusarI tenI sahAyathI. teNe loka para upakAra AdaryA te bhAgyavAna lekhAyo. sarve sthaLe tene sanmAna maLyuM temanuM svarUpa paNa tejabhara vauvananI kaLI samuM AkarSaka hatuM. te nagaramAM jAya to nayanabANa varSe samRddhi tenI sevika bane te vanamAM jAya to vasaMta khIle. kaMIka samaya vItatAM te rAjagRhe jaI pahoMcyo. tyAM teNe nivAsa apanAvyo. tenI buddhi ne brirtinI suvAsa svargIya puSpanI jema dUra dUra sudhI mahekavA mAMDI. lakSmI tene AMgaNe ubharANI. tenI sAhasikatAnI kathAo gUMthANI, tenA zauryamAMthI preraNA janmI. te nagaramAM te samaye zreNIka rAjavI hato. gobhadra nagarazeTha hato. kusumapALa upavanapati hato. te traNenI sAmagrI, subhadrA ane kusumazrI kanyAoe tene priyatama tarIke apanAvyo. te traNenAM tenI sAthe lagna thayAM. zreNIke tene sanmAna ApyuM. jAgIra bakSItene aizvarya maLyuM. upabhoga maLyA te temAM mahAlavA lAgyo. eka divase teNe svabhuvananI aTArIe ramatAM, garIbonuM eka ToLuM joyuM. te ToLAe tenAM navana bhajavyAMtemAM tenAM dukhI mA-bApa hatAM, ciMtharehAla bhAbhIo hatI. teNe te sarvane svabhuvane teDyAM. temanI pAsethI jAyuM ke samRddhi khUTatAM teo, putranI kirti sAMbhaLI, A bAjue vaLyAM hatAM. teo nagaramAM putrane zodhatAM hatAM. tenA bhAI, lajjAe gheryA, gAma bahAra UbhA hatA. dhanAe temane sAMtvana ApyuM bhAIone paNa teDAvI lIdhA. te sarvene teNe sukha ne aizvarya bakyAM. teo sarve AnaMdamAM mahAlavA lAgyA. paNa bhAIomAM IrSA ane tarkI svabhAva punaH UchaLI Avyo dhanAnI samRddhimAM potAnuM ja pratibiMba joyuM. temAM temaNe sarakho hisso mAgyo. tenI sahAyathI dhanAthI bhinna rahevAnI temaNe icchA darzAvI. pitAne dukha thayuM. dhanA kaMTALyo. te eka rAtre te sarvene cheDI gupta veze tyAMthI dUra bhAgyo. 12 jaina rAsa vimarza
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa tenuM bhAgya baLavAna hatuM. lakSmIno te lADako hato. te baMne tenA nityanAM sAthI hatAM. teo je hatuM e karatAM te vadhu bhavya aizvarya arpavAne, kauzAmbI nagarIe kheMcI gayAM. te nagaramAM te samaye zatAnIka rAjA rAjya karato. tenA bhaMDAramAM eka amUlya ratna hatuM, paNa tenA guNa ke upayoganI koIne mAhitI nahotI. rAjavIe tevI mAhitI ApanAra mATe sAmaMta rAjavIne samAMtara pada, vizALa jAgIra ane kuMvarInA hastathI zobhatuM advitIya inAma jAhera karyuM hatuM. dhannA AgaLa Avyo. tenI ratnaparIkSaNa zakti apratima hatI. te zakti te kaLAno abhyAsa karatAM, meLavI hatI. rAjagRhanI rAjasabhAmAM te khIlavI hatI. teNe ratna hAthamAM lIdhuM. tenA guNane, siddhahasta kalAkAranI jema varNavI gayo. te varNana sAcuM nIvaDyuM. rAjavI mugdha banyo. teNe dhanAne saubhAgyamaMjarI nAmanI potAnI kuMvarI ApI. pAMcaso gAmano grAsa Apyo. devI aizvarya ApyuM. dhannA A rIte punaH vaibhavI banyo. te, te nagaramAM rAjabhogya vilAsane anubhavavA lAgyo. tema karatAM teNe garIbone poSavAne te dvArA kIrtine vadhu vyApaka banAvavAne, nagaranI bahAra eka sarovara khodAvavA mAMDyuM. eka samaye, te khodakAma najare nihALavA te sarovaranI pALe pahoMcyo. tenA mastake chatra jhUlatAM aMga para vastrAlaMkAra jhaLahaLatAM, te majUrone tathA temanA kAmane nihALato hato. te samaye tenI tINa daSTie dUranA majUronI madhye, zramamAM tarata ja majUrIe parovAyelAM potAnAM mAtA-pitA, bhAIbhAbhIone, sukomaLa priyAne avalokyo. tene kamakamAM AvyAM. "subhadrA lakSmIne aizvaryanA prayatama zAlibhadranI hAlasoyI bahena, tenI paNa A sthiti? te paLabhara thobhyo. bIjI paLe teNe te sarvane potAnI samIpa bolAvyAM paNa koI tene oLakhI na zakyuM. teNe paNa guptatA jALavI rAkhI. te sarvanA bhAgya ne mAnasane avalokavAnI tene IcchAthI. "jemane samRddhinI madhyamAM choDyAM, temanI A sthitimAM temane have krama ane zAMtithI yathAsthAne sthApavAno teNe nirNaya karyo, paNa chatAM temane bhojanamAM sagavaDatA ne sAmAnya sukha bakSavAnI teNe sarovara-maMtrIne sUcanA karI. tema chatAM bIjAM majUrone paNa sukha sagavaDatA maLyAM te sarve temane cAhatAM thayAM. te have prasaMge sarovaranI pALe AvavA lAgyo. majUronI ne kuTuMbIonI dhanA casa 143
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ khabara-aMtara pUchavA lAgyo. kaMIka divaso vItatAM tenAM mAtA-pitAnI daSTimAM zramane tApathI pANI bAjyAM. teNe temane chAza, ghI vAparavAnI sUcanA karI, chAza potAnA bhuvanethI laI javA anumati ApI. dhanAnAM mAtA-pitA rAjI thayAM, kuLavadhUone teNe A mahAmoMghuM kAma soMpyuM. tema chatAM, pratyeka vadhu, pratidina chAza levAne, dhanAnA bhuvane AvatI thaI. dhanAe saubhAgyamaMjarIne potAno pUrva itihAsa kahIne te sarvenuM yogya mAna sAcavavA sUcanA karI. maMjarIe Azcarya anubhavyuM. teNe subhadrAne sakhI lekhI, tene te mahAmoMghI cIjo arpavA lAgI. subhadrA bhAgyavatI lekhAI. eka divasa dhanAe subhadrAne vArAnA avasare svabhuvane rahyo. teNe tene potAnI samIpa teDAvI. tenA sauMdaryanA teNe guNagAna gAyAM. guptaveze ja te sauMdarya rasapAnanI teNe mAMgaNI karI. subhadrA chaMcheDAI, teNe dhannAne tucchakAryo, tenA aMga para pavitra teja patharAyuM. dhannAe garva anubhavyo. teNe potAnI vahAlasoyI patnIne karuNa chatAM nirmaLa svarUpe nihALI. teNe potAnuM svarUpa kholyuM. subhadrAe tene oLakhyo. tenI AMkhamAM harSanAM AMsu camakyAM. te dhanAnA caraNe DhaLI. dhanAe tene hastayugalamAM lIdhI. kaMIka kSaNo svargIya AnaMdamAM vItI. subhadrA te pachI tyAM ja rokAI, patibhavananI devI banI. dhanAnI bhAbhIo, subhadrA vItatI saMdhyA sudhI pAchI na pharatAM, nAnI derANIne meNAM mAravA mAMDyAM. temAMnI eka tapAsa karavA dhanAne ghera AvI tyAM subhadrAne teNe divya vezamAM joI. te camakIne krodhabhera pAchI pharI sAsariyAMne teNe kAtila zabdomAM vigata saMbhaLAvI. sarvanA mastake jANe tagatagatI vIjaLI paDI. sasarA tvarAe gAmamAM gayA. gAmanA mahAjanane teNe phariyAda karI. mahAjananA movaDIoe, dhannAnA cAritranI suvAsa para teo joke mugdha chatAM, zAntithI tenI vigata sAMbhaLI. teo vismaya pAmyAM. vAtane sAcI mAnatAM paNa teo acakAyA, chatAM temAM tema hoya to dhanAne samajAvavA teo tenA bhuvane cAlyA. dhanAe temane sanmAnyA. paNa teoe vAta ukelatAM teNe sUcaka mauna sevyuM. movaDIo nirAza thaI pAchA pharyA. teo upAyanA ciMtanamAM parovAyA. paNa dhannAnA pitAe e ciMtavana - krama na pAlavyo. te tvarAe 144 * jaina rAsa vimarza
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhannAnA bhuvane pahoMcyA, tyAM temaNe karuNa chatAM krodhabhera AjIjIo varSAvI dhanAnI AMkho palaLI. teNe pitAne bhuvananI aMdara teDAvyA. tenI samIpa teNe potAnuM svarUpa kholyuM. pitA harSathI ghelA banyA. dhannAe temane tyAM ja rokyA. te pachI dhanAnI mAtA AvI, tenA bhAI AvyA. te sarvane dhannAe potAnA tyAM rokyA. chelle dhanAnI bhAbhIo AvI tene dhannAe tucchakArI kADhI. rAjavI zatAnIka pAse pahoMcI. rAjavIe dhannAne nyAyathI vartavA AjJA mokalI. paNa dhannAe potAnI para AjJA mokalavAnA rAjavInA hakkane svIkAravAnI nA pADI. zatAnIka krodhe bharAyo. te sainya laI dhanAne keda karavA Avyo. dhannA paNa sAmaMta rAjavI hato. te potAnA sainya sAthe zatAnIka sAme gayo. banne vacce tIkSNa yuddha thayuM. gharaDo zatAnIka jamAInA hAthe hArI gayo. tenA aMtare vyathA ubharAI. paNa maMtrIoe aMte mArga kADhyo. dhannAnI mahattA teo samajatA hatA. tenA AvA vartana pAchaLa temane kaMIka gUDha Azaya lAgyo. dhannAnA pUrva jIvanane teo jANatA nahotA. dhanAnI bhAbhIone teNe temano vRttAMta pUchaDyo. bhAbhIone te jhINavaTathI gAI batAvyo. maMtrIoe dhanAne temano guma thayelo diyara hovA saMbhavitatA darzAvI. bhAbhIoe temanA kathana para zodhakhoLa AraMbhI. dhanAnA paga dhoI temaNe tenAM aMgalakSaNa pArakhAM. diyarane temaNe oLakhI kADhyo. dhannAe prathama temane gabharAvI, paNa pachI temanuM ghaTita sanmAna karyuM. zatAnIkane kAne A vigata pahoMcI. teNe dhannAne mitrabhAve rAjabhavane teDyo. dhannAe temane sneha - vinayathI potAno Azaya samajavyo. "rAjana! mArA bhAI nabaLA ne buddhinA kacAzabharyA che. bhAbhIo temane nacAve che. meM ghaNI vAra temano garva sAcavyo. sAruM sarvasva temane samapa huM dezavaTe cAlI nIkaLyo paNa temanAM bhAgya kAcAM che. lakSmI temanAthI dUra bhAge che. huM namatuM toLuM to teo lakSmImAM bhAga mAge che, ne te laI, tene gumAvI, teo duHkhI thAya che. rAjagRhInI mArI akhUTa saMpatti temanI pAsethI cAlI gaI. eTale temanA ja sukhane khAtara meM sakhta hAthe kAma dhannA rAsa +145
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ levA bhAbhIone zikhAmaNa ApavA, A mArga apanAvyo." zatAnIke jamAInI kunehanI prazaMsA karI, dhanAe avinaya badala kSamA vAcI. dhannAnuM kuTuMba A rIte punaH sukhanA siMhAsane caDhyuM. dhannAe te sarvane sAthe laI bhAratanA pATanagara samA, rAjagRhe cAlyo. rAjavI zreNIka tenI sAme Avyo. dhanAe tene sAmaMta rAjavInuM pada bakyuM. teja ne sauMdaryanI vela samI cAra UgatI suMdarIoe tene pati tarIke apanAvyo. te ATha vanitAono kaMtha banyo. sAte bahenoe bhegI thaI subhadrAne paTarANI tarIke sthApI. paNa dhanAnA bhAI haju paNa asaMtoSamAM gUMgaLAtA hatA. dhannAe temane keTalAMka gAma ApyAM. te sarve potapotAnA sthAne gayA. paNa daridra banatA temane vAra na lAgI. vaNajArAone veze teo rAjagRhamAM AvyA dhannAe temane Azraya Apyo. bhAIoe haju paNa dhannAthI judA thavAnI icchA sevI, paNa tema karatAM avAra-navAra vinAza temanI najare paDyo. bhAInI kSamA mAgI teo tenA sahabhAgI banyA. A rIte kuTuMbano kalpavRkSa samo, bhUmine rasamo ne strIone kAmadeva samo dhanA lakSmInA lADakavAyA putranI jema mahAlavA lAgyo. eka divasa tenI patnI, zAlIbhadranI bahena, subhadrA tene navarAvatI hatI. tenA aMge alaMkAra chatAM mukha para vyathA hatI. tenI AMkho azrubhInI hatI. te AMkhomAMthI eka be azru dhannAnA aMga para paDyAM. dhanAe UMce joyuM. subhadrAne teNe raDatI joI. tene raDavAnuM kAraNa pUchyuM. svAmina" subhadrA bolI, "mAro bhAI zAlibhadra vairAgyabhIno banyo che. haMmezAM te eka eka strIne tyaje che." ghelo" dhanA vacce ja bolyo, "vairAgyane ema varAya? pahelI ja paLe pUrNa nahi te vairAgya zAno? "ema?" AMkhane palakAre kaMkaNa nacAvatI anya strIo bolI, "Apa Avo anubhava to laI juo." 146 * jaina rAsa vimarza
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahevo jagameM sohalo, viNa karatAM jaMjaNa he / sne | kAya2 na2nA bolaDA, thAya Ala paMpALa re || sne // - "24" - (17mI DhALa gAthA 2) ullAsa - 3) A kSaNathI ja" bolatAM dhannAjI UbhA thaI gayA. ne vastra paherIne tvarAe zAlibhadrane ghe2 cAlyA. rudana karatI, vinavatI, karagaratI ATheya strIo subhadrA sahita dhannAnI pAchaLa pAchaLa AvavA lAgI ane karuNa svare pAchA vaLavA vinavavA lAgI. paNa temanAM motI samAM AMsu paNa dhannAjIne na pIgaLAvI zakyA. ne zAlibhadranA AMgaNe pahoMcyA, zAlibhadra e samaye prAsAdanI chellI bhUmikAe hatA. dhannAe temane nIce bolAvyA ane kahyuM "vairAgya Ama raMgAya? cAlo mArI sAthe." zAlibhadra paNa e ja icchatA hatA. chatAM ATalI tvarAthI te camakyA. teNe dhannAnI AMkhomAM joyuM. banne kSaNabhara mATe avAka thayA. zAlibhadra, teja veratA te bhuvanane bAraNe, mALavAmAMthI sarjAyelI sukomaLa pratimA sama lAgatA dhannA ArasamAMthI krame ghaDAyelI jANe tejasvI mAnavamUrti. zAlibhadra upavane rakSAyeluM gulAbanuM phUla, dhannA jANe sarovare zobhatuM paMkaja, zAlibhadramAM lAgaNIno pravAha taravare, dhannAmAM tikhAzanI chAyA, zAlibhadra jANe upavananI rasavela, dhannA jANe vanano anubhava choLa, samRddhi ne aizvarye baMne jANe lakSmInuM lADa toLatA. rAjagRhanA naMdanavanamAM zobhatAM jANe kumA2 ne kAmadeva. eka zibikAmAM dhannAne sAthe dIkSita thavA subhadrA goThavAyAM ane bIjI zibikAmAM zAlibhadra rAjavI zreNike baMneno dIkSA-mahotsava Ujavyo. baMnee prabhu mahAvI2 pAse dIkSA grahaNa karI. baMnee mAsakSamaNanA pAraNe mAsakSamaNa karI 12 varasa sudhI ugra tapazcaryA karI. dhannA muni ane zAlibhadramuni prabhu sAthe vihAra karatA karatA rAjagRhI nagarImAM padhAryA. tyAre temanuM pAraNuM hatuM. A bAju bhadrA mAtAne zAlibhadra ane dhannA - subhadrAnA AvyAnA samAcAra maLatA temane maLavA javAnI taiyArI cAlatI hatI. baMne munioe bhagavAna pAse bhikSA levAnI anumatI mAMgatA bhagavAne kahyuM ke he zAlibhadra! Aje tArI mAtAnA hAthe tAruM pAraNuM thaze.' evuM sAMbhaLI baMne dhanA rasa - 147
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ munio bhadrAnA ghare gayA. paraMtu kRza kAyAne kAraNe koI temane oLakhI na zakyuM ane baMne muni pAchA pharatA rastAmAM vRddhAnA hAthe dUdha vahorIne baMnee pAraNuM karyuM. tyAre bhagavAne temane kahyuM ke, "he zAlibhadra! e pUrva bhavamAM tArI mAtA hatI ane tuM emano bALaka hovAthI teno pUrva bhava kahI saMbhaLAvyo ane te sAMbhaLI dhannA ane zAlibhadra munine khUba ja AnaMda thayo. pachI baMne munioe potAnuM zarIra kSINa thayeluM jANI saMthAro karavAnI prabhu pAse AjJA mAMgI. bhagavAne baMnene anumatI ApatA zilA upara vidhivata pAdopagamana saMthAro lIdho. - bhadrA, tenI putravadhUo bhagavAnane vaMdana karavA AvI to bhagavAne kahyuM ke A baMne muni tamArA tyAM bhikSA mATe AvyA hatA. paraMtu bhikSA maLI nahIM. baMne munie to potAnuM zarIra azakta jANIne mArI svIkRtithI vaibhavagiri parvata para saMthAro karyo che. bhagavAnanI vAta sAMbhaLI bhadrA ane zAlibhadra ane dhanAjInI patnIone bahu ja duHkha ane pazcAttApa thayo ane e prakAre duHkha ane pazcAttApa karatI bhadrA zeThANI ane putravadhUo jyAM munioe saMthAro karyo hato tyAM gayAM ane bahu prArthanA ane vilApa karatI potAnA aparAdhanI kSamA mAMgI. munio to potAnA dhyAnamAM acala rahyA. keTalAka lokonuM mAnavuM che ke dhanA muni to saMthArAmAM avicala rahyA paraMtu zAlibhadra munie bhadrAmAtA sAme AMkho kholIne joyuM hatuM. zAlibhadra muni sarvArthasiddha vimAnamAM gayA paraMtu A kahevuM ucita nathI kAraNa ke zAlibhadra muninuM AyuSya bAkI hovAthI dhanAjI ane zAlibhadramuni sarvArthasiddha vimAnamAM tetrIsa sAgaronA AyuSyavALA deva tarIke utpanna thayA tA.ka: pU.javAharalAlajI mahArAja likhita "zeTha dhanAjImAM temaNe lakhyuM che ke dhanAjI muni siddha buddha thaI gayA. (pAna naM.289) baMne munionA saMthAro pUrNa thatA zAnta zreNika utsavapUrvaka agnisaMskAra karyo. savArthasiddha vimAnamAMthI cyavI mahAvideha kSetre koI moTA zeThane ghare janmaze tyAM paNa sadguru samIpe dIkSA laI karma khapAvI siddhigAmane varaze. 148 * jaina rAsa vimarza
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra: dhannAjInA rAsa dvArA, paMDita jina vijayajI mahArAja ApaNane sadkArya ane duSkAryanuM pariNAma batAvI satkArya karavAnI zikSA Ape che. prastuta rAsano uddeza A ja che. A kathAnA mukhya nAyaka dhanAjI che. dhanAjIe potAnA pUrva bhavamAM mahAtmAne supAtra dAna karyuM hatuM emanA A sukatane phaLasvarUpe temaNe siddhi prApta thaI hatI. pAchalA bhavamAM mAtra dAnanI anumodanA karavAthI subhadrA Adi AThe strIo thaI tema ja dhanadatta dhanadeva ane dhanacaMdra e traNeya bhAIo pAchalA bhavamAM dAna daIne traNavAra pazcAttApa karyA jethI traNa vakhata mahAduHkha pAmyA. ema jANI sarve prANIoe dAna devuM joIe. A prakAre dAna ApavAthI ke apAvavAthI arthAt anumodanA karavAthI sukha-saMpadA mokSanAM sukha maLe che ane dAna ApIne pazcAttApa karavAthI duHkha maLe che. vaLI strIo mATe satI subhadrAnuM caritra paNa jaNavA jevuM ke jema subhadrA potAnA patinI sAthe sukhaduHkhamAM sAthe rahe ane duHkhanA samayamAM satItvanI rakSA kare che. ane aMte patinI sAthe dIkSA le che. Ama sAcI pativratA strI kone kahevAya? tenuM udAharaNa ApaNane subhadrAnA caritra dvArA jANavA maLe che. ema A rAsa dvArA aneka prakAranI zikSA maLe che. je dRSTimAM rAkhI manuSya A loka ane paralokanuM sukha prApta karI zake che je jevuM pAtra haze tevuM A kathA dvArA zikSA laI nizcayathI potAnA AtmAnuM kalyANa sAdhI zakaze. saMdarbha graMthoH 1. "dhanA zAlibhadrano rAsa' - paMDita janavijayajI mahArAja viracIta saM. 1984, sane 1928 prakAzaka - sUryaprakAza prinTiMga presa, amadAvAda zeTha dhanAjI' - pUjya zrI javAharalAlajI mahArAjanA vyAkhyAnamAMthI saM. 1995, vIra saMvata 2465, dhanA casa +149
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka hitecchu zrAvaka maMDaLa, ratalAma (mALavA) 3. "dhanA - zAlibhadra', - sva. cimanalAla saMghavI prakAzaka : kapUracaMda raNachoDadAsa vArevA - trApaja vi.saM. 2471 4. triSaSTizalAkApuruSa caritra' - gujarAtI parva-10 prakAzaka: zrI jena prakAzana maMdira, dozIvADAnI poLa, amadAvAda mahAmAtya vastupAla' jIvana, kArya ane rAsakRtio, saMzodhaka - saMpAdaka DaoN. baLavaMta jAnI pArzva prakAzana, amadAvAda 6. "madhyakAlIna gujarAtI yutha sAhitya - DaoN. hasu yAjJika 7. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, - mohanalAla desAI 8. dharAsa sAhitya, DaoN. bhAratI vedya 150 * jaina rAsa vimarza
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAsatI surasuMdarI rAsa DaoN. pravINa sI. zAha zrI paMcamaMgala mahAzrutaskandha - svarUpa, paramatAraka, bhavodadhi tAraka mahAmaMtra zrI navakAramaMtranA alaukika mahimAne varNavato ane brahmacaryavratanA pAlanathI thatA Atma-lAbhane Alekhato kAvyagraMtha eTale surasuMdarIno rAsa. zIla-sadAcArane niSThAthI vaLagIne jIvanArA AtmAne keTalI ane kevI AkarI kasoTIo tathA yAtanAomAMthI pasAra thavuM paDe che, ane kyAreka to A yAtanAo keTalI badhI marmAntaka ane jIvaleNa hoI zake che, ane chatAM daDha naiSThika AtmA kevo ghora varSollAsa phoravIne kevo hemakhema e yAtanAomAMthI bahAra nIkaLI jAya che, tenI haiyAne halabalAvI mUke ane bhalabhalAne thIjavI mUke tevI kathA eTale mahAsatI surasuMdarInA jIvananI kathA. mahAsatI surasuMdarInA jIvananI kathA ApaNA jainazAsananI eka jANavA jevI khUbI che. jaina itihAsamAM nahi paraNela ane bAla brahmacAriNI ja rahela mahAsatIono mahimA ane nAmollekha maLe che kharo, paraMtu tenA karatAM paraNela hoya ane potAnuM saghaLuM jIvana (sAMsArika jIvana) mana-vacanakAyAthI pativratAdharmanA aNIzuddha ArAdhanAmAM ja vitAvyuM hoya ane manathI ja nahi, paNa svapnamAM paNa parapuruSa tarapha AkarSAI na hoya, tevI zIlavaMta mahAsatI zrAvikAono mahimA ane nAma-yAdI ghaNI moTI jovA maLe che. A sUcave che ke brahmacarya mahattvanuM che, paraMtu niSThA to tethIye anekagaNI agatyanI che. sItA, draupadI, kuMtI, zIlavatI, damayaMtI, mRgAvatI, sulasA, RSidattA, aMjanA, prabhAvatI, rukSmaNI - AvAM to aDhaLaka nAmo jainagraMthomAM maLe che ke jeo pariNIta hoya, gharasaMsArI ja hoya ane chatAM jemanI gaNanA mahAsatI tarIke thatI hoya ane bahuzruta gurubhagavaMto paNa jemanA guNa gAvAmAM potAne kRtArtha anubhavatA hoya. AnuM ekamAtra kAraNa svadharme - pativratadharmamAM aDola-aDaga niSThA ane sAthe sAthe evI ja dRDha dharmazraddhA. mahAsatI surasuMdarI AvI ja eka zraddhAvaMta ane aDaga niSThAvaMta zrAvikA che. A mahAsatInuM caritrAlekhana atyaMta rasaprada, rocaka, ghaTanAsabhara mahAsatI surasuMdarI rAsa +151
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane kyAreka to karuNa paNa che. A caritra prAkRta bhASAmAM to prakhyAta che ja. paraMtu bALa jIvonA upakAra khAtara ApaNA amara yazanAmI kavirAja zrI vIravijayajI mahArAje paMDita zrI zubhavI), e camatkArika kathAnakane saraLa chatAM gaMbhIra evA rAsarUpe gujarAtI bhASAmAM DhALyuM che, je emano moTo upakAra che. zubha-vIranI kavitA vize kAMI paNa kahevuM te a-kavi evA ApaNA mATe ayogya ane asthAne ja gaNAya. paNa chatAM eTaluM kahevuM joIe ke AthamatA madhyakALanA teo sarvottama kavi che. AthamatA sUryanI zAtAdAyaka huMpha ane tenA vividharaMgI AyAmo ApaNane A kavinI kavitAmAM vyApakapaNe anubhavavA maLe che. 18-19mA saikAmAM kavivaro to aneka thayA, ane temanI kavitA abhuta mANavA yogya tema ja bhaktipreraka paNa kharI ja, paraMtu geyatA zabdapasaMdagI, abhivyakti ne puNya ane bhAvotpAdakatA - A cAra tattvomAM to zubhavIra ja medAna mArI jAya, emAM zaMkA nahi. AvA mahAna kavi jyAre mahAsatI surasuMdarInA caritrane hAthamAM le, tyAre mULe sugaMdha chalakAtuM e caritra kevuM rasamadhura banI jAya che to A rAsanA samagra vAcanAmAMthI pasAra thanArAne ja anubhava karavA daIe. kinAre beThAbeThA anubhUtinA gharamAM mAthuM mAravuM ucita paNa kema gaNAya? sAdhvIzrI jItakalpAzrIjIe anuvAda tathA vivecana karavAmAM potAnI ruci tathA kSayopazamane anusAra prazaMsApAtra prayAsa karyo che. jIvana jIvavAnI ane jIvananA jhaMjhAvAto sAme dharmanA sahAre jhajhUmavAnI - Atmazaktino aMdAja ane preraNA Apato A rAsa zAsananA prAMgaNamAM saMkalpa, zraddhA ane samarpaNanAM Adarza puSpo verI pavitratAno pamarATa phelAve che. graMthakAra zrI vIravijayajI mahArAja maMgalAcaraNa karavA mATe trevIsamAM zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhunI prArthanA karatA kahe che : jagatamAM saghaLA guNono bhaMDAra, manovAMchita ApanAra, sukhasAmagrI ApanAra, haMmezAM jemanuM nAmasmaraNa karavA yogya tathA sUrya karatA tejasvI jemanuM nAma zaMkhezvara che evA zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhu jaya pAmo jaya pAmo. A dakSiNa bhAratanA madhyakhaMDamAM, pRthvIrUpa strInA bhAla samo aMga nAmano deza che. te dezanA madhyabhAgamAM caMpA nAmanI nagarI che. A nagarIno ripumardana rAjA nyAya satya, cAritryanI suvAsathI mahekatA jIvanavALo hato. 152 * jaina rAsa vimarza
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ sonAmAM sugaMdha samAna A narezanI paTarANI ritasuMdarI rahelI che. be rAjakumAra pachI A rAjakuMvarIno janma thayelo che. vaLI puNyazALI paNa ghaNI che. putrIjanmano mahotsava karyo. rAjakuMvarInuM rUpa svarganI devI karatAM caDI jAya tevuM hovAne kAraNe rAjAe surasuMdarI nAma rAkhyuM. putra pAraNe ne vahu bAraNe' kahevatane anusarIne bALAnI capaLatA vicakSaNatA caturAI dekhAvA lAgI. anukrame vadhatI bALA sAta varasanI thaI. tene bhaNAvavA mATe mAtApitA AnaMdapUrvaka nipuNa ane hoziyAra vidyAguru pAse mUke che. vidyAguru bahu kALajI rAkhIne sarve kaLAo zikhavADe che. uttama jIvone vidyAguru mAtra sAkSIrUpa hoya che. vivekI bALA vinayapUrvaka vyAkaraNa Adi viSayono abhyAsa kare che. je arasAmAM surasuMdarInA vidyAguru pAse amarakumAra paNa bhaNe che. teNe paMDitanA manane jItI lIdhuM che. A ja caMpAnagarImAM jainadharmomAM rakta, samakitanA raMgathI vAsita, paMcaparameSThimAM magna, parama zrAvaka dhanavAha nAmanA zreSThI vasatA hatA. niSThAvAna zeThane guNavatI, premALa, sarala svabhAvavALI apsarAne harAve tevI rUpavAna nAmanA arthane sArthaka karanArI dhanavatI nAme nArI hatI. samaya thatAM pUraNa mAse dhanavatIe zreSTha evA putrane janma Apyo. zreSThIe bA2me divase kuTuMbIone, jJAtijanone, saMbaMdhIone, sajjanone bolAvyA. joSIone paNa bolAvyA. lADakavAyA lAlanuM nAma amara rAkhyuM. maMtra-taMtra Adi kALane bhaNato kumA2 72 kaLAne zIkhI gayo. A paMDita pAse rAjakumArI surasuMdarIe vinaya vivekayukta strIonI 64 kaLAne AtmasAt karI lIdhI. te baMne vidyArthI kumAra ane kuMvarI vacce nirdoSa nirmaLa dostI baMdhAI hatI. da22oja bhaNavA kA2Ne carcA-vicAraNA zaMkA samAdhAna karatA hatA. taka maLatAM kumAra Aje kuMvarInI mIThI mazkarI karavAmAM paDyo. amakumAre surasuMdarInA vastranA cheDe gAMTha bAMdhelI poTalI joI. sahajatAthI kholI. to sAta koDI nIkaLI. tenI sukhaDI maMgAvI badhAMne gaLyAM moM karAvyAM. ne tyAre to te sUtI hatI. kuMvare surasuMdarI jAgI jatAM tene kahyuM, tAro bhAga rAkhIne badhAMne sukhaDI vaheMcI dIdhI. A vAtamAM tuM saMzaya na rAkhatI. nirAMte tAro bhAga tuM ArogI jA. A vAta sAMbhaLatAM kuMvarIne to mahAsatI surasuMdarI rAsa * 153
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakhaTa caTako lAgyo. gusso paNa Avyo. kumArane kahevA lAgI. re avaguNI! bIjAnuM dravya laIne kharacIne ujANI karAvI. A dukRtya karatAM zarama na AvI! tyAre kumAre ThaMDe kaleje javAba Apyo. AvI nAnI zI vAtamAM AvavuM moTuM svarUpa zA mATe kare che! A badhuM bole che te zuM tane zobhe che! sAta koDI meM lIdhI. temAM zuM thaI gayuM. sAta koDImAM to tuM zuM karata! jethI tane ATaluM badhuM duHkha lAgyuM che. kuMvarI kahe re! zreSThikumAra! sAta koDInI tAre mana kaMI kiMmata dekhAtI nathI. paNa sAMbhaLa. sAta koDImAM huM to rAjyane meLavI zakIza. AvAM vacano sAMbhaLIne kumArane ghaNuM ja duHkha lAgyuM. kuMvarInA apamAnane sahana karI lIdhuM. mauna rahyo. baMne bALakono vyAvahArika abhyAsa pUro thayo. have baMnene potapotAnI mAtA dharmanA saMskAro, dharmanI jANakArI meLavavA jainAcArya paMDitanI pAse bhaNavA mUke che. buddhizALI baMne bALako vinayapUrvaka paMcapratikramaNa, navasmaraNa, cAra prakaraNa, bhASya-karmagraMtha, vaLI AgaLa vadhIne kSetrasamAsa Adi graMthone bhaNatAM sUtrathI ane arthathI jJAna meLave che. amara potAnI havelIe bhaNe che. kuMvarI rAjamahelamAM abhyAsa kare che. ekadA rAjadulArI surasuMdarI pU.sAdhvI ma.sAheba pAse Ave che. pUche che pUjyazrI zrI navakAra mahAmaMtrano mahimA zuM che te kRpA karIne mane batAvazo. paropakArI pUjya sAdhvI masA. kahe che. zivakumAranI jema navakAramaMtranI sAdhanA karanAra aDhaLaka lakSmIne prApta kare che. pU.sAdhvI ma.sA. kahe che : he surasuMdarI, navakAramaMtrano mahimA moTo che. A bhavamAM sukha meLave che. parabhavamAM vaLI sukhasAhyabI pAme che. paraMparA e siddhivadhUne meLave che. manamAM utsAha lAvI hAthajoDI kahI rahI che : he gurudeva! mane abhigraha Apo. mane niyama karAvo. AjathI huM harahaMmeza 108 vAra zrI navakAra maMtrano jApa karIza. vaLI yathAzaktie huM navakArazInuM paccakakhANa karIza. mArA dehamAM jyAM sudhI huM prANane dhAraNa karIza arthAt jyAM sudhI jIvIza tyAM sudhI A niyama mananI zuddhipUrvaka pALIza. amarakumAra potAnA AvAse rahyo che. rAjakumArI mahelamAM rahI che. baMnenA bhaNyAnuM pArakhuM karavA, parIkSA ApavA rAjA rAjadarabAramAM bALakone bolAve che. have rAjA baMne parIkSArthIone vArApharatI zrutanA agocara prazna karI 154 jaina rAsa vimarza
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahyA che. vivekI vidyArthIo potAnA buddhibaLe ekaeka praznanA uttara vivekapUrvaka ApI rahyA che. sabhA sAMbhaLIne Azcaryamugdha banI jAya che. rAjAnI sabhAe levAyelI parIkSAmAM potAnA baMne vidyArthIoe rAjA ane prajAne AnaMda karAvyo. jANI adhyApaka ghaNA ja raMjita thayA. baMne vidyArthIone bhaNAvavAmAM karelo puruSArthazrama saphaLatAne pAmyo. rAjA paNa AnaMda pAmyA. - parivAra Adi paNa ghaNA khuza thayA. rAjA-rANI potAnI ekanI eka lADakavAyI kuMvarInuM amarakumArane pasaMda karI kanyAdAna kare che. tyAM hastameLApa karAve che. ADaMbarapUrvaka moTA mahotsave zreSThiputranAM dhAmadhUmathI lagna thayAM. kumAra kahe - he pitAjI! A dhana-mAla milakata ApanI che. pitAnA paise mojamajA uDADanAra dIkarAne dhikkAra che. tenuM jIvita paNa dhULa che. mATe puNyane anusAre nasIba ajamAvavA judAjudA prakAranA caritra Azcaryone jovAne mATe dezaparadeza jovuM ja che. A pramANe anujJA meLavI, rajA meLavI amara surasuMdarI paradeza javA taiyAra thayAM che. A caritramAM Ave che ke kevA guNothI zatru paNa mitra thaIne rahe che. siMhano eka guNa (1) bagalAno eka guNa (2) caraNAyudha (kUkaDAnA) cAra (4) vAyasa-kAgaDAnA pAMca guNa (5) kUtarAnA cha guNa (6) gadheDAnA traNa guNa (3) pradhAnanA cAra guNa (4) ema maLIne (24) thAya. vaLI haMsa, mora, haraNa, mAchaluM, mALI, ziyALa, koyala ane luhAra Ama AThano, darekanI pAsethI eka eka guNa, ema 8 guNo maLI kula 32 guNo thAya. siMhane sAhasika guNa gaNAvyo che. te guNathI siMha jaMgalamAM nirbhayapaNe ekalo rahe che. sAhasikatAnA guNane grahaNa karaje. bagalo : potAnI indriyone gopavI ekadhyAnamAM sthira rahevA rUpa guNa bagalAmAMthI levAno che. koI paNa kAryamAM ekalInatArUpa guNa jaNAvyo che. kUkaDo cAra guNo (1) brahma muhUrta eTale cAra ghaDI eka kalAkane 36 miniTa) bAkI rahe rAta tyAre UThavuM (2) dumanano yoga thatAM laDI levuM (3) kuTuMbanI sAthe besIne jamavuM () baLanA pramANamAM bhoga karavo. kAgaDo : pAMca guNo (1) maithuna gupta rIte karavuM (2) avasare rahevA mATenuM makAna-sthAna taiyAra karI levuM. (3) pramAda na karavo (4) dhRSTa banavuM (5) koIthI chetarAvuM nahi. kUtaro : cha guNo (1) nidrAnI alpatA (2) jAgRti (3) zaurya (jI svAmIbhakti mahAsatI surasuMdarI rAsa +155
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) bhUkhyA UThavuM nahi eTale AhAramAM zarama na rAkhavI (6) saMtoSa. gadheDo : traNa guNo (1) khUba thAkelo hovA chatAM bhAra vahana kare (2) TADha-taTako zarIrane lAge te gaNe nahi (3) saMtoSathI haMmezAM care. pradhAna : buddhinA cAra guNo pradhAna pAse hoya che te levA joIe (1) prapaMca (2) vAcALatA (3) sarvene saMtoSavA (jI ekabIjAnA manane tAtkAlika pArakhI levo. haMsa: eka guNa pANIvALA dUdhamAMthI dUdha pIe che. pANI choDI de che tema avaguNamAMthI paNa je guNa hoya te ja levArUpa guNa haMsamAMthI levA jevo che. mora : eka guNa - manohara pIMchAne dharanAro mora potAnA pagane joI mAna taje che. tema mANase paNa abhimAna mUkI guNo DhAMkI avaguNa zodhI kADhIne dUra karavA. haraNaH eka guNa-haraNa vanamAM caratAM ke nAsatAM pAchaLa vaLI joyA kare che tema mANase paNa pApa karatAM pharI pharI maraNano vicAra karavo. mAchaluM eka guNa-ALasu nahi banatA capaLa banavAno guNa. mALI : eka guNa-mALI jema caMpaka, gulAba vagere choDavAone vacce ropIne tenI AjubAju vaMtUrA-thora ane eraMDA vagerene rope che tema mANase paNa vivekI banIne sumitra, kumitra tathA bhalA-bhUMDA vagerene ekasarakhA nahi gaNatAM yogyatA mujaba vartAva karavo. mAtApitAe amarakumAra ane surasuMdarIne hitazikSA ApI. AzIrvAda paNa ApyA. have rANI ratisuMdarI potAnI dikarI surasuMdarIne zikhAmaNa ApatAM kahe che ke he suMdarI! paradezamAM pati sAthe jAya che to sarva samaye sAvadhAna raheje. pativratAvratane pALaje. gaLathuthImAM maLelA saMskAronuM premapUrvaka pAlana karaje. haiyAmAM dharmane dhAraNa karaje. paradezamAM saMkaTo AvavAnAM che. to saMkaTa AvatAM kaSTa paNa ghaNuM ja paDavAnuM. te veLAe zubha dhyAnapUrvaka paMcaparameSThirUpa navakAra mahAmaMtranuM dhyAna vizeSa prakAre karaje. parama upakArI guru bhagavaMte batAvela dharmane tathA mahimAvaMta mahAmaMtrane paLavAra paNa bhUlatA nahi. kumArane sAta koDInI vAta sAMbharI AvI. vicAre che eka pachI eka thayela smaraNapaTa para AvavA lAgI. meM AMcaLethI choDelI sAta koDI, maMgAvelI sukhaDI, sarakhe bhAge vaheMcIne dIdhelI sukhaDI, suMdarIno bhAga rAkhI, ame saue khAdhI, suMdarIe kareluM apamAna. sukhaDInI vAta, tethI dIdhelI gALa, bAlyakALanI badhI vAto tAjI thaI. hA te veLAe meM javAba Apyo 156 * jaina rAsa vimarza
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahoto. mauna rahIne apamAnane gaLI gayo. haiye lAgyo e DaMkha - e DaMkha atyAre kumArane bamaNA jorathI hRdayamAM DaMkhavA lAgyo. badalo levAnI vRtti thaI AvI. sUtelI kuMvarInA AMcale nirlajja kumAre sAta koDI bAMdhI dIdhI. ne upara lakhI dIdhuM ke sAta koDIthI rAjya meLavaje. krodhanA vacce paDelA mANaso akArya karavAmAM pAchA paDatA nathI, jethI jagamAM tenI lAja rahetI nathI. samAjamAM apavyAjanA thAya che. mATe he bhavya jIvo, kyAreya krodhane vaza na thazo. zAstromAM keTalAMye udAharaNo TAMkyAM che ke krodhane vaza thayelA jIvonI zI zI hAlata thaI che. pUrvekroDa varSa sudhI suMdaratara saMyama caritranI ArAdhanA karanAra mahAna puNyazALI AtmAo, phakta be ghaDI krodhane vaza thatAM pUrva kroDa varSanA saMyamanA phaLane khoI nAkhe che. cAritrane bALI nAkhe che. AvI vAto siddhAntanA pAne lakhAI che. Agamane paNa jANavA chatAM amarakumAre krodha thakI kaThaNa kalejuM karI nAkhyuM. ne tyAMthI mUThI vALIne doDato dariyAkAMThe AvIne bUmAbUma karI mUkI. doDo doDo A dvipanA yakSarAje AvIne surasuMdarIne mArI nAkhI. tame sau jaladI vahANamAM caDI jAo. jaladI vahANane haMkArI che. ahIM kSaNa vAra paNa rokAvuM nathI. mArI patnIne bharakhI gayo. vaLI pAcho ahIM Avaze. meM choDAvavA ghaNo prayatna karyo. paNa huM mArI patnIne na bacAvI zakyo. taddana khoTAM bolAyelAM vacano saune sAcAM lAgyAM. jarA paNa vilaMba karyA vinA sau vahANamAM caDI gayA. khalAsIoe vahANo haMkArI mUkyAM. have A bAju lakSadvipamAM mUkelI abaLA surasuMdarI UMgha pUrI thaye jAgI. bicArIne kaMI ja khabara nathI. jyAre kuMvarI jAgI. potAnuM mAthuM nIce mUkeluM che. potAnA prItamane mAthA pAse beThelo na jotAM saphALI beThI thaI. haiye phALa paDI. aMtaramAMthI Aha nIkaLI gaI. AMsu lUchatAM-lUchatAM pAlavane cheDe kaMIka poTalI joI. ane pAlavane cheDethI lakhelA akSara joyA. pAlavanI gAMTha choDIne akSara paNa oLakhyA. dravyane gaNatA sAta koDIne joI. akSara vAMcyA sAta koDIethI he sannArI! rAjyane grahaNa karaje. zabdo vAMcatAnI sAthe ja hA hA karatI dharatI para DhaLI paDI. mUchita thaI gaI. paNa sAvadhAna thaI gayelI suMdarI taruvara nIce Asana lagAvIne navapadanuM dhyAna dharatI beThI che. kahyuM che ke paradezamAM duHkhanA hetubhUta evI mahAsatI surasuMdarI rasa 157
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ na rAtrine viSe nidrA na levI. suMdarInuM ziyaLa rUpa bakhtarathI yukta che ane nidrA pariharIne zrI paMcaparameSThImAM ekAkAra banI che. e avasare yakSadvIpano adhiSThAyaka yakSa je mahApApI che te mANasanI gaMdha AvatA, haNavA mATe jyAM suMdarI rahI che te tarapha doDI Ave che. yakSa khAuMkhAuM karato dhasI Avyo che. suMdarI navakAramaya banI gaI che. zIla jenuM bakhtara banyuM che, zrI navakAramaMtra : jeno rakSaNahAra banyo che, te mahAsatI surasuMdarIne A yakSarAjA kaMI ja karI zakato nathI. tethI vaLI pAcho kahe che. he beTI! mArAthI DarIza nahIM. tane jotAM mane mArI putrI joyA jeTalo AnaMda thayo che. have tuM ahIM nirbhaya che. te sUNIne surasuMdarIno bhaya ocho thayo. ahIM sudhI banelI badhI ja binA yakSarAjA AgaLa kahI. he tAta! have ahIM ekalI besIne zrI navapadamaya navakArano jApa karI rahI chuM. tenA prabhAve mArAM duHkho dUra thaze, Aja mAro sahAro che. zrI jinezvara bhagavAne batAvela dharmamAM avihaDa zraddhA che. e ja mAre AdhArabhUta che. enA prabhAve mArAM saghaLAMye saMkaTo dUra thaze. daivI zakti vaDe satInI cArebAju pharatA cAra upavana banAvI dIdhA. mahAsatI rahI zake tevI nAnIzI maDhulI banAvI dIdhI. yakSanA upavanamAM AvelAM vRkSo uparanA phaLo utArI udarapUrti karI le che. upavanamAM vahetA mIThA pANInA jharaNAthI potAnI tRSAne tRpta kare che. divasano moTo bhAga navakAranA japamAM vitAve che. dinabharanI thAkelI have nirbhaya hovAthI rAtrie nidrA le che. keTaloka kALa A rIte suMdarIno vItI jAya che. jaMgalamAM sadA-sAvadhAna rahelI bALA zIlane paNa sAcave che. yakSarAjA paNa dararoja rAjakuMvarInI sAra-saMbhALa kare che. have ekadA keTalAMka vahANo laIne eka vepArI siMhaladvipa tarapha vepAra arthe jaI rahyo hato. jaLa ane IMdhaNa mATe potAnAM vahANo A yakSadvIpanA kinAre thobhAve che. surasuMdarIne jotAM hAtha joDI praNAma karI vinayapUrvaka pUchavA lAgyo. Apa koNa cho! satIe tene potAnI vitakakathA kahI. mAnava strInI vAta sAMbhaLI sahAnubhUti darzAvatA zeTha kahevA lAgyA. ahIMyAM rahevAnI jarUra nathI. tuM amArI sAthe cAla. satI kahe : he zeTha! mArI vAta sAMbhaLo. mane putrI tarIke mAnavAnA ho to tamArI sAthe AvuM. A jagatamAM vizvAsa koInoya rAkhavA jevo nathI. tethI je putrI ke bena tarIke svIkAre ane svIkAryA 158 * jaina rAsa vimarza
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ pachI kyAreya A vacana cUkavAnuM nahi kAraNa ke mArA svAmI sivAya A jagatane viSe je koI puruSa vase che te to mArA pitA ane bhAI barAbara che. satInI vAtano svIkAra karIne, putrIpaNe mAnIne, satInA rUpamAM aMjAyelo harAmI zeTha potAnA vahANamAM besADIne laI cAlyo. suMdarIe yakSarAjanI rajA pahelethI ja lIdhI hatI ke divasanA kyAreka vahANa AvI jaze to cAlI jaIza. yakSarAje paNa rajA ApI. beTA! tAruM hita thAya ne tAruM zIla sacavAya tema hoya to tuM tAre vahANamAM cAlI jaje. hAthInA kAnanI jema, pIpaLanA pAMdaDAnI jema zeThanuM citta cakaDoLe caDyuM che. vAsanAno kIDo evo saLavaLyo che ke anna pANI paNa bhAvatAM nathI. nidrA paNa harAma thaI gaI che. suMdarIne meLavavAnI icchA pUrI na thAya tyAM sudhI zeThanuM citta ThekANe Ave tema nathI. zAstrakAro kahe che ke jagatamAM AThane UMgha AvatI nathI. (1) moTA kuTuMbavALo athavA ghaNAM saMtAnavALo (2) svajanono viyogI (3) rogiSTa (4) vidyArthI (5) dhanano lobhI (6) krodhI (7) strIviyogI (8) taruNa strInA rasamAM rakta - A ATheya kyAreya sukhanI nidrA pAmI zakatA nathI. zeThanA zarIrarUpI maMdiramAM vikarALa vAsanAnI bhayaMkara virahajhALa bharI che. te viraha jhALane samAvavA, zAMta karavA lajjAne neve mUkIne satI suMdarIne kahevA lAgyo : he suMdarI! tArA hRdayane viSe jarAye duHkhane dhAraNa karIza nahi. he guNavaMtI! tArA prabaLa puNyathI huM tane maLyo chuM. to mArI sAthe pAMceya viSayonAM sukhane bhogava. tyAre zeThane kahevA lAgI. he narottama! tame A zuM bolo cho. dIkarI gaNIne mAro svIkAra karyo. huM pitA samajIne tamArI sAthe A pravAhaNamAM AvI. ane have A rIte mArI sAthe vartana karatAM zarama nathI AvatI. mahAsatI surasuMdarIe navakAramaMtrane gaNatA ja samudramAM jhaMpalAvyuM. agAdha dariyo! satInA zA hAla! sAgaramAM samAI gayelA zeThanA vahANanA pATiyA Amatema UchaLatAM eka pATiyuM satInA hAthamAM AvI gayuM. suMdarIe to A pATiyAne majabUta pakaDI lIdhuM ke hAthamAMthI chUTe ja nahi. surasuMdarInA sata ne zIlanuM rakSaNa karavA mahAsAgara vahAre Avyo hato. keTaloka samaya samudramAM taNAtI, pachaDAtI, kUTAtI, benAtaTapuranA kinAre sAgare lAvIne mUkI dIdhI. pATiyA sAthe kinAre paDelI suMdarI hajI bebhAna hatI. madharAte kinAre mahAsatI surasuMdarI rasa 159
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvI. bebhAna avasthAmAM hatI. eve avasare A nagaramAM eka vAta banI gaI. nagaranA rAjAno hAthI madajharato madonmata banIne gAMDo thaI gayela. baMdhanamAMthI chUTo thaI nagaramAM bhAre kolAhala macAvI rahyo hato. ane te ghaNA vegathI A dariyAkinAre AvI rahyo hato. A hAthI rastAnI dhULa retIne uDADato surasuMdarI jyAM beThI che te tarapha ja dhasI Ave che. surasuMdarI tarapha dhasI AvatA hAthIne joIne loko dUrathI ciciyArI pADIne kahevA lAgyA, re bAI! jhaTa UbhI thA! hAthI jo tArA tarapha ja Ave che. satI dhaDaka dhaDaka chAtIe zrI navakAra mahAmaMtrane gaNavA lAgI ane potAnA karmane saMbhAravA lAgI. tyAM to hAthIe surasuMdarInI kamare sUMDha vIMTALI lIdhI. satIe potAnI aMtima kSaNa ja samajI lIdhI. kSaNa vAramAM amaranI yAda AvI gaI. re amara! tAro zo vAMka! mArAM bAMdhelAM karme ja mane du:khanI gartAmAM nAkhI che. namo arihaMtANaM ATalA zabdo satI bole teTalI vAramAM to hAthIe satIne phUlanA daDAnI jema AkAzamAM uchALI kinAre UbhelA loko A dRzya jeI kAramI cIsa pADI UThyA. paNa kare zuM! hAthI te suMdarIne uchALIne sAgaramAM mastI karavA paDyo. loko bolI rahyA che ke 2e pApI hAthIe niraparAdhI asahAya bAIne haNI nAkhI. te veLAe koI paradezI vahANa kinAre laMgara nAkhI UbheluM hatuM ane te ahIMthI UpaDavAnI taiyArImAM hatuM. vidAya laI rahelA A vahANanA laMgara UThI gayA, saDha caDhI gayA. pavana anukULa hato. khAravAoe mAchalAM pakaDavA jALa vahANa upara bAMdhI rAkhela. havAmAM gothA khAto suMdarIno deha e jALa 52 paDyo. dhabAka karato avAja AvatAM vahANamAM rahelAM sau koI camakyAM. jALamAM koI strI AvIne paDI che. khAravAoe jALane sAcavIne choDI. strIne nIce utArI. surasuMdarI to bebhAna hatI. mAlikanI AjJAthI dAsIo satInI sevA karavA lAgI. satI strIne bhAnamAM lAvavA vividha prakAranA auSadhopacAra cAlu che. suMdarIne svastha joIne zeTha Avyo. savAre zeThano cahero je joyo hato, te karatAM atyAre cahero satIne judo lAgyo. saMsAramAM puruSonI AMkho strIonA rUpa ane sauMdarya pAchaLa kSubdha hoya che. satIne Aje zeThanI AMkhamAM vikAra dekhAyo. vicAravA lAgI ke ahIMyAM paNa mAruM zIla kema raheze? kema sAcavIza? potAnA karmanI lIlAne vicArI rahI che. zeTha paDakhe 160 * jaina rAsa vimarza *
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAre AvI Ubho khabara nathI. amarane saMbhAratI, karmane vidAratI, satInAM AMkhe AMsu UbharAyAM. zeTha pUchavA lAgyo - suMdarI raDavAnuM kAraNa! hAthInA sUMDhathI chUTI AvI paDI tamArA vahANamAM zeTha! koIne satAvavAthI sukhI thavAtuM nathI. A rIte pUrve thayelI zeThanI dazAne kahI rahI che. surasuMdarInA te zabdonI gherI asa2 thaI. bole che : bahena! mane kSamA karo. mArA jAgI UThelA vikAra badala pastAu chuM. have tamane nahIM satAuM, AgaLa koI zahera Avaze tyAM tamane mUkI daIza. he bena! AvatIkAle ApaNAM vahANo sovanakula nagaramAM pahoMcaze. tamane tyAM utArI daIza. surasuMdarI : bhAI! tamAruM kalyANa thAo! tamAro upakAra nahi bhUluM. zeTha potAnA sthAne cAlyo gayo. tyAM jaIne vicAre che ke mane maLeluM amUlya strI ratna mane kAma na AvyuM. to ThIka! maphatamAM javA nahi dauM. vaLI satI pratye zeTha zaTha ane nirdayI banyo. bajAramAM jaIne vecI tenAM mUlya karI lauM. sovanakulanagara AvatAM vahANe laMgara nAkhyAM. sau kinAre UtaryAM. nirlajja banelo zeTha surasuMdarIne laIne bajAramAM gayo. satIne khabara nathI ke ahIM mAnavanI harAjI bolAya che. gulAmano vepAra thAya che. te to eka bAjue UbhI che. te vakhate nagaranI prakhyAta gaNikA tyAMthI nIkaLe che. ne A suMdarI tenA jovAmAM AvI. satInuM rUpa jotAM ja aMjAI gaI. zeThajI! tamArA mAlanI kiMmata bolo! zeTha: he gaNikA! satya kahuM chuM ke savA lAkha mudrA! juo A sthaLe suMdarInA dehanuM lilAma thAya che. mATe vezyA kahe, tame ghaNI kiMmata mUkI. zeTha bolyAH savA lAkha eTale savA lAkha. eka mudrA temAMthI ochI na lauM. vezyA : bhale. vezyAe savA lAkha mudrA gaNI ApI. zeTha laIne ravAnA thaI gayo. vezyA bolI : mane oLakhatI nathI kema! huM nagarInI gaNikA chuM ne vahANaTiyAe tane ahIM savA lAkha mUlathI vecI dIdhI che. meM tane mUla ApIne kharIdI che. mATe tAre mAruM pada sAcavavA taiyAra thavuM ja paDaze. na surasuMdarI kahevA lAgI he akkA! mArI AgaLa tamArI vAta je karavI hoya te vAta traNa dina pachI kaheje. satI manathI majabUta thaIne bolI rahI che. upAya sujhatAM vaLI vAta kare che. je traNa dina aMda2 AvI vAta karazo, mArI pAse koI kAma mAMgazo to sAMbhaLI lyo, huM mArA prANa tyajI daIza. aNadhAryuM AvI paDeluM mAruM A duHkha jyAM sudhI visarI na jAuM mahAsatI surasuMdarI rAsa * 161 -
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAM sudhI kaMI ja kahezo nahi. duHkha visare pachI tame je kahezo te karIza. A durjananA saMge mArA ziyaLanuM zuM! kharekhara jagatamAM kAmIjano durjana kahevAya che. tenA saMgathI mArA ziyaLanI hAni thaze. he deva! huM zuM karuM! kharekhara! A jagatanA loko agiyAranA saMgathI vinAzane pAme che. 1. kumaMtrIthI rAjA 2. lobha thakI munivara, 3. vakhANa karavAthI putra putra uddhata thAya) 4. vidyA vinAno brAhmaNa (ajJAnatAthI brAhmaNa) 5. kuputrathI kuLa 6. IrSA dveSathI mitratA 7. dArUnA AzrayathI sevanathI) lajjA, 8. mAlika vagaranuM khetara 9. pati vinAnI patnI (vyAbhicAriNI banI jAya) 10. pramAda thakI dhana 11. durjananI sevAthI zIla-vinAza thAya che. mATe A agiyArano saMga na karavo. vaLI nAnA evA chidrathI jhallarI, jhAlara paNa moTA duHkhane pAme che. vidyA ane dhanathI zobhato dhanavAna paNa je duSTa-durjana hoya, maNithI zobhato phaNIdhara A badhAno kyAreya vizvAsa na karavo. A sarvathI DarIne dUra rahevuM. hAthIthI hajAra hAtha, ghoDAthI dasa hAtha, gAMDAthI pAMca-sAta hAtha dUra rahevuM. paNa durjana thakI to paradeza ghaNA dUra rahevuM. kyAreya najIka na rahevuM. surasuMdarIe traNa divasanI avadhi mAMgI lIdhI. traNa divasamAM akkA maLavA paNa AvI nathI. te taka laIne suMdarIe ahIMthI nAsI javAno upAya vicAryo ane surasuMdarIe vRddha cokiyAtanI sahAyathI jhAMpAnI bahAra nIkaLI gaI. satIe chUTyAno zvAsa lIdho. haiye TADhaka thaI. vRddha cokiyAtane paNa dayA AvatA gAmanI bahAra sudhI mUkIne bIje gAme javAno rasto batAvI ghare pAcho vaLyo. jena siddhAMtone jANatI, paLepaLe navakArane gaNatI chatAM haiye hiMmata hArI cUkI che. eka zIlane mATe jyAM jAya tyAM zIlane mATe je bhayaMkara saMkaTo UbhAM thatAM. tethI have manathI nizcaya karI zAsana devatAne yAda karyA. sarovaranAM adhiSThAtrI jaLa devIne paNa yAda karI. satIe sarovaramAM jhaMpApAta karyo. paDatAMnI sAthe satI to pANImAM adazya thaI gaI. moTA magaranA mukhamAM jaIne paDI. moTo zikAra maLatAM magara satIne gaLI gayo. moTI moTI dADhone daMta hovA chatAM satIne eka paNa dAMta dADha vAgI nahi. ne eka koLiyAmAM magare peTamAM utArI dIdhI. kevI dazA! kudarate karI ne A magara ja mAchImAranI jALamAM phasAI gayo. mAchImAranA keDe kaTArI hatI. jaLamAM rahelA magarane kaTArIthI chedI nAkhyo. magaranA zarIranA TukaDA karavA 162 * jaina rAsa vimarza
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAya che tyAM to tenI kaTArI aTakI. rUpe raMbhA sarakhI strIne joI Azcarya pAmI gayo. mAchImArane paNa dila hatuM. dilamAM dayA UbharAI. strIne jotAM haLavekathI strIne bahAra kADhIne joyuM. strI bebhAna hatI. mRtyu pAmI nahotI. surasuMdarIne navuM cetana AvyuM. bhAnamAM AvatA bhagavAnane pahelAM vAda karyA. tenI pAchaLa tarata potAno pati paNa yAda Avyo. AjubAju rahetA dhIvaro tyAM bhegA thaI gayA. suMdarIne sau joI rahyA che. surasuMdarI pUche che ke huM kyAM chuM? dhIvare kahyuM! bena gabharAIza nahi. bhagavAnanI dayAthI tame bacI gayAM cho. dhIvarane thayuM ke A ramaNI to rAjAne tyAM zobhe, mAre tyAM nahi tethI tene laI jaIne rAjAne bheTa dharuM. rAjAne bheTa dharavAthI moTuM InAma Apaze. AvuM vicArIne dhIvara rAjAne tyAM pahoMcyo ne rAjAne bheTa dharI. rAjAe suMdarInI AkhI kathA sAMbhaLI. tyakatA strI che. juvAna strI che. duHkha haLavuM thaye huM kahIza te pramANe te mAnI jaze. rANI bolI : sura! tame ziyaLa mATe je ahIM rahyA ho to tamAre cAritra jakhamamAM na mukAya. mATe ja atyAre tamane kahevA AvI. surasuMdarI kahe: bena - tamAro upakAra kyAreya nahi bhUluM. huM have ahIM zuM karuM! rANI kahe: tuM ciMtA na kara. huM tane gupta sahAya karIza to sAMbhaLo! ahIMthI tame mArA mahelanA pAchaLanA raste bhAgI jAo. rAjA AvatAM pahelAM tame ravAnA thaI jAo. jo rahezo to rAjA taraphathI ghaNAM ja duHkho pAmazo. mArI dAsI tamane nagara bahAra mUkI jaze. dAsI ane satI dhImA pagale mahelanA pAchaLanA gupta bhAge bahAra sahIsalAmata nIkaLI gayAM. nagaranI bahAra nIkaLI dAsI kahevA lAgI - bena! rANI sAhebanA kahevA pramANe tamane salAmata ahIM sudhI laI AvI. paNa ahIMthI pAchI vaLIza. tame A sIdhA mArge cAlyA jajo. vanavagaDAnI vATe, aMdhArI rAte, ziyaLa ane sAhasa sAthe navakAramaMtranA jApa sAthe, mArgane viSe cAlI jAya che. suMdarI je mArgethI cAlI jAya che. te ujjaDa mArge dhADapADu coranI TukaDI bIjI keDIethI satInA mArgamAM barAbara bhegI thaI gaI. tyAM satInA hAthe camakatA harivalayone jotA eka najaranI najara, jatI suMdarI upara paDI. cora kahe: hAthamAM zuM camake che! sura kahe - lyo bhAI! tamAre joIe to A laI lyo. paNa mane javA do. ema kahI satIe hAthamAMthI kaMkaNa kADhIne ApI dIdhAM. kaMThe paherelI motInI mALA paNa ApI. chatAM satIne javA na dIdhI. mahAsatI surasuMdarI rasa 163
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ have A strIne upADI lyo. ApaNA saradAranI rANI banAvIzuM. ApaNo saradAra khuza thaze. sAMbhaLa! A amAro saradhara che. tenI tuM AjathI gharavALI cho. ane amArI saunI rANI cho. satInA karmoe hada karI nAkhI. satIne sau bhegA thaIne satAvavA lAgyA. manathI devagurune yAda karI lIdhA. zAsana devatAne prArthanA karI lIdhI sAme AvatA saradArane paDakAra karyo. bhAI! tyAM ja Ubho raheje. mArA mATe koI vicAra karIza nahi. saradAra kahe: tuM amArA hAtha nIce che. AjathI mArI gharavALI tuM cho. te hAla have mArA gharamAM, satI kahe: A vAta karIza nahi, strI tarIke to jarAye nAma na daIza. rakhene sUrya pUrva choDI pazcima dizAmAM Uge, samudra maryAdA kadAca lope, baraphano parvata himAlaya te kadAca agni banI jAya to paNa satI potAnA ziyaLavratamAMthI calAyamAna nahi thAya. satInI vAta sAMbhaLI, saradAra tathA bIjA paNa badhA sAthIdAro krodhe bharAyA. kahyuM ke durjanane upadeza Apavo, sarpane dugdhapAna karAvavuM nakAmuM che. viparIta ja thAya. tema satInAM vacanoe A pallIpati saradArane vadhAre uzkeryo. saradAra durjanamAM durjana hato. surasuMdarI satIne potAnA gharamAM laI javA, gussAmAM teno hAtha pakaDyo. rAkSasanA paMjAmAMthI ekajhATake potAno hAtha saradAranA hAthamAMthI choDAvatI satI kahe: khabaradAra! jo mArA zarIrane aDakyo che. to have saradAre potAnA kamare laTakatI talavArane hAthamAM lIdhI. babaDavA lAgyo. A bairI to bahu bahAdura lAge che. ema kahIne pharIthI surasuMdarInuM kAMDu pakaDyuM. bhIla saradAra ane surasuMdarI vacce have rasAkasI jAmI. bIjI vAra hAtha pakaDatAM to satInuM jora vadhI gayuM. surasuMdarIe bhIlanA jaDabA para eka lapaDAka mArI dIdhI. surasuMdarI have potAnA jIvanamaraNanA nirNaya para AvI gaI. tenA moM upara kSAtratejanA jhagArA mAratA hatA. tamAco paDatAM ja saradAra dasa kadama dUra haTI gayo. sure makkamatAthI gaMbhIra svare kahI dIdhuM. mArI pAse AvavAnuM jarAye sAhasa na karIza. saradArane A nArIno tamAco vasamo paDyo. vanavagaDAno bhIla tamAcA sahana kare? myAnamAM rahelI talavAra kheMcI nArIne kahevA lAgyo. huM maradano dIkaro, hamaNAM batAvI dauM chuM. mArA sAme teM hAtha ugAmyo? hamaNAM tane batAvI dauM kahIne satIne mAravA mATe doDyo. 164 * jaina rAsa vimarza
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAM to surasuMdarIe kahI dIdhuM tArAmAM tAkAta hoya teTalA jorathI mArA upara talavAra calAva. eTaluM kahI surasuMdarIe AMkho baMdha karI meghagaMbhIra svare navapadamaMtrano jApa cAlu karyo. maMtra zabdonI aMcitya zakti satInuM kavaca banI gayuM. vAyu thaMbhI gayo. dizAo kaMpavA lAgI. eka asahAya nArInA haiyAnI zraddhA, tema ja ziyaLavratanuM akhaMDapaNuM ane sAhasikatAe gajabano camatkAra saryo. zAsanadevo satInI sahAye AvyA. satI to navakAramaya banI cUkI hatI. bhIle haNavA mATe ugAmelI talavAra havAmAM adhdhara rahI gaI ane hAtha paNa UMco rahyo. adazya prahAro paDavA lAgyA. bhIlanuM zarIra paraseve rebajheba thaI gayuM. jIbha thotharAvA lAgI. nayana cakaLavakaLa thavA lAgyAM. bIjA bhIlo paNa tyAM UbhAUbhA tharathara dhrujavA lAgyA. sau bolavA lAgyA. A mAnava strI nathI. koI devI lAge che ema samajI sau satIne zaraNe AvyA. satIe AMkha kholIsarjAyelA camatkAra dekhIne satI manomana zAsanadevatAnA upakArane yAda karavA lAgI. namaskAra maMtrano prabhAva joIne AnaMda pAmI zrI jinezvara bhagavAna upara ovArI gaI. tyAra pachI bhIloe kahyuM ke he mAtAjI! ApanuM mana jyAM javA cAhatuM hoya tyAM Apa padhAro. bhIlonI rajA laI surasuMdarIe tyAMthI koI gAma tarapha pahoMcAya e rIte bhIloe batAvelI keDIe have satI AgaLa cAlavA lAgI. bhIla parivAra ekalI jatI strIne dUra mUkI Avyo. satI eka vRkSa nIce jamIna sApha karI Asana lagAvIne beThI. eka prahara sudhI navakAramaMtranuM ArAdhana karyuM. sarovarano kinAro hato. jaMgalanAM puSponI maheka hatI. maMda maMda vAyu vAI rahyo hato. ArAdhana pUruM thatAM satI hAthanuM ozIkuM karIne sUI gaI. duHkhiyArA mANasane UMgha e AzIrvAda rUpa hoya che. satI ghasaghasATa UMghI gaI hatI. te avasare eka mahAkAya pakSI AvyuM. jene jagata bhAraMDa pakSI tarIke oLakhe che. paMkhIomAM te ziradAra che. kinAre AvI A pakSIne Amatema jotAM sUtelI suMdarI jovAmAM AvI. tene thayuM ke koI mAnavIno mRtadeha paDelo che eTale tarata ja phUlane upADe tema teNe surasuMdarIne potAnI cAMcamAM upADI lIdhI. pAMkha phaphaDAvI AkAzamAM UDavA lAgyuM. sura to bharaniMdaramAM hatI. acAnaka pote adhdhara UMcakAI hatI. tethI jAgI gaI. joyuM A zuM? huM kyAM jAuM chuM? mane ahIM koNe upADI? are? huM koI pakSInA paMjAmAM sapaDAI chuM. have chUTavuM muzkela che. mahAsatI surasuMdarI rAsa 165
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ tenAthI kAramI cIsa naMkhAI gaI. te cIsa sAMbhaLI bhAkhaMDa pakSInA kAna camakyA. te jIvatA mANasano kyAreya zikAra na kare. maLelo zikAra jIvato che jANI tarata ja pakSIe cAMca pahoLI karI dIdhI ne surasuMdarIne choDI dIdhI. satIno deha nasIbayoge koI vidyAdhara vimAna laIne jato hato. tenA jovAmAM satI AvI ne tarata vidyAbaLe potAnA vimAnamAM jhIlI lIdhI. mAnavabhakSI bhAraMDa pakSInA mukhamAMthI chUTelI surasuMdarI vidyAdharanA vimAnamAM bebhAna paDI. vidyAdharanA vidyAbaLe surasuMdarIe tarata ja bhAnamAM AvI. satInuM rUpa joIne vidyAdhara manamAM harakhyo. satI bolI huM kyAM chuM! tame eka vidyAdharanA vimAnamAM cho. bhAI! mane choDI dyo. mAre mana to mRtyu ja zreya che. mAre to visama mRtyu visAmo che, strInI vAta sAMbhaLI vidyAdhara bolyo : bahena tamAruM AyuSya baLavAna che. AkAzamAMthI nIce paDatAM tamArA puNyathI huM AvI gayo. tame bacI gayAM, mATe have maravAno vicAra na karo. re bhAI! mArI kathanI keTalI kahuM! kameM mArI upara kALo kera vartAvyo che. je sAMbhaLatA, mArI hAMsI thAya che. jagatamAM nava vastu gupta rAkhavA jevI che, jethI karIne pastAvuM na paDe. AyuSya, dhana, gharanuM chidra, khAnagI vicAraNA, maithuna, auSadha, dAna, mAna ane apamAna. A vastu kyAreya koIne kahevI nahi. suMdarInI vItaka kathA sAMbhaLIne khecaranI AMkha paNa bhInI thaI gaI. khecara vicAravA lAgyo. haiyAmAM ahobhAva jAgyo. tyAra pachI satIne kahevA lAgyo. he bahena! mArI vAta sAMbhaLa. have tArA duHkhane khaMkherI nAkha. A tAro bhAI, mAjaNyo samajaje. have manamAM jarAye duHkhane dhAraNa karIza nahi. AjathI tuM tArA ISTadevanI ananya bhakti karaje. ane dharmanI ArAdhanA karaje. mAruM A vacana tuM satya samajI leje. nizcayathI huM tArA duHkhane khaMkherI nAMkhIza, jIvananaiyA tArI jholA-khoyA che. mane vizvAsa che ke tuM hemakhema pAra UtarI jaze. kavirAjA kaheH sabhAmAM beThelA zrotAo cauda prakAre hoya che. te A pramANe : 1. haMsa jevAH haMsa dUdha pANI bhegAM hoya to ye dUdha dUdha pIe che ane pANI tyaje che. tema sAra lenAra zrotAo. 2. mahiSa pADA jevA: pADo jema AkhA taLAvane DahoLe tema bodha nahi lenArA ane kevala sabhAne DahoLanArA. 3. zuka, popaTa jevA : popaTa mukhapATha kare che. paNa artha jANe nahi. tema zabdagrahI banI bhAvane nahIM jaNanArA. 4. zaila 166 * jaina rAsa vimarza
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ - parvata jevA : parvata ke paththara game teTalA pANIe paNa jema palaLe nahi tema sAMbhaLe paNa kazI asara thAya nahi. 5. karka-kAcabA jevA : kAcabo jema DoLA kADhavA sivAya kaMI karI zakato nathI. tema mAtra DoLA kADhanAra. 6 maka-macchara jevA: macchara jema jenuM lohI pIe jema jene daMza de tema upadeza denArane DaMsa denArA - herAna karanArA 7. mRta maDadA jevA : maDadAnI mAphaka cetanahIna jevA banIne sAMbhaLanArA. 8. cALaNI jevA : cALaNImAMthI ATo nIkaLI jAya ne thUluM rahI jAya, tema sArane tajI asArane grahaNa karanArA. 9. sachidra kuMbha jevA kANA ghaDAmAM pANI rahe nahi tema sAMbhaLe kharA paNa yAda kAMI rAkhe nahi. 10. vyAla- sarpa jevA : sApane dUdha pIvA Apo to ye tenuM jhera banAve. tema sArI vAtane kharAba rUpe ja lenArA. 11. indu-candra jevA : candra jema saumyatAne dharanAro che tema hRdayanA saumya svabhAvavALA. 12. pazu jevA : pazumAM jema viveka nathI hoto tema viveka vinAnA 13. mArgAra bilADA jevA bilADo jema zikAranI zodhamAM phare che tema vaktAnA chidro jovAne ja talapApaDa thanArA. 14. jalanA ogha eTale samUha jevA : pANIno samUha jyAM nIcANa hoya te dizAe vahe ne khADo hoya tyAM bharAya. tema halakI manovRttinA poSaka rUpa upadezamAM ja rAcanArA ane tevA ja upadezakonA zrotA thanArA. vaLI kavirAja kahe che ke he bhavyo! dharmopadezanuM zravaNa karanArA zrotA je cauda guNoe sahita hoya tene te cauda guNo svarga ane apavarga eTale mokSa denArA thAya che. te cauda guNa : 1. vaktA upara bhakti 2. garvarahitapaNuM 3. zravaNane ruci 4. caMcaLatAno abhAva 5. marmajJapaNuM 6. prazna kema, kyAM ne kyAre thAya e vagerenuM jJAna. 7. bahuzrutapaNuM eTale jeNe ghaNuM vAMcyuM hoya ane sAMbhaLyuM hoya te 8. apramatapaNuM 9. AMkhamAM nidrAno abhAva. 10. uttama buddhi 11. dAnazIlatA 12. vikathAno tyAga 13. upakAra karanAra upara prIti dAkhavanAra 14. nindAno tyAga. kavirAje zrotAnA cauda guNa batAvyA. te ja rIte vaktAnA cauda dekhADe che. te caudaguNo: 1. vacana zaktivALo 2. vistAra ane saMkSepano jJAtA 3. priya kahenAra 4. avasare cittane jANanAro 5. satyavAdI 6. saMdeha chedanAro 7. saghaLAM zAstromAM nipuNa 8. vastunA pUratA ane Avazyaka varNanamAM vilaMba nahi karanAro. 9. saMpUrNa aMgavALo 10. lokone raMjana mahAsatI surasuMdarI rAsa +167
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanAro 11. sabhAne jItanAra 12. ahaMkAra vinAno. 13. dharmanuM AcaraNa karanArA. 14. saMtoSI hovo joIe. A cauda guNothI yukta vaktA paNa svarga ane apavarga - mokSane meLave che. upara batAvyA e guNothI yukta vaktA ane zrotA catura hoya to tyAM zAstrano vAdavivAda ane vinoda karavo pramANa che. jema ke dUdhamAM sAkara bhaLatAM te dUdha pItAM atizaya mIThuM lAge che. tema zAstranI vAtomAM AnaMdaullAsa mIThAza Ave che ane lAbha paNa ghaNA thAya che. nItizAstramAM pAMca prakAre bAMdhava kahyA che: 1. mAtAnI kukSimAM janmela. 2. sAthe bhaNanAra. 3. mitra 4. rogamAM sevA karanAra 5. rastAmAM vAtacItano mitra. A pAMceya prakAranA bhAI kahyA che. surasuMdarI ratnajI vidyAdhara sAthe naMdIzvara dvIpanA zAzvata jinamaMdire zAzvatA jinezvara paramAtmAnA darzana karI rahI che. 84 AzAtanAone jANatI, te AzAtanAone TALatI, vidhivata paramAtmAnA maMdira 10 prakAranI trikane sAcavatI tema ja pAMca prakAranA abhigamane sAcavatI thakI bhakti karI rahI che. aMgapUjA karI, tyAra bAda agrapUjA paNa karI. have pachI bhAvapUjA rUpa paramAtmA sAme besIne caityavaMdana karavA lAgI. ratnajI have surasuMdarIne laI potAnA pitAmuni bhagavaMtanI pAse gayo. baMne jaNAe vidhivata vaMdanA karI. muninAM darzana thatAM suMdarInuM haiyuM pulakita banI gayuM. munibhagavaMtanA sAme yogya jagyAe beThA. muni paNa yogya jIva jANI dharmane kahevA lAgyA. naMdIzvara dvipanI eka TekarI upara vRkSa nIce muni bhagavaMta Asana lagAvIne potAnI sAdhanAmAM magna hatA. yogya jIva jANI muni bhagavaMta upadeza Ape che. pAMca prakAranA dAkArane je AtmasAta kare che tene durgati kyAreya maLatI nathI. pAMca da. kAra 1. dararoja yathAzakti dAna karo. 2. jIva mAtra upara dayA rAkho. 3. trikALa devanI - jinezvaranI pUjA karo. 4. pAMce IndriyonuM damana karo. 5. eTale pAMca indriyane kAbUmAM rAkhavI. paramAtmAe AdarelI sarvavirati rUpa dIkSAne Adaro. vaLI potAnA dehane mitra sarIkho haMmeza mAnavo, jyAre svajano parva sama kahyA che. mitra sama deha - sAdhana banatAM tenI pAsethI icchita evo dharma karI levo joIe. jJAnI munibhagavaMta jJAnabaLe suMdarIne sAMtvana ApatAM kahe che - bahena! tArA pUrva karmano bhogavaTo pUro thavA AvyAM che. azubha karma ghaNAM kSaya 168* jaina rAsa vimarza
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAmyA che. zrI navakAramaMtranI ArAdhanAthI, tArI acaLa zraddhAthI tArA karmamaLa dhovAI gayA che. thoDA samayamAM tArI sAme sukhano mArga khullo thaze. vaLI tAro svAmI tane benAtaTa nAmanA nagaramAM maLaze. tuM pairya rAkhaje. azubha karma pUrAM thAya che. have zubha karmano udaya thAya che. gupta vAta paNa karavI nahIM. gupta vAta che kAne jAya to vAta cAra kAne rahI hoya tyAM sudhI gupta rahe che. ane be kAne rahelI vicAraNAne to brahmA paNa pAra pAmI zakato nathI. kunjanI kathA khecararAya ratnajI surasuMdarIne kahI rahyo che. he bena! cha kAnethI gayelI vAtathI kultha prANa khoyA. rAjAne choDI ghara ghara bhaTakavuM paDyuM. bhikhArIpaNAmAM rAjAe keTaluM duHkha sahana karyuM. sAdhumuninI vAtane surasuMdarIe e cittamAM grahaNa karI zikhAmaNane mAthe dharI. uttara zreNInA adhipati vidyAdhara ratnajaTInA mahelamAM satIsuMdarI vidyAdharanI cAra patnIo vacce rahelI che. satInAM pApo kSaya pAmyAM che. prabaLa puNyano udaya thayo che. vidyAdhara patnIo satInuM bahumAnapUrvaka apUrva bhakti karI rahI che. kavirAja kahe che ke je AtmA zIlarUpI bakhtarane dhAraNa kare che. te mANaso zIlanA prabhAva thakI moTI puNyAI ane yaza kIrti meLave che. vaLI sAteya prakAranA bhayo nAza pAme che. AvatAM vibone TALI de che. icchita phaLa meLave che. saMsAramAM nArIo asamAna hoya che. ekasarakhI hotI nathI. jagatamAM strInA cAra prakAra kahyA cheH 1. padminI 2. hastInI 3. citriNInI 4. zaMkhinI. je strI potAnA patine vAdAra hoya che. te nArInuM sthAna zreSTha che. vaLI sAthesAthe halakI paNa nArI hoya che. sadguNothI yukta nArI maLI jAya to nArI e nArAyaNI banI rahe che. durguNothI yukta hoya to nArIne narakanI khANa paNa kahI che. strInA cAra prakAranA je nAma batAvyA che. tenAM lakSaNo nIce mujaba che. pavitranI strInA zarIranI gaMdha - kamala sarakhI hoya che. hastinI strInA zarIranI gaMdha - dArUnI tIvra gaMdha sarakhI hoya che. citriNI strInA zarIranI gaMdha - dArUnI tIvra gaMdha sarakhI hoya che. zaMkhinI strInA zarIranI gaMdha khAra sarakhI hoya che. padminI strI haMmezAM mukhanI zobhA kare che. hastinI strI haMmezAM peTanI zobhA kare che. mahAsatI surasuMdarI casa 169
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ citriNI strI haMmezAM kamaranI zobhA kare che. zaMkhinI strI haMmezAM paganI zobhA kare che. padminI strInA vALa suMvALA, lAMbA tema ja jaththAmAM ghaNA hoya che. hastinI strInA vALa TUMkA hoya che. citriNI strInA vALa jADA, vAMkAcUkA hoya che. zaMkhinI strInA vALa DukkaranI jevA barachaTa vAMkA hoya che. padminI strI bALa baccA, Adi parivAra vacce rahe. hastinI strI kuTuMba parivAranI pAchaLa rahe. citriNI strI ekabIjAthI pUMThe lAgI rahe. zaMkhinI strI ghara ghara bhaTakatI, gaNatI phare. padminI strIne vahAluM tAMbalu hoya. hastinI strIne vahAlo hAra hoya. citriNI strIne vahAlAM kapaDAM hoya. zaMkhinI strIne vahAlo kajiyo hoya. padminI strI mAthAmAM mogo Adi sugaMdhi tela nAMkhe hastinI strI mAthAmAM nAgaravelanuM tela nAMkhe che. citriNI strI mAthAmAM dhUpela nAMkhe, zaMkhinI strI mAthAmAM dhULa nAMkhe. A saMsAramAM traNa vastu vahAlI hovA chatAM tenA u52 vizvAsa na rAkhavo. vairI, viSadhara ane virakta nArI. duzmana dubhAya to agnidAha de che, sarpane jo chaMcheDyo to prANa laI le. virakta nArI paNa je rUThI to jhera ApavAmAM aTakatI nathI. mATe vahAlA vahAlA karatAM vahAlA kyAre vairI banI jAya che te khabara paDatI nathI. vaLI paNa A jagatamAM vizvAsa na karavA jevI keTalI vastu rahelI che. jevI ke zRMgI nAmanuM viSa (jhera), agni, pANI, rAjA, talavAra, vezyA strI ane sonI. A sAta upara vizvAsa na karavo. A sAtanuM bharaNapoSaNa karo. ghaNuM sAcavo chatAM e kyAreya potAnAM thatAM nathI. naMdIzvara dvIpanI yAtrA karavA gayelA khecarAya ane surasuMdarIe maNizaMkha vidyAdhara pitAmuni mukhethI sAMbhaLyuM hatuM ke surasuMdarIne svAmIno meLApa benAtaTa nagare thaze. te vacanane anusAre ratnaTI vidyAdhare benane laIne benAtaTa nagaranI bahAra bagIcAmAM vimAna utAryuM ane bhAIbena vimAnamAMthI nIce UtaryAM. benane upavananA latAmaMDapamAM mUkIne bhAI Ubho che. 170 * jaina rAsa vimarza
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmabaMdhue ApelI cAra vidyAo yAda AvI. satI vicAre che ke huM eka strI chuM to mAruM rUpa ja mane anartha karanAruM banI rahyuM che. tethI A strIpaNAno tyAga karIne meLavelI "rUpaparAvartana" vidyA vaDe rUpa badalI puruSa rUpa dhAraNa karuM. tethI nirbhayapaNe mArAthI badhe jaI zakAya. vidyAno prayoga zrI navakAra mahAmaMtranA smaraNa sAthe karyo. ane tarata ja rUpaparAvartana thaI jatAM puruSa banI gaI. navayuvAna svarUpavAna puruSa thayo. have satI strIpaNAthI AvatAM saMkaTothI bacaze. upavanamAMthI nIkaLIne benAtaTa nagara tarapha cAlavA lAgI. nagaramAM rahelA mALIne tyAM udyAnamAM gaI. tyAM mAlaNane dravya ApIne tenA ghare rahevA mATe vyavasthA karAvI. mAlaNe nAma pUchyuM. satI potAnuM nAma vimalayaza' kahe che. 'dAma kare kAma' dravya maLatAM mAlaNa khuza thaI. navayuvAnanI badhI ja sagavaDa sAcavavA lAgI. potAnA mATe je maMdira hatuM te maMdire laI gaI. vimalayaza mAlaNane mAtAnA saMbodhanathI bolAve che. nagarIno rAjA guNapAla che. nAma pramANe guNa rahelA che. prajA ghaNI sukhI che. rAjA taraphathI koI prakArano raMjADa nathI. sukha zAMti anubhave che. koI vAte prajAne duHkha nathI. dhanadhAnyathI bharapUra che. sukhasamRddhi paNa apAra che. vepAradhaMdhA paNa sArA che. mAlaNa pAsethI nagarInI vAto sAMbhaLIne vimalayaze potAnI kaLA thakI paMkho banAvavA vicAryuM. mAlaNa pAse paMkhAne yogya sAdhano maMgAvI lIdhAM. vimalayaza vIMjhaNo banAvavA lAgyo. A vIMjhaNo daivI che. tenAM phUla karamAtAM nathI. bajAramAM jaIne tamAre vecavAno che. paMkhAnI kiMmata savAlAkha mudrAnI che. "A paMkhAnAM phUlo kadI karamAtAM nathI. ane je A paMkhAthI vAyu nAMkhe tenA sarva roga nAza pAme che. navuM jIvana prApta kare che. aneka prakAranA upAyo karavA chatAM je rogo zAMta na thayA hoya te A paMkhAnA pavanathI zAMta thaI jAya che." vIMjhaNAnI vizeSatA sAMbhaLI hasatI hasatI mAlaNa paMkhAne laIne nagaramAM gaI. dasa koDInI kiMmatanA paMkhAnuM mUlya savA lAkha mudrA. zuM vAta che? AjubAjuvALA paNa kiMmata sAMbhaLI hasavA lAgyA. mAlaNa chobhIlI paDI. zeThanA ghare potAno putra rogathI pIDAto hato. ghaNA upAyo karavA mahAsatI surasuMdarI casa * 171
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ chatAM dAhajvara zAMta thato na hato. tenI lAMbA kALanI bImArI hatI. te paMkhAnA pavanathI dUra thaI. zarIranuM parivartana thavA lAgyuM. dardIe AMkha kholI. paMkhAno Avo camatkAra joIne zeThanA Azcaryano pAra na rahyo. thoDI vAramAM dIkaro nIrogI thayo. zeThe tarata ja mAlaNane savA lAkha mudrA gaNI dIdhI. nokara pAse thelI levarAvI. mAlaNane mAna ApI bagIcAmAM tenA sthAne pahoMcADavA mokalyo. zeTha to jANe sAkSAt deva AvyA na hoya tema mAnavA lAgyA. zeTha kahe: mahArAja! mArA putrane sAruM che. mRtyunA mukhamAMthI bacI gayo che. camatkArika paMkhAnA prabhAve. ema kahI khesamAMthI daivI paMkho ApatA kahyuM. rAjana! Apane bheTa dharuM chuM. ane paMkhAnA guNonI vAta kahI. guNo sAMbhaLI rAjA paNa harakhAyo. rAjAe potAnA mANaso mokalI bagIcAmAMthI mAlaNane bolAvI, rAjAe mAlaNano AdarasatkAra karIne pUchyuM "he mAlaNa! paMkho tame kyAMthI meLavyo? paMkho banAvanAra koNa che?" mAlaNa kaheH he mahArAja! sAMbhaLo, mArA AvAse paradezI guNavAna eka navayuvAna Avyo che. jenuM nAma vimalayaza che. potAnI kaLAthI A paMkho banAvyo che. rAjAe daivI paMkhAnA sarjaka vimalayazane mAnasahita sabhAmAM lAvavA mATe bolAvavA potAnA mANasone pAlakhI laIne mokalyA. rAjA kaheH "he kumAra! tamArI daivI kaLAne joIne huM khUba prasanna thayo chuM. ApanA jevA vidyAvaMta puruSo dhanyavAdane pAtra che. A sAMbhaLI vimalayaza bolyo : "rAjana! ApanuM hRdaya guNapUjaka che. tethI mArA jevA duHkhI yuvAnane Ape sanmAna ApyuM." he paradezI kumAra! tamArI kaLAne jotAM huM ghaNo khuza thayo chuM. mATe mAMgo? tame kaMI paNa mAMgo? huM vacana ApuM chuM ke mAMgazo te ApIza. kumAra kahe: rAjana! Apano Agraha che to mane tamArA nagaranA mAMDavI" jakAtanAkAnA adhikArInI jagyA joIe. e jagyA Apo. paradezI kumAra potAnI yaza ane kIrti vistAravA lAgyo. jakAtamAMthI maLatA dravyane dharmasthAne vAparavA lAgyo. kharekhara dharmathI sakala vAMchita prApta thAya che. ahIMyAM kumAra sukhe rahevA lAgyo. Ama anukrame keTalAMye divaso AnaMda ane sukhamAM vItavA lAgyA. kharekhara! puNyathI A jagatamAM 172 * jaina rAsa vimarza
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayajayakAra thAya che ane amRtanA sthAnarUpa sukhanA ghara rUpa evAM devalokonI sAhyabI maLe che. A pramANe vimalayazanA svAMgamAM satI paNa puNyano anubhava karatI thakI navakArane gaNe che. atyAre puNya baLavAna banI cUkyuM che. benAtaTa nagaranA AvAsamAM AnaMda karatAM divaso pasAra kare che. tevAmAM nagaramAM moTo utpAta macI gayo che. nagaramAM corI thaI rahI che. eka cora dararoja koI ne koI ghare khAtara pADe che. keTalAka divasathI khAtara pADatA corano upadrava vadhI gayo che. nagaranA loko ghaNA ja duHkhI thaI rahyA che. rAjA kahevA lAgyA : mArI hAlI prajA! ApaNA nagaramAM cora ulkApAta macAve che. tamArA saunA manamAM bhayanI lAgaNI prasarI gaI che. prajAnI saMpatti lUMTAtI hoya tyAre rAjya taraphathI rakSaNa mATe dareka prakAranA prayatno thavA joIe. e nIti anusAre huM sarvane vinaMtI karuM chuM ke A corane je koI vIra nara pakaDI ApavA taiyAra hoya te mAro A paDaha jhIlI le. corane pakaDI lAvanAra vIrapuruSanI huM kadara karIza. ane tene moM mAMgyuM InAma paNa ApIza. rAjasabhAmAM rAjAe bIDuM pheravyuM. sAthe paDaha vajaDAvyo. je koI vIrapuruSa A corane pakaDI lAvaze tene aDadhuM rAja ane mArI putrI ApIza. paNa konI hiMmata cAle! mAyAvI cora sAme jaMga khelavo ramata vAta nahotI. sabhAmAMthI koI paNa sAhasika na nIkaLyo. smazAnavat zAMti patharAI gaI. sabhAmAM rAjA cArekora najara pherave che. tyAM to rAjAnI najara pharatI pharatI vimalayaza upara paDI. paradezI kumAre hAma bhIDI bIDuM upADI lIdhuM. mahelanA eka khUNAmAM vimalayaza padmAsane adaya banIne beTho che. corane khabara paDI gaI che ke vimalaze bIDuM jhaDapyuM che. madharAte potAnA AvAsethI nIkaLyo. vimalayazanA mahele pahoMcI gayo. vimalayaze adazyakaraNI vidyA pAchI kheMcI lIdhI. pragaTa thayo. tene joI cora kSaNa vAra to DaghAI gayo. vimalayazanA hAthamAM aSADhI vIra jevI talavAra camakI rahI che. eka vAra to muSTiprahAre vimalaze corane pachADyo. cora to gabharAI gayo. vimalayaza kahe : tane ghaNo garva hato kema! mArA jevo koI baLavAna nathI. paNa haMmezAM zerane mAthe savAzera hoya mahAsatI surasuMdI rasa 173
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja. mArI tAkAta to eTalI che ke tane atyAre mArI paNa nAMkhI zakuM chuM. paNa huM tema karavA icchato nathI. vimalayaze corane rAjAnI AgaLa hAjara karyo. rAjAne soMpyo. rAjakumArI to pitAne vaLagI paDI. vimalayaze kahyuM : huM ApanA AzIrvAdathI badhuM kAma pAra pADIne AvI gayo chuM. tyAra bAda vimalayaze tene sAcI samaja ApI. rAjA AgaLa hAtha joDIne core corI na karavAnI pratijJA lIdhI. vimalayaze rAjAno sevaka tarIke rAkhavAnI vAta karI. cora zAhukAra banyo. ane rAjAno sevaka banI gayo. tyAra pachI rAjakumArInI kSamA mAMgI. prajAnA hRdayamAM AnaMda chavAI gayo. coranI sAthe rAjAnA mANaso gupta sthAnamAM sAthe gayA. jenuM jenuM coryuM hatuM tenuM tene ApI dIdhuM. nagaramAM vimalayazanAM yazogAna gavAI rahyAM che. rAjA vimalayazanI vIratA upara khuza thayA. vimalayazanI pITha thAbaDatAM kahe che : he mitra! tamArA apUrva sAhasane biradAvuM chuM. AjathI tame mArA rAjyanA ardhA bhAgIdAra cho. ane mArI kanyAnA svAmI cho. rAjakumArI to vimalayazane jhaMkhatI hatI. apUrva sAhasa thakI vimalayaze kuMvarIne meLavI. kumArInA aMtaramAM snehanA sarovara chalakAyA. prItinAM rasajharaNAM phUTI nIkaLyAM che. rAjAe guNamaMjarInAM lagna dhAmadhUmathI vimalayaza sAthe karyA. vimalayaze rAjA pAse mUkelI zarate guNamaMjarIne potAnA mahelamAM rahevu paDyuM che. te vimalayazanA mahelamAM jaI zakI nathI. to svAmInAtha vimala paNa tene maLavA AvI zakyA nathI. puNyodaye vimalayaza urphe mahAsatI surasuMdarI potAnA AvAse nirAMte beThI che. UMDA bhUtakALamAMthI vartamAnamAM vicAre che. sAta koDIe benAtaTa nagaranuM ardhuM rAjya meLavyuM. bAlyakALamAM mArA e zabdo Aje AMkha AgaLa sAkAra thaIne rahyA che. A avasare eka divase benAtaTanA dariyAkinAre suMdarIno priya svAmI ghaNA mahinAe yAtrA karI pravAsa kheDIne Avyo che. ratnadvIpanI saphaLa yAtrA karIne potAnA vatana tarapha jatAM ahIM benAtaTe AvavAnI icchA nathI. potAnA vahANomAM bharelo mAla che. tenuM dANa cUkavIne ahIMthI AgaLa jaladI javuM che. paNa ahIMnA niyamanA kAraNe vahANa sIdhA jaI zakatAM nahotAM. anicchAe paNa amarakumAra vRddha munImajInA kahevAthI rijhavavA bheTaluM laIne rAjadarabAre Avyo. parivArathI yukta amarakumAre rAjAnA caraNe najarANuM mUkyuM. rAjAnI 174 * jaina rAsa vimarza
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAse beThelo mAMDaviyo mukhanA aNasAre oLakhI gayo. aMtaranA UMDANamAM AnaMdanI lahera AvI gaI. te avasare vahANavaTI amarakumAra bhaTaNuM laIne rAjadarabAre Avyo. rAjAnA caraNa pAse bheTazuM mUkyuM. mAMDaviyo vimalayaza oLakhI gayo. te sivAya ahIM tene oLakhanAra koI ja hatuM nahi. amarakumArane pote gumAvelI surasuMdarInuM smaraNa satAvyA karatuM hatuM. jema jema vahANo deza tarapha gati karatAM hatAM tematema tenA haiyAmAM surasuMdarI vadhu vadhu yAda AvatI hatI. ghera pahoMcyA pachI pitAjInI AgaLa zuM kahevuM? mArA mahApApano pazcAttApa konI AgaLa karavo? AvA aneka praznoe tenA hRdayane khaLabhaLAvI mUkyuM hatuM. vimalayaza oLakhI gayA. potAnA haiyAmAM AnaMda thayo. bIjI paLe potAnA sevakane kahI dIdhuM ke A vepArI judo che. tenA vahANonI japtI karI lyo. teno bhoMTho pADIne rAjAne kaho ke A vepArI taddana khoTo che. tyAra pachI tene mArI pAse mArA AvAsamAM laI Avo. vimalayazanI AjJA pramANe sevaka kAma karIne vepArIne vimalayaza pAse laI Avyo. vimalayaza kAma patAvIne potAnA zayanakhaMDamAM Avyo. amaranAM AMsu jamIna upara sukAyA nahotAM. vimale te joyAM. vimalanA haiyAmAM kaMpArI chUTI. hRdayamAM pralayatAMDavanuM garjana thayuM. AvA samaye hRdayanI sthiti kevI hoya che te kahevuM kaThaNa che. sevake kahyuM sAheba! ApanA gayA pachI vepArI to vAraMvAra raDyA kare che. paricArikAe jamavA mATe ghaNuM kahyuM. paNa zeTha jamyA nathI. vimalayazanA vezamAM surasuMdarInA hRdayamAM zeTha na jamyA tenI akathya vedanA thaI rahI che. vimalaze potAnI pAse besADyo. mitra! zA mATe muMjhAo cho tamane herAna nahi karuM. du:khI paNa nahi karuM. tamArA mAlanI tapAsa karyA pachI tamane rajA ApIza. dayAjanaka sthiti joIne vaLI vimalayaze pUchyuM. mitra! mAnasika dardathI pIDAo cho, huM tamAro sAheba nathI. atyAre ema samajo. eka mitra tarIke mane mAnI lyo. tamArA haiyAmAM ghoLAtI vAtane khullA dilathI mArI AgaLa kaho. javAnI zA mATe utAvaLa che! amarakumAra vimalayazane oLakhI zakyo nathI. atyAre potAno Aptajana mitravat lAgyo. ne haiyAnI varALa kADhavA taiyAra thayo. dAjhelA mane kahAnI zarU thaI. vimala : re mitra! ApanI kahANI sAMbhaLIne have sahAya karavAne badale tamane huM duHkhI karuM! nA! zeTha, nA. nA, mArI evI vRtti nathI. huM tamArI patnIne mahAsatI surasuMdarI casa * 175
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ laI AvuM chuM." amaranI sAmethI vimalayaza UThyo. amaraH re mitra! tame A zuM karo cho! vimala kahe: nA nA. amara : mane ahIMthI jaladI javA do. huM tane mAruM moM batAvavA lAyaka nathI. vimala : tyAre zuM tamAro prema ATalo nirbaLa che! ATaluM kahI vimalayaza potAnA zayanakhaMDamAM cAlyo gayo. amara to bahAra dIvAnakhAnAmAM beTho che. vimale rupaparAvartinI vidyAne saMbhArI, rUpa pheravAI gayuM. puruSapaNAne pariharIne strI svarUpe AvI gaI. soLa zaNagAra sajI lIdhA. arIsA sAme AvI UbhI. ratnajI ane tenI patnIo AvI. teNe ApelAM ghareNAM paheryA. sauMdarya so-gaNuM vadhI gayuM. potAnA pati pAse javA paga upADyA. paNa paga bhAre thaI gayA hatA. chatAM paNa upADyA. utAvaLI-utAvaLI amaranI sAme UbhI rahI. amarakumAra jotAM ja Abho banI gayo. huM kyAM chuM! vicArato thaI gayo. A zuM satya che! haiyAno vega vadhI paDyo. eka zabda na bolI zakyo. surasuMdarI sthira bhAve UbhI che. enAM nayano raDavA mATe utAvaLAM banyAM che. jyAre amaranAM nayanomAMthI harSanAM AMsu vahevA lAgyAM che. vimalayaza maTIne surasuMdarI banatAM vAra na lAgI. surasuMdarI svAmI sAme sthira bhAve UbhI che. baMne vacce mauna chavAyuM che. surasuMdarI kahe: nAtha hRdayamAM kazuM rAkhazo nahi. vimalayazanA vezamAM huM pote ja hatI. mane kSamA Apazo. meM tamane ghaNA herAna karyA! surasuMdarIe yakSadvIpathI mAMDIne ahIM sudhI je banyuM hatuM jIvanamAM te savistAra kahI saMbhaLAvyuM. amarakumAra kahe : devI mArI bhUlane kSamA Apo. meM tane duHkha ApavAmAM bAkI rAkhyuM nathI. sAta koDIe rAja meLavI, teM tArA vacanane caritArtha karI batAvyuM. devI! tane dhanya che. tArA jIvanamAM tArA pUrvanA puNya vaDe ane navakAra maMtranA japa vaDe tAruM saghaLuM duHkha sukhamAM pariNamyuM. surasuMdarIe rAjA guNapAlane vAta karI. ane guNasuMdarInAM lagna amaranI sAthe bhavya ane moTA ThAThathI karyo. vahAluM vatana tenAthI nahotuM visarAyuM. eka divasa rAjAne kahyuM - mahArAja! mAtApitA amArI rAha jotA haze. amAruM mana caMpApurI jovA talasI rahyuM che. Apa saMmati Apo. satIe potAnuM rAjya rAjA guNapAlane parata karyuM. hAthI, ghoDA, ratha, Adi badhI vastu paNa rAjAne soMpI dIdhI. vatanamAM javAnI taDAmAra taiyArIo cAlI rahI che. vatanamAM javAnI vAtathI parivAramAM maLatAM AnaMda thayo. 176 * jaina rAsa vimarza
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMpAnagarInI najIka AvatAM amarakumAre potAnA mANaso AgaLa mokalIne, samAcAra mAtApitAne rAjarANIne mokalI ApyA. A samAcAra maLatAM dhanAvaha zeTha, ripumardana rAjA tema ja parivAra sau harSita thayA. sau dariyAkAMThe AvavA mATe nIkaLyA che. ripumardana rAjA jamAIrAjanuM sAmaiyu karavA sainya sahita Ave che. dhanAvaha zeTha ne dhanavatI zeThANI bAra varSe diIkarAnuM mukha jevA mATe kAMThe AvyA che. rAjae caMpAnagarIne zaNagAravA mATe AjJA ApI dIdhI hatI. hoDImAMthI UtarIne kinAre AvatAM putra ane putravadhUne jotAM zeThazeThANI AnaMda pAmyAM. dIkarI-jamAIne joIne rAjArANI paNa ghaNAM AnaMda pAmyA. pravAsanI avanavI vAto karato amarakumAra mAtA pitA pAse beTho che. potAnA pApano ekarAra pitA samakSa karyo. pravAsanI vAto karI. surasuMdarInI cAturI, navakAramaMtranI zraddhA, ziyaLanI aDagatA, vagere ghaNI ghaNI vAto karI. mAtApitAne harSa ne duHkha baMne thayAM. caritranAyikA mahAsatI surasuMdarI potAnA parama upakArI zrI navakAra mahAmaMtrane kyAreya bhUlatI nathI. niyamane pALatI thakI vadhu ne vadhu japamAM tanmaya bane che. potAnI ArAdhanAnI sAthesAthe muni bhagavaMtone supAtra dAna Ape che. AMgaNe AvelA koI paNa pAchA jatA nathI. satI kaMI ne kaMI paNa ApIne saMtoSatI hatI. dAkAranA lAbha keTalA | puNya yoge maLelI lakSmIne je Ape che. lakSmInuM dAna de, devarAve, detAM hoya temAM sahakAra Ape to te - kAra zreSTha devaloka Ape che. arthAt te mANasane devalokamAM sthAna maLe che. nizcayathI te dAtA devalokane meLave che. to nakAra zuM kare! lakSmI ghaNI hoya paNa potAnA pUrvanA karmane anusare tenI pAse koI mAMgavA Ave to zuM kahe - nA mArI pAse nathI. je ApavAno nathI. AMgaNe AvelAne anukaMpAthI paNa na Ape. to supAtre lAbha kyAMthI laI zake! te mANasa lakSmIvAna hovA chatAM paNa nakAra narake laI jAya che. nizcayathI nakArane bhaNatAM narakamAM sthAna meLave che. AvA avaguNothI dUra rahetAM daMpatI potAnAM divaso AnaMdamAM pasAra kare che. manuSyanAM sAta prakAranAM sukho kahe che : 1. zarIra nIrogI hoya. 2. daMpatIno sumeLa -- pati-patnI vacce kyAreya matabheda na hoya. 3. eka sthAnamAM rahe. kyAreya rakhaDavuM na paDe. 4. devuM-karaja na hoya. 5. jyAM jAya tyAM mAna maLatAM hoya 6. sakala kaLAmAM jANakAra hoya. 7. putra Adi parivAra mahAsatI surasuMdarI rAsa +177
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayazIla hoya. A sAte prakAranA sukho amarane puNyanA yoge maLyAM che. chatAM paNa parvanA divasoe daMpatI pauSadha kare che. dharmane bhUlatAM nathI. strIonAM sAta prakAranAM sukho hoya che: 1. piyaranuM sukha. potAnuM piyara gAmamAM hoya te strIne prathama e sukha. 2. guNavAna svAmI 3. potAnA pati paradeza kyAreya na jAya. 4. potAnuM ghara lakSmIthI bhareluM hoya. 5. nIrogI hoya. 6. parivAramAM dIkarI ochI hoya. 7. sakhIono saMga sAro hoya. A sAteya prakAranAM sukho satI surasuMdarI tathA guNamaMjarIne hatAM. puruSanAM sAta prakAranAM duHkho (1) cADI-cugalI karanAra pADozI. (2) gharamAM viSanuM vRkSa hoya (3) bhojana pUruM na hoya. (4) mAthA uparano bhArane vahana karavo - majUrI karavAnI hoya. (5) pagathI cAlavAnuM hoya - garIbAIne laIne vAhana-vyavahAranI sagavaDa gharamAM na hoya. tethI jyAM javuM hoya tyAM pagapALA javuM paDatuM hoya. 6. bhIkha mAMgavI 7. nirdhanatA. A sAteya prakAranAM duHkhathI puruSa pIDAya che. strInAM sAta prakAranAM duHkho: 1. strIno avatAra 2. pati mRtyu pAmyo hoya 3. putraratna na hoya. 4. daridrapaNuM 5. gharamAM rahIne na karavAM paDatAM pApo. 6. mAtA-pitA na hoya 7. garbha dhAraNa karavo. A sAteya prakAranAM duHkhathI strI pIDAya che. caMpApurI nagarInA udyAnamAM zrI pU. jJAnadhara muni bhagavaMta parivAra sAthe padhAryA che. jJAna-dhyAna-tapa Adi yogamAM ziSyo lIna banelA che. have rAjA guru bhagavaMtane vAMdavA tema ja dezanA sAMbhaLavA javAnI taiyArI kare che. muni bhagavaMta paNa paramAtmAe batAvela dharma kahe che. munabhagavaMtano svabhAva che ke jijJAsA saMtoSavI. kyAreya vikathA niMdA kare nahi. muni bhagavaMta have dezanA Ape che. guru bhagavaMta dezanA Ape che. guru bhagavaMta dezanA ApatAM kahe che ke - he prANI! tame jinavANI sAMbhaLIne bodha pAmo. A asAra saMsAramAM sArabhUta eka dharma che. ane te dharmano AdhAra manuSyabhavamAM jinezvara bhagavAnanI vANI sAMbhaLavI te ja che. ane te jinavANImAM zraddhA rAkho te ja dharmanuM baLa che. manuSyabhava dasa daSTAMte dohilo kahyo che. tethI suguruno yoga jyAre maLI jAya tyAre bhaktipUrvaka bahumAnapUrvaka zruta-zAstra sAMbhaLavuM joIe. paNa tera kAThiyA - ALasa - moha - zoka zAstra pratye anAdara, mAna, krodha, pramAda kRpaNatA, bhaya, ajJAna cittanI asthiratA kAma ane kutUhala vagerene vaza thaI zrutano yoga zrutano lAbha jIvane thato na 178 jaina rAsa vimarza
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoya, tethI karIne zruta vinAno nara pazu jevo hoya che. puNya-pApanuM jJAna pAmI zakato nathI. AvA suguruno yoga paNa puNyarAzithI thAya che. temanI pAsethI mRtano yoga pUrvanA puNyathI thAya che. pApanA sthAna sattara che. mithyAtva sthAnaka adhika karatAM kula aDhAra pApasthAnaka thAya che. kaSTa karavAmAM Ave, indriyanuM damana karavAmAM Ave paNa je te mithyAtvathI yukta che to te dharma juThTho kahevAya che. have jinezvara bhagavAnanuM svarUpa batAve che. jinezvara deva aDhAra doSathI rahita che. pAMca aMtarAya karma, hAsyAdi cha karma, kAma, mithyAtva, ajJAna, nidrA avirati rAga ane dveSa. A aDhAra doSa che. paramAtmA A doSathI para che. tene deva rUpe hRdayamAM tame dhAraNa karo. zrI dazavaikAlika sUtramAM prathama adhyAyane prathama gAthAmAM A vAta jaNAvI che. dhammo maMgala murphiM, ahiMsA saMjamo tavo, ahiMsA (dayA), saMyama ane tapa rUpa je dharma che te je utkRSTa maMgala che. A dharmanuM AcaraNa karo. vaLI munibhagavaMtane AzrayIne kSamA Adi daza prakArano dharma batAvyo che. kSamA - mArdava - Arjava mukti (nilabhatA) saMyama-sattva-zauca-akiMcana-brahmacarya - A daza prakAranA dharmane mana-vacana-kAyA vaDe karaNa karAvaNa ane anumodanA A trividha trividha je guNavAna munivaro pALe che te munivarone saMta kahevAya che. A dharmakriyA samakita zraddhA vinA niSphaLa che. samyakatva pAmatAM jIvane ATha doSo dUra thAya che : 1. mudratA 2. lobhano prema 3. dInatA 4. mAtsarya (abhimAna) 5. zaTha (mAyAvIpaNuM) 6. ajJa (ajJAnatA zrAddhavidhi tathA gautamakulakamAM daSTAMta tarIke AvatAM kulaputrakanI jema tattvanI vAta samajI na zake.) 7. bhavAbhinaMdI 8. bhaya A ATha doSo cAlyA jAya che. jIvane samakitanI prApti thatAM ATha guNa meLave che. 1. saumyatA 2. gaMbhIratA 3. dharyatA 4. dakSatA (caturAI) 5. dhIratA dheryatA eTale dharmamAM vighno Ave to paNa makkama rahenAro. te dhRtimAna dhIratA sarvajJa darzanamAM sthira cittavALo dhIra) 6. saMsArathI udvigna 7. bhadrika pariNAmI 8. guNIjanano rAgI hoya che. he rAjana! tame saune pUrvabhavanA vRttAMta sAMbhaLavAnI jijJAsA che. sAMbhaLo! sudarzana nAme nagara hatuM. te nagarano rAjA surarAjA nAme hato. rAjA zUravIra - parAkramI ane utsAhI hato. prajAvatsala hato. jenadharmano upAsaka hato. A rAjAne anusaranArI revatI nAme paTarANI hatI. pativratA mahAsatI surasuMdarI rAsa 179
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpavatI guNavatI Adi guNothI zobhatI hatI. ekadA A daMpatI vanakrIDA karavA piravAra subhaTo Adi sAthe laIne jaMgalamAM jAya che. jaMgalamAM munibhagavaMta dhyAnamAM hatA. rAjAe praNAma karyA. pachI rANIne kahe che he devI! A munibhagavaMta kevA rUDA che. yatimAM ziradAra che. potAnI AtmasAdhanA karatAM dhyAnamAM kevA lIna banyA che. rAjA munibhagavaMtonA guNomAM rakta banI guNagAna gAI rahyA che. rANI rAjAnI vAta ekacittathI sAMbhaLe che. tyArabAda rANI kahevA lAgI - hA svAmInAtha! ApanI vAta sAcI che. prasannatA mukha upara kevI dIse che! dhyAnamAM magna che. paNa chatAM tame kaho to A muni bhagavaMtane dhyAnamAMthI vicalita karI dauM. rANI rAjA pAsethI UThIne munibhagavaMta pAse pahoMcI gaI. dhyAnamAMthI calAyamAna karavA AvI che. muni pAse hAsya vinoda karavA lAgI, TIkhaLa karavA lAgI. mazkarI karatAM AgaLa vadhIne munino ogho ane mahupati paNa kheMcI lIdhAM. anukULa upasarga karavA lAgI. paNa muni calAyamAna nahi thayA tethI pratikULa upasarga karavA lAgI. munine saMtApavA lAgI. chatAM muni calita na thayA. dhyAnamAM vadhu sthira banyA. eka paNa upAya rANIno munine calAyamAna karavAmAM saphaLa na banyo. rANIe bAra ghaDI sudhI munine saMtApyA, chatAM muni sthiratApUrvaka dhyAnamAM che. rANI hArI-thAkI. rAjA kahe tArA AvA prakAranA cALA tane pApo baMdhAvaze. devI! samaja rAjA rANIne pAchI vAre che. he devI A munibhagavaMta dharmanI ArAdhanAmAM rUDA tejasvI che, hAMsI mazkarI karavI ghaTatI nathI. rAjA vAraMvAra potAnI rANIne munine upasarga karatI vAre che. thAkelI rANI munine saMtApavAnuM choDI daIne rAjA pAse AvIne beThI. tyAra pachI thoDI vAramAM muninuM dhyAna pUrNa thayuM. muni baMnene uddezInI kahevA lAgyA. rANIe saMtApyA chatAM tenA pratye dveSa nathI. rAjA pratye rAga nathI. samabhAvamAM ramatAM muni parama karuNAvaMta hatA. baMnene oLakhI lIdhA. rAjA rANI che te rIte nahi. paNa najIkanA bhavamAM mokSagAmI che. bhAvi joI lIdhuM. amRtadhArA jevA mukhamAMthI vacano nIkaLyA. he rAjana! dAna-zIla-tapa ane bhAva. A dharmanA pAyA che. supAtre dAna daIne dAnadharma karo. nirmaLa ane pavitra evA ziyaLavratanuM pAlana karo. yathAzaktie tapa dharmanA ArAdhanA karavA joIe. sarva ArAdhanA bhAvapUrvaka karavAthI prANIo zubhaphaLa rUpa siddhine meLave che. potAne bAra ghaDI sudhI A rANIe saMtApyo. 180 * jaina rAsa vimarza
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ chatAM te bhUlI gayA. apakArane bhUlIne upakAramAM jenuM mana che. A vAta rANIne samajAI. aMtaHkaraNamAM munine saMtApyAnuM duHkha thAya che. munibhagavaMtanA vacana anusAre dharmane haiyAmAM sthApana karyA. zubhabhAvanAthI munibhagavaMtone supAtradAna Ape che. bIjA kSetromAM paNa potAnI lakSmIne vApare che. dAnadharmanI ArAdhanAmAM bhAvadharma bheLavIne anaMta puNyane upArjana kare che. yathAzakti tapa kare che. zIlavratane paNa dhAraNa kare che. daMpatI potAnA jIvanamAM dharmane ArAdhatA keTalo kALa gayo. munine saMtApyAthI lAgelA pApanuM prAyazcitta lIdhA vinA revatI mRtyu pAmI. rAjA paNa mRtyu pAmyo. baMne jaNA devaloke pahoMcyA. he rAjan! su2Ajano jIva te tamArI nagarImAM dhanAvaha zreSThIne tyAM putra tarIke avataryo je amarakumA2 atyAre tamArI sAthe beThA che. revatIno jIva devalokamAMthI cyavI tamArI putrI surasuMdarI tarIke avatarI. muni bhagavaMtane bAra ghaDI saMtApyA. dhyAnamAM vicalita karyA. te karmanA anusAre surasuMdarIne potAnA patithI bAra varSano viyoga thayo. vaLI muninI durgaMcchA karavAthI magaranA udaramAM javuM paDyuM. te pachI pote dharmane ArAdhyo. dAna-zIla-tapabhAvarUpa dharmanI ArAdhanAe sukhasaMpadA pAmyA. munibhagavaMtane AhAra pANI paMDilAbhIne yAcakone dAna ApatI hatI. te puNya thakI rAjAramaNInAM sukho meLavyAM. uttama prakAranI vidyAo meLavI. prabaLa puNya thakI rAjyane paNa meLavyuM. navapadamaya mahAmaMtranA jApathI, dhyAnathI tathA ziyaLanA prabhAvathI jagatamAM saMpattisukha ane yazane varI. A rIte muninAM vacano sAMbhaLIne pUrvabhavanI vAta sAMbhaLI amarakumA2 ane surasuMdarI zubhavicAre caDyAM. ne tyAM ja baMnene jatismaraNajJAna thayuM. potAno pUrvabhava joyo. saMsA2 bihAmaNo lAgyo. saMsAra asAra lAgyo. saMsArathI virakta thatAM daMpatI munibhagavaMtane hAtha joDI kahe che. he gurudeva! amArA AtmAno uddhAra karo. amara ane suMdarInI vinaMtI sAMbhaLI pU. guru mahArAja kahe che. he bhavya jIvo! A saMsArathI taravA mATe paramAtmAe AdarelI pravajyA che. je dutine hare che, kalyANane kare che. mokSa meLavavAmAM kAraNabhUta mahAna upakArI che. bhavajala taravAmAM nAva samAna che. saMvegarasathI bharapUra dezanA sAMbhaLIne amara-satI baMne saMyama grahaNa karavA utsuka banyAM. daMpatI gurumahArAjane vinaMtI kare che he gurudeva! he sAheba! to have amane mahAsatI surasuMdarI casa * 181 -
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramAtmAnI pAvanakArI pravajyAnuM dAna Apo. dIkSA ApIne amArA bhavobhavanA sattAnA paDelA, ekaThAM karelAM pApone kApIe. guru mahArAja rAjAdi parivArane dharma samajAvI, navadIkSitane laIne mahItalane viSe vihAra karyo. surasuMdarIe sAdhvIvRMdanI sAthe anyatra vihAra karyo. guru sAnidhyamAM zAstrane bhaNe che. tapane kare che ane cha kAraNe AhArane le che. cha kAraNe ja muni AhAra vApare H 1. sudhA vedanIya zamAvavA 2. AcAryAdika sAdhunI vaiyAvacca karI zakAya te mATe 3. IrSA samitinI zuddhi mATe 4. saMyamapAlana mATe 5. deha TakAvavA mATe 6. dhyAnane sthira karavA mATe. sAdhu bhagavaMta AhAra vApare. vaLI sAdhu bhagavaMta cha kAraNothI AhArano tyAga kare che: 1. roganA kAraNe 2. upasarga Ave tyAre. 3. zIlanA rakSaNa mATe 4. jIvanI rakSA mATe. 5. tapa mATe 6. zarIratyAga (aMta samaye) mATe, A che kAraNe AhAra na kare. upara kahelA kAraNe daMpatI vatIo AhAra le che. ane kAraNasara AhArano tyAga paNa kare che. vaLI paMca mahAvratane pALe che. brahmacaryane nava vADa - vADa eTale jema khetaranuM vADathI rakSaNa thAya che. te A navaprakAranI vADathI zIlanuM rakSaNa thAya che. dasa prakAranI sAmAcArI amaramuni tema ja surasuMdarI sAdhvI bhavano pAra pAmavA utkRSTathI Adare che, pALe che. A rIte gurunI tetrIsa AzAtanAne TALe che. zAstramAM zIlavratanA aDhAra hajAra bheda kahyA che. te bhedane vicArIne vratane pALe che. vaLI paramAtmAnA zAsanamAM bAra prakAre tapa kahyo che. A tapamAMthI yathAzakti tapa karatAM, uNodarI tapane karatAM rasAsvAda Adi gocarIne lAgatA ja 42 doSane varjIne gocarI gayeSaNA kare che. A pramANe amaramuni surasuMdarI AryA saMyamajIvana pALatAM utkRSTapaNe tapa Adine karatAM pUrva saMcita kaThina karmone bALI rahyAM che. ugra tapane kAraNe zarIramAM rahelA lohI-mAMsa sukAI gayAM che. aSTa karmane khapAvavA mATe utkRSTa ArAdhanA karI rahyAM che. gurunizrAmAM rahetA amaraRSi ane zramaNI vRMdamAM ArAdhanA karI rahelAM surasuMdarI AryA potAnAM karmone khapAvI rahyA che. A baMnene sAta prakAranAM saMyamInAM sukho maLyAM che. paheluM sukhagurukuLamAM sarva zramaNono vinaya kare che. bIjuM sukha-dIkSAdAtA, nizrAmAM vasatA guru bhagavaMtanI pratye ahobhAva pUrNa bahumAna kare che. vAraMvAra aMtaramAM tAraka gurunI anumodanA kare che. trIjuM sukha - jinezvara bhagavAnanI AjJAne 182 * jaina rAsa vimarza
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana-vacana-kAyAnA yoge pALe che. cothuM sukha - saMvega rasane jhIlatA sujJAnatAne pAme che. pAMcamuM sukha-saMyama jIvanamAM otaprota mahAtmAonI pUja. chaThuM sukha : kyAreya usUtra prarUpaNA karatAM nathI. je prarUpaNA pAchaLa pApano saMcaya thAya. utsutra prarUpaNAnA pApa jevuM bIjuM koI pApa nathI. je pApe karIne naraka nigoda maLe. AvA pApathI ghaNAM dUra rahe che. munine sAtamuM sukha padavIne dhAraNa kare che. gurunI kRpAe jJAnavaMta banatAM gurubhagavaMte munimAMthI padavI ApIne padastha banAvyA. surasuMdarIne paNa sAdhvIomAMthI pravartinI pada ApyuM. guNavaMta AtmA caraNasittarI. karamasittarIne dhAraNa kare che. zramaNanA kuTuMba parivAramAM koNa hoya! te kahe che. dhairya rUpa, anukULa pitA, kSamArUpI mAtA che. sugatine apAvanAra virati rUpa muni ne strI rahelI che. DAhyo ane guNavAna vivekI maMtrIzvara che. saMvegarUpa putra che, jene haMmezA smaraNa kare che. saMvara rUpa cokIdAra haMmezAM A muninuM rakSaNa kare che. ArjavarUpa paTTahastI zobhe che. vinayarUpa ghoDA ghaNA che. aDhAra hajAra zilAMga ratha upara haMmezAM muni caDelA che. zama-dama-tyAga Adi munivaranA nokaro paNa vakhANavA lAyaka che. munivaranI baMne bAju dharmadhyAna zukladhyAna rUpa be cAmara zobhe che. vaLI muni kyAM bese! saMtoSarUpa siMhAsana upara beThelA zobhe che. mastaka upara jinezvara paramAtmAnI AjJArUpa chatra dhAraNa kare che. bhUmi zaThAzayana mATe samArjana kare che. AtmasvabhAva rUpa muninuM maMdira che. sujJAnarUpa dIpaka durita aMdhakArane haraNa kare che. A guNiyala moTuM kuTuMba muninuM hoya che. A kuTuMbathI zobhatA munivarane jinezvara bhagavAna sAcA muni tarIke mAne che. A cetana to dravyamuni ghaNI vAra thayo. ane dravya kuTuMba parivArane dhAraNa karyo che. bhAvamunipaNAne dhAraNa karatA bhAva kuTuMbanI sAthe rahetA jinezvaranA mArge cAlatA-cAlatA avyAbAdha zAzvatA sukhane meLave che. A pramANe saMyamathI suvAsita munivarono AtmA keTalo kALa sudhI kSamAthI krodhane namratAthI, mAnane saralatAthI mAyAne ane baLavAna saMtoSa thakI lobhane aTakAvyo che. satI ane amara aNIdane rAga-dveSane saMsArarUpa, vRkSanA mUla jevA che, te rAga ane dveSane samatAnA pariNAma vaDe dUra kare che. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya tema ja aMtarAyakarma rUpa. cAra mahAsatI. surasuMdarI rAsa +183
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghAtI karma - AtmAnA pratikULa che. tene dUra karavA, uccheda karavA depatI munivaro kSapakazreNI upara ArUDha thaIne, jinezvara paramAtmAnI jema rAdhAvedhane sAdhe che ane rAdhAvedha thaye te apratipAtI kevalajJAnane meLave che. baMne mahAtmAone kevalajJAnanI prApti thAya che. AkAzamAM rahelA devo manohara jaya-jaya zabdo uccAre che. he bhavyaprANI! A kathAno mahimA ziyaLa upara tathA namaskAra mahAmaMtranI upara che. 184 jaina rAsa vimarza
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita mohanavijyajIkRta - - caMdarAjAno rAsa bharatakumAra manaharalAla gAMdhI (rAjakoTa) - kRtinuM nAma : zrI caMdarAjAno rAsa racayitA : paMDita zrI mohanavijayajI ma.sA. guru zrI rUpavijayajI ma.sA. racanA karI te sAla tathA sthaLa : saMvata 1783 amadAvAda (gujarAta) racanA svarUpa : prathama ullAsa 21 DhALa, gAthA 514, tRtIya ullAsa 31 DhALa gAthA 33 DhALa 827 dvitIya ullAsa - 23 DhALa patya caturtha ullAsa cAra ullAsamAM maLIne kula DhALa 108 ane kula gAthA 2679 che. mULa-mAtra saMvata 1929nI sAlamAM jhINA TAIpamAM chapAyo hato. tyAra bAda saM. 1944mAM zrAvaka bhImazI mANeka taraphathI zAstrI TAIpamAM mudrita thayo hato. - saM. 1960mAM amadAvAdavALA bukaselara jesIMgabhAI motIlAla zAhe mULa ane artha sAthe gujarAtI TAIpamAM chApyo. saM. 1961mA zrAvaka bhImazI mANeka taraphathI mULa artha sAthe sacitra zAstrI TAIpa saM. 1974mAM jaina dharma pracAraka sabhA taraphathI mULa, bhAvArtha, rahasya sAthe chapAyo. prastuta kRti 1994mAM taiyA2 ka2vAmAM Avela. A mahAna graMthanuM rahasya ane bhAvArtha taiyA2 karI ApavAnuM kArya ane saMzodhanakArya vyAkaraNatIrtha paMDitajI amRtalAla mohanalAla saMghavI (bhAvanagaravALA)e khUba ja kALajIpUrvaka taiyAra karI ApyuM che. graMthanA saMzodhanakArya mATe lIMbaDI nivAsI zrIyuta vrajalAla bhUrAbhAI dozI pAsethI mULanI prata maLI hatI. jesalame2 durganA bhaMDA2nI, zrI tapAgaccha bhaMDAranI, yati zrI vRddhicaMdrajInA bhaMDAranI, yati zrI velacaMdrajInA bhaMDAranI ema hastalikhita mULanI cAra prato maLI hatI. graMtha viSe mAhitI : caMdarAjAnA rAsamAM hakIkato evI khUbIthI varNavavAmAM AvI che ke je viSaya cAlato hoya tene pUrNa karyA vagara vAMcanAra caMdarAjAno rAsa * 185
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke zrotAne UThavAnuM mana na thAya. prAsa, anyokti, yamaka, upamA, uakSA, arthAntara nyAsa, rUpaka, judAjudA dezanI kahevato ane bhinnabhinna dezamAM vaparAtA navI navI DhabanA zabdo sthaLe sthaLe najare paDatA hovAthI graMthakAranuM vizALa jJAna, temano ugra vihAra tathA anubhavajJAna keTaluM bahoLuM haze teno khyAla Ave che. ghaNI racanAomAM graMthakAra potAnI vidvattA batAvavA jatAM lAMbAM varNano, upamAo vagere Ape che jene kAraNe rasakSati thatAM rasabhaMga thAya che. A kRti temAM apavAdarUpa che. game tyAMthI vAMcIe ke turata ja rasavRtti pedA kare che, jijJAsA jAge che ke je vAMcanArane AgaLanuM vAMcana pUruM karavAnI tAlAvelI jagADe che. e ja to vidvAna graMthakAranI khUbI che. graMthakAra mahApuruSa jevI rIte lekhanakaLAmAM kuzaLa hatA tevI ja rIte vyAkhyAnakaLAmAM paNa eTalA ja kAbela hatA ane tethI ja teo laTakALA"nA upanAmathI mazahUra thayA hatA. teonI vyAkhyAnazelI evI prabhAvaka hatI ke game tevo nAstika paNa temano eka ja vakhatanA vyAkhyAnazravaNathI parama zraddhALu banato. caMdarAjAnuM caritra pUrvAcArya kRta saMskRta ke prAkRta graMthomAM daSTigocara thayuM nathI. AthI kayA pustakane AdhAre racanA karI che te jaNAyuM nathI. 1760mAM temaNe racela bIjI kRti "mAnataMgamAnavatI" rAsa paNa khUba rasika che. zrI caMdAnA rasa kathAH graMthakAra paMDita zrI mohanavijayajI mahArAja maMgalAcaraNa karavA mATe prathama tIrthakara zrI RSabhadeva prabhunI prArthanA karatAM kahe che ke, prathama dharAdhava tima prathama tIrthakara Adeya; prathama jiNaMda diNaMda sama, namo namo nAbheya. 1 amitakAnti adabhUta zikhA, zirabhUSita socchAha; prakaTyo padmadraha thakI, siMdhu salila pravAha. 2. arthAt zrI nAbhikulakaranA naMdana, prathama rAjA, mAnanIya prathama tIrthaMkara tathA sUryanI upamAvALA prathama jinendra zrI RSabhadeva bhagavAnane vAraMvAra namaskAra ho. 1 jANe padmadrahamAMthI nIkaLelo siMdhu nadInA pANIno pravAha ja na hoya? 186 jaina rAsa vimarza
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ethI atula kAMtivALI adbhuta zikhA jemanA mastakane suMdara rIte zobhAvI rahI che, evAmAM zrI Adizvara bhagavAne kSudhA sahana karI (tapa karI) kevaLajJAna prApta karIne paheluM mAtAne bheTa karyuM. AvI rIte mAtA para bhakti rAkhavAvALA je hoya te duniyAmAM janmyA pramANa gaNAya. (janmavuM saphaLa). koI paNa graMthanI zarUAta karatAM te pUrNa thatAM sudhImAM vighno na Ave te mATe deva, guru, sarasvatI vagerenI stuti karI pachI graMtha zarU karavAmAM Ave che. prathama 11 gAthAmAM iSTadeva, puMDarika gaNadhara, sarasvatI ane gurunI stuti dvArA maMgalAcaraNa karI graMthakartA zrI caMdarAjAnA rAsanI zarUAta kare che. prathama DhALanI prathama sAta gAthAmAM jaMbudvIpa, jaMbuvRkSa, siddhAyatana, meruparvata bharatakSetra, siddhAcaLa mahAtIrtha AdinuM suMdara varNana karI tenA dezo tathA Aryadeza vagereno ullekha karAyo che. tyAra bAda AbhApurI nagarInuM suMdara varNana karavAmAM AvyuM che. temAM vIrasena rAjA rAjya kare che. vIramatI nAmanI paTTarANI che. A nagarImAM eka sodAgara aneka jAtanA ghoDA veMcavA Avyo. ghoDA uttama prakAranA hovAthI rAjAe te darekanAM yogya dAma ApI kharIdI lIdhA. rAjAne eka suMdara ghoDo khUba ja gamyo jenI upara besI rAjA zikAra khelavA gayo, paNa te ghoDo vakragativALo hato tenuM jANapaNuM rAjAne thayuM nahi. eka haraNane jotAM rAjAe ghoDAne tenI pAchaLa doDAvyo paNa te haraNa khUba tIvravegathI bhAgI gayuM AthI rAjAnA hAthamAM AvyuM nahi. rAjA paNa zramita thayo hovAthI ghoDAne Ubho rAkhavA lagAma kheMcavA mAMDI tema ghoDo vadhAre doDavA lAgyo. rAjA rasAlAthI chUTo paDI gayo. tyAM dUra eka suMdara vAva dekhAI. AjubAju vRkSo hatAM temAM eka vaDanuM jhADa hatuM. rAjAe vicAryuM ke ghoDo A jhADa nIcethI pasAra thAya to huM vaDavAIne vaLagI paDuM ane azvane choDI dauM. bhAgyayoge tema ja banyuM. rAjA vaDavAI pakaDI ghoDA parathI Utaryo, lagAma mokaLI paDavAthI ghoDo paNa turata ja Ubho rahI gayo. rAjA to Azcarya pAmyo sAthe ghoDo vakrazikSita hovAnI khabara paDI. rAjA khUba thAkyo hovAthI vAvamAM jaI pANI pIdhuM. nhAyo ane pANI saMge khelI potAnA thAkane dUra karavA lAgyo. vAva khUba ja suMdara hatI. cAre bAju jotAM eka moTI jALI dekhAI. temAM najara karI to pagathiyAM dekhAyAM. rAjA nirbhaya rIte hAthamAM khaDaga pakaDI pagathiyA Utaryo eTale aMdara caMdarAjAno casa * 187
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtALamAM moTuM vistAravALuM vana dekhAyuM. rAjAnI sAthe dherya, dharma, puNya ane puruSArtha cAra mitro hovAthI niHzaMkapaNe AgaLa vadhavA lAgyo. tevAmAM koI kanyAno karuNa svara tene kAne paDyo. te avAjanI dizAmAM AgaLa vadhyo tyAM eka yogI dhyAnamAM beTho hato. tenI AgaLa kusuma, dhUpAdi sAmagrI paDI hatI. samIpamAM agnikuMDa hato. temAM agni prajvalita hato. kuMDanI najIkamAM eka ughADI talavAra paDI hatI. bIjI bAju majabUta rIte bAMdhelI eka kanyA beThI hatI. te karuNasvare rudana karI rahI hatI. rAjAne jotAM ja te bolI UThe che ke "he AbhApurInA bhUpati! A kanyAnI vahAra zIgha karo, nahi to A yogI agnikuMDamAM mAruM balidAna deze!" potAnA nAma sahita bALAe uccAra karatAM rAjAe khaDaga upADI pelA yogIne bolAvI kahyuM, "are nirdaya! nirlajaja! pApI! duSTAtmA! UTha, Ubho thA. A nirdoSa bALAne choDI de ane mArI sAthe yuddha kara. have A kanyAnuM balidAna to nahi ja devAya paNa huM tane jIvato nahi choDuM." rAjAnA AvA zabdothI bhayabhIta banelo yogI Ubho thaIne, mAtra kopInabhera, muThIo vALIne tyAMthI bhAgI chUTyo. rAjAe yogI jANI teno pIcho na pakaDatAM tene javA dIdho. tyAra bAda kanyAnAM baMdhana choDI AdarapUrvaka tene pUchyuM ke, "he nirupama rUpavALI rAjaputrI! tame kayA rAjAnAM putrI cho? ahIM A yogI pAse kema AvI caDI? AbhApurInA rAjAne tuM kevI rIte oLakhe? A badhI vAta mane jarAya bhaya rAkhyA vagara kahe. tyAre lajjA sahita mukhakamaLa nIcuM rAkhIne maryAdApUrvaka te bolI ke "AbhApurIthI paccIsa yojana dUra pApurI nAme nagara che. tyAM padmazekhara rAjA che, ratirUpA nAme paTarANI che. tenI caMdrAvatI nAme huM putrI chuM. jaina dharma mane priya che tethI tenuM ArAdhana karuM chuM. huM yuvAna banI eTale mArAM mAtA-pitAne mArA lagna saMbaMdhI ciMtA thaI. eka nimittiyo AvatAM tene mArAM lagna saMbaMdhI pRcchA karI. teNe kahyuM ke AbhApurInA rAjA tamArI putrInA pati banaze. A jANI ame rAjI thayAM ane nimittiyAne yogya puraskAra ApI vidAya karyo. eka vAra nadIkinAre sakhIo sAthe jaLakrIDA karavA gaI hatI tyAre A yogI tyAM Avyo. teNe IndrajALa vaDe mane moha pamADI, mAruM apaharaNa karyuM. tyAMthI A vAvamAM lAvI yajJa karavA beTho. Ape mane saMkaTamAMthI choDAvI eTale huM Apane oLakhI gaI ke pati vinA prANa saMkaTamAMthI koNa choDAve?" 188 * jaina rAsa vimarza
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ama kuMvarInI vAta sAMbhaLI rAjA khuza thayo. kuMvarIne laI pote Avyo hato te ja rastethI bahAra nIkaLyo. tyAM tene zodhatAM-zodhatAM temano rasAlo AvA pahoMcyo hato. rAjAno bheTo thatAM badhA ciMtAmukta banyA. rAjakanyA sahita vI2sena potAnI nagarImAM AvyA. teNe padmazekhara rAjAne samAcAra mokalAvyA ke, "ApanI kuMvarI AbhApurImAM che. Apane maLavA khUba ja Atura che." samAcAra sAMbhaLI padmazekhara rAjA tyAM AvyA. rAjAno upakAra mAnI putrI sAthe pANigrahaNa karavA vinaMtI karI. zubhadivase baMnenAM lagna thayAM. vIramati sivAya AkhuM zahera khUba rAjI thayuM. vIrasena rAjA caMdrAvatI rANI sAthe AnaMdapUrvaka sukha-bhoga bhogavavA lAgyA. divase divase prIti vadhavA lAgI. patino prema pUrNa hovAthI AnaMda karavA lAgI. koI puNyavaMta jIva caMdrAvatInA udaramAM AvIne utpanna thayo. garbhakALa pUrNa thaye suMdara, rUpavaMta, putrano prasava thayo. 12mA divase caMdranA svapna anusAre putranuM caMdrakumAra nAma pADyuM. vIramatI potAnA cittamAM zokyapaNAno saMbaMdha ciMtavIne niraMtara caMdrAvatInI IrSA karavA lAgI. caMdrAvatI niSkapaTa hovAne kAraNe te to vIramatIne bahena tulya ja mAnatI. dhAvamAtAonI dekharekhamAM caMdrakumA2 moTo thavA lAgyo. caMdrAvatI jaina dharmamAM dRDha zraddhAvALI hovAthI ane kuzaLa hovAthI rAjAne aneka yuktithI zikAra vagere pApakArI vyasano choDAvI dIdhAM. rAjA jaina dharmamAM zraddhAvAna thayo eTale teNe aneka jinamaMdiro baMdhAvyAM. sAdharmikonI sevA karato tema ja munirAjanI khUba ja bhaktibhAvathI sevA karato. ekadA te baMne patnIone sAthe laI vanamAM gayo. tyAM badhAM ja AnaMdapramoda karatAM hatAM. mAtra vIramatI potAne putra na hovAthI bhAgyane kosatI eka bAju beThI hatI. te vakhate eka sUDo Avyo. te vIramatIne pUchavA lAgyo ke, "tuM kema zokamagna cho?' te vakhate vIramatIe putra na hovAnI vAta karI. sUDAe putraprApti mATe upAya batAvyo. vIramatIe sUDAnA kahevA pramANe apsarAne rAjI karI, paraMtu avadhijJAna vaDe jotAM jaNAyuM ke tenA bhAgyamAM putra nathI paNa huM tane je vidyAo ApuM chuM - AkAzagAminI, zatrubaLaharaNI, vividhakAryakaraNI, jaLataraNI - tuM te siddha karaje tethI rAjya tAruM thaze, prajA tArI thaze ane putra caMdrakumAra paNa tAro thaze. tuM te bIjIno putra che ema mAnatI nahi. tene kiMcit paNa du:kha ApatI nahi, tArA putranI caMdarAjAno rAsa * 189
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ jema pALIza to tuM sukhI thaIza." vIramatI RSabhadevanA sthAnakamAM, temane namaskAra karI vidyA grahaNa karI ghera AvI. A vAtanI rAjAne ke anya koIne khabara na paDI. sarva vidyAo siddha thatAM te AnaMdathI rahevA mAMDI, duHkha nAza pAmyuM. sarpa jema pAMkhavALo thAya ane siMha jema pAkharelo thAya tema anyane bhayakAraka thaI paDI. teNe maMtrAdika prayoga vaDe pati vagerene vaza karI lIdhA ane dezapradezamAM cotarapha prasiddhine pAmI. caMdrakumAra moTo thatAM paMDita pAse bhaNyo, gaNyo, vidyAomAM nipuNa banyo. yuvAna thatAM varasena rAjAe guNazekhara rAjAnI putrI guNAvaLI sAthe tenAM lagna karyA. A bAju vRddhAvasthA nikaTa AvatAM vIrasena rAjA saMyama levA tatpara banyA. tenI sAthe caMdrAvatI rANI paNa saMyama levA taiyAra thayAM. baMnee putra caMdrakumArane oramAna mA vIramatIne soMpI dhAmadhUmathI saMyama aMgIkAra karyo. caritra letI vakhate caMdrakumArane ghaNI uttama zikhAmaNo ApI rAjagAdIe besADyo. vIrasena rAjarSi ane caMdrAvatI sAdhvI niraticAra cAritra pALI zrI munisuvrata svAmIne vAre kevaLajJAna pAmI siddhisukhanAM bhAjana thayAM. vIrasena rAjA ane caMdrAvatI rANInA gayA pachI vIramatI sarvesarvA thaI gaI che, to caMdarAjA paNa khUba suMdara rIte rAjya calAvI rahyA che ane rANI guNAvaLI sAthe bhogo bhogavI rahyA che. vIramatIne baMne khUba Adara Ape che. AthI vIramatI paNa khuza che. eka vAra vIramatIne thayuM ke vidyA sAdhalI che teno upayoga na karuM to zuM kAmanuM? AthI te vidyAono upayoga karavA vicAre che paNa pote ekalI na paDI jAya mATe guNAvaLIne samajAvI-paTAvI potAnI sAthe rAkhavA prayatna kare che. guNAvaLI bhoLI che. vIramatInI kapaTalIlAne to potA pratyeno prema samaje che. tene judIjudI vAto dvArA vIramatI dezATana karavA lalacAve che. guNAvaLI Arya strI che, patine pUchaDyA vinA paga paNa ghara bahAra na mUke tevI che. AthI tene zAmadAma-daMDa-bhedathI samajAvI potAnI sAthe dezavideza jovA AvavA taiyAra kare che. AbhApurIthI aDhAraze kosa dUra vimaLApurI nagarImAM, makaradhvaja rAjA che tenI putrI premalAlacchInAM lagna, siMhalapuranA siMharatha rAjAnA putra kanakadhvaja sAthe thavAnAM che te lagna mahotsava ane varakanyA jovA jevAM che ema samajAvI tyAM laI jAya che. caMdarAjAne zaMkA jatAM te rANInI pAchaLa 190jene casa vimarza
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAya che ane AMbAnI bakholamAM chAnomAno besI sAsu-vahunI sAthe vimaLApurI pahoMce che. rastAmAM vIramatI guNAvaLIne gaMgA-yamunA nadI, sametazikharajI, vaibhAragiri, arbudAcala ane siddhAcala tIrthanAM darzana karAve che. ahIM sAsu-vahu lagnotsava jovA nagaramAM jAya che ane rAjA paNa vimaLApuramAM praveza kare che. ahIM prathama ullAsa samApta thAya che. bIjI ullAsanI prathama DhALamAM duhAo dvArA prathama to soLamAM jinezvara zrI zAMtinAtha bhagavAnanuM smaraNa karI ullAsanI zarUAta karavAmAM Ave che. vIramatI ane guNAvaLInI pAchaLa pAchaLa caMdarAjA paNa nagaramAM praveza kare che. praveza karatAM ja sevako temane nAmathI AvakAra Ape che. AthI caMdarAjA Azcarya pAme che. sevakone samajAve che ke pote caMda nathI chatAM sevako tene caMdarAjA tarIke oLakhIne rAjA pAse laI javA taiyAra thAya che. caMdane paNa thAya che ke sevako mAnatA nathI, pArakA dezamAM vaLI paMcAta thaze mATe lAva sIdho rAjAne ja maLI lauM. te rAjAne maLavA jAya che tyAM siMharatha rAjA, teno kapaTI pradhAna hiMsaka, putra kanakadhvaja, dhAva mAtA kapilA vagere hAjara hatAM. caMdarAjAnA praznanA uttaramAM pradhAna hiMsaka kahe che ke amAruM rAjya ghaNuM samRddha che, prajA ghaNI sukhI che. badhA prakAranAM sukha che paraMtu amArA kuMvara kanakadhvaja kuSTI che. ame tenA vivAha premalAlacchI sAthe karyA che. paraMtu rAjAne ke kuMvarIne amArA yuvarAja kuSTI che tenI khabara nathI. have khabara paDe to vivAha tUTI jAya. rAjAe kuLadevIne ArAdhyAM to temaNe paNa kuSTha roga pUrvakarmanA udaye hovAthI te dUra na thaI zake tema kahyuM paNa sagavaDa khAtara caMdarAjAne ahIM bolAvI ApIza te kanakadhvajane badale kuMvarI sAthe paraNaze tema kahyuM. have tame caMdarAjA cho te devIe Apela edhANIthI oLakhI gayA chIe. Apa ja caMdarAjA cho, jo tame paraNavA taiyAra nahi thAva to amAre badhAe AtmahatyA karavI paDaze tevo bhaya batAve che. uparAMta caMdarAjA paNa vAda-vivAdamAM savAra paDI jaze to huM ahIM ja rahI jaIza. mAnI lagna karavA taiyAra thAya che. varaghoDo nagaramAMthI pasAra thAya che tyAre guNAvaLI vararAjAne joI kahe che ke A to caMdarAjA ja che paNa vIramatI koI paNa rIte mAnatI nathI. A bAju makaradhvaja rAjA, premalAlacchI, rANI, prajAjano badhAM AvA suMdara vararAjAne joI khuza thAya che ane sukhI rahevAnA AzIrvAda Ape che. caMdarAjAno rAsa 191
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ raMgecaMge lagna pUrAM thatAM caMdarAjA ane premalAlacchI sAmasAmA sArIpAsA ramavA beThA. caMdarAjAe pAsA hAthamAM laI koI sAMbhaLe nahi te rIte potAnI samasyA kahI. catura premalAe paNa teno yogya uttara vALyo chatAM tenA manamAM zaMkA to thaI ja ke rAjA AvuM zA mATe bole che? rAjAne lAgyuM ke premalA barAbara samajI nathI eTale pharI bIjA zlokamAM AbhApurI, caMdarAjA ane tenA mahelanAM vakhANa karyA. premalo pANI ApavA AvI tyAre gaMgAjaLanAM vakhANa karyA. AthI catura premalA tenA viSe vicAravA lAgI. A bAju siMhala rAjAe caMdane kahyuM ke lagna thaI gayAM have Apa padhAro. vacana dIdhuM hatuM tethI caMdarAjA premalAne choDavA taiyAra thayA paNa premalAno prema bhUlI zakAya tevo nathI, chatAM javuM paDe ema to hatuM ja AthI premalAne bahAnuM kADhI dUra karavA prayatna karavA lAgyA paraMtu premalA catura hatI. te pAmI gaI ke rAtre lagna vakhatanA caMda ane hamaNAMnA caMdamAM ghaNo pharaka lAge che. tenuM vartana ghaNuM alaga che AthI te tenI pAchaLa ja jAya che. dareka vakhate premalA evuM karavA lAgI eTale caMda tene chetarI na zakyo. A bAja premalA paNa premabharI vANImAM tene vinavavA lAgI. premathI bolAyelA zabdothI rAjA paNa jItAI jAya che paraMtu sApe chachuMdara gaLyAnI jema te premalA pAse rahI zake tema paNa nathI. AthI potAnA nAmanI, nagaranI badhI eMdhANI Ape che. premalA dUra jatI na hovAthI kapaTI hiMsaka maMtrIe aMtaHpuramAM pesI jorAvarIe caMdano cheDo choDAvyo. premalA paNa pahelo ja prasaMga hovAthI lajavAI ane khasI gaI tethI caMdarAja nIkaLI gayA. nIkaLIne sIdhA AMbA pAse AvyA. chupAIne koTaramAM besI gayA. A bAju sAsu-vahu paNa AvyAM ane AkAzamArge AbhApurI javA ravAnA thayAM. AbhApurI pahoMcI guNAvaLI pati pAse pahoMcI tene uThADyA. caMdarAjA patnI pAse sAcuM bolAvavA eka pachI eka judIjudI vAto kahe che paNa vIramatIe nA pADI hovAthI guNAvaLI sAcuM bolatI nathI. AthI rAjA kahe che ke mane sapanuM AvyuM hatuM. jemAM tame baMne vimaLApurI nagare gayAM hatAM ane tyAM eka lagna prasaMga joI pAchAM AvyAM. AthI guNAvaLI sapanA khoTAM ja hoya te saMbaMdhI vAta karI rAjAne khoTA pADe che. Ama baMne ekabIjA pAsethI sAcI vAta kaDhAvavA mathe che paraMtu koI sAcI vAta karatuM nathI. guNAvaLI bhoLI che paNa vIramatInA DarathI te khoTuM bole che. rAjA ema 192 * jaina rAsa vimarza
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahIne vAta vALe che ke huM majAka karato hato. zrI caMdarAjAnA rAsano dvitIya ullAsa ahIM samApta thAya che. trIjI ullAsanA prAraMbhamAM nIlaraMgavALA, kAzInagarInA dhaNI, devatAothI pUjita evA zrI pArzvanAtha bhagavAnane namaskAra kare che. svamata darzananuM svarUpa darzAvI vAta AgaLa calAvatA pharI caMda ane guNAvaLI vacce vAvivAda thAya che. guNAvaLI caMdarAjAnA hAtha paranuM mIMDhoLa tema ja lagna vakhatanI amuka nizAnIothI pAmI jAya che ke pati ja gaIkAle hatA. caMdarAjA kabUla karatA nathI ane potAnI vAta manAvavA prayatna kare che ane rANIthI risAI jAya che. AthI guNAvALI vIramatI pAse jaIne kahe che ke, "tame moTI moTI baDAza hAMkatAM hatAM paNa mArA patie ApaNane baMnene chetaryAM che. tenAmAM rahelA DahApaNa pAse strIjAtinuM DahApaNa zuM kAmanuM? have kyAreya AvI baDAI hAMkIne mArA jevIno svArtha bagADazo nahi. huM to deza-videza jovA gaI ne patine dubhAvavAnuM thayuM. meM temanI vAta mAnI nathI paNa najare joyelA sAme khoTuM keTalI vAra Takaze? have mAre temanI vAtano inkAra kema karavo?'' AthI vIramatIe kahyuM ke, "tuM ciMtA na kara." guNAvaLInA vacanothI krodhita thaI te khullI talavAra laI caMdarAjA pAse AvI. tene jamIna 52 cattopATa pADI tenI chAtI para caDI beThI. caMdane kahe, "tane ema ke tuM rAjA cho tethI tAruM ja cAlaze paNa ema mAnato nahi. A badhuM meM tane ApeluM che. have tuM tArA iSTadevane yAda karI le kAraNa ke Aje huM tane choDavAnI nathI.' sAsunuM AvuM kALajhALa svarUpa joI guNAvaLI tyAM AvI, raDatI raDatI. khoLo pAtharI vinavaNI karavA lAgI. caMdarAjA pharI kyAreya AvuM nahi kare tevI khAtarI ApI ane kahevA lAgI ke tamAro putra ja che tenA para kRpA karI jIvatadAna Apo. chatAM te mAnatI nathI tyAre guNAvaLIe khUba vinaMtI karatAM tene jIvatadAna ApavAnuM kabUla karyuM. eka maMtra bolI doro caMdarAjAnI DokamAM bAMdhyo AthI rAjA manuSya maTI kUkaDo banI gayo. patine kUkaDo banelo joI guNAvaLI codhAra AMsue raDatI sAsune pharI vinavavA lAgI. AthI vIramati khijAI ane guNAvaLIne paNa kUkaDI karI devAnI vAta kare che. AthI guNAvaLI patine laI potAnA oraDe cAlI gaI. kUkaDAnuM patinI jema ja jatana karavA lAgI. eka vAra eka munirAja caMdarAjAno rAsa * 193
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ gocarIe padhAre che te kUkaDAne pIMjarAmAM joI tene mukta karavAnuM kahevA lAgyA. AthI guNAvaLIe badhI vAta karI. tyAre temaNe karmanI mahattA batAvatA kahyuM ke karma pAse badhA parAdhIna che. paraMtu tame dharmanuM ArAdhana karazo to sahu sArAM vAnAM thaI raheze. Ama AzvAsana ApIne gayA. guNAvaLI ghaNo pazcAttApa kare che ke huM sAsu pAse na gaI hota to A thAta ja nahi ane caMdarAjAnI mAphI mAge che. caMda rAjA badhuM samajI zake che paraMtu uttara ApatA nathI. eka vA2 rANI kUkaDAne laI gokhamAM beThI che. AthI pasAra thatAM prajAjano vicAre che ke rAjAne hamaNAMnA joyA nathI. A ja rAjA lAge che. rANI vIramatI to prathamathI ja kapaTI che. AthI sahu kUkaDAne rAjA samajI praNAma kare che. A vAta vIramatInA dhyAnamAM AvatAM te guNAvaLIne gokhamAM na besavA tAkIda kare che. A bAju premalA patinI rAha jue che paNa AvatA nathI. hiMsaka pradhAna kuSTI kanakarAjane premalA pAse mokale che. premalA tene pati mAnavA inkAra kare che. AthI siMharatha rAjA, rANI sarve AvI khoTo vilApa karI premalAnA pitA makaradhvajane kahe che ke tamArI kanyAnA sparzathI mAro rUpavaMta putra kuSTI thaI gayo. te viSakanyA che. A sAMbhaLI premalAnA pitA premalAne mAravA myAnamAMthI talavAra kADhe che paNa kanakadhvaja ema kahIne roke che ke kanyAhatyAnuM pAtaka caDaze. vaLI doSa koIno nathI, karmono che mATe tene jIvatadAna Apo. pachI makaradhvaja potAnA pradhAnane bolAvI saghaLI vAta kare che. pradhAna vicakSaNa che. samajI jAya che ke AmAM kaMIka prapaMca che. rAjAne paNa samajAvavA prayatna kare che paNa rAjA mAnato nathI. putrIno vadha karavAno hukama kare che. vadha karatI vakhate cAMDALonA hAthamAM talavAra joI bhayabhIta thayA vinA premalA hase che. cAMDAlanA praznanA uttaramAM rAjA ane maMtrIne maLavAnI vAta kare che. maMtrInA samajAvavAthI rAjA paDado rAkhI tenI vAta sAMbhaLavA taiyAra thAya che. premalA vistArathI badhI vAta kare che ane e paNa kahe che ke potAnAM lagna vIrasena rAjAnA putra, caMdarAjA je AbhApurInA svAmI che tenI sAthe thayAM hatAM. rAjAne thoDoka vizvAsa bese che ane te subuddhi pradhAnane kahe che ke tame kuMvarIne tamAre tyAM rAkho. AbhApurI mANaso mokalI tapAsa karAvo jethI satya hakIkata jANI zakAya. pote je cAra sacivone premalA mATe kanakadhvajane jovA mokalelA te cAreyane bolAvI pUche 194 * jaina rAsa vimarza
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ che tyAre khyAla Ave che ke paisAnA lobhamAM potAnA mANasoe kuMvarane joyA vinA hA bhaNI vizvAsaghAta karyo che. AthI pAMceya siMharatha rAjA, rANI, hiMsakapradhAna, kanakadhvaja ane kapilA ghAvane bolAvI. sAcI vAta pUchatA teo pakaDAI gayA. rAjAe pAMceyane kedI banAvyA. caMdarAjAno patto meLavavA makaradhvaje dAnazALA kholI. tyAM AvatA dareka mANasane tenuM ThekANuM pUchI tapAsa karavA lAgyA. ekadA jaMghAcaraNa muni tyAM padhAryA. temanAM darzana-vaMdanathI premalA jainadharma para atyaMta daDha zraddhAvAna thaI. vadhu ne vadhu tapa-japa-bhakti karavA lAgI. AthI zAsanadevI pragaTa thayAM ane AzIrvAda ApyA ke lagnanA 16mA varSe tane pati pAcho maLaze. eka vakhata eka yoginI tyAM AvI. tenA hAthamAM vINA hatI, jenAthI te suMdara gIta gAtI hatI. premalAe tene bolAvI tenuM sthAna pUchyuM. javAbamAM yoginIe jaNAvyuM ke pote AbhApurInagarInI che ane tyAMnA rAjAne tenI mAtAe kUkaDo banAvI dIdhA che. AthI premalA tene rAjA pAse laI jAya che. rAjAe saghaLI hakIkata jANI ane premalAne vairya rAkhavA kahe che. A bAju caMdarAjA na dekhAvAthI prajAjano, maMtrIo vagere tenA viSe pRcchA kare che. tyAre vIramatI pradhAnane potAno bhaya dekhADI moM baMdha rAkhavA kahe che. pote rAjya vahIvaTa potAne hastaka laI le che. loko paNa bhayanA. mAryA vIramatI sAme bolavAno prayatna karatAM nathI. eka vAra maMtrI mahelamAM kUkaDAne jotAM vIramatIne tenI pRcchA kare che. vIramatI uDAu javAba Ape che. pharI te bAbatamAM na pUchavA dhamakI Ape che. aMdara beThelI guNAvaLIne AMsu sAratAM jue che to tene pUche che tyAre guNAvaLI kahe che ke kUkaDo potAno pati caMdarAjA che. maMtrI kAMI bolyA vinA tyAMthI jato rahe che. rAjAne kUkaDo banAvyAnI vAta badhe phelAya che paNa bhayanA mAryA koI kazuM bolatuM nathI. strInA hAthamAM rAjya jANIne hemAlayano hemaratha rAjA che je caMdarAjAthI mAnahIna thayelo te tenI gerahAjarImAM rAjya haDapa karavA vicAre che ane vIramatIne tAbe thavA athavA yuddha karavA saMdeza mokale che. rANInI AjJAthI maMtrI laDAI karavA jAya che ane vijayanI varamALA paherI pAcho Ave che. hemarathane vIramatI potAno AjJAMkita rAjA banAve che. e arasAmAM caMdajAno casa 195
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jJAnakaLAnA bhaMDAra jevo eka naTa AbhApurInI prazaMsA sAMbhaLI potAnA 500 mANaso sAthe tyAM Avyo. vIramatInI AjJA laI potAnA dravya dAridrayane dUra karavA judAjudA khelo dekhADavA lAgyo, sAthe putrI zivamALA paNa suMdara khela karatI hatI. temanA khela joI badhA khUba ja prasanna thayA. naTa paNa caMdarAjAnI biradAvaLIrUpa yazogAna gAvA mAMDyo. vIramatInA kAnamAM A zabdo khIlAnI jema bhoMkAyA. naTa potAne badale caMdarAjAnA guNagAna gAto hato tethI teNe tene InAma na ApyuM. A bAju naTa vAraMvAra yazogAthA gAI, anya aMgakasarato batAvavA lAgyo paNa vIramatI rAjI na thaI. kUkaDo samajI gayo ke caMdarAjAnA yazogAna gAya che tethI inAma nathI ApatA. teNe vicAryuM ke naTa bIjA rAjyamAM jaI AbhApurInA avarNavAda bolaze. jo kAMI dAna nahi maLe to. AthI pIMjaranA saLiyA haTAvI potAne dANA nAkhatA hatA te ratnajaDita kacoLAno dAna peTe ghA karyo. gokhamAMthI nIcA namI, pAMkhone ADI karI, kacoLAne cAMca vaDe upADI nIce nAMkhyuM. jene naTe najIka jaI hAtha vaDe jhIlI lIdhuM pachI to cArebAjuthI dAnarUpe vastro, alaMkAro vagere ApavA lAgyAM. vIramatIne khyAla na Avyo ke kUkaDAe dAna ApyuM che AthI manamAM ne manamAM gusse thaI. koNe prathama dAna ApyuM te vicAramAM krodhe bharAI. bIje divase koNe dAna ApyuM hatuM te nakkI karavA vIramatIe pharI naTane bolAvI nATaka karavAno hukama karyo. naTa paNa gaIkAle maLelA moTA InAmanI lAlace jaladIthI nATaka karavA taiyAra thaI gayo. Aje paNa nATaka pUrNa thatAM vIramatie dAna dIdhuM nahi. naTa pharI caMdarAjAno yaza gAvA lAgyo. Aje paNa caMdarAjAe potAnA pANI pIvAnuM suvarNanuM lAkha sonaiyAnuM kacoLuM dAnarUpe pheMkyuM. A vAta vIramatInA dhyAnamAM AvI ane te khullI talavAra sAthe kUkaDAne mAravA AvI. loko paNa bhegA thaI gayA. guNAvALIe mAMDa mAMDa samajAvI kUkaDAne tyAMthI dUra laI jaI bacAvyo. zivakuMvara naTa tyAM AvI vIramatI pAse mIThI vAto karI tenA gussAne ocho karyo. e vakhate kUkaDAe zivALAne pakSInI bhASAmAM kahyuM ke, "he zivamALA! tuM tArI kaLAmAM khUba ja hoziyAra cho ane pakSInI bhASA paNa tuM samaje che ema mane khabara paDe che. A khelanA aMte jyAre vIramatI tane InAma mAMgavAnuM kahe tyAre tuM mane mAMgI leje. joje dAnamAM 196 * jaina rAsa vimarza
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ lobhAtI nahi ane bIjuM kAMI mAMgatI nahi. mane abhayadAna Apaje. huM jiMdagIbhara tAro upakAra nahi bhUluM." zivamALA doraDA parathI UtarI pitAne ekAMtamAM laI kUkaDAe kahelI vAta karI tene mAgI levA kahe che. zivakuMvara samajI jAya che. vIramatIno yaza bolyo tethI te khuzI thaI. inAma mAgavA kahetAM ja naTe kUkaDo mAMgyo. vIramatIe bIjuM mAgavA kahyuM paNa naTa na mAnyo. guNAvaLIne e bAbata kahyuM to te paNa nA pADavA lAgI. maMtrIe guNAvaLIne samajAvI ke kUkaDo ahIM raheze to mRtyuno bhaya satata tenI sAme jhaLUbyA ka2ze mATe tene naTane ApI do. te tene jIvanI jema jALavaze. AthI te saMmata thAya che paraMtu jIbhathI kUkaDA pAse potAnA virahanI vyathA varNavatA codhAra AMsue raDe che. ghaNI badhI vinavaNI kare che paNa sAsunA bhayathI aMte kUkaDAne soMpavA taiyAra thAya che tyAre kUkaDo paganA nakha vaDe akSara lakhI tene samajAve che ke, "tuM mArI bilakula phikara karIza nahi. huM jo jIvIza to tuM jarUra mAnaje ke tane AvIne cokkasa maLIza." have naTa ane zivamALA sAthe teo gAmegAma phare che. zivamALA paNa eka bhAInI jema kUkaDAnuM jatana kare che. be rAjAoe to kUkaDAnI mAgaNI karI. yuddha paNa karyuM paraMtu aMte badhuM samu-sUtaruM pAra UtarI gayuM. pharatAM pharatAM premalAlacchInA gAma vimaLApurI AvyA. kUkaDAne jotAM premalAlacchIne paNa tenI upara premabhAva Avyo ane tenI mAgaNI karI. A bAju kUkaDArUpe rahelA caMdane paNa premalA pAse javAnuM mana thayuM. teno patiprema patnIne jhaMkhavA lAgyo. tRtIya ullAsa saMpUrNa. premalAe pitA dvArA kUkaDAnI mAgaNI karI. pahelA AnAkAnI bAda mAMDa mAMDa zivamALA te kUkaDAne ApavA taiyAra thaI. kUkaDo dhImedhIme premalAne sAnathI samajAve che ke pote teno pati che. premalA paNa tene jyAM jAya tyAM sAthe ne sAthe rAkhe che ane tenuM jIvanI jema jatana kare che. cAturmAsa pUrNa thatAM premalAne siddhAcalajInI yAtrAe javAnuM mana thayuM. pote tyAM ja rahetI hovAthI tarata vicArane amalamAM mUke che. kUkaDAne paNa sAthe laIne jAya che. caMdarAjAne paNa AnaMda thAya che ke kyAM AbhApurI ane kyAM vimaLApurI... pote kadAca koI divasa siddhAcalanI yAtrAe na jaI zakata. e jamAnAmAM saMdezavyavahAra, vAhana vyavahAra nahivat hovAthI ATalA aMtare vuM zakya ja nahotuM. paraMtu pote Aje bhagavaMtane bheTavA jaI rahyA che te jANI tenA romeromamAM ullAsa chavAyo. jemajema caMdarAjAno rAsa * 197
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara caDatA gayA tema tema AnaMda vadhato gayo. premalA dAdAnA darabAramAM jaI bheTyA, aSTaprakArI pUjA karI te badhuM joI kUkaDo tenI anumodanA karavA lAgyo. pUjA karyA bAda premalA pharatI pharatI pavitra sUryakuMDa pAse AvI tyAM zItaLa jaLane sparzI tenI zItaLatAno lAbha levA beThI. kUkaDAne tyAre ja A saMsAranI asAratAnuM bhAna thayuM. 16-16 varSa vItavA chatAM potAno uddhAra thayo nahi have to te A ja rIte maraze ema tene lAgyuM. manuSya tarIke pote pAcho AvI zakaze nahi ema tene thayuM. manamAM khUba duHkhI thatAM tene vicAra Avyo ke AnA karatAM to marI javuM sAruM. Ama vicArI te sUryakuMDamAM paDatuM mUke che. premalA paNa tene pakaDavA athavA patinI gati jevI mArI gati thAya. jIvatA to na maLyA, mUA pachI sahI ema vicArI kUkaDAnI pAchaLa pANImAM paDe che. baMnenI aMtarAya tUTavAthI ane zubha karmodaya zarU thavAthI, maMtrelo doro bAMdhelo hato te tUTI jatAM caMdarAjA manuSyatvane pAme che ane zAsanadevI baMnene kinAre mUke che. bhava zreNI toDIne sarva karmano kSaya karanAra, mokSe pahoMcADanAra A prabhAvika tIrthamAM manovAMchitanI prApti thAya ane duHkha dUra thAya temAM zuM Azcarya che. tyAra bAda premalA prathama kartavya tarIke patine kahe che ke svAmI Apa ahIM snAna karI traNa jagatanA nAthanI pUjA bhakti karo. caMdarAjA paNa tenI uttama salAhano turata ja svIkAra kare che. A bAju premalAnA pitA makaradhvajane vadhAmaNI maLe che. vAta sAMbhaLatAM ja pote jamAIne maLavA siddhagirinI yAtrAe jAya che. jamAIne premathI maLI pachI paramAtmAnI pUjAno lAbha le che. jamAIno dhAma-dhUme vimalApurImAM praveza karAve che. caMdarAjA zivakumAra naTane bolAve che ane tene evo nyAla karI de che ke tenI bhavanI bhAvaTha bhAMgI jAya che. jiMdagI paryata naTapaNuM karavAnuM bAkI rahetuM nathI. teno upakAra paNa evo ja che ke pratyupakAra thaI zake ja nahi. aparamAtA pAsethI prANAMta kaSTamAMthI choDAvyA. paramapriyA premalA sAthe meLavI ApyA. temanA nimitta kAraNathI ja chevaTe manuSyapaNuM pAmyA. caMdarAjA sujJa hovAthI badhuM samaje che. teno badalo vALavAmAM bAkI rAkhatA nathI. premalA upara kanakadhvaja rAjAe viSakanyAnuM ALa mUkatA makaradhvaja 198 * jaina rAsa vimarza
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnI putrI evI premalAnI hatyA karAvavA taiyAra thayo hato paraMtu samajadAra maMtrIne kAraNe premalAnuM jIvana bacI gayuM. rAjAe putrInuM moTuM na jotAM maMtrIne soMpI dIdhI paraMtu maMtrIe tene thoDAM varSo sAcavI rAjAne samajAvyA pachI mahelamAM pAchI lAvyA. makaradhvajane A badhI vAto yAda AvatAM khUba ja pazcAttApa thayo, premalAnI mAphI mAgI. premalA jainadarzanamAM mAnanArI ane zraddhA karanArI hovAthI pote samajatI hatI ke A badho mArA karmono ja dioSa che. AthI teNe pitA pratye paNa lezamAtra bhAva bagADyA nahotA. teNe pitAne kazo kSobha na rAkhavA kahI sAthe vinaMtI paNa karI ke caMdarAjA manuSyatva to pAmyA have tenuM rAjya pAchuM meLavI ApavAnI javAbadArI pitAnI che. pitAe kahyuM ke, "enI ciMtA karIza nahi" pachI temaNe caMdane bolAvI pUrvavRttAMta pUchaDyo. caMde paNa vistArathI potAnA lagnathI mAMDIne badhI vAta karI. have makaradhvajane siMhala nareza, kuSTI kanakadhvaja vagerenI sAcI vAtanI khabara paDI gaI. e pAMceya jaNAne kedamAM rAkhyA hatA. temano vadha karavA Adeza Apyo paNa caMdarAjAe te badhAne choDI devA makaradhvajane samajAvatA temaNe choDI dIdhA. sajjanonI rIti AvI ja hoya che. upakArano badalo to prANAMte paNa vALe ja che paraMtu apakArI para paNa upakAra karanAra che. premalAlacchIe potAnA nAma mAtranA koDhavALA pati para caMdarAjAnA caraNa dhoI pANI chAMTyuM ane kanakadhvajano koDha dUra thayo. A caMdarAjAnA ziyaLano prabhAva che. siMhala nagare jaI te pAMceya caMdarAjAne AzIrvAda detAM detAM jIvana vyatIta karavA lAgyAM. have eka rAtrie UMgha UDI jatAM caMdarAjAne guNAvaLInuM smaraNa thayuM. guNAvaLIne pote ApeluM vacana yAda AvyuM. pote premalAnA pyAramAM guNAvaLIne to sAva bhUlI ja gayA. savAra paDatAMnI sAthe ja teNe guNAvaLIne eka patra lakhyo. te laI sevakane AbhApurI mokalyo. khAsa sUcanA ApI ke "gupta rIte prathama maMtrIne maLI pachI ja guNAvaLIne maLavuM. apara mAtAne khabara na paDe te rIte maLavuM." sevake te rIte ja karyuM. patino saMdeza vAMcI te AnaMdamAM AvI gaI ane nayanamAMthI harSanAM azruo vahevA lAgyAM. A bAju vA vAtane phelAve e rIte chUpI rAkhavA chatAM prajAjanomAM phelANI ke caMdarAjA manuSyapaNuM pAmyA che. AthI prajAjano paNa icchavA lAgyA ke have caMdarAjA ahIM Ave to sAruM. vIramatInA kAne A vAta caMdarAjAno rAsa +199
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvatAM te krodhathI rAtI pILI thaI gaI. vAtamAM satya che ke kema te jANavA teNe guNAvaLIne bolAvI. paraMtu eka vAra sAsuthI chetarAyA bAda te samajI gaI hatI ke sAsune satya batAvavAmAM sAra nathI. vIramatIe bIka batAvI chatAM guNAvaLIe satya chatuM na karyuM. UlaTAnuM sAsune kharAba na lAge te rIte salAha paNa ApI ke dareka mANasa, dareka vakhata, dareka bAbatamAM phAve ja evuM nathI mATe je karo te vicArIne karajo. vIramatI vAtanI pAkI khAtarI karavA je devo potAne AdhIna hatA temane bolAve che. devo hAjara to thayA paraMtu vIramatIne kahyuM paNa kharuM ke caMdarAjAnuM apriya karavAnuM temanI sattA bahAra che, temanA rakhevALa devo amArA karatAM vadhAre baLavAna che. have vIramatI koIpaNa upAye caMdarAjAne mAravA prayatna kare che. maMtrIne bolAvI caMda para humalo karavA kahe che. maMtrI samayano jANanAra hovAthI hA mAM hA milAve che. paNa pote to hRdayathI caMdano ja mANasa che. paraMtu emAM vAra lAgaze ema vicArI pote khullI talavAra laI AkAzamArge vimalApurI jaI ekadama ja caMdarAjA para humalo kare che. caMdarAjAe bakhtara pahereluM hovAthI te talavAra athaDAIne pAchI phare che! vinAzakALe viparIta buddhi anusAra bhavitavyatA hoya te pramANe ja buddhi dore che ane sahAyako tevA ja maLe che. devo tene AdhIna hovAthI bolAvatA AvyA to kharA paraMtu puNya paravArI gayuM hovAthI vIramatInI rakSA karavA tatpara na banyA. talavAra jorathI athaDAIne vIramatIne vAge che jenA prahArathI te bezuddha banI jAya che. ATalAM varSo sudhI potAne herAna karanAra mAtA para krodha AvavAthI caMdarAjA teno coTalo pakaDI, goLa pheravI ane dUra pheMke che AthI vIramatI mRtyu pAme che. tene AdhIna rahelA devo paNa caMdarAjAno jayaghoSa kare che. sasarA paNa khuza thaI temane aDadhuM rAjya Ape che. A bAbata e vAtanI sAkSI pUre che ke saMsAramAM puNya ane pApanAM phaLo pratyakSa hovAthI puNya pApa pratyakSa ja che chatAM mUDha AtmA tene joI zakatAM nathI ane puNya kAryamAM pravRtti ane pApa kAryathI nivRtti karI zakatAM nathI. aMte satyano ja jAya thAya che e vAta sAcI Thare che. caMdarAjAe vIramatIne paraloka pahoMcADI e vAta eka deve AkAzamArge AbhApurI AvI guNAvaLIne karI. guNAvaLI khUba AnaMdita thaI. teNe maMtrIne bolAvI vAta karI. maMtrIe rAjyamAM paDaha vagaDAvI jAherAta 200 * jaina rAsa vimarza
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI. caMdarAjAne pAchA bolAvavA AmaMtraNapatra lakhAvyo. A bAju guNAvaLI vicAre che ke pati kema pAchA pharavAnA samAcAra mokalatA nathI. e vakhate eka sUDo tyAM Ave che je guNAvaLIne AzvAsana ApI caMdarAjAne teno patra pahoMcADe che. patramAM rahelA AMsuthI caMdarAjAnuM hRdaya pIgaLI jAya che ane satvare AbhApurI pahoMcavAno nirNaya kare che. vicAra karatAM zvasurarAjA tathA premalAnA upakAra yAda Ave che. temanI samakSa kevI rIte vAta karavI te vicAratA udAsa thaI jAya che. paraMtu premalA tene udAsa joI kAraNanuM anumAna karI guNAvaLIne ahIM teDAvI levAnI vAta kare che. paraMtu caMdarAjA asarakAraka rIte potAnuM AbhApurI javuM keTaluM jarUrI che te samajAvavAmAM saphaLa thAya che. pachI makaradhvaja rAjAne vAta kare che. rAjA ghaNA lAgaNIbharyA vacano kahI tene rokavAno prayatna kare che. potAne putra na hovAthI caMda ja teno putra che. eka ja putrI hovAthI ghaNo Agraha kare che paNa caMdarAjA mAnatA nathI. chelle caMdarAjAnI vAta svIkAre che. javAnuM nakkI thatAM caMdarAjA nagarajanonA AziSa meLavatAM nagara madhyethI pasAra thaI siddhAcaLanI taLeTImAM Ave che tyAM vaMdana karI AbhApurI javA ravAnA thAya che. rastAmAM ghaNA rAjAo caMdarAjAnA puNyapratApathI vaza thAya che ane potAnI kanyAo caMdarAjAne paraNAve che. Ama teo potanapura nagarImAM praveza kare che. naTa zivakuMvara ane tenI putrI zivamALA paNa rAjAnI sAthe che ane rastAmAM manoraMjana karAvatAM rahe che. eka vAra Indra bharI sabhAmAM caMdarAjAnA ziyaLavratanI prazaMsA kare che ane kahe che ke koI paNa tene ziyaLavratathI DagAvI zake tema nathI. AthI eka mithyAtvI deva caMdarAjAnI parIkSA karavA potanapuramAM pravezI madhyarAtrie addabhuta vidyAdharInuM rUpa vikavyuM ane karuNa svare rudana karavA lAgyo. caMdarAjAe karuNa vilApa sAMbhaLI e dizAmAM javA paga upADyA. tyAM jaIne joyuM to eka suMdara yuvatI ekalI che ane rudana karI rahI che. AthI rudananuM kAraNa pUchyuM. javAbamAM suMdarI kahe mArA pati mane choDI cAlyA gayA che. Apa mane svIkAro. have to Apa ja mArA pati cho kahI lalacAmaNA hAvabhAvathI caMdarAjAne ziyaLathI DagAvavA prayatna kare che. paraMtu caMdarAjA suMdarImAM mohAyA vinA tene bahena tarIke saMbodhita karI brahmacaryano mahimA sthApita kare che. Ama ziyaLavratanI parIkSAmAM sAMgopAMga UtarI devanA caMdarAjAno rAsa *201
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvAda prApta kare che. tyAMthI AgaLa vadhI dhImedhIme potAnI nagarI AbhApurImAM pahoMce che. prajAvatsala hovAne kAraNe prajAjano temane khUba cAhatA hatA ane raMgecaMge temanuM svAgata karI nagapraveza karAve che. 700 rANIonA svAmI banyA bAda caMdarAjA guNAvaLIne paTarANI pade sthApe che. premalAne paNa upakArI tarIke gaNAvaLI pachInuM sthAna Ape che. baMne rANI sahita badhAnI sAthe rahetA rahetA anukrame be putronA pitA bane che. Ama sAMsArika apekSAe rAjayasukha, strIsukha, putrasukha ane zArIrika sukha meLavI saMpUrNapaNe saMsAramAM sukhI bane che. thoDAM varSo bAda AbhApurInA kusumAkara udyAnamAM munisuvratasvAmI bhagavAna padhAryA. rAjA khUba romAMcita thayA. caturaMgI senA sAthe darzanArthe padhAryA. tyAM bhagavAnanI dezanA sAMbhaLI. . tIrthaMkara prabhue dezanAmAM karmanuM svarUpa batAvatA jIvanI judIjudI avasthAnuM varNana karyuM. jIvana sUkSma nigodamAM kevI rIte hoya che. tyAMthI nIkaLIne kramekrame AgaLa vadhato bAdarapaNe, tyAra bAda ekendriya, beindriya, corendriya, nArakI, devatA, tiryaMca ane manuSyapaNe paMcendriyamAM kevI rIte Ave che. tyAra bAda puruSArthathI samakita, sarvaviratapaNuM, dezaviratIpaNuM kaI rIte pAme che ane kaI rIte avarNanIya sukhanA svarUpa mokSane prApta kare che te samagra ghaTanAkrama varNavI mAnavI potAnA AtmAnA kalyANa ane unnata dazA mATe kaI rIte prayatnazIla banI zake te vistArathI samajAvyuM. bhagavAnanI vANI sAMbhaLI caMdarAjAnuM romaroma ullasita thayuM. temanA hRdayamAM vairAgyano apUrva rasa jAmyo. temaNe bhagavaMtane potAne prApta thayela sukha-duHkhAdikanA nimitta kAraNo jANavAnI tIvra icchA prabhune batAvI. guNAvaLI, vIramatI, premalA, kanakadhvaja rAjA, kapilA dhAva vagereno pUrvabhava pUkyo. bhagavAne tenA uttaramAM khUba suMdara rIte badhAnA pUrvabhavanA vRttAMta temanAM karmaphaLa sahita samajAvyA ane saMbaMdho spaSTa karI batAvyA. saMbaMdhonI sAMkaLa barAbara joDavAthI zrotAo to dharmanA raMge raMgAyA paraMtu caMdarAjA to saMpUrNapaNe vairAgyavAsita thaI gayA. prabhu pAse saMyamamArga aMgIkAra karAvavA vinaMtI karI che. bhagavAna paNa zubhakAryamAM vilaMba na karavAnuM kahe che. pote to A saMsAranuM svarUpa sArI rIte jANI gayA che paraMtu potAnI baMne mukhya patnIone vairAgyavAsita karavA mATe temane saMsAranuM svarUpa 202 * jaina rAsa vimarza
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ vistArathI samajAve che ane cAritra levAnI rajA mAge che sAthe tAkIda paNa kare che ke, "tame rajA nahi Apo topaNa mAre cAritramArga grahaNa karavo ja che." baMne rANIo rAjAne samajAvI saMsAramAM rokavA prayatna kare che paraMtu rAjA nizcayamAM aDaga rahetAM temane to rajA Ape che paNa sAthe sAthe pote paNa saMyamamArga aMgIkAra karavAne taiyAra thAya che. uttama manuSyano parivAra paNa uttama ja hoya che. anuttama paNa uttamanA saMgamAM AvavAthI uttama thaI jAya che. e rIte caMdarAjAnI badhI patnIo, maMtrI, naTa, zivakuMvara, zivamALA vagere paNa cAritramArge AgaLa vadhavA tatpara bane che. caMdarAnA baMne putrone rAjya sarakhe bhAge vaheMcI Ape che. putro dhAma-dhUmathI mAtA pitAno dIkSotsava Ujave che. caMdarAjA sthavira pAse prathama kriyA-kalApa pachI jJAnAbhyAsa zIkhe che. mAtra cAritra grahaNa karavAthI kArya saratuM nathI, kAraNa dravyacAritrathI mokSa na maLe ane bhavamAM bhaTakyA kare che. bhAvacaritra Ave to saMyamamArga sArthaka thAya che. bhAvacaritra utkRSTa ATha vAra ja prApta thAya. AThamI vakhata avazya mokSe jAya ja. siMha peThe saMyama laI siMha peThe ja pALavo temAM ja mahattA che. caMdarAjA paNa evI ja rIte saMyamapAlana kare che. caMdarAjA mohazatrune jItavA prabaLa puruSArtha Adare che. chachuM sAtame guNasthAnake vartatA munirAja tyAMthI apUrvakaraNa (8muM guNasthAnako AvI apUrva vIrya phoravI prathama mohanIya sAta prakRtiono vinAza karyo hato tema ahIM mohanIya karmanI cAritrane AvanArI 21 prakRtiono vinAza karavA kaTibaddha bane che. AThamAMthI navame-dasame guNaThANe jaI agiyArame guNaThANe na jatAM bArame jAya che. upazama zreNIvALo ja agiyArame guNaThANe jaI paDivAI thAya che. kSapaka zreNIvALA dasamethI sIdhA bArame ja Ave. cAritravaraNIya sarva prakRtiono vinAza karI bAkInA traNa ghanaghAtI karmano paNa AtyaMtika abhAva kare che. jyAre cAra ghanaghAtI karmono kSaya thAya che tyAre tene anaMtara samaye ja kevaLajJAna utpanna thAya che. teramuM yogIkevaLI guNaThANuM prApta kare che. zukladhyAnanA prathamanA be pAyA sevI A guNaThANe Ave che. ahIM dhyAnano abhAva che. dhyAnAMtara dazA varte che. te be pAyA vaDe yoga nirodha karI, zaileSI avasthA prApta karI dehanA trIjA bhAgane saMkocI eTale ke Atmapradezono dehanA 2/3 bhAgamAM dAna karI caMdarAjAno casa * 203
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasAthe dehamAMthI nIkaLe che. ane je samaye nIkaLe che te samaye ja sAta rAjA Urdhvagamana karI siddhasthAna prApta kare che. akSaya sthiti che. tyAMthI saMsAramAM pAchA AvavApaNuM nathI. kAraNa karmano sarvathA kSaya thayelo hoya che. AvI sarvottama dazA caMdarAjAne prApta kare che. caturtha ullAsa saMpUrNa. rasa viSe keTalIka mAhitI : prastuta rAsano abhyAsa karyA bAda keTalIka jainadarzanane tAdaza karatI bAbatono khyAla Ave che je nIce pramANe che. karmane koInI zarama naDatI nathI. rAya hoya ke raMka tenI pAse sahu sarakho che. karmanA vipAka atyaMta kaDavA jANI karma bAMdhatA ja vicAra karavo. azubha karmathI pAchA osaravuM. karelA karma sarvane bhogavavA ja paDe che. devo paNa temAM sahAyarUpa nathI banI zakatA. dIrghadRSTithI dareka bAbatano vicAra karI, pariNAmano vicAra karI pachI ja kArya karavA mATe tatpara banavuM. Ama na karavAthI ghaNI vAra pastAvAno vAro Ave che. karelAM pApa koI kALe pragaTa thayA vinA rahetAM nathI. yogya samaye kALa pUro thatAM te bahAra Ave ja che. tenI yogya zikSA bhogavavI ja paDe che. haMmezAM koI paNa jAtanA chaLa, prapaMca, ThagAI ke vizvAsaghAta karatAM pahelAM dasa vAra vicAra karavo ane tenAM kaDavAM phaLa netranI samakSa khaDAM karI devAM jethI mana pApa karatAM pAchuM vaLe. nArI, vAri, talavAra, netra, azva ane nareza jema vALIe tema vaLe che. mukhya viSaya ziyaLa guNanI pradhAnatA, puNyanuM prAbalya ane kismatanI karAmata kevI hoya che te sUcavavAno che paNa sAthe bIjA puSkaLa viSayo daSTigocara thAya che. caMdarAjA aneka vipattio vacce paNa ziyaLapAlananI TekamAM aDaga rahe che. e viSaya vAMcI vartamAne to dareke khAsa AcaraNamAM mUkavA jevo che. kAraNa vartamAna samaye brahmacaryanuM mahattva divasedivase ghaTatuM jAya che. jene kAraNe mANasa nivIrya, nAhiMmata ane nAlAyaka banato jAya che. zatruMjaya mahAtIrtha eTale ke siddhAcalanuM bhAvasevana ane dravyasevana 204 * jaina casa vimarza
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevI rIte upakAraka thAya che te A rAsa parathI samajI zakAya che. rAsanA mukhya pAtra evA caMdarAjAne tUrkaTanA svarUpamAMthI manuSyapaNuM dhAraNa karavAmAM kAraNabhUta A mahAtIrtha para Avela prabhAvazALI evA sUryakuMDanuM jaLa che. jenI puSTi vidvAna, mahAkavi, paMDita zrI vIravijayajI pote racelI navANuM prakArI pUjAmAM jaNAvatAM lakhe che ke, dravyasevanathI sAjA tAjA, jema kUkaDo caMdarAjA re; e tIratha tAruM." caMdarAjAnI prathama patnI guNAvaLInuM caritra dareke manana karavA jevuM che. patinI AjJA viruddha tenAthI chupAvIne kareluM eka nAnuM paNa akArya tene keTaluM duHkha ApanAra banyuM. te dhyAna kheMcatI bAbata che. vaLI durjananI dostI paNa sArI nahi ane duzamanI paNa sArI nahi e bAbata teNe vIramatIne Apela sAtha uparathI sAbita thAya che. vIramatInI dostIthI pati kUkaDAnA svarUpane pAme che. jyAre vIramatInI dumanI pati sAthe 16-16 varSano viyoga karAve che. caMdarAjAnI bIjI patnI premalAlacchInuM caritra kaThaNa hRdayanA mAnavIne ane tenA cittane khaLabhaLAvI mUke, hacamacAvI mUke tevuM che. karma sivAya koI paNa mAnavIne sukha-du:kha ApI zakavA samartha nathI. AthI karmane samajI satkarma karavA prayatnazIla rahevuM. jainadarzana ane tenA siddhAMto pratyenI, jinavacano pratyenI avihaDa zraddhA duHkhanA dAvAnaLane zAMta karI sukhanA zItaLa jaLamAM snAna karAvyA vinA rahetI nathI. te Apatti-vipattithI mukta to kare ja che, bhautika sukhanI prApti karAve ja che paNa avarNanIya Atmika sukhanI prApti paNa tenA vaDe ja thAya che. caMdarAjAnI sAvakI mAtA vIramatI e strIcaritrane AbehUba rajU kare che. behada prapaMcajALa, rAjya khaTapaTa, anyone bhoLavI geramArge doravA, caMdarAjA pratye krUratA vagere tyAjya hovA chatAM samajavA jevAM che eTaluM ja nahi tene barAbara samajI potAnA jIvanamAM evA doSo to nathI ne? jo hoya to tene tatkALa dezavaTo Apavo te bAbata tarapha aMgulinirdeza kare che. A rAsa parathI vIramatI eTalI prasiddha thaI hatI ke atyAre paNa AvI kUDa-kapaTavALI ane karAmatavALI strIne loko vIramatInA upanAmathI oLakhAve che. A rAsanA racayitA kavi mohanavijayajInI vidvattAne pragaTa karatI caMdarAjAno rAsa >> 205
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanAo : kuDakaMdhA lahukanA, UlaTa kaTorA cakSa; gati adhikI mana pavanathI, jaMgama takSa vipakSa 2 vIja jhabukA jima alakha, draDha vapu nAliya pracaMDa; khurAghAta paDatALathI, kare giri khaMDokhaMDa, 3 tejI surakI haMsalA, kaMboja erAka; pANIpaMthA kAbalI, jAti aneka uchAka 4 arthAt te ghoDAonA kAMdha kUkaDAonA jevA hatA. teonI AMkho vizALa ane tIkSNa hatI. teonI gati mana ane pavanathI paNa adhika hatI, ane teo jANe pAMkho vinAnA cAlatA garuDa hoya tevA lAgatA hatA. vIjaLInA jhabakArAnI jema kSaNamAM alakSya thaI jAya tevA hatA. temanAM zarIra daDha hatAM. ane nALo pracaMDa hatI, teo potAnI kharIonA AghAtathI parvatanA khaMDekhaMDa kare tevA hatA. vaLI teomAM tejI, tarakI, haMsalA, kaMboja, erAka, pANIpathA, kAbalI evI aneka jAtio hatI. ghoDAo viSenI ATalI UMDI jANakArI sAmAnya mANasomAM paNa nathI jovA maLatI. ghoDAo viSenI badhI ja hakIkata temaNe mAtra traNa gAthAomAM saMpUrNa rIte ApI dIdhI che. DhALa 11mInA duhAomAM rAsakAra caMdarAjAnA darabAranuM varNana kare che. darabAramAM samakALe chae Rtu. vartI rahI che tenI ghaTanA karI che. te khUba suMdara upamAo ApI karI che. temAM racayitAnuM jJAna, je kahevuM che te ochA zabdomAM bakhUbIthI kahe che je temanI vidvattA chatI kare che. laghuvayathI ratipati samo, rAje caMda nariMda takhate zobhe ati vakhata, udayAcaLe diNaMda. 1 madajaLatanu kALIghaTA, datadAminI raMga; pAusapare darabAramAM, uddhata ati mAtaMga. 2 nAsA kesara picarakI, phaNa abIra lasaMta; hoya dhamAla gulAla gati, khele turaga vasaMta. 3 206 * jaina rAsa vimarza
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ nRpamayaMka vANI sudhA, prajA karNa jima sIpa; avitatha motI nIpaje, sadA zarada uddIpa. 4 nita nita navalAM bheMTaNAM, mukha AgaLa dIpaMta; kidhA dhAna khaLAM manu, Rtu Ave hemaMta. 5. bhaya himathI AnanakamaLa, dAdhA vepatha zIta; anamI je Avi namyA, tihAM zizira supavita. 6 naca pura naca ghara naca vane, nahIM jaka koIne Agha; anya deza rAja bhaNI, sadA haraMta nidAdha. 7 vilase sukha nRpapada taNA, nita nita caMdra bhUpALa; Atapatra dhArI thakA, thayA aMga rakhavALa. 8 laghavayathI kAmadeva jevo rUpavaMta. caMdarAjA udayAcaLa para sUrya zobhe tema rAjya siMhAsana para beTho chato zobhe che. tenA darabAramAM hAthIo hatAM je zayAma zarIravALA hovAthI meghanI ghaTA jevA madajaLa nIkaLatuM hovAthI jaLane varasatA, ujvaLa dAMto hovAthI vIjaLI jevA ane zabda karavA vaDe meghagarjanAnuM bhAna karAvatA hovAthI tyAM pratyakSa pAusa (varSA Rtu jaNAtI hatI. 1-2 nAsikAmAMthI nIkaLatAM jaLa vaDe kesaranI pacarakInuM bhAna karAvanArA ane moDhAmAM nIkaLatA phINa vaDe abIlanuM bhAna karAvanArA tema ja haSArava vaDe dhamAlanuM bhAna karAvanAra azvo tyAM AnaMdathI khelatA hatA. tethI pratyakSa vasaMta Rtu jaNAtI hatI. caMdarAjA rUpa mRgAMka (caMdra)nA mukhamAMthI vANIrUpe sudhA nIkaLatI hatI, tenuM prajA karNarUpa chIpa vaDe pAna karatI hatI ane tethI sAcA muktAphaLo nIpajatA hatA te zarada RtunuM bhAna karAvatAM hatAM. 3-4 niraMtara navA navA bhaTaNA AvatAM hatAM te jANe moDhA AgaLa dhAnyanA khaLAM karelA na hoya tevA jaNAtA hatA. tethI pratyakSa hemaMta Rtu jaNAtI hatI. caMdarAjAnA bhayarUpa himathI jenA mukhakamaLa saMkocAI gayA che ane jeo TADhathI kaMpe tema tenA bhayathI kaMpe che evA aneka rAjAo AvI AvIne tyAM name che te zizira RtunuM bhAna karAve che. 5-6 caMdarAjAno casa * 207
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMdarAjAnA zatru rAjAone nagaramAM, gharamAM ke vanamAM koI jagyAe zAMti vaLatI nathI tethI teone duHkhathI pAra pamAya tevI grISma RtunuM bhAna karAve che. teo caMdarAjA pAse AvI tenA para chatra dharI aMgarakSaka thaIne rahe che tyAre ja temane zAMti prApta thAya che. 7-8 A pramANe tyAM samakALe chae Rtuno nivAsa daSTie paDe che. DhALa 11mI (karma parIkSA karaNa kuMvara calyo - e dezI) agiyAramI DhALanA duhAomAM cha Rtune rAjadarabAramAM samakALe pravartatI jaNAvyA bAda agiyAramI DhALamAM khUba suMdara rIte rAjasabhAnuM varNana karI, temAM kevI kevI vidvAna vyaktio hAjara rahetI hatI teno ullekha karavAmAM Avyo che. sAthe sAthe rAsakAre SadarzananuM TUMkamAM paraMtu suMdara rIte varNana karyuM che. pardarzananI suMdara vyAkhyA TUMkamAM, saraLa rIte, samajAya tema rajU karI che. DhALa : paMDita pAMcase pUjita parSadA re, savi suraguru pratirUpa; adbhutavettA SaTazAstranA re, guNathI raMjita bhU. 5.1 saugata sAMkhya jaina naiyAyikA re, vaizeSika cArvAka; nija nija yukti kare SadanA re, eka ekathI ArvAka. 5. 2 zUnyapaNe cAkamati kahe re, mAne pratyakSa pramANa; vastu sakaLa che kSaNika anumAnathI re, e saugatamati jaNa. paM.3 zabdapramANa pramANe vaizeSikA re, sAMkhya zabdasanumAna; prakaTAnumAna zabda upamAnane re, e naiyAyika sAna 5.4 pratyakSa ane anumAna pramANane re, bhAkhe jena anUpa; koI kahe e kartAe karyo re, suMdara jagata sarUpa paMpa jagata e jJAnamayi koIka kahe re, svabhAvana jAnita kahe koya; koI kahe jaga zazakazRMgopamAM re, vaMdhyAsuta sama hoya paM.6 ghaTa para ghaTA Ima sahuko ghaTe re, aMdha gayaMdane nyAya; vyutpatti zabda taNI kare zAbdikA re, udara bharaNa upAya 5.7 vedoccAra kare bahu vediyA re, karatA kara AsphAla; sAhitya pATha sAhitya uccare re, prazna kare bhUpAla paM.8 kAvya kare vettA alaMkAranA re, pure samazayA saMgha; vAMce purANa paurANika paravaDA re, rAmAyaNa saMbaMdha paM.9 jaLa anna paya tarU phaLa daLa phUlanA re, guNa kahe jeI zAstra; nipuNa AdAna nidAna cikitsA viSe re, vaidya IsA buddhipAtra 5.10 ghanamULa vargamULAdika gaNitano re, ati paricaya che jasa; jaNe sama chedAdika mAnane re, kare paMcAMga prakAza paM.11 sAdhe ravAdhika graha gagane thakA re, varane grahaNa zazi sUra; jANe 208 * jaina rAsa vimarza
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ khagoLa bhUgoLane re, hRdaya siddhAMte pura paM.12 nRpadarabAre evA jyotiSI re, jANe nakSatra prahAcAra, raMjyo tehane caMdana rezarU re, Ape garatha bhaMDAra paM.13 rUpaka chaMdagIta tuka dUkaDA re, kahe Ima vividha banAya; piMgaLapAThI pAme caMdano re, paga paga lAkha pasAya .14 arthAtu caMdarAjAnI sabhAmAM pAMcaso paMDita kAyama AvanArA che, teo buddhi vaDe suraguru jevA che, cha zAstrane jANe che ane rAjA temanA guNothI raMjita thayA kare che. teo paraspara kuzaLatA puravAra karavA mATe vAdavivAda karyA kare che. uparAMta bauddha, sAMkhya, naiyAyika, jaina, vaizeSika ane cArvAka e cha darzananAM paMDito sabhAmAM Ave che. teo yukti prayukti vaDe potAnA darzanane zreSTha puravAra karavA prayatna kare che. cArvAka mAtra pratyakSa pramANane ja mAne che ane jagata badhuM zUnya kahe che. saugata (bauddha) sarva vastune kSaNika mAne che. vaizeSika - zabda pramANane ja pramANe kare che. sAMkhya - zabda ane anumAna e be pramANa mAne che. naiyAyika - pratyakSa, anumAna, zabda ane upamAna e cAra pramANa mAne che. jena - pratyakSane anumAna parokSa) be pramANa mAne che. koI jagatane Izvare banAvyuM che tema mAne che, koI badhuM jJAnamaya che tema kahe che to koI kahe che badhuM svabhAvathI thayeluM che. koI kahe che A jagata zazazRMga athavA vaMdhyAputra vagerenI jema khoTuM che. bhramarUpa che, A pramANe aMdhagajanA nyAye jema phAve tema kahyA kare che. vyAkaraNIo zabdanI vyutpatio aneka prakAranI karIne sabhAne raMjita kare che. 1-7 - vediyAo vedoccAra kare che. sAhityazAstrIo sAhityanI apUrva racanAo batAvI rAjAne prasanna kare che. alaMkArazAstrIo navAMnavAM kAvyo banAvI camatkAra upajAve che ane aneka prakAre samasyAo pure che. paurANiko rAmAyaNAdikanA prabaMdho saMbhaLAve che. vaidakazAstranA nipuNa vaidyo jaLa, anna, dUdha, vRkSa, phaLa, patra, puSpAdikanA guNonuM varNana kare che, ane AdAna-nidAnacikitsA vageremAM pote nipuNa che ema batAvI Ape che. paMcAMga pravINa jyotiSIo ne gaNitazAstrIo ghanamULa, vargamULa Adi gaNitane prakAze che, tema ja ravi vagere grahonI vartanA kahI Ape che, grahaNa vagerenA vartArA caMdarAjAno rasa + 209
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahe che. khagoLa-bhUgoLanA jANanArA te saMbaMdhI bAbato prakAzita kare che. grahanA ane nakSatrAdinA cArane jANanArA aneka prakAranI bhaviSyanI vAtane prakaTa kare che. pIMgaLapAThI aneka prakAranA rUpaka, gIta, chaMda, pada, duhA vagere kahI caMdarAjAne prasanna kare che. caMdarAjA e sarvane yathocita dAna ApI dAnezvarI guNane pradarzita kare che. A rIte khUba suMdara varNana kare che jemAM kartAnI vidvattA chAnI rahetI nathI. saraLa bhASA, ochA zabdo chatAM saMpUrNa rajUAtanI rasALa zailI vAcakone jakaDI rAkhe che eTaluM ja nahi rasabhaMga thavA detI nathI. vaLI A badhAthI sAmAnya jana ajANa hoya tene jJAna vadhe che, eTaluM ja nahi vadhu jANavA mATe jijJAsA prakaTa thAya che. kartAnA vizALa jJAnane pradarzita karatAM mAtra eka ja DhALa nathI AvA to keTalAya udAharaNa ApaNane ThekaThekANe jovA maLe che. vRddhAvasthAnuM varNana karatAM, tenI mahimA gAtA, tenI anivAryatAne batAvanAra rAsakAra te mAnavane kaI rIte madadarUpa thAya che te batAvatA kahe bAhya prakAza jarA kare, bhItara na karatuM kema; sa.rAjya narakadAyaka sadA, tyAM kima mukyo ema. sa. 12 re Atama karaze tune, paramAtama guNa aMza; saM. guNa e jeya jarA taNA, kAgabhaNI kare haMsa. sa.13 kArikA nitya taNI jarA, ANA ehanI akhaMDa, saM.data sakhA rasanA taNA, tasa de pAtana daMDa sa.14 arthAt A jarA bAhyA prakAza (ujvaLatA) kare che to tuM aMtaramAM prakAza kema karato nathI? rAjya aMte narakane ApavAvALuM che. emAM saMdeha nathI to mUMjhavaNa zAnI? prakAza kema karato nathI? jarAno upakAra mAna ke paramAtmAnA guNano aMza prakaTa karavAmAM sahAyaka bane che. te kAgaDAne haMsa banAve che. enI AjJA akhaMDa pravarte che. je AjJAne vaza thatAM nathI ane rasanendriyane vaza thaI saMsAramAM ja paDyA rahe che tene e sakhata zikSA kare che. eTale ke rasanAnA mitra dAMtone daMDa vaDe pADI nAkhe che. A uparAMta siddhAcalanuM varNana karatI veLAe tenA 10 jIrNoddhAra konA vaDe thayA te khUba suMdara rIte darzAvI jaina darzananuM, ItihAsanuM potAnuM apratima jJAna pragaTa kare che. prathama ullAsa, DhALa-20) 210 * jaina rAsa vimarza
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya ullAsanA AraMbhanA duhAomAM svamata-paramata darzAvI tenuM khUba suMdara varNana karyuM. je darzana darzana vinA, darzana te pratipakSa; darzana darzana hoya jihAM, te darzana pratyakSa. 3 bhaMgajALa nara bALamati, race vividha AyAsa; tihAM darzana darzana taNo, nahI nidarzanAbhAsa. 4 arthAt je darzana AtmasvarUpanA anubhava vinAnuM che te darzana (mata) virodhI matavALuM che ane je darzanamAM AtmasvarUpanA anubhavarUpa samyagudarzana thAya che te ja darzana pratyakSadarzana che. ajJAnane AdhIna banelo puruSa aneka prakAranA prayAsathI vacanonA bhaMgajALanI racanA kare che. tevA kapaTavALA mata-darzanathI zuddha AtmasvarUpa pragaTa thatuM nathI. je thAya che te darzana nathI paNa darzanAbhAsa che. caturtha ullAsanI 32mI DhALa eTale rAsane pUrNatAnA paMthe pahoMcADanAra DhALa. A DhALamAM caMdarAjAe saMyama laIne, saMyamanuM suMdara pAlana karIne, mokSamArga tarapha prayANa karavAno AraMbha karyo tenuM suMdara chatAM sahaja varNana jevA maLe che jemAM upamA, rUpaka vagereno khUba ja suMdara upayoga karavAmAM Avyo che. A gAthAo para najara karIe to gujarAtI bhASAno vaibhava najare caDyA vinA raheto nathI. AThe pravacana mAtA kerA, khoLAmAMhe khele re; sa0 khaMtitaNe khaDage karI sahi, moha mahAmada Thele che. sa03 aMtara saMveganI taTinIe, paramAnaMda jhIle he; sa0 kAyA rathane suvidhe ANyo, yogapaMthane cIle he sa84 jena vivekazailIthI lIdhI, anubhava rasanI kuMcI he; sa0 subhaga saMtoSa taNA maMdiramAM kSAyika bhAvane spI he. sa05 paMcamerUsama paMcamahAvrata atulabaLe upADe che; sa0 paMcakaraNa paMcAnananI pare, lAve saMvara vADe che sa.O6 parisahathI AtamaguNa puSTi muktinI prApti vicAre che; sa0 jima tApahika sahanathI kaMcana, bhUSaNapaNuM niradhAre che. sa07 arthAt ATha pravacana mAtAnA khoLAmAM khele che, kSamArUpa khaga vaDe moharAjane parAjaya pamADe che. aMtaraMga saMvegarUpa nadImAM paramAnaMdanA caMdajAno casa *211
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ samUharUpa A AtmAne snAna karAve che. kAyArUpI rathane ratnatrayInA yogarUpe supaMthe calAve che. jainadharmanA vivekarUpI parvatamAMthI anubhavarUpI rasakuMpikA prApta karIne saubhAgyavaMtA saMtoSanA maMdiramAM rahelA kSAyika bhAvane te soMpI dIdhI che. pAMca mera samAna pAMca mahAvratane atulabaLI thaIne upADe che. pAMce IMdriyorUpa mRgane siMhanI jema kabaje karI saMvararUpa vADAmAM rUMdhe che. pariSahone samabhAve sahana kare che ane tenA vaDe ja AtmaguNanI puSTi ane muktinI prApti thAya che ema mAne che. jema agnitApAdika sahana karavAthI suvarNa kharA kaMcanapaNAne ke AbhUSaNapaNAne pAme che. 2-7 upasaMhAra: tapagacchanA nAyaka zrI vijayasenasUri thayA je akabara pratibodhaka hatA. temanA ziSya kIrtivijaya, temanA mAnavijaya, temanA rUpavijayajInA ziSya paMDita mohanavijayajIe A rAsa saM. 1783nA poSa vada pAMcamanA divase, zanivAre rAjanagara (amadAvAda)mAM A pUrNa karyo che. rAsanA prakAranI racanAonA mukhya pAMca varga pADI zakAya che. dhArmika kathAtmaka, caritakathAtmaka, tIrthAtmaka, upadezAtmaka ane prakIrNa. AmAM zrI caMdarAjAno rAsa aitihAsika caritakathAtmaka vargamAM AvI zake. judAjudA suMdara gAI zakAya tevI DhALomAM cAra ullAsamAM A rAsanI racanA karavAmAM AvI che. tatkAlIna aitihAsika, dhArmika tema ja bhaugolika paristhitiono ullekha A rAsamAM suMdara rIte vaNI levAmAM Avyo che. rAsanuM mukhya prayojana che jainadharmano upadeza ane temAMye ziyaLa dharmanuM pAlana. A mukhya bAbatane khUba saraLa rIte chatAM upamA ane rUpaka jevA AbhUSaNothI maDhIne lokabhogya banAvavAmAM AvI che. jaina dharmanA mukhya siddhAMto jevA ke saraLatA, mAyA-kapaTathI viramavuM. karmanuM svarUpa, karelA karmo bhogavyA vinA chUTako ja nathI pachI cAhe te game tevo rAjA paNa kema na hoya? vagara vicAryuM kArya karavAthI AvatI muzkelIo jevI bAbatone khUba suMdara rIte vaNI levAI che. A uparAMta aitihAsika, dhArmika, bhaugolika bAbato saMbaMdhI je je vAto racanAmAM vaNI levAI che te kartAnuM vizALa jJAna, vidvattA tathA jANapaNAnI sAkSI pUre che. A uparAMta dAnadharmano mahimA paNa khUba rUDI rIte varNavavAmAM Avyo che. 212 * jaina rAsa vimarza
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMbudvIpa, mahAvidehakSetra, siddhAcala, sametazikhara, Abu, vaibhAgiri vagere tIrthonuM tema ja tenA mahattvanuM varNana ka2vAmAM AvyuM che te thoDA zabdomAM paNa saMpUrNa zabdacitra Alekhe che. saMsAramAM rahetA vyaktionA AtmakalyANane mATe dharma, dharmanuM svarUpa, samakita, samakita svarUpa, svamataparamata darzana, pAMca mahAvrata, pAMca IMdriyono saMyama ane mokSamArganA cauda sopAnanuM khUba suMdara rIte varNana karavAmAM AvyuM che. Ama vidvAna kartAe jaina dhArmika ane dArzanika siddhAMtone geya pado dvArA saraLa banAvIne suMdara rajUAta karI che. sAmAnya mAnava paNa tene saraLatAthI hRdayaMgama banAvI zake che. AthI kavie je uddeza mATe racanA karI che te saMpUrNa rIte phaLIbhUta thatI joI zakAya che. caMdarAjAno Asa * 213
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthUlibhadra navaraso (udayaratnajIkRta) DaoN. kAntibhAI bI. zAha jene ApaNe prAcIna-madhyakAlIna gujarAtI sAhitya tarIke oLakhIe chIe te sAhitya 12mI zatakathI 19mI zatakanA pUrvArdha sudhInA samayapara patharAyeluM che. hastalikhita ke kaMThastha svarUpa, bahudhA padyanuM mAdhyama, mukhyatA dhArmika-sAMpradAyika saMdarbha chatAM anya jIvanaraso pratye paNa enI jaLavAyelI abhijJatA, viziSTa bhASAbhivyakti ane racanArIti A badhI lAkSaNikatAo dharAvatuM A madhyakAlIna gujarAtI sAhitya ApaNI bhAratIya saMskRtino eka ati mUlyavAna vAraso che. madhyakALanA A gujarAtI sAhityasarjakomAM lagabhaga poNA bhAganA sarjako to jaina sAdhukavino che. e gALAmAM je dIrgha-laghu padyAtmaka svarUpo kheDAyAM ane vikasyAM che temAM mukhyatve rAsA ane phAgu e jena kavione hAthe vikaselA sAhityasvarUpo che. A uparAMta bAramAsA, pUjA, vivAhalo, velI, stavana, sajhAya, caityavaMdana, ghora, hariyALI, gaphUlI jevAM kAvyasvarUponuM paNa vipula sAhitya sarjana A jaina kavione hAthe thayuM che paNa e saumAM sauthI moTA bhAganI jagA to rAsAsAhitya svarUpa dIrgha kathanAtmaka padyasAhitya rokIne beThuM che. jenonA Agama-Agametara graMthono kathAnuyoga e eno mukhya AdhArastrota che. | tIrthakaro, gaNadharo, cakravartIo, sAdhu mahAtmAo, rAjAo, zreSThIo, satInArIonA dharmagraMthomAM je caritrakathAnako nirUpita thayAM che teno AdhAra laIne pachI prAkRta-apabhraMza-jUnI gujarAtImAM pracuramAtrAmAM kathanAtmaka sAhitya sarjAyuM che. jaina samudAyamAM jema bAvIsamA tIrthaMkara neminAtha ane rAjulanuM kathAnaka vadhu dhyAnAkarSaka banyuM che e rIte sthUlibhadra-kozAnuM kathAnaka paNa vizeSa lokapriya banyuM che. madhyakALanA nAnAM-moTAM padyasvarUpo dharAvatI asaMkhya kRtiomAM sthUlibhadra-kozAnuM kathAnaka Alekhita thayuM che jema ke sthUlibhadra rAsa, yUkavita, sthUchaMda, skUcopAI, yUavayuri, dhUphAgu, ghU 214 jaina rAsa vimarza
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ mohanaveli, sphUrasaveli, sthUziyALavela, sthUnavaraso, sthUbAramAsA, sthUekavIso, sthUaThAvIso, sthUbAsaTIo, sthUcaMdrAyaNi, syUsAya, sthUduhAgIta, sthUkakkAvaLI, thUkozA saMvAda, sthUlAvaNI, (tathA gadyamAM sthU ciratra bAlAvabodha) Ama koI madhyakAlIna jaina padyasvarUpa evuM nathI je sthUlibhadra-kozAnA viSayone spardhuM na hoya. ahIM mAre madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA eka noMdhapAtra jaina sAdhukavi zrI udayaratnajInI sthUlibhadra nava2so kRti je sthUlibhadra rAsa athavA 'sthUlibhadrasaMvAda'ne nAme paNa oLakhAvAI che ene vize vAta karavAnI che. udayaratnajI uparAMta jJAnasAgarajIe 'sthUlibhadra nava2sa-gItanI racanA karI che to dIpavijayajIe 'sthUlibhadra nava2sa-duhA'mAM navarasonA geya kathAnakane duhA chaMdamAM nirUpyuM che. A banne kRtino keTaloka tulanAtmaka paricaya paNa prastuta kRtinI sAthe ahIM karIzuM. kartA udayaratnajI : A jaina sAdhukavinAM janma ane svargArohaNanAM varSo anupalabdha che paraMtu emanI kRtionAM upalabdha racanAvarSAne AdhAre emano kavanakALa tema ja jIvanakALa nizcita karI zakAya che. emanI racanAomAM sauthI vaheluM raccAvarSa dharAvatI kRti jaMbusvAmI rAsa che. enuM racanAvarSa saM. 1749 che. jyAre chelluM racanA varSa dharAvatI kRti hiravaMzarAsa athavA rasaratnAkara rAsanuM sarjana saMvata 1799mAM che. Ama vikramanA 18mA sadInA pUrvArdhanA vacagALethI laIne sadInA aMta sudhInA emano jIvanakALa sthApita karI zakAya che. udayaratnajI tapAgacchanA vijyarAjasUrinI paraMparAmAM zivaratnajInA ziSya hatAM. prAgdhATa itihAsa'mAM jaNAvyA pramANe tema ja haMsaratnajI vizenI prApta sajjhAyane AdhAre kahI zakAya che. haMsaratnajI ane udayaratnajI banne bhAIo jemAM udayaratnajI nAnA bhAI. mAtApitAnA nAma anukrame mAnabAI ane vardhamAna. kavi poravADa jJAtinA hatA ane emano svargavAsa miyAMgAmamAM thayo hato. kheDA ane AsapAsanA pradezamAM udayaratnajIno ghaNo prabhAva hato. traNa nadIo vaccenA beTa pradezamAM bhAvasAranAM 500 kuTuMboe tema ja sojitrAnAM keTalAMka paTelakuTuMboe kavinA prabhAvathI jaina dharma svIkAryo hato. emanI satpreraNAthI kheDAnA eka sagRhasthe zrI zaMkhezvara tIrthano saMgha sthUlibhadra navaraso * 215
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADhelo. saMghano zaMkhezvara mukAme pahoMcavAmAM vilaMba thayo. pUjArIe gAmanA ThAkoranI kaDakAIne kAraNe dvAra kholavAno InkAra karyo. kahevAya che ke udayaratnajIe pAsa zaMkhezvarA, sAra kara sevako, deva kAM evaDI vAra lAge. e stuti gAI ane devaLanAM dvAra khUlI gayAM. paNa A kavino mahimA kevaLa AvI koI camatkArika ghaTanAne kAraNe ja nathI. emaNe je vipula sAhitya sarjana karyuM che ene kAraNe jUnI gujarAtI jaina sAhityamAM emanuM pradAna noMdhapAtra rahyuM che. kaDavA phaLa che. kodhanAM, jJAnI ema bole ke "re jIva mAna na kIjIe, mAne vinaya na Ave' jevI sakjhAyo tema ja "AMkhaDiye re meM Aja zatruMjaya dITho re, zaMtrujA gaDhanA vAsI re mujaze mAnaje re, te dina kyAre Avaze. zrI siddhAcala jAzuM jevAM sthaLano lAkho jainone mukhe Aje paNa gavAtAM rahyAM che. udayaratnajIe stavana-sajhAya-caityavaMdana-thoya-covIzI-saloko-chaMdabArabAsa jevI laghusvarUpI racanAo uparAMta lagabhaga vIseka rAsAo lakhyA che. rAsAomAM viSayavaividhyano vyApa ApaNuM dhyAna kheMce che. nemanAtha, zaMkhezvara pArzvanAtha tIrthakaro, RSabhaputro bharata-bAhubali, jaMbUsvAmI ane yUlibhadra jevA mahAtmAo, sudarzana zreSThI malayasuMdarI-guNamaMjarI jevI zIlavatI nArIo, zatruMjaya Adi tIrtho ane emanA jIrNoddhAro harivaMza rAsa jevI racanAmAM mahAbhArata aMtargata pAMDavAdinuM kathAnaka, vimala jevA maMtrI aitihAsika vyaktivizeSa A sadhaLA viSayavastuno kavinA rAsAsAhityamAM samAveza thayo che. AvA vipula sAhityanA sarjake sthUlibhadra navarasonI je racanA karI che. enI sAthe paNa emanA jIvananI eka kivadanti saMkaLAyela che. kahevAya che ke A kRtimAM nirUpita zRMgArarasane laIne emanA AcArye udayaratnajIne saMghADA bahAra karelA paNa pachI emaNe ziyALanI nava vADanI racanA karatAM emano saMghADAmAM punaHpraveza thayo. joke A mAtra lokavAyaka ja jaNAya che. A ghaTanAne koI lakhANano AdhAra nathI. jenaparaMparAmAM zRMgArarasanuM nirUpaNa udayaratnajI agAu aneka jaina sAdhukavioe aneka kRtiomAM vistArathI ne utkaTatAthI kareluM ja che. dA.ta, jayavaMtasUrinuM zRMgAramaMjarI' ke sahasajasuMdaranuM "guNaratnAkarachaMda jainaparaMparAmAM sthUlibhadra-kozAnA viSaya nirUpaNanuM prayojana kAmavijaya tema ja zIla-vairAgyano mahimA darzAvavAnuM 216 jaina rAsa vimarza
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja rahyuM che. eTale ahIM paNa "navarasonuM aMtima lakSya to vairAgyabhimukhatA ja che. je kavi eka kRtimAM AsaktinA bhAva nirUpI zake che e kavi anyatra virakitanA bhAva paNa kevA nirUpI zake che enI tIvratA darzAvavA mATe kavinI bane kRtiono AdhAra laIne AvI lokavAyakA pracalita thaI hoya. sthUlibhadrajI e jinazAsananuM eka virala vyaktitva che. ApaNe je mAMgalika sAMbhaLIe chIe - maMgale, bhagavAna vIro, maMgala gautama prabhu, maMgala sthUlibhadrAdyA, jinadharmoDastu maMgalam' emAM paNa sthUlibhadranuM smaraNa karavAmAM Ave che. AgaLa ullekha karyo tema, madhyakALamAM sthUlibhadra kozAne viSaya banAvIne vipula sAhitya sarjAyuM che. ane eno AdhArastrota che. Agama-Agametara dharmagraMtho jevA ke uttarAdhyanasUtra, upadezamAlA, zIlopadezamAlA, yogazAstra, bharatezvarabAhubalivRtti, upadeza prasAda va. zrI siddhArthasUrie 'upadezamAlA' paranI saMskRta TIkAmAM lakhyuM che ke, girI guhAmAM vijane vanAntare, vAsaM zravaMto vazinaH sahasraza; hamaeNti ramya yuvatI janAntike vazI saH eka zakahAlanaMdana" parvatamAM, guhAmAM, ekAMtamAM ane vanamAM indriyone vaza rAkhanArA hajAro che, paNa atiramya havelImAM ane nArInA sAnidhyamAM rahIne indriyone vaza rAkhanAra to eka zakaDAlaputra (sthUlibhadra) ja che.) sthUlibhadra navaraso : udayaratnajIe A rAsanI racanA saM. 1759 ne mAgazara suda 11nA roja UnA mukAme karI hatI. A kRtinuM aparanAma "sthUlibhadra saMvAda' che e A kRtinI racanArItinuM nirdezaka che. 9 DhALamAM racAyelI A kRtinuM kathAnaka mukhyatayA yUlibhadra ane kozAnA saMvAdarUpe gati kare che. kRtino AraMbha ATha duhAthI karAyo che. DhALomAM kathAnaka je biMduethI zarU karavuM che te agAunI sthUlibhadranA jIvananI eka saMkSipta bhUmikA kavi A duhAomAM bAMdhe che. prAraMbhe mahAvIra prabhune namaskAra che. pachI pATaliputranareza naMdarAjAnA maMtrI tarIke pitA zakavAla, mAtA lAchalade, sAta baheno, bhAI zrIyaha sametano kuTuMbaparicaya, kozA pratyenI AsaktimAM sthUlibhadra navaraso *217
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ ene tyAM ja rahIne sthUlibhadre vitAvelAM bAra varSa, vararuci brAhmaNanI IrSyAne nimitte naMdarAjAnI zaMkAzIlatA, pitAnI hatyA, maMtrIpada mATe rAjyanuM teDuM ane rAjane maLavA javA mATe premikA kozAnI mAgelI AjJA - A bhUmikA duhAomAM AlekhAI che. kavie DhALomAM racanApaddhati evI prayojI che ke AkhI DhALa pAtrasaMvAda rUpe ane chellI kaDI kavimukhe kathita thAya. prathama DhALamAM sthUlibhadra naMdarAjA pAse javA mAgelI AjJAnA pratyuttararUpe kozAnA bhAvavAhI udgAronuM Alekhana che. pote sthUlibhadrane jALAnI sogaMda khavaDAvIne nA pADe che. Alekhana che pote kSaNa mATe paNa aLagI thavA mAgatI nathI. kema ke ene mana yUlibhadra A nagarImAMthI sAMpaDeluM amUlya ratna che. je ene javuM ja hoya to potAne paNa sAthe teDI javA vInave che. chellI kaDImAM kavikathana che. sthUlibhadra naMdarAjAne maLyA. mathAmaNane aMte emaNe saMyama svIkAra karyo. bIjI DhALamAM samaya comAsAnI Rtuno - ASADha mAsano. ahIM sthUlibhadranA gayA pachI virahavedanA anubhavatI kozAnA udgAro che. e kahe che, "viraharUpI bhujaMga mane DaMkhyo che ane enuM viSa tanamanamAM vyApI vaLyuM che. enAthI phUla samI komaLa kAyA dAjhI rahI che. zakaTAlasuta sivAya koI A viSa utArI zake ema nathI." ahIM varSovarNana paNa kozAnA uddagAra rUpe nirUpAyuM che. jema ke - verInI pare e varasAvo, muja AvI lAgyo ADo re." chellI kaDImAM saMbhUtivijaya guru pAse prathama cAturmAsano Adeza laIne sthUlibhadra kozAnA raMgabhavanamAM Ave che. kozA parata AvelA prItamane motIDe vadhAve che. bIjI DhALa virahogAranI hatI, to trIjI DhALa milananA AnaMdodgAranI che. "aMte prANanAtha padhAryA. zuM A svapna to nathI ne? Aje mArA sukhamAM koI UNapa rahI nathI." sthUlibhadra kozAnI citrazALAmAM cAturmAsa sthiratA karI. cothI DhALamAM cUlibhadrano jogIveza joIne kozA gAna-nartana dvArA emane AkarSavA prayatnazIla bane che. premIne upAlaMbha ApatAM e kahe che, 218 * jaina rAsa vimarza
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAco jogI to jaMgala seve ane to ja jogIno joga jaLavAya. ahIM to che gIta-saMgIta-nRtya-jhAMjharanA jhamakAra ne mukhanAM marakalaDAM. enA phaMdamAM koNa na paDe?" paNa kozAnAM koI IMgito kAmiyAba thayAM nahIM. sthUlibhadra avicalita rahyA. pAMcamI DhALamAM cothInuM ja sAtatya che. kozAnI vastrAlaMkAra, vezabhUSA aMgaceSTA, gAnavAhana badhuM ja niSphaLa. jaLamAM kamaLanI jema sthUlibhadra korA ja rahyA. chaThThI DhALamAM have sthalibhadrano kozA pratino saMbaMdha AraMbhAya che. teo kahe che, mane calita karavAnA tArA prayAso nirarthaka che. saMyamamArgethI huM caLanAra nathI. mAruM sagapaNa zIla sAthenuM che. caMdra aMgAra varase, samudra maryAdA mUke, pavanathI kanakAcaLa Dage, nakSatra mArga cUke topaNa huM tAre vaza thanAra nathI." sAtamI DhALa kozAnA pratyuttara rUpe che. "bAra bAra varSanI baMdhAyelI prItino Apelo kola tame toDI rahyA che. eka samaye mane mastake besADI, have mULamAMthI tarachoDo cho.' nAgara komane upAlaMbha ApatAM kahe che, "je moDhethI mIThuM mIThuM bole ne kALaje kapaTa rAkhe." AThamI DhALamAM sthUlibhadra kozAne kahe che huM saMyamanArIne varyo chuM. e kAmaNagArI saMyamanArI mAro saMga tyajatI nathI. e mane tArAthI aLagI rAkhe che. te mArI cokI kare che. muhapatti, mALA ne ogho mArI rakSA kare che. coranuM jora tyAM sudhI ja hoya jyAM sudhI mAlika nidrAmAM hoya ne jAge nahIM." sthUlibhadranAM A marmALAM vacanothI pratibodhita kozA samakitane pAmI. navamI DhALa sthUlibhadra pratye kozAnI katajJatAnI che e nimitte e nimitte chellI DhALa sthUlibhadranuM prazastigAna bane che. sthUlibhadranAM vacanothI pratibodhita thayelI kozAe bAra vrato svIkAryA. potAnI kRtajJatA vyakta karatAM te kahe che sthUlibhadranAM mAtApitA gautama gotra nAgarInyAta sAtabaheno zrAvaka baMdhu, guru sau sthUlibhadranA dharmavicArathI dhanya banyA che ne mAro janmAro paNa dhanya banyo che pachI sthUlibhadra cAturmAsa pUrNa karIne guru saMbhUtivijaya pAse pahoMcyA gurue duSkara kahIne emane satkArya kavi kahe che. coryAsI covIzI sudhI sthUlibhadra navaraso *219
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvA dhUlibhadrajInuM nAma gavAtuM raheze. racanArIti ane kAvyatyakatA : kRitinI nava DhALonuM kathAsaMyojana mukhyatve paraspara saMvAda rUpe thayuM che. DhALanI aMtima kaDImAM kathanano dora kavimukhe gati kare che. saMvAdonI bhASAnAM be rUpo jovA maLe che. kyAMka bhASA bolacAlanI atyaMta gharALu banI che to jyAM khAsa karIne varNano Ave che tyAM bhASA sAlaMkRta banI che. A varNano paNa pAtrodgAra rUpe rajU thayAM hoI pAtranA hRdayabhAvomAM jhabakoLAyelAM che. saMvAdamAM bolacAlanI gharALu bhASAnAM keTalAMka udAharaNo juo kozAnA udgAro, 'tamane mArA bApanA sama javA nahi dauM re "tamane talapApaDa thayuM maLavA' 'je te pharamAvaze te mAthe caDhAvI lezuM, 'lohI revuM re, nahi meluM cheDo re, merane mAthe caDAvI re, "nArI re, rAIno pahADa vahI gayo rAte', besI raho mana vALI re, kachoTo vALyo sUdhI, tAro choDyo nahi chUTe re kozA kvacit upAlaMbhanI bhASA paNa prayoje che jema ke, nAgara sahI te nirdaya hove mukhathI mIThuM bole re, kALajA mAhethI kapaTa na chaMDe te meM pratyakSa dIThuM re. varNanomAM mukhyatve varSovarNana kozAnAM nRtyasaMgIta ane vezabhUSAnAM varNanomAM mukhyatve pAtrodgAra rUpe Ave che. viraha ke milananA zRMgAranirUpaNamAM te uddIpana vibhAvanuM kAma kare che. varSAne varNavatAM kozA kahe che, jharamara mehalo varase khalahala voMkalA vAje re. bapepaDo piyu piyu pokAre tima tima dilaDuM dAjha re. A paMktio ApaNane jinapadmasUrinA jaNItA sthUlibhadrasAgamAMnI paMkitaonuM smaraNa karAve che, jhirimiri jhirimiri jhirimiri e mahA varasaMti khalahala khalahala khalahala e vAhalA vahaMti tharahara tharahara tharahara e virahiNImaNuM kaMpAI 220 * jaina rAsa vimarza
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ nRtyasaMgItanuM varNana - Thamaka Thamaka pAya vichuA Thamake ramajhuma ghugharI vAge re jhAMjharaDAnA jhamahArAmAM vrata saghaLAM Ima bhoje re vezabhUSAvarNana - jhaLahaLa kAne jhAla jhabUke harIe sALu ati dIpe re keTalAka alaMkAra juo - muMne DaMkhyo virahabhujaMga koI utAro re (rUpaka) mArI phla samI dehaDI dAdhI re jala mAMhe rahe jima koruM (upamA) prANanAthanAM pagalAM thAtAM AMgaNuM nAcavA lAgyuM re maMdira hasIne sAmuM Ave re sajIvAropaNa) Aja mAre AMgaNe AMbo moryo Aja mAre ghera gaMgA AvI (anyokita). so bALaka je sAmaTA rU to pAvaI na caDe pAno re tema ja (daSTAMta) kAmavijayanI vAta kavi yuddhanI paribhASAmAM kare che. jAlIma mayaNane jera karIne jIta nizAna bajayA re to vaLI saMyamasvIkAranI vAta kavi pariNayanI paribhASAmAM kare che. "meM paraNI saMjama nArI re. saheja tuja zuM vAta karuM to caDaze tehane re, talavAranI dhAra para rAkhe paNa lAkhiNo laTako re. kRtine navaraso saMjJA apAI che paNa ahIM nave rasonI koI utkaTa rasaniSpatti ke kAvyacamatkRti varatAtI nathI. jJAnasAgarajIkRta yUlibhadra navarasa-gIta : A kRtinA kavi aMcalagacchanI paraMparAmAM mANikyasAgaranA ziSya jJAnasAgarajI che emano kavana kALa vikramanI 18 mI sadInA pUrvArdhano che. nyAnasAgarane nAme paNa teonI oLakha maLe che emano AraMbha sthUlibhadrane rAjyanuM teDuM Ave ne kozA emane na javA vInave te prasaMgathI thAya che jyAre A kRtimAM saMyama svIkAra karIne cAturmAsa mATe AvelA sthUlibhadrane kozA citrazALAmAM vasavA praNayabhInuM Ijana Ape che te prasaMgathI thAya che. sthUlibhadra navaraso +221
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjA gItamAM sthUlibhadranA tapa saMyamathI akaLAIne kozA sakhI samakSa potAnI vedanA rajU kare che. trIjA gItamAM kAussagnamAM rahelA dhUlibhadrane potAnA upara karuNA karavA kozA vInave che cothAmAM sthUlibhadrane kozAne viSayavihAra tyajavA upadeze che. pAMcamA gItamAM zRMgArasajja kozAne kavie madanayuddhanA yoddhA tarIke varNavI che. bhUkuTinA dhanuSya para nayanakaTAkSanA bANa dvArA ne veNI (kezaguMphana)nI talavAra vaDe sthUlibhadrane jItavA mAge che paNa sthUlibhadra kahe che ke mArA aDhArasahastra zIlAMga ratha AgaLa tAruM zRMgArakTaka taNakhalAnI tole che chaThThA gItamAM pratyuttara rUpe kozA kahe che je sukha ahIM che te muktimAM nathI mATe saMyamaveza tyajI do. sAtamAmAM kozA sthUlibhadranA jugupsAbharyA varavA jogIrUpane vakhoDe che melo veza, muMDAveluM mastaka hAthamAM bhikSApAtra ane DAMDo A badhuM joIne to nAnAM bALa raDe ne gAya bheMsa bhaDake Avo veza utArI managamatA pAgha vAghA paridhAna karo. AThamA gItamAM kozA sakhIne kahe che mArAM adbhata gAna dhvanithI huM emanA tapane bhulAvI daIza. je ehane tape IndrAsana Dole mujha nayaNabANe tapa bhUle re, paNa mAharI cAle sabhA cUke zeSanAga mahI mUke che. paNa kozAnI haTha niSphaLa ja rahI. navamuM chelluM gIta zAMtarasanuM che ahIM pratibodhita thayelI kozAnuM hRdayaparivartana che. kozA mana vacana kAyAthI sthUlibhadrane khamAve che. micchAmidukkaDam kahe che. sthUlibhadra gurujI pAse AvyA che ane pratyeka gItanA aMte judAjudA rasanAM nAma ApyAM che. Ama nava DhALamAM nava rasano ullekha thayo che. dipavijayajIkRta yUlibhadra navarasa duhA : A kavi tapAgacchanA ANaMdasUri zAkhAnA jaina sAdhu che. paMDita premavijaya ratnavijayanA ziSya che. udepuranA rANA bhImasiMha pAsethI kavirAjanuM biruda emane maLeluM che. vikramanI 19mI sadIno pUrvArdha emano kavanakALa jaNAya che. duhAno AraMbha, naMdarAjA sAme upasthita thaIne pitAnI hatyA zrI kane ane potAne kema bolAvavAmAM karAI ane potAne kema bolAvavAmAM Avyo che te aMge sthUlibhadra dvArA prazna pUchavAthI thAya che 222 * jaina sa vimarza
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ enA javAbamAM naMdarAja IrSALu vararuci brAhmaNanA kapaTanI ane kAnabhaMbheraNInI vAta karI saMbhaLAve che ane maMtrIpada svIkAravA darakhAsta kare che pachIno saghaLo ghaTanAkrama AgaLanI be kRtio pramANeno ja che. ahIM mukhyatve sthUlibhadra kozA vaccenA saMvAda dvArA kathAdoranI gati jovA maLe che paNa AgaLanI bane kRtio geya che jyAre dIpavijyajInI A racanA duhA chaMdamAM sarjAI jhilAyelI varatAya che. keTalIka paMktionuM zAbdika sAmya ane duhAnI paMktiomAM udayaratnano Avato ullekha AvuM anumAna karavA prere che jema ke vajakachoTo vALyo meM sUdho (udaya) vajakachoTo dRDha karI (dIpa) jAlIma mayaNane jera karIne (udaya) jAlIma mayaNane vaza karyo (dIpa) dhanya dhanya citrazALI (udaya) dhana zALIAvAsa (dIpa) UTha hAtha aLagI saMcaraje (udaya) sADA traNa je hAtha mujhathI ALagI tuM rahe (dIpa) tathA dIpavijyanI A racanAmAM udayaratna kahe nAyakA tema ja udaya kahe sthUlibhadra jevI paMkitaono pATha maLe che. kavino duhA chaMda uparano kAbU ati prazasya che Ama to sthUlibhadra kozA viSayaka madhyakALamAM vipula padyasarjana thayuM che paNa ahIM prastuta traNeya kRtiomAM vaccenuM sAmya e che ke A traNeya kRtio navaraso navarasa saMjJAthI oLakhAI che. traNeya kRtionuM kathAnaka sthUlibhadra kozAnA saMvAdarUpe gati kare che. sthUlibhadra uttarajIvananI kathA ahIM sthUlibhadra bhadrabAhusvAmI pAse 14 pUrvanA adhyayana mATe gayA paNa gurue emane 10 pUrvenuM jJAna artha sAthe ane bAkInAM 4 pUrvenuM jJAna kevaLa sUtrarUpe ApyuM. A uttara kathAnaka A traNeya kRtiomAM prastuta nathI vaLI dIpavijayanA A duhA aMzataH udayaratnajInI sthUlibhadra navarasonI keTalIka hastapratomAM DhALonI sAthe umerAyelA che. noMdhaH sthUlibhadra navarosa viSayaka traNeya kRtionuM prakAzana A pramANe che : udayaratnakRta yUlibhadra navaraso 1 pustaka pUlibhadra navarasa saMpAdaka jazabhAI kA paTela prakA cArutara prakAzana saM. 2007. 2 pustaka "udaya arcanA' (bIjI AvRti) saMpA kAntibhAI bI. zAha sthUlibhadra navaraso +223
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinoda caMdra ra. zAha. kIrtidA zAha, prakA. zrI kheDA jaina mitramaMDaLa amadAvAda I.sa. 2011 jJAnasAgarakRta 'sthUlibhadra navarasagIta" tathA "dIpavijayakRta navarasa duhA' pustaka 'apragaTa prAcIna gUrjara sAhitya saMcaya saMpA sAdhvIjI virAgarasAzrIjI ane DaoN. kavina zAha prakA. oMkArasUri ArAdhanA bhAvanagara surata saM 2067. 224 * jaina rAsa vimarza
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribala mAchIrAsa kavi bhAvaratna - bhAvaprabhasUri dIpA mahetA 18mA zatakanA uttarArdhanA eka agragaNya noMdhapAtra vidvAna sAhityasarjaka tarIke zrI bhAvaratna - bhAvaprabhasUrinuM nAma ane kAma baMne mahattva dharAve che. teo UkezavaMzanA vANI gotranA zAha mAMDaNa ane vAhilama devInA putra hatA. dIkSA samaye temanuM nAma bhAvaratna hatuM. temaNe saMskRta ane gujarAtI bhASAmAM sAhityasarjana karyuM hatuM. zrI bhAvaprabhasUrino sAhityasarjanakALa lagabhaga 45 varSano che. temano AcArya padavIno mahotsava saM.1772nA mAgha zuklapakSamAM thayo hato. temane sUripada prApti pachI "bhAvaprabha' e nAma maLyuM che. mAtRkA prakaraNa, gaNadharavAda jevI svataMtrakRtio ApI che. pArjacaMdrakRta mahAvIra stotra para vRtti, bhadrabAhu svAmIkRta "kalpasUtra' para TIkA karI che. tema ja haribala rAsa, aMbaDarAsa, subhadra mahAsatI rAsa paNa ApyA che. temaNe gurumahimA ane zikSaNa lakSaNa jevI copAI ApI che. A sivAya temanA stavano, sajhAya, savaiyA, bAlAvabodha paNa maLI Ave che. Ama bhAvaratna muni - bhAvaprabhasUrie saMskRta-gujarAtI hiMdImAM nAnI-moTI lagabhaga 67 racanAo maLe che je temanI vidvattA ane sarjakapratibhA darzAve che. haribala rAsa'no kathAviSaya jIvadayAnA nAnakaDA niyama saMbaMdhI haribala mAchInuM kathAnaka che. samAjanA nIcalA staranA A kathAnakane lIdhe A kathAnaka juduM tarI Ave che. - vardhamAna dezanA aMtargata ke paDikkamaNAvRtti aMtargata tathA vaMditasUtra bAlAvabodha, aMtargata A kathAnaka jainadharmanA AcAranA caritranA) be prakAro yatidharma ane zrAvakadharmamAMthI bIjA prakAra vizenA nirUpaNamAM maLe che. dharmapAlana icchuka zrAvake samyaktva sahita pAMca aNuvrata, cAra guNavrata ane traNa zikSAvrata laI AdaravA joIe. temAM prathama aNuvrata jIvadayA vize che enA nirUpaNamAM jIvadayAnA nAnakaDA niyamanuM phaLa keTaluM mahattama maLe. harabala mAchIrAsa +225
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ te darzAvavA haribala mAchInuM kathAnaka AlekhAyuM che. 'haribala rAsa'nuM kathAvastu A pramANe che. kAMcanapura ke suvarNapura nagarInA vasaMtasena - vasaMtasenA rAjA-rANIne rUpaguNasaMpanna vasaMtazrI nAme putrI hatI. te ja nagaramAM hirabala nAmano bhadrakajIva mAchImAra hato. ane tenI kalahapriya patnI satyA sAthe khUba du:khI avasthAmAM vasato hato. jALa laIne eka divasa hirabala nadI kinAre gayo. tyAM jaina munine joyA. dharmanI samaja ApatAM munie sAco dharma kuladharma nathI, paraMtu jenA pAyAmAM ahiMsA che tevo jaina dharma che ema hirabalane kahyuM. mAchImAra hoI jIvahiMsA para ja nirvAha karanAra haribala jIvadayAno dharma zI rIte pALI zake? duHkhI hirabalano dharma mATeno rAga chatAM pAlananI azakti jANI munie tene nAnakaDo niyama levaDAvyo. jaLamAM je paheluM mAchaluM pakaDAya tene na mAratAM jIvanadAna ApavuM. niyama laI dRDhapAlananA niradhArapUrvaka gayelA haribalanI jALamAM te divase moTo maccha Avyo. tenA upara nizAnI karI tene pANImAM pAcho mUkyo. pharI pharI teno te ja maccha jALamAM Avato gayo ane hirabala dRDha manathI tene pANImAM mUkato hato. Ama karatAM karatAM sAMja paDI gaI. tene bIjuM ekeya mAchaluM maLyuM nahi chatAM paNa te tenA niyama para aDaga rahyo. jala devatAe maccharUpe AvIne karelI kasoTImAMthI pAra UtarelA hirabalanI niyamapAlananI dRDhatA joI, prasanna thaI sAgaradeve varadAna mAMgavA kahyuM. A samaye haribale mAMgyuM duHkhanA samaye sahAyarUpa thavAnuM. hirabalane A varadAna ApI deva svasthAne gayA. jhaghaDAkhora patnInI bIke ghera na jatAM hirabala gAma bahAranA maMdiramAM ja sUto. have A ja nagaramAM hirabala nAme eka svarUpavAna zreSThI paNa raheto hato. rAjakumArI vasaMtazrIne e haribala pratye anurAga thatAM teoe gAma bahAranA maMdire madhyarAtrie maLavAno saMketa karyo. anyatra nAsI jaI lagna ka2vAnI yojanA banAvI paraMtu saMjogavazAt banyuM ke zreSThIputra haribala Darane kA2Ne tyAM gayo nahi. rAjakumArI taiyArI sAthe maMdire pahoMcI jaladI jaladI hirabalane bolAvI ane baMne jaNa nIkaLI paDyAM. mArgamAM kharI hakIkata jaNAtAM svarUpavAna zreSThI putrane badale kALo, kurUpa hirabala joI kuMvarInA pazcAttApano pAra na rahyo. vilApa karatAM rAjakumArI dharatI para DhaLI paDI. 226 * jaina rAsa vimarza
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAgaradevanI daramiyAnagIrI rUpa haribalane paraNavAthI ja Icchita sukha maLazenI vAta sAMbhaLI vasaMtazrIe haribala sAthe lagna karyA ane vizAlApurI jaI vasyAM. haribala ane vasaMtazrI vizAlApurInA rAjA madanaveganI kRpAne pAtra banyAM. eka divasa bhojana nimaMtraNanA phalasvarUpa vasaMtazrIne joI rAjA madanaga lubdha banI kAmapIDA bhogavI rahyA. duSTamaMtrIe vasaMtazrIne meLavavA mATe haribalane mAravAno upAya sUcavyo. rAjA madanavege haribalane putrInA lagna nimitte laMkezane nimaMtraNArthe mokalyo. sAgarataTe muMjhAIne haribala Ubho rahyo. paraMtu sAgaradevanI sahAyathI ja laMkAnA upavanamAM pahoMcyo. tyAM samRddhisabhara vAtAvaraNamAM mRtaka samI paDelI suMdarIne joI. upara laTakatA tuMbaDAmAMthI nItaratA pravAhI siMcIne te ALasa maraDI UMghamAMthI UThatI hoya tema cetanavaMtI banI. paraspara paricaya thatAM te kusumazrI nAmanI laMkezanA sevaka puSpabakanI putrI hovAnuM jaNAyuM. tenAM sAmudrika lakSaNo parathI te rAjarANI thavAnuM sukha pAmaze te jANatAM rAjyanA lobhe pitA ja putrIne paraNavA tatpara banyo. ane tenA pariNAme ja tene ahIM baMdI banAvI rAkhI hatI. maMtranA prabhAve mRtaka banAvI kAryavaza bahAra jAya ane Ave tyAre amI siMcI cetanavaMtI karato hato. AvA samaye AvI pahoMcelA haribalane potAnI sAthe paraNavA kasamazrIe prArthanA karI. banne paraNyAM. laMkezamilananI nizAnIrUpa caMdrahAsa khaga, amI bharela tuMbaDuM ane zUnyagRhanI uttama vastuo laI te sAgaradevanI sahAyathI pharI vizAlApura pahoMcyo. A bAju nagaramAM haribalanA laMkAprasthAna bAda vasaMtazrIne meLavavA mATe madanavege avanavA upAyo karavA mAMDyA. vastro, alaMkAra, khAna-pAnanI sAmagrI jevI vaibhavI bheTo mokalI. pachI eka rAtre adhIra banI jAte ja Avyo. laMkAne bahAne haribalano kAMTo mArgamAMthI dUra karyo che, ane vasaMtazrIne meLavavA mATe ja tema karyuM che te jaNAvyuM. paNa vasaMtazrIe kahyuM ke patinA samAcAra maLe te pachI ja A vAta madanaveganA prastAva) vicAravAnuM kahI te kSaNa pUratI Aphata TALI de che. upavanamAM kusumazrIne mUkI bAraNe AvI chupAIne UbhelA haribale vasaMtazrInI vAta sAMbhaLI. ziyaLarakSA kAje prANatyAgano teno nirNaya sAMbhaLI haribala vasaMtazrInI sAme haribala mAchI rAsa 227
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avyo. arasaparasa banelI vAto jaNAvI ane upavane jaI vasaMtazrI kusumazrIne teDI lAvI. bane sagI bahenonI jema rahevA lAgI. haribala rAjadarabAramAM Avyo ane laMkAnI AkhI ghaTanA kahI saMbhaLAvI ke laMkezane maLavA mATe pote agnipraveza karyo tethI laMkeze prasana thaI, sajIvana karI, kanyAne paraNAvI ane nizAnIrUpa caMdrahAsa khaga mokalAvyuM tema jaNAvyuM. AkhI vAta sAMbhaLI rAjA madanavegano kAmAvegano ghoDo thoDo maMda thayo. paraMtu pharI pAcho bhojanaprasaMge haribalanI patnIone joI tenI vAsanA uddIpta thAya che. pharI pAcho duSTamaMtrInI sUcanA anusAra rAja madanavega haribalane agnipraveza karI yama nimaMtraNe javAnI AjJA kare che ane vacanapAlananI haribalanI daDhatA ane svAmI pratyenI vaphAdArIne kAraNe te paNa karavA taiyAra thAya che paNa devatAnI sahAya vaDe sarvajana samakSa agnipraveza karI vagara baLe haribala svagRhe pAcho Avyo hato. kAmAtura madanavega bhaya-lajjA choDI te ja rAtre Avyo. patnIoe haribalane saMtAI javA kahyuM. rAjAe AvIne spaSTapaNe potAnI mAgaNI darzAvI, ane tema na thatAM baLAtkAra mATenI taiyArI paNa darzAvI. vividha prakAre samajAvavA chatAM madanavega mAnato nathI tethI kusumazrI vidyAnA baLe bAMdhI tene zikSA kare che. rAjA madanavega potAnA kRtyane badala kSamA mAMge che. rAjA duSTa nathI paNa maMtrI ja A badhAnA mULamAM hovAnuM jaNAtAM haribale teno upAya vicAryo. bIje divase yama pratihAranA rUpamAM sAgaradevane laI haribala cajadarabAramAM Avyo. vamanimaMtraNanuM kArya pAra pADyAnI vAta kahI saMbhaLAvI. yamarAja samRddhi, amaratA ApI, suMdara kanyA paraNAvavA tatpara hovA jaNAvyuM. haribale teno asvIkAra karyo. tethI rAjAne ane rAjAnA mAnya puruSone AmaMtraNa ApI teDI javA mATe yamarAje potAno pratihAra mokalyo hovAnuM jaNAvyuM. lobhIrAjA, maMtrI prajAjano sahu agnipraveza karIne yamapurI javA taiyAra thayA. pratihAre sarvajanonI hiMsA na karavAnI haribalanI icchA jANI yuktipUrvaka kevaLa duSTamaMtrIne ja agnipraveza karAvyo. tenI pAchaLa citAmAM pravezavA jatA madanavegane rokI haribale zarUAtathI laI aMta sudhInI ghaTanA jaNAvI satya prakaTa karyuM. pazcAttApamAM baLatAM madanavegane vairAgyabhAva jAgavAthI putrI madanazrI ane rAjya haribalane soMpI daI teNe 228 * jaina rAsa vima
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra tyAgI saMyama mArga svIkAryo. traNa rANInA pati ane vizAlApura rAjyanA svAmI banelA haribalanI vAta kaMcanapura rAjavI vasaMtasene jANI. tethI hirabalane ane tenI patnIone potAne nagara AvavAnuM AmaMtraNa Ape che ane te rAjya paNa harabalane soMpIne dIkSA grahaNa kare che. hirabala Adarza rIte rAjya karavA lAgyo. je dharmanA prabhAve A rAjyasukha maLyuM. te muni Agamane bAravratadhArI zrAvaka banI dRDhatApUrvaka dharmapAlana karavA lAgyo. teNe Thera Thera AnanI gaMgA vahAvI, caityo baMdhAvyAM, amRta tuMbaDA vaDe lokonA duHkha dUra karyAM. sAta vyasanomAMthI ane hiMsAcAramAMthI prajAne mukta karI eka divasa kevalajJAnInA upadezane kAraNe pUrNa mahAvratono yatidharma teNe svIkAryo ane japa tapa karI svarge gayo. A kathA dvArA samajAya che ke zarUAtamAM nAno niyama, pachI zrAvakanA bAvrata ane aMte saMyamagrahaNa vakhate munirAjono upadeza A kathAnakano mahattvano aMza che. kAmalolupatA ane adhama lolupatA tajI daI, ziyaLarakSA tathA jIvadayA pAlana karavA para ahIM vizeSa bhAra mUkavAmAM Avyo che. judAjudA sarjakoe vividha rasabiMduone ochAvattA pramANamAM khIlavIne A kathAnaka AlekhatI suMdara rasabhara evI rAsakRtionuM nirmANa karyuM che jemAM saMskRta haribala kathAmAM saMskRta bhASAmAM kathAnA kevaLa mALakhAne rajU karatI saMkSipta gadyakRti che ane AkhI kathA 100 paMktimAM samAyelI che. zrI jainakathA ratnakozamAM paNa hirabala mAchIkathA pAnA naM.101thI 137 sudhI AlekhavAmAM AvI che. jaina kathA ratnakoza bhAga-4mAM paNa hirabala kathA AlekhAI che jemAM aMtamAM hirabala guruno upadeza sAMbhaLavA beTho hato ane jemAM munie be prakAranA dharma vizenuM jJAna ApyuM hatuM. eka sAdhudharma ane zrAvakadharma. jIvadayA to dharmanA pAyArUpa che. saMpUrNapaNe jIvadayA pAlana icchanAre sAdhudharma svIkAravo jeIe. paraMtu jemane mATe zakya na hoya temanA mATe prabhue bAravratarUpa zrAvakadharma kahe che tenAM mata pramANe jIvadayA na hoya tevo dharma paNa naSTa samajavo. hirabala mULa to jAtithI, karaNIthI, saMgatithI ane kulathI nIca hovA chatAM dayA dharmanA pratApe mahAna banyo. jema kAdavamAMthI kamaLa khIle tevI rIte halakI jAtino hovA chatAM guNanA prabhAvathI vikhyAta bane che. ane vikhyAti mATe janma kAraNabhUta nathI. hirabala mAchIrAsa * 229
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ A rIte hirabala zaurya, aizvarya uttamatA AdimAMthI hari eTale ke siMha samAna guNavALo thayo paraMtu siMhanA cAMcalya, kardama, Asakti jevA avaguNo tenAmAM nahotA vaLI te dhIvara yAne mAchImA2 maTI jaIne dhIva2 eTale ke uttama buddhimAna hato. haribala mAchI kathA nirUpati keTalIka rAsakRtio paNa maLe che. jemAM hirabalarAsa, hirabala copAI, hirabala mAchI copAI, hirabala mAchIrAsa vagereno samAveza thAya che. ApaNe atyAre bhAvaratnasUri - bhAvaprabhasUri kRta 'hirabala rAsa'nI carcA karavAnI che. AkhI kathA kavie 33 DhALamAM racI che. kathAvastuno ApaNane have khyAla AvI gayo hovAthI samagra rAsa racanAne vastusaMkalanA, pAtrAlekhana, prasaMganirUpaNa, rAsaniSpati, bhASA ane zailInA saMdarbhe vicArIe. hirabala kathAnaka mULabhUta rIte bahu dIrgha ke ghaTanAonA jaTAjUTavALuM nathI. paraMtu temAM vistAra karI zakAya tevI zakyatAvALA ghaTanA-aMzo aneka che. kavi bhAvaratnasUrie paDikkamaNAvRtti'nI hajArathI vadhu paMktio ane 30 avataraNa zlokonI kathAne anusarIne ja hirabalakathA AlekhI che. kavie 33 DhAla ane 874 kaDImAM hirabala kathAno rAsa racyo che. saMkSiptatA ane sacoTatAnI dRSTie A rAsa kRti vizeSa noMdhapAtra banI che. vastu nirUpaNanI dRSTie to kathApravAha askhalita vaheto rAkhyo che. zreSThI putra haribalanA manodvandvanI kheMcatANamAMthI nirNAyakabaLa banIne tene saMketasthAne na javAno nirNaya levaDAvatI bhadrakazeThanI kathA ekasAthe be hetu pAra pADe che. nArIno moha mAnavIne vivekazUnya banAve che' evo upadeza hirabalakathA aMtargata rAjA madanavega caritrano sAra che. AkhI kRtinuM mukhya jamA pAsu tenuM varNana che. samucita alaMkArono upayoga, kavinI layanI AgavI sUjha ane bhASAprabhutvathI A varNano dvArA pAtronAM tAdaza citro dorI tene jIvaMta banAve che. prasaMga nirUpaNa varNanamAM yamapurI jatA hirabalane vaLAvavA mATe nIkaLelA janasamUhanA udgAronuM Alekhana ane lobhavaza citAe caDhavA Atura banelA janasamudAyanuM citra A kRtinAM viziSTa aMgo banyAM che. prakRtivarNanone A kathAmAM vadhu avakAza nathI chatAM laMkA jatA hirabale 230 * jaina rAsa vimarza
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ kareluM sAgaravarNana kavinI kalpanAsamRddhi ane alaMkAprabhutvane lIdhe yAdagAra banI rahe che. jaMgama alakA jANII kanakaI marU harAya' evuM kaMcanapura teno rAjA jodhA ariyaNa jehathI veDiMDara yau vizrAma' evo zatrujita vasaMtasena, kavie vasaMtazrInuM nakhazikha suMdara varNana kareluM che. caraNa kanakanA kAchalA re ura gajarAjanI zuMDa nAbhi gaMbhIra sohAmaNI re jANII amRta kaMDa re poyaNa pAna kyuM kuthalI re pAtAlapeTI suvAna niramala tISI nAsikA re suMdara aMga saMdhAna re. temanA mate vasaMtazrInI suMdaratA keTakeTalAye yoddhAone parAjita kare tevI che. bIjI tarapha zreSThIputra haribala nArInAM doSapakSane ja vicArato. garaje gahiNI, puruSana I. pADaI pArpiNI, vahuI vAghaNi sArikhI zreSThI haribalane vasaMtazrI tyajavA yogya che evuM lAge che. chatAM tenA manane lohacuMbakanI jema kheMce che. rAjA madanaganI rUpalabdha daSTie thayeluM vasaMtazrInuM varNana citrAtmaka ane tAdaza che. teno Azcaryayukta ahobhAva juo "aho aho ghATa sughaTa ghaDyo mukha teja tapaI chaI pradIpa - jaMgama javahira jASitAe amRtavallI suraMga.' vasaMtazrI vinA madanavegane mahela, vaibhava, rAjya ane jIvana sudhdhAM zUnya, niSphaLa, vyartha bhAse che. kusumazrI mATe kavie padminI, kamalamukhI, haraNAMSI, caturA, navayauvanabAlikA jevA vizeSaNo prayojyAM che. puruSapAtronA sauMdaryavarNanamAM zreSThIputrI haribalanA rUpanI mohakatA A rIte AlekhI che. zira pAgha chogAlo, rUpAlo, vAMkaDI muMchAlo ratipatino avatAra, bhogI bhramara sohAmaNo' mAchI haribalanI tulanAe thatuM zreSThI haribalanuM varNana paNa rocaka che. haribala mAchIrAsa 231
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ kihAM karaho kuMbhI kihAM, kihAM haMso kihAM kAga kihAM raNa kihAM kAMkaro, kihAM kAkIMDo nAga. vasaMtazrIne mane zreSThI pittaLa nahIM paNa sonuM, bAvaLa nahIM paNa AMbo jaNAya che. bIjuM puruSapAtra che dhIvara mAchImAramAMthI dhIvara uttama buddhizIla banatA haribalanuM tenA kAryomAMthI ja tenAM guNonuM sauMdarya prakAze che. daDhavratanA prabhAve te devonuM varadAna meLave che. vacanapAlananI bAbatamAM je bolyA te bola paththara TAMkayA' jema aphara gaNI prANAMte paNa te pALavA dRDhacitta che tethI ja rAjA-maMtrInI duSTa yojanA tene mATe kusumazrI sAthenA lagnamAM ane tethI rAjA thavAmAM pariName che. kathAne rAjarSi haribalanI dharmamAM anurakti muni mahArAje dvArA dharmavIra' tarIkenI prazaMsA pAme che. kurUpatAnA varNanamAM kavinI kalama khIle che. baLakaTa bolImAM mAchIpatnI satyAnuM varNana kare che. zaMkhinI, kubhAryA, alakSmI, vAghaNa zI vikarALa, vIMchaNa zI jherIlI, kurUpa, jhaghaDAkhora, gALo bolanArI evI satyA, mAchI patine bhAMDatI, bALakone mAratI, jhaghaDA karatI tethI haribalanI jiMdagI duHkhada banI jAya che. kavie janasamudAyanA vANI, vartana, bolacAlanA varNanathI najara samakSa citro khaDAM thAya che. zoka, duHkha, rIsa, roSa, vedanA valopAta, zikhAmaNa, upadeza, hAhAkAra ane phiTakAra. A sarva bhAvonI mizra raMgoLI pUrIne kavie ramya rasasRSTi UbhI karI che. haribalanA agnipraveza pachI to janalAgaNI dhodharUpe vahI nIkaLe che. hAhAkAra loke karyo paDyA zUnA paDanAla karaI DacakArA DasaDasaI nayara sorAsora tava thayo... para duHkhaI dukhIyA thayA gad gat svara kaMThaI thayA. nayaNa AMgUjala niMtaraI. jatAM rotAM lokanaI..." kavie ahIM suMdara kalpanA karI che ke AMsunAM khArAM pANI vahI nIkaLavA chatAM citAnI jvALA bujhAvavAne badale sAgaranAM khArAM pANImAMnA vaDavAnala peThe adhika pradIpta thaI UThI. zreSThI haribalanA manodvandanuM mAnasa zAstrIya nirUpaNa karatI pAMcamI 232 * jaina rAsa vimarza
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAla paNa vizeSa che. manano anurAga ane vaNikanI agamabuddhino vigraha ahIM AlekhAyo che. - haribalanA haiyAnI hAlakaDolaka hAlatanuM kavie ahIM suMdara varNana karyuM che. rAjAno aparAdhI thaI, pakaDAI jatA mRtyudaMDa pAmavAno bhaya tenA bhIru haiyAne satAve che. prakRtivarNanomAM laMkAnA upavana-udyAnanuM varNana A kathAnakanA aMza banI zake tema che. kavie suMdara sAgara varNana karyuM che. dekhaI vela udyAna, dariyajala AsamAna, viSayataraMga A kima taru e udadhi, AtaMka, kima jvarAyalaMka, yAna pAtara paNi nahIM IhAM' (DhA-13) haribale joyelA sAgaranA varNananI cha kaDImAM kavinI kalpanAzakti jhaLake che. vividha AkAra prakAranAM mAchalAM samudrachoLe paLamAM najIka Ave to paLamAM dUra cAlyAM jAya che. A mAchalAMonI gati, moTA magaramacchanI nAnA para coTa, UMce UchaLI nIce pachaDAtA vizALakAya mojA, jaLamAM racAtI bhamarI A sarvanuM suMdara citra kavie AlekhyuM che. kavinI kalpanA anusAra sAgaranA mojAnA zveta phINanA goTegoTA hasatA sAgaranI dUtAvali che. suvarNanI laMkA pratibiMba paDatAM pILA haratAlanA raMganA mojAM uchaLe te jANe te vaDavAnalanI jvAlA samAna tathA bAkInA kALA nIra te vaDavAnalanA dhumADA samAna lAge che. jala gaMbhIra bhamarA paDaI re, kiMtAI na dIsaI tIra re, hasaI sAyara Ija jaNAI re phINanA goTA goTa re sovana gaDha chAyA paDI re jala pIlAM haratAla re pavana jhakolaI UchalaI re vaDavAnalanI jhAla re kathAnA khalanAyaka madanaveganI sthiti tenI kAmapIDita dazA vigate nirUpI che. A pIDAmAMthI bahAra AvavA mATenA tenA prayAso haribalane mArI nAMkhavA sudhI pahoMce che. vaLI te vAta vasaMtazrI samakSa kabUlI levA sudhInI kakSAe tenI mUDhatA pahoMcI jAya che. - haribalanI baMne suMdara patnIne jotAM teno kAmavAsanAno kIDo pharI uddIpta thAya che. ane baLAtkAranI taiyArI batAve che. kusumazrInA vidyAnA haribala mAcharAsa *233
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayogathI tene zikSA maLe che. paraMtu madanaveganI hRdayanI pUrNa vizuddhi to maMtrInA citApraveza pachI haribale karelA rahasyodghATane jAgatA pazcAttApathI ja thAya che. A vizuddhinA traNa tabakkA kavie darzAvyA che. mUchamAM mUrachA vinA adhomukhaI avanIza nija niMdA nRpa murkha karaI karAI harinI pasaMsa... dIkSA leI japa tapa karI mukti gayo mahIrAja Ama madanaveganI mULabhUta sArapane anurUpa aMta ApI caritracitraNa pUrNa karyuM che. vastusaMyojana vastusaMyojana dvArA niSpanna thatuM nATya tattva paNa A kRtinA tAdaza varNano dvArA pAtracitraNa jevuM ane jeTaluM ja noMdhapAtra jamApAsuM che. ekalA kavi ja maMca para rahI kathAkathana karatA hoya tevuM kyAreya lAgatuM nathI. pAtronI svagatoktio ekamekanA vize ke ekamekane saMbodhIne pAtro dvArA karAtAM kathana dvArA ja bahudhA kathAvikAsa sAdhIne kavie A nATya tattva siddha karyuM che. jemAM haribalano niyamagrahaNa, zreSThI haribalane joI kuMvarInA manane thatA kheMcANane darzAvatI ukti, zreSThInA manadvandra, laMkAgamana pUrve haribala vasaMtazrI-saMvAda, haribala-kusumazrI saMvAda, A AkhI kathA vArApharatI varNana saMvAda-svagatavicAra dvArA ja AlekhAI che. laya-zabda-saMgIta bhAvaratnasUrinI laya-zabda saMgIta sUjhano paricaya temaNe prayojelA bhAvAnurUpa sugeya dezIo dvArA maLe che. temanA pUrvasUrio samayasuMdara, jinaharSa, jJAnasAgara Adie prayojelI lokapriya dezIo temaNe upayogamAM lIdhI che. goDI, kedAra, jayatazrI, mArU, kAphI vagere rAga rAgiNImAM te dezIo yukta DhAla gAvAnI sUcanA paNa ApelI che. A sarvane lIdhe A kRtinI keTalIka DhALo saMgIta-zabdalaya bhAvanirUpaNanA triveNI saMgamanA lIdhe samRddha banI che. sAgaravarNana karatI vakhate kavie paMktine aMte ho lAla re evA caraNAntakanA AvartanathI niSpanna thatuM saMgIta DhAlane karNapriya banAve che. bhAvane anusaratA saMgItalayanuM uttama nidarzana thayuM che. 234 * jaina rAsa vimarza
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ haribala zreSThInA rUpadarzane jAgatA anurAganuM ane pachI paraspara pramodabhAvanuM varNana che tethI temAM prAraMbhe, dITho rUpAlo, zirapAgha chogAlo. vAMkaDI muMchAlo' nI TekapaMkti mUkI bhAvAnusArI layasaMgIta prazasya rIte prayojela che. alaMkAra samRddhi : alaMkAra samRddha vANIe A kRtinuM mana harI lenAra aMga che. zleSa, yamaka, varNasagAI, prAsa, anuprAsa zabdAlaMkAronAM bahoLA pramANamAM prayoga A kRtimAM thayo che. eka varNasagAInuM udAharaNa joIe. vAli na valaI vAga nayaNAM tagI' keTalIka jagyAe yamaka sAMkaLIno paNa kavie suMdara prayoga karyo che. citta ciMtavanA, lAvaNya agaNya puNya, avasara sara mAMhi' ravAnukArI ane dvirukta zabdono paNa kavie vizeSa prayoga karyo che. udA. tarIke thokAthoka, hAhAkAra, DasaDasaI, sorAso2. bhASA : bhASAkIya dRSTikoNathI A kRtimAM vizeSa prayoga maLe che. lokabolI temaja dRzya gaNAya evA zabdono bahoLo upayoga thayo che. satyA mAchaNanAM varNanamAM TuMbA, othamI, trADi, ukaDo jevA zabdo jihAja, baMdIkhAnA, dInAra, dIdAra, zi2dA2, jaMjIra jevA videzI zabdo tema ja moDa, ahamacI jevA marAThI bhASAnA zabdo paNa kavie prayojyA che. zabdone lADa laDAvavAnI kavinI zailI ahIM vizeSa dhyAna kheMce che. A kRtinAM anya dharmazAstro vA graMthonA ullekho viSe vicArIe to kavi bhAvaratnasUri jaina sAdhu hovA chatAM temaNe kathAnAyaka hirabalanI tulanA Iza gorI jema baladII' ane jima siddharasanI tuMbaDI yogIMdra te rAkhaI hAyi' ziva ane yogIndra sAthe karI che. vaLI ethI vadhu vakhata hirabala rUpavarNanamAM tene 'abhinava jaNe anaMga' kahela che te zivanA trIjA netranA agnithI kAmadevane bALI bhasma karyo hato. te ghaTanAnuM sUcana kare che. rAma, rAvaNa, draupadI, sItA, zizupAla, cANra AdinA nAmanA ullekho kavie hirabala mAchIAsa * 235
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ judAjudA saMdarbhe karyA che. jaina muninI jaina dharmanA zrAvaka dharma pAlananA pahelA vrataviSayaka kathAnaka paranI A rAsakRtimAM upadeza dharmano upadeza, mahattvanuM aMga hoya te svAbhAvika che. kavi bhAvaratnasUrie muni tarIke potAnA rAsa-zrotAone A rAsa parathI bodha laI dharmapAlana mATeno upadeza e pratyakSa upadeza che. kuladharma ane jinava2 bhASita jIvadayAmUla evo jInadharma upadeza, adharmI dharma na jANanA2 kevAM kevAM vyasanomAM DUbelA che. dharmamAM anurakta evA mAbhimukha, mArgAnusArI, mArgapratita Adi vizenI samaja tathA jIvadayAno upadeza kathAnA eka pAtra dvArA anya pAtrone apAya che. jIvadayAnI niyamapAlana 52 ja AkhI kathAnI imAratanuM caNatara thayuM hovAthI vacanapAlana, niyamapAlana, vacanadaDhatA Adi viSe yaMtra tatra ghaNA ullekho che. duHkha paDe tyAre karmanuM phaLa gaNIne samajAve rokakaLa vinA ke verabhAva lAvyA vinA sahana karavuM joIe evo bodha paNa A kathAno mahattvano aMza banI rahe che. A kathAmAM karma philasUphI yogya rIte AlekhAI che. A kRtimAM zIlavatanI rakSA ane kAmavijaya e AnuSaMgika bodhakathA hoIne ziyaLamahimA, nItinuM baLa ane vyabhicAranAM pApaphaLa viSe kavi vigate varNave che. viveka dvArA sAcA dharmanI prApti A kRtimAM AlekhI dharmanI vyAkhyA Ape che. AtmAne tAre te dharma.' AvA tAraka jaina dharmanuM mULa che. jIvadayA. ahIM jIvadayAthI maLatA suphala darzAvyA che. jInezvare darzAvelAM jIvonA cauda prakAra jemAM hAthIthI mAMDI kIDI sudhI sahuno samAveza thAya te sarvane jIvavuM vhAluM che. tethI jenAthI jevI pIDA ApaNA jIvane thAya, tevI ja pIDA tenAthI anya jIvone paNa thAya che. jIvadayAno dharma samajavAthI ja rUpa, guNa, saMpatti tathA lakSmI jevI bhAryAno svAmI banyo. haribalano zraddhAthI niyama pAlana kahevAya che ke uttamajano Apatti Ave toya Dagato nathI tevo ja hirabala che. ane potAnA niyamane vicAra, vANI ane vartanathI pALe che. zreSThI haribala ane dhIvara hirabala baMnenI avaDhava vacce khUba taphAvata che. ekamAM pApapaMkamAMthI puNya tarapha gati to bIjAmAM laukika kAmanA ane 236 * jaina Asa vimarza
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpalabdhatAnA mohavaza vadhu nIce pADavAnI gati. vaNikaputranI hAlakaDolaka paristhiti darzAvI che. niyamanuM mahattva - nAno niyama paNa pariNAma ati mahAna ane bhavya hoya che. kavi jinezvara bhagavaMtanA zAsana daramiyAnanA dAnAdika kArya ane haribalanA nAnA niyamanA phalanI tulanA kare che. niyamagrahaNa pUrvenI haribalanI sthiti tathA tenI vartamAna sthitinI tulanA karatAM kavi hiMsAnA karmaphalarUpa aMdhAra gherA bhAvine jIvadayAnI dIvInA prakAze jhaLahaLatA karI zakAya che. jIvadayA vrata e sAphalyanI gurucAvI che. amRtanuM eka TIpuM vizAla jalarAzimAM paDe to te sAgara amRta banI jAya. tema nAnakaDo jIvadayAno ahiMsAno niyama jIvanane keTaluM suMdara banAvI zake che. sarve jIvo sAthe maitrI keLavo, ahaMkAra ane ajJAna dharma ADenuM viba che. dharmanuM pAlana jevAtevAthI thatuM nathI. daDhatAno abhAva ane caMcala mana e dharma ADenuM vighna che. vAMdarAnI jema eka DALathI bIjI DALe kUdakA mAro tevuM mana dharmane pAmI zakatuM nathI. Ama dharma upadeza uparAMta sAmAnya jJAnamAhitI, bodha vagere kathAmAM gUMthI levAnI madhyakAlIna rAsasAhityanI paraMparAnusAra A kRtimAM paNa jyAM jyAM taka maLI tyAM kavie e aMgenI mAhitI ApI che. Ama kavi bhAvaratnasUrie vikramanA aDhAramA zatakamAM racelI haribala rAsa' nAmanI A rAsakRti ApaNA madhyakAlIna rAsasAhityanI eka mahattvapUrNa sarjaka kRti banI che. astu A rAsa DaoN. devabAlAbena saMghavInA haribala rAsanA aprakAzita zodha nibaMdhane AdhAre taiyAra karyo che. te badala temano hArdika AbhAra. saMdarbha sUci 1. haribala rAsa' - bhAva ratnasUri - saM. DaoN. devabAlA saMghavI - saMzodhaka Do. devabAlA saMghavI 2. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa - mohanalAla dalIcaMda desAI 3. gujarAtI sAhityanA svarUpo - DaoN. maMjulAla majamudAra. haribala pAchIpAsa * 237
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sAdhuvaMdaNA rAsa Do. razmibhAI jeThAlAla jhaverI viSayapraveza sAdhu vaMdaNA' zIrSaka be zabdono banelo che - sAdhu ane vaMdaNA. prastuta pustakamAM nirmaLa saMyamamaya jIvana dvArA mokSa pAmelA athavA sugatimAM jaI paraMparAe mokSe janArA che, evA parama vaMdanIya tIrthakaro, kevaLI bhagavaMto, sAdhujano ane mahAsatIjIone bhAvabharI vaMdaNA karavAmAM AvI che. A AkhI kRti 110 padyamAM saraLa chaMdamAM geya rAsa stutirUpe racAyelI che. A stutimAM anAdi kALanA thaI gayelA anaMta tIrthakara bhagavaMto, vartamAnamAM covIsamA RSabhanAtha bhagavAnathI bhagavAna mahAvIra svAmI Adi covIsa tIrthakaro, sImaMdharasvAmI Adi vartamAna tIrthakaro, karoDo kevalI bhagavaMto vartamAna covIsa jinaprabhujInA 14para gaNadharo tathA mahAsatIjIo, Adi aneka mahAna AtmAonI stuti karavAmAM AvI che. jainAgamomAM aneka dharmakathAonA adhikAra batAvavAmAM AvyA che. prastuta rAsamAM nIcenA AgamonI kathAo eka ke be padyamAM suMdara rIte vaNAyelI che. 1. uttarAdhyayana 2. bhagavatI 3. jJAtAdharmakathA 4. aMtagaDa dazAMga 5. anuttarovAI 6. vipAka 7. kalpa vasaMtikA 8. vRSNi dazAMga 9. jaMbudvIpa prajJapti 10. sUtra kRtAMga A uparAMta trizaSThIzalAkApuruSa Adi graMthomAM AvelAM caritra viSe 238 * jaina rAsa vimarza
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ muktakaMThe pramodabhAvanA rajU karavAmAM AvI che. A sarve mokSa padhArelA athavA mokSagAmI mahAtmAonI stutithI A rAse prArthanAnuM svarUpa paNa lIdhuM che. prastuta sAdhuvaMdaNAne "moTI sAdhuvaMdaNA" kahevAmAM Ave che. kAraNa ke saMvata 1838mAM muni AsakaraNajIe "bursI gAmamAM nAnI sAdhuvaMdaNAnI racanA karI hatI. emAM 10 padyomAM sAdhujI viSe bahu suMdara guNa-stuti karavAmAM AvI che. Aje paNa jenasamAjamAM Ane "nAnI sAdhuvaMdaNAnA nAmathI ja oLakhavAmAM Ave che. Ama saMvata 1807mAM moTI ane saMvata 1838mAM nAnI sAdhuvaMdanAnI racanA thayelI che. rAsanA prAraMbhamAM ja "namu anaMta covIsI RSabhAdika kahI dharma nAyaka - je dharmanuM mULa che - nI mahattA batAvI che. 13mI gAthAthI kapila munivara Adi uttama puruSonI stutithI zarUAta karI 10pamI gAthAmAM damayaMtI satI sudhI aneka sAdhu, sAdhvI, zuddha paMca mahAvratadhArI jAtio" ane "sationI amara gAthA saMkSiptamAM batAvavAmAM AvI che. racanAkAra, racanAkALa ane racanA sthaLa A rAsanI racanA "RSi jemalajI' athavA jayamalajI mahArAjazrIe rAjasthAnanA "jhAlora' nAmanA gAme saMvata 1807 (sana 1751)mAM karI hatI. emano janma meDatA nagarI mAravADI pAse AvelA lAMbIyA gAmamAM vi.sa. 176pa (sana 1719)mAM thayo hato. temanA pitAzrInuM nAma mohanadAsa mahetA ane mAtuzrInuM nAma memAde mahimAdevI) hatuM. mAtApitA dharmaniSTha hatAM. temanI asara bacapaNathI ja jayamalajI para paDI hatI. enI dharmavRttine protsAhana maLyuM. zrI dharmadAsajI saMpradAyanA zrI bhUdarajI mahArAja taraphathI temanA samAgamamAM AvavAthI juvAna vaye vairAgyavAsita banyA ane vi.saM. 1787nA mAgasara vada bIjanA divase bAvIsa varSanI bharayuvAna vaye meDatA gAmamAM ja temanI pAse dIkSA lIdhI. dIkSA laIne tapa ane jJAnanI utkRSTa ArAdhanA zarU karI. soLa varSa sudhI ekAMtara upavAsa karyo. sAthe sUtrasiddhAMtanuM adhyayana paNa karatA hatA. temanA tapanI viziSTatA e hatI ke pAMca varSa sudhI pAsuM DhALIne nidrA lIdhI na hatI. koI vAra beThAbeThA nidrA AvI jatI, A rIte zAstranuM zrI sAdhuvaMdaNA rAsa 239
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna temaNe prApta karyuM. zrI jaina je. terApaMthI saMghanA sthApaka AcArya bhIkhaNajI (bhikSu svAmI)nA e samakAlIna hatA. terApaMtha saMghanA dvitIyAcArya zrI bhAramalajI svAmI ane emanA pitA zrI kimbojIe zrI bhikSusvAmI pAse dIkSA lIdhI hatI. paNa pAchaLathI zrI kizmIjIne zrI bhikSusvAmIe muni jayamalajIne soMpI dIdhA hatA. zrI jayamalajI mahArAje 66 varSa sudhI aNIzuddha cAritra pALIne 88 varSanI vaye saMvata 1853 (sana 1797)nA nAgora (rAja.)mAM kALadharma pAmyA hatA. emanI racelI A "sAdhuvaMdaNA" Aje paNa hajAro jaino dvArA niyamita svAdhyAyanA rUpe gavAya che. ane Ama A kRti amara banI gaI che. (3) zrI uttarAdhyayana sUtramAMthI nIcenA adhikAro levAmAM AvyA che. padya-13 muni traNa prakArathI bodhi pAme che. (1) svayaMbuddha - jema ke, kapilamuni. (2) pratyekabuddha - je koI eka ghaTanA nimitte bodha pAme che. karakaMDu, dvimukha, nami ane nagnati. tathA (3) buddhabodhita - jema ke saMyattirAja. uttarAdhyayanamAM A badhAM "buddha puruSonuM varNana che. adhyayana 8: zrI kapila munivara : be mAsA sonuM mAgavA gayelA kapila brAhmaNane lobhavaza rAjAnuM adhuM rAjya mAMgavAnI IcchA thaI; paNa tarata ja emanI aMtaHcetanA jAgRta thaI ane vicAryuM ke jema jema lAbha vadhe che tema tema lobha vadhe che." aMte badhuM ja tyAgI e kapila munivara' banI gayA, ane kevalI thaI mokSe padhAryA. (2) padya 13: adhyayana 9H pratyeka buddha zrI nami rAjarSiH zarIranA dAhajvarane zItaLatA ApavA mATe hajAra rANIonA kaMkaNono avAja emane azAMta karavAthI badhI rANIoe mAtra eka ja kaMkaNa rAkhyuM, ane avAja baMdha thaI gayo. A banAva parathI namirAjA ekatva bhAvanA bhAvatAM vairAgya pAmyA ane dIkSA laI mokSe pahoMcyA. padya 14mAM (adhya.12) varNavelI caMDALa kuLamAM utpanna harikezI muninI atyaMta rocaka kathA varNavI che. A kathAmAM jAti mada, krodha-kaSAya, 240 * jena rAsa vimarza
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapa prabhAva, brAhmaNa dharma, nigraMtha pravacana, AdinuM suMdara pratipAdana thayuM che. (4) padya 14mAM (adhyaH13) citta munizvaranI kathAno ullekha che. A adhyayanamAM cAMDALa kuLamAM janmelA be bhAIo - citta ane saMbhUtanA - jIvanamAMthI sukhaduHkhanA phaLavipAkanI romAMcaka kathA che. cittamuni utkRSTa saMyama pALI anuttara siddhi gati pAmyA tyAre saMbhUtano jIva brahmadatta cakravartI banI anuttara kAma-bhogomAM rAcI sAtamI narake gayo. (5) padya 15 ane 16mAM sUtranA 14mA adhyayanamAM varNavelI nIcenA 6 jIvonA mokSagamananI vAta che. ISakAra rAja, kamaLAvatI rANI, bhRgu purohita tathA enI patnI jazA ane enA be putro. A adhyayanano pratipAdya viSaya che - anyatva bhAvanA. (6) padya 17thI 22 sudhI saMyati rAjA (sUtranuM adhyayana 18) muni gardabhAlinA upadezathI zikArImAMthI saMyamI bane che. tenI vAtathI ahiMsA dharmanI mahattA batAvI che. saMyati rAjarSine "kSatriya muni maLe che. e benI carcA A adhyayanamAM ApI che. temAM bhArata Adi 10 cakravartIo, karakaMDu Adi 4 pratyeka buddha, darzANa bhadra rAjA, udAyaNa, kAzIrAjA zveta, vijaya, mahAbala arSada, Adi nava narezvaronuM varNana che. A uparAMta A avasarpiNI kALamAM acala Adi ATha baLabhadro (rAma) mokSe gayA ane baLabhadramuni pAMcame devaloka gayA ema batAvyuM che. padya 23mA (adhya 19) mRgAputranA mAtA-pitA dvArA zramaNa dharmanI duSkaratA ane mRgAputra dvArA saMyama levAnI daDhatAno paricaya meLave che. padya 24mAM samudrapAla muni (adhya. 21) corane joIne paNa saMvega pAme che. e ja padyamAM rAjImati satIjI ane bhagavAna ariSTaneminA anuja rathanemi muni (adhya. 22)nI atyaMta romAMcaka kathAno ullekha che. e ja padyamAM prabhu pArzvanAthanI paraMparAnA zrI kezI zramaNa ane bhagavAna mahAvIranA gaNadhara gautamasvAmInA praznottarathI (adhya. 23) ema darzAvavAmAM AvyuM che ke dravya, kSetra, kALa ane bhAva anusAra bhinna bhinna AcAraveza Adi hovA chatAM jina mArga to jJAna, darzana ane cAritrarUpI ratnatrayInI ArAdhanAno ja che. padya 25mAM jayaghoSa ane vijayaghoSa (adhya. 25) dvArA sthIrIkaraNanuM anupameya dRSTAMta rajU karAyuM che. e ja padyamAM ziSyAdinuM mamatva choDI zrI sAdhuvaMdaNA rAsa 241
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmakalyANa karanAra gargAcAryano (adhya.27) ullekha che. Ama A padyamAM ekatvAdi vairAgyanI bhAvanAo, saMtoSa dharma ekatvAdi saMyama levA phaLanI nahIM paNa vairAgya ane AcAranI mahattA, nidAna niSedha, ahiMsA, pAlana, nimittathI utpanna thatuM vairAgya, svayaMbuddha pratyekabuddha, buddhabodhita saMyamamAM sthirIkaraNa, jJAnadarzana-cAritra e ja mokSa mArga. Adi viSayone bhagavAna mahAvIranI aMtima dezanA rUpa AgamamAMthI levAmAM AvatA A vaMdaNA anupama svAdhyAya ane vairAgyanuM nimitta bane che. (4) A pachI padya ra7thI 38 sudhI zrI bhagavatI sUtranA AdhAra nIcenA adhikAro levAmAM AvyA che. 1. khaMdhaka sanyAsI zataka 2/1 2. RSabha datta - devAnaMdA zataka 9/33 3. sudarzana zeTha zataka 11/11 4. zivarAja RSi ane gAMgeya aNagAra zataka 13/3ra 5. jayaMti zrAvikA zataka 12/2 6. satI sudarzanA 7. kArtika zeTha 8. udAyana rAjarSi 9. gaMgadatta gAthApati 10. ANaMda muni 11. sunakSatra ane sarvAnubhUti aNagAro 12. siMha aNagAra 13. roha aNagAra. jaina dharmanA pAyAnA siddhAMto jainadarzanamImAMsA ane vaijJAnika tattvo jevA aneka viSayone ujAgara karanAra zrI bhagavatI sUtramAMthI lIdhelI uparanI kathAonuM svAdhyAya karavAthI nIcenAM tathyo jANavA maLe che. loka-jIva vagere zAzvata ke azAzvata, mAtA-pitAne dharmamArge caDAvI emanuM RNa cUkavavuM, kALanA cAra bheda, tejalezyA Adi. (5) tyAra bAda dharmakathAnuyoga - Agama-jJAtA-dharmakathAnI nIcenI kathAo padya 39thI 54 sudhI levAmAM AvI che. 1. muni meghakumAra adhya. 1 242 * jaina rAsa vimarza
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya. 5 2. thAvaracA putra 3. zukadeva saMnyAsI adhya. 5 4. zailaka rAjarSi ane paMthaka muni adhya. 5 adhya. 9 5. jinapAla munivara 6. dhannA zeTha adhya. 2 7. dhannA sArthavAha adhya. 18 8. jItazatru rAjA ane subuddhi pradhAna adhya. 12 9. ketalI munivara adhya. 14 10. pAMca pAMDava ane draupadI adhya. 16 adhya. 16 11. muni dharmaghoSa ane dharmaci 12. puMDika kaMDika adhya. 19 A kathAo nIcenA tathyo ujAgara kare che zrI jIvadayA,, sthirIkaraNa, jarA ane maraNa rokavAno eka ja mArga che. bhagavatI dIkSA, dharmanuM phaLa zauca nahIM paNa vinaya che, mohathI parAjita thanA2 saMsAra-sAga2mAM DUbe che paNa je mohane jIte che te tarI jAya che. zarIrane annarUpI 'bhADuM' saMyamanA nirvAha mATe ja ApavuM; tapasyAmAM paNa mAyA-kapaTa karavAthI strIvedanuM AyuSya; maLamUtrathI bharapUra dehano moha tyAgavA yoga; pudgalanI paryAyo badalAtA rahe che; jaina sAdhu-sAdhvIjIe saMsAranA kAma mATe maMtra-taMtra na ApavAno Adeza; sattA, saMpatti ane sanmAna haMmezAM rahetAM nathI; tapasvI saMtane jherI (ke asujhatu) annanuM dAna devAthI jIva anaMtakALa sudhI azubha yoniomAM janma le che; tapasyA to ekAMta nirjarA mATe - mokSa mATe ja karAya, enuM niyANuM na karAya; kAma-bhogonI Asakti atyaMta duHkha denArI che, Adi. (6) tyAra pachI padya 55 thI 77 sudhImAM nIcenI kathAono samAveza ka2vAmAM Avyo che. je badhI 'aMtagaDa' (aMtakRta dazAMga) sUtramAMthI lIdhelI che. A 'aMtakRta kevalIo"nI kathAomAM 90 bhavya AtmAo badhAM karmono 'aMta' karI saMyamanI "dazA" prApta karI e ja bhavamAM mukte padhAryA che, eno ullekha che. 1. gautamakumAra Adi 18 bhAIo 2. anekasena Adi 6 bhAIo zrI sAdhuvaMdaNA rAsa * 243
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. dAruka Adi 6 bhAIo 4. gajasukumAra muni 5. jAlIkumAra Adi 6. satyanemi ane daDhanemi 7. zrIkRSNanI 8 paTarANI padmAvatI Adi) ane emanI sAthe zrIkRSNanA aneka putro, mULazrI Adi be putravadhUo bhagavAna neminAtha pAse dIkSA laIne mokSe gayA. uparanA badhA ja puNyAtmAo zrI neminAtha prabhu pAse dIkSA laI te ja bhave mokSa pAmyA hatA. 8. arjunamALI 9. bAlakuMvara AImuttA (atimuktaka kumAra) je 9 varSanI bAlavaye ja mukti pAmyA. 10. zreNikanI kAlI Adi dasa rANIo putraviyoge dIkSA laI eka ekathI caDatI tapasyA karI mukta pahoMcI. 11. zreNika rAjAnI naMdA Adi 13 rANIoe mahAsatI caMdanabALa pAse dIkSA lIdhelI. A badhA bhAgyazALIo bhagavAna mahAvIra pAse bodha pAmI mokSe gayAnuM varNana karAvAyuM che. A pramANe aMtagaDa sUtramAM ATha varganA thaIne 90 mahApuNyazALI jIvono adhikAra che. lagabhaga rAjakuLamAM janmelA A badhA mahAtmAo nemaprabhu athavA mahAvIra svAmInI dezanAthI bodha pAmI kaThina tapasyA karI ke kaThina upasarga sahI mahAnirjarA karI te ja bhave athavA ekAvatArI thaI mokSagAmI thayA che. (7) zrI anuttarovAIne AdhAre padya 78thI 83 padyonI racanA karavAmAM AvI che. AmAM nIcenA mokSagAmI jIvono ullekha che. 1. zreNika rAjAnA jAlI kumAra Adi 23 kumAroe ane dIrghasena Adi 13 kumAroe guNaratna saMvatsara tapa karyuM hatuM. 2 kAkaMdInA rAjakumAra dhanAe 32 rANIono tyAga karI dIkSA laIne utkRSTa tapa karyuM. jenA vakhANa svayaM mahAvIra svAmIe karyA hatA. dhannA aNagAranI jevA ja sunakSatra Adi. nava aNagAro paNa mahA nirjarA karI sarvArthasiddha vimAnamAM gayA hatA. 244 * jaina rAsa vimarza
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ A badhAM padyomAM nija tapanI mahattA darzAvavAmAM AvI che. (8) tyAra bAda vipAka sUtranI subAhukumAra ane emanA jevA anya bhadranandi Adi kumAronI kathA padya 84 ane 8pamAM levAmAM AvI che. bhagavAna mahAvIranI dezanA sAMbhaLI A daze ati puNyazALI rAjakumAro pratyeka) pAMcaso pAMcaso rANIono tyAga karI zuddha saMyama pALI devaloka jaI aMte mokSe jaze. | (9) tyAra bAda padya 86-87 zrI kaSpavaDiMsIyA sUtramAMthI zrI padmakumAra Adi zreNika rAjAnA dasa pautronI kathA che je badhAe prabhu mahAvIra pAse dIkSA lIdhelI che, ane aMte mokSe javAnA che. (10) tyAra bAda zrI vali dazA sUtramAMthI baLabhadra (zrIkRSNanA bhAI)nA niSadhakumAra Adi dasa putronI kathA padya 88-89mAM levAmAM AvI che. A dase mahAtmAo zrI nemaprabhu pAse saMyama laI sarvArthasiddha vimAne gayA che, ane aMte mokSe jaze. (11) tyAra bAda padya 90thI 97 sudhI nIcenI kathAo lIdhI che jeno AdhAra vividha graMtho che. (1) dhanA ane zAlibhadra (2) jaMbusvAmI (3) prabhava svAmI () DhaMDhaNa munivara (5) suMdaka RSi ane emanA 500 ziSya. (6) bhadrabAhu svAmI ane caMdragupta maurya (rAjarSi) AmAMnI pratyeka kathA atyaMta rocaka ane mahattvanI che. padyamAM ArdrakumAra muni (sUtra kRtAMga sUtra) sthUlabhadra muni, naMdiSeNa muni, AraNika muni ane aImutte muni (zrI bhagavatI sUtrano adhikAra - prastuta graMthamAM padya 70)nI kathAno ullekha che. padya 9mAM kahyuM chae ke covIsa tIrthakaronA munionI saMkhyA aThAvIsa lAkhane aDatAlIsa hajara hatI. 12. tyAra bAda padya 100thI 105 sudhI mahAsatIjIono ullekha che. marudevI mAtA, brAhmI suMdarI, ceDA (ceTaka) rAjanI prabhAvatI devI Adi sAta putrIo, satI damayaMti, rAjImatijI, vijayA, mRgAvatI, padmAvatI, zrI sAdhuvaMdaNA rAsa * 245
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayaNarehA, dropadI Adi mahAsatIjIono ullekha che. A padyomAM ema paNa batAvavAmAM AvyuM che ke covIsa tIrthakaronI sarva sAdhvIjIo aDatAlIsa lAkha ane sittera hajAra AThaso hatI. aMtima 106thI 110 padyomAM saMta jayamalajI potAnA nAmano, racanA sthaLano, racanAkALano ullekha karI sAdhuvaMdaNAmAM ullekhita saMta satI-jAti AdinI bhakti karI 11 svAdhyAya karavAnI preraNA Ape che. upasaMhAra Agama AdhArita ane jJAnI AcAryo dvArA graMthomAM ullekhita aneka saMtapuruSonA nAma ane kartutva dvArA dAna, zIla, tapa, bhAva-rUpa dharma-dharmano mahimA batAvavAmAM Avyo che. AvAM suMdara ane mahattvanA rAsAsAhitya upara vizeSa vivecana ke TIkA sAhitya upalabdha nathI. zrI rasikalAla chaganalAla zeThe vaDodarAthI "zrI moTI sAdhu vaMdaNA' nAmanA 166 pRSTha laghupustakamAM AnA para suMdara vivecana karyuM che. ane moTA bhAganI kathAo saMkSiptamAM ApI che. uttarAdhyayana sUtranA trIsamA adhyayanamAM atyaMtara tapanA cha prakAro batAvavAmAM AvyA che. emAM svAdhyAya eka che. (sUtra 3) sUtra covIsamAM svAdhyAyanA pAMca prakAro kahevAmAM AvyA che - vAcanA (adhyApana) pRcchanA, parivartanA punarAvRtti) anuprekSA (arthaciMtana) ane dharmakathA. uttarAdhyayana sUtranA 27mA adhyAyanA 19mA sUtramAM batAvavAmAM AvyuM che ke svAdhyAya sUtra vaDe jIva jJAnAvaraNIya karmane kSINa kare che. kAMkSA-mohanIya karmano nAza kare che. vyaMjana-labdhi (varNa-vidyA)ne prApta kare che, tathA dharmakathA vaDe pravacana (Agama)nI prabhAvanA karI kalyANakArI phaLa ApanAra karmonuM puNyanuM) upArjana kare che. Ama A sAdhuvaMdaNAno svAdhyAya karavAthI Agama kathAonuM jJAna, saMyamanI pramodabhAvanA, Adi nirjarAthI karmono kSaya thAya che. saMpAdakIya noMdha : zvetAMbara paraMparAmAM caMdraguptanI dIkSAnA ullekha vizeSarUpe maLatA nathI, paNa A "sAdhuvaMdanAmAM dRSTigocara thAya che, e vizeSa che. A sAdhuvaMdanAmAM vividha AgamonI kathAono suMdara saMcaya karavAmAM Avyo che. 246 * jaina rAsa vimarza
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMjanA satIno rAsa (kata-ajJAta) paricaya kartA: kokilA mahendra zAha zrI aMjanA satIno rAsanA kartA ajJAta che. tenuM saMpAdana ane saMzodhana pU.A. zrI vijayajinendrasUrIzvarajI mahArAje karela che. teo) tapomUrti pU.A. zrI vijayakapUrasUrIzvarajI mahArAjanA paTTadhara hAlAradezoddhAraka pU.A. zrI vijayaamRtasUrIzvarajI mahArAjanA paTTadhara pU.A. zrI vijayajinendrasUrIzvarajI mahArAja tarIke temano ullekha che. ane tenA prakAzaka tarIke zrI harSapuSyAmRta jaina graMthamAlA-lAkhAbAvaLa-zAMtipurI (saurASTra)no ullekha che. kavie tenA dohA ane DhALano upayoga karela che. dohA dvArA kavine je tattva para bhAra mUkavo che te jaNAve che ane DhALa dvArA te varNana kare che. A rAsa bAvIsa DhALamAM vibhakta che. temAM aMjanA satIno mukhya guNa ziyaLa upara bhAra ApI tenA dAnaguNa, dayAguNa vagereno paNa ullekha che. pustakanA mukhapRSTha upara zIrSaka ApyuM che "zrI aMjanA suMdarI rAsa" ane aMdaranA pRSTha upara zIrSaka ApyuM che "zrI aMjanA satIno rAsa". rAsanI zarUAta dohAthI thAya che jemAM kavi ziyala guNa para bhAra mUke che. zIyala samovaDa koI nahIM, zIyala sabala AdhAra; zivasukha pAme zIyala, pAme bhavano pAra. jIva jagatamAM uddharayA, jehanuM avicala nAma; zIyalavatI aMjanA taNo, casa bhaNuM abhirAma. DhALa pahelI prathama bhavaduHkha bhaMjana bhagavaMtane namana karI kavi kahe che ke huM satI aMjanAno rAsa kahIza, je satI dAna, dayA guNa tathA ziyalaguNasaMpanna che ane te virahiNI banatAM vairAgiNI bane che ane pachI saMyama laIne devaloka gaI che evI satI ziromaNi aMjanAnA rAsanI viSayavastu che. zarUAtamAM badhI satIonAM nAma ane temanI vizeSatAonuM varNana kare che. kavi kahe che RSabhadevanI putrIo brAhmI ane suMdarI kAmabhoganI aMjanA satIno rAsa 247
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ icchA vaga2 ja bAlapaNe vanamAM tapa karavA gaI, megha senApatinI patnI satI sulocanA, sItA, saMsAratyAga karanAra satI rAjematI, mahAvIrane AhA2 denAra satI caMdanabAlA, damayaMtI, madAlasA, mayaNarehA vagere satIone vaMdana karIne have huM aMjanAnA guNa kahIza, aMjanA vidyAdharanA vaMzamAM mahendrapurI nagarInA rAjA mahendra ane paTarANI manovegAnI kukSIe utpanna thayela so bAMdhavanI eka ja benaDI hatI. te suMdarI sarvavidyA bhaNIne jema caMpakavela dina pratidina vadhe che tema sahu svajananI priya suMdarI moTI thatI jAya che. dohA. te suMdarI jaina mArgane anusaratI bharajobanamAM praveza kare che. eka vakhata te zaNagAra sajI pitAnI pAse jAya che tyAre tenuM bharajobana joI pitA vicAre che ke A mArI vahAlasoyI putrI huM kone paraNAvuM? ghara ane vara banne jo sarakhA maLe to ja jagatamAM yaza maLe. DhAla bIjI tyAre rAjA pradhAnane bolAvIne aMjanA mATe koI sAro vara zodhavA kahe che. eka kahe che ke rAvaNane Apo, to bIjo kahe che ke meghakumArane Apo. pachI meghakumAranI vizeSatAnuM varNana karatAM kahe che ke te rUDo vara che, aDhArame varSe tapa karI chavvIsamA varSe mokSa pAmaze tethI rAjA kahe che ke tethI to kanyAne sukha nahIM paNa ati du:kha Upajaze tethI teno vicAra choDI do. tyAra pachI ratanapurInA rAjA vidyAdhara pralhAdanA putra pavanajI sAthe lagna karavAnuM nakkI kare che. aMjanAnA rUpaguNa viSe deza-videzamAM badhe khyAti phelAI hatI. pavanajI tenA mitrane kahe che ke ApaNe jaIne aMjanAnuM rUpa jeIe. purohita nIcI dRSTi rAkhIne beThA che tyAre pavanajI aMjanAnuM rUpa nirakhatAM kahe che ke tenAM darzana devAMganA samAna che. bole che to sulalita vANI bole che, te mRgAkSI, caMpakavaraNI che. pachI aMjanA vastrAbhUSaNathI zaNagAra sajI siMhAsane bese che to sakhI taNA vRMda sAthe te tArAmAM jema pUnamano cAMda zobhe che tema te zobhe che. tyAre aMjanAnI sakhI vasaMtamAlA kahe che ke bannenuM joDuM khUba ja yogya che, jevA pavanajI che tevI ja aMjanA nArI che. to bIjI sakhI kahe che ke pahelAM je vara manamAM ciMtavyo hato 248 * jaina rAsa vimarza
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja nathI tevo A pavanajI nathI, pahelAM ciMtavela vara aDhAramA varSe tapa karI, pAMca indriyone jItaze ane chavvIsamA varSe mokSa pAmaze tethI kanyAne varanuM duHkha Upaje tethI karIne te vivAha nakkI nathI karyo. tyAre aMjanA to sahaja bhAve ema kahe che ke te narano avatAra to dhanya che. te potAnA karmanI nirjarA karIne vahelo bhavapAra Utaraze. huM to te pUjyane pAmavaMdana karI be kara joDIne zIza namAvuM chuM. ATaluM sAMbhaLatAM ja pavanajIne krodha caDyo ane te to dhanuSa caDAvIne bANanuM saMdhAna kare che ane kahe che ke A to parapuruSanA vakhANa kare che, mArA avaguNa bole che. tyAre maMtrIe temane page lAgIne tema na karavA vinaMtI karI ane kahyuM ke nArIne nara jora karIne ghAta na kare. basa A ja vAta pavanajInA manamAM zalya banI jAya che. je aMjanAnI jiMdagImAM duHkharUpa banI jAya che. pavanajI manamAM vicAre che ke tenuM citta zuddha nathI, te pApiNI che. parAyA puruSamAM tenuM mana rame che. jo huM tene mUkI dauM to tene to ghaNA vara maLI jaze, paraMtu huM tene paraNIne pachI pariharuM enA jevI koI ja sajA nathI. lagnano divasa AvI pahoMcyo. vAjiMtronA nAda sAthe dhAmadhUmathI pavanajI Ave che tyAre mahendra rAjA tenuM sAmaiyuM kare che ane sAsujI hoMze hoMza poMkhaNAM kare che. aMjanAnI sakhIo varane jovA jAya che, paraMtu pavanajInA manamAMthI zalya gayuM nathI tethI temane to aMjanAnuM nAma sAMbhaLatAM to zIza caTako caDhe ne nAma letAM haDahaDa tAva caDe che. pachI lagnamaMDapanuM varNana karatAM kavi kahe che ke rUpAno maMDapa ne sonAnA kaLaza ane sonAnI vela che, sopAnanA pAyAmAM motI jaDyAM che. tyAM aMjanAne pavanajInA lagna thaI gayAM che, paherAmaNImAM pitAe tene ghaNA hAthI, ratha, ghoDA, dhana, kaMcana, motI, ratno tathA sAthe vasaMtamAlA Adi pAMcaso sakhIonuM vRMda ApyuM. pachI ratanapurI Ave che tyAre aMjanA sAsu-sasarAnA pAya pUjI amUlya AbharaNane ratna Ape che. dohA pavanajI aMjanAne paraNIne sApanI kAMcaLInI jema tene choDI de che. kavi suMdara zabdomAM kahe che "ahi taNI kAMcalInI pare, pharI na pUchI sAra' aMtara heta have nahIM to nayanAM neha na hoya. neha vihUNI tehanI, vAta game nahI hoya." aMjanA satIno rAsa * 249
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAla trIjI rAjAe vahune moTo mahela ApIne kahyuM ke tame ahIM lIlAlahera karo. paraMtu pavanajI to aMjanAnI sAme dRSTi paNa nathI karatA. aMjanAnA piyarathI sukhaDI ane vastra AbharaNa AvyA hatA te vasaMtamAlA sAthe mokale che, paraMtu pavanajI tene tiraskRta kare che. A sAMbhaLatAM aMjanAnI AMkhamAM AMsu Ave che ke huM kyAM bhakti cUkI? paraMtu tene temAM paNa pavanajI nirmaLa dekhAya che, te to potAnA karmanuM ja phaLa tene jANe che. dohA ahIM kavi aMjanAnI virahiNI dazAnuM varNana kare che. kavi kahe che ke prItama viNa valakhI phare, jala viNa nAgaravela, vaNajArAnI poTha javuM, gayo dhukhaMtI mela.' DhALa cothI aMjanA potAnA mahelamAM beThI beThI pavanajI ghoDesavArI karatA jatA hoya che te joIne khuza thAya che. pavanajIne A khabara paDatAM temaNe gokha AgaLa bhIMta karAvI ane rAjA prahlAde aMjanAne pAMcaso gAma ApyA hatA te pavanajIe laI lIdhA. te samaye rAjA rANI to aMjanAne satI sulakSaNI mAnI teno Adara kare che, ane putrane varSe che. aMjanAnA piyarathI ANAM Ave che, tene teDavA moTo bhAI Ave che, paraMtu aMjanA tene pAcho vALe che. Ama ne Ama bAra varasa vItI gayAM. pachI rAvaNa ane varuNa vacce yuddha thAya che tyAre rAjA vidyAdhara prahlAdane teDuM Ave che, paraMtu te samaye pavanajI kahe che ke yuddhamAM to huM jaIza. aMjanAne A samAcAra maLatAM te zakunanA nimitte dahIM laIne patine vaMdana karavAnI icchAthI mArgamAM UbhI rahe che. pavanajI mAtApitAne zIza namAvI hAthI para besI yuddhamAM javA nIkaLe che tyAre bhIMtanA oThe UbhelI aMjanAne jotAM temane to koI citArAnuM citrAmaNa lAge che. tethI maMtrIne pUche che ke AvI raMbhA jevI pUtaLI kayA citArAe cItarI che, tyAre maMtrI kahe che ke te pUtaLI nathI paraMtu aMjanA nArI che. A sAMbhaLI rAja gusse thaI tene Thelo (dhakko) mArIne jAya che, tyAre vasaMtamAlA aMjanAne UbhI karI aMdara laI jAya che ane kahe che ke tamAro nAtha to mUrkha lAge che tyAre aMjanA tene gALa devAnI 250 * jaina rAsa vimarza
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA kahe che paraMtu tene duHkha thAya che ke teNe zvasurapakSanA loko vacce mArI lAja lIdhI hoya to huM sAsune mukha kema batAvIza? aMjanA manamAM vicAre che ke huM jinanuM nAma laIza ane avasara AvatAM saMyama laIza. pavanajI maMtrIne kahe che ke jenuM mana parAyA puruSamAM 2me che ene meM cakavInI jema gAmamAM mUkI dIdhI che tyAre maMtrIjI rAjAne vinavatA kahe che ke tame manamAM Avo bhrama na rAkho, tenA vacana 52 rIsa rAkhIne ema na mAno ke te parAyo puruSa vAMche che. te to ekadama ziyaLanuM pAlana karatI jANe mokSagAmI jatI hoya tema AcaraNa karI rahI che. dohA maMtrInA vacana sAMbhaLI rAjAnuM citta komaLa thayuM ane maMtrIne kahe che ke phakta tenA vacana uparathI meM tene dubhAvI che, mArA manamAM te pyArI vase che. DhAla pAMcamI pavanajI mitrane kahe che ke je huM hamaNAM yuddhamAM jAuM to nArI mAnuM pApa lAge ane jo pAcho vaLuM to prajAmAM hAsyAspada banuM. tyAre mitra kahe che ke ApaNe chAnAmAnA jaIzuM ane senApatine kahe che ke ame jAtrA karIne AvIe tyAM sudhI tame sainyane saMbhALajo. chUpI rIte AvIne aMjanAnA kamADa ThokyAM tyAre vasaMtamAlA utAvaLamAM gALa bolatI kahe che ke zUrA puruSa to kaTake gayA che, laMpaTa loka rakhavAla rahyA che to huM savAre rAjAne kahI tenI khAla kaDhAvIza. tyAre purohita maMtrI kahe che ke e to aMjanAnA pati che. vasaMtamAlA AvIne nihALe che ane kahe che satI sAmAyikamAM che tethI hamaNAM thoDI rAha juo. dharmakriyA karI aMjanA Ave che tyAre pavanajI tenI kSamA mAge che tyAre aMjanA kahe che, svAmI! ema na bolo. jevI paganI mojaDI tevI puruSanI nAra. traNa divasa teo aMjanAne ghare rahyA teTalAmAM to aMjanAe rAjAnuM citta harI lIdhuM. aMjanA pavanajIne kahe che ke tame je pracchanna gatie AvyA te rAjA rANIne jaNAvaje. pavanajI vasaMtamAlAne aMjanAnuM dhyAna rAkhavAnI bhalAmaNa kare che teo maMtrIne rAjyanuM dhyAna rAkhavA kahe che ane raNamAM pUMTha na batAvatAM, yuddha karatAM maraNa Ave to te bhaluM paNa hAra bhalI nahIM ane rAjAne kahe che jema zrAvaNa mAse aMjanA satIno rAsa * 251
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ mehanI vATa joIe tema huM tamArI vATa joIza. dohA. kavi kahe che ke rAjakumA2 je yuddhamAM bhAge to be kuLane lAMchana lAge, maravuM to eka ja vAra che, mATe kAyara banavuM nahIM. DhAla aMjanAne thAya che ke teNe kaMthane kaThina vacana kahyAM tethI tene raDavuM Ave che tyAre vasaMtamAlA tene dhIraja ApI sAmAyika kAlanI yAda devaDAve che. pachI to aMjanAnA divaso sAmAyika, pratikramaNa karatAM, cauda niyama tathA bAra vratanuM pAlana karatAM, bAra bhAvanA ciMtavatAM ane sajjhAya karatAM aMjanAnA divaso jAya che. dohA A bAju pavanajI rAvaNano Adeza laI varuNa para caDhAI kare che bIjI bAju aMjanAne garbha rahe che tyAre sAsu ketumatI kahe che ke pavanajI to paradezamAM che ane vahue peTa vadhAryuM che amane tenI u52 zaMkA kare che. DhAla chaThThI : aMjanA to udare odhAna jANIne khUba dAna kare che. dIna duHkhiyAnI saMbhALa le che. pachI tenI sAsu ketumatI tene tyAM maLavA Ave che, aMjanA sAsuno satkAra kare che. temanA caraNa pakhALIne nIra pIe che. ketumatIne vahuno deha joIne zaMkA jAya che ane tene pUche che ke tAre udare odhAna che ke vikAra? tyAre aMjanA temane badhI satya hakIkata jaNAvI kahe che ke teo traNa divasa mAre tyAM rahyA hatA tethI mAre sAtamo mAsa cAlI rahyo che. dohA sAsu te jUThThuM bole che ema kahI tene pApiNI, kunA2 vagere kahI tene dhikkAre che. sAsunI vAta sAMbhaLI aMjanAne mUrchA AvI jAya che. aMjanA kahe che ke sAsujI, meM koI kukarma nathI karyuM. DhAla sAtamI vahunA vacana sAMbhaLIne ketumatIne gusso Ave che ane kahe che ke 252 * jaina Asa vimarza
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuM Aja sudhI aLakhAmaNI hatI ne have nirmalInI jema vAta zuM kare che? tene vaMThya dUdha kahI sahIyara sAthe piyara javA kahe che. dohA sAsu tene pApiNI, phATuM dUdha, kahI dUra dezAMtare javA kahe che ane kahe che ke tArA avaguNa joI huM tane pariharuM chuM, kaMcananI charI hoya te kAMI peTa na marAya. DhAla AThamI aMjanA sAsune temano putra pAcho vaLe tyAM sudhI gharamAM rAkhavA vinaMtI kare che ane kahe che ke kalaMka laIne huM piyare kema jauM? paraMtu ketumatI to haThe caDhI hatI ke teNe tene page karI krodhathI tenuM zIza ThelyuM ane jyAM sudhI aMjanA tyAM rahe tyAM sudhI anna pANI harAma evo niyama lIdho. vasaMtamAlAne baMdhane bAMdhI mAre che ane pUche che mArA putranA AbharaNa coranAra cora koNa che? vasaMtamAlA kahe che ke cora to pavanajI ja hatA, paraMtu sAsujI mAnatA nathI ane aMjanAne kALAM vastra paherAvI, kALo rathane kALA ghoDA joDI, kALI mastake rAkhaDI bAMdhI, kALA bAjubaMdha bAMdhI piyare mokalI Ape che. sArathi paNa dUrathI pitAnI bhUmi dekhAtAM aMjanAne vanamAM utArI pAcho vaLe che. dohA sArathi aMjanAne page lAgIne pAcho vaLe che. divasa AthamI gayo ne aMdhAruM thayuM. aMjanA vicAre che ke AmAM koIno doSa nathI, ApaNA zubhAzubha baMdha bAMdhyA hoya have tene rovAthI zuM vaLe? DhAlanavamI dina AthamatAM rAta paDI. aMjanA vicAre che ke A ghora aMdhArI rAta vanamAM kema vitAvavI? teNe to zuddha sAmayikamAM rAtri pasAra karI. aMjanA vasaMtamAlAne kahe che ke huM mAtApitA, bhAI-bhojAIne mAruM kalaMka caDhAveluM mukha kevI rIte batAvIza? tyAre vasaMtamAlA kahe che ke jyAM sudhI tame nirmaLa cho tyAM sudhI mAtApitA, bhAI bhojAI tamane hoMze bolAvaze ane pavanajI Ave nahIM tyAM sudhI piyaramAM ja raho. aMjanA satIno rasa +253
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA aMjanA saMkucita pagale cAlatI, manamAM lA rAkhatI, kaMpatI cAle cAlatI (zerImAM huM kema karI mukha batAvuM ema vicAratI zerImAM cAlI rahI che. vasaMtamAlA tene dhIraja de che ane tenA manamAM vizvAsa ANe che. DhAla dasamI aMjanA nagaramAM ghUghaTane nIcI daSTie haMsagatie cAlatI pitAne mahele pahoMce che. pahelAM to rAjA khUba ja rAjI thaIne teno satkAra karavA kahe che paNa jevI tene khabara paDe che ke aMjanAne tenA sAsare pariharI che to tene mUrchA AvI jAya che ane aMjanAne poLanI bahAra kADhavA kahe che. pachI aMjanA mAtA pAse jAya che. te suvarNa hiMDoLe, mANeka motI hIre jaDyA pATe besIne hIMcakA khAI rahI hatI paraMtu aMjanAne kALA vezamAM jetAM ja te raDavA lAgI tema ja aMjanAne bhAMDavA lAgI. dohA tyAre cAra ceTI AvIne aMjanAne pApiNI, kalaMkinI, mAtApitAnuM kuLa lajavanAra Adi kaTuvacano kahevA lAgI. DhAla agyAramI vasaMtamAlA tyAre badhAne tema na bolavA kahe che ane banne jaNa bhAIne tyAM jAya che, tyAM bhAI-bhAbhI paNa mukha pheravI le che, kaTuvacano kahe che. bhAI purohita, pradhAna jyAM jyAM aMjanA gaI tyAM badhAMe dvAra vAsI dIdhAM. aMjanAne khUba ja tarasa lAgI tyAre koI brAhmaNa vIra tene mATe pANI lAvI tene Ape che tyAre aMjanA kahe che ke bhAI! nagaranAM to mArA pitAnI ANa che tethI nagaramAM nahIM paNa poLa bahAra jaIne huM pANI pIza. dehA ahIM kavi bahu suMdara zabdomAM philasUphI kare che. sajjana sneha na kare, khoTuM bole, Adara na kare to paNa manamAM roSa na Ave. mAchalIno pANI sAthe je saMbaMdha che te sAco sneha che, tene je jalathI judI karavAmAM Ave to te kSaNamAM prANa choDe che, DuMgara uparathI vahetA jharaNAMno sneha ocho che, te utAvaLe vahe che paNa jhaTa cheha dekhADe che tevI ja rIte mAtA pitA 254 * jaina rAsa vimarza
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane piyaranA sajjanoe paNa bahu prIta batAvIne cheDe cheha batAvyo e ochAMnI rIta che. vRkSa sAthe saMgata karavI sArI ke je avaguNane guNa karI le che, jhADa para paththara pheMko topaNa te tallaNa phaLa Ape che. mATe evA sajjananI saMgata karIe ke je majITha jevA hoya, te potAnA raMge bIjAne raMgI de che. AMbA jAMbu, karamadAM ane bora uparathI narama dekhAya paNa aMdarathI kaThaNa hoya che. mATe he jozIvIra, je zaheramAM pANI maLe to te huM nahIM pIuM. DhAla bAramI mATe vasaMtamAlA je mane ujjaDa, ghanaghora vana ke jyAM sUryakiraNa paNa pravezI zake nahIM tyAM laI jAya to tyAM huM jaLa pIza. Ama piyaranI AzA choDIne aMjanA vanamAM jAya che. nagaranA loko paNa kahe che ke rAjAne Avo kevo khyAla Upajyo che ke temaNe ghareghare ANa devarAvI, putrIne paraharI vanamAM mokalI. AvuM karma to cAMDALa paNa na kare. mAtAne ciMtA thatAM sahelI dvArA tapAsa karAve che tyAre khabara paDe che ke aMjanA to vanamAM gaI che. dohA manaregA manamAM vicAre che ke mArI lADakI vanamAM jaIne vasI che, A lokamAM niMdA thaI ane paraloka viNasADyo - bagADyo. pote nArInI mati pratye aphasosa karatAM kahe che ke nArInI mati pAchalI che, pahelAM koI vicAra na kare ane kAma bagaDyA pachI apAra zoka kare che. DhAla teramI mAtA aMjanAe bhogavela sukhone yAda karIne vilApa kare che ke te vananAM dukho kema karIne saheze ane mUccha pAme che tyAre rAjA AvIne rANIne samajAve che ke kaTakathI pavanajI Avaze to ApaNuM nAka kapAI jaze, kevI rIte dezanI AbarU rAkhazuM ane je huM aMjanAne ghare laI AvuM to nagaranA badhA nara nArI kAle anAcAra karatAM thaI jaze. bIjI bAju vasaMtamAlA aMjanAne kahe che ke tArA pitA karmacaMDAla, mAtA mUrkha che, bhAIoe vikarAla karma kIdhuM che, tane AMgaNe UbhI paNa na rAkhIne kalaMka caDAvyuM ane tane kahe che tAruM piyara rasAnala paDyuM che topaNa aMjanAnA manamAM to zuddha bhAva ja che. te kahe che ke mArA pitA nirmaLa che, mArA aMjanA satIno rAsa *255
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtA pativratA dharma pALanAra mahAsatI che, bhAIo pitAnA bhakto che emane koIne doSa na do. pUrve puNya karyA nahIM e sahu ApaNAM karmanA doSa che. tyAM giriguphAmAM aMjanAe paMcamahAvrata pALatAM, tapa, japa ane saMyama thakI zobhatAM avadhijJAnI munine joyAM, aMjanAe temanA caraNamAM vaMdana karyA ane ati duHkhamAM paNa tene AnaMda thayo. dohA RSine vaMdana karIne satI pUche che svAmI! kyA karmano doSa huM bhogavI rahI chuM? DhAla caudamI aMjanA pUche che koNe karme raDavaDI, koNa karme mahArI tuTI che Aza to, koNa karme mAtAe paraharI, koNe kameM mAro vana mAMhe vAsa to tyAre RSi kahe che tame zokyanA bhavamAM je karma kIdhuM che tenuM A phaLa che. tuM tyAre dharmanI draSiNI hatI, jinadharmano dveSa karatI hatI, te sAdhano ogho corIne tera ghaDI paDozaNane tyAM rAkhyo hato. jyAM sudhI sAdhu AvIne vahore nahIM tyAM sudhI ana pANIno niyama hato. tyAre sAdhvI AvIne tamane upadeza Apyo jethI tamArA manamAM vairAgya utpana thayo. pachI tame ogho ApI dIdho ane sAdhvIne pAye namyAM, dharmano rAga Upajyo ane saMyama sAdhIne tapa karyuM paNa AlocaNA na karI. karelAM karmathI chUTako ja nathI, tera ghaDInI tera varSa tamAre phaLa bhogavavuM rahyuM. tyAMthI cyavIne tame deva thayAM ane pachI rAjakumArI thayAM. tamArI sAthe tamArI paDozaNa (hAla vasaMtamAlA) duHkhI rahe che ane tamArI kukhe puNyavaMta, zUravIra ane AgaLa jatAM dharma AdhAra bananAra jIva che. pavanajI raNamAM varuNa sAthe yuddha karIne kuzaLe AvIne tamane maLaze. eTaluM kahIne RSi gayA tyAM to guphAmAM siMha gAjyo. vasaMtamAlA to DarIne vRkSa para caDhI gaI ane aMjanA daDha Asane beThI ne bhagavAnanuM nAma levA lAgI, cAre gatinA jIvane khamAvatI cAre zaraNAM manamAM ciMtavavA lAgI ke mAro dharma koI na laI zake, kesarI rUTIne zuM karaze? vasaMtamAlA vRkSa parathI madada mATe bUmo pADavA lAgI. te vanamAM 1. saM. 1 prasiddha aMjanAsuMdarI kathAmAM jinamUrti jamInamAM dATI' evI kathA che. 2. bAvIsano ullekha maLe che. 256 * jaina rAsa vimarza
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vyaMtara yakSa rahetA hatA teNe bUmo sAMbhaLI zArdUlarUpa karI kesarIne nakhathI chedI nAkhyo ane aMjanAne be hAtha joDI page lAgyo ane kahevA lAgyo tamArA ziyaLanA baLe tamane tamArA pati maLaze ane tamArA mAmA Avaze tyAM sudhI tame ahIM nizcitapaNe raho. aMjanA vanaphaLa khAIne rahetI, akhaMDapaNe vrata karatI zuddha sAmAyika roja karatI hatI, tyAM caitra vadI aSTamI, puSya nakSatrane somavAre pAchalI rAte aMjanAe hanumaMtakumArane janma Apyo. kuMvaranA pitA to sainya sAthe gayA che. to teno janmotsava koNa kare? aMjanA pUnamanI cAMdanI rAte putrane karamAM laIne beThI hatI te samaye aMjanAnA mAmA zUrasena yAtrA karIne pAchA vaLatAM tyAM vimAna thaMbhya to be bAlikAne dIThI. tyAM mAmIe aMjanAne oLakhI aMjanA mAmAne koTe vaLagIne raDavA lAgI. pachI aMjanAne ane hanumaMtakumArane vimAnamAM besADI saMcaryo, paraMtu motInA jhumakhA jotA kumAra motI toDIne nIce bhUmi para paDyo tyAre aMjanA mUchita thaI. mAmA tene pAcho laI AvyA ane kahe che tenA jevo baLavAna A vizvamAM bIjo koI nathI. dohA kapikulano rAkhaNahAra pUrNa parAkramI jyotimAM zazI samAna dIpato vIra bajaraMga utpanna thayo che. DhAla paMdaramI mAmAe bAraNe toraNa baMdhAvI, yAcakone dAna ApI, hanumAnano janma mahotsava karyo. dohA aMjanA sutanA mukhane nIrakhatI, potAnA bharathAranA AvavAnI rAha jotI tathA pati AvIne kalaMka dUra kare tenI rAha jotI samaya pasAra karatI hatI. DhAla soLamI ahIM meghapurI jaI varuNa rAjA sAthenA yuddhanuM varNana che. te yuddha eka varSa cAlyuM ane varuNane harAvI pavanajI laMkA rAvaNa pAse AvyA. rAvaNe temane mahelamAM be cAra mAsa rAkhI kahyuM ke jyAre tamane teDAvuM tyAre te aMjanA satIno rAsa +257
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAdhara nAtha! tame Avajo. yuddhathI kuMvara pAchA pharyA, mAtApitAne page lAgyA ane mAtA bhojana taiyAra kare teTalI vAramAM aMjanAne ghera AvyA. tenA sUnA maMdira dekhI, sarva vAta sAMbhaLI temane gusso Avyo. mAtA vinavaNI kare che paNa pavanajI to gussamAM ja che ke tame sainya tarapha mANasa mokalI puchAvavuM to hatuM. pavanajI vicAre che ke mAtAe AvI guNiyala nirmalI strIne pariharI ke je haMmezAM bIjAnA guNa ja gAya che. pachI pavanajIe saMdezo kahevaDAvyo ke teo ANe Ave che. A sAMbhaLI mahendra rAjAne paNa duHkha thAya che ke meM naraka niyANuM bAMdhyuM te kameM huM kema chUTIza? rAjarANI vicAre che ke jamAIne huM zuM mukha batAvIza? pavanajI AvatAM teno AdarasatkAra khUba ja sarasa rIte karyo vidhavidha bhojana pIrasyA. pavanajI aMjanAnI vATa jotAM beThA che ane vicAre che ke aMjanAne putrI thaI haze, kAraNa ke putra thayo hoya to vadhAmaNI khAya, vasaMtamAlA paNa kema nathI dekhAtI? tyAM mAMhomAMha be jaNAnI vAta parathI tene badhI vAtanI jANa thAya che, tethI te duHkhI thAya che. pachI te cAre dizAmAM vimAna dvArA, ghoDesavAra dvArA, page cAlatA mANaso dvArA dizadiza tapAsa karAvI. pavanajI kahe che ke e satI dIse to jIvavuM nahIMtara khaga mArI huM mRtyune bheTuM. chevaTe aMjanAno tenA mosALamAMthI patto lAgyo. pavanajI tyAM AvatA hatA tyAre sahIyare tene oLakhyA ane aMjanA AvIne page paDI ane tenA khoLAmAM hanukumArane besADyA. pavanajI eka kSaNa aMjanA sAme ane eka kSaNa putra sAme jue che ane tene ane vasaMtamAlAne kahe che ke kevI rIte AvA duHkhamaya divaso vanamAM pasAra karyA. vasaMtamAlA kahe che sAsarA piyara baMnee jAkAro dIdho tethI ame vanamAM dharmadhyAna karatAM samaya pasAra karyo ane devatAe amArI sArasaMbhALa lIdhI, aMjanAnA guNono koI pAra nathI. dohA kavi kahe che bhale bharathAra AvyA, satI sAcI TharIne tenuM kalaMka macyuM. DhAla sattaramI aMjanA ane tenI sakhI pavanajIne kevI rIte yuddhamAM laDyA vagere kuzaLa aMtara pUche che. aMjanA sAsu, sasarA, mAtA, pitA badhAne praNAma kare che : badhA tenI kSamA mAMge che tyAre aMjanA kahe che tamAro koIno 258 * jaina rAsa vimarza
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ doSa nathI, huM mAre karme ja vana gaI. dohA dAdA dAdI pautrane joI khuza thAya che. pAMca-sAta divasa pavanajIne premathI rAkhI sahu zIkha mAMgI potapotAnA ghera jAya che. DhAla aDhAramI sahu pATaNathI nIkaLI ratnapurI AvyA. mAmAjI temane vaLAvavA AvyA. pavanajIne rAjya soMpI rAjarANI beu tapovana gayAM. hanumaMtakuMvara vidyA bhaNe che, teo vAnaravidyA tema ja bIjI paNa ghaNI vidyA bhaNyA jethI dezavidezamAM temanI khyAti phelAI. pavanajI rAjapATa saMbhALI rahyA che. pAcho varuNa vAjiMtra vagaDAvI laMkA tarapha tenuM sainya mokale che, rAvaNe tenI senA mokalI ane eka teDuM pavanajI rAyane paNa mokalyuM. tyAre hanumaMta kahe che ame jaIzuM, paNa pitA kahe tuM hajI nAno che. aMjanAe paNa kahyuM ke rAjA jAya to raNa rahe, mAro kuMvara hajI nAno che. DhAla ogaNIsamI hanumaMta haTha karIne cAlyo ne mahendrapurI jaIne mahelANa dIdhuM. traNa pahora sudhI daLa AvyuM, teNe mA-bApane baMdhane bAMdhyA tyAre mAmAe AvIne choDAvyA. baMdhana choDI praNAma karIne kahe che. mArI mAtAne jarUra paDI tyAre koIe tene ThAma kema na ApyuM? hanumaMta laMkA bhaNI cAlyo. rAvaNa rAjA sAme maLavA Avyo. temaNe bIDuM jhaDapyuM ne pAchA vaLI meghapurI tarapha jaI tyAM paDAva nAkhyo. sAme yoddhA AvyA ane dhanuSya kheMcIne sAmasAmA bANa choDavA lAgyA. rAvaNanI senA joI varuNanA so putra raNe caDyA ane sAmasAmA lohanA bANa aphaLAya tyAM aMgArA jharatAM. rAvaNasenA nAsI gaI ane AgaLa hanukumAra UbhA che. dohA tyAre varuNaputra bajaraMgIne pUche che ke he kuMvarajI! tAro bAlaka veza che, koNa tArA pitA che ane kayo tAro deza che? tyAre tejasvI hanumaMta kahe che ke mAruM nAma pavanaputra che. huM laghudze nAno bALa chuM paNa mArA kAma juo. aMjanA satIno rasa +259
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAla vIsamI hanumaMtane teo kahe che ke zuM tArI mAtA tArI veraNa che? ane tuM pitAno aLakhAmaNo putra che ke tane yuddhamAM mokalyo? tuM varuNanI samakSa Avyo to tAro kALa AvI gayo mAna. hanumaMta sAme uttara Ape che, tame so bhAIo sAthe maLI AvyA cho paNa raNamAM jo tame hAtha vAparazo to joI lezuM. pachI to teNe vAnaravidyA sAdhI vAnararUpa karI 12 jojana sudhI huMkAra saMbhaLAya tevI hAkala karI. vRkSane ukheDIne nAkhyA ane pUMche pherI karI varuNanA putrane ekaThA karI bAMdhyA tyAre varuNa rAjA AvIne hanumaMtane hAkala kare che ke teM melI vAnaravidyA raNamAM karI che. gusse thayela rAjA rathamAMthI UtarI hanumaMtane bAthamAM laI, tenA vALamAM grahyA ane muSTaprahAra karavA lAgyo tyAre pAchaLathI rAvaNa tenI madade Avyo. teNe hanumaMtane upara karyo ane varuNane bAMdhIne rathamAM nAMkhyo. pachI varuNanA baMdhana choDI nAkhyA ane rAvaNane juhAra kIdho. vaLato varuNa rAya kahe che, mAruM zIza tamane namAvuM chuM. varuNe putrane rAjya soMpI pote saMyama lIdho. dohA Ama varuNane jItyo pachI varuNane juhAra praNAma) karI sthAnake sthApyo. tyAre varuNe potAnI satyavatI' nAmanI kanyAne hanumaMtane yogya vara jANI tenI sAthe paraNAvI. DhALa ekavIsamI rAvaNe paNa hanumaMtanI prazaMsA karI kAnanAM kuMDaLa ApyAM ane ghaNA veza ApyA, tema ja potAnI bhANeja padminI ApI. vaLI tene hajAra vidyAdharI paraNI. sugrIvanI beTI jene paraNI hatI te piyu upara tene ghaNo rAga hato. sugrIva, hanumaMtane rAmanI kathA rAmAyaNamAM cAlaze. dohA anaMganI putrI kunnumA hanumaMtane paraNI ane bIjI eka hajA2 vidyAdharI hanumaMtane paraNAvI. hanumaMta rAvaNano Adeza laI, nArIone paraNI 1. lokaprasiddha kathAmAM hanumAna kuMvArA che, paNa jaina rAmAyaNa' anusAra hanumAna paraNelA che. vizvabharamAM rAmAyaNanI vividha paraMparAo vyApta che. thAIlenDa vagerenI paraMparAmAM paNa hanumAna vivAhita che. 260 * jaina rAsa vimarza
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghare Avyo ane mAtApitAne AnaMda thayo. DhAla bAvIsamI Ama pavanajI rAjya kare che ane dedIpyamAna kuMvarane joI badhA durjana badhA dUra nAsI jAya che. pavanajInA rAjyamAM prajA sukhI che, yAcakane dAna devaDAve che tathA dAnapuNya kare che, rAjAne yogya badhA sukha bhogave che. hajAra vahuo temanI sevA kare che ane teo pAMca indriyanA bhoga bhogave che tyAre aMjanA manamAM ciMtave che ke dhanya te nara che je potAne zire yoganuM vahana kare che. rAtrine pAchalA pahore dharmaciMtana karatAM karatAM aMjanA manamAM cAritranI ciMtavaNA kare che. tatkSaNa pavanajIne page lAgIne kahe che janmamaraNanA du:kha dohyalA che, roga, viyoga ne saMsAra kleza che, have viSayanA sukha pUrA thayA to svAmI mane saMyamanI zIkha do. pavanajI kahe che ke devI! ghe2 beThAM dharma karaje, hajI bAlapaNuM che, cothe Azrame saMyama leje tyAre aMjanA kahe che kAlano kAMI bharoso nathI, jene maraNa taNo trAsa nathI te vilaMba kare. A kAcI kAyAne vinAza pAmatAM jarAya vA2 nathI lAgatI tethI rAye rIjhIne manamAM vairAgya ANI hanumaMtakuMvarane teDAvyA tyAre hanumaMtane mAtAno moha chUTato nathI paraMtu mAtA kahe che A asthira AyuSyano vizvAsa nathI. mAtApitA piravArane sahu koI mAruM mAruM kare che paNa aMtakALe koI koInuM zaraNa nathI. aMjanA badhAne khamAvIne guruNI pAse gaI, vasaMtamAlA paNa tenI sAthe thaI. aMjanAe tenA badhAM AbhUSaNono tyAga karI loca karI tyAMthI saMyama laI karmanI kroDi toDatAM cAlyA. aMjanAnA AbharaNa ane vALa laIne putra cAlyo ke ghare jaI tene pUjazuM ane ApaNo samaya pasAra karIzuM. pachI to aMjanAne mAse mAse pAraNuM karatA zarIra sUkAI gayuM. samasta jIvanI pratipAlanA karatAM bAra mAsa sudhI tapa karI aMjanA anazana vrata laI saMthAro kare che. cAre gatinA jIvone khamAve che, manamAM cAra zaraNAnuM ciMtana kare che ane sadgati pAmyA. te vidyAdharanA vaMzamAM UpajI, tenA nAme navidhi saMpanna thAya, tenuM bhajana karatAM bhavaduHkhano cheha thAya, chevaTe kavi kahe che meM kAMI adhika ochuM kahyuM hoya to micchAmi dukkaDaM. meM to satI sAdhvI aMjanAnA ziyala taNA guNanuM varNana karyuM che. pachI kavi AgaLa sItA AkhyAna lakhavA vize ullekha kare che. aMjanA satIno rAsa * 261
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAlocanA - A rAsa ajJAtakartA rAsa che. kavinI kRti amara thaI paNa kavine potAnuM nAma amara karavAnI icchA nathI dekhAtI. kavie aMjanA satInA jIvana para ane tenA ziyaLa guNa para prakAza pheMkyo che. rAsanI bhASA parathI te ekadama prAcIna samayanI nathI lAgatI ke je 11mI sadIthI caudamI sadIno hato jemAM apabhraMza gujarAtI vaparAtuM. 15mI sadIthI sattaramI sadIno samaya je madhya gujarAtI samaya che te samaya daramiyAna A rAsa lakhAyo haze ema lAge che. prathama AvRtti I.sa. 1986mAM chapAI che. vAlmIki rAmAyaNanA aMjanAnA pAtra karatAM AnuM Alekhana thoDuM juduM dekhAya che. vAlmIki rAmAyaNamAM aMjanA vAnara strI ane teno pati kesarI vAnarapuruSa tarIke varNavyA che. aMjanA eka apsarA hatI jene zApane kAraNe A janma levo paDyo hato ane te zivasvarUpa putrane janma Ape pachI tene zApamAMthI mukti maLe tema hatuM. vAlmIki rAmAyaNa mujaba hanumAna zivanuM svarUpa ja che. ane aMjanAne putra pavanadevathI thayo hato tethI hanumAnane pavanaputra paNa kahe che. A rAsamAM hanumAnano janmadivasa caitra vadI aSTamI jaNAvI che jyAre lokamAM caitra suda pUnamane divase hanumAna jayaMtI UjavavAmAM Ave che. A rAsamAM caitrI pUnamane divase mAmAne tyAM janmamahotsava UjavavAno ullekha che. kavino mukhya uddeza aMjanAnA ziyaLa guNa viSe kahevAno che ane bIjuM karmasiddhAMta rajU kare che. kaDANa kamo mokhkho natyi pUrvanA mahApuruSoe jaina zAstronAM rahasyone AbAla gopAla sudhI pahoMcADavA mATe tenA bhAvane gujarAtI rAso kAvyo Adi dvArA sarala bhASAmAM utArela che. AvA seMkaDo rAso Aje vidyamAna che. jainasaMghamAM A rAsonuM gAyana vAMcana vadhe to pUrvanA mahApuruSone pichAnavAnI taka maLe ane temanuM AlaMbana pAmI zreya mArge AgaLa vadhI zakAya. ahI aMjanAnuM pAtrAlekhana bahu ja suMdara rIte karavAmAM AvyuM che tene dharmamAM daDha zraddhA hatI. jayAre paNa tenA mAthe vipatti AvI paDatI tyAre te bIjI koI paNa vyakti ke saMjogone doSa na detAM potAnA karmane ja doSa detI. tera ghaDI mATe karelA kAryanuM phaLa tene tera varSa bhogavavuM paDyuM. tene vaDIlo tema ja baMdhuo taraphathI akAro maLavA chatAM teNe bIjA koIne doSa na Apyo tema ja manamAM paNa te loko pratye koI kharAba graMthi na 262 * jaina rAsa vimarza
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAMdhI ane teone haMmezAM pUjanIya, mAnanIya gaNyA. daDhapaNe ziyaLanuM pAlana tema ja dAna, dayA vagere guNonuM pAlana ja tene satInI kakSAmAM sthAna apAvyuM che. A rAsa parathI te samayanI rAjakIya, sAmAjika tema ja dhArmika paristhitino khyAla Ave che. rAsanA ghaNAM viziSTa lakSaNo - stuti, dharmopadeza, varNano, vividha DhALomAM racanA, zRMgAra rasa ane karuNa rasa - kavie emAM vaNI lIdhAM che paraMtu kAvyane aMte sAmAnyata: kavino aMgata paricaya, enA guruno nAmo-ullekha, graMthanI racanAtAla ane phalazruti Ave teno AmAM abhAva dekhAya che. yuddhanuM varNana TUMkAmAM suMdara rIte karavAmAM AvyuM che. A rAsamAM Iha jIvananA anurAga karatAM temAM paralokaabhimukhatA ja mukhya che. kAvyamAM prAsAnuprAsa ane kyAMkakyAMka upamA alaMkArano upayoga dekhAI Ave che. ucca prakAranI kalAmayatAno abhAva dekhAI Ave che. dharmamAM daDha zraddhA hoya to jIvanamAM game tevI muzkelIo Ave temAMthI pAra UtarI javAya che. itihAsa enI sAkSI pUre che. dharmamAM daDha zraddhAne kAraNe ja zULInuM siMhAsana thaI jAya. sUtaranA tAMtaNe cALaNIthI pANI kADhI zakAya vagere udAharaNo itihAsamAM maLI Ave che. ahIM paNa dharmamAM daDha zraddhAnA kAraNe ja aMjanA satIne siMhanA upadravamAMthI mukti mATe kudaratI sahAya maLI che. tethI ja kahyuM che harino mAraga che zUrAno, nahIM kAyaranuM kAma jone." aMtamAM je ApaNA pUrvAcAryano uddeza sAmAnya janajIvanamAM sAmAnya kathA dvArA temAM koI dharmanuM tattva umerI lokone dharmopadeza ApavAno hato te ahIM pAra paDyo che. vartamAnayugamAM jyAM cAritra mATenA vicAromAM parivartana AvI gayuM che. jyAM AcAromAM zithilatA AvI gaI che, hiMsAnuM sAmrAjya vadhI gayuM che tyAM AvA upadezo dvArA ApaNI pUrvanI ucca cAritrabhAvanA keLavI zakAya ane ApaNA Adarzo tarapha yuvAnone vALI zakAya to ApaNA pUrvAcAryonA uddeza saphaLatAne varI zake. aMjanA satIno rAsa * 263
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAnaMdasoma viracita - zrI somavimalasUri rAsa manoja ajitacaMdra upAdhyAya prastAvanA: madhyakAlIna gujarAtI sAhityano maMgaLa prAraMbha thAya che jena rAso sAhityathI. e prAraMbhika yuga (IsunI bAramI zatAbdIthI caudamI zatAbdI, arthAt AcArya hemacaMdrathI AraMbhIne bhaktakavi narasiMha mahetAnA janma sudhI). A samaya rAsayuga athavA haimayuga ke jenayuga tarIke oLakhAya che. AnAthI samajAya che ke jaina rAsa-kavio gujarAtI sAhityanA Adya praNetAo che. rAsanA racayitA zrI AnaMdasomano paricaya: zrI AnaMdasoma eka saphaLa kavi rahyA che. teoe vividha 7 rAga ane vaividhyasabhara DhALomAM 156 paMktimAM zrI somavimalasUri rAsa racyo che. temaNe A rAsa saMvat 1619 mahA suda 10nA roja naMdurabAramAM pUrNa karyo hovAno ullekha prApta che. AnaMdasAme potAnA guru pratye Adara ane bhaktipUrNa pUjyabhAva rajU karavA mATe A stuti svarUpa rAsa racyo che. jemAM teo potAnA gurunA guNa gAtAM duSkRta dUra thavAnuM tema ja riddhi, vRddhi, sukha, saMpadA nizcitapaNe potAnA ghare thavAnuM dRDhapaNe mAnatA hovAnuM daSTigocara thAya che. zrI AnaMdasAme zrI somavimalasUri rAsa sivAya paNa eka anya kRti sAhitya jagatane bheTa dharI che te sthUlabhadra svAdhyAya nAmano graMtha che, jemAM pa3 kaDIo che. tenI racanA saMvata 1622 zrAvaNa sudi 10nA roja vairATa (jayapura pAse) mAM thaI hovAnI mAhitI upalabdha thAya che. (A graMtha prakAzita hovAnI mAhitI jaina gurjara kavio-2, saMgrAhaka ane saMprayojaka mohanalAla 1. jaina aitihAsika gUrjara kAvya-saMcaya, saMgrAhaka ane saMpAdaka - zrImAnuM jinavijayajI. pra.zrIjana AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara I.sa. 1926, pR.77 ane jaina gUrjara kavio-2 : saMgrAhaka ane saMprayojaka mohanalAla dalIcaMda desAI pra.zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI I.sa. 1987, pR.112 264 * jaina rAsa vimarza
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ dalIcaMda desAIH pra. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI I.sa. 1987, pR.113 para prApta thAya che.) A sthUlabhadra svAdhyAya graMthano aMta ahIM rajU karyo che. tapagacchi nirmala candra, zrI somavimala sUrida, tasa sIsa raciu sajhAya, sAMbhaLatA (mana) nirmala thAya. pRthivI rasa saMvata eha kuca karNa pramANi jeha, zrAvaNa sudI dazamI divarsi, vayarATi yuNika mana harasi, je tArA gaNi deNaMda, je sAyara merU girida, tAM pratapuM javalI soma, Ima bhaNaI ANaMdasoma. (eja pRSTha upara) zrI somavimalasUrino paricaya: zrIhemavimalasUri tapAgacchanA paTTadhara hatA. temanI pATe saubhAgyaharSasUri thayA, ane temanI pATe somavimalasUri thayA. kramAnusAra jotAM teono krama.58mo thAya. teozrIno janma khaMbhAtamAM samadhara maMtrInA vaMzaja rUpavaMtane tyAM temanI patnI amarAnI kukSIe thayo. teozrInuM nAma jasavaMta rakhAyuM hatuM. teoe zrIhemavimalasUri pAse saM.1574mAM vaizAkha suda 3ne divase dIkSA grahaNa karI. dIkSita thatAM ja temane somavimala evuM nAma maLyuM. saMvat pannara jeha, teha ciMhuttireI, vaizAkha zudi trIjaU lIe; rohiNi nakSatri vratasAra, vAra zani AdarAI, sumati gupati ati niramAlI e. ahmadAvAda zrIpati, saMghapati bhUbhaca. sUrAja Icchava karaI e; somavimala muni nAma, tAma ThavAI vara, jasa mahimA mahi vistaraIe. 2. jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.zrIjaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1926, pR.138, 139 3. jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara 1926, pR. 134-149. zrI somavimalasUri rAsa +265
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra bAda hemavimalasUrie saubhAgyaharSane sUripada ApyuM ane teoe somavimalane paMDita evuM pada zirohImAM ApyuM. vaLI vijApuramAM amadAvAdanA saMghe teone upAdhyAyanuM pada apAvyuM hatuM. saMvata 1957ne Aso suda 5 ne guruvAranA divase zrI somavimalane amadAvAdamAM AcAryapada arpaNa karAyuM. pachI saMvat 1605mAM mahAsuda 5nA divase khaMbhAtamAM teone gacchanAyakapada suprata karAyuM. (uparokta paMktiomAM kavie saphaLatApUrvaka jeha, teha; vatasAra, vAra; zrIpati, saMghapati; nAma, tAma jevA zabda gUMthIne prAsa sAMkaLI alaMkArano suMdara prayoga karyo che) zrI somavimalasUri svayaM eka siddha kavi evaM racayitA hatA. teoe 4 rAsa racyA che. 3-4 sajhAya racI che. teoe "manuSya bhavopari daza dRSTAMtanAM gIto"; kumaragirimaMDaNa zrI zAMtinAtha stavana" tathA "dezavaikAlika sUtra bAlAvabodha" ane "kalpasUtra bAlAvabodha"nI racanA paNa karI che. temaNe (1) dhamila rAsa saMvata 1591nA poSa suda 1 ravivAra khaMbhAtamAM racyo. tenA aMtamAM guru hemavimalasUri paTTe saubhAgyaharSasUri zi. somavimalagaNibhiliMbApitA kRtA ca paropakRtikRta' evI puSpikA maLe che. (2) zreNika rAsa athavA samyakatsAra rAsa - saMvata 1603, bhAdrapada zukla 1, kumaragirimAM racyo che jemAM 681 gAthA che. (3) caMpaka zreSThi rAsa : saMvata 1622 ne zrAvaNa zukla 7ne zukravAre virATanagaramAM dAnano mahimA varNavato A rAsa che. zrI somavimalasUri rAsaH zrI somavimalasUrirAsa eka caritakathAtmaka prakArano rAsa che. A rAsa saMvat 1619mAM AnaMdasoma nAmanA temanA ziSya racyo che. AnaMdasAme A rAsa saM. 1619mAM naMdurabAramAM pUrNa karyo hato. AnaMdasoma temanA ziSya hovAthI ahIM varNavela caritra pUrNapaNe vizvasanIya hovAnI khAtarI tema ja saMtoSa prApta thAya che. prastuta rAsa eka geya racanA che. A rAsamAM kula 13 rAga DhALa sahita che. temanA viSaya, rAga, DhALa ane paMktinI saMkhyA nIce pramANe che. 266 * jaina rAsa vimarza
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAla. kula krama caga viSaya paMkti maMgala prastAvanA duhA ane vastu maMgala prastAva ane vastu 01-07-07 1 asAurI. velina tapagacchapATaparaMparA 8-19-12 2 guDI mAI dhinnA saMpunA tuM janma ane gurudarzana 2-26-07 3 guDI salakhaNIAnu guru upadeza ane saMyama grahaNa 27-37-11 4 asApharI damayaMtI pAlI palaI saMyama pAlana aNe paddhI prApti 38-56-19 5 kedArU IzAna Indra kholaI amadAvAdamAM vAsa 57-66-10 6 dezAo AcAryapadanI yogyatA 67-72-06 7 dezokha ulAlAnuM AcAryapada mahotsava 73-96-24 8 malhAra mere lAla AcAryapada prApti 97-105-09 9 dhanyAsI sahi guru vaMdII gacchanAyaka mahotsava 106-12-22 10 kedArU saMganuM saMyama carcA 128-132-05 11 kedArU aMdolAnuM 133-141-09 12 sAmerI jayamAlAnu 14-1509 13 malhAra morI AMkhaDI pharakaI re --- 151-156-06 kula paMkti 156 A rAsanA prAraMbha duhAmAM racAyelI pAMca kaDIomAM maMgala prastAvathI thAya che. jema sakala sA la sevAI, zrIgautama gaNadhara; maNaha manoratha pUraNa, labadhi taNu bhaMDAra. 1 A rAsanI AraMbhika mAMgalika prastAvanAmAM: somagacchagayaNigaNi, somavimala guNadhAra; zrI somavimalasUri taNuM, racisu rAsa vistAra evuM kathana maLe che. jemAM racayitA potAnA gurunA guNa gAtAM duSkRta dUra thavAnuM tema ja riddhi, vRddhi, sukha, saMpadA nizcitapaNe potAnA ghare thavAnuM deDha paNe mAnatA hovAnuM dRSTigocara thAya che. jema ke.. sAra saguru guNa gAyatAM, duSkRta dUri jaI; riddhi vRddhi sukha saMpadA, nizcaI niyaghari thAI. vaLI duhAnI aMtima paMktimAM racetAe bha-akSarano bahula prayoga karI jANe varNAnuprAsa alaMkAra racyo che. jema... (bhAvi bhalaI bheTI bhavika, jima pAmuM jayakAra..) zrI somavimalasUri rAsa * 267
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ama, maMgala prastAva jehA kahI zakAya te AnaMdasAme potAnA guru pratye Adara ane bhaktipUrNa pUjyabhAva rajU karavA mATe A stuti svarUpa rAsa racyo che. je te manuSya tenA AraMbhakALathI ja Izvara ane gurujanono AbhArI rahyo hovAthI te AraMbhathI ja stuti eTale ke prazaMsA karI rAjIpo tema ja kRpA prApta karavA stuti karato rahe che. maMgala prastAva pachI sAta paMktimAM vastuno ullekha thayela che. kavi ahIM sakala sukhanA dAtA evA zrI somavimalasUrinI stuti kare che. kavi potAnA pUjya gurunA guNa gAIne potAno dina (janma) saphaLa karavAnI vinamra apekSA dharAve che. jema ke... zrI pUjyataNA guNa gAtAM, sala karuM dina Aja. vastunA nirdeza bAda kavi AnaMdasoma tapAgacchapATaparaMparAne varNavatAM 8-19 ema kula 12 paMktinI racanA kare che. ahIM jUnI gujarAtI bhASA tema ja ghaNA prAkRta zabdonI UMDI asara jevA maLe che. AnaMdasomAM varNave che ke.... zrIsomavimalasUri tapagacchanI paTTaparaMparAmAM thayA. A tapA biruda kyAMthI ane kevI rIte udbhavyuM, kevI rIte astitva AvyuM e saghaLI vAta jaNAvatAM kahe che ke.. Adi thiki tapagacha vakhANuM, jANuM jaga vikhyAta; tapAbiruda e kihAMthI pragaTiuM, suNayo sahu avadAta. zrI jagacaMdrasUrie bAra varSa sudhI AyaMbila tapa karyuM. tethI 'tapasvI' zabda parathI temane tapA' e biruda rAjAe saMvat 1285mAM ApyuM ane temanA gacchanuM nAma tapAgaccha paDyuM. A ghaTanAne A pramANe varNavI che : pAMcamanuM gaNadhara sadhara sudharmA, vIra paTTi jayakArI; anukrami tasa paTTAcala dinakara, siri jagacaMdasUri bAra varasa AyaMbila tapa kIdhuM, sAdhiuM nija tanuM kAma; bhagatI dharInaI bhUpati bhAkha, tapAgaccha diuM nAma. saMvata bAra varasi paMcyAsI, tihAMthI tapagaccha sAra; 4. jaina aitihAsika gUrjara kAvya-saMcaya. pra.zrIjaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1926, pR.13pa. 5. jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.zrIjaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara. I.sa. 1926, pR.135. 268 * jaina rAsa vimarza
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAra bAda tenI pATe anukrame nIce pramANe ziSyo thayA temanuM varNana che, je TUMkamAM nIce pramANe che : zrIjagacaMdrasUri zrIdevendrasUri zrIvidyAnaMdasUri zrIdharmaghoSasUri zrI somaprabhasUri zrI somatilakasUri zrIdevasuMdarasUri zrI somasuMdarasUri zrImunisuMdarasUri zrIratnazekharasUri zrIlakSmIsAgarasUri zrIsumatisAdhu zrIhemavimalasUri zrI saubhAgyaharSa ane zrI somavimalasUri ApaNA A rAsanA mULa caritranAyaka zrI somavimalasUri A paraMparAmAM anukrame pa8mA hovAno tathA temanA samayamAM A gaccha paraMparAno cAre dizAomAM jayajayakAra thayo hovAno aitihAsika purAvAno ullekha prathama 18 paMkti bAda Apela vastumAM maLe che. jema ke.. anukrami aThThAvanAmaI, paTTi pragaTa dinakAra, zrI somavimalasUri cira kyuM, nAmi jayajayakAra nirdiSTa viSaya vastu bAda somavimalasUrinA janma tathA gurudarzanano varNavato aMza paMkti 20-26mAM guDIrAga ane mAI dhinnA saMpunA tuM - e DhAlamAM) aMkita karAyo che. 6. jenA aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.zrIjena AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1926, pR.136 , zrI somavimalasUri rAsa * 269
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApaNA A rAsanA mULa caritranAyaka zrI somavimalasUrino janma traMbAvatI nagara (khaMbhAta) pAse kasArI nAmanA puramAM prAgvATa jJAtInA maMtrI samadharanA vaMzamAM temanI bhAryA amarAdethI thayo. jema ke : Adinagara traMbAvatI amarAvatI avatAra, gaDhamaDha valI maMdira poDhAM poli prakAra; jinamaMdira suMdara-puraMdara sama vivArI, jihAM vasaI vicakhyaNa zrAvaka janasuvicArI. tasa parisara sArI chAmi pura kaMsArI,% Ama janmasthAnano ullekha che. temanA pitA vicakSaNa zrAvaka vicakhyaNa zrAvaka) hatA tema paNa nirdeza maLe che. tyAra bAda temanA mAtApitAnuM nAma tathA temano tathA gurunA Agamana tathA melApano prasaMga 6 paMktimAM varNita che. jeno ullekha karatI paMkti A pramANe che : tihAM vasaI maMtrIsara samadhara ati abhirAma, pUchaI amarAde supanabhaava ulhAsi nAma daI jasavaMta jasavaMta pUrU Asa. tapagapati giruA hemavimalasUrida, vaMdaI sakuTuMba rUpa dharIa ANaMda Ama temanA nAmakaraNa ane gurumelApanuM varNana maLe che. somavimalasUrinuM nAma jasavaMta pADyuM hatuM. temanA moTAbhAInuM nAma pitridAsa hatuM. jasavaMta jarA moTA thayA eTale e avasare hemavimalasUri padhAryA ane temanA upadezathI jasavaMte saMvat 1574nA vaizAkha sudi 3 ne zanivAre rohiNI nakSatramAM dIkSA lIdhI. temanI dIkSAno utsava amadAvAdamAM thayo ane dIkSitanuM nAma somavimala rakhAyuM. have gurumeLApa pachI guraupadeza ane saMyamaprahaNano rAsakhaMDa paMkti 27-37mA (kula 11 paMkti, rAga-guDI ane salakhaNIAnuM - e nAmanA 7-8. jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, prazrIjaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1926, pR.136. 9. jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.zrIjena AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, (I.sa. 1926, pR. 136. 270* jaina rAsa vimarza
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhALamAM) che. zrIguru hemavimalasUri upadeza karatAM jainadharmanI khUba prazaMsA kare che. teo tene bhavatAraka kahe che. jainadharma sakaladharmanuM mULa hovAno upadeza kare che. temAM jIvadayA ane duHkhanivAraNanA sadguNa hovAnuM paNa varNave che. Ama aneka guNano upadeza kare che ane cAritra, dharma, zarma, niyama vagerenI samaja Ape che. jema ke.. zrIguru karaI vakhANa, ANa vahu jiNataNI, bhaviyaNaI bhavatAraNI e; sakaladharmamUla jeha, teha ju pAlII, jIvadayA duhavAraNI e; kahaI biMdu bhede dharma, zarma cAritrathI, niamani Ima muNIe; vayaNa suNI bhagavaMta, jasavaMta kuara, dila dikhyA kahaI gaIdhaNI e. vadhumAM upadeza karatAM zrIgurue uSNa tApa sahevAnuM, doSarahita AhAra levAno upadeza paNa karyo. uSNatApa sahitu e doSarahita AhAra, sAraji levuM e. vaLI zrIguru khUba ja sneha ane AdarapUrvaka temane vatsa (putra) kahI saMbodhIne A dikSita mArga talavAranI dhAra upara cAlavA jevo atyaMta duSkara hovAnuM paNa jaNAve che. temanA mate A paMtha lokhaMDanA caNAne mINanA (mAchalInA) dAMtathI cAvavA barAbara muzkela hovAnuM paNa jaNAve che. ane AvAmAMthI saphaLatA prApta karavA saMyamanuM mahattva darzAvI saMyamI banavA prere che. jemAM : valI vachA avadhAri, cAritra duHkara, khaDagadhAra jima cAlivu e; 10 jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.zrIjena AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara. I. sa.1926, pR.137 zrI somavimalasUri rAsa * 271
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ lohacaNA mINadati, cAvavA vaccha, saMyama INipari pAlije. guru-upadeza ane saMyamagrahaNa bAda saMyamapAlana ane padavI prApti nAmano rAsa khaMDa che. A khaMDa 19 paMkti (38-56)mAM racAyelo che jeno rAga - asAurI che ane damayaMtI pAlI palai e nAmano DhALa che. A paMktiomAM sAmAnya rIte dareka prathama paMktimAM 19 akSara ane bIjI paMktimAM 15 - 16 akSara saMkhyA che. dIkSA pachInA samayamAM zAstrAbhyAsa, yogohana vagere karI saMyama pALyo. saM. 1583mAM hemavimalasUrie saubhAgyaharSasUrine paTTadhara sthApyA. te saubhAgyaharSasUrie somavimalane gaNipada ApyuM. A padano utsava staMbhatIrthamAM prAgvATa jJAtIya zAha kIkue ghaNuM dravya kharco karyo. zirohImAM zrImaMta gAMdhI nAme rANA jodhAe karelA mahotsava pura:sara saM.1594nA phAgaNa vadi pane dine saubhAgyaharSasUrie somavimalagaNine paMDitapada ApyuM. pachI guru- ziSya vijApura AvyA ke jyAM, tyAMnA saMghe praveza mahotsava ghaNA bhabhakAthI karyo. tyAM amadAvAdanA saMghe anumati ApI eTale saubhAgyaharSa sUrie somavimalane upAdhyAyapada ApyuM. A saghaLuM varNana rAmasvarUpe A pramANe che : sakalazAstra muni abhyAsaI, vasaI zrIgara pAsi re; pAsinaI vAsi jasa mukhi sarasatI e. saMvat panAra vyAsII, thApyA sobhAgyahariSasUriMda re; sobhAgahariSasUri vAsa havaI - gaNi - pada caMgire; caMginI regi sAha kIku dII e. sIrohI nagarI bhalI, jihAM vasaI ti gAMdhI rANa re; paMDita-pada ucchava karaI, diI navA navA taMbola reka taMbolanaI bola mAniuM bhalu sahiguruI e. vIjapuri padhArIA, tihA praveza-mahocchava kIjaI re; ahimadAvAdI saMgha tihAM, Avi anumati mAgI e; zrAvakajana ucchava karaI, sobhAgahariSasUri thApaI re; thApanaI ApaI-uvajhAya-pada varU e. 272 * jaina rAsa vimarza
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ A prasaMge sArI lhANI paNa thaI. jemAM pAMca zeranA lADu sahita lhANI karAyAno ullekha paNa maLe che. jema ke pAMcazeranA lADUA, thAlI sahita sucaMgI re; caMganaI raMga bahu lAhaNI dII e. aMte A sarve utsavano prasaMga kavi zrI AnaMdasAme lakhyo che ane vaLI svayaM pote kahyo che ema jaNAvI kavi rAsanI madhyamAM potAnA nAmano ullekha kare che. jema ke Ima ucchava anokapari, anukrami lahiA re; lahiAnaI kahIA maI ANaMdasiu e. amadAvAdamAM comAsu vAsa karyo te viSayano khaMDa 10 paMktiomAM (57-66) varNita che jeno rAga-kedArU che ane IzAna Indra kholaI laI DhAla che. 11 AcAryapadanI yogyatA: A nAmano rAsa khaMDa 6 paMktimAM (67-72)mAM che. zrI somavimala upAdhyAyane darzana, nyAya, tarka, chaMda, jyotiSa tema ja vedapurANanA jANakAra tema ja smRti, gItA, sAhitya ane sUtranA arthanA jaNakAra hovAnuM tema ja paMcAcArane anusaratA pAmI temane AcAryapada mATe yogya manAyA. jema ke.. darazana vAna cAritra bhariA, pAlaI paMcAcAra... tarka chaMda yotiSa bhalAM, lakhyaNa veda purANa; mRti gItA sAhitya valI, savi sUtra arathanA jaNa. 11. jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara I.sa. 1926, pR.14-141 12. jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.zrI jene AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara I.sa. 1926, pR.141-142 13. jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara I.sa. 1926, pR.141 zrI somavimalasUri rAsa 273
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryapada mahotsavaH A mahotsavane varNavato A rAsa khaMDa 24 paMkti (73-96)mAM racAyo che. temAM rAga-dezAkha ane DhAla-ulAlAnuM prayojyA che. A rAsa khaMDa Akho aMtyAnuprAsa ke prAsa sAMkaDI prakAranA alaMkArathI suzobhita che. jema ke... havaI suNa savi prANI, anukami vAta je jANI; paMkti. 73thI mAMDIne suraha bhuvana sama tolaI, ANaMdasoma Ima bolaI. paMkti 96 sudhI vaLI A khaMDanA aMtamAM racayitA punaH potAnuM nAma joDe che. muni amadAvAda AvI comAsu rahyAM jyAM temane amadAvAda, khaMbhAta vagerene saMghoe maLI zrI somavimala upAdhyAyane ghaNA moTA utsavathI saM. 1597nA Aso suda pane guruvAre AcAryapada ApyuM. jema ke: virahatA 5hatA valI, anukrami ahimmadAnAdi re; caumAsi rAkhyA zrIpUjya, zrIsaMghamAni raMgarola re. varNAnuprAsanuM udAharaNa 1) bolaI bAlI abola, lila kukumataNa rola; prAsAnuprAsanuM udAharaNa 2) uDI guDI te ruDI, vAta nahI eka kuDI; AgalI ja te sAra, lokataNuM naSi pAra. 83 3) ahavI uAraNA karatI, zrIla avvANAM dharatI; Agala pAchali phiratI, guruguNa ahI ucaratI. bahUA aDA bolI, navanavAM gIta te polaI; guNa gaMdharva te gAI, jevA bAlaU I. pUThalIdhA karaI sAda, upajaI ati hi AlhAdaH nAma navaraMga pAtra jaNe sahu milika jatra eka kaha bhAva bina, janmyA ehavA ratana; tapagacchataNa a AdhAra, hosi eha gaNadhAra. kIdhA ucchava jeha, varNavI na zakuM te; maMdabuddhi kima jazuM, jIhi eka kima vakhANuM. 274* jaina rAsa vimarza
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryapada prApti H rAsano A khaMDa 9 paMkti (97-105)mAM racAyo che. temAM rAga malhAra tathA mere lAla nAmano DhAla prayojayo che. pratyeka paMktine aMte DhAlane anurUpa mere lAla zabda prayojyo che. bhAve bhavijana bheTII, dIpaI jisiu digaMda mere lAla; cihu pakhi cyAri gRhalI valI kIjaI, dII bahulAM dAna mere lAla.' vArU visa thatA asaMtoSAI, poSaI pirali bhAvi mere lAla; vagere Ama khaMDamAM raciyatAe paMktionI vacce vacce prAsa maLatA zabdo prayojIne suMdara rIte prAsa sAMkaLIno saphaLa prayoga karyo che. A khaMDamAM zrIsomavimala upAdhyAyane saM. 1597nA Aso suda pane guruvAre puSyanakSatramAM AcAryapada apAyAno ullekha A pramANe maLe che. jema ke : saMvat pannara satANavaI, Aso mAsa majhAri mere lAla; puSpaniitra pada baIsaNuM, sudi paMcamI guruvara mere lAla.' A rAsakhaMDanA aMte kavi have pachI AvanAra rasakhaMDano AMzika ullekha karI AgAmI viSayavastunuM jANe mahAkAvya nATaka vagerenA niyama anusAra ullekha kare che. gacchanAyaka pada kerU ucchava, havaI pabhaNu AnaMda mere lAla.' gacchanAyaka pada mahotsava : AcAryapada prApti bAda have gacchanAyaka padano mahotsavane varNavato A rAsakhaMDa 21 paMkti (106-127)mAM 2cyo che. A khaMDamAM dhanyAsI rAga ane sahiguru vaMdaI nAmano DhALa prayojyo che. A khaMDanI dareka prathama paMktino aMta 'e' varNathI thAya che jyAre dareka bIjI paMkti 'ki' varNamAM aMta pAme che ane tenA aMte rAga - sahiguru vaMdaInAma - no AraMbhika varNa 'sa' punarAvartana punarAlApa) artha Apela che. zrIsomavimala AcAryane saM. 1605ne mahAsuda pane dine jyAre teo khaMbhAta AvyA tyAre dozI jyacaMde praveza mahotsava karI tyAMnA saMghanI AjJA laI AcAryane gacchanAyaka pada ApyuM. A gacchanAyaka padanA mahotsava vize kavi AnaMdasome savistAra zrI somavimalasUri rAsa * 275
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakhyuM che. temAM ghera ghera vadhAmaNAM thavAno, sahunA apAra AnaMdanuM, jayakArAnuM varNana che. saMgha AgaLa vadhatAM vividha vAjiMtra zaraNAI, Dhola, kAMsala, mAdala, ghUgharI, Damaru vagerenA AnaMdapUrvaka vagADavAno ane harSollAsanA prasaMganuM nirUpaNa karyuM che. saMyamacaryA : A aMtima khaMDamAM 29 paMkti (128-156) yojI che. temAM vividha cAra rAga paNa prayojyA che. jema ke. paMkti 128thI 13ramAM rAga kedArU ane DhAla phAganuM che. paMkti 13rathI 141mAM rAga kedArU paNa Dhola dolAnuM che. paMkti 142thI 150mAM rAga sAmerI ane DhAla jayamAlAnuM che. jyAre aMtima khaMDa paMktimAM 151thI 1pa6mAM rAga malhAra ane DhAla morI AMkhaDI pharUkaI re che. AnAthI vizeSa mAhitI laghupozAlika tapagacchanI paTTAvalimAMthI maLI Ave che te nIce pramANe che.14 - teozrInA vijApura gayAM pahelA ajaharImAM (aMjAra/ajameramAM) paMDitoe ArAdhita karelI zAradAno vijayavara somavimala paMDitane maLyo hato. saMvat 1592mAM amadAvAdathI vidyApura vijApura) jatA saMghamAM marakI thaI rahI hatI je zrI somavimalasUrie dhyAna karI zAMta karI hatI. saMvat 1599mAM pattana (pATaNa)mAM comAsu karyuM tyAre ghaNA abhigraha karyA hatA ane pALyA hatA tyAra bAda zrI zetrujya, raivatakAcala (giranAra), dhavala (dhoLakA), kAnhama pradezanA vaNacharA gAme tema ja Amrapada (Amoda), Iladurga (IDara) vagere sthAnoe abhigraha karI pALyA. vaLI hAthIla gAmamAM AvyA tyAre kuMDAda gAme marakI thayelI ane AcAryane vinaMtI karAtA teoe tyAM jaI marakInuM nivAraNa karyuM hatuM. - zrI somavimalasUri aSTAvadhAnI hatA, teo IcchAlipi vAcaka hatA, cauryAdi bhaya nivAraka hatA, mAtra saMdeza kahIne eka-be-traNa AMtarIo tAva 14 jaina aitihAsika gUrjara kAvya - saMcaya, pra.zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara. I.sa. 1926, pR.77. 276 * jaina rAsa vimarza
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ vagerene dUra karatA. temanA paga dhoyela pANI pIvAthI strIone sukhethI prasava thato tathA kuSTa Adi mahAvyAdhIne paNa teo dUra karatA. temanA pAda vaMdanAthI AdhA-zIzI cAlI jatI. Ama khUba mahimAnavAna hatA zrI somavimalasUrijI. I.sa. 1625 AnaMdasomane sUripada AcAryapada zrI somavimalasUrie ApyuM. zrIsomavimalasUri saM. 1637mAM mArgazIrSamAM svargavAsa thayo. temane potAnA kAryakALa daramiyAna badhAM maLI baso sAdhune dIkSA ApI hatI. zrI somavimalasUrie gujarAtI sAhityamAM kalpasUtra paranA graMtho, bAlAvabodha uparAMta rAsAo paNa racelA che. jema ke : - 2. 1. dhammilakumAra rAsa saM. 1615, poSa suda 1ne vivA2, khaMbhAta. caMpakazreSTirAsa. saM. 1622, zrAvaNa suda 7 ne zukravAra, virATanaga2 zreNika rAsa / samyakatvasAra rAsa. saM.1603, bhAdrapada sudi 1, kumArigara. 3. 4. 5. kSullakakumA2Asa saM. 1633, bhAdrapada vada 8, amadAvAdanA rAjaparA. A sivAya anya gIta, stavana vagere paNa racyA che. upasaMhAra : kavi zrI AnaMdasoma eka sAcA gurubhakta hovAno sajjaDa purAvo A 156 paMktinA vizALa rAsathI ja jJAta thAya che. teo svayaMnI guruvaMdanA tathA stutine duSkRtyone dUra ka2nA2 hovAnuM tema ja riddhi, vRddhi, sukha, saMpadA nizcitapaNe potAnA ghare thavAnuM dRDhapaNe mAnatA hovAnuM dRSTigocara thatAM ja teo param zraddheya hovAnuM paNa jJAna thAya che. kavinI A racanAthI teo eka nIvaDelA kavi hovAnuM jJAna paNa thAya che. teo gujarAtI, prAkRta tema ja apabhraMza bhASAnA samyak jJAtA hovAnuM jevA maLe che. ane temanA samaye prAkRta ane apabhraMza tathA jUnI gujarAtI bhASAno prabhAva samAja u52 rahyo haze ema mAnI zakAya. temaNe bhASA uparAMta vividha alaMkAro prayojIne alaMkAranA jANakAra hovAno paricaya Apyo che. zrIAnaMdasoma paNa A ziSyaparaMparAmAM AvatA hovAthI teo zAstra tathA dharmanA kuzaLa jANakA2 che tema kahevuM saheja paNa atizayokti nathI. zrI somavimalasUri Asa * 277
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane tethI ja teo jainadharmanA upadezono mArmika upadeza potAnA zrIgurunA mukhathI kahI zakyA che. jema ke... zrIguru hemavimalasUri upadeza karatAM jainadharmanI khUba prazaMsA kare che. teo tene bhavatAraka kahe che. jainadharma sakaladharmanuM mULa hovAno, temAM jIvadayA ane duHkhanivAraNanA sadguNa hovAnuM paNa varNave che. Ama aneka guNano upadeza kare che ane zarma, dharma, cAritra, niyama vagerenI samaja Ape che. A rAsamAM jaina dharma yajJayAgAdi sthULa kriyAone badale tapomaya saMyamI jIvanano Adarza rajU kare che. mahAvIra svAmIe prabodhela saMyamadharmanuM Alekhana upadezAtmaka rIte prastuta karyuM che. A kRti alaMkAro ane chaMdonA vaividhyane kAraNe geyatA ane kAvyAtmakatA saMpanna banI che. A rAsamAMthI itihAsa uparAMta prAcIna bhaugolika sthaLo ane temanAM prAcIna nAmo paNa jANavA maLe che. 1. traMbAvatI nagarI - khaMbhAta 2. kaMsArI pura 3. alpadAvAda | ahimadAvAda | ahimmadAvAda - amadAvAda 4. sIrohI nagarI 5. vidyApura - vijapura 6. pATaNipura - pATaNa 7. khaMbhanayarI - khaMbhAta nagarI 8. naMdarabAri - naMdurabAra jaina rAso sAhityanI paraMparA prAcIna samayathI Aja sudhI ammalita rahI che e enI lokapriyatA ane vyApakatAnuM pramANa che. geyatA, nRtya ane abhinayanA samanvita AnaMda sAthe kathArasa ane dharmAmRtanuM bahujana samAjane pAna karAvavAmAM AvI rAmakRtio mUlyAdhikAriNI banI che. A rAsa gujarAtI sAhityanA AkhyAna, garabA - garabI ItyAdi kAvyaprakAro mATe udbhava srota samA che. 278 * jaina casa vimarza
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ paradezI rAjAno rAsa (jJAnacaMdajI) sudhAbena gAMdhI zrI paradezI rAjAno 2Asa AjathI aDhIthI traNa hajAra varSa pUrvanA itihAsa para prakAza pADe che. te samayanA sAmAjika jIvananAM pAsAMone ujAgara kare che. rAjAno samagra vyavahAra, sabhya dezonI sabhyatAne, asabhya vyaktinA jIvanamAM laI javAno eka bhagIratha prayAsa che. A rAsamAM AdhyAtmika athavA AMtarika vicAro ke saMskArono itihAsa ghaNo ja mahattvapUrNa che. AdikALathI cAlI AvatI manuSyanI svArthaparAyaNatA, krodha, ahaMkAra, mAyA, kapaTa, kAmavAsanA ityAdino je pravAha jagatamAM jaLavAI rahyo che je itihAsa bahu jUnI prakRti tathA vizva sAthe joDAyelo che tevA AMtarika pravAhono itihAsa A rAsamAM saMkalita thayela che. A paradezI rAjAnA rAsamAM AryabhUmi tathA anAryabhUmino mukhya ullekha che. AryabhUmi gaMgAnA nikaTavartI pradezomAM samAviSTa che. AryabhUmi tarIke A prakaraNamAM je dezono ullekha che tyAMno rAjA ghaNo ja buddhizALI, vicakSaNa ane zaktizALI che. rAjA hoziyAra hovA chatAM nAstikatAnI lapeTamAM AvI jAya che ane agocarabhAva pratye prabaLa azraddhA dharAvavA lAge che. A paradezI rAjA tenI nAstikatAnA kAraNe khUba hiMsaka pagalAM bhare che, vaLI rAjyamAM nIti, nyAyane sthAna ApI zakatA nathI. pApanAM phaLa bUrAM hoya tevuM na mAnanAra te pApAcAra pravRttine vega Ape che. jenA pariNAme prajAne tathA rAjA karmacArIne ghaNo anyAya thAya che ane hiMsaka baLone protsAhana maLe che. sadnasIbe rAjAne maMtrI cittasArathi khUba ja Astika, dhArmika vRttivALo vicakSaNa ane buddhimAna che. A maMtrI prabaLa, parAkramI mahAtmAnI zodhamAM che. je rAjAne paDakArI zake ane temanI nAstikatAne nAthI zake. maMtrI khUba catura ane rAjanItinAM sUtrono jANakAra che. paradezI rAjAno rAsa * 279
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhAnamaMtrI citta jyAre zrAvAstinagarImAM AvyA ane kezIkumA2 zramaNanAM temane darzana thayAM tyAre satvare buddhimAna A pradhAne potAnA rAjAne sudhAravA mATe kezIkumA2 zramaNane potAnA dezamAM laI javAno saMkalpa karyo. kezIkumAra zramaNanAM temane darzana thayAM tyAre satvara buddhimAna pradhAne potAnA rAjAne sudhAravA mATe cAlAkI pUrvaka meLApa karAvyo. kezIkumAra zramaNa ane paradezI rAjA vacce saphaLa vArtAlApa thayo. temAM rAjAno mAnasika parAjaya thayA pachI tenA manamAM AstikatAno udaya thayo. samagra rAjyamAM nItinI sthApanA thaI. rAjAnuM jIvana parivartana to thayuM paNa tenI sAthe saMpUrNa rASTranuM paNa parivartana thayuM. khajAnAno sadupayoga thayo. rAjAnI rANI surizcaMtAne A rIte rAjAnuM thayeluM parivartana ayogya lAgatAM, potAnuM jIvana hiMsAthI kalaMkita karI durgatine pAme che. jevuM karma tevuM phaLa tema A rAsa parathI phalita thAya che. nara hoya ke nArI, rAjA hoya ke rANI, karmano siddhAMta badhA mATe samAna ja hoya che. paradezI rAjA-deha ane AtmA eka che tema mAnatA hatA. paradezI rAjAnuM adharmI jIvana, kezI svAmInA satsaMge bhavya, divya, ramya banIne parivartanano itihAsa sarjI jAya che. pApanA palaTAthI prApta thatAM puNyanA puMjanA puMja devalokamAM jyAM zAzvata divya sAmagrI che tyAM laI jAya che. AvI saMjIvanI bharelI jaDIbuTTI jevuM A sUtra che. bharatakSetramAM AmalakappA nAmanI samRddha nagarI che tyAM koI gunegAra nahIM maLe. prajA sukhapUrvaka nyAyanItithI jIvI rahI hatI. tyAMnA zveta rAjA ane dhAriNIdevI zubha lakSaNavaMtAM ane vizuddhavaMzanAM hatAM. te nagarInA aMbasAla vanamAM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI grAmAnugrAma viharatA-viharatA parivAra sahita padhAryA. azoka vRkSa nIce nirdoSa jagyAmAM avagraha dhAraNa karIne UtaryA. tyAM rahelI zuddha kALI zilApATa u52 paryaMkAsane rahI saMyama tapathI AtmAne bhAvita karatA rahevA lAgyA. saudharma nAmanA prathama devalokanA sUryabhavimAnanA adhipati sUryAbhadeve avadhijJAna ane avadhidarzana dvArA AmalakappA nagaranA udyAnamAM bhagavAna mahAvIra svAmIne joyA. bhagavAnanAM darzana thatAM ja teo siMhAsana u52thI UbhA thaI gayA ane bhagavAna je dizAmAM hatA te dizAmAM prabhune vaMdana karyAM. 280 * jaina rAsa vimarza
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaikriya zarIra pramANe utkRSTa divyadeva gatithI uttama, prazasta, tvarita, capaLa, ati vegavALI, zIvratAvALI, tIvravegavALI pavanathI UDatI rajanI gati jevI divya devagatithI tirachI dizAmAM asaMkhyAta dvIpa samudrane pAra karatAM jaMbudvipatA bharatakSetranI AmalakappA nagarInA AmrazAla udyAnamAM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI pAse AvyA. tyAM AvIne teoe zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne traNa vAra pradakSiNApUrvaka vaMdana - namaskAra karyA. he bhagavAna! ame sUryAbhadevanA Abhiyogika devo Apa devAnupriyane vaMdana namaskAra karIe chIe. ApanI paUpAsanA karIe chIe. gautama svAmI zramaNa bhagavAna mahAvIrane prazna pUche che : he bhagavAna! te sUryAbhadevane A prakAranI mahAruddhi, mahAdeva prabhAva kevI rIte maLyAM? te sUryAbhadeva pUrva bhavamAM koNa hatA? temanuM nAma-gotra zuM hatuM? kevuM AcaraNa karyuM? jethI teone Avo divya prabhAva maLyo? tyAre prabhu javAba Ape che ke "he gautama! zvetAMbikA nagarImAM mahAhimAvAna parvata jevo prabhAvazALI paradezI nAmano rAjA hato. te rAjA adhamanugAmI, adharmAvilokI, adharmane phelAvanAro adharmazIla, adharmavicArI hato. te paradezI rAjAne sUryaketA nAmanI rANI hatI. sUryaketa nAmano kumAra hato. te paradezI rAjAne citta nAmano sArathi - pradhAna hato. cittasArathi samRddha-saMpattivAna tathA aneka loko mATe AdarzabhUta hato. rAjAno vizvAsu hato ane rAjanI dhUrAne vahana karato hato. te kALe vartamAna avasarpiNI kALanA cothA ArAmAM te samaye kezI svAmI vivaeNmAna hatA, te samaye riddhi-siddhi samRddhithI bharapUra tathA ramaNIya evo kRNAla nAmano deza hato. temAM riddhi siddhi, samRddhithI paripUrNa ramaNIya evI zrAvastI nAmanI nagarI rAjadhAnI hatI. zrAvatI nagarInI uttara-pUrva dizAmAM (IzAna khUNAmAM atyaMta prAcIna tathA manohara evuM koSTaka nAmanuM valAyatana yukta udyAna hatuM. te zrAvastInagaramAM mahAhimavAna parvata jevo prabhAvazALI jitazatru nAmanA paradezI rAjAnA AdhInastha khaMDiyA rAjA rAjya karatA hatA. zrAvastI nagarIno jAtazatru rAjA zvetAMbikAnA paradezI rAjAno paradezI rajAno rasa + 281
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtevAsI hatA. aMtevAsI - ziSyabhAvano sUcaka che. ziSya gurunI AjJAno dhAraka hoya che. tema jitazatru rAjA paradezI rAjAnA AjJAnA dhAraka hatA. tenA tAbAmAM rahetA khaMDiyA rAjA hatA. eka vAra paradezI rAjAe maNiratnayukta mahAmUlyavAna bheTa sAthe cittasArathine jitazatru rAjAne bheTa ApavA kahyuM - tyAMnAM rAjakAryo, rAjanItio, rAjavyavahAra tapAsavA kahyuM. jitazatru rAjAe cittasArathinI bheTa svIkArI. tenA cittanA satkAra, sanmAna karyA - utArA mATe rAjamArga uparano eka moTo mahela Apyo. te kALe, te samaye pArzvanAtha bhagavAnanI ziSya paraMparAnA kaumAryavasthAmAM dIkSita thayelA kezIkumAra nAmanA zramaNa prAmAnugrAma vihAra karatA zrAvastI nagarInA koSTaka nAmanA udyAnamAM padhAryA. krodhAdi para jaya meLavelo hovAthI teo jitakrodhI, jitamArI, jitalobhI hatA. nidrA ane indriyone vaza karela hovAthI teo jitendriya hatA. jinapariSahI hatA. jIvana-maraNamAM samabhAvI hatA. cAru jJAnanA dhAraka evA kezIkumAra zramaNa potAnA pAMcaso ziSyo sAthe gAmegAma vicaratA, sukhapUrvaka vihAra karatA zrAvastInagarInA koSTaka nAmanA udyAnamAM padhAryA ane yathocita sthAnamAM rahevAnI AjJA laIne saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA tyAM rahyA. tyAra bAda kezIkumAra zramaNanA zrAvastInagarImAM Agamana bAda nagarInA traNa rastA bhegA thatA hoya tevA trikamAM, cAra rastA bhegA thatA hoya tevA cokamAM, ghaNA rastA bhegA thatA hoya tevA citro, cAre bAju dvAra hoya tevA caturmukhomAM, rAjamArgomAM ane zerIe-zerIomAM loko paraspara ekatrita thayelA loko vAto karavA lAgyA. janasamUha kezIkumAra zramaNanAM darzana karI, temane vaMdana-namaskAra karI paryApAsanA karavA lAgyA. janasamUha joI cittasArathi vicAravA lAgyA ke Aje zrAvastInagarImAM Indra mahotsava che? kArtikeya mahotsava che? potAnA dvArapALane kahyuM. kaMcukI puruSe cittasArathine kahyuM he devAnupriya! jAtisaMpanna evA pArzvanAtha bhagavAnanI paraMparAnA kezIkumAra zramaNa gAmegAma vihAra karatA Aje ahIM padhAryA che - koSTaka udyAnamAM birAjI rahyA che. 282 * jaina rAsa vimarza
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ cittasArathie kezIkumAra zramaNane traNavAra pradakSiNA karI vaMdananamaskAra karyA. kezIkumAra zramaNe cittasArathi Adi vizALa pariSadane cAtuyAmi dharmano upadeza Apyo. pradakSiNApUrvaka vaMdana - namaskAra karI kahyuM - "he bhagavAna! nigraMtha pravacana upara huM zraddhA rAkhuM chuM. huM ApanI pAse pAMca aNuvrata, sAta zikSAvrata mUlaka bAra prakArano zrAvaka dharma aMgIkAra karavA IcchuM chuM." cittasArathinI bhAvanAne jANIne kezIkumAra zramaNe kahyuM - "he devAnupriya! jema sukha Upaje tema karo paNa vilaMba na karo." tyAre citasArathie kezIkumAra zramaNa pAsethI pAMca aNuvrata, sAta zikSAvRtarUpa zrAvaka dharmano aMgIkAra karyo ane je dizAmAMthI AvyA hatA tyAM parata pharyA. madhyanA bAvIsa tIrthaMkaranA zAsanamAM sAdhuo mATe cAra mahAvratanuM vidhAna che. kezIkumAra zramaNa trevIsamA tIrthaMkara bhagavAna pArzvanAthanI paraMparAnA hovAthI temaNe cAra mahAvratarUpa zramaNadharmano upadeza Apyo. maithuna viramaNa, parigraha viramaNa caturtha mahAvratamAM samAveza kare che. vratagrahaNa karyA pachI te citasArathi zramaNopAsaka thaI gayA. caitanya svarUpI jIvatattva ane jaDarUpI ajIva tattvanA jJAtA banI gayA. zubhakarmarUpa puNyatattva, azubhakarmarUpa pApatattvane samajavA lAgyA. karmabaMdhanA kAraNarUpa Azravatattva, hiMsAdi saMvara tattva, karma pudgalonuM rUpa baMdhatattva ane sarva pudgalonuM AtmapradezothI sarvathA chUTA paDavA rUpa mokSatattva svarUpane jANavAmAM kuzaLa thaI gayA. jema asthi ane majjA paraspara otaprota hoya che tevI ja otaprotatA cittasArathine nigraMtha pravacanamAM rageragamAM pratIti thaI, teonuM zIla eTaluM badhuM pavitra banI gayuM ke aMtaHpuramAM pravezI zakatA jitazatru rAjA sAthe rahIne rAjakAryo, rAjya vyavahAronuM avalokana karatA zrAvastInagarImAM rahyA. jitazatru rAjAe citasArathine vidAya ApI. pagapALA kezIkumAra zramaNa birAjamAna hatA tyAM dharmopadeza sAMbhaLyo ane zvetAMbikAnagarImAM paradezI rAjAne tyAM padhAravA savinaya vinaMtI karI. kezIkumAra zramaNe citta paradezI rAjAno casa 283
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArathine kahyuM paradezI rAjA adhArmika che tyAM kema AvuM? cittasArathie pratyuttara Apyo. zvetAMbikA nagarImAM ghaNAM Izvara, talavara, sArthavAha vagere ghaNA dhArmika vaLI ApanA padhAravAthI paradezI rAjAne paNa dharmanI samajaNa maLaze ema loko rahe che. kezI nAmanA kumAra zramaNa vicaratA-vicaratA padhAryA. zvetAMbikA nagarInA mRgavana udyAnamAM padhAryA. tyAM AvIne UtaravAnI AjJA laIne saMyama, tapathI AtmAne bhAvita karatA rahyA. citasArathi-paradezI rAjA rathamAMthI UtaratA UtaratA kezIkumAra zramaNa para dRSTi paDI. paradezI rAjAe cittasArathine kahyuM - A puruSa avadhijJAna saMpanna che ane jIva tathA zarIrane bhinna mAnanArA che? citte kahyuM : hA. paradezI rAjA kezIkumAra zramaNa pAse jAya che. kezIkumAra zramaNe paradezI rAjAne kahyuM - jJAnanA pAMca prakAra - matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna, kevaLajJAna, matijJAnanA cAra prakAra avagraha, IhA, avAya, dhAraNA, zrutajJAnanA be prakAra aMgapraviSTa, aMgabAhya, avadhijJAnanA be prakAra - bhava pratyayika, kSAyoparAmika, mana:paryavajJAnanA be prakAra - Rjumati, vipulamati, kevaLajJAna arihaMta bhagavaMtone hoya che. pAMca indriyone mananI sahAyatAthI padArthanuM je jJAna thAya te matijJAna kahe che. indriya ke mananI sahAya vinA sAkSAta AtmA rUpI padArthonuM, kSetranuM jJAna thAya tene avadhijJAna kahe che. samasta jIvonA. manogata bhAvone jJAna thAya tene mana:paryavajJAna kahe che. samasta dravyone tathA traNe kALane, traNa lokane je jANe che te kevaLajJAna kahe che. rAjAe kezIzramaNane kahyuM ke AtmAne jANavA jovA zodhavA prApta karavA meM ghaNA prayogo karI joyA che paNa te prayogomAM mane niSphaLatA maLI che. huM AtmAne joI zakyo nathI. mArA te prayogonA aMte huM e nirNaya para Avyo chuM ke zarIrathI judo koI AtmA nathI. AtmA kahevo ja hoya to zarIrane ja AtmA kahevo paDaze. je zarIra che te ja AtmA che te ja zarIra che. aneka tarko dvArA paNa zarIra ane AtmA eka che te ja vAta siddha thAya che. AtmA nathI tethI puNya pApa, purnajanma paNa nathI. paradezIe kezI zramaNa samakSa nIce pramANe dasa tarko rajU karyA ane 284 * jaina rAsa vimarza
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ kezI zramaNe dRSTAMta dvArA te tarkaprayogomAM je je bhUla hatI teno nirdeza karIne zarIrathI AtmA bhinna che te siddha karyuM. (1) paradezI rAjAe kahyuM : narake gayelA mArA dAdA mane adharma na AcaravAnuM kahevA narakathI AvyA nathI. mATe huM zarIra ane AtmAne eka mAnuM chuM. kezI zramaNa kahe che rANI sAthe kAmasevana karatA pakaDAyelo puruSa svajano pAse jaI zakato nathI tema bhayaMkara vedanAdinI parataMtratAnA kAraNe nAkIo ahIM AvI zakatA nathI. - (2) paradezI rAjA prazna kare che - devalokamAM gayelA mArA dAdI mane tenA vahAlA pautrane dharma AcaravAnuM kahevA AvatA nathI mATe huM zarIra ane AtmAne eka mAnuM chuM. kezI zramaNa pratyuttara Ape che H snAnAdi karI maMdiramAM to puruSa saMDAsamAM jato nathI. tema manuSyalokanI durgaMdhi ane devalokanA divya kAmabhogAdi kAraNothI devo ahIM AvI zakatA nathI. - (3) paradezI puche che - loDhAnI koThImAM purelo puruSa marI jAya tyAre AtmA temAMthI nIkaLe to koThImAM chidra ke taDa paDe paNa tema thatuM nathI. te mArI mAnyatAne puSTa kare che. kezI zramaNa zAMta bhAve varNave che sajjaDa baMdha oraDAmAMthI avAja bahAra nIkaLI jAya che tema sajjaDa baMdha koThImAMthI jIva nIkaLI zake che. jIvamAM parvatAdi bhedIne javAnuM sAmarthya che. (4) paradezI rAjA pharI prazna pUche che loDhAnI koThImAM pUrelA mRta puruSanA mRta zarIramAM kIDA paDe che. te kIDAnA jIvo koThImAM praveze to koThImAM chidrAdi paDavA joIe paNa tema thatuM nathI. A prayoga paNa mArI mAnyatAne puSTa kare che. kezI zramaNa zAMta citte javAba Ape che. chidra vagaranA loDhAne tapAvavAmAM Ave tyAre te loDhAmAM agni pravezI jAya che tema kIDAnA jIvo koThImAM praveze che. jIva pRthvI Adine bhedIne javAnuM sAmarthya dharAve che. (5) paradezI rAjA AgaLa jatA pUche che: yuvAna ekasAthe pAMca bANa pheMkI zake che. bALaka ekasAthe pAMca bANa pheMkI zakato nathI. yuvAvasthA ane bAlyAvasthAmAM AtmA eka ja hoya to banne avasthAmAM ekasarakhuM sAmarthya rahevuM joIe paNa tema thatuM nathI. "kezI zramaNa dhIra gaMbhIra thatAM paradezI rAjAno rAsa * 285
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahe che" - yuvAna puruSa junA khavAI gayelA bANathI pAMca tIra choDI zakatA nathI. tema bALakanuM AvaDatarUpI upakaraNa khAmIvALuM che tethI te ekasAthe pAMca bANa choDI zakato nathI. 6) paradezI rAjA pharI praznottarI mATe gaMbhIratAthI kahe che : "taruNa puruSanI jema vRddha puruSa lokhaMDa vagere bhArane upADI zakatA nathI. taruNAvasthA ane vRddhAvasthAmAM eka ja AtmA hoya to baMne samaye samAna sAmarthya rahevuM joIe paNa tema thatuM nathI." kezI zramaNa javAba Ape che - "taruNa puruSa paNa jUnA khavAI gayelA TopalAthI lokhaMDAdi bhArane vahana karI zakatA nathI tema vRddha pAse zaktirUpI sAdhananI khAmI che tethI te bhAra upADavA asamartha che." (7) paradezI rAjA pharI savAla kare che - "jIvaMta puruSane ane tenA mRta zarIrane vajana karatAM bannenA vajanamAM aMzamAtra phera paDato nathI. jIvA cAlyo jAya to mRta zarIranuM vajana ochuM thavuM joIe tema thatuM nathI." kezI zramaNa varNave che. "khAlI ane havA bharelI mazakanA vajanamAM pharaka paDato nathI. tema jIva cAlyA gayA pachI mRta zarIranA vajanamAM pharaka na paDe. jIva arUpI che. agurulaghu che. tethI jIvane vajana nathI. | (8) paradezI rAjA pharI prazna sarje che; "jIvatA puruSamAM ane tenA TukaDe TukaDA karI te TukaDAnuM nirIkSaNa karatAM eka paNa TukaDAmAM jIva dekhAto nathI." kezI zramaNa jaNAve che araNInA lAkaDAmAM tenA TukaDAnuM nirIkSaNa karatAM eka paNa TukaDAmAM agni dekhAto nathI. jIva arUpI che te cakSugrAhya nathI. | (9) paradezI pharI prazna pUche che - "hatheLImAM rahelA AmaLAnI jema jIva dekhAya to jIva ane zarIrane bhinna mAnuM." kezI zramaNa javAba Ape che "vAyuthI jhADa-pAna hale che. halatA jhADapAna dekhAya che paNa vAyu dekhAto nathI. anubhavAya che, tema arUpI AtmA dekhAto nathI paNa anubhavAya che." (10) paradezI rAjA chelle prazna kare che - "zarIrathI bhinna AtmA hoya to eka ja AtmA kaMthavA ane hAthInA nAnA moTA zarIramAM kema samAI zake?" 286 jaina rAsa vimarza
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ kezI zramaNa pratyuttara Ape che, "dIvA upara nAnuM moTuM jevaDuM pAtra DhAMkIe teTalAmAM te prakAza samAya che, tema AtmapradezomAM saMkoca-vistAra thavAthI te nAnuM - moTuM jevuM zarIra maLe temAM samAI jAya che." kezI zramaNanA yuktisaMgata dRSTAMtothI paradezI rAjA jIvAdi tattva pratye zraddhAvAna banyA, temanA sad upadezathI zrAvakanAM bAra vrato aMgIkAra karyo ane potAnA avinaya mATe kSamAyAcanA karI. have paradezI rAjAne vRttionuM parivartana thaI jatAM, dharmane AcaraNamAM mUkI. potAnI sarva saMpattinA cAra bhAga karI, cotho bhAga dAnadharma mATe phALavyo. A rIte nava puNyomAM prathama puNya evA annadAna mATe dAnazALA kholAvIne gRhastha dharmanA kartavyanuM pAlana karyuM. sAthe ja teo pauSadha AdinI sAdhanAmAM layalIna banI gayA. jethI temanI viSayavAsanA ke ezaArAmanI vRttio sarvathA samApta thaI gaI. paradezI rAjA taraphathI bhogapUrti na thatAM rANI akaLAvA lAgI. tenA phaLasvarUpe teNIe rAjAne bhojanamAM viSa ApI dIdhuM. rAjAnA zarIramAM vedanA thatAM tene rANInA kAvatarAno khyAla AvI gayo paNa samatAnI sAdhanAmAM puSTa banI gayelA rAjAne rANI pratye lezamAtra dveSabhAva janmyo nahIM. jIvanano aMta samaya samIpa Avelo jANI rAjAe anazanavrata grahaNa karI lIdhuM. AtmabhAvamAM sthita banI samAdhibhAve dehatyAga karI, paradezI rAjA sUryAbhadeva rUpe utpanna thayA. sUryAbhadeva cAra palyopamanuM devAyuSya pUrNa karI mahAvideha kSetramAM dRDhapratijJA nAme manuSyarUpe janma laI saMyama svIkArI samAdhimaraNe AyuSya pUrNa karI siddha, baddha mukta thaze. kezIkumAra zramaNe paradezI rAjAne kahyuM: siddhAMta che ke jIva ane zarIra ekarUpa nathI. jIva nitya ane zAzvata che. jIvamAM agurulaghu nAmano guNa che. jIva arUpI che tethI te haLavo nathI ane bhAre paNa nathI. chAstha jIva daza sthAnane saMpUrNa paNe jANatA nathI. jotA nathI. dharmAstikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya, jIva paramANu pudgala, zabda, gaMdha, vAyu, jIva, jina thaze ke nahIM? jIva sarva duHkhono aMta karaze ke nahIM? vagere dasa padArthone jANe che - jue che. kezIkumAra zramaNanA samajAvavAthI paradezI rAjA satya samajI gayA paradezI rAjAno rAsa +287
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane vaMdana karI kahyuM - he bhagavana! mAre pastAvuM nA paDe tevuM huM nahIM karuM. huM Apa devAnupriya pAsethI kevaLI prarUpitta dharma sAMbhaLavA IcchuM chuM. kezIkumAra zramaNa pratyuttara Ape che - he devAnupriya! jema sukha Upaje tema karo, vilaMba na karo. cittanI jema paradezI rAjA vagerene munidharma ane gRhastha dharmano upadeza Apyo. tyAra bAda paradezI rAjAe paNa citta sArathinI jema zrAvakanA bAra vratane aMgIkAra karyA. kezIkumAra zramaNe paradezI rAjAne kahyuM - AcArya keTalA prakAranA hoya? traNa prakAra. kalAcArya, zilpAcArya, dharmAcArya, kalAcArya ane zilpAcAryanA zarIra para caMdana Adino lepa, tela AdinuM mAliza karavuM, snAna karAvavuM, puSpa Adi bheTarUpe dharavAM. kapaDA Adine surabhigaMdhathI sugaMdhita karavAM, AbhUSaNo AdithI zaNagAravA, AdarapUrvaka jamADavA, AjIvikAne yogya vipula prItidAna devuM ane putronA putronuM bharaNapoSaNa thaI zake tevI AjIvikAnI vyavasthA karavI joIe. 72 kalAnuM jJAna ApanAra kalAcAryanI ane zilpanuM zikSaNa ApanAra zilpAcAryanI A vinaya pratipatti che. dharmAcAryane jotAM ja temane vaMdana-namaskAra karavA satkAra karavo, sanmAna karavuM, kalyANa maMgaladeva svarUpI temanI papAsanA karavI tathA acita ane nirdoSa azana pAna khAdya, svAdya cAra prakAranA AhArathI pratilAbhita karavA, pAThIyArA, pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka Adi grahaNa karavA mATe bhAvanA bhAvavI joIe. A dharmAcAryanI vinaya pratipatti che. kezIkumAra zramaNa paradezI rAjAne kahe che - A prakAranI vinaya pratipatti jANatA hovA chatAM atyArasudhI mArI sAthe je pratikULa vyavahAra tathA pravRtti karyA che tenI kSamA mAgyA vinA ja zvetAMbikAnagarI tarapha javA kema utAvaLA thAo cho. Ama kezIkumAre vinavadharma samajAvavA madhura Takora karI. kezIkumAranI AvI Takora sAMbhaLyA pachI paradezI rAjAe kezIkumAra zramaNane kahyuM che ke bhagavan! atyAra sudhI huM ApanI sAthe pratikULa vatyuM chuM, te sAcuM paraMtu manamAM evo vicAra uddabhavyo che ke kAle savAre rAtri vyatIta thAya, pratikAlIna kiMcita mAtra prakAza thAya, vadhu skuTa prakAza thAya. arthAt ho phATe, kamaLone vikasita karatuM ane mRganAM nayanone ISada unmalita 288 * jaina rAsa vimarza
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatuM sonerI jhAMyavALuM zvetavarNayukta prabhAta thAya tyAre temAM rakta azokavRkSa, palAzapuSpanA tejathI dedIpyamAna sUrya udita thaze tyAre aMtapuranA parivAra sAthe devAnupriyane vaMdana-namaskAra karavA mATe, pUrvokta aparAdhanI vinayapUrvakanI vAraMvAra kSamApanA karavA mATe AvIza. Ama kahI paradezI rAjA parata pharyA. bIje divase rAtri pasAra thaI, sUrya prakAzita thayo tyAre aMtaHpuranA parivAra sAthe harSita hRdaye kauzika rAjAnI jema potAnA gherathI nIkaLyo. parivAra sahita pAMca abhigamapUrvaka vaMdana-namaskAra karI, potAnA aparAdhanI samyaka prakAre vinayapUrvaka vAraMvAra kSamAyAcanA karI. tyAra bAda kezIkumArazramaNe paradezI rAjA, sUryakatA Adi rANIo ane ati vizALa pariSadane dharmakathA saMbhaLAvI. dharmadezanA sAMbhaLIne potAnA sthAne jatAM paradezI rAjAne kezIkumAra zramaNe kahyuM he paradezI vanakhaMDa, nRtyazALA, zeraDIno vADhanI jema tuM pahelAM ramaNIya thaIne pachI aramaNIya na banI jato. paradezI kahe che ke he bhagavAna! vanakhaMDa vagere pahelA ramaNIya thaIne aramaNIya kevI rIte thaI jAya che? kezIkumAra zramaNa kahe che ke he paradezI! vanakhaMDa jyAM sudhI phUlo, phaLo ane lIlotarIvALuM hoya, lIluchama ane ati zobhAyamAna hoya tyAM sudhI ramaNIya lAge che jyAre badhuM kharI paDe che, sukAI jAya, zobhArahita banI jAya tyAre bhayAnaka bhAse che tyAre aramaNIya banI jAya che, mATe paradezI! dharma-pravacana paranI zraddhAne TakAvI rAkhaje. paradezIe kezIkumAra zramaNane javAba Apyo, he bhagavan! vanakhaMDa tathA khaLAnI jema huM pahelA ramaNIya thaIne pachI aramaNIya banIza nahIM. huM mArA tAbAmAM rahelA zvetAMbikA nagarI Adi sAta hajAra gAmonA arthAt sAta hajAra gAmo dvArA prApta saMpattinA cAra vibhAga karIza. temAMthI eka bhAga senA ane vAhanane mATe rAkhIza. eka bhAga anAjanA koThAro mATe rAkhIza. eka bhAga mArA aMtaHpurAdi parivAranA nirvAha mATe ane zeSa eka bhAgamAMthI vizALa kuTAgara zALA banAvIza ane pachI ghaNAM puruSone dainika majUrI, bhojana, vetana para niyukta karIne pratidina vipula mAtrAmAM azana, pAna, khAdima, svAdima rUpa cAre prakArano AhAra taiyAra karAvIne aneka zramaNo, mAhaNo, bhikSuo, yAtrIo, musApharone te AhArAdi ApatA paradezI rAjAno rAsa 289
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlavrata, tapavrata, guNavata, viramaNa, pratyAkhyAna, pauSadhovAsa tapa dvArA AtmAne bhAvita karatAM mAruM jIvana vyatIta karIza. Ama paradezI rAjA zramaNopAsaka thaI gayA. ane jIva-ajIva Adi tattvonA jJAtA thaI gayA. tathA dhArmika AcAra-vicArapUrvaka jIvana vyatIta karavA lAgyA. paradezI rAjA jyArathI zramaNopAsaka thayA tyArathI te rAjya, rASTra, senA, vAhana, bhaMDAra, koThAra, nagara aMtaHpura ane janapada tarapha udAsIna rahevA lAgyA. te samaye paradezI rAjAnA rAjyakArabhAra Adi tarapha dhyAna ochuM thavA lAgyuM tyAre sUryaketA rANIne manomana vicAra utpanna thayo ke paradezI rAjA jyArathI zramaNopAsaka thayA che tyArathI rAjya, rASTra, aMta:pura, janapada ane mArAthI paNa udAsIna thaI gayA che to koI paNa prakAranA zastraprayoga, agniprayoga, maMtraprayoga ke viSa prayoga dvArA paradezI rAjAne ThekANe pADI sUryaketa rAjakumArane rAjagAdI soMpI, mAre rAjalakSmIno upabhoga karatA ane prajAnuM pAlana karatA rahevuM joIe. sUryaketa rAjakumArane kahyuM, "he putra paradezI rAjA jyArathI zramaNopAsaka thayA che tyArathI rAjA mArAthI, janapada tathA manuSya saMbaMdhI kAmabhogothI vimukha banI gayA che tethI zastraprayogAdi koI paNa upAye temane mArI nAkhIne tAro rAjyAbhiSeka karIne, rAjyalakSmIno upabhoga karatA tathA prajAnuM pAlana karatA rahevuM ucita che." sUryaketA rANIe A pramANe kahyuM tyAre sUryaketa rAjakumAra potAnI mAtAnA AvA krUra vicAra sAthe saMmata na thayo, pratyuttara na ApatA mauna rahyo. potAnA vicAramAM rAjakumAranI asaMmati jANIne sUryakatA rANIne A pramANe vicAra Avyo ke paradezI rAjA AgaLa sUryakata kumAra kyAMka mArA rahasya-bhedane khullo karI deze? Ama vicArI teNe paradezI rAjAne mAravA mATe lAga, chidra, doSo, marma, rahasyo, ekAMta ane mokAne zodhavA lAgI arthAtu rAjAnI hilacAla upara dRSTi rAkhIne rAjAne mAravAnI taka zodhavA lAgI. eka divase lAga joIne sUryaketA rANIe paradezI rAjAnA azana, pAna Adi bhojanane, paheravAnA vastrone, sUMghavA yogya sugaMdhita vastune, 290 * jaina rAsa vimarza
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSpamALAne ane AbhUSaNone viSayukta karI dIdhAM. paradezI rAjA snAnathI paravArI bhojana karavA mATe sukhapUrvaka zreSTha Asana para beThA tyAre rANIe viSamizrita ghAtaka bhojana pIrasyuM ane viSamaya vastu, attarala, mALA vagere sAmagrI tyAM rAkhI hatI te tene ApI. te viSayukta bhojana karatAM ja paradezI rAjAnA zarIramAM ujvalasukhanuM nAmanizAna na rahe tevI dukhada, vipula AkhA zarIramAM vyApta, pragADha, tIvra karkaza, zarIranA sAMdhe sAMdhA toDI nAkhatI, apratijanaka paruSa-dAruNa, niSphara maTADavI azakya, raudra, tIkSaNa, durga, duHsahAya vedanA utpanna thaI gaI. zarIramAM pittajvara vyApta thatAM AkhA zarIramAM baLatarA thavA lAgI. - zarIramAM vedanA utpanna thatAM ja paradezI rAjA sUryaketA rANInA kAvatarAne jANI gayA. chatAM paNa sUryaketA rANI pratye manathI paNa dveSa na karatAM, potAnI pauSadhazALAmAM jaIne teNe pauSadha zALAnuM pramArjana karyuM, paraThavAnI bhUminuM pratilekhana karyuM, dharmanuM Asana pAtharyuM. dharmAsana para teo pUrvAbhimukha paryakAsane besIne banne hAtha joDIne AvartanapUrvaka mastaka upara aMjali karIne bolyA - siddhagatine prApta karanAra siddha bhagavaMtone namaskAra ho. mArA dharmAcArya ane dharmopadezaka kezIkumAra zramaNane namaskAra ho. ahIM rahelo huM, tyAM birAjamAna bhagavAna kezIkumAra zramaNane vaMdana karuM chuM. tyAM birAjita bhagavAna ahIMthI karAtA mArA vaMdanane svIkAre. pahelA paNa meM kezIkumAra zramaNa pAse sthUla prANAtipAta, sthUla parigrahanA pratyAkhyAna karyA hatA. ane atyAre paNa huM te bhagavaMtanI sAkSIe jIvanaparyata sudhI sarva prakAranA prANAtipAta sarva prakAranA parigraha, krodha, mAna, mithyAdarzana parvatanA aDhAre pApasthAna ane akaraNIya - anAcaraNIya kAryonA pratyAkhyAna karuM chuM. tyAM jIvana paryaMta sarva prakAranA AhAra-pANI, mIThAI, mevA, mukhavAsa Adi cAre AhArano tyAga karuM chuM. A zarIra ke je mane ati vahAluM che temAM koI rogAdi na thAya tema tenuM rakSaNa karyuM che tevA A zarIrano paNa aMtima zvAsocchavAsa sudhI parityAga karuM chuM. A rIte anazana dhAraNa karIne potAnA aticAra, doSonI AlocanA karIne tenAthI paNa nivRtta thaIne, mRtyunA samaye samAdhipUrvaka mRtyu pAmIne paradezI rAjAno rAsa * 291
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ paradezI rAjA saudharma kalpanA, sUryAbha vimAnanI utapAta sabhAnI devazayyAmAM sUryAbharUpe utpanna thayA. - tatkAla utpanna thayelA te sUryAbhadeva AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchavAsa ane pAMcamI bhASA-mana, A pAMca prakAranI paryAptiothI paryApta thayA. he gautama! te sUryAbhadeve A divya devadhdhi, divya, deva dyuti ane divya deva prabhAva upArjita karyA che. prApta karyA che, svAdhIna karyA che. gautama pUche che "he bhagavana! te sUryAbhadevanI sthiti keTalI che?" bhagavanuM - he gautama! temanI sthiti cAra palyopamanI che. gautama pharI prazna kare che, "he bhagavan! te sUryAbhadeva AyuSyakSaya, bhavakSaya, sthitikSaya karIne, devalokathI avIne kyAM jaze? kyAM utpanna thaze? bhagavAna kahe che, he gautama! te sUryAbhadeva mahAvideha kSetramAM samRddha ane prabhAvaka, vipula - moTA kuTuMba parivAravALA, ghaNAM bhavano, zayyAo, Asano, pAna-vAhano, dhana, sonuM, cAMdIvALA arthopArjananA vyApAramAM kuzaLa, garIbone vipula pramANamAM bhojana-pANI Adi ApanArA, sevA mATe ghaNA dAsadAsIovALA, vizALa saMkhyAmAM gAya, bheMsa, gheTA vagere pazudhana vALA ane ghaNA lokonA AdarzabhUta evA koI eka prasiddhakuLamAM putrarUpe utpana thaze. te bALaka garbhamAM AvatA ja mAtA-pitA dharmamAM dRDhapratijJAvAnazraddhAvAna thaze. guNothI yukta, pramANopeta zarIravALA, sujAta, sarvAMgasuMdara, candratulya saumya AkAravALI, namaNAM, priyadarzinI ane svarUpavAna putrane janma Apaze. te bALakanA mAtA-pitA prathama divase kuLaparaMparA pramANe bALakano janmotsava karaze, trIjA divase candradarzana, sUryadarzana karAvaze, chaThThA divase rAtri jAgaraNa karaze, agiyAra divasa pUrNa thaze eTale bAramA divase azuci jAtakarma karaze arthAt sUtakathI nivRtta thaze, gharane sApha karI, lIpIne zuddha karaze ane vipula mAtrAmAM AhAra, pANI, mIThAI, mukhavAsa vagere cAre prakAranI bhojanasAmagrI banAvaze ane mitrajano, baMdhu Adi jJAtijano, putrAdi nijajano, kAkAdi svajano, zvasurAdi saMbaMdhIjano ane dAsa-dAsAdi parijanone bhojana mATe AmaMtrita karIne snAna karIne, alaMkata thaIne bhojana maMDapamAM zreSTha Asana para sukhapUrvaka besIne, mitro, parijano sAthe vipula 292 * jaina casa vimarza
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhAra-pANI svayaM bhojana karatAM ane anyane karAvatAM A rIte janmotsavano AnaMda mANaze. bhojanathI nivRtta thaI paramazucibhUta thaI te mitro, jJAtijano tathA parijanone vipula mAtrAmAM vastra, gaMdha, mALA, alaMkArAdi ApIne satkAra, sanmAna karaze ane kaheze he devAnupriyo! amAro A putra jyArathI garbhamAM Avyo tyArathI ame dharmamAM daDhapratijJa-zraddhAvALA thayA chIe, A pramANe kahIne mAtA-pitA te bALakanuM "daDhapratijJa" evuM nAmakaraNa karaze. te bALakanAM mAtA- pitA (1) sthiti patita (2) candra-sUryadana (3) rAtri jAgaraNa (4) nAmakaraNa saMskAra karIne pachI anukrame (5) prajemaNaka - anna prAzana - bALakane prathamavAra anna cakhADavuM (6) prativarmApana - AzIrvAda ApanArane dravyAdi ApavA (7) pracaMkramaNa - svata:bhramaNa. bALaka prathama Daga bhare (8) karNavedhana - kAna vIMdhavA (9) saMvatsara pratilekha - varSagAMTha, prathama varSano janma divasa (10) mUDApanayana - bALamovALA utarAvavA vagere anya aneka garbhAdhAna ane janmAdi saMbaMdhI utsava mahAna samArohapUrvaka bhavya rIte Ujavaze. daDhapratijJa bALakanA lAlanapAlana mATe pAMca dhAvamAtAo niyukta karavAmAM Avaze. (1) kSIradhAtrI - dUdha pivaDAvanArI (2) maMDana dhAtrI - zaNagAranArI (3) majjanadhAtrI - snAna karAvanArI () ekadhAtrI - khoLAmAM lenArI (5) krIDApadhAtrI - ramADanArI. daDhapratijJa jyAre sAdhika ATha varSano thaze tyAre mAtA-pitA zubha tithi, karaNa, nakSatra ane muhUrtamAM snAna karAvIne alaMkArothI vibhUSita karIne Rddhi, vaibhava, satkAra samArohapUrvaka kalAcAryanI pAse bhaNavA besADaze. daDhapratijJa bALakanA mAtA-pitA azana, pAna, khAdya, svAdyarUpa caturvidha AhAra, vastra, gaMdha, mALA ane alaMkArothI kalAcAryano satkAra - sanmAna karaze. te daDhapratijJa bAlyabhAvathI mukta thaI paripakava vijJAnayukta yuvAvasthAne prApta karaze. te 72 kaLAomAM nipuNa thaze. bAlyAvasthAnA kAraNe be kAna, be netra, be nAsikA, jIbha, tvacA, mana-nava aMga je suSupta arthAtu avyakta cetanavALA hoya te jAgRta thaI jaze. aDhAra dezanI bhASAmAM vizArada thaI jaze. gIta, saMgIta, nRtyamAM kuzaLa thaI jaze. potAnA suMdara paradezI rAjAno rAsa 293
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ vezathI zRMgAranA AgAra jevo pratIta thaze. tenI cAla, hAsya, bhASaNa, zArIrika tathA netronI ceSTAo Adi susaMgata thaze. parasparanA vyavahAramAM kuzaLa thaze. azvayuddha, gajayuddha, rathayuddha, bAhuyuddha sakSama banaze. bhoga sAmarthyathI saMpana, sAhasika, hiMmatavAna, vihAlacAlI madhyarAtrIe paNa nirbhaya banI vicaraNa karanAra) thaI jaze. dRDhapratijJa vipula anna, pANI, tathA zapanAdi rUpa bhogya padArthomAM Asakta thaze nahIM, vRddha, mUcchita ke anurakta thaze nahIM. kAmabhAgomAM, mitra, jJAtijana, nijaka, svajana, saMbaMdhI ane parijanomAM anurakta thaze nahIM. tathArUpanA sthaviro pAsethI te bodhi jJAnane kevali prarUpita dharmane prApta karaze. muMDita thaIne, gRhatyAga karI aNagArapaNAne - pravajyAne aMgIkAra karaze. daDhapratijJa aNagAra dharmanuM pAlana karIne IrthAsamiti Adi aNagAra guNothI saMpanna ane aneka upamAone yogya banaze, prajvalita agninI jema potAnA tejathI camakavA lAgaze. daDhapratijJa aNagAra, sarvottama evA jJAnadarzana, cAritra, apratibaddhavihAra, saraLatA, nirabhimAnatA, laghutA, kSamA, gupti, nirlobhatA. tathA suAcarita saMyama ane tapanA phaLa svarUpI nirvANa mArga mokSamArga)mAM AtmAne bhAvita karatAM anaMta, anuttara, sakala, paripUrNa, nirAvaraNa, nirvAghAta pratihata evA kevaLajJAna ane kevaLadarzanane prApta karaze. tyAra pachI te daDhapratijJa aNagAra bhagavaMta ahata jina ane kevaLI banI jaze. teo deva, manuSya tathA asurAdi sahita samasta lokane ane tenI sarva paryAyone jANavA lAgaze arthAt te prANI mAtranI anya gatimAMthI AvavA rUpa Agati, anyagatimAM javA rUpa gati, te te gatimAM rahevA rUpa sthiti, devonuM AyuSya pUrNa thavA rUpa cyavana, deva-nArakImAM utpana thavA rUpa upapAta, tarka, kriyA, manobhAva, teonA pragaTakarma ke guptakarma tathA khAdheluM, pIdheluM, bhogaveluM vagere sarva paryAyone jANaze. jemane mATe koI vastu rahasyabhUta (gupta) nathI tevA te daDhapratijJa ahaMta mana, vacana, kAyAnA yogamAM vartatA sarva lokanA sarva jIvonA sarvabhAvone jANatAM, jotAM vicaraze. A rIte daDhapratijJA kevaLI ghaNAM varSo sudhI vicArIne, ghaNAM varSo sudhI kevaLI paryAyanuM pAlana karIne, potAnA AyuSyano aMta nikaTavartI jANIne, aneka bhakti (bhojanano) tyAga karIne ghaNA bhakta divasanuM anazana-saMthAro 294 * jaina casa vimarza
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ laIne. je sAdhyanI siddhi mATe nagnabhAva-parimita vastra dhAraNa karavA, muMDabhAva, kezaluMcana, brahmacarya dhAraNa, asnAna, dAMta dhovA - raMgavAno tyAga, upAnaha - pagarakhAno tyAga, bhUmi para zayana karavuM, pATiyA para suvuM, bhikSA mATe paragRha praveza, lAbha-alAbha, mAna-apamAnamAM sama rahevuM, anya dvArA thatI hilanA, niMdA, khisanA, tiraskAra, tarjanI AMgaLI cIMdhI-cIMdhIne karAto tiraskAra, tADanA, gRho - dhRNA, anukULa - pratikULa bAvIsa pariSaho, kaThora vacano sahana karAya che, te sAdhyanI sAdhanA karIne carama zvAsocchavAse siddha thaze - sarva duHkhono aMta karaze. A pramANe sUryAbhadevanA atIta, anAgata, vartamAna jIvanaprasaMgone sAMbhaLyA pachI gautama svAmIe kahyuM - he bhagavan! te ema ja che, Ape pratipAdana karyuM che - tema ja che. A pramANe kahIne zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne vaMdana-namaskAra karIne gautamasvAmI saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatAM vicaravA lAgyA. paradezI rAjAno rAsa *295
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ kocara vyavahArIno rAsa zrI paurika vI. zAha bhUmikA : jainaparaMparAnuM sAhitya cAra vibhAgomAM vibhAjita karavAmAM AvyuM che : 1. caraNakaraNAnuyoga 2. dravyAnuyoga 3. gaNitAnuyoga 4. dharmakathAnuyoga (caritAnuyoga). jaina dharmanA anuyAyI evA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone tathA zrAvaka-zrAvikAne pAlana karavAnA ane anAca2Na ka2vA yogya vyavahArone digdarzita karAvatuM tamAma sAhitya caraNakaraNAnuyogamAM Ave che. SadbhavyAtmaka lokamAM tenAM dravya, guNa, paryAyAdi parivartanone batAvatuM sAhitya dvitIya dravyAnuyogamAM sampAdita karavAmAM AvyuM che. jaina khagoLa ane bhUgoLa saMbaMdhita gaNatarIno samAveza karatAM zAstrone gaNitAnuyogamAM ane vItarAga paramAtmAnA upadezanA pAlanathI sukhane apAlanathI duHkhane pAmelA jIvonA jIvanane batAvatA kathAnako Adi caritro te ciratAnuyoga arthAt dharmakathAnuyogamAM samAveza thAya che. A uparokta cAreya anuyogomAM sAmAnya jIvone upadeza ApavA mATe dharmakathAnuyoga khUba ja upayogI che. kema ke dharmakathAnuyogamAM jainazAsananA sArarUpa aneka sAmagrIo tamAma sthAnomAMthI prApta thAya che. AvA ritakathAnuyoga aneka rIte Alekhana pAmela jovA maLe che jema ke saMskRta zlokabaddha, gadyabaddha, campU rIte, te ja rIte prAkRta bhASAmAM paNa aneka carito prApta thayAM che. apabhraMza ane jUnI gujarAtI bhASAmAM paNa vizALa carita sAhitya prApta thAya che. jUnI gujarAtImAM racAyeluM sAhitya sAmAnyataH TabArUpe, rAsarUpe, zlokorUpe vividha pUjA saMgraharUpe, copAIrUpe, stavanarUpe ane sajjhAya Adi rUpe racAyeluM jovA maLe che. kocara vyavahArI rAsanA kartA ane samaya H AjathI lagabhaga 400 varSa pUrve tapAgacchAdhipati tarIke vijayasena sUrIzvarajInuM zAsana cAlatuM hatuM. teonI ziSyaparaMparAmAM kanakavijyajI nAmanA kavirAja muni thayA. ane temanA ziSya guNavijayajIe vi. saM. 1687mAM DIsA nagare Aso vadI-9nA divase kocara vyavahArInA rAsane 296 * jaina rAsa vimarza
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ racIne pUrNa karyo hato. te aMge rAsamAM aMte prazasti prApta thAya che. temAM jaNAvyuM che; zrI tapagacchanAyaka guru girUA vijayasena gaNadhAra re; sAha kamAnaMdana manamohana muni jananau AdhAra re || 19 II tAsa vinaye vibudha kula maMDana kanaka vijaya kavirAya re; jasa abhidhAni jAgaI zubhamati durmati durita palAI 2 || 20 || tasa padapaMkaja madhukara sariSau sahI sarasati supasAya re; Ima guNavijaya sUkavi manahararSi kocaranA guNa gAI re | 21 | saMvata sola sityAzI varaze DIsA nayara majhAri re; Aso vadi nuMmie nirUpama kIdhau rAsa udhara re || 22 , prastuta rAsanI hastalikhita prata saM. 1742nA kArataka suda 11 ne maMgaLavAranA divase lipibaddha karAyelI prApta thAya che. saMvat 1742 varSe kArtika zuklA-11 bhaumadine lIkhItaM moDhajJAtIyasamudbhavaH / kocara vyavahArI rAsanuM kathAvastuH kocara vyavahArI rAsano abhyAsa karatAM nIce mujabanI kathAvastu prApta thAya che. prastuta rAsamAM pradhAna viSaya amArinuM pravartana che. te samaye gujarAtanuM pATanagara "aNahillapura pATaNa" hatuM. je eka samaye 444 gAmano tAluko kocara vyavahArIno rAsa +297
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ hato. tyAMthI 15 koza dUra (Azare 45 ki.mI. dUra) lakhamaNarAjAe vasAveluM salakhaNapura nAmanuM gAma hatuM. hAlamAM te zaMkhalapura tarIke prasiddha che. tyAM aneka dhanavAna vaNiko vasatA hatA. temAM vizAporavADa (vIzo poravADa) jJAtinA vedozAha nAmanA vepArI hatA. temane vIramade nAmanI patnI hatI. teone "kocara" nAmano nAnapaNathI ja dharmazIla ane pratAparvata putra hato. bALapaNathI ja jIvadayAnA pAlanane anusarato hato. salakhaNapurathI 1 gAu dUra "bahicara" nAme gAma che, jyAM lokaprasiddha bahucarAjI devInuM sthAna AveluM che. tyAM evI kvidantI cAlatI AvatI hatI ke, "bahicaranau UkhANaU vaDala, udara thakI vAsaI kUkaDaG || 15 || eTale ke "malecchAe mArI khAdhelo bahucarAjIno kUkaDo prabhAta thatAM malecchanA peTamAMthI bolyo." A kvintInA kAraNe mAtAno mahimA vadhI gayo ane mAtAnA nAme jIvonA ghAta moTA pramANamAM thato hato. te joIne kocarane manamAM khUba duHkha thatuM hatuM. paraMtu potAnuM jora ochuM paDatAM te kAMI karavA asamartha hato. eka vakhata te potAnA dhaMdhArthe khaMbhAta gayo. te divase caudaza hatI ane tapagacchanAyaka zrI sumatisAdhusUri - anya mate zrI devasuMdarasUrinA paTTadhara AcArya sAdhuratnasUri pravacana ApatA hatA. kocare cAlu pravacane aneka dhanADhya zrAvako je sabhAmAM hAjara hatA temanI samakSa gurune vaMdana karyA. tyAre zrAvakoe kocarane paragAmano dharmabaMdhu jANIne sanmAnathI AgaLanI haroLamAM besADyo. te samaye tyAM rAjAnA pradhAna ("araDakkamalla) evA desalaseharA vaMzamAM janmelA sAjaNasI zAha nAmanA moTA ane pratiSThita, rAjadarabAramAM mAnavaMta gRhastha beTho hato. rAsamAM kavie sAjaNasI zAhanuM varNana je rIte karyuM che, te vAMcatA sAjaNasI zAhane khUba ja dhanavaMta ane bhautika sukhothI paripUrNa batAvavAmAM AvyA che. teo lakhyuM che ke, saMghamukhya sAjaNasI zAha ja, li nitya laSimIna u lAha; tiNi kari puramAM adhikau vAna, sabala valI mAMnaI sulatAna || 24 || anupama araDamala osavAla, 298 * jaina casa vimarza
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTami caMda sarisara bhAla; pazi pahirAI kanaka jehanaMI, kuNa samavaDi kIjaI tahanaI || 25 / jasa ghari AvaI kanakarayAla, bahu kAlApANInA mAla; je navi jANaI duSamA samaI, sUraya kihAM UgaI AthamaI || ra6 || prasaMgopAtta AcArya mahArAje sahu zrAvako samakSa jIvadayAnA mahattvane samajAvatI dezanA ApI. tIrthakara bhagavaMto samovasaraNamAM jIvadayAno AdhAra rAkhIne ja dezanA Ape che. tema jaNAvyuM. tyAM pArevAnI rakSA karavAthI megharatharAjA 16mA tIrthaMkara thayA ane jIvadayA pAlana karavAthI dIrdhAyu, deva sarikhu rUpa, nIrogI zarIra, moTA rAjAo pAsethI mAna prApta thAya che. manuSyane anartha thatuM nathI. sahunI prazaMsA prApta thAya che. jIvadayAnA pAlanathI manuSyomAM te mugaTa samAna bane che. jIvadayA pAlana karavAnI sAthe bIjA pAse paLAvavAthI paNa turaMta ja bhavano pAra pamAya che. Ama jIvadayAnA phaLane batAvatI dharmadezanA sAMbhaLI sakaLa sabhA harSita thaI. kocare A prasaMgane sAdhI turaMta ja guru mahArAjane kahyuM ke salakhaNapuramAM amAri paLAtI nathI. tyAM bahucarAjIdevI pAse hiMsaka loko ghaNA jIvono vadha kare che. kocaranI hakIkata sAMbhaLI AcArya bhagavaMte sAjaNasI zAhane uddezIne kahyuM ke "tame tamArI saMpattino lAbha lo. joItuM dAna karo ane zAma-dAma-daMDa-bheda Adi nIti vAparIne je rIte bane tema jIvano balI caDhato aTakAvo. ane amArinuM pravartana karAvo." gurunAM A vacano sAMbhaLIne sAjaNasI zAha khUba khuza thayA ane kocarane potAnA ghare teDI gayA. ane tyAM snAnAdi karI jinapUjA karAvI potAnI sAthe besADI utkRSTa dravyathI sAdharmika bhakti karI. bhojana bAda sAjaNasI ane kocara pAlakhImAM besIne sulatAna pAse gayA. tyAM sulatAne baMnenI mAnapUrvaka mahemAnagati karI ane AvavAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre sAjaNasIe kahyuM ke "salakhaNapurano phojadAra vinA kAraNe UpajamAM khAnAkharAbI kare che, tethI ApanA koI adhikArInI tyAM jarUra vartAya che." sulatAne kahyuM, "caccAjI, kocara vyavahArIno rasa +299
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApanA dhyAnamAM Ave tema karo." tarata ja sAjaNasIe jUnA hAkemane teDAvI lIdho ane kocarane sarapAva ApI samazera baMdhAvI ane salakhaNapura vagere 12 gAmano adhikArI banAvyo. kocarane khUba AnaMda thayo. turaMta ja potAnA guru pAse jaI kocare gurune zubha samAcAra saMbhaLAvyA. gurue prasannAtApUrvaka AzIrvAda ApyA ane kocarane tenA adhikAranAM gAmomAM amAri paLAvavA upadeza paNa Apyo. kocara 1000 ghoDesavAra sAthe potAnA gAma salakhaNapuramAM Avyo ane vijayanAM vAjAM vagaDAvyAM. kocaranA A kAryathI loko cakita thaI gayA. gAmanA mahAjane ThAThathI tenuM sAmaiyuM karyuM. ghareghare AnaMdotsava manAvavAmAM Avyo. kocaranA pitA vedozAha, mAtA vIramade ane kocaranAM patnI atyaMta harSa pAmyAM. kocare 12 gAmano adhikAra hAthamAM letAM ja bAre gAmamAM amAripAlanano vaTahukama bahAra pADyo. kocaranA adhikAranAM bAra gAma A mujaba hatAM: 1) salakhaNapura 2) hAMsalapura 3) vaDAvalI ) sItApura 5) nAviAMNI 6) bahicara 7) TUhaDa TuvaDa) 8) delAvADu 9) denamAla (delamAla) 10) moDherU 11) kAlahari 12) chamIThuM uparokta gAmo salakhaNapurathI lagabhaga 20 kilomITaranA parighamAM AvelAM che. uparokta bAre gAmomAM kocare atyaMta cIvaTapUrvaka jIvadayA paLAvI. jemAM 1- salakhaNapuranA taLAva upara cokIdAro mUkI dIdhA eTale bagalAthI paNa mAchalAno thato nAza dUra thayo. 2 - sarovaranI pALe anAjanA kUMDA bharAvIne mukAvyA jethI jAnavaro nirAMte caNI zake. 3 - parabanuM pANI gALIne bharAvavA mAMDyuM, jethI manuSyo gALeluM pANI pI zake. 4 - sarovaramAM evI rIte garaNI baMdhAvI ke tenI nIkamAMthI AvatuM pANI gaLAIne Ave ane Dhoro paNa gaLeluM pANI pI zake. 5 - pANI bharavA jatA pANIhArIonI bhAgoLe tapAsa thatI ane temAM jenI pAse gaLaNuM na jovAmAM AvatuM tene navuM gaLaNuM ApavAmAM AvatuM. 6 - bahucarAjInA maMdiramAM thato jIvavadha aTakAve che. Ama viziSTa jIvadayAnuM pAlana karAvavAthI kocara atyaMta puNyAIthI vartavA lAgyo. 300 * jaina casa vimarza
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ te samaye sAjaNasInA samara nAme pitA dilhImAM bahu vikhyAta ane rAjA darabAramAM mAnavaMta hatA. ane tenI sAthe samarano bhatrIjo sAraMga zAha vasato hato. temaNe potAnI buddhithI 9 lAkha baMdIvAnone choDAvyA hatA. suprasiddha kavi "depAla" A ja mahAnubhAvone Azrita hato. je yAcaka tarIke paNa prasiddha hato. jyAre depAla dilhIthI gujarAta Avyo tyAre zaMkhezvaranI yAtrA karavA gayo. tyAre teNe kocaranI khUba prasiddhi sAMbhaLI te salakhaNapura Avyo ane vividha rIte jIvadayA paLAtI joIne kocara upara khUba khuza thayo ane kocaranA ghare jaI kocaranA AzIrvAda lIdhA ane kocaranI kIrtinI nUtana kavitAo racIne saMbhaLAvI. bIjau eha kumArapAla karUNA pratipAla, vAMgaDa nara vara kAra sAra vayarInau kAla; nyAI rAma narida tulya jagi rAkhyauM nAma, sabala vasAvI sahira kIdha jiNaI dvAdaza gAma. | 88 || vedanaMdana vedavAkya nirUpama guNageha, prAgavATakula ravi samAna naramAMhi raha: vIramade varamAtakUpa dharaNItali dhanya, jehanaI kuMara jagavadIta kocara kRtapuNya [ 89 | jAvaDa bhAvaDa bhImAsAha samarA sAriMga, vastupAla tejapAla vIra jagaDU guNagaMga; muMjA puMjA maMtri mukhya sonI saMgrAma kocanI tima tuMga mAma mahIalI abhirAma. || 90 || A kavitAo sAMbhaLI kocara khUba prasanna thayo ane kavine manapasaMda bheTasAmagrI apAvIne vidAya ApI. depAla tyAMthI nIkaLI khaMbhAta gayo. tyAM paNa gurunA vyAkhyAna samaye keTalIka kavitAo kahIne kocaranAM ghaNAM vakhANa karyAM. kocarane kalpavRkSa sAthe paNa sarakhAvyo. tyAra bAda depAla zatruMjaya tarapha gayo. bIjI tarapha khaMbhAtanA sAjaNasI zAhane depAle kocaranA karelA vakhANathI IrSyA thaI ane tene manomana lAgI AvyuM ke mArAthI prasiddha thayelA kocaranA ATalA badhA vakhANa ane huM koInI lekhAmAM paNa nathI? kocara vyavahArano rasa * 301
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM ozavAla bhUpAla kahevAu chuM. jyAre kocara depAla jevA vAcakone paisA ApI potAnA gIta gavarAve che ane mane thoDuM paNa mAna apAvato nathI. khera! huM tene kuTuMba sahita kedamAM naMkhAvI mArI A phajetInA phaLa dekhADuM. turata ja sAjaNasI sulatAna pAse gayo ane kocaranA saMbaMdhamAM keTalIka ADIavaLI vAto bharAvI sulatAnanI tenA upara aruci utpanna karAvI. eTaluM ja nahIM paraMtu tene bAMdhIne kedakhAnAmAM naMkhAvyo. A ghaTanA ghaTatAM prajAmAM hAhAkAra thaI gayo. koI sAjaNasIne niMdavA lAgyA to koI depAlane mAthe doSa devA lAgyA. jyAre depAla zatruMjayanI yAtrA karIne pAcho khaMbhAta Avyo tyAre lokone chAnI chAnI evI vAto karatA sAMbhaLyA ke "eNe na bolavAnuM bolIne sAjaNasIne uzkeryo ane kocarane baMdhanamAM naMkhAvyo." potAnI kRtinuM AvuM pariNAma joIne depAla bahu dilagIra thayo ane tenA pratikArane mATe sAjaNasInI kavitA banAvIne te ja vakhate sabhAmAM gAI. A kavitAmAM sAjaNasInA khUba vakhANa karyA. saMghAdhipa sAjaNa mana deI suNi osavAla bhUAla, zatrukAra sabala taI mAMDyau tuM karUNA pratipAla; tuM kIDI kaMdhU navi duhavaI durbala di AdhAra, birUda sabala bolAvaI bhUtali mahAjana rAya sadhAra || 10pa || sAthe sAthe e paNa kahyuM ke kocarano amala naSTa karavAthI bahucarAjInA pUjArIo khUba khuza thayA che. have pADAo vagere aneka jIvono vadha thavA lAgyo che. vadhu zuM kahuM! tArA pratApe bAre gAmomAM "avaLI mUThe" amAri paLAvavA lAgI che. depAlanA vacano paikI "avaLI mUThe" zabda sAMbhaLIne sAjaNasI ghaNuM zaramAyo. tene ahaMkAranA aMdhApAmAM bhUlano ahesAsa thayo. depAlane potAnA ghare laI jaI ghaNuM dravya dAnamAM ApyuM ane kocarane kedakhAnAmAMthI choDAvI tene 12 gAmano adhikAra pAcho soMpAvyo. kocare jUnuM bhUlI jaI pahelAnI mAphaka 12 gAmomAM pharIthI amAri paLAvavAnuM cAlu karAvyuM ane khUba puNya ane kIrti meLavI. kocara vyavahArI rAsanuM baMdhAraNa : kocara vyavahArI rAsa e jUnI gujarAtImAM racavAmAM Avyo che. jene 302 jaina rAsa vimarza
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ gauDI 2 2 2 3 4 kula 125 gAthAmAM nibaddha karavAmAM Avyo che. temAM kula sAta DhALa ApavAmAM AvI che. te sAteya DhALono rAga nIce mujaba che. DhALa kula zloko rAga 1lI dhamAlinau rajI 3jI sAmerI 4thI. dezASa pamI gauDI 6ThThI velinau 7mI dhanyAsI uparokta DhALa sivAya 21 gAthAnI eka copAI paNa maLe che. ane zeSa gAthAo duhA tarIke ApavAmAM AvI che. kocara vyavahArI rAsamAM prayojAyelA viziSTa nAma kocara vyavahArI rAsamAM vividha nAmo vaparAyelA jovA maLe che. temAM mukhyatve kocara vepArI sAthe saMbaMdha dharAvatA nAmo savizeSa rIte prayojAyelA maLe che. sAthe te samayanA nagaranA nAmo paNa maLe che. aNahillapura pATaNa : vedo zAha: kocaranA pitA gujarAtano tAluko ane te samayanI rAjadhAnI lakhamaNa : rAjA (salakhaNapuranA sthApaka) vIramade: kocaranI mAtA salakhaNapura : gAma samara : sAjaNasI zAhanA pitA kocara : vepArI sAraMga zAha: sAjaNasIno pitarAI bhAI bahicara: gAma (bahucarAjI nAme prasiddha)depAla suprasiddha kavi bahucarAjI : devI dilhI : zahera khaMbhAta : nagara zaMkhezvara tIrthadhAma zrIsumatisAdhusUri : tapAgacchAcArya zatruMjaya tIrthadhAma sAjaNasI zAhaH ozavAla bhUpAla desalaseharA : te nAme jJAti jaina agraNI zrAvaka) salakhaNapura, hAMsalapura, vaDAvalI, sItApura, nAviAMNI, bahicara, TUkaDa, delAvADu, denamAla, moDherU, kAlahari, chamIchuM: kocaranA tAbA heThaLanAM 12 gAma kocara vyavahArI rAsamAM prayojAyelA zabdomAM apabhraMza - prAkRtano kocara vyavahArIno rAsa 303
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta pAda pAya pAya suNayo. 8 prabhAva: kocara vyavahAranI bhASA jUnI gujarAtI che. kocara vyavahArI rAsa para apabhraMza bhASAnI ghaNI asara vartAyelI jovA maLe che. temAnAM saMskRtaprAkRta - apabhraMza - gujarAtImAM dhvani parivartana batAvavAmAM AvyuM che. prAkRta apabhraMza gujarAtI gAthA naM. pAya harSa harasa harasa harakha zrutaH suNio suNio mAtR mAyA mAyA mAya garjayati gajjai gAja gAjara paJcadaza pannarasa pannara panara 8 lakSmaNa lakkhamaNa lakhamaNa lakhamaNa dadAti dei dei dII dakSiNa dakSiNa dakkhiNa dAkhiNa pRthvI puhavi puhavi puhavi 14 sanmAnya sanmANiya sammANiya sanamAni 23 sahaza sarisa sarisa sarisa astameti atthamei Athamei AthamaI 26 saddakSAH sarikkhA sarIkhA sArIkhA pArApatA: pArevaA pArevaA pArevA 32 dIrgha dIradha / dIraha dIradha dIragha u4 kumAra kumara kumara kumAra 36 sneha saNeha saNeha saneha yatanA jayaNA jayaNA jayaNA bakA: bagA bagalA jagati jae/jame jagi jAga. nIrIkSya nirikkhia nirikkhi naji 79 virAjati virAjai virAjai vi2|4 87 ekaviMzati egaviMzai egaviMzai bhegavIsa. 81 vaNij vaNia vaNia 4 100 Te 47 bagA 304 * chaina. yasa. vimarza
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAsa nomi mahat mahaMta mahaMta mahaMta 115 tasya tassa tAsa 119 navamI nomi nuMmi 122 kocara vyavahArI rAsamAM AvatA vividha pAtronA ullekha: kocara vyavahArI e khUba aprasiddha pAtra che. temaNe paLAvelI ahiMsA noMdhaNIya jarUra che, paraMtu temanuM caritra itihAsamAM te kyAMka chupAIne paDyuM che. temAM prayojAyelAM pAtro aMge saMzodhana karatAM keTalA ullekho maLyA che. je atre ApavAmAM AvyA che. (1) kocara zAha vize saMzodhana karatAM evo ullekha maLI Ave che ke teno kAryakALa vi.saM. 15mI zatAbdIno pUrvArdha hoI zake. (2) sAjaNasI vize paNa evo ullekha maLe che ke vi.saM. 144ramAM te jagatanA jIvonA kalyANa mATe thayo. saMbhava che ke A ghaTanA saM. 144ramAM banI hoya. rAsamAM ullekha maLato nathI paNa sAjaNasIe (sajjanasiMha) pachI zatruMjaya tIrtha upara A bhUlanuM prAyazcitta karyuM hatuM ane saMbhavataH brahmacaryavrata svIkAryuM hatuM. AthI te "sAdhu" tarIke paNa prasiddhi pAmyA hatA. (3) mahAkavi depAla te bhojaka jJAtino jaina hato. A e vAta uparathI siddha thAya che ke rAsamAM ullekha maLe che ke jyAre depAla, kocara pAse Avyo tyAre kocara temane uddezIne kahe che ke "leyo re ThAkura tama je bhAva" eTale ke depAlane ThAkura zabdathI saMbodhyo che. ane ThAkura e bhojakonuM biruda che, je suprasiddha che. tenI ghaNI racanAo hAlamAM prApta thAya che, je A mujaba che. 1. sthUlabhadra kakkAvalI 2. caMdanabAlA copAI 3. hariyALI 4. saM. 15raramAM racelI vrajasvAmInI copAI 5. ArdrakumAra sUDa 6. rohiNIyA corano rAsa 7. jAvaDazA rAsa 8. zreNika-abhayakumAra carita 9. saM. 1522nA aSADha sudi 15nA roja racelo jebUsvAmI pAMca kocara vyavahArIno casa 305
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhava rAsa. 10. sthUlibhadra phAga (TUMka : 27) 11. "maMgaladIvo" - je hAlamAM pratyeka zvetAmbara tapAgaccha zrI saMghanAM jinAlayamAM AratI bAda maMgaladIvA tarIke arihaMta bhagavAnanI AratImAM bolAya che. dipAla bhaNe eNe e kalikAle AratI utArI rAjA kumArapAle. depAla te vakhatanA prasiddha kaviomAMno eka hato. teTalA ja mATe tenA pachI thayela suprasiddha kavi zrAvaka RSabhadAsa potAnA saMvata 1970nA bhAdaravA suda-1ne guruvAre khaMbhAtamAM banAvelA "kumArapAla rAsa"mAM bIjA kavio sAthe depAlanuM nAma paNa ullekhI potAnI laghutA darzAve che. Argei je moTA kavirAya, tAsa caraNarAja RSabhAya; lAvaNya lIMbo khImo kharo, sakala kavinI karati karo | pa3 || haMsarAja vAcho depAla, mAla hemanI buddhi vizAla; susAdhusa samaro suracaMda, zItalavachana jima sAradasaMca || 54 || kocara vyavahArInA samayanuM sAmAjika jIvana: kocara vyavahArI rAsa parathI keTalAka samAjajIvanane lagatA niyamo AMkha sAme tarI Ave che. 1. bhautika sukhanI apekSAe mAtra aMdhazraddhAthI prANIono vadha bahucara mAtAnA maMdiramAM karAto hato. je-te samayanI kaniSTha mAnasikatA sUcave che. 2. paragAmathI khaMbhAta AvelA kocara ne khaMbhAtanA zeTha sAdharmika bhAvathI AgalI haroLamAM besADe che, je jaina sAdhArmika bhAIono paraspara bahumAna sUcave che. 3. sAjaNasA ane kocara sulatAnane maLavA pAlakhImAM jAya che. je te samayanI zeThAInI nizAnI gaNAtI hatI. moTA hoddedAro ane mAnavaMta purUSo moTA bhAge pAlakhImAM ja besatA hatA. 4. nagaranI strIo pANI levA gAma bahAra sarovaramAM jatI hatI. 306 * jaina casa vimarza
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ je te samayanI pANInI karakasarathI karAto upayoga sUcave che. 5. Dhorone pANI gALIne pivaDAvavA nIka pAse kocare gaLaNuM baMdhAvyAnI vAta Ave che, jethI te samayanA manuSyo prANIone paNa saraLatAthI jaLa maLI rahe tenI vyavasthAnAM parimANI jaNAya che. upasaMhAra : kocara vyavahArI rAsano mukhya viSaya jIvadayA che. tenuM kAraNa e che ke khaMbhAtamAM gayela kocara vyavahArI vagere zrAvakone sumatisAdhusUrie jIvadayA upara vistRta pravacana ApyuM hatuM. te taka jhaDapIne kocara vyavArIe bahucarAjI mAtAnA maMdiramAM thatA prANIonA vadhanI hakIkata sau samakSa jaNAvI hatI ane sAjaNasAnI sahAyathI rAjanIti vAparI te jIvavadha sahita 12 gAmomAM sUkSma jIvonI paNa jIvadayA paLAya tevI vyavasthA UbhI karavAmAM AvI hatI. A rAsanA adhyayanathI eTalo upasaMhAra nIkaLe che ke jo manamAM jIvadayA prati pAlana karavA-karAvavAno uddezya hoya to paddhatisara vicArIne amala karAtAM temAM avazya saphLatA maLe che. saMdarbhagraMtha 1. sumatinAha cirayam, AcArya somaprabhasUri prastAvanA pRSTha-22, AtmAnaMda jainasabhA, bhAvanagara 2. prAkRta bhASA aura sAhityakA AlocanAtmaka itihAsa DaoN. nemicandra zAstrI, tArA pablIkezana, kamacchA, vArANasI, 1996 kumArapALa rAsa RSabhadAsajI 3. jaina siddhAMta bhASA bhAga-11 - lekhaka : paMDita paramAnaMda zAstrI lekha : "apabhraMza mAvAna Ata" pRSTha rU se 40 4. jainaparaMparAno itihAsa bhAga-2 pRSTha 115 5. sauvarNa kalpasUtranI prazasti desalaseharAmAM thayela zivazaMkaranI devala dee upakeza gacchIya kakkasUrinA upadezathI vAcanAcArya vittasArane saM. 1516mAM caitra suda 8ne ravivAre vahorAvI hatI. tyAM desalaseharAne desalavaMza tarIke batAvyo che. kocara vyavArIno casa * 307
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. vAcaka tehanA ghara taNau, vedhaka nara vAcAla, jANI tau jinazAsananI kahII kavi depAla || 7 || kocara vyavahArIno rAsa 7. jenaparaMparAno itihAsa bhAga-2 lekhaka: tripuTI mahArAja prakAzaka: zrI yazovijayajI jaina ArAdhanA bhavana vikrama saM. 2057, pRSTha 156 308 * jaina rAsa vimarza
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpAla rAsa (ramaNIya, darzanIya, mananIya, ciMtanaya, citta prazaMsanIya, vaMdanIya) DaoN. dhanavaMta zAha saMzodhaka, saMpAdaka ane ciMtaka suzrAvaka zrI premala kApaDiyAe sane 2005mAM zrImada devacaMdrajI kRta covIsI jevo addabhuta graMtha ApIne jaina sAhitya udyAnane raLiyAta to karI dIdhuM hatuM, paNa A pAMca bhAgamAM vistarita gujarAtImAM 1112 vizALa pRSThomAM 402 alaukika, aprApya prAcIna citrothI, suzobhita A "zrIpALa rAsa' graMtha jene vizvane ApIne jaina sAhitya ane jina zAsanane cirasmaraNIya yaza-gaurava arpaNa karyA che. A graMtha ja nathI paNa A haratuM pharatuM jaina sthApatya che, jenAM darzana mAtrathI dhanyatAnI anubhUti thAya che. gujarAtI, hiMdI ane aMgrejI ema traNa bhASAmAM prakAzita thayela A graMthone hiMdI-aMgrejI bhASA vaibhavathI saMpAdakanA sahadharmacAriNI suzrAvikA sujAtA kApaDiyAe suzobhita karyA che. dhanyavAda. abhinaMdana. Ama traNa bhASAmAM kula paMdara graMtha. graMthanA pRSThonI sAIjha 15" x 11.5"nI, jenuM mudraNa jarmanImAM thayuM, tejAbarahita kAgaLo ane A ArTa peparonuM AyuSya 300 varSanuM pramANita. mAtra eka graMtha UMcakavo hoya to be hAthe ja UMcakI zakAya. vaMdana karavA be hAtha joIe ja. ane badhA sAthe UMcakavAnI to eka mANasanI kSamatA ja nahi - (kula 18 kilo) pU.zrI AnaMdaghanajI mahArAja, pU.zrI devacaMdrajI mahArAjA, upAdhyAya zrI vinaya vijayajI mahArAjA, mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA ane adhyAtma yogI AcArya deva zrImad vijaya kalApUrNasUrIzvarajI mahArAjAne, satata pAMca varSa sudhI saMzodhana parizrama karI taiyAra karela A graMthane arpaNa karatA A bhavyAtibhavya graMthanA prAraMbhamAM vyavasAye kemikala enjiniyara evA saMpAdakazrI potAno AtmabhAva pragaTa karatA prastAvanAmAM lakhe che : jemAM cAre dizAomAM siddhAdi tathA vidizAomAM Adi ane aMtima bIja sahita samyagu darzana-jJAna-caritra-tapa pado jaya pAme che te zrI siddhacakrane huM namana karuM chuM." zrIpAla rAsa * 309
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zrIpAlarAsa' upara sacitra graMtha prakAzita karavAnuM amAruM mukhya kAraNa e che ke, siddhacakra pUjanamAM javAnA prasaMgo upasthita thatA enAthI cittanI prasannatA vadhI ane aMtaramAM ullAsano anubhava thayo. tethI tenA pratye bhaktibhAvapUrvakanuM bahumAna jAgyuM. jIvanamAM prApta thayelA AvA amUlya AnaMdano anubhava karatA karatA eka dhanya ghaDIe navapadAtmaka siddhacakrajInA rahasyo, itihAsa, phaLAdi viSayaka jANakArI ruci pragaTI ane A viSaya upara eka vizALa graMthasaMgraha saMpAdana karavAnI mahecchA pragaTI. saMzodhana karatAM jANyuM ke - zrI siddhacakranuM uddharaNa vidyAnuvAda nAmanA navamA pUrvamAMthI thayuM che. te aMge yogazAstranA AThamA prakAzanano prApta pATha ahIM prastuta karIe chIe. "jJAnavadbhiH samAmnAtaM vajrasvAmyAdibhiH sphuTam / vidyAnuvAdAtsamuddhatya bIjabhUtaM zivazriyaH // 74 // janmadAvahutAzasya prazAntanavavAridam / puruSavezadajJA siddhava vicintayet | 76 " mULArtha : vidyAnuvAda (nAmanA pUrva) thI samya rIte uddharaNa karIne vajasvAmI vagere viziSTa jJAnIo dvArA spaSTarUpe pramANita, mokSalakSmInuM bIja ane janmarUpI dAvAnaLathI baLelA (jIvo) mATe prazAntakArI nUtana megha samAna zrI siddhacakrane gurunA upadezathI jANIne tenuM) ciMtana-manana karavuM joIe. uparokta pATha zrI siddhacakranI prAcInatA siddha kare che. vartamAnamAM upalabdha sAhitya paikI tenI sarvaprathama racanA saMvata 1428mAM sirisirivAla kahAnA nAmathI prAkRta bhASAmAM nAgorI tapAgacchIya pU. AcArya zrI ratnazekharasUrijIe karI. tyAra bAda te graMthanI aneka hastaprato zramaNa bhagavaMto, vidvAno ane vibhinna saMgho dvArA ghaNA samaya sudhI vividha rIte prakAzita thaI haze. pU. AcArya zrI ratnazekharasUrijInI ziSya paraMparAmAM pU. zrI hemacaMdrajI sAdhue saMvata 1575 varSa Aso suda-15nA zanivAre lipibaddha karelI hastaprata hAla kobA jJAnabhaMDAramAM upasthita che. e pachI bIjA mahAtmAoe, jema ke (1) acalagacchAlaMkAra muni zrI jJAnasAgarajIe 310 * jaina rAsa vimarza
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI bhASAmAM 'zrIpAlarAsa (sArtha)'nA nAmathI karelI racanA pATaNa jJAnabhaMDAramAM upalabdha che. te uparAMta (2) siddhasena kavi dvArA saMvata 1528mAM racita zrI siddhacakra mAhAtmya' saMvegI upAzraya, amadAvAdamAM che. (3) sukhasAgara dvArA saM. 1764mAM racita 'zrIpAla narendra ciratra' (bAlAvabodha) pATaNa jJAnabhaMDAramAM che, (4) zrI caMdrakIrtisUri dvArA saMvata 1823mAM lakhela zrI siddhacakrayaMtrodvA2 vidhi' ela.DI. insTiTyUTa, amadAvAdamAM che. (5) kharataragacchanA zrIlAlacaMda dvArA 1837mAM mArU gUrjara padyamAM racita 'zrIpAlarAsa' kobA jJAnabhaMDAramAM che. (6) kezava dvArA saMvata 1877mAM racita 'siddhacakrayaMtra saha zrIpAla kathA' (saMskRta gadya) kobA jJAnabhaMDAramAM che. uparokta racanAo tathA bIjI paNa ajJAta zramaNa bhagavaMto dvArA saMskRta, prAkRta ane mArU gUrjaramAM racita sarva racanAono AdhAra phisirisivAla kahA' ja hovAnuM anumAna thAya che. tevI ja rIte zrIpAla rAsanA eka mahAna graMthanI racanA saM. 1738mA varSe rAMdera naga2mAM (surata) upAdhyAya zrI vinayavijayajIe prAraMbha karI tenI pUrNAhuti mahopAdhyAya zrI yazovijayajIe karI. A rAsa lokabhogya ane lAlityapUrNa bhASAmAM tema ja rocaka zailImAM banelI eka prauDha kathAmaya racanA che. saMpUrNa graMtha 1252 gAthApramANa mArU gurjara bhASAmAM che, je adhyAtma ane tattvathI alaMkRta eka alaukika ane ajoDa kRti che. emAM navapadajIno khUba ja vistArathI ullekha maLe che. sAthesAthe graMtha lakhatI vakhatanA mahopAdhyAyajInA aMgata anubhavono paNa ullekha maLe che. emAM sarvamAnya nyAyavizArada, AdhyAtmika ziromaNi, mahAnatArkika mahopAdhyAya zrImad yazovijayajIe emanuM hArdika yogadAna Apela hovAthI A graMthacanA atizaya mahimAvaMta ane zraddhApAtra hovAmAM koI bemata nathI ane tethI ja samaya pasAra thaye A graMthano mahimA sarvatra phelAya tathA zrI jinazAsanamAM AyaMbilanI banne zAzvatI oLIomAM enuM gAna ane enA upara vyAkhyAna ApavAno prAraMbha thayo. A dRSTithI zrIpAlarAsa' vartamAnakALe aneka jaina kathA racanAomAM uccatama sthAna dharAvato hovAthI uparokta mahecchAne pUrNa karavA mATe zrI siddhacakrajInI bhaktithI sabhara 'zrIpAlarAsa' sarvazreSTha jaNAyo. sarvaprathama ame amAruM dhyAna A mahattvapUrNa graMthanI prastuti kevI rIte karavI enA u52 kendrita karyuM. tenA anusaMdhAnamAM jainazAsananI durlabha, zrIpAla Asa * 311
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra kalAkRtio jema ke prAcIna hastaprato, paTa, bhavyAtibhavya citro Adi viSayaka zodhakhoLa ane saMzodhana karatAM ema samajAyuM ke A badhI durlabha kRtio mahadaMze eka ke bIjI rIte navapadathI saMbhavita che. tethI A graMthanuM prakAzana karatI vakhate bhAvanA jAgI ke jinazAsananA uparokta suMdaramAM suMdara, durlabha citrakalAnA namUnAo dezabharathI bhegA karIne navapada mahimAvaMta evA A mahattvapUrNa graMthamAM saMgrahI levA. amArA A prayAsanI phaLazrutirUpe ame graMthano zaNagAra nimnokta rIte karyo che. zrIpAlarAsanI mULa mArUgUrjara bhASAmAM lakhAyela lagabhaga 12para gAthAne kalAtmaka rIte zaNagAravA uttamamAM uttama, prAcIna kalpasUtra ane anya sUtronI sacitra pratono AdhAra lIdho che. A ujjavaLa pratomAMthI prApta karela lagabhaga 300 atisuMdara hAMsiyAo ane kinArIothI zrIpAlarAsanI gAthAone suzobhita karI che. A prAcIna prato mukhyapaNe 16mI sadInI che ane thoDIghaNI uttama zailInI, sattaramI sadInI, buMdI kalamanI che. hAMsiyAo ane kinArIonI zobhA apratima, hRdayaMgama, manohara, benamUna ane ajoDa che. A jaina citrakalAno eka alaukika amUlya saMgraha che, jenA namUnAo graMthamAM pradarzita karyA che. A prakAranI kalAkRtinA darzana paNa vAcakavargane mATe durlabha che. graMthamAM prastuta anya zailI ane viSayonI kalAkRtio to ati sauMdaryasabhara ane manamohaka che. emAM paNa prAcInatAnI dRSTie viziSTapaNe tarI Ave evA A anUThA hAMsiyAkinArIonuM avalokana eka AnaMda mahotsavano avasara che. kathAmAM AvatA dareka mukhya prasaMgone citromAM AvarI levA mATe te aMge saMzodhana karatAM jANavA maLyuM ke zrIpAlarAsanI prAcIna sacitra hastapratomAM badhAM ja citro lagabhaga sirohI kalamathI ke emAMthI niSpanna thayelAM che ke je eka lokakalAnuM udAharaNa che. AvA prakAranI zrIpAlarAsanI sacitra hastapratonA keTalAka namUnAo ame pariziSTamAM prakAzita karyA che. enI tulanAmAM A graMthamAM lIdhelA jayapura mogala zailInA citro vadhu ucca koTinA che. graMthamAM samAviSTa uttama kalAkRtio paNa kathAprasaMgone pUrNa nyAya ApIne emAM prANano saMcAra kare che. have navapada aMtargata pratyeka padane anurUpa sacitra prasaMgo mATe zrI jinazAsananA uttama jJAnabhaMDAro, maMdiro, saMsthAo ane vyaktigata 312 * jaina rAsa vimarza
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgrahavALI vyaktione vinaMtI karIne emanI pAsethI sarvazreSTha citrone grahaNa karI A graMthamAM prastuta karyA che. udAharaNa tarIke (1) 'arihaMta pada'ne ujvaLa karatAM citro moTA bhAge kalaktAnA zItalanAtha maMdira (dAdAvADI), baDAmaMdira (tulApaTTI) tathA jiyAgaMjanA vimalanAtha maMdira vagere sthAnethI prApta karIne ahIM prastuta karyAM che. vaLI 17 mI sadInA atisuMdara buMdI zailInA sacitra kalpasUtramAMthI paNa aneka prasaMgono ahIM samAveza karyo che. (2) 'AcArya pada'ne puSTa karatAM nimnalikhita jIvanacaritro ame ahIM prakAzita karyA che. (a) jinadattasUrijI, jinacaMdrasUrijI ane jinakuzalasUrijInA camatkArika prasaMgo (A) zrI hemacaMdrasUrijI dvArA kumArapALane pratibodha karavA prayukta camatkArika prasaMgo. (I) staMbhana pArzvanAthane pragaTa karatAM 'zrI jayatihuyaNa stotra'nA racayitA zrI abhayadevasUrijI. (3) 'jJAnapada' aMtargata kevaLajJAnane darzAvavA, saMyamanI sAdhanA karIne kevaLajJAnane varelA ane kevalI thaIne tarata ja nirvANa pAmelA mahAtmAonA prasaMgono sahAro lIdho che. jema ke (a) mRgAvatIjI ane caMdanabALAno prasaMga (ba) AsiA bhavanamAM kevaLajJAna pAmelA bharata cakravartIno prasaMga ane (ka) hAthInI aMbADI 52 kevalI thayela marUdevA mAtAjIno prasaMga. (4) 'darzanapada'nI aMtargata samyagdarzananI prApti ane tyAra bAda te samyagdarzananA puSTikAraka evA sthAvara-jaMgama tIrthonAM vividha citro, jema ke caMpApurIjI, hastinApurIjI, kezariyAjI, rANakapurajI, tAraMgAjI, giranArajI, bharUca, zatruMjaya, sahasrakUTa, aSTApadajI, indra mahArAjA dvArA pratibodhita thayelA darzANabhadrano prasaMga vagerene AvarI levAno bhagIratha prayAsa karyo che. AcArAMga sUtranI niryuktimAM kahyuM che ke vaMtaLa-nALa-catte, tava vei ya lok 3 pakSatyA | jAya jahA tAya tahA, lakkhaNaM vucchaM salakkhaNao // 329 // hityarAja mAvo, pavayaLa-pAvaLi-baDsInuM | mizamaLa-namaLa-vIzaLa, vitta saMpUlanA muLA || 330 || bhAvArtha : tIrthaMkara bhagavaMto, pravacana, prAvacanika prabhAvako, atizaya labdhidhArI evA muni bhagavaMtonI sanmukha javAmAM, namaskA2 ka2vAmAM, darzanakIrtana-pUjana-stuti karavAmAM darzana-jJAna-tapa-vairAgya cAritra Adi guNonI zrIpAla rAsa * 313
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhi thAya che. evI ja rIte zeSa padone paNa temane anurUpa dharmakathAonA kalAtmaka ane mUlyavAna citro dvArA puSTa karavAno savizeSa prayAsa karyo che. Ama navapada mATe 150thI vadhAre citrono samAveza karyo che. prastuta rAsanA mUla praNetA upAdhyAya zrI vinayavijayajI mahArAjA che, paNa trIjA khaMDanI pAMcamI DhALanI racanA daramiyAna AyuSya pUrNa thatA teo svargavAsI thayA ane temane pUrve Apela vacana mujaba mahopAdhyAya zrI yazovijayajIe bAkIno rAsa pUrNa karyo. Ama to banne upAdhyAya bhagavaMto vidvAna ane ArAdhaka hatA chatAM saMpUrNa rAsanuM avalokana karatAM pU. zrI vinayavijayajI ma.sA.nI zAMta chabI ane pU. zrI yazovijayajI ma.sA.nI tAttvika chabI prakaTa thayA vagara rahetI nathI. joke prAraMbhakAre paNa ucita sthAne tattva to darzAvyuM ja che chatAM pUrNakAre rAsane gahana tattvothI vadhu alaMkRta karyo che, jenI pratIti graMthane sAMgopAMga joyA pachI thayA vagara rahetI nathI." graMthakartAnI prastuta prastAvanA aMzomAMthI saMzodhakanI A graMtha mATenI sajjatA, saMzodhananI UMDI sUjha ane e mATe karela prabaLa puruSArthanAM darzana thAya che. samagra dezanA hastapratanA bhaMDAromAM khoja karavAmAM AvI ane zrIpAla rAsanI trIsa jeTalI mahattvanI hastaprato meLavIne teno abhyAsa karyo. graMtha bhaMDAromAMthI hastaprato meLavIne graMthamAM saMgraha thayo che. zrIpAla rAsanA pAMca bhAgamAM hastapratonA hAMsiyA ane kinArIonA traNaso jeTalA suzobhano maLe che. je prAcIna kalAsamRddhinI gavAhI pUre che. AmAM jaina dharmanA paryuSaNamAM zravaNa karatAM zrI kalpasUtra ane anya sUtronI prAcIna pratono AdhAra laIne manohara, benamUna, ane hRdayaMgama hAMsiyAo ane kinArIothI zrIpAla rAsanI hastapratone suzobhita karI che. zrIpAlarAsanI prAcIna sacitra hastapratonA badhA ja citro sirohI kalamathI taiyAra thayela che. jenI sacitra hastapratonA keTalAka namUnA graMthanA pariziSTamAM prApta thAya che. sirohI kalame taiyAra thayelA citro karatAM jayapura mogala zailInA citra vadhu ucca koTinA hovAthI graMthanA kathAprasaMgo sAthe ene prakAzita karyA che. 314* jaina rAsa vimarza
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnabhaMDAro ane TrasTIo pAsethI pramANita prato meLavavA graMthanA saMpAdake dhIrajapUrvaka keTalI rakhaDapaTTI karI haze enI pratIti vAcakane thayA vagara raheze nahi ja. DaoN. kumArapALa desAI A graMtha vize gujarAta samAcAramAM lakhe che : upAdhyAya zrI yazovijayajInI pATa paraMparAdarzaka prazasti ApI che. pAribhASika zabdArtha, AdhAragraMtho tathA mahattvapUrNa hastapratonA namUnAo ApIne A graMthone vizeSa samRddha karyA che ane graMthanA pratyeka pRSThane kalAtmaka ane adhyAtmabhAvathI sabhara banAvavA prayAsa karyo che. saMskRta bhASAnI amUlya gadyakRti kAdambarIno prAraMbha karyo mahAkavi bANe, paraMtu adhUrI kathAe bANano dehavilaya thayo ane bANanA putre kAdambarInuM sarjanakArya pUruM karI pitRRNa cUkavyuM ema vikrama saMvata 1738mAM upAdhyAya vinayavijayajIe zrIpALarAsano prAraMbha karyo tyAre A saMtanA aMtaramAM dhvani pragaTa thayo hato ke teo kadAca A rAsa pUro na karI zake eTale pUjyazrIe gurubaMdhu upAdhyAya yazovijayajI pAse vacana lIdhuM ke kALe karIne potAnI zaMkA jo satyamAM pariNata thAya to upAdhyAya yazovijayajI rAsanuM adhUruM kArya pUrNa karaze, ane ghaTanA evI ja banI, ane upAdhyAyajIe rAsa pUrNa karI, mitradharma ane kartavyadharma pramANyo. eTale be sArasvata upAsakonI A racanA che. kula cAra khaMDa, 41 DhALa ane 1252 gAthA. cothA khaMDanA zrI yazovijayajIe rasakathAmAM jaina tattvanuM UMDANa, vyavahAra naya, nizcaya naya vagere chalochala bharyA che. A kathAnA mULa tarapha prayAsa karIe to anya graMthomAMthI A pramANe satya prApta thAya che : prastuti avasarpiNI kALamAM 24mA tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmIjIe zrI navapadajIno mahimA zrIpALa caritra sAthe zrI gautama svAmIjI - temanA puNya gaNadhara pAse varNavyo. temaNe magadhapati zreNika mahArAjA sanmukha nivedana karyA. uttarottara vidyAnupravAha nAmanA dazamAM pUrvamAM prathita thayo. ahIM siddhacakra yaMtrano paNa ullekha che - ane temAMthI uddharIne papU. ratnazekharasUrIzvarajIe sirisirivAla kahAnI A ardhamAgadhI bhASAmAM racanA karI. A mahAtmA vikramanA 14mA saikAnI zarUAtamAM thaI gayA. teo parama pUjya zrI vrajasenasUrIzvarajInA paTTadhara pa.pU. zrI hematilaka zrIpAla rAsa *315
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrIzvarajInA ziSya hatA. prastuta mULa graMthamAM lagabhaga 134ra mAgadhI zloko che. "navapadajInA mAhAsyagarbhita zrI zrIpAlarAjAnI kathA sAMbhaLanArA tathA kahenArA bhavyajanonuM kalyANa karanArI che. zrI vrajasenasUrInA pATanA mAlika zrI hematilakasUrinA ziSya zrI ratnazekharasUrijIe A zrIpAlakathAnI racanA karI che. teonA ziSya zrI hemacaMdrajI nAmanA sAdhue vikrama saMvata caudaso aThAvIsa (1428)mAM gurubhakti nimitte A kathA lakhI che. jyAM sudhI pRthvI para samudra tathA meruparvata rahelA che, tema ja AkAzatalamAM jyAM sudhI caMdra ane sUrya rahelA che, tyAM sudhI vaMcAtI evI A kathA vRddhi pAmo." kalpasUtranA kathAnusAra A kathAno samaya 20mA tIrthakara munisuvrata svAmInA cothA ArAno che, eTale agiyAra lAkha 84 hajAra varSo pUrvenI A kathA che. eTale e satya che ke kathAnI yAtrA mAtra mRtopamRta ja nathI paNa pazcAta kALe pRSTopapRSTa paNa che. A kathAnuM avataraNa saMskRta, prAkRta, mArU gurjara, hiMdI, aMgrejI ane bhAratanI aneka bhASAmAM thayeluM che. A kathanano ullekha munizrI jayakIrti kRta saMskRta gadya zrIpAla caritramAM A rIte karAyo che. 'tasmina kAle yaturyArake zrI munisuvrata svAmIvArake mAlava deze ujjayinI nAma nagarI AsIta / ' A zrIpALa rAsa upara atyAra sudhI saMzodhakanI prastAvanAmAM jaNAvyA pramANe aneka graMtho lakhAyA che, uparAMta keTalAMkano ullekha ahIM karavAno namra prayAsa karuM chuM. (1) vi.saM. 1428mAM pa.pU. A. zrI ratnazekharasUrIzvarajI ma. racita 'sirisirivAla kahA' prAkRta ane saMskRta chAyAvALuM zrI devacaMda lAlabhAI prakAzita. (2) vi.saM. 1428 pachI pa.pU. A. zrI ratnazekharasUrIzvajI ma.nA ziSya pa.pU. muni zrI hemacandramunivare prAkRta uparathI saMskRtamAM saMkSipta karI racela zrI nemi-vijJAna-graMthamALA' prakAzita. (3) vi.saM. 1514mAM pa.pU.paM zrI satyarAja gaNivara racita zrIpAlacaritra zlokabaddha zrI jaina AtmavIrasabhA-prakAzita. 316 jaina rAsa vimarza
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) vi.saM. 1557mAM pa.pU.A. zrI labdhisAgarasUrIzvarajI ma. racita zrIpAlacaritra - zloka zrI vIra samAja prakAzita. (5) vi.saM. 1745mAM papU. A. zrI jJAnavimalasUrIzvarajI ma. racita zrIpAla racita saMskRta kAvyam gadya. zrI devacaMda lAlabhAI prakAzita. (6) vi.saM. 1867mAM kharataragacchIya pa.pU. A. zrI jayakIrtigaNivara racita zrIpAlacaritra-gadya zrI hIrAlAla haMsarAja prakAzita. (7) pa.pU. zrI vijayahIrasUrIzvarajInI paraMparAmAM thayela pa.pU. munizrI nayavijayajI ma.nA ziSya pa.pU. muni zrI zubhavijayajIe racela saMskRta-gadya zrIpALacaritra. (8) vi.saM. 1738mAM surata pAse rAMdera gAme papU. mahopAdhyAya zrI vinayavijayajI gaNivara tathA papU. mahopAdhyAya zrI yazovijayajI gaNivare racela "zrIpALarAsa'. A rAsamAM bharUca-thANA vagere arvAcIna nagaronA nAma Ave che. e darzAve che ke mULa kathAnuM vartamAna bhAvarUpAMtara thayuM hoya. (9) vi.saM. 1726mAM kacchamAM zeSapura gAma aMcalagacchIya pU. zrI nyAyasAgarajIe racela "zrIpALarAsa' kaccha aMjAravAlA zA. somacaMda dhArazIbhAI prakAzita. (10) mayaNA ane zrIpALa muni zrI niraMjana vijayajI ma.sA. (vikrama saMvata 2019) (saMpAdaka zrI kRSNalAla bhaTTa - paMDita bAbubhAI savacaMda zAha) (11) zrIpAla kathA pU.labdhisAgarasUri (12) zrIpAla rAsa bhASAMtara - zrI kuMvarajI ANaMdajI (13) zrI bhuvanabhAnusUrikRta - 'navapada prakAza' (14) zrIpALa mayaNAmRta kAvyam (saMskRta) pU.nayacaMdra sAgarajI (15) zrIpALa rAjAno rAsa-zrAvaka bhImasena mANekajI (16) siri sirivAla kahA (aMgrejI) vADIlAla je. cokasI (17) zrIpALa mayaNAnI amarakathA - pU. muktidarzana vijayajI prastuta zrIpALa rAsa, pAMca bhAga vAMcatA 1thI 3mAM saraLa kathArasa che, 3 ane pAMcamAM kathArasanI sAthe tattvarasa che. navapadanuM varNana che, vilAsa che, zAstra ane tIrthakara vacanone AdhAre ciMtanAtmaka prazno ane uttaro che. je cittane prazna karI AtmA pradezamAM bhAvaka-darzakane dRSTi karAve che. pratyeka paMktinA chUTA chUTA artha, pachI paMktiono saraLa artha ane zrIpAla rAsa + 317
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ samajUtI uparAMta TabA-TIkA paNa mULa bhASAmAM ja prastuta che. je saMpAdakanI mAtra saMzodhaka dRSTi ja nahi paNa emanI sarjanAtmaka pratibhAnI parakha paNa karAve che. uparAMta pAMcamA bhAganA aMte pragaTa karelA 14 pariziSTo paNa saMpAdakanI bahuzrutatAnI pratIti karAve che. graMthamAM je sAhitya che e bhale yathAsthAne rahyuM je graMthanA pRSThonA darzana karatI vakhate AtmAne prasanna kare che paNa AvA arthagaMbhIra tattvo vAMcIne saMpAdakazrIne vinayapUrvaka sUcana karavAno bhAva thAya che ke A pAMca bhavya graMtho sAthe aMdaranA A sAhityanI eka judI pustikA ApI hota to saraLatAthI aneka jijJAsuo enA tattvano lAbha laI zakata. hajI e zakya che. prajJA ane puruSArthanA samanvayathI nirmita thayelA tIrthasvarUpa A pAMca graMthonuM sthApana pratyeka jaina upAzrayamAM thavuM ja joIe. zakya hoya to pratyeka zrAvaka-zrAvikAnA gharamAM enuM sthApana thAya, to gharaderAsaranA nirmANa jeTalo AnaMda-ullAsa e gha2mAM niHzaMka sarjAya ane pratidina thoDAM pAnAMnuM vAcana thAya to navapadanI bhaktinuM puNya avazya prApta thAya ja. zrIpAla-mayaNA upara pU. muni bhagavaMto ane zrAvaka paMDitoe atyAra sudhI jeTalA graMthonuM sarjana karyuM che, e sarve graMthonuM paMktimAM A yuganA paMDita bhImazI mANeka jevA zrI premala kApaDiyAnA A graMtho yazasthAne birAjavAnA niHzaMka adhikArI che. jIve karmacakrathI mukta thavuM hoya to dharmacakranuM zaraNuM svIkAravuM ja paDe. karmacakramAM kaSTo ane aniSTo che. dharmacakramAM parameSThio che. karmacakranI duHkhada lIlAnuM zamana dharmacakra kare che. siddhacakranA pUjanathI dharmacakramAM praveza thAya. jainazAsanamAM siddhacakrathI mahAna koI yaMtra nathI. navapada ane siddhacakra yaMtranI ArAdhanA karavAnI bhAvanA caturvidha saMghamAM pragaTa thAo, e sarvene zrIpALa rAjAnI jema navanidhi siddhio prApta thAo evI maMgaLa bhAvanA bhAvatA A graMtha vize vizeSa lakhavAnA umaMga che chatAM samayamaryAdAne kAraNe sthira thavuM paDe che, sujJeSu kiM: bahunA? A graMthonuM prApti sthAna : harSadarAya prA.li. jIjI hAusa, dAmodara sukhaDavAlA mArga, vI.TI. sAme, muMbaI-400001 phonaH 022-66519900 mo.naM. 9821141400 318 * jaina rAsa vimarza
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaganagaMbhIra bhaktirasa prerita sauMdarya sabhara graMtha zrIpAla rAsa prophesara ane velelI - oTAvA-keneDA rAjA zrIpAlanuM jIvanacaritra, je eka kathA rUpe AlekhAyeluM che, te jaina samudAyamAM ati lokapriyatAne vareluM ane bhaktisabhara evuM kathAnaka che. amogha zakti dharAvanAra siddhacakra yaMtra sAthe kathAvastunAM saMlagnatve ene manuSyamAM AmUla parivartana lAvavA mATenuM prakhyAta mAdhyama banAvyuM che. A kathAnuM alaga alaga kALAMtare, bahoLA pramANamAM prakAzana thayuM che. paraMtu muMbaI nivAsI jaina, sevAbhAvI dAtA ane saMpAdaka premabhAI kApaDiyAe tAjetaramAM prakAzita karela "zrIpAla rAsa' graMthanI bhavyatA ane temano samarpaNabhAva (nahIM, nahIM, ArAdhanA)nI tulanAmAM pUrvamAM koI paNa prakAzano kharAM na UtarI zake. premalabhAIe A prAcIna kathAvArtA punaH lokabhogya banAvavAno nirNaya karyo. jenonA mAnavA pramANe A vArtAnI mULa vastunuM jinezvara mahAvIra svAmInA prathama gaNadhara zrI gautamasvAmIe 2500thI paNa adhika varSo pahelAM prakAzI hatI. eka kuSTarogI, je samaya vItyA bAda rAjA bane che, nI kathanI prArabdha ane bhaktine viSayane madhyamAM rAkhIne eka manamohaka kathAvArtAnuM svarUpa dhAraNa kare che. eka ati ahaMkArI rAjA potAnI suputrIno vivAha zikSArUpe eka kuSTharogI sAthe kare che. enuM kAraNa e che ke dIkarIe potAnA pitArAjAnI mahAnatAne svIkAravAno spaSTa inkAra karyo che. svane niyatie bakSelA sukha-saMtoSa ke duHkha saMtApane potAnA ja pUrva karmanA vipAka tarIke AlekhavAno Agraha rAkhyo che je dveSIlA pitAnA eka ati nirdaya duSkRtya tarIke dRSTimAna thAya che ne ja. A pRthvItala para kadIye na banI zake evI eka asaMbhavita ghaTanA svarUpe prastuta thAya che ane eka AptaraMgI, adbhuta kathAnakano 1200 upara gAthAnA svarUpe prAraMbha thAya che. joke karmAdhInatAnI mAnyatA haMmezAMthI pravartI rahI che paraMtu bIjI bAjue rahasyamaya yaMtra zrI siddhacakrajI (ke navapadajI) nI prAdhAnyatA ane enuM zrIpAlanI samRddhimAM ane zrIpAla rAsa 319
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ saubhAgyamAM yogadAna paNa eTalAM ja mahattvanAM che. zrIpAla rAsanuM kathAsvarUpa pAMca vizALa graMthomAM sthita gAthAonI sAthe sAthe bhavyAtibhavya citrAMkano ane hAMsiyAo vacce pravAhita thaIne vAcakavargane judA judA paDAva para laI jAya che. saMpAdaka graMthanuM eka paNa pRSTha zaNagArathI vaMcita nathI rAkhyuM. AvA vizALa kadanA ane prabhAvazALI graMthane vAMcavAno anubhava ananya che te e rIte ke jema jema ApaNe kathAnakamAM AgaLa vadhIe chIe tema tema te ApaNane vadhu ane vadhu sujJatA pradAna kare che ane A pramANe maMda gatie AgaLa vadhatA vadhatA ApaNe jANe zAnadAra, ghaTAdAra hastaprastonI vizALa pustakarUpI lIlIchama vanarAjimAMthI pasAra thaIne pravAsa ke pachI eka pavitra dhArmika sthaLanI yAtrA para jaI rahyAM chIe evA manobhAvanI utpatti thAya che. dareka hastaprata ApaNI samakSa kathAnuM vistRta varNana zabdo dvArA tAdeza kare che. nikhAlasatApUrvaka kahuM to, huM graMthanA sauMdaryathI maMtramugdha banI ane tyAre A graMthanuM nirIkSaNa karavAnI prAthamika icchA mane uddabhavI. je pratibhA ane romAMcaka rajUAta sAthe A graMthane saMpUrNatAne Are pahoMcADavAmAM Avyo che te jotAM ema kahevAnuM saheje mana thaI jAya che ke A graMtha enA mULa graMthanA prabuddha kathAnaka sAthe pratispardhA karavA mATe sakSama che. sAmAnyataH bhaktirasa pradhAna ke rahasyamaya pustako zaikSaNika nirIkSaNa mATenI rasALa sAmagrI nathI. AvA rahasyamaya, varadAyI yaMtro, IzvarIya, divya jina bhagavaMto ke pachI karmavAdamAM daDhanizcayatA, A sarvanI satyavAditAnuM vidvattAne dhoraNe kaI rIte mUlyAMkana karavuM? AvuM kArya hAsyAspada ja ghaTAvI zakAya. A pustakanA aitihAsika saMdarbhane koI paNa kALamAM aMkti karavo (A udAharaNamAM sattaramo saiko) ane pachI A pustaka kaI rIte sAmAjikadhArmika pUrvApara saMbaMdhamAM bhAga bhajave che, enI paristhitino tAga meLavavo e A kAryamAM AgaLa vadhavA mATe mAnya mArga hovAnI zakyatA che. paNa Ama karavAthI pustakanA mULabhUta tattvathI vimukha thavAnI AzaMkA che. enA karatAM, pustakanA sAra sAthe makkamatApUrvaka vaLagI rahevAthI kAMIka vilakSaNa evI vastumAM ApaNuM dhyAna kendrita thAya che - suspaSTa ane saghana ArAdhana jainadharmanuM madhyabiMdu che. A hakIkata svamAM ane svathI prakAzita thAya che ane ciMtanazIlatAnI supAtratA darzAve che. 320 * jaina casa vimarza
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ IzvaravAdamAM na mAnanAra jaina dharmanI praNAlikAmAM bhaktinuM sthAna zuM ane kyAM che te viSaya vidvAnone mATe koyaDo che. jeno kone ArAdhe che? je praNAlikAmAM anugraha bakSanAra sarjanahArane koI sthAna nathI ane je AtmAnI mukti mATe AtmanirbharatA ane svAzraya para bhAra mUke che te praNAlikAmAM bhakti zuM bhAga bhajave che? zrIpAla rAsanuM sattva nizcayAtmaka rIte bhaktibhAvamAM taraboLa che, ArAdhana ane AtmasamarpaNamAM bhIMjAyeluM che paraMtu rAsamAM phakta te ja bhAvo saMpUrNatayA samAviSTa nathI. enA sahaastitvamAM ApoApamAM ja suspaSTa ane saraLatAthI darzana thAya evuM yaMtra ArAdhana ane sAmAnyataH pracalita "karmanA phaLanuM nizcayapaNe bhogavavApaNuM" paNa che, je jainadharmanI vicArazailInA kendramAM che. kathAnakamAM vidhAtAnA lekha ane anugraha pradAna karanAra siddhacakra yaMtrajInA ArAdhanathI zrIpAlane prApta thayela camatkArika varadAnonI AnaMdakArI hitazikSA paNa ati kuzaLatApUrvaka tANAvANAnI jema gUMthavAmAM AvI che. je jainadharmanI zramaNa praNAlIthI suvidita che. tene A vAta kadAca AzcaryakAraka lAge. vizve parityAga jevA mULabhUta siddhAMtano yaMtra-pUjA sAthe sumeLa zI rIte sAdhI zakAya? A uparokta bakSelA abhinapaNAne samajavA mATe ApaNe kathAnakanA aMta sudhI rAha jovI paDaze. kathAnA zubhAraMbhamAM ApaNane vidita thAya che ke jIvananI mIThI-madhurI caDatI ane kaDavI paDatI e to ApaNAM karmanA phaLasvarUpe che, jenuM srota ApaNA jJAnathI pare che. ApaNane yAda apAvavAmAM Ave che ke karmathI vadhu prabaLa zakti koI nathI. jainadharma ApaNane zIkha Ape che ke kaSTadAyI paristhitiomAM paNa daDhanizcayI ane samabhAvapUrNa nirAgatA vahana karavI ja rahI. e ja caramamuktino ekamAtra mArga che. potAnAM duHkha ke sukhanA anubhavomAM ja Asakta ke racyApacyA rahevAthI karmanI AtmA paranI pakaDa vadhAre ne vadhAre daDha bane che. ApaNane A bodha kathAnakanAM pAtro uparathI thAya che. anya sarva kathAvArtAonI jema "zrIpAlarAsa' je siddhacakra yaMtrane samarpita che te enI anubhavagamyatA vaDe ApaNane savizeSa rIte carma ane kAlpanika ema ubhaya dRSTinI sAmasAme lAvIne UbhA kare che ane banne vicAravaMta, nItimAna ane hitazikSAnA siddhAMtathI paricita ane emAM rucivaMta hovA chatAM bauddhika kakSAthI pare kAryAnvita bane che. varadAnarUpe zrIpAla rAsa 321
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ AziSanI varSA varasatI hoya tyAre ke du:khanA DuMgara nIce dabAyelo hoya tyAre paNa catura manuSyane samajatA vAra nathI lAgatI ke AvI paristhitio to mAtra teNe svayaM AcarelAM pUrvakarmonAM phaLasvarUpe ja sarjAya che. udAharaNArtha, ApaNe jyAre prathamavAra zrIpAlanI samakSa thaIe chIe tyAre e mAtra nIcI jAtino, kadarUpo kuSTharogI che. e upahAsapAtra hovA chatAM potAne dayanIya nathI samajato ke nathI te potAnI sthiti mATe koIne doSI mAnato. paNa jyAre enA prArabdha parathI kaSTanuM pAMdaDuM khasI jAya che ane e ati svarUpavAna mAninI, pragADha zakti ane apAra dhanavaibhavano svAmI banI jAya che tyAre paNa te tenI vinamratA choDato nathI. ethI viparIta, kathAnA pratispardhIo jeomAM zANapaNano abhAva che (jema ke dhavala zeTha) teo hatabhAgya ane vijayanI lAgaNIo vacce jhUlatA hoya che. e loko duHkhanA divasomAM potAne sajA pAmela vyakti tarIke ane sukhanA dahADAmAM potAne umadA guNa dharAvanAra parAkramI nara tarIke samaje che. cothA graMthamAM ja ApaNI samakSa zrIpAlanA bhAgyanA nATakIya, aNadhAryA vyutkamanuM rahasya chatuM thAya che. enI zarUAtanI zArIrika vyAdhi enA pUrvanA ajJAta rAjA-zikArInA bhavamAM teNe AcarelA pAponA pariNAma rUpe hatI. enI hAlanI aDhaLaka samRddhi enI siddhacakrajI pratyenI bhaktinA pariNAma rUpe che, je bhaktithI eNe vipula pramANamAM bhogAvalI karma bAMdhyAM che. (bhogAvalI karma e karma che jene lIdhe manuSya bhautika bhavyatA ane saukhyano apAra AnaMda anubhava kare che.) manane herata pamADe evI vAta to e che ke ApaNane jaNAvavAmAM AvyuM che ke zrIpAlanA adhikAdhika bhogAvalI karma ja ene duniyAdArIno svecchAe tyAga karatA rokaze. sAdhuo, jenuM jaina graMthomAM sAmAnya dRSTie tema ja vadhu udAra dRSTie jaina dhArmika parikalpanAmAM eka anokhuM, AgavuM sthAna hoya che, teo zrIpAla rAsa' kathAnakamAM mAtra AMzika pAtra bhajave che. tema chatAM, eTaluM to khAtarIpUrvaka kahI zakAya ke sAdhuo A vArtAnA kathAkAra hovAne kAraNe emanuM sthAna kathAvastuthI savizeSa mahattva dharAve che. paraMtu sAdhuo ane sAmAnyapaNe saMyamamArga kathAnakamAM sahAyakanI garaja sAre che ane A banne kathAnakanI sAthe yukta hovA chatAM A gUDha, rahasyamaya kathAmAM pramANamAM gauNa bhUmikA bhajave che. zrIpAlane enI aparaMpAra siddhacakra pratyenI bhaktine lIdhe kahevAmAM 322 * jaina rAsa vimarza
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ave che ke mRtyu bAda eno navamA devalokamAM janma thaze ane tyAra bAda ekAMtare manuSyabhava ane devabhavamAM janmIne, ati sukha-samRddhine anubhavIne, navamA janmanA aMte e mukti pAmaze. je praNAlikAmAM karmasattAnI nizcala prabaLatA ane dunyavI sarva vastuonA tyAganI AvazyakatA para ati bhAra mukAyo che, temAM UDIne AMkhe vaLage tevuM bhakti paranuM pragaTa kendritapaNuM vismaya nipajAve che. graMthanAM aMtima pRSThomAM ja e vAta prakAzita thAya che ke A rahasyamaya yaMtra bIjuM kAMI nahIM paNa AtmAnuM zuddha AtmasvarUpa che jene mUrtimaMta karavAmAM AvyuM che. tene dhyAvAthI manuSya potAnA AtmAnA zuddha guNone ja dhyAve che. udAharaNa tarIke, graMthamAM evo ullekha che ke arihaMta je siddhacakrajInuM madhyavartI aMga che, tenuM pUjyabhAve kareluM ArAdhana sarvajJatAnA guNane ArAdhavA samAna che - e sarvajJatA ja AtmAnA zuddha, saMpUrNa jJAnanA guNa sivAya bIjuM kazuM nathI. zrIpAlanI zrI siddhacakrajI pratyenI nitAMta abhiruci ane ekaniSThA AtmaciMtana ane karmazuddhi mATenuM eka khUba ja prabhAvazALI sAdhana che. enA vaDe e ahaMkAranI sabhAnatA lAMghI jAya che ane AtmAnI sahaja mULa svabhAvagata zakti sudhI pahoMce che, je A vizvanA saMpUrNa sauSThava ane paramAnaMdano strota che. niSkarSa : zrIpAla rAsanI A ati sauMdaryasabhara kRtine eka gahanagaMbhIra bhaktiprerita kRtya tarIke lekhavI zakAya. paNa enAthI paNa vizeSa. e eka ApaNane eka mohaka kathAvArtA pratye lAlAyita kare che, je saMyamamArganA viziSTa lakSaNane gahana bhaktinA ati ullAsamaya ujamaNA sAthe yukta kare che. zramaNa praNAlikA ane bhakti, ubhayanI jenaparaMparAmAM ati mahattvapUrNa bhUmikAne suspaSTatAthI aMkita karIne, ane tyAra bAda A bannene samakakSatA kaI rIte bakSI zakAya enuM Alekhana karIne "zrIpAlarAsanuM A kathAnaka IzvaravAdamAM nahIM mAnanAra jainabhaktinuM amUlya sUkSmadRSTithI darzana karAve che. zrIpAla casa che 323
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI premalabhAI kApaDiyA dvArA "zrIpAla rAsa" viSayaka jJAnakhajAnAnuM ajoDa-utkRSTa vistaraNa DaoN. praphullA vorA OM nama: sarasvatI mayA draSTA vINA pustakadhAriNI / haMsavAhana saMyuktA vidyAdAna varapradA // he mA zAradA! ApanA caraNomAM koTi koTi vaMdana sAthe ApanI prArthanA karuM chuM ke huM ApanI kRpA mATe pAtratA prApta karI zakuM. prastuta zrIpAla rAsa dvArA vibhAga 1thI 5mAM mahAgraMthanidhinuM sarjana e jJAnopAsaka zrI premalabhAI kApaDiyAnuM bhagIratha kArya che. A nUtana prakAzananI uttamatAne prasthApita karavAnuM to zuM gajuM? chatAM paNa tenuM yathocita avalokana karavAmAM ApanI kRpA prApta thAya e mATe Apane hRdayapUrvaka prArtha chuM. upAdhyAya zrImad vinayavijayajI mahArAja tema ja mahopAdhyAya zrI yazovijayajI kRta 'zrIpAlarAsa'nI alaukika racanAnuM aizvarya jALavIne, mULa graMthanA vArasAnI garimAne vadhArIne, vizeSarUpe saMvardhita karavAnuM mahAyajJakArya jJAnapipAsu zrI premalabhAI kApaDiyA dvArA thayuM che, temanA romeromamAM zrI siddhacakrajI-navapadajI pratye bhaktinI romAMcakatA anubhavAI haze; temanA hRdayamAM te pratye bahumAnabhAvanA pUra chalakAyAM haze; temanA cittamAM e rAsane vizvavyApI banAvavA mATe temanI Urmio jhaMkRta thaI haze tyAre A graMtha prakAzana zakya banyuM haze. ahIM teonA prabaLa puruSArtha, zrI jainazAsana pratyeno apAra prema ane mananI udAratAnI triveNIdhArA pragaTa thatI jovA maLe che. ApaNo jaina sAhityavAraso evA uttama jJAnavaibhavathI gauravavaMto banyo che ke tenA smaraNa, darzana ane vAcana-mananathI dhanyatAno anubhava thAya. A paikI zrI 'zrIpAlarAsa' evI racanA che ke sAmAnyataH varSamAM be vakhata zAzvatI oLI prasaMge A rAsanuM vAcana, zravaNa ane anumodananuM saubhAgya prApta thAya che. A mahimAne dhyAnamAM rAkhIne A mahAgraMthanuM 324 * jaina rAsa vimarza
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzana thayuM che. AkAzamAM aneka jhagamagatA sitArA vacce koI prakAzapuMja saunuM dhyAna kheMce che. kamaladalathI bharelA jaLAzayamAM zvetahaMsa je rIte mana mohI le che, e rIte "zrIpAlarAsa' para A pAMca bhAgano graMtha koI alaukika anubhUti karAve che. zrI zrIpAla caritra para lakhAyelAM vividha vivecano, te viSayaka saMpAdano ane saMzodhana jANItAM che. paraMtu ahIM zrI premalabhAIe gajabano puruSArthayajJa mAMDyo haze tenI pratIti A graMthanA pratyeka pAna para thAya che. jema jema paThana thatuM jAya tema ApaNAM bAhya netrothI koI avarNanIya darzana ApaNAM AMtaracakSuo sudhI prakSAlita thatuM anubhavAya. pAMceya bhAgamAM mUkelI jinezvara bhagavaMtonI tasavIro pratyakSa darzano ahobhAva pragaTAve che. e vakhate ApaNuM mastaka kharekhara namI jAya che. A samagra kAryanA abhyAsathI thayelI bhAvAnubhUtine vividha parimANothI prastuta karuM to kAMIka aMze garimA jALavI zakAze. racayitAno zrI siddhacakrajI taraphano ananya bhaktibhAva prastuta graMtha nidhi) vAMcatI vakhate sarvaprathama e vicAra Ave ke ApaNAM jaina sAhityano vizALa vAraso che emAMthI zrI premalabhAIe zrI vinayavijayajI - zrI yazovijayajI racita "zrIpAlarAsanI pasaMdagI sAthI karI haze? A praznano uttara paNa yogya rIte ja prApta thAya che. bhAga1nI aMdara prastAvanAnA prAraMbhe ja racanAkAre "OM hrIM zrI siddhavazvaya nama:kahIne zrI siddhacakrane mULamaMtravALuM kahyuM che ane ahaMnA ujjavaLa AdyabIja sAthe "siddhaliyo rikSa viDhi" ane aMtima bIja sahita caupadodarzana, jJAna, cAritra ane tapano jayakAra karyo che. "tavahaM namama' zabdo vAMcatA ja ApaNI najara samakSa zrI siddhacakravaMtra dazyokita thAya che. sArasvata racanAkAranI e ja khUbI hoya che je svAnubhUtine parAnubhUtinI parAkASThAe laI jAya. zrI siddhacakrajI taraphano temano ahobhAva eka vAcaka-bhAvaka tarIke ApaNe paNa pAmI zakIe chIe. tethI ja ApaNA mukhamAMthI svAbhAvika ja A zabdo sarI paDe : dhanyavAda zrI premalabhAInA A bhaktibhAvane! A sacitra graMtha prakAzanano Adya hetu paNa teo jaNAve che ke jyAre zrIpAla rAsa 325
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyAre siddhacakra pUjanamAM javAnuM thayuM, tyAre tyAre teone te taraphano bhaktibhAva eTalo ullasita thayo ke eka bahumAna ke AdarabhAvanA svarUpe zrI siddhacakrajImAM samAviSTa navapado, te saMbaMdhI rahasyo, tenI aitihAsika kathAtmakatA ane tenI hRdayapUrvakanI ArAdhanAthI prApta thatAM phaLa vagere viSe saMzodhana karavAnI prabaLa IcchA thaI. evuM kahevAya Where there is will, there is way athavA ema paNa kahI zakAya ke will has wings. ahIM paNa evuM ja banyuM haze. uparokta tamAma bAbato viSe saMzodhana karIne, jANIne, tenuM yogya saMkalana karIne, te viSenA jJAnavaibhavane graMthastha karavAnI icchA A bhagIratha kAryanA mULamAM samAyelI hatI. vividha AdhAronA abhyAsa pachI vartamAna samaye zAzvatI oLImAM je pracalita che te zrIpAlarAsa (upAdhyAya zrI jinavijayajI mahArAja tathA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja kRta) jemAM zrI siddhacakrajI taraphanI ananya bhakti samAyelI che te viSayaka prakAzana karavAnuM nakkI karyuM. racanAkArano A anahada anurAga ane bhaktibhAva siddha karatAM aneka saMdarbho A graMthavidhimAM jovA maLe che. khAsa to vividha svarUpe ane vividha mAdhyamo para AlekhAyelAM zrI siddhacakrajI - navapadajInAM yaMtro dhyAna kheMce che. A AdhAro - saMdarbho prApta karavAmAM teoe keTalI badhI jahemata lIdhI haze! udAharaNa rUpe : bhAga : 1mAM naM. 7 - aSTa navapada yaMtra, naM.9 hIMkAramaya zrI pArzvaprabhu ane sarasvatIyukta maMgaLa navapadajI naM. 31 - rajatapatra para aSTApadanI pratikRti yukta zrI siddhacakra yaMtra naM. 64 - prAcIna hastaprata para ane naM. 67 zrIpALa - mayaNA vaMdita yaMtra bhAgaH ramAM naM. 101 - sva-sva varNayukta zrI navapada yaMtra naM. 161 - ArasanI dIvAlamAM kotarela kamalAkAra navapada yaMtra (tAraMgA tIrtha) bhAgaH 3mAM . 235 - saMgemaramara nirmita zrI navapada yaMtra pAMca pratimA sahita) bhAga : 4mAM naM. 382 - hoMkAra garbhita - viziSTa zailIvALuM 326 * jaina rAsa vimarza
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ navapada yaMtra. bhAga : 5mAM naM. 394 zrI navapada yaMtra (prAcIna) A rIte ahIM durlabha kRtio mUkavAmAM zodha-saMzodhananA AdhAre meLavelA vArasAnuM cayana jovA maLe che. pariNAme parikalpanA vizuddha rIte sAkAra thaI che. racayitAnI kalApriyatA ane sauMdaryadRSTi saMskRtanA eka pracalita zlokamAM jaNAvAyuM che ke sAhitya, saMgIta, kalA vagarano mANasa pUMcha vagaranA pazu samAna che. A to thaI sAmAnya janasamAja mATenI apekSA. paraMtu aMgrejImAM kahIe to: Literature is the light. Art is the sublimity but where literature and art both are found, it is the sublime light. A bAbata A graMthasarjananuM hArda paNa che. A mATe bhavyAtibhavya tasavIra-citro, paTo, durlabha citrAMkananA namUnAo, suMdara ane kalAtmaka kinArIo sAthenI hastaprato, prAcIna sacitra prato, sirohI kalamathI niSpanna thayelI kalAkRtio, sauthI dhyAnAkarSaka evA mughalazailInAM citro vageree A graMthanI kalAtmakatAne vizeSa samRddha banAvI che. A kalAnuM darzana manane prasannatA bakSe che. tenAthI A graMthano zabda vadhAre ujAgara banyo che. ApaNI vAcanayAtrA A kalAnA kAMgare kAMgare aTakI jAya che. A dRzyAMkanone manabharIne mANI levA thaMbhI javAya evAM aneka udAharaNo ApI zakAya evI vizALatA ahIM paDI che. emAMnA keTalAka mukAmo A rahyA : naM.22 - rAsaracanAmAM magna maho.zrI yazovijayajI bhAga : 1 mahArAja...pRSTha 54 - naM.44 - ToLAMne joIne vismita thayelA rAjA (samagra dezya mana bharIne mANavA lAyaka) pRSTha 116-117 bhAga : 2 naM.138 (tamAma) zrI sahastrakUTa garbhita zrI zatruMjayatIrtha... pRSTha : 340-3 naM.15 zrI rAtA mahAvIrAya nama: pRSTha-246 bhAga : 3 naM.194 rAjakuMvarI guNasuMdarInuM vINAvAdana... pRSTha 492 bhAga : 4 naM.286 prAcIna hastaprata uttarAdhyayananA (o.aM.) - zrIpAla rAsa. * 327
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2thanemIya (22muM adhyayana 37 mULa gAthAo) pRSTha 754-755 bhAga : 5 naM. 362 mAlavadeza - ujjayiNI nagarI zaka rAjAzAhInI sthApanA unnati mATe A.zrI kAlakasUrijI pRSTha : 926 pariziSTa : 11 zrIpAla rAsa (19mI sadI) durlabha sirohI kalamathI niSpanna sacitra hastalikhita darzanIya patro pRSTha : 1096 ane pariziSTa : 12 'siririvAla kahA' (15mI sadI) durlabha sacitra hastalikhita pratanA darzanIya patro.. pRSThaH 1104 A to mAtra ATha-dasa udAharaNo ApyAM che. A graMtha AvA khajAnAthI vibhUSita thayo che. A.zrI abhayazekharasUrijInuM mArgadarzana ullekhanIya che. teonA zabdomAM joIe to... jainazAsananuM ajoDa adhyAtma sAhitya, jainazAsananA pUrvanA zrAvakonI kalApriyatA e mATenI udAratAne enA prabhAve jainazAsanano samRddha kalAkhajAno. A badhAno vizvane ekasAthe paricaya maLe e mATe AjanA vizvane game evI sAja-sajjA sAthe 2jU ka2vAmAM dilanI atyaMta udAratAno paricaya ApanAra che zrI premalabhAI kApaDiyA.' kalAnI sUjha, kalAparakha ane kalAnI kadara A traNeya bAbatono ahIM samAveza thAya che. sAmAnyajIva bAhya kalA-rUpa-raMgane samajaze. jijJAsu banI aMdaranA UMDANane pAmavAno prayatna karavAnI samaja dharAvanArA kalAtmaka abhivyaktinA AdhAre zrIsiddhacakrajI - navapadajInI ArAdhanAmAM vadhAre tIvra bane ane puNyAtmA tarIke jJAnanI vizeSaci dharAvanArA bane enI kALajI A sauMdaryadRSTimAM pratibiMbita thAya che. khAsa to zrIpAlarAsanI gAthAonAM vAcana-manananI sAthe bhAvAtmaka pratyakSIkaraNanI saMyojita anubhUtithI abhibhUta thaI javAya evI sukhada ghaTanA ahIM TheraThera pAmI zakAya che. A uparAMta A pAMceya bhAganAM mukhapRSTho, dareka pAnanI sajAvaTa vagere joIne sau koI A graMtho kholyA vagara na ja rahI zake. A prakAzananI A to moTI siddhi che! jJAnavaibhavanI jAhojalAlI zrI premalabhAIe A mahAprakAzana athAga, apAra ane ajoDa puruSArthathI karyuM che, te darzAve che ke A jJAnavistaraNanuM mahAsopAna che. A kAryamAMthI pragaTatI jJAnAtmaka divyatA pAmavA mATe ahIM pUrI taka che. 328 * jaina rAsa vimarza
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ teozrI jaNAve che ke vartamAna samaye zruta sAhitya tarapha sevAtI upekSAthI vartamAna peDhImAM te taraphanI jijJAsA ghaTatI jAya che. ethI evA prayAso thavA joIe ke jethI jJAnanuM saMskaraNa thatuM rahe. zrIpALarAsamAMthI pragaTa thatAM cAra anuyogo - dravyAnuyoga, kathAnuyoga, gaNitAnuyoga ane ca2Naka2NAnuyoga jJAnanA kSayopazamanI kSamatAnI sAthe joDAyelAM che. dA.ta., kathA, ArAdhanAvidhi, jJAnAnuSThAno ane riddhisiddhi anukrame kathAnuyoga, caraNAkaraNAnuyoga, dravyAnuyoga ane gaNitAnuyoga darzAve che. prastuta graMthamAM paNa jJAnanA kSayopazamanI kakSAnA AdhAre bALa, madhyama ane paMDita - ema traNeya prakAranA jIvo (vAcako)ne dhyAnamAM rAkhIne gAthArtha, Tabo, anuprekSA saMdarbho vagere jovA maLe che. jJAnano maMda kSayopazama hoya e prakAranA loko eTale ke bALajIvo teone dharmAbhimukha banAvavA mATe kathA ane bAhya AkarSaNa upayogI bane. ahIM zrIpALa-mayaNAnuM kathAnaka saraLa ane rasaprada banyuM che, uparAMta prabhunA guNone paNa saraLatAthI darzAvyA che, pariNAme AvA jIvo, zrI navapadajIno mahimA samajI zake. jemanA jJAnano kSayopazama sAmAnya kakSAno che e jIvo madhyama gaNAya. AvA loko dharmamAM joDAya ane sthira thavA prayatnazIla rahe e mATe ahIM zrIpALa-mayaNA dvArA zrI siddhacakrajInI ArAdhanAvidhi, niyamonuM pAlana vagere bAbatonuM Alekhana thayuM che. dA.ta., jyAre teoe navapadajInI oLIno prAraMbha karyo tyAre je vidhi karI te mATe sirisisaravAla kahA'mAM jaNAvyuM che : paDhamaM taNumaNasuddhiM, kAuNa liNAlae ciNaccaM ca / siri-siddhava-pUrva aTTupayatraM jhuLad vihina || 233 || (bhAga : 1 pRSTha 176) prathama tana-mana zuddhi, jinapUjA ane zrI siddhacakrajInI aSTaprakArI pUjA... A rIte vidhividhAnomAM kALajI viSayaka dharmabhAvanA pragaTa karI che. trIjA prakAranA vadhAre UMcI kakSAnA jJAnanA kSayopazamavALA jIvo bAhya badale AMtarika ane tAttvika rIte dharmane samaje che ane temAM joDAya che. AvI suMdara chaNAvaTa e jJAnavaibhavanI sAkSIrUpe varNavI zakAya. A uparAMta 'zrIpALarAsa'nA cAre ya khaMDonA kula 1825 zloka pramANa ane 1252 gAthAonI spaSTa samaja mATe zabdArtha sAthe gAthArtha to che zrIpAla rAsa * 329
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja. paraMtu vistA2mAM artha samajavA mATe Tabo paNa samAviSTa che. Tabo zodhavA mATenI zrI premalabhAInI jahemata noMdhapAtra che. A mATe 17mIthI 19mI sadI sudhInI hastapratomAMthI sarvamAnya Tabo svIkAryA ane jarU2 lAgI tyAre anya TabAonA pAThAMtaro paNa prayojyA che. dA.ta., jinezvara bhagavAna kevA che? A prakAranA uttarUpe je Tabo che temAM jaNAvyuM che : je tihuM nANa samagga upajA... e havA je jagadupagArI zrI jinAne sahitane namiIM." (bhAga : 4 pRSTha : 837) ahIM zrI jinezvara - tIrthaMkara paramAtmAnA svarUpanI vizeSa jANakArI maLe che. haju ATalAthI A graMthakArane saMtoSa na thayo tethI tamAma prakAranA vAcakonI kSamatAo maryAdAo pichANIne vividha arthaghaTano mATe anuprekSA ApavAno prabaLa puruSArSa jovA maLe che. mULakRtimAMthI prApta thatAM jJAnanuM yathoyogya vistaraNa thayuM che. je paMDita jIva che teo jJAnanA UMDANane pAmI zake evI viziSTa kSamatA dharAve che. A bAbata dhyAnamAM rAkhIne anuprekSAnuM prayojana thayuM che. A jIvomAM puddagala AdhArita sukhanI prApti karatAM Atmika guNonI mahattA vizeSa hoya che. AvA vAcaka-bhAvaka ane abhyAsakrama apekSA saMtoSavAno je puruSArtha ahIM zrI premalabhAIe karyo che H dA.ta. jyAre zrIpALakuMvarane laIne temanI mAtA jaMgalamAM jatA hatA tyAre sAtaso koDhiyAoe temane rakSaNa ApyuM. e samaye rAjamahelamAMthI temano zodha karatAM ghoDesavAro AvI pahoMcyAM ane temanA viSe pUchaparacha karI. koDhiyAoe kahyuM : "vArpha hAM Apyo nathI ? (bhAga-1 prathama khaMDa, DhALa 10, gAthA 21) ahIM prazna thAya ke koDhiyAoe mRSAvAdano sahAro lIdho e yogya che? anuprekSAmAM A bAbata spaSTa thaI che. dravyathI asatya hovA chatAM bhAvathI satya che. zAstrArtha pramANe jotAM jenAthI niSkAraNe SaTkAyanI hiMsA thAya te bhASA dravyathI asAvadha hovA chatAM te bhAvathI sAvadya kahevAya che. ahIM anuprekSAnA aneka suMdara udAharaNo jovA maLe che. khAsa to e bAbata 330 * jaina rAsa vimarza .
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ noMdhanIya che ke vividha viSayonI gahanatAne spaSTa karavA mATe tene anurUpa saMdarbhothI A vibhAga jJAnasabhara banyo che. AthI kahevuM che ke jaina sAhityanuM AkAza tejasvI racayitAonA pradAnathI suzobhita che, paraMtu zrI premalabhAInA A pradAne te adhika alaMkRta banyuM che. rasabhogyatA prAraMbhamAM vidyAdevIne prArthanA, hRdayanA udgArothI temanI sAthe thatuM anusaMdhAna ane pariNAma svarUpe prApta thatAM alaukika phaLa viSe jaNAvyuM che AthI siddha thAya che ke A mahAkArya anya karatAM kAMIka vizeSa che. AcArya zrI abhayazekharasUrijInA zabdo : A prakAzana pAchaLanI icchA, "jIvo vadhu ne vadhu upAsya tattvo pratye AkarSAya" e rahI che. e anusAra A saMzodhana-saMpAdana ghaNuM ja upakAraka nIvaDyuM che. vAcaka mAtra kathAprasaMgo vAMcIne mUkI deze nahIM. tenuM mukhya kAraNa A sarjanamAM rahelI rasabhogyatA che. zrIpALa-mayaNAnI zrI siddhacakrajInI sAdhanA, bhakti, A pachI zrIpALanI judI judI rAjakumArI sAthenA lagnanI pUrvazaratonuM rocakazailImAM nirUpaNa thayuM che. navapadajI sAthe saMkaLAyelAM naveya padanAM anusaMdhAne ApelA saMdarbho, vividha adhyayano, te viSayaka tAtvika arthaghaTano, nava pada viSayaka citro, jJAnapada mATe saMyama sAdhako dvArA upAsanA, sthAvara-jaMgama tIrthonA citrAMkano, saMdarbhagata avataraNo, durlabha sAhityanA ullekho, vividha zailInAM prasaMgacitro vagerethI sabhara prastuta graMthamAM pAyAnI bAbata temAMthI pragaTa thato rasavaibhava che. ApaNe jANIe chIe ke koI paNa kRti yA pustaka vAMcavAnI zarUAta karyA pachI ghaNI vakhata tenA aMta sudhI pahoMcavAmAM vAcakanI kasoTI thatI hoya che. teno AdhAra racanAnI rasikatA para che. jema jema temAMthI vividha pariNAmo bhAvaka samakSa khUlatAM jAya tema tema rasa utkRSTa thato jAya to mana paNa prasanna thaI jAya che. prastuta pAMce ya bhAgamAM chavAyelA rasanA kAraNe prathamathI aMtima pRSTha sudhInI bhAvayAtrAmAM vAcaka rasavibhora banI jAya evo uttamottama rasavaibhava ahIM jovA maLe che. graMthasajAvaTa ane vibhAgIkaraNa: hAthamAM pustaka Ave ane aMdaranAM pAna kholavAnI utsukatA zrIpAla rAsa 331
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ anubhavAya, bahArathI AvuM suMdara to aMdara to kevuM haze!'nI AhlAdaka bhAvanA janme e jijJAsA ja je te pustaka prakAzananI prathama saphaLatA. A dRSTie joIe to prastuta graMtha sAhityano bhAga-1 hAthamAM letAM ja tenAM mukhapRSThanI kalAkRtinI divyatA sparzI jAya che. AvaraNa haMsavAhinI - mA sarasvatInI darzanIya AbhAyukta tasavI2 - citrathI dhanyatAno anubhava thAya che. sAthe zveta haMsanuM pAvanakArI svarUpa joI mana eTalI ghaDI parama zAtAmAM sthira thaI jAya che. pachI to aMdaranA darzanIya jinezvara bhagavaMtonA nayanaramya citro, lekhana ane zailI, udAharaNo, rekhAMkano, kathAnaka ane te saMbaMdhI prasaMgapaTa, mULa gAthA-hastapatro vagere jotAM-vAMcatAM ane ahobhAvathI darzana karatAM karatAM pAMcamA bhAganA aMtima pAna sudhI pahoMcavA mana utAvaLuM thaI jAya evo anubhava sau koIne thAya e ja bahu moTI siddhi che. graMthano lauout dareka pAnanI kinArInI sajAvaTa, vividha zailInAM citro vagerethI sajAvaTa suMdara banI che. prastuta graMtha taiyA2 ka2vAmAM kaThina parizrama ane vipula dravyarAzi sAthe bhaktisabhara utsAha pragaTa thAya che. ucca guNavattAvALA kAgaLamAM paNa sAttvikatA jALavI che. - pAMca bhAgamAM prakAzita A graMthanI anukramaNikA racavAmAM paNa vAcakanI saraLatA viSe dhyAna apAyuM che. prathama bhAgamAM pAMceya bhAgamAM samAviSTa sAhityanI jhAMkhI thaI jAya e noMdhapAtra bAbata che. dareka bhAgamAM prakaraNa, gAthA saMkhyA, viSaya ane pRSThAMkanA abhyAsathI taddana saraLatAthI vAcaka je kAMI meLavavuM che te meLavI zake che. dareka bhAganA aMte je te bhAgamAM upalabdha citronuM sUcipatraka che, jemAM je te citra viSe TUMkI chatAM jarUrI ane upayogI mAhitI ApI che. A mATe pAMca pariziSTo umeryAM che. (dareka bhAganuM eka) vaLI kula pRSTha saMkhyA mATe saLaMga pRSThAMkana ane tamAma pariziSTonuM TUMkamAM vivaraNa paNa prathama bhAgamAM maLe che. RNa svIkAramAM zrI premalabhAI koIne bhUlyA nathI evuM pratIta thAya che. upakAraka guru bhagavaMtothI zarU karIne vyaktigata ane je je saMsthAo pAsethI je kAMI meLavyuM che te te nAma ane sAhityika ane citrita sAmagrI viSe jaNAvyuM che. samagra graMthamAM je koI pAtro ane sthAna samAvAyAM che teno paricaya 332 * jaina rAsa vimarza
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamathI maLI rahe evI vyavasthA paNa prathama bhAgamAM thaI che. pAMcamo bhAga to sajAvaTanI dRSTie ghaNo ja viziSTa banyo che. dhAtunA pAvana tejomaya pratimAjIonI uttama phoTogrAphI manohara banI che. tema ja dareka bhAgamAM vividha tIrthomAM rahelA pratimAjIonA darzanathI paNa dhanya thaI javAya che. paMca parameSThinAM pado sAthenAM citro saMkalita thayAM che temAM upAdhyAya zrI devacaMdrajInI caraNapAdukA, 16thI 18mI sadInA amadAvAdI, 'sAhebakhAnI' nAmanA dezI kAgaLa para mahArASTrIya devanAgarI lipimAM kALI zAhIthI parama pU. mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja dvArA hastalikhita patro, sAdhunA AcAra darzAvato 18000 zIlAMgayukta 2tha, darzana-jJAnacaritra ane tapapado mATenI citrakRtiothI A vAta suzobhita thayo che. uparAMta pariziSTa 6thI 14 jotAM A mahAkAya graMthanA raciyatAnA parizrama ane goThavaNI mATenI sUjhanAM darzana thAya che. emAM paNa zrIpAla rAsanI mULa gAthAo saLaMga rAsa svarUpe mUkI che tethI tenuM upayogitAmUlya vadhI jAya che. (pariziSTa-9mAM) Ama prakIrNaka sAthe samagra graMthasajjA ane vibhAgIkaraNa dhyAnAkarSaka banyAM che. uttama prakAzana kevuM ucca koTinuM banI zake eno adbhuta khajAno ahIM ApaNane prApta thayo che. ati prasanna bAbata to e che ke A graMthanAM bhaktisAhityanuM videzomAM paNa vistaraNa thAya ane jagata jainadharmanI ajoDa sAhityika - mUlyaniSTha ane kalAtmaka saMskAritA pAmI zake e mATe hindI ane aMgrejI bhASAmAM paNa prastuta mahAkAya graMthanuM TAipiMga ane saMkalana thayuM che. ATalI uttama prakAzana sevA badala racanAkAra mATe dhanyavAdanA koI paNa zabdo UNA Utare. graMthakAranI guNagarimA koI paNa racanAnuM sAMgopAMga vAcana, bhAvana ane UMDANamAM adhyayana thAya to tenA sarjakanAM vaiyaktika pAsAMo pragaTa thAya che. bhale sarjaka vacce sIdhA praveza na kare, topaNa temanI eka anokhI chabI temAMthI AkA2 pAme che. prastuta graMthamAM A bAbata supere siddha thaI che. ahIM tenI AchI jhalaka prastuta karavAmAM atizayokti nahIM lAge. zrIpAla rAsa * 333
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna pratyenuM bahumAnaH zrI premalabhAInI jJAnapipAsA viSe agAu paNa noMdhyuM che. zrI siddhacakrajI navapadajI taraphano temano apratima ahobhAva jema jema prabaLa banato gayo tema tema te bhAva anya paNa anubhave; evI abhivyakti pAme ane e jJAnavaibhava vArasArUpe bhAvi peDhIomAM hastAMtarita thAya evA umadA bhAvanuM A graMtha pratibiMba che. A mahAkArya ja temanI jJAna pratyenI uttama bhAvanA prasthApita kare che. A mATe saMdarbha sAhitya dezabharamAMthI meLavavAno ajoDa puruSArtha kevI suMdara rIte phalita thayo e dekhAya che. zrIpALa-mANAnA kathAprasaMgo sAthe sAthe gUDha tAttvika bAbato viSayaka vivaraNano abhyAsa sarjakanI jJAnapipAsA darzAve che. jJAna meLavavuM e sAthe enI pratye bahumAnabhAva keLavavo e bahu moTI vAta che. A mATe prastuta graMtha uttama udAharaNa banyo che. vinamratA: upAdhyAya zrI vinayavijayajI - zrIyazovijayajI kRta zrIpAlarAsa upara A bhagIratha kArya karavA mATenAM kAraNo darzAvavAmAM, A yajJakArya mATe je je guru bhagavaMtono, je je saMsthAono ane je je vyaktiono sahayoga sarjakane prApta thayo e pratye pUrNa vinamratAthI RNa svIkAra thayo che. mAtra eka paraMparAnA bhAgarUpe nahIM paNa hRdayapUrvaka ane bhAvathI teonA bahumAna sAthe AbhArayukta ahobhAva pragaTa thayo che. pUjya upAdhyAya zrI devacandrajI mahArAjanA ananya upAsaka evA zrI premalabhAIe teo zrI viSe to covIsI sandarbhe alaga daLadAra prakAzana to karyuM ja che, paraMtu prastuta graMthamAM paNa sarjakano teozrI pratye vinamra bhaktibhAva pragaTa thayo che. e ja rIte AcArya zrI vijayakalApUrNasUrijI taraphano adhyAtmabhAva savizeSa hovAthI A prakAzana teozrInA guru maMdiranA pratiSThAnA divase ja karyuM. A bAbata paNa vinamratAnA guNane prasthApita kare che. guru bhagavaMtonA ananya upakAra mATe "mo have phlAyAbaM" zabdo prayojyA che. vaLI dareka citra ke anya sAmagrInI sAthe je te saMdarbhano paNa ullekha karyo che. sAmagrI goThavaNInI anerI sUjha: jyAre ApaNI pAse vipula jaththAmAM sAmagrI upalabdha hoya tyAre tene kaI rIte pradarzita karavI, kyAM kyAM goThavavI ane tenuM yogya cayana jevI bAbatomAM jo sUjha ane tArkikatA na hoya to te sAmagrInA jaththAno bhAra lAge che. prastuta graMthamAM racayitAe 334 jena rAsa vimarza
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULagraMthanA dareka khaMDa, DhALa, gAthA ane zabdone dhyAnamAM rAkhIne tenA AdhArabhUta saMdarbho, citro ane patronI ucita goThavaNI karI che. dA.ta., navapada pramANe dareka padane anurUpa citro, citrAMkano, paTo tema ja saMdarbho goThavAyAM che. uparAMta kathAnAM prasaMgacitronuM cayana ane goThavaNa tArkikakalAtmaka sUjhathI thayAM che. pramANabhUtatA ane prAmANikatA: AvA bhagIratha kArya mATe saMzodhana ane saMpAdana mahAmuzkela che. je sAmagrI maLe te pUrNatayA vizvasanIya che ke nahIM tenI cakAsaNI karavI ghaNI ja jarUrI hoya che. jyAM zaMkA lAge tyAM bahumatIya svIkRtino AdhAra laIne kAma thAya. prastuta graMthamAM A bAbata siddha thaI che. racanAkAre saMdarbha sAhityane saMzodhananI eraNa para caDAvIne, siddha karIne te khapamAM lIdhuM che. A bAbatanI jo noMdha na laIe to anubhAvaka tarIke ApaNe UNA UtarIe. vaLI sAhityajagatamAM sAhityacorInI ghaTanAo paNa bane che. sarjakanI prAmANikatAnI bAbata bahu jarUrI hoya che. zrI premalabhAIe tamAma citro tathA saMdarbho mATe graMthanI nAnAmAM nAnI mAhitI mATe prAmANikatAne nibhAvI che. je svarUpe je prApta thayuM tenI sAdara noMdha paNa lIdhI che. A mATe ApaNane paNa gaurava thAya evuM banyuM che. audAryaH zrI premalabhAInI udAra lAgaNI prastuta prakAzanamAM jovA maLI. AvA uttama jJAnakhajAnAne, durlabha kAryane hRdayanI udAratAthI zAsanane suprata karavAnI ghaTanA jaina sAhitya prakAzananA itihAsamAM suvarNaakSare aMkita thaze. prakAzana sAmAnya hoya topaNa kaThina bane che. jyAre A to mahAgraMthanuM uttama koTinuM durlabha prakAzana che. A mATe vipula dhanarAzinI gaMgA vahAvIne audAryanuM anupama udAharaNa pUruM pADyuM che. vaizvika stare ane vartamAna tema ja bhAvi peDhI A zrutakhajAnAthI lAbhAnvita thAya evI aMtaranI icchAne sAkAra karavAnI udAra dRSTi paNa ahIM jovA maLe che. A mATe kyAMya koI kacAza na rahe teno pUro khyAla paNa rakhAyo che. dhanya che AvA audAryane! dhanya che A pAchaLanA sarjakanA bhaktibhAvane! Ama vividha parimANothI sarjakanuM vyaktitva ahIM pratibiMbita thAya che. temAM parizrama pratye gauravanI lAgaNI paNa pragaTa thAya che. ALAtareT zrIpAla rAsa 335
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtamAM prastuta graMthanuM anubhAvana paNa manane prasanna kare che. Avo bhavya- divya sAhitya-kalA saMyojanano vAraso maLyo e parama saubhAgya che. vyaktigata rIte jJAnanI upAsanA mATe AdhArabhUta amUlya pradAna prApta thayuM e mATe koI divyakRpA ja gaNI zakAya. je vAcaka A mahAgraMthanuM adhyayana karaze enuM to nasIba ja khUlI jaze. kAraNa ke temAMthI je kAMI pAmI zakaze e ananya ane upakAraka haze. dhanyavAda A mahAgraMthanA sarjaka zrI premalabhAIne. bhaviSyamAM AthI vizeSa jJAnakhajAno ApaNane jarUra prApta thaze. 336 * jaina rAsa vimarza
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina rAsA sAhitya' RSabhakRta kumArapALa rAsa DaoN. utpalA kAMtilAla modI vizAla epArTamenTasa, eca' bIlDIMga phleTa naM.402, cothe mALa, sa2 ema.vI. roDa, aMdherI (IsTa) muMbaI-69. phonaH 26836010/ 26833961. upaprAcAryA ane tattvajJAna vibhAganA vaDA bhavansa hajArImala somANI kaoNleja, ke. ema. munazImArga, copATI, muMbaI-400007] kumArapALa rAsa cAlukya vaMzamAM, jaina dharmanA AdhArastaMbha samAna kumArapALa rAjA atiprasiddha che. kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryanA saMparkathI teo jaina dharmanA ArAdhaka banyA. jIvadayA premI rAjarSi tarIke paMkAyelA kumArapALa rAjAnuM jIvanacaritra kavi RSabhadAsa vaDe AlekhAyeluM che. saMskRta bhASAmAM kumArapALaciratra, kumArapALaprabaMdha, kumArapALa pratibodha vagere aneka aitihAsika caritro sAdhu kavio dvArA lakhAyelA che. tenA uparathI keTalAka kavioe rAso banAvela che. temAM RSabhadAsa kavie lakhela 'kumArapALa rAsa' somasuMdara sUriziSya jinamaMDanagaNi upAdhyAyanA saM. 1492mAM racAyelA 'kumArapALa prabaMdha'nA AdhAre A kRti racAI che. vaLI RSabhadAsa kRta rAsa parathI saM. 1742mAM Aso suda10 (vijayAdazamI)nA divase kharataragacchanA jina harSagaNi nAmanA sAdhue kumArapALa 52 saMkSipta rAsa racelo che. jinAgama ane jinamaMdira e baMne A kALamAM paramatAraka che te nirvivAda che ne tenI vidyamAnatAmAM jainazAsanamAM sarva che ane tenA abhAve kazuM nathI. dharmaviSayane pratipAdana karanAra ke tenI prabhAvanAne anusa2nA2 je koI graMtha hoya te jinAgama che pachI bhale te gadya, padyAtmaka aitihAsika, upadezAtmaka, vArtA sAhitya, AcAra viSayaka ke dharmaviSayaka mUlagraMthane anusa2nA2 koI paNa graMtha hoya. 'kumArapALa pratibodha prabaMdha' aitihAsika hovA chatAM kharI rIte dharmagraMtha ja che. kAraNa ke temAM varNavela kumArapALanI jIvanagAthA samyaktvanI kumArapALa rAsa - 337
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ daDhatA ane dharmasanmukha vALavAnA Azaye zuddhasatyonA saMgraharUpa che, ane pUrva puruSono tenI racanA pratyeno parizrama kumArapALanA dharmadaDha ane dharmaprabhAvaka kAryonA pracAra dvArA jagatamAM dharmabhAvanAnI pragaTatA sAthe dharmaprabhAvanA thAya tene laIne che. - kavi RSabhadAse A rAsakRtimAM prAraMbhamAM paMcaparameSThIne vaMdanA karI maMgalAcaraNa karI mAtA sarasvatInI aneka nAmo vaDe stavanA karI che. sUra, nara ke kinnara game teTalo zaktizALI hoya paNa mAtA zAradAnI kRpA vinA jagatamAM pUjanIya banato nathI. prathama copAImAM kavie mAtA sarasvatInI stuti, jJAnano mahimA darzAvyA pachI kumArapALa rAjAnI zreSThatA darzAve che. bhagavAna RSabhadeva ane bhagavAna mahAvIranA samayamAM aneka rAjA mahArAjAo thaI gayA. jevA ke rAma, kRSNa, zreNika, koNika, bharata, bAhubalI vagere. paraMtu kumArapALa jevo samartha ahiMsApremI rAjavI thayo nathI. uparokta sarva rAjAonI kIrti prazaMsanIya che paraMtu jIvadayApremI kumArapALa rAjAnI ahiMsAnI tole koI na AvI zake. temaNe potAnA rAjyamAM tathA potAnI AjJAmAM vartatA aDhAre dezamAM amAri paDaha vagaDAvyo hato. A pramANe sarva jIvo pratye Atmavatu. bhAvanA bhAvanArA kumArapALa rAjAnI zreSThatA darzAvI have RSabhadAsa dharmapremI kumArapALa rAjAno paricaya vistArapUrvaka kahe che. sadbhAgye A kRti A.kA.mamau.8mAM pragaTa thayelI che. kumArapALanA jIvananAM abhyAsa mATe te eka AkarSaka aitihAsika kRti che. somasuMdara sUriziSya jinamaMDaNagaNi upAdhyAyanA saM. 1492mAM racAyelA kumArapALa prabaMdha (saMskRta) nA AdhAre kavie A kRti racI che ema kavi pote jaNAve che. te prabaMdhanAMhi che jaryuM. rUSabha kahe meM adhyuM taryuM (khaMDa rajo, pR.198) vaLI zAstra paraMparAthI prApta thatI keTalIka vigato ane nItizAstranAM vacano paNa kavie temAM utAryA che. hetu, yukti ane dRSTAMto paNa kavie. zAstra anusAra temAM mUkyAM che. vaLI - 338 * jaina rAsa vimarza
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ "kavitA kAvya zlokane duhA, kavyA kavi jiMI AgaI huA sarasa sukomaLa ANyA jeha, rAsamAMhi leI AyAteha huA" Ama pUrva kavioe vAparelAM kavita, kAvya, zloka ane duhAnuM anukaraNa paNa kavie temAM karyuM che ema jaNAvI pUrvakavionuM RNa paNa kavi spaSTapaNe svIkAre che. A rAsano kathAbhAga ke vastu gauNa che, amAri (ahiMsA-jIvadayA), zIla, dAna, tapa, bhAva, Adi je sadAcAranA siddhAMto upara jaina dharma para khAsa bhAra mUke che, teno A rAsano pradhAna viSaya che." (ba. ka. ThAkora) A rAsanA khaMDa 1lAmAM kavie khaMbhAtamAM potAnA samayamAM pracalita sikkAonI yAdI ApI che je aitihAsika dRSTie upayogI che. A rAsamAMthI, kavinI kAvyazaktino paricaya karAve evA keTalAka namUnA joIe. AMbAnA phaLano rasano svAda ane AMbAnA vRkSanuM varNana prathama joIe. kumArapAla nRpa cAlyo jasaI, ati aMbAvana dIThuM tasaI, leI luMba baITho teNaI ThAya, kumArapAla tihA aMbA khAya." sarala bhASAmAM kareluM AMbAnuM A AbehUba varNana Aje paNa suMdara lAge che. kavie nirdezelI AMbAnI uttama nara sAthe sarakhAmaNI paNa khAsa dhyAnamAM levA jevI che. tyArabAda jyAM alaMkAra tattvanAM ApaNane darzana karAve che. have eka yogInI phariyAda joIe. eka puruSanI strIne gAmano dhaNI upADI gayo che ane tenA dukhe yogI thayelo te puruSa kumArapAla rAjA pAse phariyAda kare che. nita jhUruM dukhIo pharuM, jouM te gAmo gAmi, sItAtaNaI viyoga ke, kima royo jagi rAMma, rAma raData vani raDyuM. raDyA teha mRgalAya, ceyA te vanamAM paMgiyA, cetA cya iviyAya." pR.135-36, kaDI 16 thI 28) ahIMyAM kavie vAparelI upamAo, dRSTAMto ane rUpako vagere kavinI kavitva zaktino suMdara paricaya karAve che. kumArapALa casa 339
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla rAsamAM RSabhadAse copAI, duhA ane chappaya AdimAM ApelAM subhASito paNa khAsa noMdhapAtra che. cholI chuMdI chuMbarI, kIdhI kaTakA koDI, tuhaI mIThI selaDI, jehanI nahI joDI. A rAsamAM keTalAMka ukhANAM ane kahevato paNa noMdhapAtra che (1) jIhAM hiMsA tihAM tihAM dharma na hoya. (2) jIhAM saMpada tihAM ApadA (3) dUdha sIMcyo lImaDo, tohe na mITho thAya, ahinaI amRta pAII, to sahI viza navI thAya. (4) munivara soya mamatA nahi, kuNa khAsara kuNa cIra re. khaMDa rajo, pR.121-22, kaDI 1 thI 24mAM yazobhadrasUrie kumArapAla samakSa jaina sAhityanA judAjudA jANItA daSTAMtono ullekha karI kareluM sAta prakAranA manuSyonuM varNana paNa noMdhapAtra che.' ahIM kartAe ghaNA vaMzonAM nAma nirdezana karyA che. te sarvamAM cAlukyavaMza zreSTha che. evA uttamakuLamAM tribhuvanapALa pitA ane kAzamIrAdevInA lADakavAyAno janma thayo. temanA guru kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya hatA. teo baMne kamala ane kumadinI jevA hatAM. have kartA te baMneno paricaya zI rIte thayo tathA gurunA saMparkathI rAjA kumArapALe jainadharmanI unnatinAM kAryo karI, potAnI kIrti kevI rIte prasArI A sarva hakIkata vistArapUrvaka AlekhelI che. gurjara dezanA rAjA jayazikharI zatruo vaDe haNAyA tethI temanI sagarbhA bhAryA rUpasuMdarI zatruthI bacavA rAjya choDI nAsI gaI. teNe vanamAM putra prasavyo. jenuM jaina maniSIe vanarAja nAma pALyuM. A bALaka AgAmI kALamAM jaina zAsanane udyota karanAro thaze evuM jANI tenI sArasaMbhALanI javAbadArI zrAvakane mahAtmAe soMpI. tyAra pachI kartAe zrAvaka vaDe bALakanuM lAlanapAlana thayuM tenuM varNana karatAM kahe che ke vanarAja kSatriya kuLamAM janmelo hovAthI svabhAve zUravIra ane nIDara hato. anya bALako sAthe ramatA ramatAM te rAjA banI insApha karato. tema ja aparAdhIne daMDa karato. A pramANe jAti saMskAra kadI chupAvyA rahetA nathI. tenA pahelA kSatriyane yogya guNo joIne zrAvakoe tenI mAtAne vinayapUrvaka vinaMtI kare ke "tenAmAM rahelA saMskAronI surakSA mATe tame koI rAjAnI sevA karo jethI bALakamAM rahelA saMskAronuM siMcana thAya ane tatkALa 340 * jaina rAsa vimarza
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogya phaLa maLe. rUpasuMdarI potAnA putrane laI bhAI surapALa pAse gaI. te lUMTAro hovAthI tenI sAthe rahI vanarAja cora ziromaNi banyo. jevo saMga tevo raMga! vanarAje potAnI bahAdurIthI dravya lUMTI lazkara vadhAryuM ane subhaTonI madadathI dhIre dhIre samagra gujarAta para potAnuM varcasva jamAvyuM. tyAra pachI vanarAje 'aNahilapura pATaNa' nAmanuM zahera vasAvyuM. kavie ahIM pR.10 thI 15 sudhI kaDI 100thI 38) pATaNanI suMdaratA ane vizALatAnuM varNana karyuM che. pATaNa nagarImAM bAvana vavA varte che. dA.ta. vADI, vana, velI, vanitA, vyApArI, vaidya, vINA, vipra, varNa, aDhAra, vAri, vAjitra, vyAkaraNI, vIMjhaNA, vedanAjJAtA ItyAdi vastuothI nagarInuM sauMdarya dIpe UThe che. tyAra pachI kavie nagarInI vizALatAnuM varNana karavAM eka ramUjI rUpaka rajU karyuM che. vanarAja cAvaDo, siddharAja jayasiMha ane sAnamaMtrInA jIvana prasaMgo kavie rasabharI rIte AlekhyAM che. tyAra pachI kalikAlasarvajJazrI hemacaMdrAcAryano jIvana vRttAMta darzAve che. dhaMdhukA zaheramAM moDha jJAtimAM cAcozAha zeTha ane temanI dharmapatnI cAhanI rahetAM hatAM. jeo jainadharmI hatAM. temane tyAM saMvata 1145nA kArtikapUrNimAnA divase devakumAra jevo svarUpavAna ane tejasvI putra janmyo te vakhate AkAzavANI thaI ke temano putra brahmacArI thaze. cAritra laI jaina dharma dIpAvaze. te bALakanuM nAma caMgadeva pALyuM. pAMca varSanI umare mAtAe devacaMdrasUri (caMdragaccha)nA kahevAthI bALakane jinazAsananA caraNe soMpyuM. caMgadeva nava varSanI umare dIkSita thayA. temanuM somadeva muni nAma paDyuM. tyAra pachI kavie hemacaMdra nAma sAthI paDyuM te darzAvyuM che. eka divasa kumArapALa nAmano siddharAjanA pitrAIbhAI tribhuvanapALano putra siddharAjanI sabhAmAM Avyo. tyAM teNe hemacaMdrAcAryane joyA. temane joIne te harSita thayo. hemacaMdrAcArye kumArapALane zIla ane sattvaguNanI mahattA darzAvI. jemAM paurANika kathAo ane jene aitihAsika dRgaMto TaMkAyelA che. siddharAja jayasiMhanI putraprAptinI jhaMkhanA. teNe putraprApti mATe aneka devadevIonI mAnatA karI hemasUri sAthe zetruMjaya tIrthanI yAtrA, sUrine kumArapALa dAsa 341
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAe putraprApti thaze ke nahIM evo prazna pUchyo. Adi prasaMgone kavie suMdara rIte varNavela che. aMte somezvara deve kahyuM ke, "he rAjana! tArA karmo asAra che tethI tane putraprAptino yoga nathI." ahIM prasaMgopAtta puNya khUTatAM karma potAno kevo vipAka batAve che te kavie jaNAvyuM che. siddharAjanI dilagIrI ane rANIonI saMtati mATenI jharaNA paNa kavie khUba vistArapUrvaka daSTAMto sahita varNavelI che. tyArapachI saMsAranI asAratA tema ja svArthavaza manuSya duSkRtyo karatAM acakAto nathI. AvA hitopadeza kavie daSTAMta sahita darzAvela che. aneka upAyo chatAM putraprApti na thatAM rAjA siddharAjane durbuddhi sUjhI. teNe vicAryuM. jo kumArapALane mArI nAkhuM to tenA bhAgyamAM A rAjya hovAthI te mAro putra thAya ane rAjya le." AvA kuvicArathI rAjA jayasiMha kumArapALane mArI nAkhavA aneka yuktio zodhavA lAgyo. tyArathI kumArapALanI nAsabhAga zarU thaI. tethI kumArapALane ghaNA strI ane puruSo sAthe saMbaMdha thayo. aneka muzkelIono sAmano karI kumArapALa bhAgyayoge ane AyuSya baLavAna hovAthI dareka vakhate jayasiMhanI jALamAMthI AbAda chaTakI jato. prasaMgopAtta kavie sajjananI sajjanatA tema ja vRkSo ane tiryaco paNa apakArI para upakAra kare che tevuM kahela che. kumArapALanI rajhaLapATanA aMte hemacaMdrAcAryanuM milana thayuM. temanA mukhethI saM. 1199 mahA vada 4, ravivAra puSyanakSatranA divase madhyAhana samaye rAjyAdhikArI banazo. A sAMbhaLI kumArapALa atyaMta harSita banyo. evAmAM udayamaMtrI AvyA. AcAryae rAjakumAranA rakSaNanI javAbadArI temane soMpI. siddharAjane e vAtanI khabara paDI tethI udayamaMtrIe temanI surakSA mATe nAsI javAnuM kahyuM. kumArapALa nAsIne hemacaMdrAcArya pAse AvyA. temaNe upAzrayanA bhoMyarAmAM chupAvyo ane upara pustako mUkyAM. A rIte udaya maMtrI ane hemacaMdrAcAryanI madadathI kumArapALa bacI gayo. tyArapachI videzamAM kumArapALe bhramaNa karyuM. aneka saMkaTo sahana karI siddharAjanA mRtyunA samAcAra sAMbhaLI te pATaNamAM Avyo ane pradhAnoe kumArapALane AcAryazrInA kahelA divase rAjagAdI ApI. ahIM kavie jayasiMha rAjAnI citAnuM mArmika varNana karela che. rAjarIta pramANe maraNakriyA karavAmAM AvI. agara, kapUra, Adi sugaMdhI padArtho sahita 42 * jaina rAsa vimarza
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMdananA kASTanI citAmAM upayoga karavAmAM Avyo hato. sonAva2NI ceha baLe, rUpAvaraNI deha, kuMkama varaNI chAMyaDI, agni prajALe teha mAna ma dharazo mAnavI, kiyo kAyAno te garva re, sura-nara kinnara rAjIyA, aMti mRttikA sarva re.... caMpaka varaNI re dehaDI, kadalI komala jAMghare, te nara sUtA re kASTamAM, paDaI bhaDobaDI DAMgare, (kaDI 29, 30, 38, 22 thI 33, 34 thI 44) A jagatamAM devatA, cakravartI ke kinnara koI amara nathI. mATe he mAnavI! tuM kAyAno garva na karIza kAraNa ke aMte mATImAM samAI javAnuM che. kavie varNavela duhAo hita zikSAyukta che. potAnA saMkaTamAM madada ka2nA2 sarvane kumArapALa rAjAe navAjyA. ane je je vacano bIjAne ApyAM hatAM te pALyAM. kRSNadeva je kumArapALa rAjAnA banevI thAya teo vAraMvAra pUrvanI sthiti yAda karAvI kumArapALanI mazkarI karatA hatA. kumArapALe temane vaDIla mAnI premathI samajAvyA, chatAM potAnuM anucita varNana temaNe choDyuM nahi. A dRSTAMtanA saMdarbhamAM kartA kahe che ke "lakSmI, yauvana, bAlyAvasthA, atisAra, hAthInA kAna sthira rahI zakatA nathI. ane mRtyu Ave tyAre prANa paNa rokI zakAtAM nathI. jIbhane vazamAM na rAkhatAM kRSNadeva du:khI thayA.' kumArapALa rAjAe hemacaMdrAcAryane guru tarIke svIkAryA. hemacaMdrAcAryanA satsaMgathI kumArapALa rAjA jaina banyA. temane dravya samaktinI prApti thaI temaNe hemacaMdrAcArya pAsethI be niyama aMgIkAra karyAM. (1) paradArAgamana tyAga ane (2) mAMsa bhakSaNano tyAga. kumArapALa rAjAe pATaNamAM hemacaMdrAcAryanI hAjarImAM SaTkarzananA adhikArIone bolAvyA. temanI samakSa hemacaMdrAcArye rAjAne sudeva, suguru ane sudharmanuM svarUpa samajAvyuM. rAjA kumArapALane jaina dharmamAM sthira karavA hemacaMdrA/ye cAra mitronuM dRSTAMta ApyuM. jemAM AcArya rAjAne bodha Ape che ke, "satya samajAya tyAre asatyane choDI devuM e sujJa jIvonuM lakSaNa che. kadAgraha e saMsAravRddhinuM kAraNa che. mATe he rAjana! mithyAtva dharmane choDI jaina dharmane aMgIkAra karo." kumArapALa rAsa * 343
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA kumArapALa A dakhaMtathI pratibodha pAmyA. devabodhi paMDita ane hemacaMdrAcArya vacce vAdavivAda thayo. hariyALIno javAba hemacaMdrAcArye kavitAmAM Apyo. devabodha paMDitanA sarva pratyuttaro hemacaMdrasUrie sacoTa rIte ApyA jethI devabodhi jhaMkhavANo paDI gayo. tyAra pachI baMne vacce gAruDI vidyAnI ramata zarU thaI. temAM paNa hemacaMdrAcArya vijayI banyA. tyAra pachI hemacaMdrAcArye rAjA kumArapALane dharmanA siddhAMto ane bAravratano mahimA samajAvyo. puNya prApti mATe dAnanI AvazayakatA che tema ja puNya vinA sukhanI abhilASA rAkhavI nakAmI che. evuM guru rAjA kumArapALane samajAve che tema ja saMdarbhamAM kRpaNa puruSonAM lakSaNa darzAve che. hemacaMdrAcAryanI madhurI dezanAthI kumArapALa rAjA samakitadhArI zrAvaka banyo. | hemacaMdrAcArye rAjA kumArapALane bodha pamADavA prathama prANAtipAta vratanA saMdarbhamAM amarasiMha kumAra ane bokaDAnI kathA kahI. A uparAMta meghakumAra, zAMtinAtha bhagavAnanI pUrvabhava megharatha rAjA, metAraja muni jevAM zAstrIya daSTAMto ApyAM. vaLI aLagaNa pANI pIvAthI sAtagAma bALe eTaluM pApa lAge che. evuM ahiMsAnuM svarUpa sAMbhaLI kumArapALa rAjAe zikArano dhaMdho baMdha karAvyo. nadI, kUvA, sarovara Adi sthaLoe pANI gALIne vaparAya te mATe garaNA baMdhAvyA. agiyAra lAkha azvo, eMzI hajAra gAyo ane bheMso ane agiyAraso hAthI je kAyama rahetA te sarva prANIone pANI gALIne pAvAno baMdobasta karyo. rAjyamAM jIvadayAno Adeza bahAra pADyo. chatAM mevADamAM eka vaNika strIe mAthAnI jU mArI nAkhI, rAjapuruSo tene pakaDI gayA. tema ja prAyazcittarUpe jUvihAra' nAmanuM maMdira baMdhAvyuM. rAjA kumArapALane jIvadayA prANa samI pyArI hatI. tethI paraMparAthI navarAtrImAM keTakezvara devIne apAto bokaDAno pADAno) bhoga baMdha karAvyo. devI kopAyamAna thaI. rAjA kumArapALane devInA prakopathI zarIramAM kuSTha roga thayo. chatAM ahiMsAvratanuM temaNe khaMDana na karyuM. guru hemacaMdrAcAryanI kRpAthI rAjAno roga dUra thayo. rAjAnI jaina dharma pratyenI zraddhA daDha banI. temaNe ahiMsAno pracAra aDhAre dezamAM karyo. tethI temasUrIzvare "paramAI' evuM uttama biruda ApyuM. 344 * jaina rAsa vimarza
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ asurya vimAnI pRthvIrAya, zastro tihAM chedho nijapAya; cama maMsa maMkoDA mukhi, bhUpaI alago mukyo suMi kumArapALa rAjA abhayadAna denArA hatA te kAvyaprasaMga uttama rIte kartAe ahIM darzAvela che. eka vAra kumArapALa rAjA kAusagnamAM UbhA hatA tyAre page coTelo maMkoDo jaNApUrvaka dhImedhIme ukheDavA chatAM paNa UkhaDyo nahi tyAre karuNAnA bhaMDAra te nRpatie maMkoDAne IjA na thAya mATe maMkoDAnA prANa bacAvavA zAstra vaDe potAnA zarIranA je bhAge maMkoDo coMTyo hato te bhAganI cAmaDI mAMsa sahita kApI nAkhI. A pramANa te dayALu bhUpALe maMkoDAnI yathArtha rakSA karI. zatru karatAM vadhu zakti hovA chatAM kSamAdhAraNa karanAra vyakti uttama che. te prasaMge kavie rAmacaMdra, pArzvanAtha prabhu, carama tIrthakara vIprabhu, bAhubalI, puMDarIka ane kaMDarIka, sanatakumAra cakravartI ityAdi baLavAna hovA chatAM kSamA rAkhI samatAguNane khIlavyo tethI teo vaMdanIya che. hemacaMdrAcArya jJAnanA bhaMDAra ane mahApaMDita che evuM jANI kumArapALa rAjAe potAnA pUrvabhavano tema ja AgAmI bhavano vRtAMta pUchyo. (1) pUrvabhave huM koNa hato. (2) AvatA bhavamAM huM kaI gatimAM jaIza? (3) siddharAja jayasiMha sAthe mAre vairanuM kAraNa zuM hatuM? (4) ApanI sAthe snehabhAva zAthI? (5) udAyana maMtrIno mArA para prema zAthI? tyAra pachI jaMbusvAmInA nirvANa bAda daza bola viccheda gayA te kavie darzAvela che. rAjA kumArapALe guru mukhethI dAna-ziyaLa-tapa ane bhAvadharmano mahimA sAMbhaLI potAnI lakSmIno sAta kSetramAM (sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, pratimA, derAsara, jJAna A sAta kSetramAM dAna ApanAra mahAzrAvaka kahevAya che.) sadvyaya karyo. aneka jinamaMdiro baMdhAvyAM. jIrNa jinamaMdironAM samArakAma karAvyAM. pratimAo padharAvI. pustaka bhaMDAro karAvyA. triSaSTizalAkA puruSa caritranI chatrIsa hajAra zlokanI prato suvarNa akSare lakhAvI. tenuM bahumAna karavA te pothI hAthInI aMbADI para mUkI dhAmadhUmathI varaghoDo kADhI sakaLa saMgha sahita upAzraye AvI guru mahArAjane vinayapUrvaka vahorAvI. agiyAra aMga, bAra upAMga, sonAnA akSarathI lakhAvyA. yogazAstranA bAra prakAza ane vItarAga stavanA vIza prakAza e rIte batrIza prakAza suvarNa akSare lakhAvI te pothI nitya gaNavA mATe rAjAe potAnI pAse rAkhI. kumArapALa rAsa * 345
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ teo suvarNakamaLa vaDe guru pUjA karatA. prati mAse eka lAkha dravya kharcA sAdharmika bhakti karatAM hatAM. hara varSe samaktidhArI kroDa zrAvakanI bhakti bhAvapUrvaka karatA hatA. durbaLa ane duHkhIjano mATe dAnazALAo kholAvI hatI. parvatithie pauSadhavrata karanAranI pAraNA karAvI bhakti karatA. A pramANe rAjA kumArapALa devabhakti, gurubhakti, jJAnabhakti ane saMghabhakti udAra dilathI puSkaLa dravya kharcIne karatA hatA. tyAra pachI hemacaMdrAcArya ane kumArapALa rAjAnuM mRtyu kevI rIte thayuM tenuM Alekhana kavie vistArapUrvaka karyuM che. A rAsamAM kavie potAnI zaktino saMpUrNa upayoga karyo che. prasaMgopAtta dareka bAbatamAM potAno anubhava jaNAvyo che. zukanazAstra, svapnazAstra, lakSaNazAstra, svarazAstra, dharmazAstra, nItizAstra vagere aneka viSayamAM emano anubhava tarI Ave che. vavA, hahA, lalA, sasA AvI aneka bAbata eka akSaranA saMbaMdhavALI lakhIne kavie potAnI vicakSaNatAno Adarza rajU karyo che. A rAsamAM aneka pRthak viSayo che. tema ja udayana, bAhaDa, aMbaDa vagere uttama puruSonAM caritro paNa A rAsamAM samAvavAmAM AvyAM che. te samayamAM bhImo kuMDalIo ane jagaDuzA jevA zrAvako thayA. A sarva mahAna vyaktio hatI. AkhI rAsakRtimAM prAya bALacaMdra ziSya ane ajayapALa rAjA A be vyaktio hInavRttivALA dekhAya che. A rAsanI zailI upadezAtmaka ane bodhaprada che. bhASA mIThI ane madhurI che. A kRtimAM aneka subhASito, kahevatono prayoga thayo che. kavinI varNanAtmaka zailI, hAsyarasa, nirUpaNa, bhaktirasano paricaya thAya che. vipulatAnI dRSTie A rAsa 406 kaDIno che. A rAsamAM vividha dezI DhALo ane rAgo AvelA che. duhA, copAI, vastu, kunihAM, kavita, kUTaka, kavitva Adino kavie upayoga karyo che. kumArapAla rAsanI zailI prAsAdika, madhura ane mukhyatve dalapatarAmanI mAphaka upadezAtmaka ane bodhapradhAna che. bhASA mIThI ane rasALa che. kathArasanI dRSTie prathama khaMDa vAcakane rasamAM taraboLa karI nAkhe tevo che, jyAre bIjA khaMDamAM kathArasa jarA maMda paDe ja che, ane tene te kadAca upadeza ane bodhanI dRSTie rocaka lAge. Ama chatAM vanarAja cAvaDo, siddharAja 346 * jaina rAsa vimarza
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayasiMha, hemacaMdrAcArya ane kumArapALa AdinA jIvana viSe agatyanI mAhitI Apato hoI Akhoye kumArapALa rAsa aitihAsika daSTie eka agatyanI kRti che. temAM AvatA upayukta rasaprada sAhitya prasaMgo tema ja aneka suMdara subhASito ane kahevato, kavinI varNanazakti, hAsyarasanirUpaNa, mAnavahRdaya parIkSA ane bhaktirasano paricaya thAya che. kumArapAla rAsamAM kavie vAparelI dhyAna kheMcI tevI vividha dezIo, DhAlo ane rAgo che. 1. sAMso kIdho sAmalIA - e dezI athavA hamacInI (rAga goDI) 2. DhAla tripadIno - rAga kedAro 3. DhAla kAmaNanI - rAga dhanyAsI 4. DhAla aDhIAno - rAga malhAra 5. DhAla - phAgano 6. vIra madhurI vANI bolaI - e dezI 7. rAga sAraMga...magadha desaDo rAja rAjezvara e dezI kumArapALa dasa * 347
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI hIravijayasUri rAsa zrAvaka kavi zrI RSabhadAsajI pArUlabena bharatakumAra gAMdhI racanA karI te sAla ane sthaLa: saMvata 1685 khaMbhAta-gujarAta racanA svarUpa: mukhyatve duhA ane copAI chaMdamAM ane vividha dezIomAM racAyelI 110 DhALanI 3134 kaDInI A dIrgha racanA che. A kRitimAM RSabhadAsa kavie emanI pUrve racAyelA zrI hIravijayasUrI viSayaka graMthono upayoga paNa karelo che, tema ja potAnA gurubhagavaMto pAsethI sAMbhaLelI zrI hIrasUrijInI vigatone paNa vaNI lIdhI che. kartA kavi RSabhadAsa viSe keTalIka mAhitI : madhyakAlIna gujarAtI jainasAhityanuM kheDANa mukhyatve jaina muni kavio dvArA thayuM che. temAM thoDA pramANamAM keTalAka zrAvaka kavionuM paNa noMdhapAtra yogadAna raheluM che. AvA zrAvakomAMnA eka te A rAsanA racayitA zrI RSabhadAsa kavi jeo gujarAtanA khaMbhAta nAmanA zaheramAM thayA. temanA janma ke nidhananuM nizcita varSa kyAMya spaSTa rIte noMdhAyeluM maLatuM nathI. chatAM temanI racanAone AdhAre temano kavanakALa saM.1662 thI 1688no nizcita thAya che. madhyakALamAM khUba jANItA be jaina muni kavio nayasuMdara ane samayasuMdaranA teo najIkanA samakAlIna kavi che. saM. 16paramAM nirvANa pAmelA mahAna jainAcArya zrI hIravijayasUrinA paTTadhara zrI vijayasena sUrinA. ziSya samAna teo hatA. temaNe temanI pAse ghaNuM zAstrAdhyayana karyuM hatuM. vijayasenasUrinI pATe vijayatilakasUri ane emanA pachI vijayAnaMdasUri thayA temane paNa kavi RSabhadAse potAnA guru mAnyA hovAnuM temanI kRti bharatezvara rAsamAM maLatA ullekho parathI jaNAya che. kavi RSabhadAsa vIsA poravADa vaNika jJAtinA ane saMghavI aTaka dharAvatA hatA. temanA pitAmahanuM nAma mahirAja hatuM. pitA saMghavI sAMgaNa hatA. mAtAnuM nAma sarUpAde hatuM. janma khaMbhAta mukAme thayo hato. temane sulakSaNI patnI hatI. bhAI, bahena ane ekathI vadhu saMtAno hatAM. ghera gAya bheMsa dUjhatI hatI. pote paiseTake saMpanna hatA. rAjyamAM kavi tarIke paNa emanI 348 * jaina rAsa vimarza
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratiSThA sArI hatI. temanA pUrvajoe zatruMjaya, Abu, giranAranI jAtrAo karela ane saMgha paNa kADhelo hovAthI temanI oLakhANa (aTaka) saMghavI tarIke thatI. teo saMskRta bhASAnA sArA jANakAra hatA. temaNe lagabhaga batrIsa jeTalA rAsanI racanA karI che. A uparAMta stavana, stuti, namaskAra, subhASita, gIta, hariyALI, chaMda Adi vividha svarUpanI asaMkhya laghukAvyakRtio A kavie racI che. jaina-jainetara kathAsAhityanuM aitihAsika vyaktivizeSo aMgenuM, mahattvanA caritro ane jainadarzananuM sAruM evuM jJAna A kavi dharAvatA hatA ema temanI kRtio parathI pratIta thAya che. RSabhadAsanI racanAomAM bhASAnI prauDhI che. kahevato, rUDhiprayogo, saMvAdalaDhaNo, vAdavivAdomAMnI dRSTAMtapracuratA parathI emanuM bhASA paranuM prabhutva ane vidvattA viSe khyAla Ave che. vaLI dharmacarcA ane vAdavivAda nimitte jaina tattvadarzananuM nirUpaNa je temaNe karyuM che tenA parathI kavi jene darzanamAM pAMDitya paNa jovA maLe che. RSabhadAsa viSe eka daMtakathA che ke AcArya vijayasenasUrie potAnA ziSya mATe sarasvatIdevIne prasanna karIne prasAda meLavyo hato. te rAtrie upAzrayamAM sUI rahelA RSabhadAsane khabara paDatAM pote e prasAda ArogI lIdho jene kAraNe teo saMkhyAbaMdha kRtio racI zakyA. paNa Ano koI AdhAra sAMpaDato nathI. temaNe ApelA paricaya pramANe teo khUba ja dhArmika vRttinA, rojiMdI dhArmika Avazyaka kriyA karanArA ane dharmamaya jIvana jIvanArA hatA. prastuta rAsanA nAyaka jagadguru zrI hIravijayasUrijIno paricaya janma : saMvata 1583nA mAgazara suda 9, pAlaNapuramAM janma nAma : hIrajI mAtA-pitA : nAthIbAI ane kurA zAha vairAgya bIja : 13 varSanA hatAM tyAre bahena vimalAne tyAM pATaNa gayAM hatAM. tyAre temaNe zrI vijayadAnasUrijIno dharmopadeza sAMbhaLyo. dIkSA : saMvata 1596nA kArataka vada 2, pATaNa khAte dIkSAnuM nAma : hariharSamuni dIkSAguru : AcArya zrI vijayadAnasUrijI zAstrAbhyAsa : dakSiNa bhAratamAM devagiri khAte eka brAhmaNa paMDita zrI hIravijayasUri rAsa 349
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAse. paMDitapada : saMvata 1607mAM nADolAI nagare. vAcakapada : saMvata 1608mAM, mahAsuda pAMcama, nAradapuramAM. AcAryapada : saMvata 1610mAM, mahAvada pAMcama, sirohInagara. AcAryanuM nAma : zrI hIravijayasUri guru vijayadAnasUrinA paTTadhara banyA. gurunA svargavAsa pachI tapAgacchanA nAyaka thayA. ziSyaziromaNi A. vijayasenasUrine saMvata 1628mAM potAnI pATe sthApyA. lokAgacchanA meghajI muni mUrtipUjAmAM zraddhA besatAM zrI hIravijayasUri pAse punaH dIkSita. asaMkhya jinabiMbonI pratiSThA ane seMkaDo vaNikonI dIkSA zrI hIravijayasUrine hAthe thaI. gaMdhAra baMdare hatA tyAre mogalasamrATa akabara bAdazAhanuM phatehapura sikrI AvavA gujarAtanA sUbA sAhibakhAna dvArA nimaMtraNa maLyuM. jainazAsanano udaya ane ahiMsA - prasAranA prayojanathI AmaMtraNano svIkAra. vihAra karI, amadAvAda AvI sUbA sAhibakhAna sAthe mulAkAta. saMvata 1639mAM phattehapura sikrI pahoMcyA. muslima graMthonA vizeSajJa zekha abulaphajhala dvArA bhavya svAgata. samrATa ane sUrIzvaranuM milana. akabara zAha sAthe dharmagoSThimAM Izvara-deva-guru-dharmanuM svarUpa, pAMca mahAvata samajAvyA. jaina tIrthonI mAhitI ApI. akabarazAhane prabhAvita karyA. bAdazAhe hIragurune jagadaguru'nuM biruda ApyuM. AgrA khAte cAturmAsa karI punaH sikrImAM. prabhAvita thayelA akabarazAhe baMdIvAnone kedamAMthI choDAvyA, pakSIone piMjaramAMthI mukta karAvyA. paryuSaNa parvanA divasomAM cAra divasa umerI bAra divasanuM samasta rAjyamAM amAri pravartana karAvyuM. hiMsA pratibaMdhanA cha pharamAno sUrijIne 350 * jaina rAsa vimarza
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApyA. DAmara taLAva sUrijIne arpaNa karI matsya zikAra baMdha karAvyo. saMvata 1639thI 1642nA gALAnAM traNa varSa AsapAsanA pradezomAM vitAvyAM. zAMticaMdra upAdhyAyane akabaranI vinaMtIthI rAkhI sUrijIno vihAra. sirohI, varakANA, Abu vagere sthaLoe thaIne aNahilapura pATaNa zAMticaMdra upAdhyAye bAdazAhanI prazastirUpe "kRpArasa koza''nI racanA zAMticaMdranA prasthAna samaye bAdazAhe sUrijIne bheTa dharavArUpa jajiyAvero rada karatuM pharamAna pU. zAMticaMdrajIne ApyuM. Agamana. karI. uparAMta, agAunA bAra divasanA sthAne hindu-muslima-pArasI tahevAro, tamAma ravivAro sahita varSamAM kula cha mAsa ne cha divasanuM amira pravartana karyuM. zatruMjyatIrthamAM levAto yAtrAvero baMdha karAvI e parvata hIravijayasUrine samarpita karyo, ane tene lagatuM pharamAna mokalyuM. saMvata 1650mAM zatruMjyatIrthanI yAtrA. unA khAte saMvata 1652mAM sUrijanuM cAturmAsa. 1652nA bhAdaravA suda 11ne guruvAre nirvANa. ziSya parivAra : AcAryazrI vijyasenasUri, upAdhyAya zrI vimalaharta, upAdhyAyazrI somavijaya, upAdhyAyazrI zAMticaMdra vagere 7 upAdhyAyo, 160 paMnyAsa, 200 sAdhu bhagavaMta, 3000 sAdhvIjI mahArAjo. tapasyA : 2000 AyaMbila, 2000 nIvI, 3600 upavAsa, 225 chaThTha, 81 aThThama, 20 sthAnakanI ArAdhanA, traNa mAsanI vividha tapasyA sAthe sUrimaMtranuM dhyAna, 22 mAsanA AyaMbila nIvI sAthe jJAnanI ArAdhanA, 13 mAsanuM (upavAsa, chaThTha, aThThama, AyaMbila nIvI sAthe) gurubhakti tapa. pUjyazrIe viSe thoDuMka... vartamAna zrIsaMghamAM zrI haribhadrasUrijI mahArAja, zrI hemacaMdrasUri mahArAja tathA zrI hIravijayasUrijI mahArAja A traNa nAmanuM saubhAgya aneruM che. e traNenI AgavI vizeSatA che. temAM paNa zrI hIravijayasUrijI mahArAja zrI hIravijayasUri rAsa * 351
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ to sattaramA-aDhAramA saikAmAM pUrNa rIte chavAI gayA hatA. potAnA jIvana kavanathI jainazAsana ane jainasAhityane prabhAvita tema ja susamRddha karanArA je aneka jyotirdhara mahApuruSo thaI gayA. temAM jeonuM nAma suvarNAkSare aMkita karyA sivAya cAle ja nahi te hatAM bhagavAna mahAvIrasvAmInI pa8mI pATe thayelA jagadguru AcAryazrI hIravijayasUrizvarajI mahArAja. jainazAsananA pratyeka aMgomAM teonI sattA daramiyAna teonI AgavI sUjha-samaja-preraNA ane puruSArthathI apUrva cetanAno saMcAra thayo hato. RturAja vasaMtanA Agamane cAre bAju lIlIchama vanarAji harIbharI ane navapallavita banI jAya che. tevI ja rIte hIragurudevanA zAsanakALamAM jainazAsanamAM paNa jANe navI bahAra AvI gaI hoya tema aneka zikharo sara karI utkRSTa vikAsa sAdhyo hato. sva para darzananA TocanA graMthono temaNe karelo UMDo abhyAsa tathA kareluM AmUlacUla parizIlana joI sAMbhaLI bhalabhalA kherakhAM gaNAtA vidvAnonAM mastako paNa DolI UThatAM. vAda-vivAdamAM vAdIone evI rIte parAsta karatA ke bhalabhalA vidvAno temanAM caraNamAM mastaka namAvI temanuM ziSyatva apanAvatA. phUla ane mAkhaNa karatAM paNa vadhAre komaLa haiyuM dharAvatA teo tapa, tyAga, ane saMyamapAlana tathA anuzAsanamAM vajathI paNa adhika kaThora hatA. teonA jIvanano sauthI mahattvano gaNAya tevo prasaMga hoya to te akabara bAdazAhane pratibodha karyo te che. amAri pravartaka ane mogala samrATa akabara pratibodhaka tarIke A mahAna jainAcAryanuM nAma khUba jANItuM banyuM che. hiMsAmAM cakacUra, atizaya julamI, mAMsanuM bhakSaNa karanAra khUba ja pApI rAjA hato. Avo akabara paNa pUjyazrInA pratibodhathI ahiMsAno mahAna upAsaka banyo hato. vaLI teo tathA temanA ziSyo AcArya zrI vijayasenasUri mahArAja tathA upAdhyAya bhagavaMtazrIo - zrI vimalaharSajI, zrI somavijayajI, zrI zAMticaMdrajI, zrI bhAnucaMdrajI, zrI siddhacaMdrajI AdinA upadezathI temaNe potAnA samasta rAjyamAM cha mahinA paryanta amAri pravartAvI, hindu rAjyamAM paNa thavuM muzkela gaNAya tevuM kArya eka yavananA rAjyamAM karI dekhADyuM. teonI hayAtIno vikramanA soLamA saikAno pazcArdhamAM tathA sattaramAM saikAno pUrvArdha kALa keTalAye aitihAsika mahattvapUrNa prasaMgothI avarNanIya 352 * jaina rAsa vimarza
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ banI gayo. ethI ja itihAsakAroe e samayane "hIrayuga" tarIke navAjyo che. teonA samayamAM jainazAsanano vijayadhvaja digaTiMgatamAM laherAto hato. jainadharmanI kIrti cAre dizAomAM, bhAratamAM khUNekhUNAmAM phelAI hatI. AvA mahAna prabhAvasaMpanA tema ja tyAgI-vairAgI ane parama tapasvI evA mahApuruSanA jIvanamAM jenI saMbhAvanA paNa na karI zakAya tevA kaSTadAyaka prasaMgo banyA che, jene vAMcatA ke sAMbhaLatA ApaNe dhrUjI UThIe. paraMtu AvA kasoTInA prasaMgomAM teo jarAya calAyamAna na thayA, na sAdhupaNAmAM doSa lagADyo, UlaTuM kaMcana jema agniparIkSAmAM zuddha thaI so TacanuM bane che tema aNizuddha pAra UtaryA emane viSe saMskRta, prAkRta, gujarAtImAM je aDhaLaka sAhitya racAyuM che temAM hIrasaubhAgyam jevA saMskRta mahAkAvyathI mAMDIne gujarAtImAM zrAvaka kavi RSabhadAse racelI 110 DhALanI dIrgha rAsAkRtino samAveza thAya che. e sivAya padyAtmaka nAnI-moTI jenI gaNanA karatAM ApaNe thAkI jaIe eTalI kRtio temanA taraphanI bhaktine kAraNe vidvAnoe racI che. teonA parivAramAM 2000 sAdhuo hatA. temAMthI keTalAye vidvAno, kavio, vAdIo ane graMthonI racanA karanArA hatAM. AcArya zrI vijayasena sUrijI mahArAja teonA mahAna zAsanaprabhAvaka paTTadhara hatA. 7 upAdhyAya bhagavaMto, 160 paMnyAsajI mahArAjAonA samudAyathI parivarelA teozrI tArAsamUhanI vacce rahelA pUrNa caMdranI jema zobhatA hatA. ATalo vizALa ziSyasamudAya ane te paNa jJAnAdi guNathI samRddha hoya tevuM bhAgye ja bane. temanA ziSya-praziSyanA vaMzavelA para najara karIe to aneka zAkhAprazAkhAothI bharapUra gheghUra vaDalo yAda Ave che. AvA puruSo vArevAre thatA nathI. vRkSothI UbharAtA vana-upavanane aTavI-avani para ghaNAM paNa badhe caMdananAM vRkSa hotA nathI, candana na vane vane | zrI hIravijayasUrinuM jIvana aneka uttama, virala guNothI bharyuMbharyuM hatuM. temanA manomaMdiramAM eka evo jJAnadIpaka pragaTelo hato ke je kyAreya bujhAya tevo nathI. tenuM teja Aja sudhI phelAyeluM jovA maLe che. Aje tapAgacchamAM je vijaya zAkhA, vimalazAkhA ane sAgarazAkhA dekhAya che te badhAnA mULa AhIravijayasUrIzvarajI mahArAjamAM maLe che. pUrve devavimala paMnyAsa thayA. temaNe soLa sargamAM ane traNa hajArane - zrI hIravijayasUri rAsa 353
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca zlokomAM "hIrasaubhAgyam" mahAkAvya racyuM che. bIjo 5551 gAthAno ane trIjo 9745 gAthAno graMtha emaNe racyo che. A graMtho tathA bIjA graMthomAMthI preraNA laI kavi RSabhadAse A rAsanI racanA karI che. Ama aneka gacchapatio thayA paNa hIraguru samAna koI nahi. grahamaMDaLamAM jema caMdra, devomAM jema indra, rAjAomAM jema rAma, satIomAM jema sItA, maMtramAM jema navakAramaMtra, tIrthomAM jema zatruMjaya, jinezvaromAM jema RSabhajiNaMda, cakravartIomAM jema bharatarAjA, parvatamAM jema meru, sarva mArgomAM jema mokSamArga, nadIomAM jema gaMgA mahAna che tema sarva gacchapatiomAM hIraguru moTA che. brahmacArIomAM nemakumAra, nagarIomAM vinItAnagarI, parvomAM paryuSaNa, taruvaromAM kalpavRkSa, sarovaromAM mAnasarova2, gAyomAM kAmadhenu jema mahAna che tema hIraguru sarve gacchapatiomAM mahAna che. rAsanA abhyAsa daramiyAna dhyAnamAM AvelI keTalIka saMzodhanAtmaka mAhitI madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM aneka kAvyaprakAra astitvamAM AvyA. emAM mukhya gaNAvI zakAya tevA keTalAka prakAro che. rAso, phAgu, AkhyAna, bAramAsA, garabA, garabI vagere. rAsane mATe rAso, rAsA, rAsu ke rAsaka zabda paNa prayojAya che je lagabhaga samAnArthI che. temAM tAttvika bheda nathI. sAhityasvarUpanI dRSTie rAsa eka nRtyakAvya ke geyarUpaka che, jemAM geyatA, saMgItAtmakatA, chaMdobaddha kathAvastu, abhineyatA ityAdi tattvo mukhya che. rAsano abhyAsa karatAM jaNAya che ke sAmAnya rIte rAsanI zarUAta tIrthaMkaravaMdanA, mA sarasvatInI stuti, gaNadharanaMdana, guruvaMdana vagerethI thAya che. jagadguru zrI hIravijayasUrI mahArAjazrInA jIvanacaritranA vistRta varNana svarUpa rAsanI racanA karatAM kavi zrI RSabhadAsajI maMgalAcaraNamAM AraMbhamAM ja vidyAnI adhiSThAtrI devI sarasvatInA 16 paryAyavAcaka nAmono ullekha karI temanI kRpAdRSTi mATe prArthanA kare che. mA zAradAnAM judAMjudAM nAma temaNe kevI khUbIthI vaNI lIdhAM che te joIe to : 354 * jaina rAsa vimarza
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ (oharA chaMda) sarasatI bhASA bhAratI, tripurA zArada mAya; haMsagAminI brahmasutA, praNamuM tAharA pAya. brahmANI brahmacAriNI, brahmavAdinI mAta; devakumArI bhagavatI, tuM jagamAM vikhyAta. haMsavAhanI harakhatI, Ape vacanavilAsa; vAgezvarI vadane rame, pohoce mananI Aza. kAzamIra mukhamaMDaNI, kamaLa kamaMDaLapANi; mujammukha AvI tuM rame guNa, saghaLAnI khANi. Agama veda purANamAM, vANI tuja baMdhANa; tuM mukha AvI jehane, te paMDita te jANa. svAmI sudharmA vI2no, racato aMga su bAra; zArada bhASA bhAratI, te tAharo AdhAra. siddhasena divAkaru, samira tAharuM nAma; vikrama nRpa pratibodhiyo, jiNe kIdhAM bahu kAma. hemasUri vadane viMsa, havI vacananI siddhi; graMtha trikoTi tiNe kIo, IsI na kehanI buddhi. 1 puMDarika pramukhA vaLI, gaNadhara je guNavaMta; tiNaIM dhura samI sarasatI, samajyA bheda anaMta. 6 hIra harSa tujane name, zAradanAma ja soLa; naiSedha graMtha tiNe karyo, bolyo vacana kallola. 3 4 5 8 9 10 maMgalAcaraNamAM mA sarasvatInI 16 nAmo dvArA stuti, tyAra bAda e devInI kRpAthI jemaNe mahAna zAstro racyAM che te jainAcAryo-kavionAM 1. A mahA vada cotha rAjasthAnI paraMparA anusAranI hovAno saMbhava che. saM. guja. poSa vada 4. zrI hIravijyasUri rAsa * 355
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma che. Ama mA sarasvatI pratye kavine je aMdaramAM pUjyabhAva, bhakti ane bhAvanAthI chalochala haiyuM bhareluM che te Adara sahita thoDA zabdomAM paNa khUba suMdara rIte varNana kare che. tyArapachI jaMbudvIpanuM, bharata kSetranuM, manuSya kSetranuM, 2pA AryadezanuM vagere varNana che. A Aryadezano gujarAta pradeza, temAM pAlDaNapura nAmanuM nagara che. tenuM varNana khUba suMdara rIte karavAmAM AvyuM che. A pAlDaNapurano sarjanaitihAsa paNa suMdara rIte vaNI lIdho che. temAM hANavihAra nAme khUba suMdara prAsAda che. prAsAdanI pharato trAMbAno gaDha che. temAM rUpAnA kAMgarA tathA sonAnA 16 kAMgarA che. e IndrapurInI sAthe vAda karato hoya tevo che. temAM sonAnA kaLaza, rUpAnA daravAjA, toraNanI pUtaLIo che. e prAsAdamAM para derI, 84 maMDapa tema ja nIlaratnanuM toraNa zobhI rahyuM che. AnAthI nagaranuM nAma pAlDaNapura paDyuM che. karoDapati loko ja tyAM vasatA hatA, lakhapatione nagaranI bahAra vasAvavAmAM AvatAM. pUrve abdagaDhanA rAjA evA hAla paramAre Abu uparanI zrI paramAtmAnI pittaLanI mUrtinI ghora AzAtanA karI tene gALI nAkhI. tenA pApathI tene koDhano roga thayo. rAjA sthAna ane mAnathI bhraSTa thayo. bhaTakatAM-bhaTakatAM bhAgyayoge temane AcArya zIladhavalano bheTo thayo. temane potAnuM duHkha tathA tenuM nivAraNa pUchatAM AcAryae jinapratimAnA darzana-pUjA tathA dAna vagere dharmakArya karavA jaNAvyuM. teNe suMdara bhUmi joI pAlDaNapura nagarI vasAvI. temAM hAravihAra caitya banAvyuM. temAM suvarNamaya pratimAjI birAjamAna karyA. AnAthI teno koDha dUra thayo. rAjya paNa pAchuM maLyuM. A pAlDaNapuramAM, oza vaMzanA kuMaro sAha ane mAtA nAthIbAInI ratnakukSIe vi.saM. 1583, mAgasara suda 9 ne somavAranA divase batrIsalakSaNA, puNyavaMtA, zAsanoddhAraka putrano janma thayo. phebAe tenuM nAma hIrajI pADyuM. hIrajIne traNa moTA bhAI che. jemanAM nAma che saMgho, sUro ane zrIpALa. hIrajIne traNa moTI baheno che jemanAM nAma che - guNavaMtI, raMbhA ane vimalA. hIra khUba ja lADapyAramAM moTo thaI rahyo che. bAla hIrane mAtAbaheno tathA gharanAM sarve sabhyo khUba khuzakhuzAla che. kavi emanA aMgonuM varNana vividha upamA ApIne kare che te joIe | (DhALa 15-dezI suNi nija sarUpa - rAga dezAkha) 356 * jaina rAsa vimarza
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ zire TopIe AMgaNuM paMcavaraNuM, mukha caMda sarIkha dukha nAya haraNuM; ardha caMda sarIkho jasa hoya bhAla, kanakavATikA vAraNA sohe gAla. hIra.205 hIra kamaladAna locano sabaLa sohe, zukacaMcu pare nAzikA mana hI mohe; hIradAMta dIsatA ati amUlo, lAjI vane gayAM ja macakuMda lo. hIra 206 adhara raktavarNI dubha koTa kahiyeM, hIra poyaNApAna jisI jIbha lahIye; kaMTha zaMkha pare mITho ati vizAlo, bhujA hoya sarala jisI kamalanAlo. hIra 207 hRdaya nirmaluM nAbhi gaMbhIra jANuM, kaTI kezarI siMhanI pare vakhANuM; gati vRSabhanI kAMti sojA kAya, dekhI rIjhatI bahenaDI hIramAya. hIra. 208 bALaka hIra dhImedhIme moTo thAya che, paMDita pAse abhyAsa kare che. bhaNavAmAM khUba hoziyAra che. sarasvatIputra jevo lAge che. paMDitajI pAse abhyAsa pUro karI guru pAse dhArmika abhyAsa mATe tene mokalavAmAM Ave che. tyAM dharmanuM svarUpa samajatAM manamAM vairAgyabIja ropAya che. mAtA-pitA paraNAvavAnI taiyArI kare che. bALa hIra kahe che "haju huM nAno chuM mArA lagna karavAnI utAvaLa na karo." vAtavAtamAM ema paNa kahe che ke, "tamAro eka putra jo sAdhu haze to kuLa ajavALaze." paNa mAtA-pitAnI dIkSAnI rajA ApavA cokhkhI nA pADe che tyAre hIra kahe che "mAtA-pitAne duHkha thatuM haze to saMyama nahi lauM paNa paraNAvavAnI utAvaLa nA karo." thoDo samaya pasAra thatAM mAtA-pitA mRtyu pAme che. hIrane ghaNuM duHkha thAya che. saMsAramAMthI dareke javAnuM ja che te vAstavikatAthI mana udvegamaya banI jAya che. kALa viSe vicAre che - (duhA) kALa jaga khAdho sahI, kuNe na khAdho kALa; kiAla AheDI jaga vaDo jeNe bhakhIA vRddha bALa. 232 AukhArUpI lAkaDuM, ravizazIrUpa karavatta; kALa rUpIo sUtradhArasa vaherI ANe aMta. 233 zrI hIravijayasUri rAsa +357
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALa badhAnuM bhakSaNa kare che paNa kALanuM koI bhakSaNa karI zakatuM nathI. kALa evo jabaro zikArI che ke je nAnAmoTA saunA zikAra kare che. kavi bIjA duhAmAM suMdara majAnuM rUpaka Ape che. kALa rUpI suthAra sUryacaMdrarUpI karavata vaDe AyuSyarUpI lAkaDAne vahere che. Ama mAtA-pitAnA viyogathI duHkhI hIrane baheno pATaNa laI jAya che. jyAM vijayadAnasUri mahArAjano satsaMga e vyAkhyAnazravaNa temane saMyama levA mATe preraNA Ape che. baheno pAse rajA mAMgatA bahena mUcha khAI DhaLI paDe che. paraMtu hIrajI judA judA dacaMto sAthe bahenone samajAve che. saMgha paNa temane samajAve che AthI rajA Ape che. dIkSAno varaghoDo nIkaLe che. nAnA evA tejasvI bALakane saMyama paMthe jatAM joI aDhAre varaNanA loko azrudhAra vahAve che. tyAre te joIne pazu-paMkhIno rAjIpo zukanarUpe vANImAM varNavatA kavi lakhe che ke, DhALa 24 dezI copAInI - abhe marIuM chuM ja anAtha, ahma mastaga e hoze nAtha; hema sarIkho e trISa thaze, ahma mAratA mukAvaze. 3ra4 tiNa kAraNa navi rouM ahmo, hIyaDe harSa dharo nara tuhe; vIrazAsane e dinakara thaze, dina dina unnati adhikI kuze. 325 bhagavAna mahAvIre jema meghakumArane dIkSA ApI hatI tevI rIte zrI dAnasUri mahArAje tera varSanI vayavALA bALakumAra hIrajIne vi.saM. 1596, kArataka vada 2, somavAra, mRgazIrSa nakSatramAM dIkSA ApI. emanI dIkSA pachI bIjA AThanI dIkSA thaI te adhikAra kavie khUba suMdara rIte varNavyo che. gurue vi.saM. 1600mAM paMnyAsapada ApyuM. tyAra bAda saM. 1608mAM e ja nADulAI gAme jyAM bha.AdinAtha ane neminAthanA suMdara maMdiro zobhe che tyAM paMhIraharSajI, paMdhirmasAgarajI tathA paM. rAjavimalajI traNene moTA mahotsava sAthe upAdhyAya pada arpaNa karyuM. vi.saM. 1610mAM poSa suda pAMcama, guruvAra sirohI mukAme hIraharSane AcAryapada arpaNa karI zrI hIravijayasUri nAma ApyuM. rANakapuranA derAsara banAvanAra dhanA zeThanA kuLamAM thayelA cAMgA mahetAe puSkaLa dravya kharcIne AcAryapadavIno mahAmahotsava karyo. joTANAmAM jinadAsa RSi maLyA. te laMkA mata choDIne hIravijayasUrinA caraNe 358 * jaina rAsa vimarza
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ namyA. sumativijaya nAma ApyuM. teo 38mA upAdhyAya thayA. guru zrI vijayadAnasUri ma. vaDalI (vaDAvalI)mAM svargavAsI thayA. tyAre hIravijayasUrine badhuM bhaLAvavAmAM AvyuM. temanI kIrti comera prasarI, bAra varSa teo AcAryapade rahyA. tyAra bAda bhaTTArakapade sthApita thayA. ahIM gurudeva para sanAbakhAnano upasarga Avyo. teo trevIsa divasa chupAtA rahyA. vi.saM. 1628mAM rAjanagara mukAme, phAgaNa suda sAtamanA divase zAsanadevInI AjJAthI vimalane AcAryapadavI ApI. vijayasenasUri nAma sthApana karyuM. AgamajJAtA vimalaharSane upAdhyAyapada para sthApana karavAmAM AvyA. loMkA matanA gacchanAyaka meghajI RSi AcArya AvIne hIragurunA caraNe namyA. teoe pratimApUjanano inkAra karelo. have te pratimApUjananI preraNA kare che. e mATe AgamomAM kayAM kayAM tenuM varNana Ave che te darzAvatA kavinuM jJAnaUMDANa bahAra Ave che. Agamano abhyAsa gahana rIte karyo che te AnA 52thI sAbita thAya che, A Agamo joIe jemAM jina pratimAno adhikAra che.... (DhALa-27 dezI tripadI copAInI) cha Avazyaka riSi karatAM joya, jinapujA phaLa icche soya; naMdIsUtre pratimA joya ho gurujI vijya jIvAbhigama ane ThANAMga, jo je bhagavatI paMcama aMga; uvAIsUtra upAMga ho gurujI vijya zAtAdharmakathAMge joya, drupadI pUjA karatI soya; cheda graMthe pratimA hoya ho gurujI. vijya prazna vyAkaraNa te dazamuM aMga, ceI vaiAvaca upara raMga; pUje pratimA aMge ho gurujI viya rAyapaseNI bhattapayannA, kalpasUtra juo ekamA; jina pUje te dhA ho gurujI vijya uttarAdhyayana samavAyAMga cheda, mahAnizIthamAM pratimAveda; jaMbudrIpapannati bheda ho gurujI. vijaya 426 427 428 429 430 431 zrI hIravijayasUri rAsa * 359
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIgaNavijjApanA mAMhi, upAzagadazAMga che vaLI jyAMhi; pratimA pUjI tyAMhi ho gurujI vijaya 43ra mULasUtro pekhao nara sAro, artha bhalo anuyoga havAro; nAmAdika ThavaNA dhAro ho gurujI vijaya 433 Ara prakAreM arihaMta dhyAuM, tihA jinapratimAnA guNa gAu; sakaLa padAratha pAuM ho gurujI. vijaya0 434 uparanA badhA sUtromAM jinapratimAno adhikAra Ave che. nAma, sthApanA, dravya ane bhAva A cAra nirNayothI arihaMtane dhyAvavAnI vAta karI che. tyAMthI pATaNa AvI tyAMnA durdAnta subA kalAkhAnane maLyA. temane potAnA jJAna vaDe prabhAvita karI, zaMkA nirmaLa karI eka mahinA sudhI jagatamAM amArino hukama bahAra pADavAmAM Avyo. hIragurunA hAthe vIramagAmamAM gopALajIe saMyama lIdhuM tenI pAchaLa bIjA aDhAra jaNA dIkSita banyA. gopALajInuM nAma somavijaya, kalyANajInuM nAma kIrtivijaya, bahenanuM nAma vimaLazrI rAkhyuM. somavijayajI upA. thayA. teo hIragurunA pradhAna gaNAtA hatA. vinayavijayajI upA. hatA temanA guru kIrtivijaya hatAM. somavijayanI dezanA naMdiSaNanI jema kyAreya khAlI jatI nahotI saM.1634mAM pATaNamAM kalAkhAnano upasarga Ave che ane hIragurune traNa mAsa sudhI guptapaNe rahevuM paDayuM hatuM. saM.1636mAM paNa Avo ja bhayaMkara parisaha Avyo. jemAMthI teo hemakhema pAra UtaryA. dilhImAM caMpA zrAvikAe cha mAsI tapa karatAM varaghoDo nIkaLyo. te jotAM akabarane hariguru viSe jANakArI maLI ane teNe hIragurune dilhI teDAvavAnuM pharamAna karyuM. akabaranI saMpattinuM varNana karatAM kavi kahe che ke, (DhALa,37 - copAI) soLa sahija gaje jehane bAri, airAvaNa sarikhA te dvArika navalakha kayavaMra kerI hAri, taraNi-azva sarakhA te dvAri. 703 ratha rUDA jasa vIsa hajAra, dinakara rathathI adhika apAra; aDhAra lAkha pAyaga parivAra, tomara guraja hArthi hathIAra0 774 akabaranI ANa keTalA pradezamAM pravartatI hatI te darzAvatA kavi kahe che, 360 * jaina rAsa vimarza
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ copAI) tilaMga bAbara humAu juo, akabara sarikho ko navi huo; aneka deza lIdhA jeNe saMga, aMga vaMga ati ja kiliMga717 gauDa cauDe tilaMga mAlavo, soraTha deza jasa pote havo; gurjara kuMkaNa ni malabAra, dakhyaNa desa jasa poti sAra. 718 khurAsAna kAbula mulatAna, khAnadezano te sulatAna; lATa, bhoTa vAgaDa bhaMbhera, kaccha desa jeNe kariyuM jera. 719 karNATaka mArU mevADa, dUri karyA jeNi DubI cADa; jAlaMdhara dIpaka ni siMgha, moTA rAya karyA jeNi baMdha. 720 magadha deza kAsI nepAla, kozala dezano te bhUpAla; aneka deza tuja pote bahu viSamA gaDha te lIdhA sahu 721 cItroDagaDha tiNe dIdhI doTa, lIdho kuMbhamerano koTa, pAvo jUnogaDha Azera, jItA koTa vAjete bhera. 722 ATalI sattA, saMpattino svAmI evo akabara puNyodaye guru hIrane maLyo ane tenA prabhAvathI jaina dharmanI kIrti digadigaMtamAM phelAI. akabaranA janAnakhAnAnuM varNana karatAM kavi nArInA cAra prakAra padminI, hastinI, citriNI ane zaMkhinI tenAM lakSaNo sahita khUba suMdara rIte varNave che. je temanA jJAnagAMbhIryanI sAkSI pUre che. A pachI jyAre zrI hIravijayasUri akabarane maLavA dilhI javA gaMdhArathI nIkaLe che tyAre zubha muhUrta nIkaLI sAmA koNa maLe che tenuM varNana karatAM je vAta lakhe che tenAthI temanuM zukanazAstranuM jJAna keTaluM UMDANabharyuM che teno khyAla Ave che. garjanA karato hAthI - mahimA jagata gAze, hAthInI jema badhe pUjAze ane hAthInA zarIranI jema yaza vadhaze. jamaNI bAjuthI noLiyo - mArAthI jema sarpa dUra bhAge che tema tamane joI durjano dUra bhAgaze. kaMkuma - puSpayukta gAya - mArI jema A munivaranI paNa pUjA thaze. temane badhA pavitra mAnaze. nIrabharyo ghaDo - tamArI nirmaLa kIrti thaze athavA huM jema pUrNa zrI hIravijayasUri rAsa 361
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ chuM tema tame saMpUrNa Rddhi pAmazo. A uparAMta rAtre zAsanadevI padhAryA tenA AzIrvAda maLyA. akabaranA pratinidhi tarIke sAhibakhAna amadAvAda ghaNA ADaMbarapUrvaka sUrijIne levA Avyo. rastAmAM guru sAthe satsaMga kare che jemAM gurudeva jaina dharmanuM svarUpa, sAdhunA vrato, ahiMsA, aparigraha, asatya, adatta vagere siddhAMtanuM svarUpa samajAve che. munie kayA bAvana bolano tyAga karavo joIe te paNa samajAve che. A badhA varNanamAM kavinuM jainadharmanuM jJAna kevuM vizALa ane gahana che teno khyAla Ave che. hariguru pATaNanI yAtrA karI, rohamAM sahasA arjuna nAmanA bhIlonA saradArane pratibodhI A padhAryA. tyAM girirAjanI yAtrA karI. AbumAM vimalavasahIne joI hIraguru tenI vAraMvAra prazaMsA kare che. A vimala koI jevo tevo rAjA nathI. tenI upara traNa traNa devIonI amadaSTi che. te varNavatAM kavi lakhe che ke, duhA. traNya devI paragaTa huI aMbAI sUtaka; paMca kosa bANa ja vahe siMghanAda Apeha. 945 padamAvatI gaja vIsanuM, Ape prAkama sAra; cakrezvarI lacchI dIe, tUkI vimalakumAra 946 vimale lacchI bahu bAvarI, zetruje saMghavI thAya; gaDha giranAre jaI karI, AvyA vimala surAya. 947 vimalane aMbAjIe prasanna thaI kAM prAsAda, kAM putra e bemAMthI eka mAgavA kahyuM tyAre temaNe putrane badale prAsAda mAgyo. A prAsAdanAM darzana karI ghaNAM loko tIrthakara nAmagotra bAMdhe che. tyAMthI vastupALanA derAsaro juhArI hIragura sirohI Ave che. tyAMno sulatAna sAmo AvI gurudevanuM ThAThamAThathI svAgata kare che. hIragurunA satsaMgathI khuza thaI te vyasano tyAge che. tyAMthI sAdaDI, rANakapura, phalodhinA jinamaMdira juhArI sAMgAnera pahoMcyA. tyAMthI vihAra karI AgaLa nIkaLelA vimalaharSa upAdhyAya hIraguranI pahelA bAdazAhane maLavA javA vAta kare che. tyAre zrAvako nA pADe che. javAbamAM vimalaharSa kahe che. 362 * jaina rAsa vimarza
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhIrya dharI bolyo vijhAya, kavita eka kiyo pAnazAya; to tujane e mAThuM kare, paNi guru hIra muni Ugare. 1055 nija AcArya upari joya, tIvra rAga koIkane hoya; na khamyo sunakSatra sujANa, vIra kArya jeNe mukyA prANa. 1956 Ama vimalaharSa hIragurunI pahelA akabarane maLI le che. temane maLIne akabara khUba rAjI thAya che. hIraguru navalI, cATavsa, hIMDavaNI, sikaMdarapura, bAnA, abhirAmAvAda padhAryA. tyAM vikhavAda dUra thayA. tyAMthI ttepura sikrI tarapha vihAra kare che. te vakhate gurudeva sAthe 67 zreSThI muniono parivAra hato. ttepuramAM akabaranA zekha dvArA gurudevanuM bhavyAtibhavya svAgata thAya che. gurudeva pAse manamAM rahelI zaMkAonuM samAdhAna tathA satsaMganA pariNAme zekha samyakatvano svAmI banyo. saM. 1639 jeTha vada 13ne divase guru hIra bAdazAha akabarane maLyA. tyAre akabare pUchyuM ke "tamArA moTA tIrtho kayA che te amane kaho" javAbamAM hIraguru kahe che ke, (DhALa-45 manabhamarAnI dezI) soraThamAM zetraMja vaDo, RSabha jina caDhIAjI; sidhdhA sAdhu koI koDI, muMgate aDIAjI. 1133 bIjo tIratha giranAri tihAM TuMka sAtajI; caDhatA nemi niNaMda mugati jAtajI 1134 gajapakuMDa tihAM ache, bahu deharAjI; AbU acalagaDha AMhi, tIratha bhalerAjI. 1135 sameta zikhara vIsa pUjA che, kAsI pAsojI; apadi prAsAda, khudhano vAsojI 1138 Ama badhA tIrthonuM varNana karI, akabarane khudA eTale ke IzvaranuM svarUpa kevuM che te batAvatA kahe che, dharma na thAya khAvA vatI, seve na gurunA caraNa; Apa dhaNI navi olakhyo, nahiM AtamasukharaNa - 1158 zrI hIravijayasUri rasa * 363
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhI hoya taba AtamA, lahe khudAnI vAta; akaLa avaraNa abheda che, nahiM paga mastaka hAtha, 1159 (DhALa-46 padamarAya vita e dezI) janma jarA ne maraNa nahiM khudA taNi re, khudAnA guNa ekatrIsa; paMcavaraNathI khudA rahyo jaMga vegaLo re, doe gaMdha nahiM Isa. suNIe pAtA re. pAMca rasa jeNe prema karIne pariharyAM re, ATha pharasa triNya veda; zarIra rUpa nahiM koe khudA teNe re, karavo saMga na kheda. suNI. 1160 1161 upaji nahiM e sAMI kahA saMsAramAM re, nahi paMce saMsthAna; guNa ekatrIsa e samaruM bhavi sidhdhanA re, jehane niramala gyAna. suNI. 1162 sukha anaMtuM roga soga bhaya dukha nahiM re, mugatizilA sukhasAra; yojana lAkha pistAlIsa poholI laMbapaNe re, caMda taNe AkAra. suNI 1163 364 * jaina rAsa vimarza mugatizilA upara UMcu je jina kahiM re, yojana covIsamo bhAga; anaMta darasaNa baLa ne vIrajastuM vaLI re; tyAM hAM rahe khudA nirAga.suNI 1164 ahIM khudAnuM svarUpa batAvavA sAthe te kayA sthAne rahe che te badhuM paNa suMdara rIte varNavyuM che. DhALa 47mAM sAdhaka kevA hoya? teno dharma kevo hoya? muktimArga kevo hoya? tenuM khUba suMdara varNana. DhALa 48mAM paMcAcA2, pAMca samiti, traNa gupti tathA gocarInA beMtAlIsa doSanuM khUba suMdara varNana che. AcAryanA 36 guNanuM varNana karyuM tyAre akabara pUche che ke, "tame A dharma batAvyo te tame karo cho?'' tyAre javAbamAM hIragurue kahyuM, "evo dharma pUrepUro to kyAMthI karI zakAya? thoDo ghaNo karIe chIe.'' javAba sAMbhaLI akabara ghaNo khuza thayo. hIragurunI prazaMsA karato karato kahe che ke AvA phakIra meM kyAreya joyA nathI. vaLI darzano to ghaNAM joyAM paNa AvuM darzana to ekeya nathI. tyAra bAda gurunI bhATacAraNanI jema ghaNI
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazaMsA kare che. padmasuMdara nAmanA eka sAdhu khUba ja vidvAna hatA. poSALamAM cAra dharma rAkhatA hatA. teo jyotiSa, vaidaka, tathA siddhAMtamAM nipuNa hatA. aneka graMtho temanI pAse hatA. vAdavivAdamAM temane koI jItI zakatuM nahi. teo kALadharma pAmatA temanAM amUlya pustako akabare sAcavI rAkhelAM te pustako hIragurune ApatA kahe che ke A tame rAkho. tyAre hIragurue tenI AdarapUrvaka nA pADI. AthI abulaphajhalane kahyuM ke, "hIragurune kaho pustaka svIkAre" tyAre abulaphajhale Agraha karyo tyAre gurudeva kahe, "koI zrAvaka vaNikane ghera pustako mUko ane jJAnabhaMDAra karo. je sAdhune bhaNavA pustako joze te tyAMthI leze." tyAre akabara khUba khuza thayo ke guru sAcA virAgI che. tyAMthI AgrA, zaurIpura Adi yAtrA karI tyAM amAri paDaha paryuSaNa daramiyAna vagaDAvI gurudeva pharI phattepura AvyA. akabara temanAthI ghaNA khuza hatA. kazuMka mAgavAnuM kahyuM tyAre gurue jIvarakSA mAgI. amAri paDaha vagaDAvyo ane tenA pharamAna lekhitamAM lIdhA. DhALa 58 - dezI IlagAnI) zAha akabara hukame huA, lakhIAM khaTa pharamAna; eka gujjara dese gayuM, zira dhare sAhibakhAna; akabara re hIraguru re lakhI lakhI dIe pharamAna. 1297 mAlava dezamAM mokalyuM, AvyuM eka ajamera; eka dillIpura varci, pharato nita DhaMDhera. akabara. 1298 lAhora mulatAna maMDali. gayuM paMcama pharamAna; chaThTha pAse rAkhyuM sahI, Thori Thori gurumAna. akabara. 1299 zrAvaNa vadI dasamI thakI, paLe divasa vaLI bAra; bhAtUvA zudi chaThTha lagi, ugare jIva apAra. akabara 1300 jeNe pApa karatI vakhate kadI pAchuM vALIne joyuM nahotuM. je roja pAMcaso cakalAnI jIbha khAto hato. asahya julamI ane mahApApI hato tevA akabare varSamAM cha mahinA mAMsa khAvAnuM choDyuM eTaluM ja nahi hIragurunA dharmanI vAto, temanA satsaMga, temanuM jJAna joI temane biruda ApyuM "jagataguru"nuM zrI hIravijayasUri rAsa * 365
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ tenuM varNana rAsamAM joIe to, gacaMdrasUri te jagamAM sAra, AMbila kIdhAM varasa ja bAra; Addhapura nagarI meM joya, tapA biruda tihAM kaNi hoya. 1341 traMbAvatI nagarImAM joya, dapharakhAna tavA hAkima hoya; munisuMdarasUrIzvara jeha jIte vAda digaMbara teha. 1342 vAdI gokalasAMDha vRMda thAya, tima tihAM bolyo akabara zAha; jagata guru biruda te kahe, hari taNI zobhA vAha. 1343 tyAra bAda vijayarAja prabaMdhamAM be pAdazAhI sAdhu vijayarAja ane jinavijayanuM varNana che. tyAMthI hIragura mathurApura, gvAliyaragaDha thaI AgrA padhAryA. tyAMthI meDatA thaI nAgora padhAryA. tyAM cAturmAsa karyuM. tyAMthI zirohI AvyA jyAM vijayasenasUri sAthe milana thayuM. vijayasena gujarAtamAM khaMbhAta AvyA. jyAM vAjiyA-rAjiyA pArekhe pAMca prAsAda karAvI kanakaratnamaya tema ja rajata, pittaLa, paravALAnA biMba bharAvIne kIrtistaMbha sthApyo. te baMnenA emAMye rAjiyAnA eTalA guNa che ke kahetA pAra na Ave. saMvata 1661mAM jyAre bhayaMkara dukALa paDyo tyAre 4000 maNa anAja ApIne vahIvaTItaMtrane ugArI lIdhuM. zirohImAM 10 dIkSA thaI. jemAM zrIvaMta zAhanA putra kuMvarajI hIrasUrinA paTTadhara vijayAnaMdasUri thayA. bIjo putra dhAro paMnyAsa dharmavijayatrIjo putra ajo paMDita amRtavijaya ane cotho putra megho meruvijaya gaNi thayA. e ja gAmamAM varasaMga zAha thayA temaNe dIkSA lIdhI. te varasiMga paMnyAsa thayA. temane 108 ziSyo thayA. zirohIthI nIkaLI gurue pATaNamAM cAturmAsa karyuM. hIragurunA kahevAthI akabara pAse rokAyelA zAMticaMdra upAdhyAye kathAkoza (kRpArasakoza) racyo. te akabarane saMbhaLAvI bodha pamADyo. akabaranA manamAM dayAdharma vasyo, akabaranA janmano Akho mahino, ravivAranA divaso, saMkrAMti ane navarojanA divaso e divasomAM jIvahiMsA na karavAnuM pharamAna karyuM. Ida AvatI hovAthI tyAMthI vihAra karavA akabaranI rajA mAgI. kAraNa tarIke varNavyuM ke IdanA divase hiMsA thAya to mane paNa doSa lAge. akabarane kahe tamArA graMthamAM Idane divase roTIne bhAjI khAvAnuM lakhyuM che. akabare badhA umarAvone ekaThA karI kitAba vaMcAvI tyAre temAM 366 * jaina rAsa vimarza
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ te ja lakheluM. AthI DhaMDhero pITAvyo ke Idane divase koI jIvane mA2vA nahi. badhuM maLI cha mAsa amArapAlana thayuM ane bIjuM pharamAna jajiyAvero nAbUda karavAnuM thayuM. pATaNamAM hIragurunI vANIthI pratibodha pAmelA saMghajI zAha sahita 7 jaNAe dIkSA lIdhI. saM. 1643nuM cAturmAsa khaMbhAta karyuM. cAturmAsa pUrNa karI hIraguru amadAvAda padhAryA. tyAre tyAM gAMdharvo AvyA. jemaNe 6 rAga ane 36 rAgiNIo dvArA guru hIranA guNagAna karyAM. DhALa 74nI gAthA 1748thI 1772mAM judAjudA rAgonuM khUba suMdara varNana vAMcIne kavinuM saMgIta aMgenuM jANapaNuM keTaluM gahana che te jaNAya che. amadAvAdamAM ja AjamakhAna sAthe mulAkAta thaI temanI sAthe satsaMga karatAM 1thI 24 tIrthaMka2 ane tenA ArAmAM AvatAM parivartananI vAta kavie kahI che. A ArAmAM judAMjudAM lakSaNo hoya che tenuM paNa suMdara varNana gAthA 1803thI 1811mAM khUba sarasa rIte kahevAmAM AvI che. A uparAMta hiMdu tathA muslime khudA jovAnI vAta kahI e vAta AjamakhAna khUba khuza thAya che ane kAMIka mAMgavAnuM kahe che tyAre hI2 mahera ane khera karavAnuM kahe che. khUba Agraha kare che tyAre hIrajI jagaDuzAha zrAvakane keda karelo che teno chuTakAro mAge che. amadAvAdathI vihAra karI hIraguru rAdhanapura AvyA. siddhapura nagaranA rAmo zAha tathA ramAdenA putra raMgo ane bhANajI baMnee dIkSA lIdhI. baMne paMnyAsa thayA. bhAlacaMdra akabarane guruAjJAthI maLyA. akabaranI zirovedanA dUra karI jIvahiMsA aTakAvI. uparAMta satyavAdI bhaTTa nAmanA abhimAnI paMDita sAthe vAda karI tene harAvyo. akabara sAthe teo paNa kAzmIra gayA. akabarano prazna, najIkano khudA koNa che? tenA javAbamAM kahyuM, "najIkano jAgato deva sUrya che. tenA nAme apAra Rddhi thAya che ane tenA ghaNA upakAra che." bAdazAhanA kahevAthI sUryanAM hajAra nAma saMbhaLAve che. temaNe kAdambarI TIkA, bhaktAmarastotra TIkA, vivekavilAsa TIkA vagere graMthomAM potAne sUryasahasranAmAdhyApakaH AvuM vizeSaNa ApyuM che. emanAthI bAdazAha ghaNA prabhAvita thatAM temane hIrasUrinA paTTadhara tarIke sthApavA vinaMtI kare che. paraMtu bhAnucaMdra premathI samajAve che ke pote ghaNA nAnA che. AthI akabara upAdhyAya padavI ApavA vinaMtI kare che. paraMtu bhAnucaMdrane upAdhyAya pada arpaNa karyAno ullekha saMskRta mahAkAvya zrI hIravijayasUri rAsa * 367
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ hIrasaubhAgyam" mAM maLe che. temanA ziSyomAMthI 13 paMnyAsa thayA. udayacaMdra mukhya hatA. siddhacaMdra nAmanA ziSya ghaNA hoziyAra hatA. tene bAdazAha paNa khUba mahattva ApatA. siddhacaMdra ghaNAM kAryo bAdazAhanI madadathI karyA che. jIvadayAnA kAryo paNa ghaNAM karyAM che. vistArabhaye ahIM ullekha nathI karyo. A uparAMta jesiMgha nAme hIrasUrinA zreSTha ziSya thayA jemane hIrasurijIe potAnA paTTadhara tarIke sthApyA hatA. A jesiMghe potAnA kAryo dvArA 35 peDhIne ujvaLa banAvI teno itihAsa paNa khUba suMdara rIte kavie ahIM Alekhyo che. jesiMgha pUrvAzramamAM rAjakumAra hatA. kamosAhane koDAde nAme patnI hatAM. temane tyAM 160ramAM phAgaNa suda pUnamanA divase guruvAre jesiMgano janma thayo. te mAtra sAta varSanA hatA tyAre temanA pitAe dIkSA lIdhI. pote ATha varSanA thayA tyAre saM. 1613nA jeTha suda 11nA divase mAtA sAthe suratamAM dikSA lIdhI. temane bhaNIgaNIne taiyAra thatAM saM. 1666mAM paMDitapada - khaMbhAta, saM. 1628mAM upAdhyAyapada amadAvAda, saM. 163 mAM AcAryapada pATaNamAM sAthe pATasthApanA thaI hatI. akabara bAdazAhe hIrasUri pAse vacana lIdheluM ke hIraguru temanA gujarAta pahoMcyA pachI akabaranI pAse vijayasenane avazya mokalaze. A vacananI yAda deto patra mokalyo. gurunI AjJA laI vijayasene dilhI javA mATe saM. 1649nA mAgasara suda 3ne divase prayANa karyuM. temanI sAthe ghaNA vidvAna sAdhuo hatA. temAMnA naMdavijaya paMDita ATha avadhAnanA sAdhanArA hatA. temanA ATha avadhAna joIne akabare temane "khurAphIsa" evuM nAma ApyuM. e vakhate tyAM zaiva, saMnyAsI, brAhmaNa, bhaTTa, paMDita vagere jAtajAtanA loko vAda karavA bhegA thayA. tyAre brAhmaNoe akabarane kahyuM ke, "jeno veda, snAna, gaMgA, sUrya vagerene mAnatA nathI ane potAnA anAdi dharmane ja sAco mAne che." tyAre akabare kahyuM ke, "brAhmaNo zuM kahe che?" tyAre vijayasena jaina dharmanuM svarUpa samajAvatA je vAta kare che te kavinI buddhimatA chatI kare che, eTaluM ja nahi jaina munirAjo vAda-vivAdamAM keTalA kuzaLa hatA ane kevI rIte sAmA mANasane dharmanI mahattAnuM bhAna karAvatA te joIe to kharekhara mastaka ahobhAvathI jhUkI jAya che. AmAMnI keTalIka gAthAo joIe to, 368 * jaina rAsa vimarza
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ (DhALa-81 : kAhanA prIti bAMdhI re, rAga mAru) veda meM mahira kahi bahu paNa) mArate eha ajAya; azvamedha nani haNe to, kyAAM rahI InakI dayAya. gAjI. snAna aMga haya kama kIjIye, kAmathI durgaMta hoya; Inake bhI tApasa kai hue to, ghUsala na karate soya. gAjI. biMbapratiSThA kAraNe re, ANaye gaMgAnIra; e nAMkhe jana asthine to, dhove sayala zarIra. gAjI sUryadeva dekhyA binA re, ame na khAuM anna; asta hoya tava AkhaDI to, mAnuM sUra ratana. gAjI 1993 nirAkAra soya namuMjI, mAnuM u2 AkAra; krodha, mAna, mAyA nahi to, nahi strIsaMga lagAra. gAjI 1995 1996 1998 jaina anAdi che sahI re, ekanuM e IdhANa; vAstuka zAstra brahmA taNuM to, tyAM jaina bhuvana baMdhANa. gAjI 1999 2000 Ama dharmanuM sAcuM svarUpa jANIne akabara khuza thayo. akabare vijayasenane sUri savAI" padavIthI navAjyA. jyAM jyAM akabaranI ANa vartatI hatI tyAM tyAM jIvadayAno pracAra thayo. tenI pAchaLa hIragurunuM jJAna ane jainadharmanI zAna ja rahelAM che. vijayasenasUrine jotAM ja vAdIoe mAna mUkyuM. A bAju hIrasUri rAdhanapuramAM che. tyAM utsava karI pATaNa gayA jyAM traNa jinabiMbonI pratiSThA karAvI. A vakhate tejasAgara ane sAmalasAga2 nAmanA be sAdhune gacchapatie gaccha bahAra mUkyA. AthI teo kAsamakhAna pAse gayA. tyAre kAsamakhAnane zarIre roga thayo hato. jaina munioe auSadha dvArA te maTADyo. kAsamakhAne khuza thaI nANuM dharyuM. baMne sAdhue te levAnI nA pADI ane kahyuM ke, amane gacchamAM pAchA levaDAvo." kAsamakhAne hIrasUrine mAnapUrvaka teDAvyA. guru padhAryA tyAre ghaNI dhAmadhUmathI temanuM svAgata karyuM. pote sAmo teDavA Avyo. dharmanI vAto pUchI sAme thoDA prazno karyAM paNa hIrasUrie ApelA uttaro sAMbhaLI khUba ja khuza thayo, eTaluM zrI hIravijayasUri rAsa * 369
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja nahi jIvadayAmAM dharma che te samajyo ane te pramANe karavA taiyAra paNa thayo. khAne hIrasUrine baMne sAdhuone gacchamAM pAchA levA vinaMtI karI tyAre pU.zrIe kahyuM ke amane e lokone sAthe rAkhavAmAM zuM vAMdho hoya? paraMtu e loko guru AjJA mAnatA nathI. potAnI rIte varte che. chatAM tamArA kahevAthI gacchamAM laIe chIe. kAsamakhAne baMnene gurune soMpyA ane kahyuM ke guru kahe te rIte vartajo. khAne gurudevane vAjategAjate vaLAvyA. gurudeva upAzrayamAM AvyA tyAre te baMnee pUchyuM ke, "ame kyA sthAne UtarIe?" AthI lAbhavijaye kahyuM, "masjidamAM jaIne Utaro, saghaLuM kaheNa karIne Avo pachI tamane samudAyamAM laIzuM." AthI baMne khUba lajjA pAmyA. ane pAchA vaLyA. pharI pAchA emaNe vinaMtI karI nahi ane potAnI rIte alaga rahyA. hIragurunI kirti sarvatra prasarI. pATaNamAM hIrasUrine svapna AvyuM ke pote hAthI para beThA che ane hAthI parvata caDe che. A sAMbhaLI somavijaya bolyA, jenuM tame manamAM ciMtavana karatA hatA te zatruMjayayAtrA sukhathI thaze." svapnano Avo saMketArtha sAco mAnI teo vimalAcala javAnuM nakkI kare che. sakaLa saMgha bhego thaze. gAmegAma kAsada mokalyA. sahu zatruMjaya javAnI taiyArI karavA lAgyA. pATaNathI vihAra karI amadAvAda AvyA. tyAMnA pAdazAha pUche che ke dharma kone kahevAya? zAha murArine dharmanuM sAcuM svarUpa samajAve che. pAdazAha khUba khuza thAya che. kAMIka mAMgavAnuM kahetAM jIvarakSA mAge che. amAri paDaha vagaDAvI. mANasone sAthe dhyAna rAkhavA mokalI gurune vidAya Ape che. dhoLakA pahoMcyA tyAM udayakaraNe temane rokI rAkhyA. tyAMthI ghaNA sAthe joDAyA. soraThano svAmI harigurunI sAme AvyA. akabaranA pharamAna temane batAvyA. temaNe khUba mAna ApyuM. gurudevanuM zatruMjayamAM abhUtapUrva svAgata thAya che. saM. 1950mAM caitrI pUname 7ra saMghavIo sAthe padhAryA. DhALa 83nA duhAmAM zatruMjaya parvatanI ekathI sAta TUMkanuM varNana kavie khUba sarasa rIte karyuM che. sAte TUMkamAM zuM AveluM che tenuM saMpUrNa varNana karI. DhALa 84mAM zetruMjya parvatanA eka eka deharA tema ja sthaLanuM varNana che je khUba suMdara rIte keTalAM jinabiMba, keTalI derIo, keTalAM pagalAM badhuM ja che tyAra bAda zatruMjaya mAhAsya batAve che. anya tIrtho che paNa jyAre pUrvanA koTi puNyo bhegA thAya tyAre zrI vimalAcalanA darzana thAya. te mahattva 370 * jaina rAsa vimarza
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNavatI gAthAo joIe to, nAga mora nahiM vera lagAra, kharI Rddhino e devaNahAra; dAridra rogano khyaya IhAM thAya, paga paga caDhatAM pAtiga jAya. 2113 siddha gatinI sUranI gati deha, trevIsa jinavara tyahAM Ave; kAkare kAkare siddha amaMda, zetruMjayagiri guNano nahi aMta. 2215 nabalo khAMDa sera tye sAthi, ghoLI jaLamAM ke anya hAthi; IsI vAta kahI jaganAthi, puNya upADI na sake bAthi. 2018 parvata para AvatA jaLakuMDono mahimA batAvatAM kavi lakhe che ke, bAthi puNya na UpaDe, nAhi surajakuDi; bhIma kuMDahAM nAhatAM, pAtiga nAhAse chaDi. 2119 viSNukuMDa pAse sahI, khoDIyArakuMDa ja jeha, RSabhadevane pUMjIne, niramala kIje deha. 2120 marUdevyA TUMka jaI, adabada dehavuM jyAMhi. sAmakuMDa nirdi bharyo, deha pakhAlo tyAMhi. 2121 pakhAla nara pAtiga choDI, eNe giri mugati gayA kaI koDi;. . Ama deza-paradezanA saMgho hIrasUrinA ahIM AvavAthI siddhAcalanA darzane AvyA. cAre bAju madanabherI ane raNatura vAge che. kAMsIjoDA vAge che. jaMtara ane vINAnA sUro relAya che. meruparvata para (janmAbhiSeka)nA mahotsava jevo zatruMjaya upara utsava thAya che. khUba ja ThAThapUrvaka sarve RSabhadevane bheTyA, traNa pradakSiNA karI, pachI hIragurune khamAsaNAM daIne vaMdanA karI. RSabhadevanA mastake chatra caDAve che. eka pachI eka saMghavIo darzana karavA Ave che. DAmara saMghavI, gaMdhAranA rAmajI darzane Ave che. samajIe potAne saMtAna thatAM 22 varSanI yuvAna patnI sAthe ziyaLavratanA paccakakhANa karyA. anya pa3 jaNAe paNa vrata lIdhuM. pATaNanA karU saMghavI vagere paNa darzane Ave che. zrAvakoe hIranuM pUjana agiyAra hajAra bharUcInI zrI hIravijayasUri rAsa +371
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ uchAmaNIthI karyuM. anyanuM AkhA janmArAnuM je puya hoya enAthI zrI hIranuM eka ghaDInuM puSpa caDI jAya. tyAMthI UtarI pAlitANAmAM Ave che. tyAM keTalAka darzanArthIone pAlo rAMdhIne jamatAM hIrasUrie joyA te na gamyuM. tethI somavijayajIne vAta karI. somavijayajIe tejapAlane vAta karI. tejapAle sAMgade sAthe maLI darzanArthIone teDyA. badhAne cAra roTalI, cAra kaDachI ana, pAzera ghI, be zAka, sukhaDI ApI. badhA khuza thayA. hIranI kIrti AkAze pahoMcI. udayakaraNa zeTha gacchapatine khaMbhAta AvavA vinave che. dIvano saMgha paNa khUba vinaMtI kare che. meghajI pArekha, dAmo pArekha, rAvajI khoLA pAthare che. dIvanA lADakIbAI vinaMtI karatAM kahe che ke - saghale jyoti karato te sadA, bhuMyarAmAMhi na Ugyo kahA; bhuMyarAnA vAsI chuM amo, tihAM ajavALuM kIje tamo. 2197 saMghanI utkaTa vinaMtIthI hIrajI UnA javAnuM nakkI kare che. dAThA, mahuvA thaI delavADA ane ajArA AvyA. tyAM bhagavAnanI pUjA karI. dazarathapitA ajarAme (amarAnI) mUrti bharAvI hatI. tenI utpattino vRttAMta khUba suMdara varNavavAmAM Avyo che. ajArAthI dIvano saMgha gurujIne teDI gayo. tyAMthI UnA gayA, savAre 25 sAdhuo hatA. tyAM AjamakhAna gurune vAMdavA Ave che. gurunuM vyAkhyAna sAMbhaLI khuza thAya che. gurunA AdezathI baMdIone choDe che. UnAmAM traNa moTI pratiSThA thAya che. prathama meghajI pArekhe karAvI, bIjI lakharAja rUDAe karAvI ane trIjI lADakIbAInI mAtAe karAvI. tyAMnA zAhabakore saMyama aMgIkAra karyo. zrImALa vaMzanA zaNagArarUpa hatA. aneka zAstro bhaNI nirmaLa sAdhupaNuM pALe che. upadhAnabhAva ane vratapUjA thaI navAnagarano puruSa ane jAmasAheba vajIra abajI bhaNazAlI AvI gurune vaMdana kare che. UnAmAM comAsu pUruM thayuM eTale sUrijI vihAra mATe taiyAra thayA. paNa zArIrika svAthya sAruM na hovAthI zrAvakoe kahyuM ke, "A varSe paNa comAsuM ahIM ja raho. zarIra svastha thatAM vihAra karajo." Ama UnAmAM ja rokAyA. page sojA hatA. auSadha karAvatA nahotA. divase divase svAthya bagaDe che paNa auSadha karAvatA nathI tethI dIva-UnAno saMgha bhego thayo. badhA te ja sthAne upavAsa para UtaryA. gurune nirdoSa upacAra karAvavA AgrahabharI vinaMtI karI. bALakone mAtA dhavarAvatI paNa nathI. AthI 372 jaina rAsa vimarza
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ hIrasUrie kamane ilAjanI hA bhaNI. ilAjathI thoDo ArAma thayo paNa pUrNa svasthatA na AvI. potAnuM AyuSya ochuM jANI sarve sAdhuone bolAvyA ane kahyuM, "satvare jesiMgane - vijayasenasUrine teDAvo tethI mane zAMti thAya." | munie kAgaLa lakhyo. dhanavijaya kAgaLa laI teDavA gayA. lAhora jaI akabarane kAgaLa Apyo. akabare vijayasenasUrine kahyuM, "Apa vege jAo ane gurune maLo. mArI duA emane pahoMcADajo." A bAju guranuM svAthya kathaLatAM ja AtamakAja karavAnuM kahe che. javAbamAM somavijaya temane kahe che ke tame atyAra sudhI AtamakAja ja karyA che te yAda karo. temaNe karelI sAdhanA viSe jaNAvatAM teo kahe che - AvA viSamakALamAM paNa Ape AtmasAdhanA karavAmAM kacAza nathI rAkhI. tyAga, vairAgya, tapazcaryA, jJAna, dhyAna, kSamA Adi guNo tathA asaMkhya jIvone abhayadAna ApavA-apAvavA dvArA ApanuM jIvana sArthaka ja che. Ape ekAsaNuM, nIvI karI temAM pAMca vigarano tyAga karyo che. 12 dravya ane doSarahita AhAra vAparavAnA niyamo pALyA che. vijayadAnasUri pAse be vAra Ape AlocaNA lIdhI che. Ape 225 chaThTha, 81 aThThama 200 AyaMbila, 200 nIvI, 81 ekabhakta, 36OO upavAsa ema aneka tapa karyA. vIsa sthAnaka tapanI ArAdhanA vIsa vAra karI temAM 400 AyaMbila karyA, 400 cautthabhA karyA. sUrimaMtranI ArAdhanA traNa mAsa karI. temAM upavAsa, AyaMbila, kAyotsarga, nIvI, ekAsaNA Adi karyA. jJAnanI ArAdhanA mATe bAvIsa mAsa tapa karyuM. pahoramAM pAMcaso vAra khamAsamaNa, logassa, ujjo agarenuM dhyAne ema 22 mAsa kAusagga karyo. gurutapamAM traNa mahinA aThThama, chaThTha, upavAsa, AyaMbila nIvI vagere tapa karyo. vAparavAmAM sapheda dhAnya te paNa alUNuM. jJAna-darzana, cAritranI ArAdhanAnuM 11 mAsanuM tapa tathA sAdhunI bAra pratimA vahana karavArUpa tapo Ape karyA. abhigraho dhAraNa karyA. AtApanA paNa lIdhI. Ape aneka graMthonuM saMzodhana karyuM. cAra kroDa gAthAno svAdhyAya karyo. aneka ziSyone dIkSA ApI. 160ne paMDitapada paMnyAsapada) ApyuM. 60 sAdhuone upAdhyAya pada ApyuM. ekane AcAryapada ApyuM. ApanA upadezathI 500 jinamaMdiro, 50 biMbapratiSThAo thaI. Ape Abu, acalagaDha, zrI hIravijayasUri rAsa 373
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ rANakapura, mevADa, lavardhI, varatANA, kuMbhalamera, pATaNa, amadAvAda, khaMbhAta, gaMdhAra, zaurIpura, mathurA, gvAliyara, cittoDa, tAraMgA, zetruMjaya, giranAra vagerenI yAtrA karI. lAkha biMbone vaMdana karyA. akabarane jIvadayA pratipAlaka banAvyo. tIrthonA saMgha kADhanArA 303 saMghavIo ApanA upadezathI thayA. gujarAta, mALavA, soraTha, vAgaDa, mAravADa, dakSiNamAM koMkaNa, medapATa, mevAta, AgrA ane kAmadezamAM Ape vihAra karyo. Ama temanuM samagra jIvanakavana temanI samakSa varNavI temane anazana na karavA samajAve che. bhAdaravA suda 10nI madhyarAtrie temanI tabiyata lathaDI. ziSya parivArane pAse bolAvI badhAne hitazikhAmaNa Ape che. tyAra bAda jJAna, darzana, cAritra, tapa, ane vIrya e pAMca AcAramAM lAgelA aticAro ATopI, sarvene khamAvI, aDhAra pApasthAnaka vosirAvI cAra zaraNa grahaNa kare che. Ihaloka-paralokanA karelA duSkRtyonI AlocanA kare che. niMdAgaha kare che. traNe lokanA sarve jinabiMbone ane pratimAone vaMdana kare che. pUrve thaI gayelA mahApuruSone vaMdana kare che. zalya, niyANAne vosirAve che. 12 bhAvanA bhAvI, navakAramaMtranuM raTaNa kare che. sAta pahoranuM anazana pALIne teo suraloke saMcaryA, IzAna devalokamAM devapaNuM prApta karyuM. saMvata 165ra, bhAdaravA suda 11ne guruvAranA zubhadine zravaNa nakSatramAM guruvara divaMgata thayA. temano nirvANa mahotsava UjavavA devo mRtyulokamAM Ave che. AkhI jIvasRSTi duHkhI duHkhI thaI jAya che. zrI hIragurunI citAmAM 15 maNa sukhaDa, 5 maNa sugaMdhI agara, 3 zera kapUra, 3 zera kasturI, 3 zera kesara mukAyuM, sugaMdhI agarano 5 sera cUvo citAmAM nAkhyo. AbAla-vRddha sahu munioe aThThama tapa karyuM. je vADImAM agnisaMskAra thayo tyAM phaLatA nahotA te AMbA paNa mahorI UThyA. badhA AMbA phUTyA te kaLiyugamAM kautuka thayuM. akabare agnisaMskAranI bhUmi bheTamAM ApI. lADakIbAIe e bhUmi para stupa karAvyo. hIragurunAM pagalAM sthApana karAvyAM. vijayasenasUri AvI pahoMcyA. gurunI vidAyane kAraNe teo bhAMgI paDyA. traNa divasa sudhI AhAra pANI paNa grahaNa karatA nathI. cothe divase saMgha samajAve che ke jo tame ja hiMmata hArI jazo to badhAnuM zuM thaze? Ama samajAvatAM vijayasenasUri zAMta paDe che. cothe divase vyAkhyAna ApI thoDo AhAra grahaNa kare che. gurunA jIvanane vicArI, temaNe ApelI hitazikSAo smarI 374 * jaina rAsa vimarza
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ gacchane vistAryo. ziSyagaNane hIragurunI khoTa sAlavA dIdhI nahi ane hIragurunA vacanane, vizvAsane ane nAmane dIpAvyA. Ama lagabhaga 101mI DhALathI gurnAvalinI zarUAta thAya che. jemAM hIrasurinI AgaLanI pa7 pATano vistRta rIte ullekha che. vastupALa, tejapALa jevA zrAvakonuM savistara jIvana sAthe vrajasvAmI, devendrasUri, hemavimalasUri, ANaMdavimalasUri, vidyAsAgara, vijayadAnasUrijInA caritrano paNa vistArathI samajAvI ullekha karelo che. bhairava zAha zrAvaka, bhadUA zrAvaka vagerenA jIvana prasaMgo varNavelA che. hIrasUrinA jIvananA prasaMgono ullekha che. temanA ziSyo ke jeoe gurunA nAmane cAra-cAMda lagADyA temano ullekha che. 108mI DhALamAM kavie potAno paricaya mUkyo che. A paricaya mUkavAnI khUbI e che ke rAsanI racanA kayA dezamAM, kayA gAmamAM, kayA rAjAnA rAjyamAM, konA putre, kayA saMvatsaranA kayA mAsamAM, kayA divase, kayA vAre racyo te vAta samasyAthI (ukhANAnI jema mUkIne) darzAvavAmAM AvI che. pAchI evI tAkIda karI che ke, mUrkha mANasa to A nahi samajI zake paraMtu nipuNa paMDita tene cokkasa samajI zakaze. A badhI gAthAono ullekha karyA vinA A rAsanuM samApana pUrNa nahi thAya te joIe to - copAI pATaNamAMhi huo nara jeha, nAta corAsI poSe teva; moTo puruSa jage teha kahesa, tehanI nAtane nAme desa. | gujjara desa 3054 Adi akhara vina "bIbe" joya. madhya vinA sahu koni hoya; atya akSara vina bhuvana majAri, dekhI nagaranA vicAra - khaMbhAta - 3055 kha' DagataNo dhuri akSara leha, akhara dharamano bIjo jeha; trIjo kusuma' taNo te grahI nagarI nAyaka kIje sahI. - khurama pAdazAha - 3056 zrI hIravijayasUri rAsa 375
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ nisANataNo guru avvara leha, laghu hoya gaNapatinA jeha, bhelI nAma bhaluM je thAya, kavi kero te kahuM pitAya. - sAMgaNa -3057 caMda akhtara "-Si gharathI leha meSalA taNo nayaNamo jeha; akhyara bhavanamAM zAlibhadrA taNo, kusuma dAmano vedamo jANo, 3058 vimala (va) "sahI akhera bANamo, joDI nAma karo kAM? bhamo! RSabhadAsa - 3059 diga AgaLa le Idu dharo, kAla soya te pAchaLa karo; kavaNa saMvatsara thAye vaLI, tyAre rAsa karyo mana ralI - 1685 () 3060 vRkSamAMhi vaDo kahevAya, jeNe chAMhi nara duSTa palAya; te taruarane nAme mAsa, kIdho puNya taNo abhyAsa. Aso mAsa 3061 Adi akhtara vina ko mama karo, madhya vinA sahue Adaro; aMti vinA siri rAvaNa joya, ajAAlI tithi te paNa hoya. zukla darAma 306ra sakala deva taNo guru jeha, ghaNA puruSane vallabha teha ghare Avyo karI jayajayakAra, teNe vAre kIdho vistAra. - guruvAra 3063 divALI paheluM parava ja teha, udAI keDe nRpa beTho teha; bahu maLI hoye gurunuM nAma, samaye sIjhe saghaLAM kAma - | vijayadAnasUrija 3064 Ama khUba suMdara rIte, zreSTha buddhimattAno paricaya karAvanArI A gAthAo kavimAM rahelI dakSatA, nipuNatA ane hoziyArI keTalI che te darzAve che. A kavie 58 stavano ane 34 rAsAnI racanAo karI che. te ja temanA para rahelI mAtA sarasvatInI kRpAno nirdeza kare che. 376 * jaina rAsa vimarza
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra: bhagavAna mahAvIranI 57mI pATe thayelA zrI vijayadAna sUrinA ananya bhakta evA kavi zrI RSabhadAse zrI hIravijayasUri rAsanI racanA karI che. maMgalAcaraNamAM mAtA sarasvatI, tIrthakara, gurudeva Adine vaMdana karIne rAsano AraMbha kare che, to aMtamAM keTalAka ukhANAo dvArA kavi rAsanA racayitA khUba ja suMdara rIte buddhimattAthI potAno paricaya Ape che. 110 DhALamAM A rAsanI racanA karavAmAM AvI che. DhALanA AraMbhe rAga-rAgiNIonA nAmano nirdeza thayelo che. A rAsA mukhya to dohA, rolA, dAttA, copAI, kavita soraThA vagere mAtrAmeLa chaMdomAM racAyA che. A rAsane aitihAsika kahI zakAya. itihAsamAM suvarNapRSThone AlekhatA caritrone varNavatA A rAsamAM nAyakanA mAtA-pitA, guru, nagarI, janmasthaLa, zaizava, tIrthayAtrA, dIkSA, zAstrAbhyAsa, AcAryanI padavI prApti, zAsana parano prabhAva, nirvANa vagerenuM varNana khUba ja suMdara rIte je te samayanI saMskRtine tAddaza karatuM hoya te rIte karavAmAM AvyuM che. A rAsanuM mukhya prayojana jena dharmano pracAra-prasAra ja che. AthI ja jaina dharmanA mukhya siddhAMtothI mAMDIne jena dharmanuM svarUpa vagerenuM khUba ja vistRta rIte varNana karavAmAM AvyuM che. jaina tattvadarzana anya darzano karatAM kevI rIte caDiyAtuM che te paNa vAdavivAdathI batAvIne anya darzana karatAM A darzana zreSTha che te puravAra karavAmAM AvyuM che. te samayanI aitihAsika, dhArmika tema ja bhaugolika paristhitino paNa ullekha maLI rahe che. emAMthI bhASAvikAsano kramika paricaya paNa maLe che. vaLI A rAsamAM zatruMjaya tIrthano mahimA tathA anya tIrthono ullekha khUba ja jhINavaTathI karavAmAM Avyo che. khAsa karIne yAtrA daramiyAna hIrasUrijInuM TheraThera karavAmAM AvatuM svAgata, hIrasUrijIno zAsana para prabhAva, temanA kSAvakono temanA pratyeno bhaktibhAva tathA dharmakSetre dravya vAparavAmAM darzAvelI udAratA vagerenuM khUba suMdara varNana karavAmAM AvyuM che. aMtamAM hIraguruno rAsa je bhaNe, gaNe, vAMce ke sAMbhaLe tene thatAM lAbha varNavatA lakhyuM che ke, bhaNe guNe vAMce sAMbhaLe, tehane bAre kalpadruma phaLe; likhalibhAve Adara kare, puNya taNo ghaTa pote bhare! 3003 zrI hIravijayasUri rAsa 377
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ hIra taNo je saNaye rAsa, tehanA mananI pohoce Aza; tasa dhari hoya kamaLAvAsa tehane upacchava bAre mAsa : 3004 copAI hiranAma suNatA sukha thAya, mahaali mAne moTA rAsa; maMdira maNi suMdara mahilA, haya gaya vRSabho mahiSI gAya! 3005 putra vinIta dhari dIse bahu, zIlavatI dhari dIse vahu sakaTa ghaNAM dhari vahelyo bahu kIrti kare jage tehanI sahu! 3006 roga rahita zubha thAnaka vAsa, gaNA loka kare tasa Asa; bahu jIve ne bahu lajAya, sovana taNI pAme zavAya! 3007 jape hIra taNuM je nAma, kare devatA tehanuM kAma; jeNe nAme viSadhara viSa jAya, jeNe nAme gajisiMha paLAya! 3008 jeNe nAma vayarI vaza thAya, jeNe nAma duSTa dUra jAya; pravahaNamAMhi bUDato tare, harinAma jo hiye ghare! bhUtapreta na mAMDe prANa, hIranA nAme japo jage jANa; hIra taNA guNa hIaDe ghare, jo jIvitAM lagi lIlAM kare. 3010 3OO8 3011 caritra hIra taNuM sAMbhaLI, pApa thakI rahe pAcho TaLI; na kare hiMsA bole sAca, vivahArazuddhi niramaLa kAca. iti zrI hIravijayarAsa saMpUrNa 378 * jaina rAsa vimarza
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ saubhAgyakuzala racitaH jagaDurAsa DaoN. zobhanA Ara. zAha AMtararASTrIya jainavidyA adhyayana kendra, gUjarAta vidyApITha, amadAvAda-14] prAcIna bhAratIya paraMparAmAM rAsa, kathA, caritra AdinuM AgavuM sthAna che. jenA dvArA mAnavI potAnA vicAro, anubhavo, kautuko, sAhaso ane upadezonuM varNana saraLatAthI ane sahajatAthI karI zake che. eTaluM ja nahIM paraMtu jaTila jaNAtI samasyAonuM samAdhAna paNa tenA dvArA suMdara rIte rajU karavAmAM Ave che. Ama prAcIna kALathI ja rAsa, kathAo ane caritranuM nirmANa thatuM AvyuM che. ane te sAhityamAM mahattvapUrNa sthAna bhogave che. bhAratIya paraMparAnI keTalIya mULabhUta kathAo, rAsa videzanI dharatI para pahoMcI mAnavajIvanano saMdeza rajU kare che. rAsasAhityanuM adhyayana te samayanI saMskRtino vikAsa, rAjakIya ane dhArmika paristhitionuM samyapha Akalana karavA mATenuM sabaLa sAdhana che. bhAratIya kathAsAhityane cAra dhArAmAM vibhakta karavAmAM AvyuM che : 1. vaidika, 2. bauddha, 3. jena, 4. lokaraMjana AmAMthI madhyakAlIna gujarAtI jaina kathAsAhitya bhAratIya kathAsAhityanI eka mahattvanI dhArA gaNAvAI che. rAsano AraMbha : jaina kathAsAhitya aneka sAhityasvarUpomAM kalAtmaka rIte racAyeluM che. jene kathAsAhitya rAsA, prabaMdha, pavADA, padyavArtA - ema cAra jeTalA svarUpamAM samAviSTa che. jainadharma caritAnurAgI hoI emAM caritrane upasAvatuM sAhitya savizeSa che. madhyakAlIna jaina gujarAtI sAhityamAM 'rAsanuM nirmANa prAcInakALathI ja prAraMbha thaI cUkyuM hatuM. eTaluM ja nahIM, paraMtu tene upadezanuM sabaLa ane prabaLa chatAM sahaja mAdhyama mAnavAmAM AvyuM che. sAhityamAM rAsanuM atyadhika mahattva che. rAsAnA kendramAM caritra ja hoya che. kyAreka-kyAreka e caritra pracalita lokakathAnuM hoya, kyAreka dharmakathAnuM hoya, kyAreka vratakathAnuM hoya, kyAreka aitihAsika ke paurANika paNa hoya to kyAreka mAtra bodha-upadeza ja kendramAM jagaDurAsa * 379
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoya. rAsa kRtio paNa vividha prakAre vargIkRta thayelI jovA maLe che. 1. kathAtmaka 2. dhArmika sthAnaka - caritra kathAnaka - laukika kathAnaka-aitihAsika kathAnaka 3. tIrdhAtmaka 4. upadezAtmaka 5. prakIrNa casa: janasAmAnyanI vAtacIta loko dvArA kahevAtI vAto ke kathAo jyAM enI vastu ke sAmagrI ke ghaTanA prasaMga vizeSa jijJAsA preraka ane rasa saMtarpaka banyA tyAre te sAhitya rAsA svarUpa pAme che. rAso dazya bhASAmAM hoya, geya hoya ane lokabhASAmAM hoya. graMthanuM nAmAbhidhAna : rAsA graMthamAM nAyaka ke nAyikAnAM nAma para eka prathA evI che ke tenuM nAmakaraNa karavAmAM Ave che. prastuta graMthamAM jagaDuzAha mULanAyaka che tenA caritrane dhyAnamAM rAkhIne jagaDuzAha evuM nAmakaraNa rAkhavAmAM AvyuM che. A rAsA nAnAM caritro ke dRgaMta kathAo jevA hoI zake che. keTalIka vAra vistRta ane kyAreka prabaMdha rUpe paNa hoya che. rasanI pratio : jagaDu rAsa - A rAsanI be pratio prApta thaI che. 1. bho.je. vidyAbhavanamAMthI naM.2765, lekhaka - vIrakuzala saubhAgyakuzala ziSyanI copAImAM 104 kaDIo dharAvatI kRtio che. 2. lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAMthI naM.parapa6, lekhaka - vijayadeva sUrinA ziSya raMgavimalajI jemAM sAta patra ane 125 DhAla che. jagaDu rAsa e rAsa prakAranI racanA che sAthe sAthe carita kAvya ane mahAkAvya prakAranuM paNa che. ahIMyAM prastuta kRtinuM vivecana karavA mATe banne pratono upayoga karyo che. kathAnaka samAna prApta thAya che. 380 * jaina rAsa vimarza
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavinuM jIvana, samaya ane kArya : madhyakAlIna gujarAtI kavionA jIvana vize yathAyogya mAhitI prApta thatI nathI. mAtra kavi nAma emanI guruparaMparA ane gacchanI paraMparA tema ja racanA samayano nirdeza Adi thoDI mAhitI prApta thAya che. mAtra madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM ja nahIM paraMtu pazcima bhAratIya bhASAonI kRtiomAM paNa AvI ja sthiti jovA maLe che. rAsa kRtine aMte mUkela guru ane gacchaparaMparAnA AdhAre kahI zakAya ke, vIrakusala guru parama nidhAna, saubhAgya kusala sevaka supasAya tAruM ziSya kezara guNa gAya." vIrakuzala - saubhAgyakuzala ziSya 1760 zrAvaNamAM A rAsanI racanA karI che. anya lokokti pramANe jagaDuzAhano samaya I. sa. teramI sadI jaina zrAvaka kharataragacchanA jinezvarasUrinA AcAryakALa daramiyAna (I.sa. 1222thI 1275)mAM racAyelI mAnavAmAM Ave che. je lokokti mUlaka dRSTAMtAdinA thoDAka viniyogapUrvaka kavie copAInI 104 kaDIomAM racanA karI che. jagaDuzAhanA pUrvajonI vaMzAvalI piyad du (zrImALI vaNika) varaNAga (kaMthakoTano vAsI) vAsa vasa lakSa vIsalA vIradeva nemi cAMDu sulakSaNa soLa (bhadrezvaramAM jaI vasyo) sohI patnI-lakSmI jagaDu (patnI yazomatI) (patnI rAjalladevI) (patnI padmA) kanyA prItimatI (putra vikramasiMha) (putra ghAMgho) (kanyA haMsI, hAMsabAI) rAja patra gaDurAsa * 381
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayavastu : jagaDuzAha vize ApaNane judIjudI mAhitI prApta thAya che. jagaDu vize lAMbo samaya thaI gayo hovAnA kAraNe tene lokoe judI judI rIte joDI dIdho che. tene koI kAThiyAvADamAM to koI kacchamAM to koI mAravADamAM thaI gayAnuM lakhe che. tene koI saM. 1203mAM to koI 1213mAM koI 1615mAM mUke che. eka sArasvata brAhmaNanA kahevA pramANe jagaDune chokaro hato. porabaMdara pAse DuMgara upara harSadamAtAnuM sthAnaka hatuM. tethI DuMgara uparathI dariyAmAM je vahANa upara tenI najara paDatI te DUbI jatAM. jagaDue. devI AgaLa lAMghaNa karatAM, devI prasanna thayAM ane varadAna mAMgavA kahyuM. jagaDue kahyuM tamAre moDhuM bIjI tarapha pheravavuM. devI kahe, "devaLanA pagathiyAnI saMkhyA jeTalA pADA caDhAve to moDhuM pheravuM." tema karatAM chellA traNa pagathiyA rahyAM eTale jagaDue potAnI strI tathA putrano bhoga Apyo, ane chelle pote taiyAra thayo. eTale devIe "hAM 'hA' karI tene vAryo ane atizaya prasanna thaI badhA pADA tathA tenI strI ane putrane sajIvana karyA ane potAnuM moDhuM pheravI lIdhuM. anya kathA pramANe jagaDu kacchanA vAgaDamAM thaI gayo. koI kahe che ke kAThiyAvADamAM giranAramAM thaI gayo. je jamAnAmAM te thayo te vakhate gRhasthanuM moTApaNuM potAnI pAse jeTalAM gAma, Dhora vagere hoya te parathI aMkAtuM. 100 gAyanuM eka gokuLa kahevAtuM. jagaDuzAha pAse AvAM ghaNAM gokuLa hatAM. saM. 1315mAM dukALa paDaze evI tene koI devatA taraphathI khabara paDatAM gAme-gAmathI juvAranI pAlo naMkhAvI ane duSkALa vakhate dareka mANasane mATe khullI mUkI. te joI kALa tenI pAse mAMgavA Avyo. te khAtA keme karyo dharAya nahIM. khUba khAtA jyAre kALanuM peTa phATavA mAMDyuM. tyAre kALa khAto baMdha thayo. jagaDue kahyuM ke, "haju khAvuM joIze." kALe lAcAra thaI kahyuM ke have mane choDI de ane huM vacana ApuM chuM ke koI vAra panarotare (saM. 1315) nahIM paDuM. te vize doharo bolAya che. pUrvArdha koIne yAda nathI uttarArdha A pramANe che. "jagaDuzA have nahIM paDuM panarotaro." 1. ahIM sudhInI kathAo lokakathAne AdhAre che. - saM. 382 * jaina rAsa vimarza
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvakonA bhATa athavA bhojaka jyAre yAcavA Ave che tyAre yajamAnanA vakhANa karatI vakhate tene kahe che ke, "tuM to bIjo jagaDu pedA thayo che." anya mAhitI pramANe jagaDu kacchano ati zrImaMta jaina vepArI ane dAnavIra hato. te bhadrezvaramAM raheto hato. teno janma ane avasAna kaI sAlamAM thayAM te jANavA maLatuM nathI. paraMtu te 1195thI 1265 sudhI jIvita haze tema lAge che. e lavaNaprasAda vAghelA, vIradhavala, vAsaladeva ane jainamaMtrIo vastupAla-tejapAlano samakAlIna hato. tenA pUrvajo zrImALanA vatanI hatA. ane kaMthakoTamAM thoDo samaya rahIne bhadrezvara AvyA hatA. bhadrezvara te samaye moTuM baMdara hatuM. jagaDunA pitAmahanuM nAma varaNAga, pitAnuM nAma sAlDa (solakI ane mAtAnuM nAma lakSmI hatuM. jagaDune rAjA ane padmanAbha nAmanA be laghubaMdhu hatA. tenA lagna yazomati nAmanI kanyA sAthe thayA hatA. pitAnuM avasAna thatAM vepAra ane kuTuMbanI saghaLI javAbadArI yuvAna jagaDu para AvI. jagaDue deza-paradezamAM vepArane vadhAryo. emAM khUba kamAyo. IrAnamAM horamajha baMdaramAM enI peDhI hatI. horamajhanI tenI peDhInA munIme musalamAna vepArI pAsethI eka moTo kImatI paththara kharIdyo hato. jagaDuzAe potAnI AbarU rAkhavA badala munamane zAbAzI ApI hatI. te paththarathI tene ghaNuM dhana maLyuM hatuM. tenI eka putrI nAnI vayamAM vidhavA thaI hatI. jagaDunI IcchA tenAM bIjA lagna karavAnI hatI. paraMtu kuTuMbanI bIjI be vidhavAoe virodha karatAM teNe e vicAra mAMDI vALyo hato. anya kathA pramANe bhadrezvaramAM bhADalabhUpa rAjya karato hato. te pATaNanA visaladeva rAjAnI sevAmAM hato. tyAM soLa nAme zeThiyo hato. ane tenI zrIdevI patnIthI rAja, jagaDu ane pArAja nAmanA traNa putro thayA. jagaDuzAhe samudratIre bajAra bAMdhI. eka vakhate cAMciyAo jagaDu pAse AvI kahevA lAgyA, "amane mINathI bharapUra vahANa maLI AvyuM. jo tane joItuM hoya to dhana ApIne le." te uparathI jagaDue mUla ApIne vahANa lIdhuM. jagaDunA nokaro gADAmAM mINa bharIne tene ghera laI jaI ane tenI strIne pUchavA lAgyA, "jagaDuzAe mINa lIdhuM che, te kyAM utAravuM che?" tyAre bolI, "e pApanuM baMdhana mINa amAre ghera utAravuM nathI. eTale nokaroe te badhI mINanI IMTo gharanA AMgaNAmAM lImaDAnA jhADa nIce utArI, eka gaDurAsa * 383
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ vakhata jagaDunA putre sagaDImAM tApa karavA ghAsa nAkhyuM tenI sAthe chokaramatamAM IMTa paNa nAMkhI. tethI mINa ogaLyuM eTale khullI thayelI sonAnI IMTo najare paDI. tyAre tenI strIe kahyuM 'Ama juo.' ApaNI mINanI IMTo to sonAnI thaI gaI. te u52thI jagaDue joyuM to tene sonAnI IMTo jaNAI. tenI parIkSA karAvI to te sonAnI ja nIvaDI. eTale te badhI gharamAM lAvI mINa chUTuM pADI vecI. badhI IMTo 500 hatI. teNe strIne kahyuM dharmagurune bolAvo ane temaNe kahelA dharmamAM dhana vAparo.' kAraNa ke dhana haMmezA rahetuM nathI. jagaDuzAe mINano vepAra kIdho che tema jANI dharmagurue AvavAnI nA pADI. tyAre jagaDue gurune ziSyonI sAthe devapUjA karavA bolAvyA. devapUjA karatI vakhate jagaDue sarva vRttAMta kahyo. guru khuza thayA. jagaDue e kahyuM ke lIdhI to mINa samajIne paNa te sonAnI thaI gaI.' rAjyabhayathI moTethI bolAtuM nathI. e pramANe jagaDunA gharamAM koTi TaMkA thayA. anya mAhitI pramANe vIsalarAjA pATaNanI eka dharmazALAmAM gayo. tyAM teNe 20,000 mANaso jamatA joI jagaDune kahyuM, 'tamAruM anna bhale pIrasAya, paNa mAruM ghI pIrasAvo.' ghI pIrasatAM jyAre khUTyuM, tyAre vIsale tela pirasAvavA mAMDyuM. ane jagaDue ghI pIrasavuM zarU kIdhuM. pachI eka vakhate vIsaladeve jagaDu pAse 'jnma jaya'nA bola bolAvato hato, te sAMbhaLI eka cAraNa bolyo - kahAve jaya gaDU kane, nahIM yogya re teha, teM vIsala de tela to, ghI namAve eha.' jagaDunAM kAryo : jagaDue lokahitanAM aneka kAryo karyA. ene AkramaNakArIothI lokonuM rakSaNa karavA bhadrezvara pharato koTa baMdhAvyo hato. porabaMdara pAsenuM harisiddhimAtAnuM maMdira teNe moTo kharca karI navesarathI baMdhAvyuM. bhadrezvaramAM teNe bhavya maMdiro baMdhAvyAM. uparAMta kaccha, saurASTra ane gujarAtamAM eNe ghaNI dharmazALAo, kUvAo, taLAvo ane maMdiro baMdhAvyAM. muslimo mATe khImalI masjida baMdhAvI ane dhArmika udAratAnuM jvalaMta udAharaNa pUruM pADyuM. 1257thI 1259 daramiyAna gujarAta, saurASTra ane kacchamAM paDelA bhayaMkara duSkALa daramiyAna eNe saMgharelA anAjanA bhaMDAro khullA mUkIne samagra 384 * jaina rAsa vimarza
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajAne bacAvI lIdhI hatI. vi.saM. 1315mAM A bhayaMkara dukALa paDyo hovAthI te panarota2 kALa tarIke oLakhAya che. purAtana prabaMdha saMgraha pramANe jagaDuzAhe pATaNa AvI rAjA visaladevanI vinaMtIne mAna ApIne paradezathI anAja maMgAvI garIbone madada karI hatI. tenA A umadA kArya mATe e lokasAhitya ane lokamAnasamAM amara banI gayo. gujarAtanA rAjA vAghelAnA zAsana daramiyAna tenuM avasAna thayuM hatuM. dAnavI2 jagaDuzA : jagaDuzA dAnavIra hato tevo ullekha ApaNane sAhityamAM prApta thAya che. tenI keTalIka vigato nIce pramANe che. 1. jema mALAnA maNakA tenA prathama AcAra eTale vidhipUrvaka pheravavAthI zobhe che, tema jagaDunI dAnazALAo pRthvImAM zobhatI hatI. revAkAMThA, soraTha ane gujarAtamAM 33, mAravADa, dhA2 ane kacchamAM 30, medapATha (mevAMDa) mALavA, DhAlamAM 40, uttarabhAgamAM DhAlamaMDaLamAM moTI 12 (annasthAnaka) dAnazALAo teNe karI. zaMkhalapuramAM dAna ApanAra jagaDue tAMbAnA patra karyAM. ema jagaDuzAhe annadAnano satra mAMDyo. 2. 3. teNe 8000 mUDA zUravIra vIsaladevane 12000 mUDA siMdhanA hamI2ne, dilhInA sulatAnane 21,000, mALavAnA rAjAne 18000, mevADanA rAjAne 32000 mUDA anAjanA ApyA. Ama jagaDu 1203mAM rAjAone dhAraNA ApanA2 (bAraso) panarotaro kALa prasiddha karanAra thayo. 5. 9,99,000 dhAnyanA mUDA tathA aDhAra karoDa dAma yAcakone dukALamAM teNe ApyAM. teNe karoDo lajjA piMDomAM sonAnA dInAra nAMkhIne te kulIna janane rAtre Apato hato. Ama jagaDue zrImALI zrAvaka vaNika vahepArI tarIke 1315nA dukALamAM lokone annadAna daI moTI khyAti meLavI che. bhASA ane zailI : dezya, lokabhASAmAM racAyelI kRti che. chaMda-copAI che. bhASA ga urAsa *385
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAvahArika sahaja ane saraLatAthI samajI zakAya tevI che. rAsakRti tarIke jagaDurAsa kRti mahatvanI che. A viSayanI jUnI paraMparA che. mULa kathAnaka gaDunuM che. alaMkA2 : kRtimAM ApaNane upamA, rUpaka, dRSTAMta Adi alaMkAro jovA maLe che. dhArmika sthiti : jainasAhityano mukhya uddeza rAsa, caritra ke prabaMdha dvArA dharma ane darzananA nigUDha siddhAMtone sahaja rIte samajAvavAno che. jagaDu rAsamAM paNa dhArmika bAbatono sahaja rIte nirdeza thayo che. jagaDu pote roja navakA2 gaNato tema ja sAmAyika, pratikramaNa karI roja ghe2 jato evo ullekha jovA maLe che. lekhake ahIM dAnanI bAbata sAmAnya jana paNa samajI zake ane dhAraNa karI zake te rIte sahajatAthI samajAvI che. A kRtimAM dAnakathAno mukhya bhAga bane che. kartAno Azaya dAna dvArA mAnavIya nItimattAnAM jIvanamUlyone ane tapa-vratanI uccatAne gAvAno che. jainadharmamAM dharma ka2vA 52 bhA2 mUkavAmAM Avyo che. dharma mATe kahyuM che ke, dharama na vADI vAvII, dharama na vADI hATi vikAya / dharama rUpiyo na lakhau, lakhiNa bimArI tApa II dharama karavAthI lAbha thAya che tema jaNAve che. cAra prakArano dharma kahevAmAM Avyo che. temAM paNa paheluM sthAna dAnadharmanuM che. bhAratIya samAjamAM koI paNa zubha kArya karatAM pahelAM vaDIlone praNAma karI AzIrvAda meLavavAnI eka prathA rahI che, je hAlamAM paNa pracalita che. AzIrvAda meLavavAthI kalyANanI prApti thAya che. jeno ullekha jagaDu rAsamAM lekhake karyo che. sAmAjika - rAjakIya sthiti : prAcIna samayamAM jeTalA deza-vastI eTalI ja bhASAo ane bolIo hatI. udyotanasUrinI kuvalayamAlAmAM paNa ApaNane aDhAradezanI bhASAo 386 * jaina rAsa vimarza
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane aDhAra jAtiono ullekha thayelo jovA maLe che. tevI ja rIte ApaNane A rAsamAM paNa vividha jAtio vize jovA maLe che. chatrIsakuLa : A vize evI daMtakathA che ke Abuparvata 52 RSi lokone yajJAdika karmomAM rAkSaso pIDA karavA lAgyA, tyAre temanuM rakSaNa karavAne tyAM vaziSTha RSi rahetA hatA. temaNe agnikuMDamAMthI cAra kuLanA rajapUto utpanna karyA. temAMthI chatrIsakuLa thayAM. je nIcenA chappAmAM jovA maLe che. rita, ziza, jAdava vaMza, kakutsya, paramAIM toMvara, cAhavANa, cAlukya, hiMda, silA2, AbhIvara dopamatta, makavAna, garua, gohila, gahIbhUta cApotkaTa, parihAra, rAvarAThoDa, rosajuta; devAM, TAMka, siMdhava, aniya yotika, pratihAra, dhiSTaka, kAraTapALa, koTapAla, huna, hirataTa, gora, kamADa, jaTa. zrImALI : vANiyA be jAtanA che. dazA ane vizA. daMtakathA evI che ke lakSmIjIe 45000 zrImALI brAhmaNone nibhAvavA potAnA hAramAMthI zrImALI vANiyAnA 90,000 kuLa utpanna karyA. jeo hA2nI jamaNI bAjumAMthI thayA te vizA ane DAbI bAjumAMthI thayA te dazA. teo vepAra athavA gumAstAgIrI kare che. ane ekabIjAmAM kanyA detA nathI. te loko traNa paMthanA che. jaina, vaiSNava ane zivamArgI. zrImALI brAhmaNa teonA kuLa gora che. vizA zrImALI vANiyA vIzA osavALa vANiyA sAthe kanyA Ape le che. osavALa : A eka jJAti che. teo ausa. pArInagara ane buddhesaramAM rahetA. kacchI osavALa vANiyAonuM evuM kahevuM che ke tenA mukhIne geravartaNUka mATe pAka choDavuM paDyuM. bhojaka-puSkaraNA : lakSmIjIe potAnA lagnaprasaMge zrImALIone zrImALa naga2 bakSisa jagaDurAsa * 387
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApyuM. teomAM cauda gotra hatAM. ane 45000 hajAra mANasa hatAM. thoDAkALa pachI 18000 kuLa zrImALa choDI rAjapUtAnAmAM puSkara kSetramAM AvyAM. ane te divasathI teo puSkaraNA athavA pokaraNA kahevAyA. ane teo bhATIAnA gora thayA. 5OOO mANasoe osanagaranA osavALa vANiyAo sAthe bhojana kIdhuM tethI bhojaka kahevAyA. teo jaina daherAmAM gaMdharva eTale ke gavaiyAnuM kAma kare che. paNa brAhmaNano dharma pALe che. sUri A padavIe pahoMcavA amuka vidvattA ane mukhya chatrIsa guNa joIe. sparzana, rasana, ghANa, cakSu, zrotra e pAMca indriyono nigraha karavo. nava prakAranI brahmacaryanI guptio dhAraNa karavI jevI ke 1. brahmacarya, 2. strInI kathA prItiyukA na karavI. 3. jyAM strI hoya tyAM besavuM nahIM. 4. strInA aMgopAMga rAgathI nIrakhavA nahIM. pa. bhIMtane AMtare jyAM strI-puruSa hoya tyAM javuM nahIM. 6. pUrvAvasthAmAM strI sAthe karelI kAmakrIDA yAda na lAvavI. 7. rasavALo AhAra na levo. 8. nIrasa AhAra paNa mAtrAmAM levo. 9. zarIranI zobhA na karavI. 10 cAra prakAranA kaSAyane tyajavA. pAMca mahAvrata pALavA. pAMca samiti trigupti sahita pAMca AhAra pALavA. A pramANe AcAra pALyA pachI sUrinI padavI prApta kare che. saMghapati : prAcIna samayamAM jyAre dezamAM judA judA ThekANe judA judA rAjAo rAjA karatA hatA ane temanA ekabIjAnA saMbaMdha mitratAnA, amitratAnA, zatrutAnA hatA, ane aikya hatuM nahIM, tethI AkhA dezamAM bAMdhelI saDako na hatI. taskaro ane lUMTAruono bhAre upadrava hato. tyAre lAMbI musApharIe ke jAtrAe javuM vikaTa hatuM. tene lIdhe jyAre koI moTo mANasa jAtrAe jato tyAre te rAjAo sAthe AgaLathI baMdobasta karI, rAjAnA ane potAnA rakSako potAnA kharce rAkhI moTA damAmathI jAtrAe nIkaLato. tenI sAthe tenA gAmanA tema ja AsapAsanA bIjA jAtrALuM tathA garIbo jemanI pAse dhana na hoya te paNa jAtrAe jatAM. e mANasa pote temanuM rakSaNa karato tathA temane joItI vastu ane khAvApIvAnuM paNa pUruM pADato. ene lIdhe saMghanA 388 * jaina rAsa vimarza
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhipatipaNAnuM tilaka karatAM. sAdhAraNa rIte tene saMghavI kahevAya che. zreSThI : samAjamAM zreSThInuM sthAna mobhAnuM hatuM. rAjA paNa temane Adara ApatAM zreSThIo rAjAne dhana ApatAM. AjIvikA mATe vyApAra mukhya hato. vyApAra mATe vana, jaMgalanA mArge athavA nAva dvArA samudra mArge anya nagara ane dezamAM kAphalA sAthe jatAM. dhanopArjana mATe aneka prakAranAM sAdhano te samaye pracalita hatAM vidhavAvivAha: te samaye vidhavAvivAha paNa thatAM haze. jagaDunI ekaputrI nAnI vayamAM vidhavA thaI hatI. jagaDunI icchA tenA bIjA lagna karavAnI hatI. paraMtu kuTuMbanI bIjI be vidhavAoe virodha karatAM teNe e vicAra mAMDI vALyo hato. aitihAsika ane bhaugolika mAhitI: jagaDurAsa nAno che chatAM paNa temAM ApaNane thoDA ghaNA aMze aitihAsika ane bhaugolika mAhitI prApta thAya che. pratyeka kathAno AraMbha dvIpa, nagarI, janapada, gAma tema ja udyAnanA ullekha sAthe thAya che. tevI ja rIte jagaDurAsamAM paNa dvIpanA ullekha sAthe ja zarUAta thaI che. jaMbudvIpa madhyalokanA asaMkhyAta dvIpasamudranI vacceno dvIpa eka lAkha mahAyojana vyAsavALo goLa valayanA AkArano che. enI cAre bAju lavaNa samudra ane madhyamAM meruparvata che. emAM bharata-hemavata, hari, videha, ramyapha, hairaNyavata ane erAvatanA sAta kSetra che. temAM pUrvathI pazcima sudhI lAMbA himavata, mahAhimavata, niSada, nIla, rukima ane zikharina A cha kulAcala parvata che. bhadrezvara : bhadrezvara kacchanA pUrva kinAre hatuM. te nAza pAmyuM che. mAtra tenA koIka koIka khaMDera rahyA che. hAla navuM bhadrezvara vasAvyuM che. tenI pUrva dizAe gaDurAsa 389
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ te prAcIna bhadrezvaranI jagyA ghaNA vistAramAM AvI che. tyAMnI ghaNIkharI imAratonA paththaro loko bIje ThekANe imArato bAMdhavA laI gayA che. hAla tyAM je jovAmAM Ave che te kahevAtuM jagaDuzAhanuM jaina daheruM. dudAzAnA zivAlayanA thAMbhalA, ane tenA ghumaTano thoDo bhAga tenI pAsenI dudA vAva AzApurI mAtAnuM paDI gayeluM devaLa Adi jovA maLe che. vasahI : 4 jene jagaDuzAhanA daherA kahevAya che. te jUnA bhadrezvaranI pUrva dizAe che. daheruM eka vizALa 48 phITa pahoLA ane 85 phITa lAMbA cokanA pAchalA bhAgamAM che. tene pharatI 48 daherIo ane 4 chatrI maLI kula para daherIo che. tenI AgaLa thAMbhalAvALI cAla che. temAM thaIne te daherIomAM javAya che. daherAsaramAM mukhya mUrti 24mA tIrthaMkara mahAvIrasvAmInI che. tenI u52 622nI sAla kotarelI che. kulasara taLAva : bhadrezva2 zaheranI vAyavye eka phulasara taLAva sArI rIte bAMdheluM che. temAM jUnI vAvo tathA kUvAo che. A vAvo tathA kUvAonA uddhAra mATe jagaDue caNatara karAvyuM. aSTApada : jainomAM evI kathA che ke bharatacakrInuM aSTApadanuM devaLa ayodhyAthI 19,2000 koza upara IzAne himAlayanI pelI pAra uttarAkhaMDamAM che. tene cAra cAra gAunA ATha pagathiyA hovAthI te DuMgara upara batrIsa gAu UMcuM che. ane ATha pagathiyAne lIdhe te aSTApada kahevAya che. zatruMjya : jainalokono sauthI pavitra parvata pAlitANAthI Azare ardhagAu dakSiNe samudranI sapATIthI Azare 1,977 phITa UMco che. e parvatane mathALe be TUMko che. te TUMkonI vacamAMnI khINane motIzAha nAmanA dhanADhya jaina vepArIe pASANathI bAMdhI lIdhI che. 390 * jaina rAsa vimarza
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ giranAraH kAThiyAvADamAM sauthI UMco parvata soraTha prAMtanA jUnAgaDha thaDamAM che. tene ghaNI TUMko che. temAM mukhya pAMca gaNAya che. 1. aMbAmAnI, 2. gorakhanAthanI je samudranI sapATIthI 3,660 phITa kAThiyAvADamAM sauthI UMce. che. 3. oghaDa zikhara. 4. guru dattAtreya, 5. kAlikAmAtA. DhaMkA: je hAlamAM DhAMka kahevAya che. kAThiyAvADamAM porabaMdaranI IzAne 15 gAu para 2,620 mANasanI vastInuM gAma che. tene rahevAsa pATaNa kahevAmAM AvatuM ane te moTA vistAravALuM hatuM. AdrapuraH Adra eTale bhInAzavALuM ane tene avAjamAM maLatuM gaNI pura zabda umerI Adrapura banyuM haze. strInA sImaMta samaye UMcA prakAranI vastuo je sthaLe maLe che tyAMthI moTA kharce te strInA zRMgAra arthe maMgAvavAnuM gujarAtI strIo potAnA gItomAM gAya che. vividha mataH voTasana sAheba potAnA kAThiyAvADa gejheTiyaramAM lakhe che ke sauthI pahelo dukALa jenI kaMI paNa noMdha che te I.sa. 1559 - saM. 1615mAM paDyo hato ane te jagaDuzAno dukALa kahevAya che. rAjakoTamAM AjI nadIne pUrva kinAre eka jagyA che te haju paNa jagaDuzAnA minArA tarIke oLakhAya che. dAnavIra jagaDuzA mATe kahevAya che ke teNe annadAna ApI lokonA jIva bacAvyA hatAM. Ama behada dAnano dAtAra ane lakSmInA haiyAno hArarUpI zaNagAra, evo jagaDu dukALarUpI saMnipAta (dUra karavA)mAM trikaTu oSadhinI upamAne pAmyo. je kaLiyuge naLano parAbhava kIdho hato. tene paNa jagaDue pRthvIno tyAga karAvyo. A rIte pRthvI paranA traNa varSanA ati tIvra dukALane daLI nAMkhI, mahA vaibhavavAna te jagaDu sarva janane jivADanAra thayo. kalpavRkSanI pAse atyaMta yAcanA karIe topaNa te svarga ke mokSa ApatuM jagaDurAsa ~ 391
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI paNa svabhAve saraLa dharma to vivekI ane virakta puruSone (mAgyA vinA) paNa svarga ane mokSa sahejamAM Ape che. A saMsAramAM jagaDunuM suMdara carita sArI rIte zravaNa karavAthI sAdhujananuM citta ati prasanna thAya che. kAna pavitra thAya che. sarva duHkhano ati vegathI nAza thAya che. duniyAmAM utkRSTa buddhinA prabhAva vaDe zobhatA, kavIzvarothI varNavatA, ane IndranA hAthI airAvatanA dAMta samAna zveta kAMtivALA, jagaDunA guNonA samUhanI prazaMsA koNa na kare? Ama, dAnavIramAM jagaDunuM nAma mokhare che. ApaNe tyAM lokavAyakA che ke enI gAthA lakhIne koThAramAM nAkhavAthI anAja saDatuM nathI. evo ullekha ApaNane A rAsamAM maLe che. jema ke - saMvata bAra panarotare paDaze kAla durmikSa ImAM jagaDuno saMbaMdha noM ane che rAMkaratana mataH || gAthA || ehavI gAthA lakhI dANAnI khANamAM nAkhI lakhAvIne dANA saDe nahi mATe" uparyukta gAthA lakhIne pANImAM nAkhavAmAM AvatI hatI. jethI dANA saDe nahIM. ananya zraddhAthI Aja lagabhaga sAtaso varSa pachI paNa loko mAne che ke : megharAjA jevA svecchAcArI deve jagaDUzAne AvuM vacana ApyuM che. bhayAnakamAM bhayAnaka mANasabhUkhyA kalidrAvatArazA dukALadeve jagaDuzAhane e kola Apyo che ke, "AjathI koI divasa huM paMdaranI sAlamAM paDIza nahIM." Ama, dAnavIromAM jagaDuzAnuM nAma amara che. "dukALarUpe sarSe khelA A AkhA jagatane jagaDue khUba annadAnarUpI amRta ApIne jIvADyuM." tenA AdhAre samAjamAM sau bodha meLavI zake che ke annadAna mahAdAna che. tenuM dAna karavAthI yugo sudhI jagaDuzAhanI jema yazagAthA gavAtI raheze. vartamAnamAM paNa AvA jagaDuzAnI jarUriyAta che aMtamAM jagaDuzA mATe kahevAyuM che ke, IMdra caMdra ke sUrataru sAra, mAnava nahIM e sura avatAra | dhana dhana jAti zrImAlI taNI jehanI kIrati cihuM dize jaNI | 392 jaina rAsa vimarza
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvA gaDUzA loko mATe mAnava nahIM paraMtu deva hatA. evI zrImALI jAti dhanya che jyAM gaDu jevo vaNika utpanna thayo. lakSmInA gha2 samAna zrI jagaDuzAnuM badhuM ja game tevuM che. kAraNa ke emanuM teja" - badhA zatruonuM mAna mUkAve che. dAna' dharatIno uddhAra kare che. 'sAhasa' aneka sajjanonA manamAM Azcarya sarje che. 'buddhi' jina dharmanA marmane pAmI gaI che. kIrti' cAMdanI jevI jhaLahaLatI che. Ama A rAsa kRti dvArA ApaNane dAnano mahimA samajAvyo che. jagaDurAsa * 393
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ guruguNa amRtavelI rAsa paricayAtmaka rasa darzana kanubhAI zAha (madhyakAlIna sAhityamAM rAsa velI, DhALa, kaLaza zailImAM racAyA che. A zailImAM aneka rAsAo jaina kavioe racyA che. tevI rIte arvAcIna sAhityamAM munizrI jagaTyadravijayajIe parama pUjya AcAryadeva siddhAMta mahodadhi zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanA jIvananA vividha prasaMgonA / pAsAonA tANA-vANA gUMthIne guruguNa amRtavelI nAmano rAsa racyo che. A rAsano sAmAnya paricayAtmaka rasAsvAda ane karAvavAmAM Avyo che.) pustakanuM nAma: guruguNa amRtavelI rAsa (savivecana) rAsakAraH pU.AcAryadeva zrImadvijaya jagacaMdrasUri mahArAja vivecanaH pU.munirAja zrI muktivallabha vijayajI mahArAja saMpAdana : pU.munirAja zrI mahAbodhi vijayajI mahArAja prakAzakaH divyadarzana TrasTa - muMbaI, vi.saM. 2044 prAcIna madhyakAlIna sAhitya rAsA, bAramAsA, stavano, sajhAyo ema vividha prakAranI jaina padya racanAothI samRddha thayuM che. aneka jaina kavioe vividha viSayo para rAsAo lakhyA che. padyamAM AlekhAyelA viziSTa mahApuruSonAM caritronA kathArUpa graMthone rAsa evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. AvA rAsomAM nIti ane dharmanI vAto samajAvavA mATe mahAtmAo ane saMyamI puruSonAM caritrono AdhAra levAyo che. rAsAnuM kheDANa mukhyatve jaina kavioe karyuM che. tethI enA prAraMbhe tIrthakarane vaMdanA karAya che. e vaMdanA pachI sarasvatInI ke anya koI devInI stuti paNa mukhyatve jovA maLe che. bAramI sadImAM racAyelA prathama upalabdha rAsa zAlibhadrasUrikRta "bharatezvara bAhubali rAsa"mAM RSabhadevane namana karI, sarasvatInuM smaraNa karIne racanAno prAraMbha karyo che. dareka rAsamAM chevaTe prazasti racanAra mahApuruSanuM nAma, racanAsamaya, sthaLa ane potAnA guru paraMparAnuM nAma ityAdi ApavAmAM Ave che. A rIte badhI vigato ApavAmAM 394 * jaina rAsa vimarza
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvatI hovAthI aitihAsika vigatonI prApti thAya che. ane te samaye gujarAtI bhASA kevI hatI te paNa jANavA maLe che. gujarAtI sAhityamAM jaina kavioe rAsonuM sarjana karyuM che. tevI rIte gujarAtI bhASAmAM stavano, stutio ane sajjhAyonI racanAo paNa thayelI che. sAyo moTe bhAge upadezAtmaka ja hoya che. sAmAnya rIte rAsamAM mukhya pAtra saMsAramAMthI virakta banI siddhapada prApta karavAno prayatna karatuM darzAvAya che. mukhya pAtranA sartana dvArA janasamUhane savartananI preraNA tarapha doravAno Azaya hoya che. AvAM preraNAtmaka jIvanavRttAMtothI zrotAo vAcakone bodha pamADavAno Azaya rAsAo tema ja anya prakAranA sAhityamAMthI phalita thato jovA maLe che. Aje paNa jaina samAjamAM rAsAonuM vAMcana-zravaNa upAzrayomAM thatuM jaNAya che. upadezAtmaka tema ja preraNAtmaka rAsAomAMthI jemanuM vAMcana thAya che, evo zrIpAla rAsa Aje paNa eTalo ja priya che ane baMne zAzvatI oLImAM enuM vAMcana zravaNa khUba ja zraddhAthI thAya che. A rIte dharma, nIti ane sadAcAranuM zikSaNa ApanArA aneka rAsAonuM sarjana jaina kavio dvArA madhyakAlIna sAhityamAM thayuM che. caritrAtmaka rAsA sAhityanuM kheDANa madhyakAlIna sAhityamAM thayuM che. tevI rIte AcArya jagacaMdrasUrie gurunA jIvana ane kavanane gUMthIne gurubhakti nimitte 'guruguNa amRtavelI rAsa'nuM sarjana karIne gurubhaktone bheTa dharI che. zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnI amRtavelImAM pU.munirAja zrI jagacaMdravijayajI ma.sAhebe (hAla AcArya jagacaMdrasUrijI ma.sA) bhavya zraddhAMjali arpita karI che. svargastha pUjyazrInA uttama guNasamRddhinA bhaMDAra samA jIvanane guruguNa amRtavelImAM maLyuM che. A suMdara rAsanI racanA piMDavADA mukAme prathama vArSika tithie pUrNa karI emanA caraNe dharI hatI. A rAsanI racanA prathama pAMca duhAthI prAraMbha karI DhALa pahelIthI DhALa navamI ane kaLazathI 108 pRSThomAM vivecana sAthe pUrNa thAya che. dareka DhALamAM svargastha gurudevanA jIvananA kayA kayA pAsAMono ullekha thayo che. guruguNa amRtavelI rAsa * 395
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ te nIce mujaba che. DhALa pahelI : pU.gurudevanA janmathI mAMDIne dIkSA sudhInI jIvana yAtrAno suMdara paricaya darzAvyo che. DhALa bIjI : aMtarmukhatAnuM lokhaMDI bakhtara paherIne ratnatrayInI suvizuddha ArAdhanAmAM gaLADUba banelA munivara zrI premavijayajIno paricaya Apyo che. DhALa trIjI : svargastha suripuMgavanA uccatama saMyamaguNanI sRSTinuM varNana jANavA maLe che. DhALa cothI : pariSaha, sahanazIlatA, vAtsalya, brahmacarya, laghutA, Adi guNonuM varNana maLe che. DhALa pAMcamI nispRhatA, paraguNAnumodana, svaprazaMsA, zravaNa, AjJA pratibaddhatA, parahitaciMtA, glAnisAdhusevA, samAdhidAna, samudAya saMyama rakSAnuM baMdhAraNa, doSazuddhi hitazikSA pradAna ItyAdi. DhALa chaThThI : gaNipada, paMnyAsapadAdi, gacchapAlana, lokamAM gacchanA guNagAna, ziSyAdikanI atizaya bhakti, zAsanarakSA, zAsana prabhAvanAdi bhavya itihAsanuM varNana kareluM che. DhALa sAtamI : carama cAturmAsa bagaDatuM svAstha ziSya praziSyAdi parivAranuM Agamana, samAdhi, ekAgratA hetu samAdhi vicArAdinA satata zravaNa, jIvanano aMtima divasa, aMtima ArAdhanA, dehatyAga, saMyamAdi ArAdhanA, viyoge ziSyAdinA rUdana. DhALa AThamI : pUjyapAdazInA dehavilayathI munijagatanA hRdaya vyathAnA virATa vilApanuM kuzaLa kavirAjanA zabdomAM hRdayaMgama citraNa. DhALa navamI : pUjyapAdazrInA pArthivadehanA aMtimavidhino AkharI adhikAra aMtima DhALamAM varNavI kavivarazrI kaLazanI racanA kare che. Ama upara darzAvyA pramANe pUjyapAda premasUrIzvarajI ma. sAhebanA jIvanane navaDhALamAM aMkita karAyuM che. kavizrI prAraMbhika duhAmAM sarasvatInI vaMdanA karI rAsamAM vaNI levAnI vastuno nirdeza kare che. zrImatI ! bhagavati! zArade yAcuM valaNa vikAsa guNa gAvA gururAyanA jeNe dIdha prakAza 1 396 * jaina rAsa vimarza
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavizrI potAnA gurunuM jIvana agaNita guNothI bhareluM hatuM tevuM temanuM jIvana amArAthI kevI rIte rAsamAM gUMthAze? temanuM jIvana uttuMga girizikhara jevuM hatuM paraMtu huM to maMdabuddhivALo eTale e guNagirinI mahAUMcAI sudhI kevI rIte pahoMcI zakIza? kavizrI hajI paNa potAnI laghutA batAvatAM kahe che ke, guruvaryanuM jIvana to ati bhavya hatuM paraMtu huM to bhASAno daridra chuM to temanA guNonuM kIrtana karavA jatAM temanA ucca jIvananuM avamUlyana to huM nahIM karI besuM ne? kavizrI potAnI jAtane AvA prazno pUchIne rAsane gUMthavAno sarasa prayatna kare che. rAjasthAnanI mabhUmimAM nAdiyA gAme mAtA kaMkubAInI kukhe saM. 1940nA phAgaNa suda 15nA roja putrajanma thayo. kavi zrI evI kalpanA kare che ke pUrNimAnI rAtre caMdramAnA teja zobhI rahyAM hatAM te samaye zrI kiMkubAInI kUkhe jANe bIjo caMdra avatAra pAmyo. piMDavADAmAM zrI bhagavAnajIbhAIne paNa putrajanmanA vadhAmaNAM pahoMcyAM. baMne parivAromAM khuzAlIno pAra nahoto. A zizunA saumya vadanane jotAM sau koInA dilamAM prema UbharAto tethI tenuM nAma premacaMda rAkhavAmAM AvyuM. bAlaka premacaMdamAM dhArmika saMskAronuM siMcana thatAM jinavANI zravaNano raMga lAgyo, pitAzrI bhagavAnadAsabhAI kumAra premacaMdane laIne surata jillAnA vyArA gAmamAM vyavasAya arthe gayA. ahIMyAM gurujanonA milApanA saMyogo UjaLA banyA. kumAra premacaMda jinavANInuM zravaNa karIne tene jIvanamAM utAravA lAgyo. kizora premacaMde aneka tapazcaryAo sAthe bhAvavibhora banIne girirAjanI aneka yAtrAo karI ane sAdhu mahAtmAonA mukhethI jinavANInuM zravaNa thatAM kizoranA hRdayamAM saMyama levAnI abhilASAnA koDa jAgyA. A bhAvanA pU.zrI siddhamuni pAse rajU thatAM emane ghoghAmAM birAjamAna pU.vIravijayajI ma.sA. tathA pU.dAnavijayajI ma.sA pAse mokalyA. kuTuMba taraphathI pravajyAnI anumati na maLatAM kizora premacaMda gharabAra choDI sarvavirati aMgIkAra karavA cAlI nIkaLyo. vyArAthI 45 ki.mI.nuM aMtara eka ja divasamAM page cAlIne surata pahoMcIne relave mAraphata pAlitANA pahoMcyo. guruguNa amRtavelI rAsa * 397
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dina aDhAra gAu cAlIne bAmbayAna ArohI, pahoMcI zIdhra saddagurunA caraNe namI paDyo nirmohI. 12 devagura jinazAsana choDI navi lAge kaI pyAruM saMyama saMyama mana tuja jhaMkhe lAge jagata akAruM. 13 vi.saM. 1957nA kArtika vada 6nA dine saMsAranuM saghaLuM sukha tyajIne kumAra premacaMde atikaSTavALuM sarvavarati jIvana aMgIkAra karyuM. 17 varSanA premacaMde saMsAranI bAhyAbhyatara kriyAone choDIne nigraMthapada sakalAgama rahasyavedI munizrI dAnavijayajI ma.sA. pAse svIkAryuM ane premavijayajI nAma dhAraNa karIne temanA prathama ziSya banyA. sattara varSanI vaye parAkrame kIdhuM agama amAna mAta tAta jaga morI vichoDI bhAgyA guru varadAna. 15 vadI chaThTha dina puNya muhUrta choDI savi saMsAra saMyama siddhagiri sAMnidhdha lIdhuM na kIdhI vAra, 16 gura viNa jJAna nahiM, e ukti anusAra muni premavijayane gurubhaktinA lIdhe gurujIe jJAnadIpa pragaTAvyo ane muni premavijayanA hRdayamAM tattvaprakAzanAM ajavALAM thayAM. jJAnadIpa hRdayagehe pragaTyo prasaryo tattva prakAza syAdvAda-siddhAnta rahasse thayo bahu guNa vikAsa. 3 muni premavijayajI viziSTa buddhidhAraka hatA ane temane vidvAna pU.gurudevazrIno saMga maLyo tethI premavijayajI ma.sAhebe saMskRta bhASA, kAvyo, nyAya prakaraNo, Agamo, chedasUtro Adi vividha zAstronuM jJAna prApta karyuM. karmagrantha karmaprakRti, paMcasaMgraha, baMdhazataka Adi graMthonA padArthonA svAdhyAyanI sAdhanA dvArA AtmasAt karyA. pU. paMnyAsapravarazrI dAnavijayajI masAhebe saM. 1976mAM siddhAMta mahodadhinuM biruda mahesANA mukAme arpaNa karyuM. svAdhyAyanI ramaNatAmAM siddhAMtamahodadhi premavijayajIe sarva bhUlIne pAMce Indriyone emAM ja joDI dIdhI hatI, miSTabhojanane tilAMjali ApI jJAnAmRta bhojananI anubhUti romaroma prasarAvI hatI. svAdhyAyanuM 398 * jaina casa vimarza
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ divyAmRta pU.premavijaya ma.sAhebanA hRdaye vasyuM hatuM. miSTa anna mevAne lAdi pratijJApUrvaka tyAgyo sATha varasanA vhANA vAyA auSadha bahAne na cAkhyAM. 5 saMyamanA 50 varSa sudhI teozrIe niraMtara ekAsaNAM karyAM. mahinAo ane varSo sudhI mAtra roTalI ane dALa be dravyathI ja ekAsaNAM karyA, auSadhanA bahAne paNa gurudeve rAga utpanna thAya tevAM dravyono upayoga karyo na hato. zramaNonA saMyamane vadhu nirmala karavA sAraNA, vAraNA, coyaNA ane paDicoyaNAthI zramaNone saMyamamAM sthira karatA, samiti-guptinA pAlanamAM vadhu cokkasa banAvatA, svAdhyAdimAM tallIna banAvatA, tapa-tyAganA sAdhaka banAvatA ane vinayAdi guNonI khilavaNI karatA. svAdhyAyanI sAthosAtha emanuM jIvana tapa ane tyAgathI zobhatuM hatuM. AvuM tapamaya jIvana hovA chatAM tabiyata asvastha banI, pharatA vAno dukhAvo zarU thayo. pacAsa pacAsa varSa sudhI A vyAdhinI vedanAne teozrIe prasanna vadane sahI. pariSaha to te vezyA, bhArI vAyu pharate dehe ho guruvAra pIDe atizaya mAjhA mUkIne duzamana jima nija gehe. 2 hRdayaroga paNa sahyo jIvanamAM khara aMtima varasamAM ho vega vadhe jaba tehataNo taba duHkha Ave bahu vasamA ho. 7 jIvananA aMtima cha varSomAM hRdayaroganA humalAthI gurudevanuM jIvana kasoTInI eraNa para caDyuM hatuM. prosTeTa granthino roga paNa zarIramAM pravezI cUkyo hato. ATalI badhI gaMbhIra mAMdagImAM paNa teozrIe sahana karavAmAM saheja paNa pAchI pAnI karI na hatI. jIvaleNa pariSadomAM paNa samatAbhAva dhAraNa karavo e A mahApuruSanuM AgavuM lakSaNa hatuM. sahanazIlatA vAtsalya tAharuM brahmacarya vizuddha ho vege varanI jagata jIvanamAM laghutAvaLI adbhuta ho. 28 cothI DhALamAM svargastha gurudevanA sahiSNutA, vAtsalya, saraLatA, pApabhIrutA ane laghutA jevA guNonA nidhi samA A parama brahmacArI mahApuruSanA uccatama jIvananAM darzana thAya che. guruguNa amRtavelI rAsa 399
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMcamI DhALamAMthI emanA manohara guNonI maheka prasare che. jinAjJA e ja pU.gurudevano sAco maMtra hato, jinAjJAnA pAlananI vaphAdArI ziSyone paNa zikhavADI hatI. jinAjJAnA maMtra samI niHspRhatA hRdayamAM dhAraNa karI hatI. teozrInI preraNAthI saMyamI banelA dIkSArthIne potAno ziSya banAvavAnI kadApi spRhA rAkhI na hatI. ziSya paNa eka parigraha hoI ziSyono parivAra paNa vadhu vadhAryo nahi. pratibodhI tuM guNIjano paNa ziSya bIjAnA karato aho! aho! nispRhatA tArI ama jIvanane varajo. 4 glAnasevA e pUjya gurudevanuM eka mahattvanuM guNavaibhavanuM pAsuM hatuM, gaccha ke samudAyanA koI bheda rAkhyA sivAya eka nAnA paNa glAna zramaNanI sevA karavAmAM teozrIne sevAmRta jevo anubhava thato. svagaNa paragaNa bheda visArI kIdhI sevA te sahunI glAna citta AzvAsana ApI kIdhI samAdhi bahunI. 14. zramaNonA hitanI ciMtA teo sadaiva karatAM. jamAnAnA badalAva sAthe suviddha saMyamanuM pAlana duSkara ja nahIM paNa atiduSkara banaze tevuM samajIvicArIne gurudeve samudAyanA sAdhuo mATe eka baMdhAraNa ghaDyuM. saMyamI surakSA mATe ghaDAyela A paTaka saM.2018nA caitra vadI panA divase jJAnamaMdiramAM jAhera karAyo hato. saMyama-surakSA sAme koI bUrI asara na pahoMce te mATe gurudeve zramaNone A paTakanuM bakhtara bheTa dharyuM. - chaThThI DhALamAM A mahApuruSanI apratima AMtarasAdhanA dhyAnamAM rAkhIne tema ja temanA guNavaibhavamAM thatI vRddhine lIdhe temane DabhoI nagare saM. 1976nA kArataka vada 6nA roja zAstrokta vidhithI gaNipada enAyata thayuM ane saM. 1981nA kArataka vada 6nA zubhadine rAjanagaramAM vidhipUrvaka panyAsapada pradAna karavAmAM AvyuM. vi.saM 1987nA kArataka vada 3nA zubha divase virATa medanI vacce bhavya mahotsavapUrvaka mohamayI muMbaI nagaramAM bhAyakhalAnA AdinAtha jinamaMdiranA raMgamaMDapamAM teozrIne upAdhyAya padavI ApavAmAM AvI. glAnasevI pU.upAdhyAyajI premavijayajI mahArAja sAhebanuM vizuddha cAritrapAlana anupama jJAnasAdhanA guNavaibhavane kAraNe papU. dAnasUrIzvarajI 400 * jaina rAsa vimarza
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma.sAhebe sUripadano prastAva upAdhyAya zrI premavijaya ma.sAheba pAse mUkyo, to sau prathama to upAdhyAyajI ma.sAhebe vajrAghAta samo AMcako anubhavyo ane eka bALakanI peThe dhrusake dhrusake raDI paDyA. A mahAna padanI javAbadArI vahana ka2vAnuM sAmarthya mArAmAM nathI. pavitra sUripadanI AzAtanA-virAdhanA thaI jAya tenAthI huM DaruM chuM, kSamA karo vagere raDatAM raDatAM ghaNI kAkalUdI karI, paraMtu gurudevazrI dAnasUrIzvarajI mahArAjA vaja jevuM kaThora haiyuM karIne beThA hatA. ziSyanA AMsuo e haiyAne palALI zakyA nahi, kAraNa ke zAsanarakSA ane saMgharakSA mATe suyogya vyaktine rakhevALI soMpavAnI gaMbhIra javAbadArI teozrInA zire hatI. pUjya gurudevazrInI makkama rajUAta AgaLa ziSye mauna rahIne saMmati ApI. vi.saM. 1991nA caitra suda 14nA mahAna dine rAdhanapuranagaramAM vizALa maMDapamAM bharacaka virATa medanI vacce atyaMta ullAsapUrva vAtAvaraNamAM jainazAsananuM gauravapUrNa AcAryapada pradAna karavAmAM AvyuM. ogaNIse ekANu varSa rAdhanapura zubha sthAne caitra sudI caudazanA dIdhuM pada trIjuM guru dAne. 7 siddhAMtamahodadhi pU.A. deva zrI premasUrIzvarajIne nUtana AcAryazrI tarIke ghoSita karavAmAM AvyA. pUjyapAda gurudevazrI dAnasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra tarIke nUtana surideva AkAzamAMnA sUryanA tejasvitA prasarAvI rahyA hatA. pUjyapAda gurudevazrInI nizrAmAM utsavo, udyApano, aMjanazalAkAo, pratiSThAo, zibiro, upAzraya AdinA udghATano, tapazcaryAo, anuSThAno, ujamaNAo, tIrthayAtrA saMgho, uchAmaNIo, Adi zAsana prabhAvanAnAM kAryo thayAM. advitIya koTinA prabhAvaka puruSa tarIke teonuM nAma jainazAsananA itihAsamAM suvarNAkSare aMkita haze. pUjyapAda gurudevazrIe temanA 85 varSamAM 68 varSa vizuddha saMyamanI ArAdhanAmAM apramatta rahI potAno prANa pUryo. teozrIe 33 varSa sudhI jinazAsananuM sUripada zobhAvI, saMgha ane zAsananI adbhuta sevA karI. teozrIe sAdhaka tarIke adhyAtmanA ajavALAM pAtharyAM. tenI jhAMkhI cha DhALamAM karAvyA pachI aMtima divasonI adbhuta samAdhi, apAra sahiSNutA ane ananya saMyamaniSThAno paricaya karAvI kavizrIe sAtamI DhALamAM eka guruguNa amRtavelI rAsa * 401
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ gojhArI paLanuM aMtima dazya karAvavA Icche che. vi.saM. 2013nA jeTha suda 10nA divase bhAre ThAThamAThathI pUjyapAdazrIno vizALa sAdhuvaMda sAthe khaMbhAtanagaramAM cAturmAsa praveza thayo hato. te sAthe ja vAnA bhayAnaka dukhAvAno paNa teozrInA zarIramAM praveza thayo. AnA upacAra mATe teo doSita padArtha vAparavA taiyAra na hatA. jIvananA aMtima divasomAM ekAsaNAM choDavAM paDyAM teno teozrIne bhAre raMja hato. samAdhi vicAra, zrI paMcasUtra, cidAnaMda chatrIsI, stavano ane sajhAyonA zravaNamAM pUjyazrI lIna hatAM. jyAre chellI paLomAM jAgRta rahIne anAdi saMsAramAM bhaTakatA potAnA AtmAe karelA sarva duSkRtyone gaLagaLA banIne niMdI rahyA hatA. jANe ajANe aparAdho badala sarva jIvarAzine aMtaHkaraNathI khamAvI rahyA. chevaTe pUjyapAdazrInA jayeSTha ziSya pU. AcAryadeva rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sAhebe gurudevazrInA kAnamAM parama kalyANakArI zrI namaskAra maMtranI dhUna cAlu karI. chevaTe vi.saM. 2024 vaizAkha vada 11nI kALI rAtrie pUjyapAdazrIno jIvanadIpa bujhAI gayo. ISTasiddha tuja hAtha aDatA dera mUkI tuM cAlyo jAgaMtA ame nayane azruno vega rahyo nahi jhAlyo. 22 koNa konA a8 luche, tihAM so duHkha vega vahetA duHkhabhAra nahi koI sahetA muni jagata vilapatA 24 koNa konAM azru luche? koNa kone AzvAsana Ape? jJAna ane sAdhanAmAM masta rahenArA munio paNa rudanane aTakAvI zakyA nahIM. amArA jIvanano AdhAra koNa banaze? pUjya gurudevazrInA kALa karI javAthI emano samasta ziSya samudAya gherA zokamAM garakAva thaI gayo. virahanI vyathA kevI rIte sahevAze? ApazrI vinA zahera paNa bheMkAra bhAse che. Aje ApanA vinA sarvatra sUnakAra che. gurudeve karelA upakArone munivaro yAda karIne potAnA vikAsa mATe jIvanaghaDatara mATe gurudeva kevA zilpI hatA. tenuM manomaMthana kavizrIe AThamI DhALamAM darzAvyuM che. ApanA upakArone, ApanA guNone ApanAM vacanone satata yAda karatA rahIne ame amAro paMtha kApavA mATe sajja banI zakIe - evI preraNA Apa jyAM ho tyAMthI pUrI pADazo evI amArI chevaTanI 402 "jena rAsa vimarza
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAgaNI svIkArazo? rAsakAra AThamI DhALanI chellI paMktiomAM sahAya karavAnuM kahe che. ane te sahAyathI amArI ratnatrayInI ArAdhanA normala thAya evI prArthanA kare che. svarga vasaMtA gurujI ama AtamataNI, rakSAdharI mana karajo nitya sahAya jo tuma sahAye ratnatrayI ArAdhanA, nirmala karatAM thAya gata uddhArajo. 17 munionA haiyAphATa rudananuM tAddaza citra AThamI DhALamAM ApyA bAda svargastha pUjyapAdazInA pArthiva dehanI aMtima vidhino AkharI adhikAra aMtima DhALamAM varNavI kavizrIe kaLazanI racanA karI che. A DhALamAM pUjyapAdazrInA dehavilayanA samAcAra sAMbhaLI gAmegAmathI loko AvavA lAgyA, ToLe-ToLAM ubharAvA lAgyAM. teozrInA mRtadehanAM darzana karI sahu pAvana thayAM. guNasamRddhinA vaibhavavALA gurudevazrInA jIvananI anumodanArthe khaMbhAtamAM ane anya sthaLoe bhakti mahotsavo thayA. khaMbhAtamAM pUjyapAdazrInA aMtimavidhi thaI te sthaLe samAdhimaMdiranuM nirmANa thayuM. vrata niyama koI karatAM tuja bhakti citta dharaMtA guru maMdira koI karAve tuja murati tihAM padharAve. 8 sattara varSanA kumAra premacaMdanI kathAthI prAraMbha karIne kavizrIe munizrI premavijayanI AcAryapada prApti sudhInI kathAne suMdara rIte maDhIne rajU karI che. munizrI premavijayajIe potAnI saMyamasAdhanA dvArA guruvaryonI asImakRpA prApta karI. potAnI AgavI smaraNazakti ane athAga parizramathI karmasAhityanuM UMDuM adhyayana karyuM ane ziSyo-praziSyone karmasAhityanuM adhyApana karAvyuM. pUjyazrIe karmaviSayaka zAstronuM sarjana paNa karyuM. dinabhara te svAdhyAyamAM rata rahetA. IndriyanigrahanA kAraNe te zuddha saMyamanA svAmI banyA. tyAga, tapa ane niyamitatAthI temanuM jIvana madhura banyuM hatuM. hRdayaroganA vyAdhi ane prosTeTanA vyAdhi jevA pariSahone prasannatApUrvaka ane samatApUrvaka sahana karyA. A aneka AvA anekaguNonuM kAvyamaya zailImAM vAcakagaNane rasapAna karAvyuM. zrIjagacandrasUrijIe gurubhakti nimitte duhA, guruguNa amRtavelI rAsa +403
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhALa ane kaLazamAM AlekhAyelI A caritrAtmaka ane preraNAtmaka rAsanI racanA zrotAo ane vAcakonA manamAM anumodanA karavA jevI viziSTa suMdara chApa mUkI jAya che. | svargastha pUjyapAdazrIno jIvanavRttAMta AvI geya racanAmAM jIvananA tANA-vANA gUMthIne rasapUrvaka preraNAtmaka paricaya karAvyo che. e kavizrInI saphaLatAnuM dyotaka che. 404 * jaina rAsa vimarza
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhAga-2 tIrthaviSayaka nibaMdho
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi samayasuMdarajI kRta : zatruMjaya-maMDana rAsa" prA. rezamA DI. paTela, vallabha vidyAnagara madhyakAlIna gujarAtI sAhityane samRddha karanAra samartha jaina kaviomAM zrIsamayasuMdarajInuM sthAna viziSTha che. I.sa.nA soLamA zatakanA uttarArdhamAM ane sattaramAM zatakanA pUrvArdhamAM thaI gayelA A jaina sAdhu kavie gujarAtI sAhityamAM vividha prakA2no phALo Apyo che. vidvAna sAhityakAra tarIke tema ja tapasvI sAdhu tarIke temaNe ucca prakAranI pratiSThA potAnA samayamAM meLavI hatI. jIvanaparicaya kavivara samayasuMdarajInA samaya vize mahadaMze mAhitI maLe che. samayasuMdarano janma mAravADamAM sAcoranI prAgdhATa (poravADa) vaNika jJAtimAM thayo hato. emanI mAtAnuM nAma lIlAdevI hatuM. ane pitAnuM nAma rUpasiMha hatuM. potAnA janmasthAna vize kavie pote potAnI eka kRti sItArAma copAI'nA chaThThA khaMDanI trIjI DhAlamAM A pramANe ullekha karyo che : muja janama zrI sAcoramAMhI, tihAM cyAra mAsa rahyAM ucchAMhi; tihAM DhAla e kIdhI eke ja, kahe samayasuMdara dharI heja. samayasuMdarajIno sauthI pahelo graMtha te bhAvazataka bALavaye dIkSA laI 15 varSanI uMmare sAdhu tarIke tema ja saMskRta prAkRtanA aThaMga abhyAsI ane prakhara sAhityakAra tarIke ucca prakAranI siddhi dAkhavanArI keTalIka virala vibhUtio ApaNane jovA maLe che. yugapradhAna AcArya zrI jinacaMdrasUrie potAne hAthe kavine dIkSA ApI hatI ane potAnA ziSya sakalacaMdra gaNinA ziSya tarIke emane jAhera karI, emanuM nAma 'samayasuMdara' rAkhyuM hatuM. abhyAsa ane pragati : kavinA ucca abhyAsa, tIkSNa buddhi, asAdhAraNa pratibhA ane tapasvI tathA saMyamI sAdhujIvana joIne AcAryazrI jinacaMdrasUrie emane saMvata 1640nA mahA suda pAMcamane divase 'gaNi'nuM pada ApyuM hatuM. samrATa akabaranA AmaMtraNane mAna ApI jyAre AcAryazrI jinacaMdrasUri saMvata zatruMjaya-maMDana rAsa * 407
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1648mAM lAhora gayA tyAre temanI sAthe gayelA 31 sAdhuomAM sakalacaMdra gaNi, mahimarAja, samayasuMdarajI vagere paNa hatA. te samayasuMdarajIe rAnAno vatta sauravavat ATha akSaranA A vAkyanA ATha lAkha artha karI batAvI, potAnI 'aSTalakSI' kRti vaDe akabara bAdazAhane khuza karyA hatA. saMvata 1649mAM phAgaNa suda bIjane divase zrI jinacaMdrasUrie samayasuMdarane lAhoramAM vAcanAcAryanuM pada ApyuM hatuM. e ja vakhate AcAryazrIe vAcaka mahimarAjane AcAryanI padavI ApI zrI jinasiMhasUri evuM nAma ApyuM hatuM. eTale ja A samaya pachI lakhAyelI 'sAMbapradyumna prabaMdha', 'cAra pratyeka buddhano rAsa', mRgAvatI ciratra' vagere kRtiomAM samayasuMdara potAne 'vAcaka samayasuMdara' tarIke oLakhAve che. A samaya daramiyAna samayasuMdare gujarAtI bhASAmAM rAsa, prabaMdha, gIto, stavano, chatrIsI vagere prakAranAM kAvyo paNa lakhavAnAM zarU karI dIdhAM hatAM. kavivara samayasuMdarajIne judejude sthaLe pharavAnuM ane cAturmAsa daramiyAna sthira thavAnuM banatuM. emaNe potAnI kRtiomAM e sthaLono ullekha karyo che, temaNe ahiMsAno pracAra-prasAra karI ane prANI hiMsA aTakAvI hatI. ziSya parivAra : samayasuMdarajIno ziSya parivAra vizALa hato. emanA lagabhaga 42 jeTalA ziSyo hatA. samayasuMdarajIe sudIrgha AyuSya bhogavyuM hatuM. dIkSA pachI nAnI vayathI ja emanuM jIvana saMyamI ane tejasvI banyuM hatuM. sAdhu tarIke ane sAhityakAra tarIke temaNe eka pachI eka siddhio meLavI hatI. temaNe potAnA cAritrya ane vyaktitvane khUba khIlavyuM. vidvattA, guNagrAhakatA ane udAratAne lIdhe teo mAtra potAnA gacchanA nahi, paNa samagra jaina samAjanA sarvamAnya sAdhu banI gayA hatA. emaNe saMvata 1687mAM gujarAtamAM paDelA bhayaMkara dukALa vize 'satyAsIyA duSkALa varNana chatrIsI'mAM AbehUba varNana karyuM hatuM. Ama samayasuMdare lagabhaga nevuM varSanuM AyuSya bhogavyuM. avasAnanA traNeka varSa pahelAM emaNe draupadI copAI' jevA sudIrgha kAvyanI racanA karI hatI. e batAve che ke vRddhAvasthAmAM paNa emaNe lekhanapravRtti cAlu rAkhI hatI. 408 * jaina rAsa vimarza
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasevA: samayasuMdaranI sAhityasevA vipula tathA ucca koTinI hatI. temaNe saMskRta, prAkRta tema ja gujarAtI bhASAmAM kRtionI racanA karI che. vizALa sAhitya sarjana karyuM che te jotAM eka vidvAna ane samartha paMDita tarIke ane ucca kakSAnA eka sAhityakAra tarIke to emanI pratIti avazya thAya ja. saMskRta bhASAmAM kavie bhAvazataka, rUpakamAlA avacUri, kAlikAcAryakathA, samAcArIzataka, vicArazataka, vizeSazataka, gAthAsahastrI vagere jevI ane bIjI keTalIka nAnI moTI kRtionI racanA karI che. gujarAtI bhASAmAM samayasuMdarajIe rAsa, copAI, stavana, sajhAya, gIta-covIsI-chatrIsI vagere prakAro kheDyA che. gujarAtImAM paNa emanuM sarjana atyaMta vipula che ane emane eka uttama rAsakAra ane gItakAra tarIke pratiSThA apAve che. sarjanAtmaka sAhityamAM samayasuMdare rAsa ane gItamAM ucca prakAranI siddhi meLavI che. bhASAnI sakamAratA varNanonI tAdazatA ane AlekhananI sacoTatA sAthe emaNe rAsanuM sarjana karyuM che. emAM emanI ucca kavipratibhA prasaMge prasaMge jhaLakI UThe che. emanuM 'aSTalakSI' graMtha anekArtha sAhityamAM advitIya che. eka padanA ATha lAkha artha e to emanI vANInI vizeSatA darzAve che. emane aneka bhASAonuM jJAna hatuM tathA saMgItano paNa emane vizeSa jJAna hatuM. samayasuMdarajInA samakAlIna kavi RSabhadAse saMvata 16OOmAM racelA kumArapAla rAsa'mAM samayasuMdaranI prazaMsA karatAM lakhyuM che : susAdhu haMsa samayo suracaMda, zItala vacana jima zAradacaMda e kavi moTA buddhi vizAla, te Agala huM murakha bAla. je samaye samayasuMdarajInuM sAhitya haju sarjAI rahyuM hatuM e samaye RSabhadAse karelA A ullekha parathI khAtarI thAya che ke samayasuMdare emanA potAnA samayamAM ja ghaNI pratiSThA meLavI hatI. samayasuMdara kharekhara asAdhAraNa ucca pratibhA dharAvanAra prakhara vidvAna, samartha sAhityakAra, pratibhAzALI kavi ane tejasvI sAdhu hatA. rAsa-sAhitya: jenomAM mahattvanA pAMca tIrthomAMnuM eka tIrtha pAlitANA (zatruMjaya) zatruMjayamaMDana rAsa *409
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. jaina zAstro mujaba mahApavitra zatruMjaya mahAtIrthanI yAtrA karavAmAM kahevAyuM che ke "tIrtha pAtharajA virajI bhavanti, tIrthapu babhramaNato na bhave bhramanti' eTale ke tIrtha ane temAM paNa tIrthAdhirAja zrI zatruMjayanA rastAnI dhULathI AtmA uparanI karmarUpI dhULa dUra pheMkAI jAya che. A mahAtIrthamAM bhramaNa karavAthI bhavamAM bhamavAnuM maTI jAya che. AvA ja tIrthAdhirAja zatruMjaya para zrI samayasuMdarajIe zatruMjaya maMDana rAsanI racanA karI che je A pramANe che. A rAsa madhyakAlIna rAsA sAhitya' pustakamAMthI lIdho che. viSayavastuH samayasuMdarajIe prastuta rAsamAM zrI gurubhyo namaH || e maMgalacaraNathI rAsano prAraMbha karyo che. be kara joDI vinavuM jI, suNi sAmI suvidIta; kuDa kapaTa mUkI karIjI, vAta kahuM Apa vIta arthAt "be hAtha joDI huM vinavuM chuM, kUDa-kapaTa mUkIne Apa samakSa eka vAta kahuM chuM ke, he kRpAnAtha! mArI vinaMtI Apa dharazojI." AvI prArthanA sAthe rAsano ughADa thayo che. tuM to prabhu) tribhuvanane samartha che. kRpAnAtha mArI vinaMtIno svIkAra karajo. evuM nivedana kare che. AgaLa kavi. kahe che ke bhavasAgaramAM bhamatA ame thAkyA chIe, duHkho paNa anaMta joyAM che, je duHkha ApaNuM bhAMge ene duHkhanI vAta karavI joIe. paraduHkha na bhAge ene sukhanI vAta karavI joIe. jo AlocanA lIdhA vinAnA jIvane saMsAramAM ghaNo kALa bhamavuM paDe che. jema lakSmaNA bALathI brahmacAriNI sAdhvI ati tapa karavA chatAM paNa aticAranI AlocaNA na karavAthI anaMta covIzI bhamI hatI. enuM kavi sadRSTAnta udAharaNa Ape che. jema mA-bApa pAse kaMI vAta karatA bALaka zaramAto nathI. tema Aje tamArI pAse huM pApanuM nivedana karIza. janadharma badhAMye kahyuM, paNa sthApanA karavI che Aje mArI vAtanI evI AjanI paristhiti che. sAmAcArI ghaNI che, eTale ke samyakatvanA tathA mithyAtvanA paNa jANe-ajANe siddhAMta viruddha (usUtra-siddhAMtasUtra vagara) kaMI bolAyeluM hoya, ratane kAga uDAvyA hoya. have huM A janamamAM hArI gayo chuM. bhagavaMte je upadeza Apyo te kyAM che? hAthI-pAkhara, khara (gadheDo), te badhAM karmanA baMdhanathI bAdhita che. he 410 ja jaina rAsa vimarza
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavaMta! Ape utsargano Akaro mArga prarUpelo che. jema upadezamALAmAM mAsAhasa paMkhI'nuM dRSTAnta che, jemAM je siMhanI dADhamAMthI mAMsa khAya ane vRkSa upara besI upadeza Ape ke sAhasa na karo. (mAMsAhAra na karo.) A saMsAra paNa du:khothI bharelo che. kyAM jaIne pokAra karuM. jANuM chuM eTaluM karuM chuM, udyama hoya teTalo vihAra karuM. dhI2ja jIvane nathI te anaMta mahAsAgaramAM bhamI rahyo che. mATe to janma-maraNanA pherAmAM phasAyo chuM. sahajatAthI mArI vAta karuM to mane AvI bhUMDI vAta na game. mane paraniMdA karatAM thAka na lAge, divasa-rAtano e bheda na jANuM. AgaLa vadhatAM kavi kahe che ke mArA evA guNo nathI to tene huM roja prazaMsu. vidyA bhaNyo huM vAda mATe, 522jananA upadeza mATe. manano saMveda dharyo. nahIM to saMsArane kevI rIte tarIzuM? sUtra siddhAMta vAMcatA ja karmavipAka sAMbhaLI eka manamAM vicA2 Upaje. mAro vairAga to marakaTa jevo che. ema kavi kahe che ke trividhanA duHkhone dUra karI eTale ke AdhyAtmika, Adhidaivika ane Adhibhautika ema traNe prakAre zAMti joIe tathA tamAruM sAnidhya sadAya joIe. vAraMvA2 chUTavA prayatna karuM chuM paNa nathI karI. paraMtu A bhavasAga2mAM huM bhaTakyo chuM, ema kahI vi samayasuMdarajI prabhu pAse khullA mane nivedana kare che. aNa kIdhuM lII tritruMjI, tauhi adattAdAna H te duSaNa lAgAM ghaNAjI, giNatA nAvaI gAna. arthAt kavi kahe che ke kyAre paNa ApyA vinA levuM nahIM ane ApatI vakhate traNa ghaNuM ApavuM. letI vakhate taNakhalA jeTaluM levuM toya paNa jANe guptadAna karavuM ane ApyA vinA levAmAM Ave to tene adattAdAna kahevAya e barAbara samajavuM evuM kahyuM che. A saMsAramAM caMcaLa A jIva rahI nathI zakato. ramaNarUpamAM khovAyela kAmaviTaMbaNa huM tamAre samakSa zuM kahuM? tuM badhuM ja jANe che. tuM to sarvajJa-sarvaniyaMtA che. mAyA-mamatAmAM jIva phasAyo che. adhikathI vadhAre lobha karyo che. parigrahane to dUra rAkhyo ane saMyamano kyAre kSobha nA karyo. mane aneka prakAranA doSa lAgyA che. rAtribhojana doSa, vagere jevA AvA aneka doSa viSe mana mUkIne huM vAcA nathI ApI zakato. dharmamAM kyAre saMtoSa rAkhyo nathI. A bhave A-bhave karIzuM ema karI-karIne 84 lAkha yonimAM huM phasAyo. Aje huM "micchAmI dukkaDa' kahuM chuM. bhagavaMta tArI samakSa (tArI zatruMjaya-maMDana rAsa * 411
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAkSIe) je meM karma sevyAM che. temane bakSa mApha kara mArA nAtha! (mA-bApa) kavi samayasuMdarajI rAsAnte eka rasaprada dRSTAnta Ape che, jema dudhamAM sAkaranuM mizraNa bhAve tema jinadharmanuM mizraNa mane bhAve che. zatruMjaya paranA zaNagAra evA RSabhadeva rAyajI mArAM pApone tuM cakanAcUra karaje. jinadharmano marma eTale ke pApa dhovAI jAya. mana, vacana, kAyAthI micchAmI dukkaDaM kahetA harSa thAya che. tuM gati tuM mati tuM dhaNIjI, tuM sAhiba tuM deva! ANa dharuM siri tAharIjI, bhAvi torI seva. arthAt evAM tuM ja mArA mATe gati, mati ane dhaNI che. tuM sAheba tuM deva. tArA samakSa mAruM mastaka dharI huM pAponuM prAyazcitta karuM chuM. janmajanmamAM tuM mane maLe. Ama zatruMjaya caDIe, nAbhinaMdanane bheTavA hAtha joDI Apa mArA sarve pApa dhoI nAkhajo. evuM nivedana rAsAnte thayuM che. jinacaMdrasUri sadgurunA prathama ziSya tathA sakaLacaMdragaNi samayasuMdarajI samakAlIna hatA, tenI noMdha 2AsAMte levAI che. samIkSA : 1. prastuta rAsamAM samayasuMdarajIe khUba ja nirmaLa manathI prabhune prArthanA ane pAponuM nivedana karyuM che. 2. A rAsa vAMcatA ApaNane evuM lAge che ke ApaNe paNa RSabhadeva prabhune prArthI rahyA chIe ke amArA paNa janma-janmAntaronAM pApa dhovAI jAya. Ama tAdaza citra khaDuM thAya che jema ke : 3. bhavasAgara bhamatA thakAjI, dIThA du:kha anaMta bhavasAgara tuM bheTIyaujI, bhayabhaMjaNa bhagavaMta prastuta rAsamAM samayasuMdarajIe khUba mArmika ane gahanatAthI tattvajJAnane rajU karyuM che, jema ke; manuSya pAse be dRSTi che. eka samyaktva bIjI mithyAtva. paraMtu manuSya kaI dRSTithI jovuM te manuSye nakkI karavAnuM che. e mATe kavie eka suMdara zabda Apyo che. gADariyo pravAha' jema loko eka pachI eka kaMI paNa joyA vinA AvuM anukaraNa kare e prabhunA marmane pAmI zakatA nathI. enI khUba ja tAttvika vAta karI che. ene ApaNe vedAMtanI paribhASAmAM adhyAropa-apavAda sAthe 412 * jaina rAsa vimarza
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. 5. 6. 7. 8. sarakhAvI zakIe chIe. ajJAnatA hoya tyAM sudhI ApaNane doraDAmAM sarpa dekhAya che paraMtu jyAre ApaNAmAM jJAnano AvirbhAva thAya che ane samyakatva jJAna eTale ke apavAdanI sthiti tarapha vaLIe chIe. Ama pahelI avasthA (adhyAropa) je mithyAtva che. ane bIjI avasthA samyaktva che. Ama samayasuMdarajIe A jJAna-ajJAnane vedhaka rIte samajAvyuM che. kavi samayasuMdarajInA A rAsamAM bhAvaka evA taraboLa thaI gayA che, jyAre bhAvaka vAMcato hoya tyAre ApaNane evuM lAge ke rAsa AgaLa vadhatAM ApaNe paNa zatruMjayanAM pagathiyAM caDhI rahyAM chIe ane ApaNe ApaNA karmane khapAvI rahyAM chIe. A vAtathI ApaNane tyAre kavi jagannAthanuM smaraNa paNa karAve che. jema gaMgAlaharImAM eka-eka paMktinI racanA karatAM pagathiye pANI caDI Ave che ane jagannAthajI pAvana thAya che. tema A rAsanA aMte paNa ApaNane evuM lAge che ke ApaNA 84 lAkha pherAmAMthI mukti maLaze. evuM bhAvabhInuM manuSya mananuM nivedana A rAsamAM joI zakAya che. A rAsamAM lakSmaNAnA dRSTAntathI sarasa rIte citAra Apyo che ke te vadhAre paDatuM tapa karavA chatAM te aticAranI AlocanA na karI, mATe te anaMta covIzI bhamI hatI tema ApaNe paNa manuSyajIvanamAM keTalIka vakhata khUba tapa karIe paNa AvAM AlocanAnI jo samaja na hoya to hatA tyAM ne tyAM ja rahI jaIe chIe.' kavi samayasuMdarajI eka bIjuM paNa dRSTAnta Ape che. 'mAsAhasa paMkhI'nuM. jema, vyakti (pazu) pote siMhanI dADhamAMthI mAMsa khAya ane vRkSa upara besI upadeza Ape ke sAhasa na karo. (mAMsAhAra na karo.) to Avo Akaro vyaMgya kavie batAvyo che. AjanA lokamAnasane e jagADe che. (jANe kavi avyakta savAla ApaNane pUchatA hoya). jIvanI caMcaLatA vize kavie suMdara chaNAvaTa karI che tathA mAyA, mamatA, lobha, parigraha, saMyamanI vAta karI che ane rAtri bhojanano doSa paNa kavie batAvyo che. dAnanI suMdara vAta kare che, teo kahe che ke letI vakhate taNakhalA jevuM levuM joIe ane ApatI vakhate traNa ghaNuM ApavuM joIe. paraMtu koInA zatruMjaya-maMDana rAsa * 413
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApyA vinA jo levAmAM Ave to te adattadAna kahevAya che e kavie batAvyuM che. 9. rAsanA aMte samayasuMdarajIe manuSyanI nazvaratA vize tathA karelA karma vize mana, vacana ane kAyAthI prabhu pAse micchAmi dukkaDuM kahe che. jema dUdhamAM sAkara bhAve che tema jinadharma paNa ati mITho-ane rasALa che evuM kavi samayasuMdarajI kahe che. 10. aMte samayasuMdarajI kahe che ke zatruMjaya paranA zaNagAra RSabhadevane vinaMtI kare che, Apa pApone dhoI nAkhajo ane Apa mArA mATe gati, mati ane dhaNI cho. ane nat-mastaka thaI vaMdana kare che. 11. A rAsamAM samayasuMdarajIe gAgaramAM sAgara samAya evo gahana-gUDhArtha upadeza Apela che. kadamAM A rAsa khUba nAno che paNa manuSyanA AyakhAne rajU karato A rAsa manuSyanI kSaNabhaMguratAne toDI jAya che ane prabhunA caraNamAM samAI jAya che. Ama kavi samayasuMdarajIe lakhela A rAsa samagra mAnavajAtinA prAyazcittanuM nivedana kare che ane sAhityapremIjanone priyakara thaI suMdara, surata phaLa ApanAro bane tathA samagra mAnavajAtanA hRdayanuM eka darpaNa banI rahe che. je darpaNanI malinatAne dUra karI A dunyavI sAgara tarI javAno prayatna kare che. tattvajJAnanI dRSTie A rAsa uttama ane gahana che. 414* jaina rAsa vimarza
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ paM. dayAratnaviracita zrI kAparaheDA rAsa kuNAla kapAsI kApa2heDAno rAsa, kathAvastu : kartAe rAsanI zarUAtamAM kAparaDA tIrthanA mUlanAyaka svayaMbhU pArzvanAthane yAda karIne gurune yAda karyA che. zarUAta karatA kahe che ke A yugamAM eka AzcaryanI sau prathama saM.1670mAM kharatara gacchanA AcAryAMya zAkhAnA AcArya jinacaMdrasUrine jodhapuramAM prathama saMketa maLyo ke kAparaheDAmAM traNa bAvaLanI taLeTI pAse traNa vAMsa pramANa jamInamAM pArzvanAthanI pratimA che." te saMketa mujaba AcArya tyAM AvyA paraMtu kArya siddha thayuM nahIM pachI temaNe meDatAmAM jaIne jApa karyo tyAre daivI saMketa maLyo ke tyAM jamInane sUMghajo jyAM sugaMdhI jamIna jovA maLe tyAM dUdha siMcana karajo tyAM pratimA prakaTa thaze, te pramANe karatAM, saM. 1674mAM poSa vada 10mInA divase jamIna pa2 ujjvaLa vaDanA aMkura jema pragaTa thayo. dhIme dhIme mUrti pragaTa thaI. 11 lAkha varSa pahelA tyAM caumukha prAsAda hato. tyAra bAda tIrthanA nirvAha mATe nArAyaNa bhaMDArIne yogya jANI te pramANe maMdira ka2vA mATe kahevAyuM. nArAyaNa bhaMDArI bhANAno putra hato. bhANA bhaMDArI rAjyanA moTA adhikArI hatA. temaNe potAnAM kAryothI yaza prApta karyo hato. saMvata 1605mAM mAgasa2 suda 3 nA divase maMdira banAvavAno prAraMbha thayo. saMvata 1676mAM padmazilAno prAraMbha thayo ane pArzvanAthajIne pITha para sthApana karyA. te samaye loko tyAM bhegA thayA hatA. rAjasthAnamAM pANInI achata hovAthI AvA prasaMge pANI paNa pahoMcADavuM bhAre paDe tyAre bhANa bhaMDArIe lokone lApasInA miSTAnna sAthe jamADyA hatA ane sAthe mukhavAsa ane rokaDa (dokaDA)thI prabhAvanA karIne lokonAM duHkha dUra karyAM. AcArya ane bhAbhA baMnene deva hAjarAhajUra hatA. tyAM uttama maMdira joIne devo paNa AvIne bhakti karavA lAgyA tyAM zAsananA rakSaka gorA, kALA, raMga tIthA, Saga, vagere kSetrapAlono vAsa thayo. sAta phaNAthI pArzvanAtha zobhatA hatA. saMvata 1681mAM vaizAkha suda 3nA divase daMDa, kaLaza ane dhajAnuM muhUrta nakkI karavAmAM AvyuM. deza dezAvara patrikA mokalAvAI, gAmonA gAmone zrI kAparaheDA rAsa * 415
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmaMtraNa apAyA hatA. gAmogAmathI mANaso paNa pahelAthI ja AvI gayA hatA. te divase dAla, lApasI, bhAta, zAkanuM bhojana karAvAyuM, dezadezanA saMghane udAratAthI jamADyA hatA. bhANanA putra nArAyaNa bhaMDArIe brAhmaNone sonuM ane gAyanuM dAna karyuM hatuM ane bhojaka, bhATa, cAraNa vagerene paNa moM mAMgyuM dAna ApyuM hatuM. tyArathI tyAM pradhAnanI sUcanApUrvaka caitrI pUnamano meLo nakkI thayo. pArzvanAthanA jApathI nArAyaNa bhaMDArInuM dhana akhUTa thayuM hatuM. te jANe bIjo nArAyaNa hato. te deva ane guruno rAgI hato te narasiMha ane soDho ema baMne nArAyaNanA bhAI hatA. ane tArAcaMda ane kheMgAra, kapUracaMda bhANa bhaMDArInA pautra hatA. pArzvanAthanI kRpAthI temanA kuTuMbanI vRddhi thaI. teo je paNa sevAkAryo AdaratA te badhAmAM teo nirvine saphaLa thatA hatA. AcArya jinacaMdranI pATe harSasUri AvyA te paNa pArzvanAthanI kRpAthI prabhAvaka thayA. pArzvanAthane je koI adekhAIthI mAne nahIM temane sajA thatI hatI. ema vAraMvAra ahIM camatkAro jovA maLatA. poSa vada 10nA divase tyAM pANIthI dIvo thato hato. mAtra sAta zera lApasImAM saMgha ane gAma jamatA hatA. teno paraco rAjAne paNa thayo hato. pArzvanAtha devonA paNa deva che. ane abhimAnI karatA paNa vadhAre vaTavALA hatA. temanI kRpAthI putra, patnI vagere prApta thatA hatA. TUMkamAM temanI kRpAthI lokonAM duHkha dUra thatAM hatAM. pArzvanAtha kalpavRkSa samAna hatA. temano prabhAva pratyakSa joIne kavinI AMkhomAM pUra AvyAM tethI temaNe harSapUrvaka kAparaDAmAM AvIne rAsanI racanA karI. A rAsane je bhaNaze, ane je sAMbhaLaze tenuM kalyANa thaze ane badhI ja AzA pUrI thaze. saMvata 1695mAM harSasUrinA rAjyamAM temanA ziSya dayA ratnae A rAsathI zrI pArzvanA guNagAna gAyA che. kartA paricaya: kRtinA kartA paM. dayAratnajI che. te jaina dharmanA kharataragacchanA AcAryAya zAkhAnA sAdhu hatA. joke kharataragacchanI paTTAvalImAM te AdyapakSanA che tema jaNAya che. temaNe I.sa. 1569mAM nyAyaratnAvalI' nAmanA graMthanI racanA karI hatI. je aprakAzita che. kartAnI anyakRtio prApta thaI nathI. A mAhitI para jaNAya che ke teo saMskRta ane rAjasthAnI bhASAnA jANakAra hatA. tIrtha paricaya: - kaTiheTaka, kApaDaheDA, kAparaDA ema nAmathI A tIrtha prakhyAta che. 416 * jaina rAsa vimarza
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ - I. sa. 1603mAM A maMdiranuM nirmANa zarU thayuM. jorA nAmanA zilpInI dekharekha heThaLa te tIrthanuM nirmANa thayuM. 10 varSa sudhI kArya cAlyuM. maMdira jamInathI 100 phUTa UMcuM che. caumukha ane cAra mALanuM maMdira che. dUrathI tenI dhajA dekhAya che. mULanAyakanI pratiSThA saM. 1978mAM vaizAkha suda 15 nA divase jodhapuranareza gajasiMhanI hAjarImAM bhANA bhaMDArInA parivAre karI che. tema zilAlekha parathI jaNAya che. rAjya taraphathI nibhAva mATe rU.30 maLatA hatA. saM. 1688mAM parikaranI pratiSThA thaI hatI. samayanA vaheNanI sAthe gAmamAM jainonI saMkhyA ochI thaI ane maMdira jIrNa thayuM. tyAre AcArya nemisUrIzvarajInI nizrAmAM saM. 1918mAM punaH pratiSThA thaI. ullekhaH saMvata 1721mAM racAyelA paM. meghavijayakRta pArzvanAtha nAmamAlAmAM A tIrthano ullekha jovA maLe che. muni khuzAlavijaya racita pArzvanAtha chaMdamAM paNa A tIrthano ullekha jovA maLe che. kRtinI bhASA tathA keTalAka zabdono paricaya - A rAsamAM rAjasthAnI bhASA che. mAruM gurjara paNa kahI zakAya. - prAcIna lipi anusAra kha nA sthAne Sa tarIke vaparAya che. -- balihArI, bhUI, pArasanAtha, paramAratha, bhAgabalI, zrIpUja, taMbola, haija, phadIyA, dokaDA, dapaTa, paraTha, aNagaMjI, pisuNa, parato, ahIAla, marada jevA prAcIna zabdo jovA maLe che. nirakhI niravAho nipuNa nArAyaNa bhaMDArI nAma kI hukama diyo hAjara huI kiNa hI avara na cAle kAma kI bhAnI chAnI nahI bhuvaNI addabhUta dAna dhanada ahinANa ki. bhAgabalI bhAno bhalau sujasa kIyo sAthe saMsAra ki. meli hatI ghaNa melIyA pANI bIjai navi pahuMcAI kI. sakhatrihAMDI lApasI bhAbhai mAyA bhala bhAI kI. nAkAro kiNakI nahI dukhIyA dapaTe kIje dAna ki. zrI kAparaheDA rAsa +417
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMDArI bhAnA sutana nArAyaNa nArAyaNa rUpa kI. devaguru rAgI bhAgacala Isama avara nadITha anupa ki. bhANA bhaMDArInI udAratAnA guNagAna kavie ahIM karyA che. balihArI - vArI jAuM dukaDA-nANuM sayaMbha - svayaMbhU bAMbhaNa-brAhmaNa sAmi-svAmI baMbhIsaDhaMDherApUrvaka acaMbha-Azcarya dapaTa-udAratA nakha-jAti paraTha-sUcanA AcArajIyA-AcAryAya bhAgabala-bhAgyazALI talahaTI-taLeTI jANItala-jANakAra, jJAnI bhUI-bhUmi parato-paraco zrIpuja-sAdhu yati macharI-garviSTa heja-AdarathI nisarca-nize saradahI-zraddhAthI pasAule-kRpAthI paragaTasI-pragaTa thaze jhAMba-zAkhA bhANa-sUrya, bhANAbhaMDArI kiriyAvara-udAra kAma karanArA dhana-kubera phadIyA-nANuM bhAgabalI-bhAgyazALI jImADIyA-jamADyA meli-meLo pUralatA-pahelethI ja sakha-suMdara nahutariyA-notaryA, AmaMtraNa mujharaumujaro, upAsanA tatkAlIna sAmAjika ane aitihAsika mAhitI - jodhapura rAjya hatuM. rAjAzAhI hatI. - te samaye tIrthomAM meLA bharAtA hatA. (Aje paNa rAjasthAnamAM tIrthomAM meLA bharavAnI prathA che. saM) - jamaNavAramAM lApasI, dALa, bhAta vaparAtA hatA. ghIno bharapUra upayoga thato hato. - te samaye paNa patrikAno pracAra hato. 418 * jaina rAsa vimarza
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlyAMkana : rAsa sAhityamAM jaina sAdhuoe ghaNuM kheDANa karyuM che. uparokta kAparaheDAno rAsa anya rAsanI sarakhAmaNIe madhyama gaNI zakAya. temAM tIrthanA mAhAtmyanuM varNana che. hAlamAM rAjasthAnanA tIrthonI yAtrA mATe ghaNA zraddhALuo jAya che. pArzvanAthanA anya tIrthonI sarakhAmaNIe A tIrtha ochuM prakhyAta che. A tIrtha 52 traNa rAsa racAyelA che. jemAMthI eka ja rAsa prakAzita thayo che. jyAre bIjA be rAsa aprakAzita che. jenI vigata nIce mujaba che. 1. kA52heDA rAsa harSakuzala upA. racita, saMvata 1683, A rAsanI prata abhaya graMthAlaya bikAneramAM che. 2. kA52heDA pArzvanAtha rAsa, harSa kuzala racita saMvata 1673, A rAsanI prata abhaya graMthAlaya bikAneramAM che. saMdarbhagraMtha sUci: 1. kharatara gaccha sAhitya koza, lekhaka : maho. vinaya sAgara 2. prAcIna tIrtha kAparaDAjI kA itihAsa, lekhaka : jJAnasuMdarajI muni 3. tIrthadarzana khaMDa-2, pra.jaina prArthanA maMdira TrasTa, cennAI 4. prAcIna tIrthamALA saMgraha, bhAga-1 saM. vijaya dharmasUri 5. aitihAsika rAsa saMgraha bhAga-3 6. jaina tIrthono itihAsa lekhaka: jJAnavijayajI 7. rAjasthAna kA jaina sAhitya : pra. prAkRta bhAratI jyapura 8. RSidattA rAsa : pra.ela.DI. inDolojI, amadAvAda 9. madhyakAlIna rAjasthAna meM jaina dharma : pra.pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna vArANasI. zrI kAparaheDA rAsa * 419
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhAga-3 prakIrNa
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaguNaparyAyano rAsa : eka paricaya Do. kokilA hemacaMda zAha graMthanuM nAma: dravyaguNaparyAyano rAsa racayitA : mahopAdhyAya zrI yazovijayajI gaNivarya enA para temaNe pote ja gujarAtamAM dabo racyo che. bhASA : gUrjara bhASA saMskRtamAM TIkA anya mahAtmAoe racI che. kula gAthA 224 che DhALa 17 che. vivecana saMpAdana-prakAzana (1) divya darzana TrasTa - dhoLakA AcArca vijaya abhayazekhara sUri. A graMthanuM prakAzana traNa cAra prakAzako dvArA thayuM che (2) zrI jaina sAhitya vardhaka sabhA-amadAvAda saM. 2020 (3) gUrjara sAhitya saMgraha bhA.ra, mahesANA, 1994 (4) zrI jaina dharma prasAraNa TrasTa, surata. nyAya vizArada mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI gaNivaranA aneka durbodha graMthomAMno tarkabaddha ane zAstra AdhArita eka graMtha eTale dravya guNa paryAyano rAsa." mULa gUrjara graMtha para saMskRtavRtti racAyelI hoya evo graMtha kadAca A eka ja che. je jaina vADamayamAM viziSTa sthAna dharAve che. zrI dravya-guNa-paryAyano rAsa e eka vizada graMtha che jemAM dravya-guNa ane paryAya - traNenuM sUkSma svarUpa samajAvuM che. dravya-guNa ane paryAya e traNa zabdanuM ciMtana manana karavAthI jJAnanI apUrva prApti thAya che. vastusvarUpa yathArthapaNe samajyA vagara koI paNa jIva dharma lezamAtra karI zake nahIM ane vastu svarUpa samajavA mATe dravya-guNa-paryAyanuM jJAna jarUrI che. ekanI eka vicAraNA judA-judA nayonI apekSAe bhinnabhinna bodha karAvIne sadvAdathI te sarva bodhono samanvaya kevo suMdara sAdhI zakAya che tenuM darzana A graMtha karAve che. A rIte AtmAmAM eka evA caitanyano vikAsa thAya che ke je dvArA te koI paNa vicAra kSetramAM gUMcavAto nathI. (dhuraMdharavijaya gaNI) tattvArthasUtramAM guNaparyAya vad dravyam (pa-29) sUtramAM dravya, guNa ane paryAya ema traNano ullekha che. prastuta rAsa paNa dravya, guNa ane paryAya traNene sparzIne che. bIjI bAju, tattvArthamAM ja tathA prasiddha tripadImAM dareka sat vastune utpatti, vinAza ane dhrauvyayukta batAvI che. utpAdavyayayukta sat dravyaguNaparyAyano rAsa : eka paricaya * 423
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane sat dravya lakSaNam emAM utpatti ane vinAza paryAyane apekSIne che ne dhrauvya mULa dravyane apekSIne. Ama sat vastunA dravya-paryAyarUpa be ja aMza batAvyA-guNanA astitvanI noMdha lIdhI nathI. alabata tattvArthasUtra (pa-38)mAM kahyuM che. guNaparyAyavat dravyam anyatra guNasamudAyo dravya (paMcAdhyAyI gA.97) tattvArthamAM ema paNa kahyuM che. dravyanA Azraye guNa che. guNanA Azraye guNa nathI. dravya badhA guNono AdhAra che (tatvArtha pa-41) siddhasena ane yazovijayajI vAstavamAM to dravya ane tenA paryAya ema be ja aMzane svIkAre che. guNo paNa paryAyarUpa ja che e mudo spaSTa karyo che. anekAMtavAdanI khUbI darzAvIne, paryAyamAMthI je sahabhAvI che te guNa tarIkenI vizeSa oLakhane pAme che. e nirdeza che. vrata jIva, jIvadravyAtmaka che, manuSyAdi paryAyAtmaka che ane jJAnAdi guNAtmaka che. kulle 17 DhALamAM racAyela A rAsa dravyAnuyoganI mahattA ane viziSTatA samajavA dravyanuM svarUpa, kriyA, jJAna, vyavahAra nizcaya zvetAMbaradigaMbara paraMparA pramANe vividha viSayo jevA ke nayacakra, saptabhaMgI, dravyArthika ane paryAyArthika naye vagerenI carcA dvArA zukladhyAnamAM paNa dravyaguNaparyAyano AdhAra jarUrI che. ema batAvI dravyAnuyoganuM mahattva darzAvyuM che. "sanmatti tarkamAM zrI siddhasena to tyAM sudhI kahe che ke caraNa karaNamAM ghaNA AgaLa vadhelA hoya paNa jeo svasamaya ane parasamaya jANatA nathI teo zuddha cAritra jANatA nathI. racacitA viSe A granthanA racayitA samartha vidvAna pratibhAsaMpanna mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja sAheba che alpavayamAM paNa smaraNazaktinuM apUrva sAmarthya dharAvatA laghuvayamAM saMyamane mArge saMcaratA adhyayana aMge adbhuta tapasyA sAdhatA, sarasvatInI prasannatAne varelA e jJAnI puruSa sattaramAM saikAnA uttarArdhamAM thaI gayA. temanuM sAhitya. temanA sarvatomukhI pAMDityano paricaya karAve che. temaNe racelA vizALa ane bahumUlya graMtho durbodha che temanA ekaeka graMthanI mahattA che. temAM paNa A granthanI mahattA koI judA ja prakAranI che. A graMthanuM eka viziSTa gaurava to e che ke gujarAtI bhASAmAMthI saMskRtamAM gayelA graMthanuM daSTAMta pUruM pADavAnuM saubhAgya A eka ja graMthane varyuM che. A graMthane AdhAre racAyelA saMskRta graMthanuM nAma che 424 * jaina rAsa vimarza
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAnuyoga tarkaNA. = jIvana ane kavana - zrI yazovijyajI ma. zrIno janma uttara gujarAta mahesANA pAsenA kanoDA gAmamAM thayelo. emanuM mULa nAma jazavaMtasiMha hatuM. temanI mAtAne daroja bhaktAmara stotra sAMbhaLIne ja paccakhANa pALavAno niyama hato tyAre temaNe temane comAsAmAM guruno yoga thaI zake ema nahoto tyAre bhaktAmara stotra saMbhaLAvyuM ATalI nAnI uMmaramAM - pachI to temaNe vairAgya bhAvanAthI dIkSA lIdhI ane zrI jazavaMtasiMha banyA zrI yazovijyajI. temaNe avadhAnaprayoga paNa karyo hato. temanA guruvarye zrI yazovijayajIne gaMgAtaTe zAstrokta vidhipUrvaka haiM evo sarasvatImaMtra Apyo jenI temaNe gaMgAtaTe besIne sthirAsane sAdhanA karI aMte sarasvatI devI sAkSAta prasanna thayAM ane temane tarkavAdamAM ane kavitvazaktimAM nipuNatAnuM varadAna ApyuM. A hakIkata teozrIe jaMbusvAmI rAsa'mAM lakhI che, temane pachI nyAyAcArya' ane nyAyavizAradatAnAM pada prApta thayAM. zrutajJAnanA upAsaka teo sajjhAyamAM kahe che ke H khAMDa gaLI sAkara gaLI vaLI. amRta gaLyuM kahevAya, mAharemo mana dhruva AgaLe te koI na Ave hoya. sAhitya paricaya : zrI yazovijyajIe sAhitya sarjana cAra bhASAmAM karyuM che (1) saMskRta (2) prAkRta (3) gujarAtI (4) rAjasthAnI viSayanI dRSTie joIe to kAvya, kathA, caritra, AcAra, tattvajJAna nyAya, darzanazAstra yoga, adhyAtma, vairAgya vagere aneka viSayopa2 graMtho temaNe lakhyA che. temanA graMtho gahana ane gaMbhIra che to saraLa ane lokabhogya paNa lakhyuM che. aneka mahattvapUrNa graMtho saMskRtamAM che, tema prAcIna AcAryonA mahattvapUrNa saMskRta prAkRtabhASAnA graMtho para vivecano ane TIkAo paNa lakhI che. teo jaina zAstronA pAraMgata to hatA ja paraMtu anya dharmo ane darzanonA paNa UMDA abhyAsI hovAthI emanA sAhityamAM emanI e vyApaka vidvattA ane samanvayAtmaka udAra dRSTinAM subhaga darzana thAya che. emanI yogane ATha dRSTinI sajjhAyo manana karavA yogya che. yoga ane adhyAtmane lagatA emanA zreSTha graMtho jJAnasAra', 'adhyAtmasAra' pAtaMjalayogasUtravRtti' vagere che emanA pragaTa apragaTa graMthonI yAdI to ghaNI moTI che. temaNe racelA graMtho, TIkAo, stavano, sajhAyo, duhAo vagere dravyaguNaparyAyano rasa : eka paricaya * 425 -
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI tamAma sAhitya gurjara sAhitya saMgraha "jinazAsana rakSA samiti muMbaIthI chapAyela che. saMskRta prAkRtamAM maulika graMtho, TIkAgraMtho ane anupalabhya graMtho kula 81 tathA gujarAtI bhASAmAM kAvyamaya graMtho, stavano ane sajhAyo vagere maLIne 62 Ama kula 143 graMtho che. dhanya che A mahApuruSane jenuM jIvana ghaNuM ja pavitra vairAgyavaMta sAhityopAsaka ane atyaMta zAsanasamarpita hatuM. ' graMthanI DhALo tathA temAM AlekhAyela viSayonI rUparekhA DhALa prathamanA viSayo che - maMgalAcaraNa, cAra prakAra anuyoganA, dravyAnuyoganI mahattA, kriyA ane jJAna, icchAyoga ane prayojana. ' graMthanI zarUAtamAM granthakAra zrI yazovijayajIe jItavijayajI vidyAguru ane niyavijayajI dIkSAguru - e baMnene namaskAra karIne maMgaLAcaraNa karyuM che jenAthI grantharacanAmAM AvanArAM vibo dUra thAya che ane graMtha pUrNatA sudhI pahoMce che. prastuta graMthano dravyAnuyoga e viSaya che. e vAta khuda granthakAre ja spaSTa rIte jaNAvI che. karuM dravya anuyogavicAra anuyoga eTale sUtranA arthanuM vistArathI vivaraNa : anuyoganA cAra prakAra che: (1) caraNakaraNanuyoga (2) gaNitAnuyoga (3) dharmakathAnuyoga (jI dravyAnuyoga jemAM dravya, guNa ane paryAyano vicAra karavAmAM Ave te dravyAnuyoga kahevAya che - AtmAnuM viziSTa kalyANa sAdhavAnuM samartha sAdhana dravyAnuyoganI vicAraNA che. AtmArthI jIvo para upakAra-anugraha karavAnA , prayojanathI graMthakAre A graMthanI racanA karI che ane have pachInI gAthAomAM pote dravyAnuyogano vicAra karI rahyA che mATe eno mahimA jaNAve che. dravyAnuyoganA vicAra vinA caraNakaraNAnuyoganuM sArabhUta phaLa maLatuM nathI enuM sanmatitarka prakaraNamAM kahyuM che te tarkasaMgata che. kriyAmArga jarUrI che paNa jJAnanI khUba ja mahattA che. mohanIyanA kSayopazama vagara jJAna zakya nathI. ahIM ullekhanIya che ke jJAnamArga kaThina che. AhAradinI zuddhi e nAnoyoga che ane dravyAnuyoga sAdhavo moTo yoga che kAraNa ke chevaTe zuddha AhAra AdithI paNa jJAnamArgamAM ja ramamANa banavAnuM che. TUMkamAM dravyAnuyoga e aMtarakriyArUpa che. bAhya AcaraNamAM thoDA zithila evA muni jJAnamArgamAM 426 jaina rAsa vimarza
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhika hoya to zreSTha che ema 'upadezamALAmAM kahyuM che. je jJAnamAM adhika che te pravacananI prabhAvanA kare che eTale graMthakAra kahe che ke thoDI kriyAhInatA hoya topaNa jJAnanI avajJA na karavI. jayAM sudhI AtmAe dravyaguNa paryAya vicAra karyo nathI tyAM sudhI cAritranI ArAdhanA viziSTa phaLa ApatI nathI. caraNakaraNAnuyoganuM viziSTa phaLa kevaLajJAna che. pachI IcchAyogamAM rahIne dravyAnuyoga vicAruM chuM ema kahI gurunuM mahattva darzAve che. aMtamAM kahe che ke "zrI sammati prakaraNa', 'tattvArtha sUtra vagere graMtharUpa nirgatha pravacana che. teno A dravyaguNa paryAyano rAsa' to eka aMza mAtra che. e graMthono ane A graMthano paramArtha guruvacanathI meLavo. Ama prathama DhALa pUrI thaI emAM prathama cAra anuyoga kahIne paraspara vicAraNA caraNakaraNAnuyoga ane dravyAnuyoganI ja karI. DhALa bIjI : dravyAnuyoganI mahattA AvI che. ahIM dravyAnuyogano je mukhya pratipAdya viSaya che te dravyaguNa-paryAya darzAve che. A traNamAM paNa guNa-paryAya karatAM dravyapradhAna che kAraNa ke dravya ja A baMnenA AdhArabhUta che, upAdAna kAraNabhUta che. vaikAlika che, eka che, jyAre paryAya anitya che, aneka che. Ama dravya pradhAna che, kUTastha nitya che mATe ja dravya-guNa-paryAya A samAsamAM dravyano sahu prathama ullekha che ane eTale ja anuyoga paNa dravyAnuyoga kahevAya - dravyanuM AvuM svarUpa darzAvanAra jinavANIne zraddhAthI mAno. dravyAnuyogano abhyAsa AtmAnuM viziSTa kalyANa sAdhavA samartha sAdhana ahIM kahyuM che. guNaparyAyanuM bhAjana e dravya che - chevaTe guNo paNa paryAya ja che. A DhALamAM dravyanuM guNanuM ane paryAyanuM lakSaNa dravyazakti dekhAya che te sAmAnya che. ahIM digaMbara matanI paNa carcA karI tenI kSati batAvI che (2-5). dravyanI zakti ane yogyatAnI vAta karI che. ogha zakti ane samucita zakti potAnA guNa paryAyo saMbhavita hoya te dareka rUpe pariNamavAnI yogyatA e zakti che ane baMne prakAranI zaktione AtmadravyamAM ghaTAve che. abhavyamAM oghazakti nathI arthAt AtmAnA svabhAvane pragaTAvanAro dharma kyAreya pragaTato nathI. bhavyajIvane acaramAvartamAM paNa dharmanI oghazakti to hoya ja che. nahIMtara caramAvartimAM samucita zakti AvI zake nahIM, Ama zaktirUpa dravya jaNAvyuM. guNaparyAya vyaktio aneka dravyaguNaparyAyano casaH eka paricaya + 427
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAre varte che. paNa potapotAnI jAtine anusarIne ja digaMbara matanI TIkA karatA kahe che ke guNa dravya ane paryAyathI bhina nathI. kAraNa ke zAstramAM be ja naya kahelA che: dravyArthika ane paryAyArthika (sanmati prakaraNa) graMthakAra Ama guNajanya paryAyanI vAtanuM nirAkaraNa kare che. aMtamAM dravyathI guNaparyAyano bheda saMjJA (nAma) saMkhyA ane lakSaNathI jANavo ema kahe che. DhALa trIjI DhALa trIjImAM dravya guNa paryAyano ekAMte arthAt sarvathA bheda che. eno niSedha kare che. ane bhedabhedanuM sthApana karavAmAM AvyuM che. prathama abhedanI siddhi karI che. ekatA dvArA dA.ta, jJAnAdi guNo ane naranArakAdi paryAyo jIvanI sAthe abhina che. ahIM judAjudA darzanonA matanI carcA karI che. nyAya, sAMkhya vagere nyAya ekAMte bheda mAne che. sAMkhya abheda kahe che. jainamata bheda, abheda baMnene kahe che. jainamata A baMne matone syAdvAdathI sAMkaLIne vistAre che. A rIte ekAMta nityavAda, ekAMta kSaNikavAdanA doSo batAvI jainamatanI nirdoSatA sAbita kare che. A rIte satkAryavAda ane asata kAryavAdanA doSo dUra karI jainamata dIpI UThe che. ema kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye paNa kahyuM che. badhA ja nayone samAna rIte Icchato evo jainano sAdvAda, anekavAda siddhAMta pakSapAtI nathI. aMtamAM graMthakAra kahe che badhA vAdonI vacamAM he jinezvara tAruM adhuSya zAsana jya pAme che. DhALa cothI ahIM sarasa vAta karI che. ekAMtavAdIno virodha karI dravyAdino paraspara bheda ane abheda e baMne dharma kema mAno cho? graMthakAra kahe che ke paravAdInI. AvI dalIlo ke bheda ane abheda ekasAthe rahI zakatA nathI. e asthAne che jaina mata pramANe tethI zrata dharmamAM arthAt jinapraNIta syAdvAda siddhAntamaya pravacanamAM manane daDha rIte zraddhAmaya rAkhavuM. pravacana paranI A zraddhAne kAraNe ja mokSaphaLa maLe - zaMkAsahita cAritrIo paNa samAdhi na pAme (AcArAMga) graMthakAra have pachInI gAthAomAM paravAdIonI zaMkAnuM nirAkaraNa karela che. dalIlo dvArA "svadravyakSetrakAla bhAvA pakSoI ghaTa chaI ja arthAt sva dravya guNa-paryAyanI apekSAe svarUpe vastunuM astitva che. 428* jaina rAsa vimarza
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane sva-dravya-guNa paryAyanI apekSAe je "para" che e para rUpa che. tethI nAstitva che. Ama pAyAnA be bhAMgA laI AkhI saptabhaMgI dekhADAya che. uparAMta arthaparyAya ane vyaMjanaparyAya viSe carcA che. chelle kahe che. A saptabhaMgInA daDha abhyAsa dvArA je paramArthane dekhe che tenI yaza ane kIrti vizvamAM khUba vadhe che, tene maLeluM jenapaNuM lekhe che. nayadaSTithI badhA darzanone vicAravA ane tattvanA yathArtha svarUpano nirNaya karavo Ama A cothI DhALamAM dravya guNa paryAyano bhedabheda dekhADyo ane saptabhaMgInuM sthApana karyuM che. jemAMthI padArtha trayAtmaka hoya che eno nirNaya thAya che. DhALa pAMcamI pramANa naya viveka dravyArthika same yathathArthika A DhALamAM kahyuM che. jJAnadaSTi ga dekhiI jJAnadaSTithI jagatane dekho. dravyaguNa paryAyanA paraspara bheda, abheda ane bhedabheda jANI dravya-guNa paryAyanuM jJAna pramANa zI rIte kare che ane naya zI rIte kare che. e jANavuM. AthI A DhALamAM beno bheda darzAve che. nava vastunA eka aMzane grahaNa kare che. jyAre pramANa baMne aMzane grahaNa kare che. dravyArthika nayathI Atmadravyane jotAM sata cit AnaMdamaya bhAse che. ane paryAyArthika nathI jotAM anitya lAge che. jJAnadaSTi baMneno samAveza kare che. graMthakAre A DhALanI dhruvapaMkti zAnadaSTi jaga dekhiI e dvArA bodha Ape che ke gatane kevI rIte jovuM? pramANAtmaka jJAnathI jovAthI rAgadveSa moha vadhavAne badale saMvega Adi vadhe che. kAraNa ke temAM AtmAnuM zuddha svarUpa ane anityatA baMne AvI jAya che. vaLI ema paNa kahe che. A be nayano bheda "zrI vizeSAvazyaka bhASya tema ja sanmati prakaraNamAM paNa kahelo che. (pa-6) sunaya ane durnaya mithyAdaSTikoNa)nI paNa carcA karI che. AtmAne dravyanI dRSTithI jotAM-saMsArI jIvo puruSArtha dvArA karmarahita siddha dazA pAmI zake che. e aMtima niSkarSaka AtmajJAna svarUpa che. e para bhAra mUkyo che. dravyArthikanA dvArA Ama, digaMbara AcArya devasenakRta nayacakramAM darzAvelA dravyArthikanayanA daza prakAra kahI jJAna ja utkRSTa sArabhUta che. paramabhAva che - te batAvyuM che. DhALa-chaThThI paryAyArthikanayanA 6 bhedanuM varNana tathA bIjA 7 navonA peTabhedo sAthe dravyaguNaparyAyano rAsa: eka paricaya *429
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ naveya nayanuM pUruM varNana A DhALamAM karavAmAM AvyuM che. daSTAMto sAthe. DhALa-sAtamI diMgabaramata anusAra 3 upanayo A DhALamAM samajAvyA che je nayanI samIpamAM rahyA te upanaya. tenA bheda-prabhedonuM AmAM varNana che. DhALa AThamI digaMbara mAnya be mULa nayanI vAta A DhALanA prAraMbhamAM karI che. adhyAtmadaSTie nizcaya ane vyavahAra naya Ama be naya che. nizcayanaya zuddha ane azuddha ema be prakAranA kahyA che. digaMbara mAnyatA barAbara nathI tethI ema kahyuM che. zuddha nivArtha mATe zvetAMbara graMtha bhaNo te graMtho "zrI vizeSAvazyA bhASya', "sammati tarka prakaraNa', anuyoga dvArA "syAdavAda ratnAkara' vagere judA judA nayonI parIkSA karIne nizcaya karavAthI svasamaya ane parasamayanuM. jainasiddhAMtonuM ane nyAya vagere anya darzananA siddhAMtonuM aMtara jovA maLe che. ane harSa utpanna thAya che. kAraNa ke jainadarzana ane tenA graMtho syAdvAda ane anekAMtavAda enuM mUlya pArasamaNithI paNa adhika anubhavAya che. Ama nayabhedamAM matAMtaranI carcA dvArA jainadarzananI zreSThatA banAvI che. DhALa navamI 'utpAda vyaya dhrauvya' Ama tripadI samajAvI che. sarvadravyo prati samaye pUrvaparyAyanI apekSAe vyayAtmaka uttaraparyAyanI apekSAe utpAdAtmaka ane dravya svarUpe dhRvAtmaka Ama tripadI svarUpa che. bauddha tathA naiyAyikanI ekAMta anityatA tathA sarva zUnyavAda vagerenuM khaMDana karyuM che. koI paNa eka padArtha utpAda, vyaya ane dhrauvya lakSaNayukta che. zrI jinezvaranA tripadInA A upadezanI khUbI ghaNI ja anerI che. A traNa lakSaNo e ja vastunuM sAcuM svarUpa che. enA yogya je vastumAM satpaNuM Ave che. te vinA bhAva-padArtha ja na rahe. abhAva thAya. Ama aneka rIte dareka vastune traNa lakSaNayukta barAbara samaje te vistAraruci jIva samyakta pAme, ane zAsananA prabhAvakapaNuM pAme. A trilakSaNanA svarUpanI bhAvanA je samajaze te svabhAva darzananI ramaNatAno AnaMda mANaze. je apUrNa che, adbhuta che. ane aMtaraMga sukha prApta karaze. 430 * jaina rAsa vimarza
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhALa dazamI dazamI DhALamAM cha dravyo, tenI siddhi ane bhedo che, dharma, adharma, AkAza, kAla ane jIva ane pugala A che. dravyonuM varNana che. prathamanAM 3 dravyo eka eka che, bIjAM 3 dravyo anaMta che. dharmadravya viSe kahyuM che. ke je tene na mAnIe to siddha paramAtmAnI lokAgre gati je virAma pAme che te virAma na pAme paraMtu anaMta alokamAM anaMta gati karyA ja kare che barAbara nathI. evI ja rIte adharmAsti kAya jIva-pudgalanI nitya sthiti mATe che - AvI muktiothI A be dravyonI siddhi karI che. A be dravyo lokakAza pramANa che. tyAra bAda AkAzAstikAya je prasiddha ja che. alokAkAza niravadhi che. jIvapudguNonA paryAyasvarUpa kAla che. kALane upacarita dravya kahyuM che. bIjA vicAra pramANe jyotiSacakranA cAra pramANe jaNAtuM aDhI dvIpavyApI kAla e chaThuM svataMtra dravya che. ane tene mAnIe to ja cha dravyo che, e paramAtmA-vacana yathArtha thAya. digaMbara saMpradAyanI mAnyatA lokAkAzanA eka eka pradezamAM eka eka kAlANu che tethI astitva nathI pachI jIva ane pudgala dravyano saMkSepamAM vicAra karI A DhALa pUrNa karela che. DhALa agiyAra ahIM chaye dravyonA guNa ane svabhAvanuM varNana che. astitvAdi sAmAnya guNo che. ane jJAna-darzanAdi 16 vizeSa guNo che. tenI carcA che. tathA astitva svabhAva Adi sAmAnya svabhAvo che. ane cetanatA Adi vizeSa svabhAvo che. 11 sAmAnya svabhAvonuM varNana A DhALamAM che. vastRtva, dravyatva, prameyatva vagere sAdhAraNa guNo che. jJAna, darzana, sukha, vIrya - e AtmAnA guNo che. ane sparza, rasa, gaMdha, varNa e cAra pudgalanA vizeSa guNa e ja rIte, dharmAstikAya, adharmastikAya, AkAzAstikAya, kAla dravyanA pratyekanA vizeSa guNo che. astitva svabhAva te nijarUpe sva-dravya-kSetra-kAlabhAva svarUpe jema para abhAve nAstisvabhAva anubhavIe chIe. DhALa bAramI 10 zeSa svabhAvonuM varNana che te paNa jaNAvyuM che. amuka cokkasa dravyamAM cokkasapaNe rahe che. mATe A daza svabhAvo vizeSa kahevAya che. dasa svabhAvonAM nAma nIce pramANe che. (1) cetana svabhAva (2) acetana svabhAva dravyaguNaparyAyano rAsa H eka paricaya *431
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) mUrta svabhAva che amUrta svabhAva (5) eka pradeza svabhAva (6) aneka pradeza svabhAva (7) vibhAva svabhAva (8) zuddha svabhAva (9) azubha svabhAva (10) upacArita svabhAva - A dase svabhAvanuM svarUpa samajAvyuM che. dA.ta., jIva cetana svabhAva temAM rahelA acetana svabhAvane dhyAnAdithI dUra karavAnA che. DhALa teramI 11 sAmAnya ane 10 vizeSa svabhAvo Ama kula 21 svabhAvo para navo dharAvavAmAM AvyA che. arthAt eka eka svabhAva kayA kayA nayothI saMbhave te nayonuM vivaraNa karyuM che. svabhAvonuM je varNana karyuM che. AgalI DhALamAM temAM padArthamAM paraspara viruddha svabhAvo rahe che te kaI rIte e vicAraNA vyavasthitapaNe karavI Avazyaka che. nayabhede e vicAraNA karavAthI saraLatAthI te te padArthomAM batAvelA svabhAvo sthira thAya che. udAharaNa tarIke dareka dravyamAM ahita svabhAva che ane nAsti svabhAva che. be viruddha kaI rIte rahI zake ? ghaDo ghaDA svarUpe che. paNa vastra svarUpe nathI. eTale svarUperUpe astitva ane parasvarUpe nAstitva padArtha mAtramAM rahe che evI ja rIte bheda svabhAva ane abheda svabhAva, cetana svabhAva ane acetana svabhAva 'uttarAdhyayana sUtramAM paNa A hakIkata kahI che. A pramANe svabhAvanI vicAraNA nayayojanApUrvaka karavI. DhALa caudamI paryAyanA bhedo lakSaNo dagaMto dvArA samajAvyA che. mukhya be bheda che. (1) vyaMjana paryAya (2) artha paryAya. dIrghakAlavartI paryAya ke je zabdo dvArA bolI zakAya jema ke jIvano manuSya paryAya, te vyaMjanaparyAya kahevAya che. ane kSaNakSaNanA eka eka samayavartI paryAya ke je zabdothI bolI na zakAya paNa padArthamAM) arthamAM ema be be bheda gaNI 8 bhedo paryAyanA thAya che. cha e dravyo tripadIyukta hovAthI pariNAmI nitya che. paNa kUTastha nitya ke kSaNika mAtra nathI je paryAya padArthamAM vartamAnakALa pUrato kSaNamAtra rahe che. te arthaparyAya che. jema ghaTa padArthamAM kSaNekSaNe je parivartano thAya che te sarva tenA kSaNa pUratA ardhaparyAyo che. 432 * jaina rAsa vimarza
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ pachI duhAmAM dravyAnuyoganA jJAnanI vizeSa mahattAthI kriyA ane jJAnamAM sUkSmabhedanI carcA che. DhALa paMdaramI | gItArtha puruSomAM jJAnanI khUbI ane stuti che. jJAnaguNa e jIvanamAM udyota-prakAza lAvanAra che. ajJAnarUpI aMdhakArano nAza karanAra che. bhavasAgaramAM jahAja samAna che. jJAna vinAnI kriyA khaju samAna che. ane kriyAvinAnuM jJAna sUrya samAna che. jJAnaguNa yukta kriyArUpanuM munio dhanya che. jJAnaprApti mATe je vihAra kare che. te munio paNa dhanya che. jJAnamArganI upekSA karIne je ajJAnamAM racyApacyA rahetA chatAM kapaTapUrvaka kriyA karI mAna vahana kare che te nirdoSa mArge nathI. Ama jJAnadazAnI upekSA karI bAhyabhAvamAM ja rAcatA munione A DhALamAM upAlaMbha Apyo che. jemane tene karavA yogya che. jJAnInI vacanathI jhera paNa amRta bane che. jJAnInA kahevAthI viSapAna karanAra paNa tarI jAya che. ajJAnInA vacane amRta khAnAra paNa mare che. eTale jJAna meLavavA ane jJAnInA vacanane anusaravA prayatna karavo e mArga che. prathama jJAna ane pachI dayA. padame nA toya || DhALa soLamI dravyAnuyoganuM jJAna e sAmAnya nathI. A to brahmANI che arthAt paramAtmA vItarAga devanI pavitra vANI che. mATe gItArtha guruo pAse ja bhaNavAnuM kahyuM che. tuccha buddhivALAne AvA gaMbhIra arthI anuyoga bhaNAvavA nahIM evI paNa AjJA karI che. te jIvane AvI mahAmUlyavAna vastuonI kiMmata hotI nathI. pachI kahe che. AvA gaMbhIra arthavALA dravyAnuyoganA ghaNA bhAvo to kevalI bhagavaMta ja jANe che. chatAM saMkSepamAM gurugamathI ane anubhavabaLathI keTalAka bhAvo A graMthamAM varNavyA che. AvA dravyAnuyoganuM paThana karavAthI pApanI zreNI nAza pAme che ane mukti prApta thAya che. dRSTAMta ApatA kahyuM che; talane jema ghANI pIle tema ghanaghAtI karmo pilAya che. jene jJAnamAM ruci nathI te AvA graMthonI TIkA-niMdA kare che. paraMtu jJAnaruci jIvothI A graMtha paNa jainazAsanamAM jarUra pratiSThA pAmaze AmAM aneka tattvaratno bharyA che. tene sArI rIte sAMbhaLe ane prayatna karazo to tamane paNa aneka ratno maLaze. dravyaguNapayayano rAsa : eka paricaya +433
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhALa sattaramI vidvAna graMthakAra zrI upAdhyAyajI mahArAjazrIe potAnA yazasvI guru pATaparaMparAnuM varNana karyuM che. akabarabAdazAhanA pratibodhaka 16mA saikAmAM thayelA pUjya jagadguru zrI hIrasUrIzvarajI ma. sAhebanA ziSyavargamAM AcAryonA nAma jaNAvIne pachI pUjya zrI kalyANavijayajI ma. sA. thI upAdhyAyanA nAmo jaNAvIne temAM thayelAM pUjya zrI jitavijayajI ma. zrI. nA laghu gurubaMdhu zrI navijayajI ma. zrInA vinItaziSya zrI yazovijayavAcakanI A graMtharacanA che. Ama kahIne ja gurukRpAthI kAzImAM nyAyazAstrAdi bhaNavAnI tathA durbodha evA nyAyaciMtAmaNi graMthanA abhyAsanI prApti thaI te guruparaMparAno upakAra mAnI graMthanI samApti karI che. niSkarSa sArAMza A gujarAtI bhASAmAM racAyelI padyabaddha anokhI kRti kahI zakAya. bhAvone spaSTa karavA mATe graMthakAre pote ja svopajJa-gujarAtI Tabo racyo che. topaNa A kRtine samyaka rIte samajavI kaThina che. tethI sAmAnyajana mATe durgama ane durbodha che. A nibaMdha dvArA tene sugama banAvavAno prayatna karyo che. dravyAnuyoganI mahattA che. dravyAnuyoganA mukhyagraMtho che-sUyagaNagasUtra, sanmAnitarka, tattvArtha mukhyaviSaya che - A jagatanA dazya adazya che. dravyo anaMtA guNo che. dArzanika jagatamAM paryAya zabda Agavo che. tenI vicAraNA saravI chatAM gahana che. guNavagara dravya nathI. ane paryAyano baMne sAthe saMbaMdha che. paryAyanI vicAraNA vizvadarzana mATe jarUrI che. samaye samaye parAvartana pAmatA vizvanuM mULabhUta kAraNa paryAya che. kevaLajJAna e sarva paryAyonuM jJAna che. dareka darzanamAM dravya ane guNanI vicAraNA judIjudI rIte karavAmAM AvI che. paNa A graMtha kaI viziSTa che. viSaya kaThina che ane temAM traNaso varSa pUrvenI gujarAtI bhASA tene kaThinatama banAve che. chatAM paNa A graMthano abhyAsI varga che. tethI tenuM prakAzana thatuM rahyuM che. koI koI gAthA haju paNa aNaukelI rahI che. je kaMI paNa vivaraNa karyuM che, te abhyAsIne tRpta karaze ane vizeSa kheDANa dvArA kholavA uttejanA Apaze. karmanA kSayopazamamAM 434 * jaina rAsa vimarza
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ to alabatta kAraNabhUta thaze ja. aMtamAM A graMtha bhavyajIvonA samyajJAnanI abhivRddhi karavAmAM sahAyabhUta bano e ja abhyarthanA. A graMthanI samAlocanA karatAM ema kahI zakAya ke "vANI vAcaka jasataNI koI naye na adhUrI re - A yuktinI vizeSa pratIti A rAsanuM adhyayana karanAra karI zake che. "ekanI eka vicAraNA judA judA nayonI apekSAe bhinna-bhinna bodha karAvIne syAdvAdathI te sarvabodhono samanvaya kevo suMdare sAdhI zakAya che. tenuM bhAna A graMtha karAve che. A rIte AtmAmAM evA caitanyano vikAsa thAya che ke je dvArA te koI paNa vicArakSetramAM gUMcavato nathI ane virodhono paNa samanvaya kare che. A dravyaguNaparyAyanA rAsano abhyAsa karavo e jIvananuM eka gaurava che. A graMthanA suMdara adhyayananA aMte jIva koI eka vilakSaNa khumArIno anubhava kare che. potAnI pAse bahumUlya mUDI che evuM mAne che, vaLI A graMtha rAsa rUpe che. paNa racanAnuM mahattva saraLatAthI kaMThastha karI zakAya ema che. AvA kaThina ane gaMbhIra viSayane padyamAM utAravA ane rasamaya banAvavA e kAryanuM mahattva to anubhavI ja samajI zake. A graMtha para graMthakAre dabo racyo che. temAM dArzanika vicAraNAo che. te mananIya che. dravyaguNapayayano rAsa' - A saMzodhanAtmaka nibaMdha jIvone upabhogya che paNa upayogI paNa che. (1) mAtra ekAMtavAdI kriyAkAMDIone jJAnamArga pratye doraze. (2) mAtra jJAnamArgIone ekAMtavAda choDAvaze. (3) tattva jijJAsune zuddhadhyAna tarapha doraze. () vyavahAranayanI pakaDavALAne nizcayanaya tarapha jovA preraze. (5) to mAtra nizcayane ja mAnavAvALAne vyavahAranayathI suvidita karaze. (6) zuSka tattvajJAnIne bhaktiyogI banAvaze. (7) sarvatra jinavacananI agatyanI samajAvaze. samagra graMtha vAMcyA pachI adbhuta evo udgAra pragaTa thayA vinA raheto nathI. amuka amuka gAthAmAM sujasakAriNI sujasavilAsa, jasakirati, jasa, jasa vicAra AvA zabdo dvArA graMthakAre graMthakartA tarIke potAnuM nAma dravyaguNaparyAyano rasa eka paricaya 435
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUcavyuM che. "savi artha samayamAM bhASiA. Ima vividha trilakSaNa zIla re je bhAvaI ehanI bhAvanA te pAvaI sukha jasa lIlA re ane chelle - "mahAtmAoe game te nAme ane game te AkAre eka satune ja prakAyuM che, tenuM ja jJAna karavA yogya che, te ja anubhavarUpa che. ane te ja parama preme bhajavA yogya che." - zrImad rAjacaMdra * dravyaguNaparyAyarAsa' vize paMnyAsazrI yazovijayajIe sAta bhAgamAM vistRta vicAraNA karI che, to A vicAraNAno marma be bhAgamAM pustakAkAre prasiddha karyo che. A pustako zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha (Ila) dvArA prakAzita thayA che. A rAsa vize vadhu jANavAnI jijJAsAvALA bhAvako A graMthono abhyAsa karI zake. 436 * jena rAsa vimarza
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ kivi traRSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana vivecaka: DaoN. ratanabena khImajI chADavA zrAddhavidhi arthAt zrAddha eTale zrAvaka vidhi eTale AcAra. zraddhA ane vivekapUrvaka kriyA kare te zrAvaka. AvA zrAvake kyAre zuM karavuM joIe? tenuM saMpUrNa zreSTha mArgadarzana Apato rAsa eTale "zrAddhavidhi rAsa" janma-jIvana-maraNano krama cAlu che. pazu, pakSI, mAnava nAraka, deva badhA janme che. jIve che. ane AyuSya pUrNa karI anya bhavamAM cAlyA jAya che. A krama anAdi kALathI cAlu che. anaMtakALa sudhI cAlyA karaze. paNa e janma-jIvana-maraNanA pravAhamAMthI aneka AtmAo deva-guru-dharmanA zaraNe rahIne AtmasAdhanA karIne parama padane pAmavA saphaLa bane che. zrAvaka kuLamAM maLela janma jayaNAmaya jIvana jIvavA mATe sahAyaka bane che. ane tenA kAraNe samAdhimaya mRtyu pAmIne sadgati tema ja paraMparAe parama pachI prApta karI zakAya che. zrAvaka kuLamAM evI vizeSatA che ke jenA dvArA AvI zreSTha siddhi thaI zake che. kAraNa ke zrAvakanA jIvanano vyavahAra ja sva-paropakAramaya hoya che. jIvana kevI rIte jIvavuM te mATe aneka mahApuruSo vividha graMthomAM upadeza ApI gayA che. tema kavi RSabhadAse zrAddhavidhi rAsamAM khUba ja saraLatApUrvaka bALakanI jema pA-pA pagalI maMDAve tema zrAvakanAM AtmavikAsanI pA-pA pagalI maMDAvI che.je vivekI zrAvaka mATe khUba ja upakAraka A graMtha che. zrAddhavidhi rAsanA racanAkAra: kavi RSabhadAsanA janma athavA maraNa viSenI spaSTa mAhitI maLatI nathI parantu emanI kRtionI racanA uparathI jANI zakAya che ke temanI janma sane 1pa7pa ane mRtyu sane 1935nI AsapAsa thayo haze. Ama 60 varSanA jIvanakALa daramiyAna temaNe vividha kRtionuM sarjana karI zabdadehathI amara-padane prApta karyuM che. teo vasA poravADa jaina vaNika hatA. temanA pUrvajo mULa vIsanagaranA vatanI hatA. temanA pitAmahanuM nAma mahIrAja hatuM. temanA pitAnuM nAma sAMgaNa hatuM ke jeo vyApAra arthe khaMbhAtamAM kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana * 437
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvIne sthira thayA. mAtAnuM nAma rUpAMde hatuM. dAdA tema ja pitA jainadharma pratye ruci dharAvanAra samakita vratadhArI zrAvaka hatA. temanuM kuTuMba susaMskArI ane dhArmika bhAvanAvALuM hovAthI kavine dharmanA saMskAro gaLathUthImAM ja prApta thayA hatA. sAthesAthe uttamottama jagadgurunA ziSya parivAranuM sAMnidhdha prApta thayuM ke je temanA dhArmika saMskAronA siMcanamAM vizeSa mahattvanuM rahyuM hatuM. rojiMdA jIvanamAM paNa temaNe dhArmika kriyAone vizeSa prAdhAnya ApyuM hatuM ke jenI jhalaka zrAddhavidhi rAsamAM dekhAya che. arthAt teo jevuM jIvana jIvatA. hatA evuM ja zabdamAM kaMDarAI gayuM che. sAdhu-saMtonA samAgamathI tema ja satsaMgathI teo zAstranA jANakAra thayA hatA. vaLI sarasvatI devInI kRpA meLavI kavi banyA hatA. temanI gurubhakti. sarasvatIbhakti ane mAtRbhUmibhakti paNa ajoDa hatI. kavie hIravijyasUrinA paTTadhara vijayasenasUri, vijayatilakasUri tema ja vijayAnaMda sUrIzvarane dharmaguru tarIke svIkArI temanI nizrAmAM sAhityanuM sarjana prAya khaMbhAtamAM karyuM che. temanI kRtiomAM bhAvapakSa ane kalApakSa banneno suMdara sumeLa jovA maLe che ke je temanI kavipratibhAne ujAgara kare che. teo lakhavA pAchaLano uddezya batAvatAM kahe che ke "para upakAra nija sukhanI kAma, kIyo rAsa paMDita sIra nAma" arthAt potAnI kRtio sva-para upakAra ane sAmAnya mAnavI samajI zake te mATe racI che. vartamAnamAM paNa kavi RSabhadAsakRta rAsa stavana stuti samajAya vagere racanAo ghaNI sArI prasiddha pAmI che. emano bharatezvarano rAsa jenamunio vyAkhyAnamAM vAMce che. emanA mudrita stavano, stutio bhavyaAtmAo derAsaramAM bole che. saMsAranA khoTA sagapaNa' vizenI sajhAyanuM TeparekorDiMga paNa thayuM che. A lokapriyatA ja emanI mahattA sUcave che. temanA astitvanI jhAMkhI karAvatuM temanuM gRhaderAsara Aje paNa khaMbhAtamAM pArzvanAtha zaMkhezvara jinAlayamAM maujUda che. zrAddhavidhi rAsaH kavi RSabhadAse zrAddhavidhi rAsanI racanA sa. 1682 mahAsudapAMcama guruvAra khaMbhAtamAM karI che. A rAsa aprakAzita che. tapAgacchanA bAvanamA paTTadhara pUjya AcAryadeva zrIratna-zekharasUrijI e racela "zrAddhavidhi 438 * jaina rAsa vimarza
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRtti' tema ja bIjA ghaNA zAstronA AdhAre karI che ema kavi pote ja A rAsane aMte jaNAve che. kavie racelA cotrIsa rAsAomAMthI A eka noMdhapAtra rAsakRti che. mukhyatve duhA, copAI, DhAla, kuMDaliyA tema ja vividha dezIomAM racAyelI 1637 kaDInI dIrgha racanA che. kavi RSabhadAsa eka to karme ane dharma jaina hatA. temanA AcAra ane vicAramAM jainadharmanA saMskAra dekhAya che. A ja saMskAranA paDaghA temanI A kRtimAM AbehUba paDe che. kavi RSabhadAsa rAsano AraMbha paraMparA anusAra maMgalAcaraNa rUpe mAtA sarasvatI devInI stuti tema ja carama tIrthakara zrI vIrajinezvarane utkRSTa bhAvapUrvaka trikaraNa yogathI vaMdana karIne kare che. rAsanI zarUAtamAM ja anubaMdhacatuTya darzAvyuM che. arthAt rAsa racanArUpa kAryamAM kAraNabhUta viSaya, prayojana, saMbaMdha ane adhikArI te anubaMdhacatuSTaya kahevAya. viSaya tarIke zrAvaka samAcArInA par bola- (1) dinakRtya (2) rAtrikRtya (3) parvakRtya (4) cAturmAsika kRtya (5) vArSika kRtya ane (6) janma kRtya ke je rAjagRhI nagarImAM zrI abhaya kumAranA pUchavAthI zrI vIra prabhue svamukhe prakArelA prayojana - zrAvaka janonA upakAra mATe saMbaMdha-rAsa ane viSaya vacce vAcya vAcaka bhAva. adhikArI - eTale (1) bhadraka prakRti (2) vizeSa nipaNamati (3) nyAyamArgamAM prema ane hajI daDha pratijJa Avo cAra guNa yukta zrAvaka dharmane yogya jaNAvyo che. tenAthI viparIta daSTirAgI, dharmadviSI tema ja mUrkhane dharma mATe ayogya gaNyAM che. te anukrame bhuvanabhAnu kevalI, varAhamihira ane kaNabIputranA kathAnaka dvArA samajAvyuM che. vividha prakAre zrAvakane bhedaprabheda batAvyAM che. jema ke - nAma, sthApanA, dravya ane bhAvazrAvaka, caMDapradyota rAjAnA vacanathI vezyA dravyazrAvikA banI hatI te daSTAMtanuM Alekhana karI bhAvazrAvakanA traNa prabheda-darzana-vrata ane uttaraguNazrAvaka batAvI, uttara guNa zrAvakanA teraso corAsI karoDa, bAralAkha, satyAsI hajAra, baso ne be bhAMgA thAya tenuM vivecana karI anukrame zreNikarAjA, surasuMdarakumAra zeThanI strIo tema ja AnaMda kAmadevanAM dRSTAMto vaDe prakAza pADyo che. ThAMNAMgasUtra pramANe paNa zrAvakanA cAra prakAra darzAvyA che. dAna, zIla, tapa ane bhAvanAdi zubhayogathI asprakAranA karma samaye samaye pAtaLA kare, ochA kare tema ja sAdhu-saMto pAsethI samyaka samAcAra sAMbhaLe tene zrAvaka kahevAya. Avo zrAvaka zAstrokta ekavIsa guNathI yukta hoya tenuM kathana karI zrAvakanI kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana +439
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ (bhAvazrAvaka) samAcArI rUpe SaTrola prakAza)nuM vivecana karela che. (1) dina-nRtya : prathama prakAza) kavi RSabhadAse cha kRtyamAMthI prathama dinakRtyanuM varNana vistArapUrvaka AlekhyuM che. zrAvake pAchalI pahora rAtri rahe tyAre athavA savAra thatAM vahelAM UThavuM. UThIne prathama navakAramaMtranuM smaraNa karavuM paraMtu enI pahelA rAtri daramiyAna kAMI paNa kArya karavA paDe to dhImethI karavA. vAtacIta Adi paNa dhImethI ka2vI kema ke avAjathI jAgI gayelAM aneka jIvo hiMsAnA kAryomAM pravRtta thAya che. jene kA2Ne doSono bhAgI banavAthI anarthadaMDanI prApti thAya. brAhmamuhUrtamAM UThI navakAranuM uccAraNa karatAM dharmajAgarikA karavI ke huM koNa chuM? mAro dharma kyo? mArA deva koNa? mArA guru koNa? meM zuM karyuM ane zuM karavAnuM bAkI che? evuM vicArIne potAnA kuLane yogya niyamAdi karavA tyAra pachI sukhAsane besI ekAgratAthI kamaLabaMdha naMdAvarta Adi rItathI navakAra gaNavA. navakAra gaNavAnI vividha rItonuM varNana tema ja tenAthI thatA lAbho ane tenuM zuM phaLa maLe? tenuM vistArathI varNana karyuM che. svapnavicAra zAstra anusAra duHsvapna, susvapna tema ja zubha-azubha phaLa viSe mAhitI darzAvI che ke je temanuM svapnazAstra viSenuM jJAna darzAve che. prAtaHkALe puruSe jamaNo hAtha ane strI potAno DAbo hAtha puNyaprakAzaka hovAthI jovo evuM mArgadarzana ApyuM che tyAra pachI vRddha mAtA-pitA vagerene namaskAra karavA tyArapachI pratikramaNa sAmAyika Adi karI cauda niyama karavA. sacita-acita Adi vastunuM svarUpa batAvI tenA niyama levAnI vidhi paNa vistArathI darzAvI che tyArabAda dAtaNavidhi, snAnavidhi, vALa oLavA, hajAmata Adi kriyAo zAstra anusAra tema ja laukikazAstra anusAra darzAvI che, A uparathI kavine anya zAstranuM jJAna paNa haze te samajAya che zAstrokatavidhi pramANe snAna karI zuddha vastra paherI jinamaMdire jaI devapUjA uttama dravyothI karavI. jinamaMdiramAM jatA pahelA rAjA tathA zrAvake pAMca abhigama sAcavavA tema ja jinamaMdiranI utkRSTa coryAzI AzAtanA paNa TALavI. A rIte jinapUjA karI guru pAse jaI paccIza AvazyakathI zuddha dvAdazAvarta vaMdanA karavI. guruvaMdananuM phaLa darzAvatA kavi kahe che. 440 * jaina rAsa vimarza
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIca gotra te khepavaI re, UMca gotra bAha: karma gAMThi DhIlI karaI re, tIrthakaraNapaNuM lahaI te hore. A vAta zrIkRSNa tema ja zItaLAcAryanA dRSTAMta ApI samajAvI che tema ja jinamaMdiramAM guru pAse kema besavuM? tenuM varNana karyuM che tyAra pachI zrAvake nidrA tathA vikathA varjI bahumAnapUrvaka guruno upadeza sAMbhaLavo. dharmedezanA sAMbhaLavAthI ajJAnano ane mithyAjJAnano nAza thAya. samyakajJAnanI prApti thAya. mokSanI IcchA thAya dezavirati athavA sarvaviratinI ArAdhanA thAya vagere aneka guNa pragaTe che je vistArathI thAvagsAputranA kathAnaka dvArA darzAvyuM che. ahIM kavie subhASita dvArA kriyA ane jJAnanA sumeLanI vAta darzAvI che jema ke: jJAna dharaI kaTAriyA dharaI mutipatha tasa sAra jima aMdho naI pagalo malatA pAmyA pAra kema ke auSadha ke bhojananA jJAnamAtrathI Arogya athavA tRpti thatI nathI parantu teno upayoga karAya to ja Arogya ke tRpti thAya che dharmadezanA sAMbhaLI guru Adine zAtA pUchavI pachI ghare AvI bhojana veLAe sAdhu-saMtone vahorAvavAnI bhAvanA bhAvavI. supAtra dAna ApavAthI puNya thAya che A vAta taMgIA nagaranA zrAvakanuM dRSTAMta ApI samajAvI che jema ke : Are AhArano kahyo vIcAra detAzrAvaka soya susAra tuMgIA nagari zrAvaka eha mAhAdAtA nara bhakhyA teha Ama utkRSTa jAvaka bhojana AdinuM dAna ApI pachI sacita Adi vastuno tyAga nIvI AyaMbila, ekAsaNuM ke bIsaNuM Adi dharIne pachI bhojana kare bhojana karI navakAra gaNe. sAthe bhojana kema karavuM tenI vidhi ane bhojana pachI pAna-sopArI khAvI. Aryuveda zAstra pramANe pAna khAvAthI kapha ane vAyu zAMta thAya temaja zarIra baLavAnano ullekha karyo che tyAra pachI dhoyelA nirmaLa vastro paherIne dhanaupArjana arthe zrAvaka dukAne jaI nyAyanItipUrvaka vepAra kare. vyavahArazuddhithI dezAdinA viruddhano tyAga karavAthI ucita AcAranuM AcaraNa karavAthI potAnA dharmano nirvAha karatAM dravyopArjananI ciMtA karavI kAraNa ke vyavahAra zuddha rAkhavo e dharmanuM mULa kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana + 441
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ che paraMtu vyavahAra zuddha na hoya to mAnava je kAMI kRtya kare te sarva tenuM nakAmuM che lokamAM paNa AhAra mAphaka zarIakRti baMdhAya che A vAta kavie rUDhiprayoga zailImAM AlekhI che jema ke : jamyo AhAra tasyo uDhakAra, mAhiSI dUdhi azvaabhAra gAya taNaI dUdhi bhalaturI, AhAra tiNi sudhi rAkho kharI. Ama vacce vacce rUDhiprayoge tema ja kahevato rAsane rasabhara banAve che je kavinI kavitvazaktinuM kauzalya batAve che vyavahAra zuddhi upara dhanamitranI kathA darzAvI che. AjIvikA arthe sAta upAyanuM Alekhana karI dareka bheda-prabheda batAvyA che tema ja dhana ApatAM sAkSI rAkhavI, thApaNa kema rAkhavI, paradeza AdimAM vyApAra aMge tema ja paradeza AdimAM dhyAna rAkhavA lAyaka nItivacanonuM Alekhana karyuM che jemake : tu mama suje nA samazAnI zati taruatalaI nahI mAnI ma karI sarva taho vasvAsa sarvathakI mama pAmIza hausA tema ja paradezamAM vadhu na rahevuM te upara kASTI zeThanI vArtA kahI che. teno sArAMza e che ke tema karavAthI gRhakAryanI avyavasthA Adi doSa utpanna thAya che. traNa prakAranI Rddhi kahI che. dAna tathA bhoganA kAmamAM na Ave ane anartha utpanna kare te pApaRddhi kahevAya tenuM vivecana sadaSTAMta karyuM che. nyAyathI meLaveluM dhana ane supAtre dAna e benA saMbaMdhathI dAnanI caubhaMgInuM varNana karI anyAyathI meLavela dhanathI duHkhI thanAra raMkazeThanuM daSTAMta savistAra AlekhyuM che 'hitopadezamAlAmAM kahyuM che ke je mAnava deza, kALa, rAjA, loka tathA dharma AmAMthI koIne paNa pratikuLa Ave tevI vAta jo varSa to te samakita ane dharma pAme che. A vAta AcaraNa (karma) nA navabheda paNa subhASito dvArA AlekhyAM che ucita AcaraNathI lokamAM snehanI vRddhi tathA yaza vagerenI prApti thAya ce jemake : uttama cUkaI nahI kadA saghalaI rAkhI lAja nAti Ucita paNi jALavaI jAti vaDI jagyA Aja sAthe sAthe uttamanI oLakha darzAvatA kahe che ke : 442 * jaina rAsa vimarza
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ sura sAMmi parakhII nArI dAtA parakhAI hAthi jAti jibhAMI parakhAI nArI parakhII aAthi samudro potAnI maryAdA mUkatA nathI. parvato calAyamAna thatA nathI tema uttama puruSo ucita AcaraNo choDatA nathI tenuM sadRSTAMta Alekhana karyuM che. eka ucita AcaraNa na hoya te sarva guNono samudAya jhe2 mAphaka che mATe puruSe sarva anucita AcaraNa choDavuM ane je AcaravAthI potAnI mUrkhamAM gaNatarI thAya te sarve anucita AcaraNamAM gaNAya che evA laukika zAstramAM darzAvela mUrkhanA so lakSaNa kavie prAsAnuprAsa alaMkAramAM varNavyA che je temanI zabdacAturya zaktino paricaya Ape che, jema ke: sabhA thakI UThI saMcaraI dUtani saMghesA visa2I dala I khAsa ni corI karaI karata kAji ana thAlI bharaI ja AvA mUrakhanA lakSaNa je choDe che te ja doSa vagaranA mANekanI jema zobhe evo bodha Ape che viveka vilAsagraMtha anusAra kavie vivekI puruSa anya hitavacano paNa grahaNa karavA joIe enuM subhASito dvArA suMdara vivecana karyuM che jema ke H mAtApItA rogi niM bhrAta AcArya prathavIno nAtha tapIu vidha paruNo bALa makiraza vAda ahIMA sukamAla tema ja ekalA musApharI karavI nahi jaLanA pravAhamAM sAmA javuM nahi varasAda varasato hoya tyAre doDavuM nahi vagere tema ja nItizAstramAM kahelA sarvaucata AcaraNano samyaka prakAre vicAra karavo, yathAzakita pramANe dAna ApavuM, vyavahAra zuddha rAkhavo ke jenAthI jagamAM yazakIrti vadhe. zrAvake saMdhyA samaya eTale chellI be ghaDI divasa rahe tyAre sUryabiMbano ardhoasta thatAM pahelA pharIthI trIjI vAra yathAvidhi jinapUjA karavI. zrAvake haMmezAM ekAsaNAM karavAM paraMtu jenAthI thaI na zake ema hoya teNe rAtribhojanano tyAga karavo cauvihAra Adi divasacarama paracakkhANa karavA A paracakkhANa sukhe paLAya te bahu phaLadAyI che. kavie ahIM eDakAkSanuM dRSTAMta ApI divasacacarama paracakkhANanuM mahattva samajAvyuM che. ahIM prathama dinakRtya pUruM thAya che. Ama prathama navakA2 sAmAyika pratikamaNa pachI kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana * 443
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadarzana, guruvaMdana, supAtradAna, vyAkhyAnazravaNa, prabhupUjA, sacitaacittanI oLakha cauda niyama dharavAnI vigata vyApArazuddhi, ucita AcaraNa Adi viSayonI vistArapUrvaka chaNAvaTa karI che TippaNI : eDakAkSanA dRSTAMta uparathI khabara paDe che ke te samaye paNa AMkhanuM pratyAropaNa thatuM haze je Aje vaijJAnikoe siddha karI batAvyuM che. rAtrikRtyaH (dvitIya prakAza) kavi dinakRtya pachI rAtri kRtyanuM varNana kare che. zrAvake saMdhyAsamaye anukrame jinapUjA, pratikramaNa sajhAya munirAjanI sevA ItyAdi kare. zrAvake avazaya karavA jenI kriyA eTale SaDUAvazyaka rUpa pratikramaNa sUtramAM paNa kahyuM che ke zrAvake ane sAdhue rAtrinA ane divasanA aMtabhAge pratikramaNa karavuM ke je kaSAyarUpa bhAvazatrune jItanAruM, puNyane utpanna karanAruM tema ja muktinuM kAraNa che. vaidyanA trIjA rasAyana auSadha samAna che. pratikramaNanA pAMcabheda : 1 devasI 2 rAIya 3 pambi 4 comAsI ane 5 saMvatsarI batAvI tenI vidhinuM vistArapUrvaka varNana karyuM che. pratikramaNa karavA mATe dRDha abhigraha upara dilhInA zrAvakanuM kathAnaka AlekhyuM che. pratikramaNa karavAnA niyamamAM tenI daDhatA joIne dilhInA bAdazAhe tene baMdIkhAnAmAMthI mukta karyo ane sanmAna ApyuM. pratikramaNanuM phaLa darzAvatA kahyuM che: ema paDikamaNuM nara AdaraI pachaI saMjAya te zrAvaka karaI karma graMtha ni upadezamAla gaNatA thAya hoI vIsarAla saMdhyA samaye devasI pratikamaNa karIne svAdhyAya karavo tenA upara kavie dharmadAsanuM daSTAMta ApyuM che. je nitya svAdhyAya karavAthI kevaLI banyA. svajano Adine dharmopadeza ApavA viSe kavi varNave che ke zrAvaka pratikramaNa sAmAyika pALI muni AdinI sevA karI ghare AvI potAnA svajanone jenI jevI yogyatA hoya te pramANe dharmano upadeza Ape che. zrAvaka potAnI strI putra vagerene savajJa praNati dharmamAM na joDe to te zrAvaka A. lokamAM tathA paralokamAM temanAM karelAM kukarmothI lepAya. kavie A truTakachaMdamAM AlekhI che jema ke : kasyau pAsiMga jeha thAI bhupe mastagi te sahI bhupanuM parohIta masitagI vAraI nahI vidhi svau kahI 4A * jaina rAsa vimarza
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ strInuM pAtiga puruSa matagi saSi taNuM hoI guru bhaNI kuTuMba pAtiga jeha karatuM jeha lAgaI gharadhaNI. tema ja potAnA putra vagerene pratibodha karAvavA upara dhajazeThanuM dagaMta ApyuM che. AjanA paMcamakALamAM koI deva AvI dharma pamADe e vAta koI mAne nahi paraMtu A kathA sAMbhaLI jarUra mAnavAnuM thAya tyAra pachI kavie nidrAvidhinuM Alekhana nItizAstranA AdhAre subhASito dvArA karyuM che. zrAvaka kayAM? kyAre? sUvAnuM sthAna kevuM hoya vagerenuM vistArathI varNana karyuM che. eka sthAna kevuM che eka pahora rAtri gayA pachI ane madhyarAtri thayA pahelAM potAne anukULa sUvAnA sthaLe thoDI thoDI UMgha le. bahu nidrA lenAra A bhavathI tathA parabhavathI paNa bhaSTa thAya che jIvothI bharelo TUMko bhAMgelo mela paDapAyAvALo khATalo sUvAnA kAmamAM vAparavo nahi. devamaMdiramAM rAphaDA upara vRkSanI nIce smazAnamAM sUvuM nahi. ArogyanI dRSTie paNa kyAre sUvuM? te samajAvatAM kahe che ke: rayaNi mUki divasa soya grISama rati kahayau chaI joya salekha mAThara bhAti thAya bijI rati pIta vyApI jAya Agama pramANe sUtI vakhate caityavaMdana vagere karI devane gurune vaMdanA karavI cauvihAra vagere paccakakhANa graMthisahita uccaravuM tathA pUrve grahaNa karelA vratamAM rAkhelA pariNAmano saMpakSe karavA rUpa dezAvakAzika vrata svIkAravuM dezavakAzika vrata upara kavie vAnaranuM daSTAMta ApyuM che. tema ja cAra zaraNA aMgIkAra karavA sarvajIva rAzine khamAvavAM pApanI niMdA, puNyanI anumodanA karavI. sAgArI anazana karavuM ane pachI navakAra gaNanA ekAMta zavyAne viSe ja sUvuM paNa jyAM strI vagereno saMsarga hoya tyAM na sUvuM brahmacaryanuM phaLa bahu ja moTuM che caturthavrata pALavA asamartha zrAvake paNa parvatithie brahmacarya pALavuM. strI saMsargathI dUra rahevuM kema ke viSayasevanano abhyAsa anAdi kALano che ane vedano udaya khamavo bahu muzkela che. je kavie rUDhiprayoga dvArA samajAvyuM che jema ke - jIva sabhAva evo chaI sahI bhuDI vAsanA AvaIvahI gADho dhIra hoI te calaI lAkha agyana yogi jemagalaI tema ja kAmarAgane jItanAra jaMbUsvAmI sthUlibhadra ane sudarzana zeThanA kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana << 445
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTAMta ApyAM che. tyAra pachI kaSAya Adi jItavAnI rIta batAvI ke guNo prApta karavA udyama karavo joIe. guNathI ja sanmAna prApta thAya che. pAchalI rAtrie zrAvake UMgha UDI jAya tyAre saMsAranI viSamatA tema ja jIva cAre gatimAM duHkhI thAya che tenuM ciMtana karI dharmanA manoratho bhAvavA ke huM svajanAdino saMga mUkI kyAre dIkSA laIza? ahIM rAtrikRtyanuM varNana pUruM thAya che parvakRtya H (tRtIya prakAza) parvakRtyanuM Alekhana karatAM kavi jaNAve che ke zrI gautama svAmIe bIja-be prakAranA dharma ArAdhavA mATe, paMcama pAMca jJAna ArAdhanA mATe, AThama-AThe karma khapAvavA mATe agiyAra agiyAra aMganI sevA mATe tathA caudaza-cauda pUrvonI ArAdhanA mATe ema pAMca parvatithio kahI che. A pAMca parvamAM amAsa, pUnama umeratA pratyeka pakhavADiyAnI utkRSTa cha parvatithio thAya. AkhA varSamAM aThThAI comAsI vagere ghaNAM parvo che. suzrAvake parvomAM tathA vizeSa Aso mahinAnI tathA caitra mahinAnI aThThAImAM pauSadha vagere karavuM. brahmacarya pALavuM. AraMbha varjavo. viziSTa tapazcaryAM vagere karavI. poSa-dharmanI puSTine dha-dhAraNa kare te poSadha kahevAya zrAvake siddhAMtamAM kahelA AThama, caudaza vagere parvonA divase pauSadha Adi vrata jarU2 ka2vA. athavA dezAvakAzika vrata jarUra karavA tema ja AraMbha ane sacitAhArano tyAga karavo. traNa comAsA ane saMvatsarI aThThAI vagere parvomAM vizeSa dharma anuSThAna karavA. UgatI ke AthamatI tithi mAnavI e viSe kavie chaNAvaTa karatAM jaNAve che ke sUryanA udayanA anusAre ja divasAdino vyavahAra gaNAya. tema ja jinakalyANako paNa parvatithi jevAM ja gaNavA. kavie ahIM kRSNamahArAjAnuM dRSTAMta ApyuM che bhagavAna neminAthe AkhA varSamAM ArAdhavA yogya utkRSTa parva tarIke mAgazara suda agiyArasa kRSNa mahArAjAne batAvI hatI. pachI kRSNa mahArAjA e mauna pauSadhopavAsa karIne te divasanI ArAdhanA karI. jevo rAjA tevI prajA e nyAye sarva lokomAM A parvanI prasiddhi thaI. parva tithine viSe kareluM dharmAnuSThAnanuM zuM phaLa maLe te darzAvavA kavi Alekhe che. 446 * jaina rAsa vimarza
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ tiNaI divasi zubha karma baMdhAya, baMdha AuSano paNi thAya, paratithi taNaI ka2vo dharma, zamaI kasyau te phla daI 52ma kavi anya darzanamAM paNa parvatithinuM mahattva batAvI. parvanA divase pauSadhavrata karanAra dhanezvara zeThanuM kathAnaka vistArathI darzAve che. zeThanI ArAdhanA joIne kheDUta dhobI ane ghAMcI paNa parvane divase dharma anuSThAna karI samyaktvadhArI banyA. anukrame maraNa pAmI devaloka gayA. tyAMthI traNe jaNA rAjakuLamAM janmyA. jAtismaraNa jJAna thavAthI traNe rAjAoe dIkSA laI 52mapadane prApta karyuM. kavie parvanA divase ArAdhanA karavAnuM batAvI tenuM vizeSa mahattva tRtIya prakAzamAM AlekhyuM che. cAturmAsika kRtya : (caturya prakAza) kavi cAturmAsika kRtyanuM varNana karatAM darzAve che ke je zrAvake parigraha parimANa vrata lIdhuM hoya teNe dareka comAsAmAM pUrve lIdhelA niyamamAM kAMIka ochuM karavuM jeNe rimANa vrata pUrve na lIdhuM hoya teNe paNa dareka comAsAmAM yogya evA niyama levAM. varSARtumAM jIvonI utpatti vizeSa thatI hovAne lIdhe jIvonI ghaNI virAdhanA thAya che. mATe ucita niyama grahaNa karavA jema ke varasAda thavAthI IyaLo vagere paDavAne lIdhe rAyaNa AMbA vage2e phaLano tyAga karavo. kavie be prakAranA niyama darzAvyA che eka duHkhe paLAya evA tathA bIjA sukhe paLAya evAM dhanavaMta mATe sacita rasano tyAga sAmAyika vagere duHkhe paLAya, parantu pUjA, dAna vagere sukhe paLAya. jyAre daridra mATe enAthI UlaTuM che. tema chatAM niyama to zrAvake jarUra levA. ahIM zrIkRSNa tema ja kumArapALa rAjAnuM dRSTAMta ApyuM che. achatI vastuno niyama levAthI paNa virati vagere moTuM phaLa thAya che e darzAvatAM dramakamuninuM dRSTAMta kavie AlekhyuM che. viratimAM moTA phaLano lAbha che ane aviratipaNAmAM ghaNA karmadhanAdi hoya che. mATe varSAkALamAM vizeSe karI niyamo AdaravA. gharanA kAryamAM jayaNA rAkhavI. tema ja yatnapUrvaka karavA. tevI ja rIte upadhAna mAsakSamaNathI, vizasthAnaka vagere vizeSa tapasyA paNa yathAzakti pramANe karavI. parvamAM vigaIno tyAga, pauSadhaupavAsa karavo. dararoja atithi saMvibhAgano lAbha levo. kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana * 447
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcAryoe comAsAnA abhigraha kahyA che. te pramANe jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritracAra, tapAcAra ane vIryAcAranA dravyAdinA bhedathI aneka prakAranA cAturmAsika abhigraha levA. comAsAnA niyama upara kavie vijayasena rAjAnA rAjakumAranuM dRSTAMta darzAvyuM che. rAjakumAre potAno pUrvabhava sAMbhaLI jAtismaraNa jJAna thayuM. ane pachI ghaNA niyamo pALI svarga gayo. tyAMthI AvIne mahAvidehamAM siddha thaze. Ama kavie kathAnaka dvArA comAsA saMbaMdhI niyamanuM mahattva samajAvyuM che. cAturmAsika kRtyo aMga laukika zAstronuM samarthana kavie subhASita dvArA AlekhyuM che. jema ke, saMvara ka2vo sahI kahyo, zaIva zAstra su yAMhi visISTa RSi bolyA Asyu, taji comAsuM mahi" madirAmaMthI mUlI tajaI, gAjaraniM vaMtyAka. comAsAmAM mauna bhojana tathA bIjA niyama rAkhavA ityAdi bhaviSyottara purANamAM paNa darzAvyuM che. Ama cAturmAsika kRtyamAM niyamonuM piramANa karI ArAdhanA karavI tenuM Alekhana thayuM che. varSakRtya : (paMcama prakAza) comAsI kRtya pachI kavi varSakRtyanuM Alekhana agiyAra dvAra vaDe kare che. prathama dvAranuM nirUpaNa karatA kahe che ke zrAvake dara varSe jaghanyathI eka vAra paNa caturvidha zrIsaMghanI pUjA karavI. saMghapUjA traNa prakAranI che : vastupALamaMtrI tema ja dilhInA jagasIzeThanA putra mahaNasiMhanuM dRSTAMta ApatAM kahe che temaNe khUba ja dhana vAparI saMghapUjA karI hatI. sarvasaMghane mAtra sUtra vagere Ape topaNa ghaNo lAbha thAya. bIjA dvAramAM sAdharmika vAtsalyanuM mahattva banAvyuM che. sarve dhArmika ke bhAIonuM athavA keTalAkanuM zakti pramANe Adara-satkAra karavo. potAnA putra vagerenA janmotsavavivAha hoya to sarve dhArmika bhAIone bolAvavA. teo kadAca koI vakhata muzkelImAM hoya to madada karavI. tema ja vAcanA, pRcchanA, anuprekSA ane dharmakathA vageremAM joga maLe tema joDavA zrAvikAonuM vatsalya paNa zrAvakanI mAphaka karavuM. je caturvidha saMghanuM cothuM aMga che. ahIM kavi zrInI prazaMsA rUpe Alekhe jema ke, 448 * jaina rAsa vimarza
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ huMI ghaNi sItAdika satI, sulatAmAMhi dUSaNa nahI ratI teNaI kAraNi e zrAvikA dhyana, cotho saMghae kahuM ratana" trIjA dvAramAM kavi tIrthayAtrA, rathayAtrA ane aThThAIyAtrA e traNa yAtrAonuM varNana kare che. sarva caityaparipATI karavA vagere aThThAIyAtrA te caityayAtrA paNa kahevAya che. saMprati rAjA tathA kumArapALa rAjAe karelI bhavya rathayAtrAnuM dRSTAMta darzAvyuM che. zatruMjaya giranAra vagere tIrthomAM samyakta zuddhi mATe javuM te tIrthayAtrA kahevAya. tenI vidhinuM varNana vistArathI AlekhyuM che. cothA dvAramAM jinamaMdiramAM snAtra mahotsava dhAmadhUmathI karavA tenuM varNana karyuM che. vividha prakArI pUjAnA bheda darzAvyA che. jema ke ekavIsa prakAre pUjA, starabhedI pUjA, aSTaprakArI pUjA tema paMcaprakArI pUjA utkRSTamadhyama ane jaghanya pUjAnA A traNa prakAramAM sarva pUjAnA sarva prakArono samAveza thaI jAya che. utkRSTa mahApUjA khUba ja dhAmadhUmathI karAya che. te darzAvyuM che. zrAvake varSe eka vAra zakti pramANe jinamaMdiramAM pUjA bhaNAvavI. pAMcamA dvAramAM kavie mALA paheravI, iMdramALA vagere paherI paherAmaNI karavI, dhotiyAM vagere ApavAM tathA dravyanI uchAmaNIpUrvaka AratI utAravI vagere dharmakRtyo karIne devadravyanI vRddhi karavI tenuM varNana karyuM che. soraThadezanA vatanI jagaDuzAnuM daata ApyuM che. jemake, thaIsAdIka rupa Iu jeha, sovana ratnanara mukaI jeha thoDuM thoDuM mukaI sadA, nahI kari ekadA mukaI kadA" jagaDuzAe traNa ratno suvarNajaDita karI kaMThAbharaNa tarIke ApyAM hatAM. Ama devadravyanI vRddhi karI hatI. chaThThA dvAramAM mahApUjAnuM tema ja sAtamA dvAramAM dharma jAgarikAnuM varNana karyuM che. jAtajAtanA caMdaravA, dIpaka, jaMgalUchaNAM, UMcuM caMdana vagere jinamaMdire khapamAM AvatI vastuo dara varSe zakti pramANe ApavI. tema ja zrAvake uttama AMgI, AbhUSaNa, kelighara vagerenI racanA karI. vividha prakAranAM gAyana nRtya vagere utsava vaDe mahApUjA tathA dharmajAgarikA arthe rAtrijAgaraNa karavA. AThamA dvAramAM zrutajJAnanI vizeSa pUjA karavI tenuM vivecana karyuM che. zrAvake zrutajJAnanI kapUra Adi vastu vaDe sAmAnya pUjA to game tyAre banI kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana + 449
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ zake. paraMtu mUlyavAna vastu vaDe vizeSa pUjA dara mAse ajavALI pAMcamane divase karavI. tema karavAnI zakti na hoya to ja dhanathI varSamAM eka vAra to avazya karavI. tharAdanA saMghavI AbhUe AgamanI ekeka prata suvarNamaya akSarathI lakhAvI hatI jema, sakala zAstra lakhAvaI joya sovana taNaI akhari valI koya" Ama zrutajJAnanI bhakti batAvI che. navamA dvAramAM aneka prakAranA ujamaNAM UjavavAnuM varNana karyuM che. zrAvake navakAra Avazyaka sUtra upadezamALA vagere jJAna, darzana ane judAjudA prakAranA tapa saMbaMdhI ujamaNamAM jaghanyathI eka umaNuM to dara varSe yathA vidhi jarUra karavuM. kema ke ujamaNuM karavAthI mANasonI lakSmI sAthe sthAnake joDAya, tapasyA paNa saphaLa thAya ane niraMtara zubha dhyAna, samakitano lAbha vagere guNo prApta thAya che. tema ja zrAvakoe upadhAna tapa jarUra karavo joIe. mALA paheravI e ja upadhAna tapanuM ujamaNuM che. dasamA dvAramAM jinazAsananI prabhAvanAnuM varNana ApyuM che. zrAvake jinazAsananI prabhAvanAne mATe zrI guru mahArAja padhAravAnA hoya tyAre temanuM sAmaiyuM. prabhAvanA vagere dara varSe ja dhanathI eka vAra to zakti pramANe jarUra karavI. pravezane vakhate satkAra karavAthI jainazAsana ghaNuM zobhe che. bIjA darzanIone zraddhA utpanna thAya che. jethI zAsananI unnati thAya che. zrIsaMghanI prabhAvanA karavAthI tIrthakarapaNuM vagere zubhaphaLa maLe che. prabhAvanA to tenA karanArane te tathA bIjAne paNa mokSa Ape che. Ama jainazAsananI prabhAvanAnuM mahattva batAvyuM che. agiyAramAM dvAramAM AlocanAnI vidhi, AlocanA ApanAra gurunA lakSaNa AdinuM varNana karyuM che. zrAvake gurano yoga hoya to daravarSe jaghanyathI eka vAra guru pAse AlocaNA levI. kAraNa ke potAnA AtmAnI zuddhi karavAthI te darpaNanI mAphaka nirmaLa thAya che. paphakhI, comAsI athavA saMvatsarIne divase tema na bane to vadhumAM vadhu bAra varSa jeTalA kALe to avazya gItArtha guru pAse AlocanA levI. AlocanA lenAre daza doSa tyajavA. jIva je je doSanuM sevana kare che te duSkara nathI paNa sabhya prakAre Aloce te duSkara che. mATe ja tenI gaNatarI AtyaMtara tapamAM gaNI che. tethI ja te mA khamaNa vagerethI paNa duSkara che. ahIM kavie lakSmaNA sAdhvInuM kathAnaka ApyuM che ke jemaNe zalya sAthe AlocanA lIdhI jenA kAraNe asaMkhya 450 * jaina rAsa vimarza
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavamAM du:kha bhogavavuM paDyuM. paraMtu strIhatyA jevA mahApApanI samyapha prakAre AlocanA karI gurue ApeluM prAyazcitta yathAvidhi kare to te jIva te ja bhavamAM zuddha thAya. A vAta arjunamALI, daDhaprahArI vagerenAM dRSTAMta ApI samajAvI che. Ama agiyAra dvArA varSakRtyanuM varNana karyuM che. janmakRtyaH (chaThTho prakAza) pAMcamAM varSaya pachI kavi janmakRtya chaThThA prakAzanuM aDhAra dvAra vaDe Alekhana kare che. prathamadvAramAM nivAsasthAna kayAM ane kevuM rAkhavuM? tenI chaNAvaTa vAstuzAstranA AdhAre darzAvI che. jyAM rahevAthI dharma artha ane kAma sadhAya tyAM zrAvake rahevuM, bIje na rahevuM. kema ke tema karavAthI A bhavathI tathA parabhavathI bhraSTa thavAno saMbhava rahe che; jema ke, bhIla pAlI parachati jaI na rahaI, saka TUchI jyAMhi re, mAThI asara guNikA zamazAni uttama na rahaI tyAMhi re." kugrAma vAsa na karavo te vaNikanA dagaMta vaDe darzAvyuM che tema ja sArA-narasA pADozanI lAbha-hAninuM vivecana karyuM che. tyAra pachI gharanI bhUminI parIkSA kevI rIte karavI tenuM vistArathI vivecana karyuM che. sAruM sthAna, ucita mUlya ApI nyAyathI ja grahaNa karavuM. tema ja jinamaMdiranI iMTo, lAkaDAM Adi vastuono upayoga karavo nahi. gharanI dizA, mApa vagere vAstuzAstranA AdhAre jovI. kayAM vRkSothI lAbha ane kayA vRkSothI hAni vagerenuM vivecana kavie darzAvyuM che. aMtamAM vidhipUrvaka baMdhAyelA gharanA lAbha aMge vikramarAjAnuM tema ja munisuvratasvAmInA stUpanuM kathAnaka ApyuM che. bIjA dvAramAM dharma artha ane kAma e traNanI siddhi thAya te vidyAonuM jJAna arthAt sarva kaLAonuM jJAna vagerenuM vivecana karyuM che. sarve kaLAo zIkhavAnI zakti na hoya to zrAvake evI eka kaLAno samyapha prakAre abhyAsa karavo ke jethI A lokamAM sukhI ane paralokamAM zubhagati thAya. ahIM kavi kAlidAsanuM daSTAMta Ape che. tema ja aTTabhaTTa upara goLAnuM dRSTAMta ApatA jaNAve che ke "ehevi kalA sIkhi nahI sArI re vidyA para upagArI re saghali vidyA jo na sIkhAI re, sIkho AjIvikA sukhi thAI re" arthAt ucita vidyAnuM grahaNa karavuM tevI zIkha Ape che. kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta livecana * 451
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIjA dvAramAM pANigrahaNa eTale vivAha saMbaMdhI mAhitInuM nirUpaNa thayuM che. gotra, kuLa, sAro AcAra, zIla, rUpa, vaya, vidyA, saMpatti, veSa, bhASA, pratiSThA vagerethI potAnI barobarInA hoya temanI sAthe ja vivAha karavA, sAthesAthe varakanyAnA guNadoSanuM suMdara vivecana karyuM che. vivAhanA ATha bheda darzAvI temAM prathama cAra bhedanA prakAranA vivAhadharmane anusaratA tema ja bAkInA cAra prakAranA vivAhadharmane anusaratA nathI te batAvyuM che. sAthe sAthe strInuM rakSaNa karavuM, yogya sanmAna ApavuM vagerenuM Alekhana karyuM che. cothA dvAramAM mitro kevA hovA joIe tenuM vivaraNa thayuM che. mitra sagA bhAI jevo gaNavo. tenAmAM uttama prakRti, sAdharmikapaNuM, dhairya, gaMbhIratA, cAturya, sArI buddhi Adi guNa avazya hovA joIe. paraMtu avasare kAma na Ave tevo mitra na karavo joIe: krodhI, lobhI, durbala kana, arathina AvaI jehanuM ane puriSa sAthi maitrI kasI, laMpaTathI rahaI pAcho khasI uttama, vizvAsu janane mitra banAvavo evI zIkha ApI che. pAMcamA dvAramAM jinamaMdiramAM karAvavA viSe mAhitI ApI che. bharata cakravartInI jema UMcA toraNa zikhara, maMDapa, vagerethI zobhatA ratnamaya, sonAmaya, rUpAmaya vagere moTo jinaprAsAda karAvavo. teTalI zakti na hoya to ghAsanI jhUMpaDI paNa nyAyathI kamAyelA dhana vaDe vidhipUrvaka baMdhAvavI. jinamaMdirano jIrNoddhAra karAvavAnA kAmo paNa karavA ke jenAthI vadhu puNya prApta thAya che. kavie sammati rAjAnuM ahIM daSTAMta ApyuM che. jemaNe nevyAsI hajAra maMdironA jIrNoddhAra tema ja chatrIza hajAra navAM jinamaMdira baMdhAvyAM hatAM. tema ja kumArapALarAjA, aMbAmaMtrI vagerenA dRSTAMto ApyAM che. chaTA dvAramAM jinabiMba pratimA kevI hoya tenuM vistArathI varNana karyuM che. yathAzakti pramANe zrAvake jaghanya aMgUThA pramANa ane utkRSTha pAMcaso dhanuSa pramANa jinapratimA karAvavI tenA phaLasvarUpe manuSyalokamAM tathA devalokamAM parama sukha prApta thAya che. vAstuzAstramAM darzAvela vidhi pramANe taiyAra karelI zubhalakSaNa vALI pratimAnuM pUjana karavuM. jinabiMba ane jinamaMdira vagere karAvavAthI tenuM puNya asaMkhyAta kALa sudhI bhogavAya che. sAtamA dvAramAM pratimAnI aMjanazalAkA ane pratiSThAnuM varNana karyuM che. 452 * jena rAsa vimarza
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratimAnI pratiSThA aMjanazalAkA vagere zAstrokta vidhi pramANe karavI. pratiSThA saMkSepathI traNa prakAre eka vyakti pratiSThA, kSetra, pratiSThA ane trIjI mahApratiSThA te anukrame eka, covIza ane ekaso sittera bhagavAnanI jANavI. pratiSThA karyA pachI bAra mahinA sudhI uttarottara vizeSa pUjA tema ja varSagAMThane divase sAdhArmikavAtsalya tathA saMghapUjA vagere zakti pramANe karavAM. dAna ApavuM. AThamA dvAramAM putrAdino dIkSA mahotsavanuM varNana karyuM che. putra, putrI bhAI, bhatrIjA, mitra AdinI dIkSA tathA vaDIdIkSAno utsava ghaNA ThAThathI Ujavavo. ahIM kavie bharatamahArAjAnuM tema ja zrIkRSNanuM dRSTAMta ApyuM che. jema ke "thAvacAM saMyama AdaraI, kRSNa deva tavamohochava kaI sAkhala puNya kahyAu chaI eha, saMyama phlano nAvaI cheha." dIkSA apAvavI e ghaNuM puNyanuM kAma che. zrIkRSNe tathA ceTaka rAjAe potAnI saMtatine nahi paraNAvavAno niyama lIdho hato. A vAtano paNa kavie ullekha karyo che. navamA dvAramAM padasthApanAnuM varNana karyuM che. padasthApanA eTale gaNi, vAcanAcArya vagere je yogya hoya temanI padasthApanA zAsananI unnati vagerene mATe ghaNAM utsavathI karAvavI. ahIM kavie idranuM tema ja vastupALa maMtrInuM dRSTAMta ApyuM che. anukrame indra pote gaNadha2padanI tema ja vastupALa maMtrIe ekavIza AcAryonI padasthApanA karAvI hatI. dasamA dvAramAM zrutabhakti kevI rIte karAya tenuM varNana karyuM che. zrAvake Agama jinezvara bhagavAnanA caritra vagere pustako nyAyathI saMpAdana karelA dravya vaDe zuddha akSara tathA sArA pAnAM vagerethI yuktithI lakhAvavAM tema ja zrutapUjana vagere utsavo karavA. ahIM pethaDazAha tathA tharAdanA saMghavI AbU vagerenAM dRSTAMto ApyAM che. agiyAramA dvAramAM pauSadhazALA zA mATe baMdhAvavI ane baMdhAvavAthI zuM phaLa maLe tenuM vivecana karyuM che. kavie siddharAja jayasiMhanA mukhyamaMtrI zAntanunuM dRSTAMta AlekhI pauSadhazALAnuM mahattva darzAvyuM che. jema ke upAsaro dIdho gahaI gahI. sakala dAna teNaI dIdhU sahI' Ama pauSadhazALA kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana * 453
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdhAvavAmAM ghaNuM puNya raheluM che. bAramA dvAramAM samakita ane aNuvrata Adi yathAzakti pALavA rUpa zrAvakadharmanuM nirUpaNa karyuM che. teramA dvAramAM suzrAvaka sarvaviratinA bhAva manamAM rAkhI gRhasthapaNuM pALe tema ja jeNe dIkSA lIdhI che te satu puruSo che ane pote adhanya che. ema mAne ane vicAra kare che jema ke ghaDI hoya strI nIra bharI mAthaI laI re, kAma rahaI to hoziyAra tima saMsAri sAvadhAna thaI nirahaI re, kyAri leuM saMyama bhAra." subhASita dvArA kavie suMdara manobhAvanA raju karI che. caudamA dvAramAM bhAvazrAvako kevA hoya tenuM varNana sattara guNo vaDe vistArathI karyuM che. sattaraguNovALo puruSa jinAgamamAM bhAvazrAvaka kahevAya che. Avo bhAvazrAvaka zubhakarmanA yogathI zIdhra bhAvasAdhupaNuM pAme che. paMdaramA dvAramAM AraMbha tyAganI vidhi darzAvI che. koI kAraNathI zrAvaka jo cAritra na AdarI zake to AraMbhano tyAga karavo, sarva AraMbha choDI zakAya to choDavo. nahi to sacita vastuno AhArAdino keTaloka AraMbha tajavo. kAraNa ke AraMbhamAM jIvahiMsA che, ane jIvahiMsAthI durgati thAya che. soLamA dvAramAM brahmacarya vratanuM pAlana zrAvake rAvajI pALavuM te sonIbhIma ane pethaDa zAhanA dAMta dvArA samajAvyuM che. brahmacaryavratanuM moTuM phaLa maLe che jema ke, "e varatanA phala chaI bahu, aratha dIpikA mAMhi ratha teNaI kAraNa nara e vrata dharo, jayama bhavasAyara bhali taro." Ama brahmacarya vrata bhavasAgara taravAnuM uttama sAdhana che. sattaramA dvAramAM zrAvakanI agiyAra pratimAnuM varNana karyuM che. je saMsArathI tAraNahAra samAna che. zrAvake pratimAdi tapasyA karavI. darzanapratimAthI laIne utkRSTa zramaNabhUtapratimA jANavI. aDhAramA dvAramAM aMtima ArAdhanAnuM varNana che. eTale zrAvakanI saMkhanAnI ArAdhanA, AyuSyano cheDo samIpa Ave tyAre zrAvaka dravyathI tathA bhAvathI be prakAre saMkhanA kare. kavie ahIM kuberanA putranuM tema ja harivahana rAjAnuM dRSTAMta ApyuM che. AhArano tyAga karavo te dravya saMlekhanA 454 * jaina rAsa vimarza
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane krodhAdi kaSAyano tyAga karavo te bhAva saMlekhanA aMtakALe zrAvaka saMyama na laI zake teNe saMlekhanA karI zubha tIrthe jaI anazana kare. kahyuM che ke, moTA puSpamuni ema kahaI tapanIti paMcama gati lahaI dhvani bhoga pujAI rAja, aNasaNathI harI hoI Aja' AvI ArAdhanA karavAthI jo te ja bhavamAM siddha na thAya topaNa zubha devatApaNuM tathA zubha manuSyapaNuM pAmI ATha bhavanI aMdara siddha thAya, evuM Agama vAcana che. tema ja laukikazAstramAM paNa tenuM mahattva batAvyuM che. aMtamAM kavi dinakRtyAdinuM phaLa darzAvatAM kahe che ke upara kahela dina kRtya Adi cha dvAravALo zrAvakano je dharmavidhi tene niraMtara je zrAvako samyak prakAre pALe teo A vartamAna bhavane viSe sArI avasthAmAM rahI sukha pAme tathA paraloke sAta-ATha bhavanI aMdara sukhanA hetubhUta paNe sukhanI paraMparA rUpa muktisukha jarU2 pAme che. niSkarSa : A zrAddhavidhirAsamAM kavi RSabhadAse savAre UThe tyArathI mAMDI rAte sUe tyAM sudhImAM eka zrAvaka je je kArya kare te kyAre kevI rIte? kevI sAvadhAnIthI karavA. ityAdi vAto dainika kartavyomAM batAvI che. A ja rIte rAta vageremAM jANavuM. emAM keTalIka vAto A bhava mATe upayogI che. keTalIka vAto parabhava mATe, keTalIka vAto sArI rIte jIvavA mATe jarUrI che. to keTalIka vAto sajjana tarIke jIvavA keTalIka vAto potAne apekSIne che. to keTalIka vAto bIjA sAthenA vyavahArane apekSIne che. keTalIka vAto mAnavatAnI maheka mATe Avazyaka che. to keTalIka vAto zrAvakanI zraddhA mATe Avazyaka che. Adhi-vyAdhi upAdhithI gherAyelA mAnavIne sAco rAha dekhADanAra A rAsane lAIpha menejamenTa korsa paNa kahI zakAya. zrAvakanA jIvananI janmathI laIne nirvANa sudhInI dareka AtmalakSI kriyAonuM sacoTa mArgadarzana AlekhI A rAsa bhAvapakSe saphaLa rahyo che. tevI ja rIte A rAsanuM sAhityika stara paNa eTaluM ja UMcuM che. koI paNa kRtinA pratipAdya viSayane anurUpa bhASA-zailIno tema ja tenA bhAvone tAdazya karavA te tenA sAhityaka staranA mUlyAMkananI kasoTI che. A dRSTithI jyAre ApaNe kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhivAsanuM avalokana karIe chIe kavi RSabhadAsa kRta zrAddhavidhi rAsanuM saMkSipta vivecana * 455
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAre spaSTa thAya che. ke tenuM sAhityika mUlyAMkana keTaluM UMcuM che. A kRtimAM prathama tenuM maMgalAcaraNa, sarasvatIvaMdanA, temAM AvatA vividha pAtra rasanirUpaNa, varNano, alaMkAro, kahevato, rUDhiprayogo, subhASito hariyAlI, vividha chaMdo, desIo, rAga-rAgiNIo, bhASA zailI, samAso Adi zabdavaibhava tema ja zIrSakanI yathArthatA vagere sAhityika guNothI sabhara dRSTigocara thAya che. A rAsa madhyakAlIna gujarAtI bhASAmAM racAyo che. kavi RSabhadAse rAsanI jamAvaTa karavAmAM je cAturya, kalpanAzakti, zabdaprayoga, mAdhurya, alaMkAro, chaMdo, bhASAzailI, varNano vagereno prayoga karyo che. te kharekhara temanI kavi kavitvazaktine biradAve che. temanuM sva-para zAstrajJAna tema ja svapnazAstra, zukanazAstra, vAstuzAstra, AyurvedazAstra, nItizAstra Adi viSayakAna temanI vidvattAnAM darzana karAve che. aitihAsika dRSTithI paNa temanI A kRtimAMthI tatkAlIna rAjakIya, sAmAjika, dhArmika Adi paristhitionuM jJAna prApta thAya che. tema ja lokasaMskRtinI paNa jhAMkhI karAve che. "gAgaramAM sAgara'' jevI A kRtimAM jaina darzana anusAra cAre-cAra anuyogono samAveza thAya che. "vAMcana veMcAvaI nara koya, lakhaI lakhAvaI zrAvaka soya, bhaNaI bhaNAvaI Adara karaI te mAnava paMcama gati vaI." 456 * jaina rAsa vimarza
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaka kavi jha8SabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa" prastutakartA: DaoN. pArvatI neNazI khIrANI [2/23 jeThavA nivAsa, 448, DaoN. AMbeDakara roDa-mATuMgA (jha.I.) kiMgasarkala - muMbaI-400019 phona naM. 0022-24011657 mobAIla - 9869787692] jainadarzananI AdhArazilA zrutajJAna' che. zAzvata sukhanI prApti zrutajJAnanA mAdhyamathI thAya che. anaMtA tIrthakara devoe zrutajJAnanA mAdhyamathI ja mokSamArgathI prarUpaNA karI che. emane anusarIne aneka sAdhu-sAdhvIzrAvaka-zrAvikAoe paNa zrutajJAnanI ArAdhanA karI che. e zrutajJAnane zikSaNa jagatamAM "sAhitya' nAma ApavAmAM AvyuM che. sAhitya eTale zuM? zabdarUpI mora artharUpa pIchAM dvArA jyAM potAnI bhinnabhinna kaLA batAve che te che sAhitya. pachI te vANIrUpe hoya ke pustakarUpe. zabdasamUharUpa zarIrathI banelA sAhityano AtmA arthasamUha che. jenAthI mANasanI lAgaNI tema ja vicAro suMdara rIte thAya che. e sAhitya aneka prakAranuM che. emAMthI eka che "rAsA sAhitya" ke "rAsa sAhitya'. rAsa zabda sAMbhaLatA ja hRdaya rasathI UbharAI jAya che. cetanAmAM camakAra AvI jAya che. aMtaramAM AnaMda chavAI jAya che ane mana mohI UThe che. kAraNa ke rAsa zabdathI ja navarAtrImAM ramAtA dAMDiyArAsa cakSu samakSa UbharI Ave che. jemAM goLAkAre athavA to bekInI saMkhyAmAM maMDaLI banAvIne ramavAnuM hoya che. paraMtu rAsa sAhityano eka kAvya prakAra paNa che. e jANyA pachI rAsano artha zodhavAnI yAtrA AraMbhI vividha pustakono abhyAsa karatAM je citra prApta thayuM te A mujaba che. rAsa, rAsaka, rAsaDA, rAsA rAso A badhA paryAyavAcI che. bhagavad gomaMDaLa anusAra- (1) rAsa- e nAmano eka mAtrAmeLa chaMda che. tenA dareka caraNamAM bAvIza mAtrA hoya temAM 1,59,13,17 ane 21 mAtrAe tAla Ave che. (2) vartuLAkAre gavAtA gIto, gAtAM gAtAM goLAkAre pharatAM pharatAM karAto nAca ke temAM gavAya tevuM gIta rAsa haMmezAM gAya to sAthe ja levAya che. (3) rAsa rAsa dhAtu parathI banyo che. rAsa eTale zabda karavo, bUma pADavI cIsa pADavI vagere (4) rasavALuM eka jAtanuM nATaka, garabAnI peThe zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa +457
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ moTe rAga gAvAnuM nAnuM kathAnaka, kharI banelI vArtAnI kavitA, eka prAkRta kAvya prabaMdha jema ke caMda bAroTano pRthvIrAja rAsa ke rAso. vizvakoza mujaba - rAsa madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM mukhyatve jaina sAdhu kavione hAthe kheDAyelo ane vikaselo padya prakAra. sAhityakAra pro. vijayarAya vaidya anusAra rAsa ke rAso' eTale padyamAM racAyeluM dharma viSayaka kathAtmaka ke caritrAtmaka sAmAnyataH kAvyaguNI thoDe aMze hoya tevuM paNa samakAlIna deza sthiti tathA bhASAnI mAhitI sArA pramANamAM ApatuM lAMbuM kAvya. sAhityarasika DaoN. caMdrakAMta mahetAnA mate rAsA itihAsa jALavI rAkhe che, samAjajIvananI jhAMkhI karAve che, dharmopadeza Ape che. vArtA kahe che, muktako dvArA saMsArajJAna Ape che ane samasyAo dvArA buddhinI ramata karavAnI taka Ape che. e nRtya ane geya kAvyo hatA. tema ja zrAvaka kAvyo paNa hatA. Ama rAsAsAhitya e mAhitI pradhAna, itihAsane jALavanAra, dharmabodha ApanAra ane sukhadAyaka jIvana jIvavAnI kaLA zIkhavanAra padya prakAra che. rAsAsAhityano prAraMbha - sacavAyelI mAhitIone AdhAre prathama je rAsa prApta thAya che te zAlibhadra sUrie I.sa. 1184 mAM racelo bharatezvara bAhubali rAsa' che. vIrarasa pradhAna 203 kaDInuM saMkSipta kathAprasaMgavALuM che. bhImadeva-vastupALa-tejapALanA samayamAM racAyuM che. tyAra pachI 16 varSe kavi AsiMgakRta jIvadayA rAsa saM. 1257 jAlora pAsenA sahajigapuramAM racAyo tyAM pachInA baso varSanA gALAmAM eTalA rAso racAyA che ke prakhara vyAkaraNa zAstrI ke. kA. zAstrI A yugane "rAsAyuga' kahe che. e gALAmAM aneka jaina sAdhu ane zrAvaka kavioe potAnuM kAvyapUra vahevaDAvyuM che. vividha kAvyaprakAromAMthI rAsano kAvyaprakAra e gALAmAM sauthI vadhu kheDAyelo che. mATe te rAsAyuga kahevAya che. e samaye rAsAnuM kada ane kathAvastunuM phalaka paNa vistAra pAmyuM tema ja mAtra custa dhArmika viSayonI maryAdA na rahetA cAritra uparAMta itihAsa ane lokakathAnA kSetra sudhI vikasyuM. rAsAnuM vargIkaraNa - mukhyatve cAra prakAranA rAsa che. kathAtmaka, tIrthAtmaka, upadezAtmaka, prakIrNa emAM prakIrNa rAsanA mukhyatve cAra prakAra che (1) tAttvika rAsa-tattvanuM varNana hoya tevA (2) stutyAtmaka 458 * jaine rAsa vimarza
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAsastutirUpe thayelo rAsa (3) pratimA pratiSThA rAsa ane (4) pUjAtmaka rAsasattara-bhedI pUjAno rAsa, aSTaprakArI pUjArAsa tema ja RSabhadAsano pUjAvidhi rAsa. rAsamAM viSayanI dRSTie ghaNuM vaividhya hoya che. rAsasAhityamAM eka sAthe mahattvanA aMzono anokho saMgama jovA maLe che. emAM kathA, kavitA, nRtya, gIta, saMgIta, bodha-upadeza vagere che. emAMthI mAnavabhava sArthaka karavA mATenI sarasa preraNA paNa maLe che. A dharatI paranuM mAnavajIvana phogaTa phero na bane ane corAzI lAkhanuM cakkara satata pharatA rahevuM na paDe e mATenI uttama bodhamaya vrata tapa Adi anuSThAnanI pravRttinuM sacoTa nirUpaNa rAsamAM maLe che. AvA rAsa sAhityanI sRSTi para dRSTi nAkhatA 16mI 17mI sadInA samRddha sAhityavArasA para najara karI dhyAnapUrvaka adhyayana karIe to AyuSya ochuM paDe eTalI aDhaLaka kRtio che. aneka vANIvidda saMta mahAsaMtanI kRtiomAMthI meM saMta nahi paNa jinabhakti, zramaNa nahi paNa zrAvaka, aNagAra nahi paNa AgAra evA khaMbhAtanA gaNyakoTInA madhyakAlIna sAhityanA sAdhaka, sarUpAde suta RSabhadAsa sAMgaNa mahirAja saMghavInI apragaTa kRti pUjAvidhi rAsa' para pasaMdagI utArI che. pUjAvidhi rAsa (1) zIrSakanI sArthakatA - pUjA eTale Izvara ke koI devI devatA prati zraddhA, sanmAna, vinaya ane samarpaNano bhAva. e bhAvane prakaTa karavA mATe je kriyA karavI joIe ke karavAmAM Ave tenuM nAma vidhi. rAsa eTale eka kAvyaprakAra. A kRtimAM tIrthaMkara paramAtmAnI pratimA samakSa kevI rIte upasthita thavuM, tema ja pUjAnA vicArathI kevA prakAranA phaLanI prApti tathA AzAtanAthI kema bacavuM? ane nAnA doSa lAgavAthI kevA karmabaMdhana thaI zake che - te kevI rIte udayamAM Ave che e dRSTAMta sahita rAsa svarUpe batAvyuM che tethI enuM nAma pUjAvidhi rAsa sArthaka che. (2) rAsanuM baMdhAraNa - prastuta rAsa 16 copAI, 13 duhA, 13 DhAla ane kula pa66 gAthA yukta che. koI paNa racanAkAra potAnI kRtinI racanA kare che. tyAre prAyaH karIne zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa' * 459
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca bAbatanuM sUcana enI gAthAo dvArA kare che te A pramANe che : (1) maMgalAcaraNa (2) viSaya-abhidheya (3) saMbaMdha () prayojana (5) adhikArI. (1) maMgalAcaraNa - koI paNa kRtinI racanA vakhate maMgalAcaraNa karavAthI zAstra racanA samaye thatA vighno nAza pAme che. Adi, madhya ane aMta ema traNa jagyAe maMgalAcaraNa karavAmAM Ave che. Adi(zarUAta) maMgalazAstrArthano nirviba pAra pAmavA mATe karAya che. madhyamaMgala zAstrArthanI sthiratA mATe karAya che, ane aMtima maMgala zilya - praziSyAdinI paraMparAmAM zAstrArthane viccheda na thAya te mATe karAya che. arthAt emanI racanA dIrghakALa sudhI jIvaMta rahe. prastuta rAsamAM kavie zarUAtanA pAMca duhAmAM sarasvatI stuti dvArA Adi maMgala karyuM che. (1) sarasa vacana dio sarasvatI, samarayAM karaje sAra, tu tuTha mukhi Apaje, vANIno vistAra. (2) padapUrNa akhara samA, zabdasAra guNa parama, Ape sugaNi sAradA, na lahuM pUro marama (3) bheda bhAvabhala upajaI, tusaI jo tRparAya, - brahmasUtA kamali vasaI, to mani aMtyuM thAya. hajI vAghesvari vANi vinA, vacana koI kima taMta. somadaSTa koI sAradA, vacana vANi dIpaMta (5) khobha na pAmaI bolato, pukyAM uttara deha sakalasabhA raMjaI ghaNuM eNlyu kAja kareha. Ama A pAMca gAthA dvArA Adi maMgala karyuM che. madhya maMgala - gAthA 141mAM samovasaraNa jina pujaI sahIM dvArA karyuM che. aMtima maMgala - 564mI gAthA dvArA karyuM che. tapagacchanAyaka myubha sukhadAyaka, upazamarasano dariojI, teha taNA padapaMkaja pujI rAsa pujAvidhi kariojI. pa64 460 * jaina rAsa vimarza
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ama traNe maMgala A kRtimAM thayA che je kavinI tIrthaMkara deva, sarasvatI devI ane guru bhagavaMto pratyenI bhaktine pragaTa kare che. vaLI tIrthakaronI pUjAne kAraNe A kRti jenadharmanuM pratinidhitva kare che e paNa jANI zakAya che. (2) viSaya - abhidheya - viSaya nirUpaNathI bhAvaka tenA adhyayana adhyApananI pravRtti karavI ke nahi teno nirNaya karI zake che. ahIM kavie gAthA naM.6 mAM "jinapUjAvidhi gAsya rAsa' dvArA viSaya nirUpaNa karyuM che. (3) saMbaMdha - saMbaMdhano nirdeza karavAthI A graMtha ke kRtine keTalI pramANabhUta gaNavI teno khyAla bhAvakane AvI zake. jo evuM spaSTIkaraNa na hoya to saMbhava che ke pAThako tene svataMtra matinirUpaNa mAnI le ane tethI tenA adhyayana adhyApananI pravRtti karavI ke nahi evA vicAramAM paDI jAya che. gAthA naM. 9mAM trIjA aMge mAhi joya - arthAta ThANAMga sUtramAM cothA TANe je cAra nikSepa che tenuM vivaraNa karIne zarUAta karI che tethI jenAgama sAthe teno saMbaMdha che. ema lAge che paNa rAsano abhyAsa karatAM eno saMbaMdha zrAddhavidhinA prathama dinakRtyanA eka bhAga sAthe che ema spaSTa thAya che. () prayojana - graMtha (kRti) racanAnuM prayojana jaNAvavAthI bhAvaka (vAcaka) ne graMtharacanAnA hetu paratve koI zaMkA karavAnuM kAraNa rahetuM nathI gAthA nuM pa58 suNI suNAvaI vAcaI bhaNaI, ghaNA kAlanA pAtaka haNaI, lakhaI lakhAvaI Adara karaI, puNya taNo bhaMDAra bharaI. arthAt A rAsanuM adhyayana karavAthI pApa nAza pAme che ane puNyano bhaMDAra bharAya che e enI phaLazruti che. (5) adhikArI - adhikArInuM sUcana karavAthI jeo tenA adhikArI che te ja enA paThanamAM pravRtta thAya che. gAthA pa57mAM uttama nara enA adhikArI che ema batAvyuM che. uttama samajaI thoDA mAMhi dhariI kAna ja na vANiyAhI." chelle kahyuM che ke je jinanI pUjA Adare che te anaMta sukha pAme che. Ama pAMce bAbatano ullekha A rAsamAM thayo che. madhyakAlIna rAsAonA kavi rAsAne aMte guruparaMparA, racanAsthaLa, racanA kALa, racanA samaya phaLazrutinuM Alekhana kare che. kavi RSabhadAsa paNa e ja paraMparAne anusaryA che je nIcenI gAthAothI spaSTa thAya che. zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa' * 461
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ mi mana myudhi gAyo rAsa, lyo manoratha pahotI Asa trIbAvatImAM jokyo sahI, suNo puruSa gahaI nahI. 559 savaMta bAha sIdhIaMga, caMda zabda ANatA raMga vahaIyAkha zrudi paMcamI, guruvAra mati huI samI. pa60 A rAsa traMbAvatImAM (khaMbhAtamAM) vi. saM. 1682 vaizAkha suda pAMcama guruvAranA racyo e spaSTa thAya che. sAra vasta saghalI dhari lahII, gurunAmiM gahaI gahaIjI, zrI vijayAnaMdasUri ziromaNI, nAmaI navanIdhi lahaIjI. pa63 prAgavaMzahAM saMghavi sAMgaNa, bAra varatano dhArijI, pa65 saMghavI sAMgaNano suta zrAvaka ruSabhadAsa guNagAvaIjI. pa66 Ama uparanI gAthAmAM guru ane pitAne ullekha paNa karI dIdho che racanAzailI - bhASA - A rAsa madhyakAlIna yugamAM racAyo che tethI tenI bhASAmAM sattaramI sadInI mAru gujarAtI, apabhraMza gujarAtInI chAMTa maLe che. zabdAnuprAsa rUpe zabdAlaMkAra prApta thAya che to kayAMka rUpaka, upamA jema ke gAthA naM. 83mAM upamA jevA alaMkAro che. DhAla - copAI - duhA vividha rAgono - chaMdono paNa prayoga thayelo che. upadezAtmaka ane daSTAMta zailI paNa dekhAya che kyAMka subhASito paNa che jema ke gAthA - 546 "e saMsArataNuM nasarupa dekhatA kA jhaMpalAvo kupa jala paMpoTA sarakhI deha murikha madharo sabala saneha. aMdradhanuSa sarikho parivAra jotA jAya na lAgaI vAra, lakhyami to sAyara kalola, athIra Aya jima pAna taMbola. pa47 samagratayA jotA zrAvakakavi RSabhadAse vidvAnonI nahi paNa janamAnasanI bolacAlamAM vaparAtI sAmAnya bhASAno prayoga rAsamAM karyo che. emanI bhASA laDhaNavALI saraLa sahaja pravAhita che. tAttvika kRti hovAne kAraNe alaMkAronI bharamALa ke rasonI hAramALAno abhAva che. rAsa nIrasa na banI jAya e mATe temAM vividha zabdono prayoga karyo che. vibhaktinA pratyayo, avyayo paryAyavAcI zabdo vageremAM vividhatA vAparIne viddhadurbhAgya kRtine lokabhogya kRtimAM rajU karavAno parama puruSArtha karyo che. bhASA dvArA 462 * jaina rAsa vimarza
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAva abhivyakti karAvavAmAM saphaLa rahyA che. racanAkArano paricaya - zrAvaka kavi RSabhadAsa 17mI sadImAM thayelA eka uttama zrAvaka hatA. kavinA pitAmaha jaMbudvIpanA bharata kSetra madhya gujarAta rAjyamAM Avela visaladeva cAvaDAe vasAvela visalanagaranA vAsI, prAgavaMza vIsA poravAla jaina vaNika jJAtinA mahirAja saMghavI hatI. kavinA mAtA-pitA - mAtazrI rUpAde ane pitAzrI sAMgaNa mahirAja saMghavI hatA je visanagarathI pachI khaMbhAtamAM AvIne sthAyI thayA hatA. sukha-samRddhithI saMpanna zrAvaka hatA. kavino vidyAvaMza - tapagacchanI 58mI vATe 'savAI jagadgara, akabara bAdazAhanA pratibodhaka hIravijayasUrinA ziSya vijayasenasUri emanA prathama guru hatA. emanA kALadharma pachI vijayatilaka sUri ane pachI AcArya zrI vijayAnaMda sUri ane vijayadeva sUri hatA. e cAre nAma emanI kRtiomAMthI maLe che. zrAvaka kavi RSabhadAsa - eka samRddha gRhastha hatA. parivAramAM emane bhAI-bahena suzIla patnI kamalA ane putra-putravadhU bALakothI haryobharyo parivAra hato. kavi eka daDhadharmI, priyadharmI, zrAvakanA lakSaNothI saMpanna jema ke roja ubhayakALe pratikramaNa mahinAmAM cAra pauSadha samakita sahita 12 vratanA dhAraNahAra, roja blAsaNuM karanAra, trikALa pUjA, be paMcatIrthI, svAdhyAya, vIsa sthAnakanI ArAdhanA karanAra, chaThTha-aThThama tapanA ArAdhaka zetruMjaya, giranAra, zaMkhezvara AdinI yAtrA karanAra, stavana-rAsa vagere lakhIne zAsana prabhAvanA karanAra, vidyAdAna karanAra, prabhunI sAme UbhA rahIne roja 20 navakAravALI gaNanAra zreSTha zrAvaka hatA. sarasvatInA parama upAsaka - sAdhaka - pUjaka hatA. kavitva - zrAvaka kavi RSabhadAsanuM kavitva emanA kAvyomAM soLe kaLAe khIlyuM che. kAvyanA aneka prakAra che jevA ke kavitA, kavita, phAgu, rAsA, rAsaDA, stavana, bAramAsA vagere. kavie 34 rAsa, hariyALI, 58 stavana, subhASita sajhAya caityavaMdana, namaskAra, DhAla AdimAM emanI kalama calAvI che kavi kAvyanA guNa jANatA haze emanA kAvyomAM e guNo hIrAnI jema camake che. emanA kAvyamAM mAdhurya, oja, prasAda guNo che. alaMkAra, zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa' * 463
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasayojanA, bhASAzailI saraLa che. saMvAdovALI zailIthI paNa emaNe emanI kRtione zaNagArI che. khaMbhAtanA sulatAna habIbalo ane hIrasUri vacce mopati ane ghUMka aMgenI saMvAda rasaprada che. to bIrabala - hIrasUri saMvAda, paMcAgulI saMvAda, cokhA - photarA saMvAda vagere mANavA jevA che. varNanAtmaka zailI - emanI varNanAtmaka zailI emanI sUkSma adbhuta nirIkSaNa zaktino purAvo che. khaMbhAtanuM varNana, prakRtinuM varNana, sarasvatI devInuM varNana vagere prazaMsanIya che. emane mAtra jaina zAstronuM ja nahi paNa anya zAstronA viSayonuM paNa anupama jJAna hatuM. jema ke purANa, padarzana, jyotiSazAstra, svapnazAstra, zukanazAstra, sAmudrika zAstra vagere. A uparAMta rAjanIti, kUTanIti, pAMca prakAranA yuddha vagerenA varNano che. emanA rAsamAM tatkAlIna samAjanA samRddha citro jovA maLe che. jema ke kumArapALa rAsamAM rAjapUtonI 36 jAtonuM varNana tema ja te ja vakhatanI bIjI jJAtio, temanA dhaMdhAo, vyaktinAmo, sikkAo vagerenuM varNana. A badhAM pAsAM temanI sUkSmAtisUkSma jANakArI puSTa kare che. Ama samagrata jotA zrAvaka kavi RSabhadAsa UMcI buddhipratibhA dharAvanAra, adbhuta avalokanakAra, vividha viSayonA vivecanakAra, sAhityanA sArathi, bhASAnA marmajJa, gharabAramAM rahIne rAsano darabAra Ubho karanAra zreSTha vyaktitvanA dhaNI hatA. jenadarzananuM mahattva prasthApita karanAra kavinI kRtiomAM jainadarzanano amApa sAgara ghUghave che. emAMthI eka pUjAvidhi rAsa'nuM vivaraNa ahIM karyuM che. pUjAvidhi rAsanuM viSaya nirUpaNa pUjAvidhi rAsanI zarUAta sarasvatI mAtAnI stuti rUpa maMgalAcaraNathI kavie karI che. sarasvatI, zAradA, tripurA, brahmasUtA, vAghezvarI vagere nAmothI stuti karIne jinapUjA rAsa zarU karuM chuM ema nivedana karyuM che. pUjAne svarga-siddhanI nisaraNI kahI che. tyAra bAda trIjuM aMga eTale ThANAMgasUtranA cothe TANe AvelA cAra nikSepA-nAma-sthApanA-dravya-bhAvanuM prarUpaNa karyuM che. emAMthI sthApanA nikSepa eTale biMba-pratimA pUjananuM sUcana karyuM che. temanA darzananA vicArathI mAMDIne pUjAthI zuM lAbha thAya e batAvyuM 464 * jaina rAsa vimarza
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. jema ke - jinadarzanano vicAra karavAthI 1 upavAsanuM phaLa maLe che. darzana karavA mATe vahelA UThavAthI 2 upavAsanuM phaLa maLe che. javA mATe cAlavA taiyAra thAya to 3 upavAsanuM phaLa maLe che. javA mATe pagalA bharavAthI 4 upavAsanuM phaLa maLe che. derAsaranA mArge jatA nirmaLa citta rAkhavAthI 5 upavAsanuM phaLa maLe che. aDadhe paMthe pahoMce tyAre 15 upavAsanuM phaLa maLe che. jina maMdira jovAthI 30 upavAsanuM phaLa maLe che. maMdirane pradakSiNA ApavAthI 100 varSanA upavAsanuM phaLa maLe che. jinane jovAthI 1000 varSanA upavAsanuM phaLa maLe che. arihaMtane bhAvathI vaMdana karavAthI anaMta puNya prApta thAya. premathI jina maMdirane pUjavAthI 100 upavAsanuM phaLa maLe che. vilepana karavAthI 1000 upavAsanuM phaLa maLe che. phUlamALA AropavAthI 1,00,000 upavAsanuM phaLa maLe che. gIta-gAna-vAjiMtra vagADavAthI rAvaNanI jema anaMta puNya. nATaka-stuti karatA gaNadhara-tIrthakara pada prApta thAya che. prabhAte pUjA karavAthI rAtrinuM pApa nAza pAme che. bapore pUjA karavAthI eka janmanuM pApa nAza pAme che. sAMje pUjA karavAthI sAta janmanuM pApa nAza pAme che. traNe kALa pUjA karavAthI trIje bhave mukti maLe che. utkRSTa sAtaATha bhavakare. pachI pUjAnA prakAra - 21, 17, ATha, pAMca ane traNa prakAranI che. Ama pUjAnA aneka prakAra jANIne e pramANe pUjA karavAthI avatAra saphaLa thAya che. tyAra pachI paNa nisiddhinuM varNana che. pahelI nisihI saMsAranA kAmanI bIjI derAsaranA kAmanI ane trIjI nisipi dravyapUjAnI karIne bhAvapUjAmAM lIna thavAnuM che. pachI derAsaranI jaghanya daza utkRSTa 84 AzAtanAnuM varNana che. madhyama cAlIza prakAranI AzAtanA batAvI che. AzAtanA TALIne pavitra thaIne pachI pUjA karavAnI che. tyAra bAda bAhya ane AtyaMtara snAnanI vAta karI che. jatanApUrvakanuM dravyasnAna karavAnuM kahyuM che enAthI atyaMtara snAna zreSTha hoya ema paNa zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa * 465
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ batAvyuM che. tIrthasnAnathI nukasAna che e batAvavA kaDavI tuMbaDInuM daSTAMta ApyuM che ke kaDavI tuMbaDI aneka tIrthanA pANImAM snAna kare topaNa enuM zAka kaDavuM ja hoya pachI tenA sArarUpa kahyuM che ke - tema atyaMtara maIla je dharaI, bAjhi dravya sanAMna tehane syu karAI pANimAMhi asaMkhyAtA jIva, sivAla zevALa, nIli nIla, anaMta saciva sadeva 81 tarasa trasa jIve aNagalamAM hoya, sA doSapaNuM teNaI kAraNe joya, bAjhi sanAni sudha navi hoya, bhAva sanAna karo sahu koya. 82 dhyAnarUpa jala leI karI, karmarUpa mala dhuI pharI, bAhIjhI sanAna paNa gRhastha kahyuM, jayaNApUrvaka te paNa kahyuM. 83 nahAyA pachI paNa gUmaDuM, ghA vageremAMthI rasI jharatI hoya to eNe dravyapUjA bIjA pAsethI karAvavI paNa agrapUjA - bhAvapUjA to jAte ja kare. tema ja nIce paDeluM phUla laIne pUjA na kare te mATe puNyasAranuM daSTAMta ApyuM che. kAmarUpa nAmanA nagaramAM eka cAMDAlane tyAM putra thayo. tene pUrvabhavanA koI verI vyaMtare apaharaNa karIne jaMgalamAM mUkI dIdho. te jagyAe e nagarano rAjA nIkaLyo eNe ene laIne potAnA putra tarIke svIkAryo ne puNyasAra nAma ApyuM. yuvAna thayo tyAre ene rAjya ApIne dIkSA lIdhI anukrame pitA kevaLI thayA. e vihAra karatAM karatAM kAmarUpa nagaramAM AvyA. tyAre tyAM puSpasAra Avyo ne tenI mAtA cAMDAlaNI paNa AvI. tenA ratanamAMthI dUdha jha2 DAM kAraNa pUchyuM tore kevaLIe kahyuM e tArI janmadAtA mAtA che. tyAre paNa mAre pUchyuM hatuM apharA kAraNathI cAMDAlane tyAM janamyo? dha e. ne kahyuM temAM vepArI hato. eka vAra prabhupUjA karatI vakhate 19-G! chatAM temAM paDeluM phUlA pelA che. saDAvyuM te kAraNe tuM cAMDAla thayo jemAM pataMbhAvanA che. mAtAo ke tudAmAM hovA chatAM pUjA karI tethI . sa. mAM cAMDAlI. ena. A tenI verAgya mApI jyArA .. pIDI. Apa !! !!) pADelA thI ja karavI hoya tema ja enI rAha ! kIro, jo kara .. tera ! hatAM tastro paherIne ja pharava, enuM . che. kupA 1}}DI, rAjA raja, reka ne paTopa paheratA mATe ?? to rA' thI 9727) mALI lI. 2ohI , rAmA. tuM prasiddha che, A rI | grI.mAM, po.karAI rANA , hAM, che, jitADava nAM prA. li. ) ko, rA:rA mitra
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ batAvyAM che. tyAra bAda derAsaramAM pravezatA sau prathama jamaNo paga mUkavAthI karIne pradakSiNA AdinI vidhinuM varNana che. caDelA phUla nirmAlya AdinuM lakSaNa batAvyuM che pachI aMgapUjAnuM varNana che. pUjA vakhate izArA-saMketa tyAga aMge jiNahAka zeThanuM dacaMta-dhoLakAno zreSThI jiNahAka AraMbhamAM khUba garIba hato. ghInA ghaDA, kapAsa vagerenA bhAra upADavAnI majUrI karI potAno jIvanagujAro karato hato. e roja bhaktAmarastotra vagerenA pATha karato hato. tethI tenA para prasanna thayelA cakrezvarI devIe ene vazIkRta kare evuM ratna ApyuM. tenAthI prasiddha duSTa corane haNyA. pachI pATaNa pahoMcyA tyAM rAjAe khuza thaIne dezanI rakSA mATe talavAra ApI. khAMDu tasa sama pAI, jasa khaMDA abhyAsa jiNahAeka samIpII tula cauluM kapAsa. 131 e emanA senApatine na gamyuM tethI teNe ISyavaza kahyuM ke jene talavArano abhyAsa hoya ene talavAra ApavI joIe. A jiNahAkane to tula (trAjavuM, caula (vastra) ane kapAsa ja apAya. tyAre jiNahAke kahyuM-talavAra kundAbhAlA) ane zakitane hAthamAM laI pharavAvALA to ghaNAM che paNa je zUra puruSa raNayuddha)mAM zatrune haNe che tenI mAtA virala prasUtA che enA evA vacana sAMbhaLIne khuza thayelA rAjAe ene dezano mukhya koTavAla banAvyo ane teNe gujarAtamAM coranuM nAmanizAna miTAvI dIdhuM eka vAra saurASTranA cAraNe enI parIkSA mATe UMTanI corI karI. tethI jiNahAkanA sainikoe ene pakaDyo. savAre jiNahAka jyAre !!!! jAmAM hato tyAre ja enI pAse laI AvyA tyAre jiNahAke bolIne to koI AjJA karI nahIM paNa phUlanuM DIMTiyuM toDavA dvArA saMjJA karI ke >o ' DokuM uDADI nAkho tyAre cAraNe kahyuM ke (136) eka jiNahAni jinavaraha na malaI tAre tAre, jeNaI kari jinavara pujII te ki, bAraNa huM, arthAta-he jiNahAka! tAro jinezvara sAthe tAra maLyo nathI. je.!hAthe jinavara pUjAya che te kevI rIte mAraNahAra bane A sAMbhaLI Dho5], jeNahAke have pachI corI nahIM karato ema kahIne choDI mUkyo. ramA re. cA, ro. kaho zrAvaka kavi sabadyasa phrI pUjAvidhi. 2. rA' : 46/
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekA corI sA kII jA kholaDaI na mAya, bIjI corI kima karaI cArja cora na thAya. (138) arthAt-eka corI evI karI ke je mArI jhUMpaDImAM paNa na samAI zake e bIjI vAra corI kevI rIte karaze? jene corI zAnI karavI? kevI rIte karavI? vagare AvaDatuM nathI te zuM corI to khoLAmAM na mAya evI karI paNa tame to pUjA vakhate saMketa karI jinAjJAbhaMgarUpa evI corI karI ke je traNa bhuvanAmAM paNa na mAya. cAraNanA A samyag ucita zabdothI saMtuSTa thayelA jiNahAke ene paherAmaNI ApI pachI pApasaMjJA paraharIne pote pUjAmAM lIna thayo. A kathA suMdara zIkha Ape che ke pUjA karatI vakhate kevA sAvadha rahevAnuM che tyAra pachInI gAthAmAM jinapUjAno krama batAvyo che ke prathama mULanAyakanI vivekasahita pachI sRSTinA kramathI bIjA badhA bhagavAnanI yathAyogya pUjA karavI. zrAvake kevA derAsara karAvavA tenI prarUpaNA karI che. eka tIrthI traNa tIrthI ne paMcatIrthI paNa hoya eka paTamAM 24 ke 170 tIrthaMka2 paNa hoya ema vagere bheda batAvyA che pachI aMgapUjA-agrapUjAnuM varNana karIne bhAvapUjAnuM mahattva batAvyuM che pachI yogamudrA jinamudrA mukatAsuktimudrA e traNa mudrAthI vidyAsahita pUjA karavAnuM vidhAna che. avidhithI pUjA karavAmAM Ave to kevA anartha thAya te citArAnA dRSTAMtathI AlekhyuM che je A pramANe che. ayodhyA nagaramAM surapriya nAmano yakSa hato A yakSa dara varSe enI yAtrAnA divase je citrakAra citrakAma kare, tene mArI nAkhato hato. jo yakSanuM citrakAma thAya nahIM to nagaranA lokone haNato hato. tethI citrakAro nagara choDIne bhAgavA lAgyA. tyAre rAjAe emane aTakAvI badhA citrakAronA nAmanI judI judI ciThThI banAvI eka ghaDAmAM nAkhI je varSe jenI ciThThI nIkaLe enI pAse yakSanuM citrakAma karAvAtuM. eka vakhata vRddhAnA putranuM nAma nIkaLyuM tethI pelI vRddhA rovA mAMDI te vakhate kauzaMbIthI tene tyAM AvelA citrakAre rovAnuM kAraNa jANI vicAryuM ke A loko avidhithI citrakAma karatA haze tethI teNe vRddhAne kahyuM e yakSane huM ja cItarIza pachI eNe chaThThano tapa karyo, zarIra, vastro, zarIra raMga vagere pavitra karyAM. nAka 52 ATha paDavALo mukhakoza bAMdhyo ityAdi vidyAo sAcavIne yakSane citaryo pachI yakSanA baMne page paDI kSamA paNa mAMgI tethI 468 * jaina rAsa vimarza
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ yakSa prasanna thayo ne varadAna mAMgavA kahyuM tyAre eNe kahyuM ke have koIne mAravA nahIM. yakSe te vAta mAnya rAkhI bIjuM varadAna mAgavA kahyuM. tyAre eNe kahyuM-huM koIno aMza paNa jou to tene cItarI zake evI zakita Apo. yakSe te ApI. A citrakAre kauzAMbInA rAjAnI citrasabhAmAM paradA pAchaLa rahelI mRgAvatI rANIno aMgUTho joIne enuM AbehUba citra doryuM bhUlamAM tenI jAMgha para thavuM paDyuM te cItArAe bhUMsI nAkhyuM paNa enI chApa laMchana tarIke rahI gaI. A joI rAjAne enA caritra para zaMkA gaI tethI ene mArI nAkhavAnI AjJA karI tyAre bIjA badhA citrakAroe ene pakSa taraphathI maLelA varadAnanI vAta karI enI nirdoSatA batAvI chatAM rAjAnI zaMkA gaI nahIM tethI rAjAe ene kubbAnuM moM batAvyuM. eNe e AdhAre kubbA jevI hatI. tevuM citra doryuM chatAM rAjAno kopa pUrepUro na zamyo tethI eno jamaNo hAtha kapAvI nAkhyo. A citrakAra pharI yakSa pAse gayo eNe varadAna ApyuMtuM e ja kArya DAbA hAthe karI zakaze pachI e citrakAre vera vALavA DAbA hAthe magAvatInuM citra derI caMpradyota rAjAne batAvyuM tenAthI mRgAvatI para Asakta thayelA caMDapradyota mRgAvatInI mAgaNI karIne kauzAMbInA rAjAne yuddhamAM mArIne nagarI para kabajo meLavyo. tyAre mRgAvatI jinezvarane vaMdana karavA gaI ne caMpradyota paNa vaMdana mATe gayo. caMDapradyota mRgAvatIne cAhato hato, paraMtu mRgAvatIne zIlarakSA mATe prabhu pAse dIkSA grahaNa karI A citArAnuM dRSTAMta ApyuM che mATe avidhi TALIne pUjA karavI joIe avidhimAM alpalAbhanuM dRSyata-be puruSonI khUba upAsanA karI tethI prasanna thayelA e siddhapuruSe baMnene tuMbIphaLanA bIjo ApyAM e bIjono prabhAva meLavavA ArAdhavAnI vidhi batAvI ke so vAra kheDAyelA khetaramAM taDako na hoya tyAre pote kahelA nakSatra ane vAra hoya tyAre ja e bIja vAvavA emAMthI velaDI bane tyAre keTalAka bIjono saMgraha karI laIne e velaDIne pAMdaDA phUla ane phaLa sAthe tyAM e ja khetaramAM bALI nAkhavI enI je rAkha thAya, emAMthI eka nadIANa jeTalI rAkha cosaTha gadIyANa jeTalA tAMbA para nAMkhavAthI e tAMbu zreSTha sonuM banI jaze. A rIte e siddhapuruSa pAsethI AmnAtha zIkhIne baMne ghare pAchA pharyA. emAMthI eke barAbara vidhi karI tethI e sonuM pAmyo. bIjAe ochI vidhi karI tethI zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa * 469
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ te cAMdI pAmyo. Ama sarvatra vidhi zreSTha che. tethI sAcI vidhi jANI levI joIe ane potAnI pUrI zaktithI vidhi mujaba ja karavuM. tyAra bAda anipuranA rAjA jitarAtrunI rANI kuMtalAnuM dRSTAMta che. jeNe potAnA jinaprAsAdamAM bhAvathI pUjA karI paNa bIjI rANIonA derAsara pratimA pratye matsara (IrSyA) bhAva rAkhyo jethI kUtarI tarIke avatarI pachI kevaLInA vacane rANIonA samajAvavAthI jAtismaraNajJAna thayuM ne dveSabhAvanI AlocanA karI vaimAnikamAM utpanna thaI. ahIM sudhI dravyastavanA bhAva che have bhAvastava kahe che. je badhI. bhAvapUjA che. te, ane jinAjJAnuM pAlana e bhAvastava kahe che. jinAjJA svIkAra ane tyAga ema be prakAre che. emAM svIkAravA yogya kAryo karavA karatAM paNa niSidha-tyAgarUpa kAryo choDavA zreSTha che. kema ke je niSiddhi kAryo Acare che. tenA ghaNAM paNa sukRtonuM AcaraNa vizeSa guNakArI banatuM nathI dA.ta. auSadha vinA paththasevanathI roga maTI jAya che paNa pathya vinAnAne to seMkaDo auSadho pachI paNa roga maTato nathI. dvavyastava ane bhAvastavanuM phaLa A pramANe batAvyuM che - utkRSTa dravyastavane ArAdhIne jIva acyuta(bAramA) devaloka sudhI jAya che. bhAvastavathI te aMtarmuhUrta mAtramAM nirvANa-mokSa maLI zake che. chatAM gRhastho mATe kUpa baMnana dRSTAM drevyastava paNa kahyuM che bhAvapUjA zreSTha hovA chatAM paNa. pachI padmacaritrane AdhAre derAsare javAnuM ciMtavavAthI trikALapUjA ane bhAvapUjAnuM zuM phaLa che. te pUrve kahyuM e ja ahIM batAvyuM che. pachI devadravyanI sArasaMbhALa karavAnuM cAra jaNAne soMpavAnuM kahyuM che. tema ja deva, guru, jJAnanI AzAtanA TALavAnuM kahyuM che. sAketapuranA sAga2zeThe devadravyamAMthI lAbha meLavyo emAM enA naraka, tirthaMyanA aneka(hajAro) bhava karavA paDyA pachI mukta thayA tIrthaMkarapade mokSamAM gayA. evI ja rIte karmasAra ane puNyasAranI kathA paNa che. emAM sAdhAraNa khAtAnuM dravya potAnA kArya mATe vAparyuM hatuM tethI emaNe paNa dhaNAM bhava karavA paDyA ane ghaNuM du:kha bhogavavuM paDyuM. evI ja rIte jJAnAdi dvavya saMbaMdhI viveka rAkhavo joIe. viveka vaga2 ke potAnA mATe eka paiso vaparAya to enuM hajAragaNuM devuM paDe che. evI 470 * jaina rAsa vimarza
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja rIte je devadravyAdi bolyA hoIe e tarata bharI devuM joIe. nahIM to durgati thatAM vAra nahIM tethI tenA ghare dhADa paDI. lUMTAruMoe temane mArI nAkhyA. marIne pADA tarIke utpanna thayA. derAsara jotA jAtismaraNa jJAna thayuM. bIjAonA prayatna chatAM derAsarane choDe nahIM tethI jJAnIne pUchatA temano pUrva vRtAMta jANI jeTaluM bAkI hatuM tethI hajAragaNuM devadravya bharI tene paNa mukata karAvyA pachI kamaza: anazana karI svarge gayo ne pachI mokSe gayo. evI ja rIte devadravyanI eka paNa vastu potAne mATe vAparavI nahIM. mAtra maMdiranA dIvAmAMthI potAnA gharano dIvo pragaTAvIne kArya karyuM tethI UMTaDIno avatAra maLyo enuM daSTAMta che. eTale bhagavAna AgaLa karelA divAnA prakAzamAM kAgaLa na vaMcAca, koI paNa gharanuM kAma na thAya. nANuM na parakhAya, emanA dIvAmAMthI dharano dIvo na pragaTAvAya. bhagavAnanA caMdanamAMthI potAnA kapALa AdimAM tilaka karavuM nahIM. bhagavAnanA pANIthI hAtha na dhovAya. bhagavAnanA bheTo jhAlara paNa guru athavA saMgha AgaLa vaparAya nahIM devadravyathI ke enI vastuthI potAnI vAha-vAha thAya evuM kArya karavAthI kevuM phaLa maLe enuM daSTAMta lakSmIvatI zrAvikAnA jIvana aMge che. e kAraNe ujamaNA AdimAM mUkavAmAM Avela pATalIo, nALiyera, lADu Adi vastuonuM je mUlya hoya, tathA te lAvatA, taiyAra karatAM je kharca thayo hoya, tethI paNa vadhAre rakama ApavAthI zuddha nakaro kahevAya che ane te pramANe badhuM mUla cUkavI devuM joIe. tIrthayAtrA vagere karatI vakhate bhojanano kharca, gADA mokalavA vagereno kharca paNa tIrthayAtrAmAM vagere mATe mAnelI rakamamAM ja gaNI le te mUDhanI koNa jANe zI gati thaze? e mATe eka subhASita paNa lakhI che. paDave no dekhaI gAya, nIkula auSadhI nolaka hAya, dUrvavagati haMso lahaI tAsa, cIcAvalonI jANade cAsa. paDavAnA caMdra ne kamaLa, noLiyaNa ne noLiyo dUdha ne kalahaMsa citrAvalIne cAsa paMkhI jANe ema jagatamAM sUkSma dharmane paMDita ja jANI zake che. tethI devAdika dhana tarapha najara paNa na nAkhavI joIe. tyAra bAda umAsvAti mahArAje batAvelI pUjAvidhi batAvI che. jema ke uttara dizAmAM zveta vastra dhAraNa karavA ane pUjA mATe pUrva ke uttara zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa' 471
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ dizAmAM zveta vastra dhAraNa karavA ane pUjA pUrva ke uttara abhimukha rahI karavI. gharamAM pravezatAM DAbI bAjue zalyarahitanA sthAne doDha hAtha UMcI bhUmi para gharaderAsara karAvavuM, pratimA pazcima sanmukha rahI pUjA karavAthI cothI peDhIthI saMtAna cheda thAya. dakSiNa sanmukha rahI pUjA karavAthI saMtAna thAya ja nahi, agnikhUNAmAM moM rAkhIne pUjA kare dhanahAni thAya. vAyavyamAM moM rAkhI pUjA karavAthI kulano kSaya thAya. IzAna khUNAmAM moM rAkhIne pUjA kiravAthI saMtAna na thAya. Ama dhyAna rAkhIne pUjA karavI pachI nava aMganI pUjA, kayAre kaI pUjA, kyAre karavI enuM vivecana che. traNa avasthA (1) chadmastha janma-rAjayandIkSA) (2) kevaLI ane (3) siddha e traNa avasthAnuM ciMtana karavuM. kevalI avasthAmAM pratihAryonuM ciMtana karavuM. kAryotsargathI siddhaavasthAnuM ciMtana karavuM, tyAra bAda kevA phUla caDAvavA kevA na caNAvavA tenuM varNana che. zAMti mATe sapheda, saubhAgya mATe pILuM, vijaya mATe zyAma, maMgala mATe lAla ane siddhi mATe pAMceya varNanA phUla caDAvavA kevI pratimAnI pUjA karavI joIe konA hAthe pratiSThA thaI hovI joIe vagere varNana che pratimAnA AkArathI paNa koI koI bodha pAmI jAya che mATe AkAranuM mahattva batAvyuM che. pUjA na karI zakanAra, garIba zrAvakanI vidhi paNa batAvI che eNe ghare ane tyAM jo phUla Adi gUMthavAnuM kArya hoya to sAmAyika pALIne e kArya kare tyAra bAda upasaMhAra rUpe traNa nisihi, traNa pradakSiNa, traNa praNAma, traNa prakAranI pUjA, traNa avasthAonuM bhAvana, traNa dizA nirIkSaNa tyAga, bhUminuM pramArjana varSAdi trika, mudrAtrika, traNa praNidhAna e dazatrikanA vividha bhedo samajIne e pramANe pUjA karavI. dravyapUjA, derAsara, bhAvapUjA AdinuM mahattva batAvyuM che. pachI koNe kyAM kevAM derAsara baMdhAvyAM tenuM varNana che. derAsara paNa kevA hoya ane emAM pratimAo hoya tenuM varNana che. tIrthonuM vAhana che. charInuM vAhana (1) sacita parihArI-emAM sameta vastuo kaI keTalA kALe acita thAya enuM varNana 454 thI 479 sudhI che. pachI tapanuM varNana (2) ekala ThANakArI kayA tapathI keTalo lAbha thAya te batAvyuM che jema ke . nokArazIthI sovarasananA nArakanA karma nAza pAme ema kamazaH porazI, doDha porasI, be porasI, ekAsaNuM nIvI kroDa varSa dazahajAravarSa, lAkhavarSa, navIkoDavarSa, dazakoDavarSa hajArakoDa varSa dazakroDahajAravarSa, kroDa lAkha, dazakrADalAkha 472 * jaina rAsa vimarza
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ okAsaNuM ekalaThANa, AMbila upavAsa chaThTha aThThama, dazama AdinuM hajAra varSathI koDAkoDi varSanuM pAtaka dUra thAya () brahmacArI navavADathI brahmacarya pALavAthI AThe karmano nAza thaI che. samakita daDha kare pAMca dUSaNa parihare, pAMca bhUSaNa Adare, pAMca lakSaNa dhAraNa kare, samakitanA liMgane oLakhe to ATha karmarahita thaI zakAya (5) AvazyakakArI - ubhayakALe pratikamaNa kare (6) pAdavihArI - aDavANAM caMpala vagara) page cAlI ne zrIzetrujyanI yAtrA kare ema che-'rInuM pAlana karI ne chate page padayAtrA kare, saMgha kaDhAve, khUba ADaMbarathI yAtrA kare, svAmIvAtsalya Adi vikrama rAjAnI jema kare te mahAphaLa prApta kare. pachI je mahAnubhAvoe AvI jAtrA kaDhAvI tenA nAma che. vividha graMthonI zAkha che tyArabAda keTalIka subhASito dvArA bodha Apyo che. cAra prakAranA manuSyanI prarUpaNa karI che. pachI rAsa kyAre kyAM racAyo tema ja temanA parivAra, guru ane pitAzrIno paricaya che. aMte pUjAvidhi rAsanuM phaLa batAvIne rAsane virAma Apyo che. samagrataH A rAsamAM pUjAnI vidhi vividha daSTAMto saha batAvI che. mUrti, jinamaMdira kevA hovA joIe, pUjAnI sAmagrI kevI joIe, charI vividha graMthono AdhAra, vividha tIrthono ullekha, vividha AcAryo zrAvako saMgha kaDhAvanArAono ullekha ApIne potAno paricaya ane racanAkALa sthaLa vagere batAvyuM che. pUjAvidhi rAsanuM mUlyAMkana karatA khyAla Ave che ke A eka tAtvika rAsa che jemAM koI kathA ke pAtra na hoya te svAbhAvika che chatAM emAM (1) maMgalAcaraNa-sarasvatIdevInI stutithI thayuM che (2) nAma-jinapUjAvidhi gAsya rAsathI nAmano ullekha thayo che (3) nagara sthAnono ullekha A kathAtmaka rAsa na hovAthI nagarano ullekha nathI. (4) kathA svarUpa nathI. (5) avAMtara kathAo nathI paNa daSTAMtakathAo che jethI rasa jaLavAya che (6) varNano-pUjAvidhine anurUpa pUjA-derAsara-phaLa-sAmagrI-pratimA-vastra AzAtanA, dravyastava, bhAvastava, AdinA varNano che. (7) subhASito-DahApaNa bharelA. prauDha, arthapUrNa chatAM ochAmAM ochA zabdomAM vyakta thayelA AkarSaka ane apUrva evA suMdara vicAro zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa * 473
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthagarbha saMskArI ane kavitvapUrNa vANI dvArA pragaTa thAya ene subhASita kahevAya. yathAsthAne subhASitono prayoga thayo che jema ke (557) svAna na jANaI gaMga sanAna, uTa svAda nahIM nAgara pAna, mAkhi na gamaI caMdana saMga kAI nahImaraga (8) vividha dezIo chaMdano prayoga thayo che jema ke pahelI DhAla tripadI che eTale ke emAM cothuM pada vAraMvAra doharAvAnuM che jeno AMcalI paNa kahevAya DhAla-2 eNi pari rAjA karaMtA re (gauDI) dezI che. DhAla-3 vaNajAranI dezI DhAla-4 ulAlIno-dezI Dhola-5 ghoDIno DhAla-6 te caDhIo ghaNamAna gaje-dhanyAzrI DhAla-7 praNAmI tuma sImaMdharUjI DhAla-8 banadhyana munIvara vani vasaI DhAla-9 tripadI che DhAla-10 ulAlIno DhAla-11 saIsa nagarIgI vaNajhAra DhAla-12 pahaIla praNamucadrAyANano adhora DhAla-14-kalyANI karaNI sujha viNa sAco-rAga-dhanyAsI Ama 14 DhAlanI aMdara 12 dezIo vAparavAmAM AvI che (9) lokajIvana-nI khAsa mAhitI prApta thatI nathI. kadAca loko pUjAmAM zithila thayA hoya ke AzAtanAdi vadhI gaI hoya Ame khaMbhAta domadoma sAhyabI dharAvatuM zahera hatuM tethI lokone upadezavA A rAsanI racanA thaI haze (10) guruparaMparAno ullekha che (11) nAma paNa che (12) upadeza-prabhu pratye samarpita thaIne jIvavAno upadeza che 84nA cakkaramAMthI chUTavAno che aMte sanaMta sukha pAmavAno upadeza che. (13) rasaniSpati-rasa bhAratIya kAvyazAstrano mULa AdhAra che. A eka tAttvika kRti hovAne kAraNe tattvanA nirUpaNa dvArA rasanuM pAna karAve che. tattvano rasa prazama ke zAMta hoya che tethI ahIM paNa prazama rasano khyAla Ave che ke A eka kathA-kathana-nagara varNana-pAtra varNana-AdithI mukta evo tAttvika zAMtarasa pradhAnarasa che. A rAsanuM adhyayana 474 jaina rAsa vimarza
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ AjanA mAnavIne bhautikatAmAMthI AdhyAtmitA tarapha laI jAya, e ja apekSA saha viramuM chuM saMdarbha sUci: (1) jaina gUrjara kavio bhAga-3,8 jayaMta koThArI (2) bhagavad gomaMDaLa (3) gujarAtI vizvakoza (4) gujarAtI sAhityanA svarUpo-maMjulAla majamUdAra (5) gujarAtI sAhityanuM rekhAdarzana ke. kA. zAstrI (6) gujarAtI sAhityanI rUparekha : vijayarAya vaidya (7) madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jainonuM pradAna-jayaMta koThArI (8) madhyakAlIna zabdakoza - jayaMta koThArI (9) zrAddhavidhi (10) kavivara RSabhadAsa - mohanalAla da.desAI (11) kavi RSabhadAsa eka adhyayana - vADIlAla cokasI (12) AnaMdakAvya mahodadhi mokitaka - jIvaNalAla sA.jhaverI (13) RSabhadAsanI sAhityopAsanA - uSAbena zeha (1) jaina sAhitya - ba. ka. ThAkora zrAvaka kavi RSabhadAsa kRta pUjAvidhi rAsa' * 475
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrI jinadattasUrikata upadeza rasAyana rAsaH eka abhyAsa DaoN. milinda sanatakumAra joSI kavi paricaya dezanI rAjanaitika sthiti to sAce ja muzkelImAM hatI tenI sAthesAthe tatkAlIna vAtAvaraNa paNa atyAdhika kaluSita thaI gayuM hatuM. rAjAo nAnA-nAnA rajavADAo sAthe joDAI jatA hatA. deza nAnA-nAnA TukaDAomAM vibhakta thaI gayo hato. rAjanaitika paristhiti bagaDI gaI hatI. rAjAonI asara mAtra prajA para ja paDatI na hatI, paraMtu te asara sarvagrAhI thaIne cAreya dizAomAM phelAvA lAgI hatI. tevA samaye AcArya zrI jinadattasUrino janma thayo. kharataragacchanA itihAsamAM AcArya jinadattasUrinuM sthAna anupama tema ja advitIya che. AcArya jinadattasUrino janma amadAvAda jillAnA prAcIna suprasiddha tema ja susamRddhazALI nagara dhavallakapura (dhoLakA)mAM vi. saM. 1132mAM thayo hato. temanA pitA suMbaDa vaMzIya jaina hatA. pitAnuM nAma vAchiga zAha ane mAtAnuM nAma bAhaDadevI hatuM.' vi.saM. 1141mAM nava varSanI nAnI uMmaramAM upAdhyAya dharmadeva pAse temaNe dIkSA grahaNa karI. navadIkSitanuM nAma somacandramuni rAkhavAmAM AvyuM hatuM. somacandramunie pATaNamAM rahIne nyAya, vyAkaraNa, Amika tema ja saiddhAttika granthonuM adhyayana karyuM hatuM. vi.saM. 1169 vaizAkha kRSNa chaTha zanivAranA divase devabhadrasUrie cittoDamAM temane AcArya padathI vibhUSita karyA ane temanuM nAma zrI. jinavallabhasUri rAkhavAmAM AvyuM. AcAryazrInA ziSya praziSya 1. kharatakagaccha bRhad gurnAvalI-jinavijayamuni, pR. 14 2. gaNadhara sArdhazataka padya-78, pR. 148mAM upAdhyAya dharmadevane dharmaguru saMbodhita karavAmAM AvyA che. 3. kharataragaccha bRhadgurnAvali, pR. 14 4. gaNadhara sArdhazataka gAthA-84mAM svayaM jinartasUrie devabhadrasUrine guru darzAvyA che. 5. kharatakagaccha bRhadgurnAvali, pR. 15 476 * jaina rAsa vimarza
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ samudAya paNa vizALa hato. A paraMparA nava zatAbdIothI Aja sudhI cAlI Ave che. AcAryazrInA karakamaLothI hajAro zrAvaka-zrAvikAe dIkSA lIdhI. paTTAvalIonA AdhAra para 1500 sAdhu ane 1000 sAdhvIjIono temano samudAya hato. vi.saM. 1211 aSADha sudI agiyArasa guruvAranA divase 79 varSanuM AyuSya pUrNa karIne devalokamAM gayAM. - AcArya jinadattasUrie saMskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAomAM aneka graMthonI racanA karI che. te graMtha mAtra dhArmika dRSTithI ja nahIM paNa bhASA vijJAnanI dRSTithI paNa mahattvapUrNa che. AcAryazrInA saMrakSaNamAM tathA yogya zAsakonA udAra zAsanamAM sAhityanI unnati pracura mAtrAmAM thaI hatI. temanA kAvyasAhityamAM darzana, jJAna, bhakti, Izvarastuti, guruguNa mahimA, AcAra-vicAra vagere viSayo para prakAza pADavAmAM Avyo che. temaNe manuSyamAtranA kalyANa mATe gUDha viSayonA arthonA saraLa svarUpamAM prastuta karavA mATe aneka graMthonI racanA karI che. AcArya zrI jinadattasUri racita kRtio krama graMthanuM nAma viSaya padasaMkhyA (a) saMskRta kRtio 1. ajitazAMti stotra stuti stuti 015 2. cakrezvarI stotra stuti 010 3. sarvajinastuti 4. vIrastuti stuti O04 pa. vizikA 6. pada vyavasthA (ba) prAkRta kRtio 1. gaNadhara sAddharzatakam stuti 2. suguru saMthava ttariyA stuti 075 stuti OOx prakIrNa OO3 prakIrNa 15O 6. kharataragaccha paTTAvalI-1, jinavijaya, pR.10. 7. kharatagaccha paTTAvalI-2, jinavijaya. 8. yugapradhAna AcArya jinadattasUrijI kA jaina dharma evuM sAhitya meM yogadAna, DaoN. smitaprajJA zrI prakAzaka : vicakSaNa smRti prakAzana, amadAvAda, 1999, pR. 67-68. AcAryazrI jinadattasUriphata upadeza rasAyana rAsa : eka abhyAsa * 47
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ stuti 027 O03 stotra 15O 3. sarvAdhiSThAyI stotra stuti 026 4. suguru pAratatra stotra stuti 021 5. vibavinAzI stotra stuti 014 6. zruta stava 7. prabhAva stotra 8. pArzvanAtha maMtra-garbhita 037 9. caityavaMdana kulaka stotra 028 10. saMdeha dohAvalI aupadezika 11. usUtra-padoddaghATana kulaka aupadezika 03) 12. upadezakulaka aupadezika 034 13. zAntiparva vidhi aupadesika 269) 14. vADikulakam aupadezika 024 15. ArAtrika vRttAni aupadezika 012 (ka) apabhraMza kRtio 1. upadeza dharma rasAyana rAsa aupadezika 080 2. carcarI aupadezika 047 3. kAlasvarUpa kulaka aupadezika 028 anupalabdha graMtha: (1) avasthA kulaka, (2) adhyAtma gItA ane (3) yoginI stotra. upadeza rasAyana rAsa: upadezarasAyanarAsanI racanA apabhraMza bhASAmAM thaI che. pUrNa rA rA mAM 80 padya che, AmAM paddhaTika paddhaDiyA) chandano prayoga karavAmAM ra.. che. Do. dazaratha ojhAnA matAnusAra saM. 1171mAM upadeza 2 sAyana TI 24 nI racanA thaI.yugapravarAgama zImad jinapatisUrinA. ziSTa jaja poDA ({}} {{{, saMkSiptatarA nAmanI vRttinI racanA karI che, upadezarasAyanarArA saMbhavataH upalabdha jaine. rArA graMthomAM moTA !!!! 1, che. A rAsamAM paddhaTikA chanda no prayoga karavAmAM Avyo che. je pAne<<{) , sarve raju thase ta" nA anusAra badhA rAgomAM gAvAmAM, 25 ve che. upaIche jo, 9, rAsa aura rAsAnvayI kATA, 3. dazaratha ojhA, '}. 3 78 jaina rAsa vimarza
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasAyana rAsa para aneka vRttionI racanA karavAmAM AvI che. ane mULa pATha sAthe saMskRta chayA, hindI anuvAda karavAmAM Avyo che.10 upadezarasAyanarAsa zabdano artha che ke rasathI pUrNa arthAt evo dhArmika upadeza jemAM loko mATe madhura rasa pravAhita thaI rahyo hoya. caturmukhI vikAsa mATe abhUtapUrva auSadhi samAna thAya. rogI auSadhio pIne hRSTapuSTa banI jAya che te pramANe upadezarasAyanarAsa nAmanA kAvyanA zravaNathI zrAvaka-zrAvikAo, samasta jana samudAya tema ja dharmaviruddha loko paNa dhArmika banIne adharma rUpI rogathI rahita thaI jAya evA kAvyane upadeza rasAyana rAsanI saMjJA ApI zakAya che. upadezarasAyanarAsanA antargata lokapravAhamAM pravAhita jIvone jAgRta karavA mATe saddagurunuM svarUpa, caitya, vidhi, vizeSa Adi viSayonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. sarvasAdhAraNa loko mATe jIvanopayogI uttama zikSAo saMsAranI nazvaratA tathA sAmAjika viSamatAnuM spaSTa varNana karIne manuSyane dharmonmukha karavA mATe upadezarasAyanarAsanI temaNe racanA karI che. upadezarasAyanarAsa nAmanA graMthane viSayavastunI dRSTithI jovAmAM Ave to te eka upadezAtmaka kRti che, jemAM bhavathI chuTakAro meLavavA mATe sAdhana tema ja sahAyaka sadguruo ane niyamonA viSayane kalAtmaka tema ja suMdara rIte varNana karavAmAM AvyuM che. AnA viSayo A pramANe che : (1) guruvaMdanA maMgalAcaraNa, (2) mAnavajanmanI saphaLatAmAM sadUguruo tema ja tenuM mArgadarzana, (4) jina upAzrayo tema ja maMdirothI saMbaMdhita vibhinna prakAranA niyama athavA saMbaMdhI viveka ane (5) vizvabaMdhutvanI bhAvanA. maMgalAcaraNanI prathA kavinI potAnI koI navIna kalpanA nathI. paraMtu teno, viSayavastu, to ja ISTama. AdhAra che. je parivartana thAya che, te 1C). (e) 11. pU. jinapati' sUrijInA. ziel jinapAle vi.saM. 1292. TAMskata chAyA rI cheapa... kobAtrImAM , TIkA prakAzita che. ('! ) epabhraMza, Do ,trI mULa poche sAthe sAd. chAyA pR. 2.7 6, saMpAdaka : tA.2." bhagavA.modIse gAMdhI, prakAzaka: orienTala InsTiTyUTa, Dore, 1927 (6) cacaryAdi graMtha, saMgraha bhAlo.ttarasaha AcArya jinaharisAga2.2AreijI vi.rA. PCC) 4, surata, . 1943 (Da) grasa ora TArA,vavIkAvI, Do, dazaratha ojhA, pU. 433-444 ,racA 120 jamA kare. je upadezaresADIne rAsa : eke agvAsa # 479
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanAkAranI potAnI alaga dRSTi che. upadeza rasAyana rAsa'nI racanA zrI pArzvanAtha svAmI tema ja zAsanAdhIzvara zrI mahAvIra svAmInI vaMdanA saMbaMdhI maMgala zlokathI prAraMbha karatAM kahe che ke he saMsArika jIva! tIrthaMkarone nirmaLa manathI namaskAra karo ane pApathI mukta thaI jAo. ghara vyApAramAM lipta thaIne jIvananI amUlya kSaNane naSTa na karo. A amUlya janma dvArA potAnA AtmAnA sAMsArika rAgadveSamAM lipta thayA vagara tene mukta thavAno upAya karo.11 -- paNamata pArzva- vIrajinau bhAvena yUyaM sarve jIvA mucyadhvaM pApena / gRhavyavahAre mA lagnAstiSThatha kSaNe kSaNe Ayurgalat prekSadhvam // 1 // labdhaM mAnuSajanma mA hArayata AtmAnaM bhavasamudragataM tArayata / AtmAnaM mA'rpayata rAga- roSayoH kuruta nidhAnaM mAM sarvadoSANam // 2 // prastuta zlokamAM maMgalAcaraNanI sAthe upadezane paNa potAnAmAM sameTI le che. AcArya svayaM bhagavaMta vaMdananI sAthe-sAthe badhA jIvone vaMdanA mATe prerita karatAM kahe che ke mAnavajIvanane prApta karavA mATe keTalAya paNa kaSTa sahana karavAM paDyAM haze. A badhAnuM pariNAma svarUpa che bhavya jIvo Ane prApta karIne ALasa, pramAda tema ja kadAcAramAM lIna rahevuM joIe nahIM. kAMI evuM kAma karo jenAthI A jIva sAMsArika duHkhothI mukti pAmIne amaratva prApta karI zake. ghara, vyApAra, parivAra tema ja dolata khajAno badhuM ja ahIMyAM rahI javAnuM che. koI sAtha Apaze nahIM. yamarAjAnA Agamana 52 jo koI sAthI banavA taiyAra thaze to te che bhagavaMtonA vaMdana, zubha AcaraNa ane sArAM karmo AthI potAnA AtmAne sAMsArika rAgadveSanI paridhithI upara uThAvo. AnI saMkIrNatAne dUra karo, ene duHkhI na thavA do, khuza raho ane khuzIo vaheMco. A ja jIvananI sArthakatA che. paraMtu 19. Three Aprabhramsa Works of jinadattasuri With commentaries Idited With Introduction Notes and Appenices etc By Lalchandra Bhagawandas Gandhi Pub Oriental Institute Baroda 1927, p.29 paNamaha pAsa - vIrajiNa bhAviNa tumhi savvi jiva muccahuM pAviNa / gharavavahAri ma laggA acchaha khaNi khaNi Au galaMtau picchaha ||1|| laddhau mANusajammu ma hArahu appA bhava- samuddi gau tArahu / appu ma appahu yaha rAsaha karahu nihANu ma savvaha do ||2|| 480 * jaina rAsa vimarza
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ e paNa dhyAna rAkhavuM joIe ke A karmamAM kyAMya dharmanI jagyAe adharma na thaI jAya. anAdikALathI saMsArarUpI sAgarane pAra karavA mATe koI sArA arthAt sadaguranI AvazyakatA hoya che. bIjA zabdomAM kahIe to saddagurunA mahimAnuM varNana sarvatra prApta thAya che. A bhavathI jo chuTakAro apAvavAmAM koI samartha che to te saddagurunA mahimAnuM varNana karatAM tema ja tenA svarUpane spaSTa karatAM kahe che ke - suguruH sa ucyate satyaM bhASate paraparivAdinikaro yasmAd nazyati / sarvajIvAnAtmAnamiva rakSati mokSamArga pRSTo ya AkhyAti // 4 // guru-pravahaNaM niSpuNyaina labhyate tasmin pravAhe patito jana uhyate / sA saMsAra-samudre praviSTA yatra saukhyAnAM vArtADapi praNaSTA // 8 // 12 je satyabhASI hoya, paraniMdaka jenAthI dUra bhAge che, potAnA samAna ja badhAne samaje che. ane badhAne mokSa mArga pradarzita karatA hoya te sadguru kahevAya che. sadgara jahAja samAna hoya che. AthI puNyahIna vyakti sadgurune prApta karI zakato nathI. puNyahIna vyakti cAra gati caurAsI lAkha yoniomAM bhramaNa karatA rahe che. te sukhahIna thaI jAya che. prastuta zlokamAM sadgurunI mahimA tema ja temanA svarUpanuM varNana karavAmAM AvyuM che. sadUguru haMmezAM satyavAdI hoya che. tema ja satya bolavA mATe, satyAcaraNa karavA mATe prerita kare che. bIjAnI niMdAne pApa batAvavAmAM AvI che. AthI paraniMdaka pApI hoya che, te haMmezAM sadguruothI bhayabhIta thayA kare che. kAraNa ke niMdakanuM svarUpa apakAra samAna che, ane saddaguru 92. Three Aprabhramsa Works of jinadattasuri With commentaries Idited With Introduction Notes and Appenices etc By Lalchandra Bhagawandas Gandhi Pub Oriental Institute Baroda 9629, pp. 31-33 suguru su vuccau bhAsaI paraparivAyi-niyara jasu nAsaI / savvi jIva jIva appau rakkhaI mukkha-maggu pucchiyau ju akkhaI // 4 // guru-pavahaNu nipputri na labbhaI tiNi pavAhi jaNu paDiyau vubbhaI / sA saMsAra- samuddi paiTThI jahi sukkhaha vatA paNaTThI / / 8 / / AcAryazrI jinadattasUrikata upadeza rasAyana rAsa : eka abhyAsa * 481
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAza samAna che. AthI spaSTa che ke prakAzathI aMdhakAra haMmezAM dUra bhAge che. te pramANe nidaka sadUguruothI haMmezAM dUra bhAge che. saddaguru te che je mokSamArga mATe protsAhita kare ane tenA para cAlavAno yogya mArga batAve. saddagurunI sauthI moTI bIjI vizeSatA che. mAtmanaH pratijUnAni pareSAM ne samAcaret / sadgurunA svarUpanA spaSTIkaraNa bAda zleSAtma rUpathI anyonya vastuonI sAthe tulanA karatAM kahe che ke - A saMsAramAM vibhinna prakAranA nada tema ja nadIo jovA maLe che, te badhA viSama pravAha samAna che. te nada tema ja nadIomAMthI te ja bacI zake che, chuTakAro pAmI zake che jenI pAse sadguru rUpI moTuM jahAja hoya. anyathA je pramANe nadIomAM magara ityAdi jaLacara prANI (hiMsaka) rahe che te mAnavanuM bhakSaNa karI jAya che. tenI yAtrA samApta karI de che. paraMtu yAda rAkhavA jevI vAta e che ke je jahAja vagara arthAt sadguru rahita haze tene ja AvI sthiti thaze. sadgurunA saMmukha to koI paNa jaLacara prANInI upasthiti thavAnI vAta asaMbhava che. A pramANe je vyakti puNyahIna hoya che te potAnuM sarvasva naSTa karI de che. tyAM sudhI ke sadguru vagara lokapravAhamAM paDelo mAnava cAra gati tema ja caurAsI lAkha jIva yoni bhramaNa rUpa saMsAramAM punaH jaI paDe che. AthI sadguruonI madadathI saMsArika mAyAjALathI mukta thaIne haMmezAM suMdara bhavanI prApti mATe prayAsazIla rahevuM joIe. sadAcaraNa karavuM joIe. jinAcAryo dvArA niyamita maryAdA ane niyamonuM pAlana karavuM joIe. je anya bhava mATe sukharUpa hoya che. kupathagAmI ane supathagAmInuM lakSaNa ane mahattva: je vyakti kupathanuM AcaraNa kare che te kupathagAmI kahevAya che, te puNyahIna che. jene sadguruno saMparka maLato nathI. te paramAtmAnI oLakhANa karI zakato nathI. arthAt temane to svapnamAM paNa mokSalakSmI prApta thaI zakatI nathI. AthI ja kahyuM che ke - saMskArahIna vyaktionI durdazA ja thAya che. kyAreka-kyAreka sadguruono saMyoga maLI paNa jAya che. topaNa potAnA karmadoSanA kAraNe te sadguruonuM sAnnidhya karI zakatA nathI jema kAyara puruSa dhanuSya dhAraNa karIne lakSya vadhI jAya che. evA kupathagAmI jIvA 482 * jaina rAsa vimarza
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmane dhAraNa karI zakatA nathI. arthAt mokSa prApta karI zakatA nathI. kAyara (asthira vRttivALA) puruSone kikkANa dezanA capaLa ghoDA samAna batAvyA che. jema ke kikkANa dezanA ghoDA caMcaLa hoya che. vAyuvegathI kUdatA mArgane choDIne kumArga para cAlyo jAya che. arthAtu pathabhraSTa thaI jAya che tevI ja rIte kAyara puruSone parama samAdhi sAthe saMgama thato nathI. evA puruSo uttama kuLamAM janma lIdhA pachI paNa vidhi mArganuM AcaraNa karatA nathI. jo gItArtha guru temane samajAve che to temane mAravA doDe che. evI paristhitimAM gItArtha puruSe kAyara puruSano tyAga karI devo joIe. je dhArmika puruSa che, je zAstrAnusAra AcaraNa kare che, gItArtha che, dharmaparAyaNa che, vidhimArganuM pAlana kare che, paMcaparameSThInuM smaraNa kare che. evA uparokta guNothI yukta susaMskAravAna sajjana puruSanuM manovAMchita dhArmika kArya zAsanadeva pUrNa kare che. te paMcabhUtika zarIrano tyAga karIne paramapadane prApta kare che. uparokta varNananA AdhAra para dhArmika ane gItArtha puruSonA zIla svabhAva tema ja sadgaNonuM spaSTIkaraNa vadhu sArI rIte karI zakAya tema che. A badhuM varNana gAthA 6thI 26mAM karavAmAM AvyuM che.3 AcArya zrI jinacaityamAM pracalita AzAtanAo para prakAza pADatAM kahe che ke temanA samayamAM caityavAsamAM vibhinna prakAranI burAIo phelAI gaI hatI, AzAtanAo ghara karI cUkI hatI, jenuM sAmAnya tema ja saMkSipta vivaraNa A pramANe karI zakAya : yauvanasthA yA nRtyati dArA sA lagati zrAvakAn vipratArayitum / tasyA nirmita zrAvakasutA vizliSyanti yAteSu divaseSu dharmAd bhrshynti|| bahavo lokA rAgAndhAstAM prekSante jinamukhapaGkajaM viralA vAJchanti / jano jinabhavane sukhArthaM ya Agato mriyate sa tIkSNakaTAkSairdhAtitaH / ucitAH stuti stotrapAThAH paThyante ye siddhAntena saha sanyayante / tAlArAsakamapi dadati na rajanyAM divase'pi laguDarAsaM saha puruSaiH14 43. Three Aprabhramsa works of jinadttasuri with commentaries, Edited with Introduction, Notes and Appendices, etc. By Lalchandra Bhagawandas Gandhi, Pub. Oriental Institute, Baroda, 1927, PP.31-42 14. ibid. opp. 46.47 AcAryazrI jinadattasUrikata upadeza rasAyana rAsaH eka abhyAsa * 483
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryavaryanA yugamAM rAsa, rAsaDA tathA DAMDiyA rAsa Adi vividha nRtyagAnono caityagRhomAM vizeSa pracAra hato. maMdiromAM nATaka paNa bhajavavAmAM AvatuM hatuM. tAlArAsaka tema ja vividha vAjiMtronuM paNa vAdana thatuM hatuM. vividha prakArathI loko potAnA bhaktibhAvone pradarzita karatA hatA. AcAryazrInuM kahevuM hatuM ke, jina maMdiromAM ucita stuti, stotrano pATha karavo joIe, je jina siddhAntone anukULa hoya. zraddhAyukta hovA chatAM paNa rAtamAM tAlArAsaka pradarzita thavo joIe nahIM. divasamAM paNa mahilAoe puruSanI sAthe DAMDiyA rAsa ramavo joIe nahIM arthAt caityagRhomAM evA gItavAdyonuM prakSaNa, stuti-stotra, krIDAkautukone varjita mAnavA joIe, jene virahAka haribhadrasUri e tyAjya kahyuM che. jyAM rAtrimAM snAna ane pratiSThA thatI nathI ane jyAM sAdhu-sAdhvI tema ja yuvatIono praveza rAtrimAM thato nathI, tyAM vilAsinI vArAMganAononuM nRtya thatuM nathI, jina caityamAM rAtrinA samaye rathabhramaNa kyAreya paNa karavAmAM AvatuM nathI. ane tyAM laTukarAsa karatA puruSone paNa rokavAmAM AvatA hatA. kAraNa ke - jyAM vArAMganAo navayauvana hoya che te zrAvakonuM (dharmAdhyavasAyathI) adhaHpatana karAvavA lAge che. tenAthI zrAvakanuM citta vikSipta thaI jAya che. bIjA zabdomAM kahIe to zrAvaka mAnasika DhaMgathI kSubdha thaI jAya che. A pramANe samaya sAthe te zrAvaka zanaiH zanaiH pathabhraSTa thaI jAya che. potAnA sthAnathI unnatinA pathanI jagyAe avanatinA patha para AgaLa vadhavA lAge che. ghaNA badhA loko to rAgAdha thaIne vArAMganAomAM lipta thavA lAge che. vArAMganAonA mukhAvalokanamAM tallIna jinezvaranA mukhakamaLathI virahI thavA lAge che. athavA jinezvaranI tarapha temanI dRSTi ochI thavA lAge che. je loko jinabhavanamAM citta-zAnti mATe tema ja sukhazAnti mATe Ave che. te tIkSNa kaTAkSonA AghAtathI ghAyala thaI jAya che. temanuM kyAreya paNa patana thaI zake che. AthI AcArye rAtrimAM tALIrAma ane lakuTarAsane paNa vajya mAnyo che. saM. 1327nI Asa-pAsa. jinezvarasUrie zrAvaka jagaDu carita "sakhyatve mArUM vaDapaTTamAM A matanuM samarthana karavAmAM AvyuM che.15 15. prAcIna kAvyoM kI rUpa paramparA zrI agaracaMdajI nAhaTA. pR. 138 ___tAlarAsu ramaNi baha, laDaurAsu mUlahu vorahA // 21 // 484 * jaina rAsa vimarza
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovaNattha jA naccai dArI sA laggaI sAvayai viyaarii| tihi nimittu sAva yasudha kaTTahi jaMtihi divasihi dhammaha ki dRhi // bahuya loya rAMyadha ya picchahi jiNamuha-paMkau viralA vaMchahi / jaNu jiNabhavaNi suhattha ju Ayau marai su tikkhakaDakkhihi ghAyahu // uciya thutti thuyapADha paDhijjahiM je siddhAMtihiM saha saMdhijjahi / thAlArAma vi diti na rayaNihiM davisa vi lauDArAsu sahuM purisihi // tethI jina caityamAM e rAsa, rAsaDA Adi nara-nArIo dvArA karavAmAM AvatA hatA, teno joradAra virodha karavAmAM Avyo che. kAraNa ke bAhyA zaktinA sAdhana hovA chatAM paNa antamAM kevaLa cakSu-zrotanA vikAra mAtra ja rahI jAya che. e prabhu bhaktinA vAstavika sAdhana nathI. AcArya zrI tatkAlIna pracalita dhArmika nATakonuM varNana karatAM kahe che - dhArmikAni nATakAni paraM nRtyante bharata sagaraniSkramaNAni kathyante / cakravarti-balarAjyasya caritAni nartitvA'nte bhavanti pravrajitAni // 38 // 6 je yogya che arthAt jene jinamaMdiromAM batAvavA joIe te dhArmika sthAnomAM, samAjamAM prazaMsanIya hoya che. je A pramANe che - bharatezvara, bAhubalI, sagara, baladeva dazArNabhadrAkinuM caritra vagere. caritranA sAthe-sAthe bharata bAhubalInuM niSkramaNa batAvavuM joIe. enuM kathana karavuM joIe. evA mahApuruSonAM jIvanadarzanane nATakanA AdhAra para batAvavuM joIe. jenAthI pravajyAnA mATe saMvega-vairAgya utpanna thAya. vividha prakAranA rAsa gAna nRtyanuM abhiprAya manoraMjana na thaI na vairAgya bhAvanAnI abhivyaMjanA thAya. A pramANe ja dhArmika nATakono abhinaya thavo joIe. jina cetyomAM azAstrIya kriyAonA niSedha saMbaMdhI vAta gAthA 3839 dvArA vyakta karatAM lakhe che : 95. Three Aprabhramsa works of jinadttasuri with commentaries, Edited with Introduction, Notes and Appendices, etc. By Lalchandra Bhagawandas Gandhi, Pub. Oriental Institute, Baroda, 9620, PP.89-8C dhammiya nADya para naccijjahiM bharaha sagaranikkhamaNa kahijjahiM / cakkavaTTi bala-rAyaha-cariyaI naccivi aMti huti pavvaiyaMi // 37 // AcAryazrI jinadattasUrikata upadeza rasAyana rAsa H eka abhyAsa * 485
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAsya-krIDA-huDDA api vajyaryante saha puraSairapi kelina kriyate / rAtrau yuvatipravezaM nivArayanti sanpanaM nandi naM pratiSThA kArayanti // mAghamAlA-jalakrIDA''ndolanaM tadapyayuktaM na kurvanti guNAlayAH / balimastamite dinakare na dhArayanti gRhakAryANi punarjinagRhe na kurvanti / / " uparokta gAthAonA AdhAra para azAstrIya tathA unmArgamAM laI javAvALI samasta kriyAo jevI ke mAghamAlA, bhAlAropaNa), jaLakrIDA, devatAone hiMDoLavA, hasI-majAka karavI. rAtrimAM naivedya caDhAvavA Adi pravRttio varjita hovI joIe. bhale te bAhyarUpathI bhaktinuM sAdhana pratIta thatuM hoya, A badhI kriyAo zRMgArika tema ja patita karavAvALI che. A badhA azAstrIya kRtyonuM pUrNatayA niSedha hovo joIe. A badhI azAstrIya AzAtanAone joIne AcAryo AnA virodhamAM joradAra AMdolana AraMbha karyuM. tathA je zAstrasammata tema ja jinamaMdiro mATe yogya niyama che. temanuM vidhAna karyuM che. temaNe jinamaMdiro tema ja zrAvakazrAvikAonI pratiSThA vadhe evA vidhAnone rajU karyA. uparokta vivaraNanA AdhAra para kahI zakAya ke te samaye caityavAsamAM prasarita badhI kurItio tema ja durguNono AcAryo joradAra virodha karyo. jinAlayonI pratiSThA hetu zakya prayAsa mATe AcArya haMmezAM tatpara rahetA hatA. vastutaH AcAryanuM A pratipAdana zAstrIya dRSTithI khUba mahattvapUrNa che. viziSTAcAryanuM svarUpa yugapradhAna je AcAryapadanA yogya che, je vidhi caityomAM vyAkhyAna Ape che, nandI sthApanA tema ja mUrtipratiSThAnA adhikArI hoya che. eka samayamAM eka ja yugapradhAnane mAne che, je jinazAsananA yogya susampana kAryonuM vidhAna karAve che. je yugapradhAna chadmastha hovA chatAM paNa traNe kALanI vAtone jANe che. 17. Ibid. p. 48 hAsa khiDDa huDDu vajjijjahiM sahu purisehi vi keli na kijjahiM / rattihiM juvaipavesu nivArahiM nhavaNu naMdi na paiTTha karAvahiM / / 38 // mAhamAla-jalakIlaMdoyala ti vi ajutta na karaMti guNAlaya / bali atthamiyai diNayari na dharahi SarakajjaiM puNa jiNahari ja karahiM // 39 // 486 * jaina rAsa vimarza
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ jemanuM mana kaSAyo (krodha, mAna, mAyA ane lobha)thI rahita hoya che, tenI devatA paNa stuti kare che. tattvArthamAM jenuM mana haMmezAM praviSTa rahe che, saMkaTanA samayamAM devatA rakSA kare che. rAta-divasa yugapradhAna gurunA cittamAM e ja ciMtA rahe che ke kyAMka paNa koI prakArathI jinazAsananI niMdA na thAya. yugapradhAnanI stuti karavAvALA khUba ja ochA loko hoya che. yupradhAna haMmezAM zubha kAryomAM pravRtta hoya che, kSamAzIla hoya che. yugapradhAna potAnI niMdA tema ja prazaMsA sAMbhaLIne paNa samapariNAmI hoya che, prANImAtra mATe harapaLa kalyANanI kAmanA karatA rahe che. tasya nizi divase cinteta vartate mapi sthAne jinapravacanaM bhrazyati / bhUrayo bhramanto dazyante muNDitA ye taM prazaMsanti te paraMstokA : prekSa-te tasya pade pade pAnIya cchidram )tasyAsad duHkhaM DhaukayantyAnIya / dharmaprasAdena saM para chuTyate sarvatrApi zubhakArye pravartate // uparokta vivaraNanA AdhAre kahI zakAya ke yugapradhAna guru te ja hoI zake je pUrva vaNita badhA guNono sAgara hoya. evA yugapradhAna gurunI badhA prazaMsA kare che. AcAryanI bhaviSyavANI : bhagavAna mahAvIra svAmIno zAsanakALa ekavIsa hajAra varSa sudhI cAlaze. avicchinna rUpathI dharmano pravAha paNa cAlato raheze. dina-pratidina navA tema ja yogya AyAmomAM pracArita tema ja prasArita thato raheze. A zAsanakALanA antamAM AcArya "zrI duusahasUri tema ja satyazrI nAmaka sAdhvI thaze. dezavratane dhAraNa karavAvALA nAgila nAmaka eka zrAvaka thaze ane phalyuthI nAmaka eka zrAvikA thaze. A pramANe uparokta vivaraNathI spaSTa thAya che ke bhagavAnanI vANI eTalI ojasvI tema ja prabhAvazIla hatI ke caturvidha saMgha paNa temanuM sanmAna kare che. 9C Three Aprabhramsa works of jinadttasuri with commentaries, Edited with Introduction, Notes and Appendices, etc. By Lalchandra Bhagawandas Gandhi, Pub. Oriental Institute, Baroda, 1927, PP.51-para AcAryazrI jinadattasUrikRta upadeza rasAyana rAsa : eka abhyAsa + 487
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ sagRhastho mATe pAlanI tema ja hitakArI zikSA : samyakatvadhArI zrAvakane sAdharmika bhAInA sAthe bhAIcArA tema ja premapUrva vyavahArane potAnuM jANavuM joIe. AvazyakatAnusAra koIne paNa dravyanI jarUriyAta hoya to tene ApavuM joIe. jo te dhana pAchuM na ApI zake to aMdaroaMdara laDAI jhaghaDo karavo joIe nahIM. laDAI-jhaghaDo tema ja kalahanA vAtAvaraNathI dharmanI niMdA thAya che. zrAvake potAnA dravyano sadupayoga sAta kSetra (sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, jinamaMdira, jinamUrti ane jJAna)mAM karavo joIe. jinazAsananuM kSetra vistRta che. AmAM zrAvakanA mATe sAta kSetra darzAvavAmAM AvyAM che. mukti hetu pratyeka zrAvake kahelA te kSetromAM caMcala lakSmIno sadvyaya karIne paraloka mATe puNyarUpI pAka utpanna kare.19 A lokamAM prApta bIja vAvavAno samaya vyatIta thAya che to parabhavamAM zuM sukha zAMti prApta thaze? avasara prApta thayo che, jemAM ekanuM aneka thavAvALuM che. jinavacanomAM vizvasta thaIne sAta kSetramAM dhana lagAvavuM joIe. A ja dhana lagAvavAnI zakti na hoya to arthAt dhanAbhAva hoya to dharma karI zakAto nathI evI vAta nathI. dharma karI zakAya che, puNya prApta karI zakAya che. prazna thAya che ke kevI rIte? - anumodana rUpI jaLanuM siMcana karIne. uparyukta vivaraNathI spaSTa thAya che ke dhArmika pravRttio prati tema ja dAnAdi pravRttiomAM paNa bhAga le te mATe AcArye A prakAranA niyamonuM paNa sarjana karyuM che, jAgarUka karyA che. sAdharmika dhanathI paNa sevA karIne jinazAsananA pracAra-prasAra saMbaMdhI sahayoga Ape e ja AcAryazrIno uddeza hato 20 AcAryazrI lokavyahAranuM spaSTIkaraNa karatAM je vAta kahe che te jotAM temaNe tatkAlIna sAmAjika paristhitinuM paNa gahana ciMtana karyuM che. 96 Three Aprabhramsa works of jinadttasuri with commentaries, Edited with Introduction, Notes and Appendices, etc. By Lalchandra Bhagawandas Gandhi, Pub. Oriental Institute, Baroda, 9620, PP.43-45 Verses 49-49 20 sapta kSetri rAsu, racayitA ajJAta kavi, saMpAdakaH buddhisAgara, vi. saM. 1327 saptakSetre jinasAsiNa saghalI kahIjaI / athirU riddhi dhanu dravyubbIjau tahi pivAno jaha // thehi kSetri vAvetraNA yAni ki lAbhai devaloko // 19 // 488 * jaina rAsa vimarza
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ saddagRhastho mATe sAmajika upadezaH sadUgahasthonI raheNI-karaNI sucAru rUpathI dhArmika vAtAvaraNa yukta hovI joIe. anya kuLamAM samutpanna thayelI kanyAno AcAra-vicAra, raheNIkaraNI, rIti-rivAja, khAna-pAna pRthak che to kanyA prasanna rahI zakatI nathI ane anya parivArika jana paNa nahIM. AcAryazrIe satya ja kahyuM che ke putra-putrIno vivAha samAnakuLamAM vivAha karavo jenAthI ekabIjAnA jIvanamAM viSamatAM na Ave. putrAH putrikAH pariNAyyante te'pi samAnadharmagahe dIyante / viSamadharmagahe yadi vivAhayati tadA samyaktvaM sa nizcayena baadhte||68|| 21 gRhastha loko potAnA putra-putrI samAna dharma zIlavALA sAthe vivAha kare che. zrAvakoe samAna dharmavALA sAthe ja potAnI putrIno vivAha karavo joIe. viSama-bIjA dharmavALA sAthe jo vivAha karavAmAM Ave to tenAthI sAce ja samyakatvamAM vyavadhAna Ave che. putra-putrIno vivAha thAya che. gRhastha pUrNa rUpathI brahmacaryanuM pAlana karI zakato nathI AthI aniyaMtrita jIvanane niyaMtrita karavA mATe vivAhanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. vivAhano artha - strIpuruSano jIvanabhara sneha ane sahayoganA sUtramAM baMdhAI javuM. te baMdhanamAM kevaLa kAma bhAvanAnI pramukhatA nathI hotI, paraMtu ucca, saMkalpa ane ucca dhyeya sAthe jIvana kSetramAM viziSTatA sAthe vahana karavA mATe vivAha karavAnuM kahevAmAM AvyuM che. te vivAha dareka sAthe karI zakAya. AthI be vAta darzAvI che - (1) samAna jJAti ane (2) anya gotra. AcArya hemacandrAcAryasUrinA anusAra samAna kuLa ane zIlavALA 21. Three Aprabhramsa works of jinadattasuri with commentaries, Edited with Inroduction, Notes and Appendices, etc. By Lalchandra Bhagawandas Gandhi, pub. Oriental Institute, Baroda, 1927, pp. 53-58, Verses 51-62 Three Aprabhramsa works of jinadattasuri with commentaries, Edited with Introduction, Notes and Appendices, etc. by Lalchandra Bhagawandas Gandhi, Pub. Oriental, Baroda, 9629, pp. 59 beTA-beTI pariNAvijjahi te vi samANadhammadhari dijjii| visamadhammadhari jaI vIvAhaI to sama(mma) tu sunicchaI vAhaI // 63 // AcAryazrI jinadattasUrikRta upadeza rasAyana rAsaH eka abhyAsa +489
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ parivAra sAthe vaivAhika saMbaMdha karI zakAya che. putra-putrIonAM lagna paNa sArI rIte tema ja potAnA ja dharmavALA sAthe karavuM joIe dharmano uttarottara vikAsa thAya che. viSama dharmavALAnA ghare saMbaMdha karavAnI sAce samyakatvanI hAnI thAya che. arthAt samyakatvamAM vina-avarodho upasthita thAya che. AcArya dvArA dhana tema ja samRddhinuM pratipAdanaH saddagRhastho mATe dhana eka mULabhUta AvazyakatA che. dhanathI arthAt svalpa dhanathI paNa saMsAranA sAvadya kAryo pUrNa karI levA sauthI moTI buddhimAnI che. vidhipUrvaka tema ja dhArmika dhanathI ja parivArasaMcAlanano Agraha rAkhavo joIe. Arthika samRddhi thavA chatAM paNa dhanano sadupayoga na karavo joIe. teno durupayoga karavo joIe nahIM. gRhastha sAdharmika bhaktinI sAthe-sAthe sAdhu-sAdhvI bhagavaMtonA AhArapANInI vyavasthAnuM paNa dhyAna rAkhavuM joIe. sAdharmika bhakti, tIrthakara, gurujano prati zraddhA rAkhe che, te ja sAco zrAvaka kahevAya che. AcArya abhayadevasUrie potAnA grantha sAdharmI vAtsalya kulakamAM kahyuM che ke - navakAra maMtranuM smaraNa karavAvALA badhA jaina dharmI che temanI sAthe sagA bhAIthI paNa adhika vAtsalya rAkhIne dharmapatha para AgaLa vadhavuM joIe. saddagRhasthonI strIo mATe gRhastha dharma saMbaMdhI carcAnuM varNana karatAM AcArya kahe che. rajasvalA strIe traNa-cAra divasa sudhI gharamAM sparzano saMpUrNa tyAga karavo joIe. je A niyamanuM pAlana nathI karatA temanuM ghara apavitra thaI jAya che ane devothI hIna thaI jAya che. dharma ane dhananI hAni thAya che. gharanI surakSA hIna thaI jAya che, te gharamAM pretono nivAsa thavA lAge che ataH rajasvalA strIoe dhArmika kArya, pratikramaNa, guruvaMdana, devadarzana, navakArasmaraNa Adi dhArmika kriyAo tema ja sUtronuM uccAraNa karavuM joIe nahIM. jo uparokta kriyAo rajasvalA strI dvArA saMpanna thAya to samyakatvanI hAni thAya che. prAyaH evuM jovAmAM Ave che ke Aje paNa je dhArmika loko che temanAM gharomAM rajasvalA strIo pUrNa rUpathI gRhakAryothI mukta thaIne 3-4 divasa alaga ja rahe che. zrAvakanA jIvanane sukhamaya banAvavA tema ja gharane svargamaya banAvavA mATe AcArya dvArA batAvelA 22. kunazIna sAdhato vivAdoDa pautrane | yogazAstra -2/4uM 490 * jaina rAsa vimarza
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadgRhasthanA ukta dharmonuM pAlana karavuM joIe. mAtRdevo bhava, pitRdevo bhava, AcAryadevo bhava, atithidevo bhava A badhAM sUtronuM pAlana karavuM joIe. vRddha tema ja AdaraNIya vyaktinuM sammAna karavuM joIe. mAlikanI AjJAmAM rahIne vacanone mAnavAM joIe. mAtA-pitAnI sevA karavI joIe. kAraNa ke ApaNA jIvana para temano khUba ja upakAra hoya che. mAtA-pitA tema ja gurunI bhakti karavI joIe. mArgAnusArIno bIjo guNa mAtA-pitAnI sevAno che anya saMbaMdhonI apekSAe mAtA-pitAno saMbaMdha nikaTatama che. saMtAna para temanA upakAra agaNita ane asIma che. jema mALI choDanI dekharekha kare che, tenAthI paNa adhika mAtA-pitA potAnAM saMtAnanI dekharekha kare che, temanA vikAsano hara prayAsa kare che. - eka kavie kahyuM ke - pRthvInA samasta rajakaNa tema ja samudranA samasta jaLakaNothI paNa anaMtagaNA upakAra mAtA-pitAnA hoya che. Agama sAhityamAM paNa mAtA-pitAnuM sthAna deva-gurunA samAna darzAvavAmAM AvyuM che. mAtA para deva samAna zraddhA karavI joIe. prastuta vAta dvArA AcArya jinadattasUrijIe sagRhasthane preraNA ApI che ke mAtA-pitAnI sevA karavAvALA bano. uparokta varNanathI spaSTa thAya che ke 12mI sadImAM samAjamAM parivAranI sthiti kevI hatI, gRhasthonuM jIvana kevuM hatuM. AcArye temanA hita mATe khUba ja upayogI zikSAo pradAna karI che. upadeza rasAyana rAsanI antima gAthAmAM granthano upasaMhAra karatAM AcArye potAnuM nAma jinadatta ane upadezaLa darzAvatAM kahyuM che iti jinadattopadezarasAyanam iha-paralokayoH sukhasya bhAjanam / karNAbhyAM pibanti ye bhavyAH te bhavantyarAgamarAH sarve // 80 // 3 23. Three Aprabhramsa works of jinadattasuri with commentaries, Edited with Introduction, Notes and Appendics, etc by Lalchandra Bhagawandas Gandhi, pub. Oriental Institute Baroda, 1927, pp.65-66 ina jiNadatuvaesarasAyaNu ihaparaloyaha sukkhaha bhAyagu / kaNaMjalihiM payaMti ji bhavvaiM te havaMti ajarAmara savva // 80 // AcAryazrI jinadattasUriSkRta upadeza rasAyana rAsa H eka abhyAsa * 491
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ phalazruti: AcArca jinadattasUri dvArA racita upadeza rasAyana rAsa saMjIvanI auSadhI samAna che. mAdhuryamizrita upadezane je koI rUpI aMjalithI pAna karaze to te A loka ane paralokamAM paNa amara thaI jaze. bhASA : | upadezarasAyanarAsamAM AcArya zrI jinadattasUrie tatkAlIna pracalita lokabhogya apabhraMza bhASAno prayoga karyo che. kAraNa ke upadeza tyAre ja sAcA arthamAM upadeza hoya che, jyAre loko tene samaje. A daSTine dhyAnamAM rAkhIne saraLa bhASAno prayoga karavAmAM Avyo che. tatkAlIna jana bhASAnA prabhAvanA kAraNe tatsama tema ja deya zabdono prayoga bahulatayA karavAmAM Avyo che. bhASAmAM hakAra, NakAra tema ja hRsva vargono prayoga paNa vipula mAtrAmAM maLe che. chaMda: A rAsamAM prAraMbhathI anna sudhI paddhaDiyA paMjhaTikA) chaMdano prayoga karavAmAM Avyo che. A chaMdamAM 4+4+4+4+16 mAtrAo hoya che. rasa : rasanI daSTithI vicAra karatAM kahI zakAya ke jaina rAsasAhityamAM prAyaH badhA rasono prayoga prApta thAya che. paraMtu AcArye zAMtarasane rasarAja pada para sthApita karyo che. mAnava aneka pratikULa anukULa paristhitiomAMthI pasAra thAya che. bhautika upalabdhione prApta karyA pachI paNa te icche che zAMti. kAma, krodha, bhaya mohAdi saMkIrNa mArgathI pasAra thatAM tenuM lakSya vistRta rAjamArga zAMta ja hoya che. AcAryazrI zAMtinA pathadarzaka rahyA che. temanI racanAomAM rasonuM saMmikSaNa zAMtimAM tirohita thaI jAya che. jIvanamAM zamanuM mahattva temaNe jANyuM che, AcaraNamAM apanAvyuM che ane dharmanuM AlaMbanamAM nirUpita paNa karyuM che. samasta rAsa sAhityanI mukhya saMvedanA ja bhautika jIvana para AdhyAtmika jIvanano vijaya che. upadezarasAyanarAsamAM paNa zAMta rasa jovA maLe che. 492 * jaina rAsa vimarza
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ alaMkAra : alaMkAromAM upamA, rUpaka, daSTAnta, utprekSA, anuprAsa, zleSa Adino pracura mAtrAmAM prayoga thayo che. guru varNanamAM to upamA ja upamA dekhAya che. rUpaka alaMkAra : (1) nimuda paMOM viratA vaMhi |rU| mukha kamaLa arthAta kamaLarUpI mukha darzana badhA karavA icche che. ahIMyAM rUpaka alaMkAra che. ( 2 ) iha visamI gurugirihiM samuTThiya loyapavAha sari kupaiTThiya / jasu gurUpoDa natatthi so nijjai tasu pavAhi paDiyau parikhijjai ||6|| ahIMyAM lokapravAhanI saritAnuM ane gurune vahANanA kAphalAnuM rUpa ApavAmAM AvyuM che. (3) guru - pavahaNu nippunni na labbhai tiNi pavAhi jaNu paDiyau vubbhai / sA saMsAra-samuddi paiTThI jahi sukkhaha vattA vi paTTI // 8 // guru- pavahaNu saMsAra - samuddi zleSa alaMkAra : = = * guru rUpI pravahaNa = jahAja saMsAra rUpI samudra = khajjai sAvaehiM subahuttihiM bhijjai sAmaehiM gurugattihiM / vagghasaMgha bhaya paDai su khaDDaha paDiyau hou su kUDau haDDaha || 14 || sAvada -zvApare: zrAva ahIMyAM sAvahaiM yarthaka hovAthI zleSAlaMkAra che. dRSTAnta alaMkAra : utprekSA alaMkAra : ahIMyAM jANe ke sattumAM dhI paDayuM che, A utprekSA thavAthI utprekSA alaMkAra che. jivi kallANayapuTThihi kijjahiM tivi kariti sAvaya jahasattihiM / lahuDI sAccAvijjai vaTTI sugurU- vayaNi- ANijjai // 32 // ahIMyAM jIva arthAt yathA' zabda dvArA daSTAntane darzAvavAmAM AvyuM che. AcAryazrI jinadattasUriSkRta upadeza rasAyana rAsa H eka abhyAsa * 493
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammiya nADaya para naccijjahiM bharahasagara nikkhamaNa kahijjahiM / cakkavaTTi-bala rAyahaM naccivi aMti huMti pavvaiyaiM // 37 // ahIMyAM nATako bhajavavA mATe zikSAparaka nATakono nirdeza karavAmAM Avyo che. tenAthI daSTAnta svarUpa grahaNa karavAmAM Ave che. AthI ahIMyAM dagaMta alaMkAra che. upasaMhAra: AcArya jinadattasUrijI tatkAlIna ghaNI bhASAothI paricita hatA eTaluM nahIM paraMtu samyaka jJAnayukta hatA athavA evuM paNa kahI zakAya ke teo tatkAlIna bhASAvid paNa hatA. prazna ema thAya che ke saMskRta tema ja anya bhASAonA pUrNa jJAtA hovA chatAM paNa temaNe potAnI racanAo mATe prAkRta tema ja apabhraMzane zA mATe pasaMda karI? teno uttara ekadama sIdho ane saraLa che - tatkAlIna prajAnI bhASAomAM jo koI upadeza ApavAmAM Ave to ja te lokabhogya banI zake. tyAM to vidvattA batAvavAnI koI AvazyakatA nathI. te samayanI sIdhI tema ja saraLa bhASA arthAt prAkRta tema ja apabhraMza bhASAonA sahAre ja lokone yogya mArga pradarzananI AvazyakatA hatI. kAraNa ke sarvopari bhASA te che je lokogya che. A pramANe tatkAlIna paristhiti jotAM temaNe potAnI kRtio mATe prAkRta tema ja apabhraMza bhASAone sarvazreSTha mAnI. upadezarasAyanarAsanI apabhraMza bhASAmAM racanA karIne temaNe prajA tema ja jaina dharmane je uttama yogadAna ApyuM che tenA mATe samAja haMmezAM RNI raheze. kAraNa ke te lokabhogya hovAthI sAmAnya janasamudAya paNa temanA pradarzita tema ja upadezo para cAlIne eka unnata ane sudaDha dharmayukta samAjanI racanA karI zake che. | upadezarasAyanarAsanA mAdhyamathI kupathagAmI ane supathagAmI vyaktionI durdazAnuM vivaraNa, dhArmika nATakono abhinaya, yugapradhAna gurunA lakSaNa, saMghanA lakSaNa, samAna dharma vALA sAthe ja vaivAhika saMbaMdha sthApita karavo vagere vAtonuM spaSTIkaraNa sucAru rUpathI karavAmAM AvyuM che. pApAcaraNayukta vyaktionI durdazAnuM paNa varNana khUba ja sArI rIte 494 * jaina rAsa vimarza
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * * * * * * karavAmAM AvyuM che. ane evuM paNa batAvyuM che ke evI vyakti kyAreya paNa samyakatvanI prApti karI zakavI nathI. kaTuMbanarvAhanA badhA pakSonuM samucita nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. saMsAranI nazvaratA tathA sAmAjika viSamatAnuM nirUpaNa paNa sucAru rUpathI karavAmAM AvyuM che. mAtA-pitA ane gurunI bhakti para vizeSa bhAra mUkavAmAM Avyo che. jinezvaranI AjJAnusAra ja jIvana vyatIta karavAnuM kahevAmAM AvyuM che. gRhasthane zrAvaka dharmano upadeza ApIne sanmArganI ta2pha unmukha karyo che. manuSyane vidhipUrvaka satkArya karIne jIvananirvAhanI zikSA ApI che. tathA dharmanI mahimAnuM varNana karavAmAM AvyuM che. dharmathI ja A lokamAM samRddhi tema ja paralokamAM sukha saMbhave che. zrAvakonI sauthI mahattApUrNa zikSA (vaivAhika dharma varNana) jenAthI vaMzAvalI vadhe che, tenuM varNana ka2vAmAM AvyuM che. arthAt dharmamAM yogya vaivAhika kRtyonI samajaNa ApavAmAM AvI che. upadeza rasAyana rAsanA viSayavastumAM saMsAranI nazvaratA, sAmAjika viSamatA ane dhArmika mAhAtmya vagerenuM spaSTIkaraNa khUba ja sArI rIte varNana karavAmAM AvyuM che. AcAryazrI jinadattasUriSkRta upadeza rasAyana rAsa : eka abhyAsa * 495
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakunazAstracopAIH bhavitavyamUla laukika anubhavanuM sabhAtra zAstra DaoN ajita ThAkora zakunazAstra copAInI racanA paMDita jayavijayajIe vi.saM. 1660mAM karI hatI. jayavijaya nAmanA traNa jaina zramaNanA ullekha maLe che. e paikI zakunazAstra copAInA racayitA paMDita jayavijaya vibudha mukhyadakSa paMDita devavijayanA ziSya hatA. akabara bAdazAhane potAnAM jJAna ane vyaktitvathI atyaMta prabhAvita karI denAra hIravijayasUri sAthe akabarane phatehapura sIkkI maLavA janArA 67 sAdhusamudAyamAM jayavijaya paNa eka hatA. bAdazAhanA AmaMtraNathI thayelI A mulAkAta vi.saM. 1639nA jeTha vada bArase saMbhavI hatI. paMDita jayavijayanI guruziSya paraMparA A pramANe hatI : vijayadAnasUri - rAjavimala upAdhyAya - munivijaya - devavijaya - jayavijaya - zubhavijaya/harSavijaya - sumativijaya/meruvijaya - rAmavijaya. samativijayanA ziSya rAmavijaya "zAMtijinarAsamAM aMta prazasti karatA kahe che ke (vi. saM. 1785): zrI jayavijaya vibudha zradariyA, pArle sudhI kiriyA - tasa pada paMkaja bhamara sarisA, zrI zubhavijaya kavIzA. (zrI AnaMda kAvyamahodadhi (bhA-7, pR. 122-23) harSavijayanA ziSya meruvijaya naMdiSeNa muni sajajhAyane aMte kahe che ke - jayavijaya guru sIsa, tala haraSa name nisadIsa, merUvijaya Ima bole, ehavA gurune kuNa tole. (zrIAnaMda kAvyamahodadhi bhA.7 pR. 126) 496 * jaina rAsa vimarza
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita jayavijaye zakunazAstracopAI ane zobhanastuti para 2350 zlokamAM vRttinI racanA karI hatI. temaNe zakunazAstracopaI vAgaDa (rAjasthAna) pradezanA girinagara (hAlanuM DuMgarapura)nA rAjA sahaamala rAvala ane rAjakumAra karmasiMhanA darabAramAM gAMdhInuM kArya karatA saMghanA agraNI saMgharatnanA putra jogIdAsane bhaNAvavA mATe vi.saM. 1660nI zaradapUrNimAe racI hatI : vAgaDa deza vayarAgara nAma, rAjadhAnI rUDuM chAma, jIhAM SaTadarzananA vizrAma, deza madhya girapura valI gAma. (zakunazAstra copAI padya-33) sahasamalla rAula bhUpAla, pRthvI prabha taNo pratipAla. (zakunazAstra copAI padya-336ba) tasa cuta kuMvara karmasiMha jeha, cauda vidyA guhA jANe teha, (zakunazAstra copAI padya-337e) tasa ghara gAMdhI saMgha pradhAna, ura upagArI na dhare sAMna, (zakunazAstra copAI padya-3384) saMgharatna putra yogIdAsa, zukanazAstrano kare abhyAsa; tehane bhaNavA kAje karI, prAkRta baMdha e caupaI kharI. (zakunazAstra copAI padya-339) vyoma rasa ratI caMdra vakhANa (1660) saMvatsara e hIyaDe AMNa; sarada Rtu je Aso mAsa, rAkA pUrNa caMdra kalAvAsa. (zakunazAstra copAI padya-343) jayavijayaracita zakunazAstra copAI zukanazAstranI paraMparAnA nicoDarUpe racAI che. zukanazAstramAM sAraMgarIya zukanArNava, vasaMtarAja, mANijyasUrikRta zukanasAroddhAra, zukanadIpikAcopaI, vasaMtarAja graMtha para zakuna zAstranAmaka bhAnucaMdraracita saMskRta TIkA tathA jayavijaya racita zukanazAstra copAI mukhya graMtho che. vi.sa. 1948mAM jagadIzvara zilAyaMtrAlaya, muMbaIthI prakAzita zakunazAstracopAI : bhavitavyamUla laukika anubhavanuM sabhAvya zAstra 497
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAnacaMdra gaNiracita saMskRta TIkAsahita vAsaMtarAja zAkunagraMthamAM eka kathA prApta thAya che. vijayarAjanA zivarAja ane vasaMtarAja - ema be putro hatA. vasaMtarAjane mithilAnA rAjA caMdradeve vinaMtI karI. AthI bhaTTa vasaMtarAje mAhezvarasAra, sahadevakRta zAstra tathA bRhaspati - garga - zukra - bhugu AdinA zAstromAMthI sAragrahaNa karI vasaMtarAnazAkuna graMthanI racanA karI. A graMtha temaNe 20 vargomAM vibhAjita karyo che. jayavijaya zakunazAstracopAImAM pote upayogamAM lIdhelA graMthono nirdeza karatA kahe che ke - zukanadipikA upaI nAma, zukanArNava mAMhi e ThAma, athavA vasaMtarAjanI sAkha, zukanoddhAra bhAkhIe bhAkha. | (zakunazAstracopAI padya : 340) zukana samudra na lAbhe pAra, caMca bharI kIdho uddhAra (zakunazAstra copAI padya 34raba) paMDita jayavijayaracita zukanazAstracopaI 346 gAthAomAM racAI che. graMthanI samApti karyA bAda pariziSTarUpe nakSatra svAdhyAya gAthA (paMdara copaI) joDavAmAM AvI che. zukanazAstra copAIno AraMbha prastuta zukana zAstra copaInuM atiudAra evuM svarUpa tathA vAMcakanA manamAM UpajatA zubhAzubha vicArarUpa prabhAva - e be vAtanuM nibaMdhana karatA duhAthI thAya che : zukanazAstranI copAI, lipasya atiudAra; je bhaNatA mana upaje, zubha valI azubha vicAra. (zo.zA.co.1) tyAra bAda prathama be copAImAM sarasvatI ane sadgaranI prArthanAvaMdanA karI lokomAM zukana vize phelAyelI uparachallI jANakArI, zukananA marmajJa vidvAnonI achata tathA pote jAta anubhavathI ne zAstrAbhyAsathI zukanano je marma ane bhedo jANyA che tenuM varNana karavAno upakrama AraMbhe che : sAkala buddhi Ape sarasatI, amIya sama vANI varasatI; ajJAna timira Arati vArati, namo namo bhagavatI bhAratI. 498 * jaina rAsa vimarza
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadagurucaraNa namI re kahuM, zukana taNA je bhedaja lahuM; zukana zukana mukha sahuko kare, zukana bhAvaja vIralA lahe. | (zu. zA.co. 1-2) zukanazAstra copAInI 346 gAthAo paikI prathama gAthA viSayanirdezarUpa maMgalAcaraNa dohAchaMdamAM racAI che. zeSa 345 gAthAo paikI gAthA 75thI 85 sudhInI 11 gAthAo dohAmAM ane zeSa 334 gAthAo copaImAM racAI che. A uparAMta paMcANumI gAthA pachI pRSTha-9 upara "aDhAra dizino yaMtra tathA baso covIsamI gAthA pachI pRSTha 20 upara "kAgaDAnA svaranuM phala' darzAvatuM yaMtra apAyuM che. pRSTha 17 upara basomI gAthAmAM yojAyelA "disaI'nuM pAdaTIpamAM diptaI' - evuM pAThAntara paNa noMdhAyuM che. pR. 31 upara // ti zanazAstra vopAruM saMpUrNa che ema graMtha pUrNa thayA bAda pRSTha 32 ane 33 upara saMbhavataH zukanazAstranA abhyAsamAM nakSatrano svAdhyAya Avazyaka hovAthI paMdara copAImAM nakSatra svAdhyAya pariziSTarUpe mukAyo che. zukanazAstracopAI graMthane mULa lekhaka jayavijaya adhyAyomAM vibhakta karavA icchatA haze, evuM 1thI 209 gAthA pachI durgAzakuna samApta thayAnA nirdeza pachI AvatA iti prathamodhyAyaH ullekhathI lAge che. paraMtu dvitIya adhyAyanA AraMbha ke aMtano nirdeza na thayo hovAthI graMthanuM adhyAyamAM vibhAjana spaSTa ane surekha banatuM nathI. gAthA 210thI 345 sudhIno graMthabhAga kartAne dvitIya adhyAyarUpe abhipreta hoya e zakya che. joke kartAe graMthanA vibhAgo mukhyatve zakunonA bhedone AdhAre karyA che. e dRSTie graMtha 13 khaMDomAM vibhAjita thayo che. dareka khaMDane aMte ta me mahinA zukana saMpUf (zu.zA.co. pR.5), rUti kuzana samApta (zu.zA.co. pR.18), rUti tAMtara/pa2nAmAdzaza(r)na samApta (ejana-pR.19), DUta zana (ejana pR.19), ta zavAzana (ejana pR.22), rUti mR1zana (ejana pR.23), rUti nAhArazaddana (ejana pR.24), rUti nITazana (ejana-pR.26), DUta naMvUzana (ejana pR.26), ta chIzaddana (ejana pR.28), rUti thAnaguna (ejana pR.30), 3the prazati (ejana pR.31), rUti zanazAstra vopA saMpUuf (ejana pR.31) - evo ullekha thayo che. prathama be khaMDone bAda karatA zeSa sarva khaMDono AraMbha paNa tha tItarazana, tha yuvarazud... matha prazasti. zakunazAstracopAI : bhavitavyamUla laukika anubhavanuM bhAgya zAstra + 499
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ evA zabdothI karAyo che, jethI graMthavibhAjana surekha banyuM che. joke zrI AnaMdakAvyamahodadhi-bhA.7nA saMpAdakazrI munizrI saMpatavijaye vAcakonI sagavaDa mATe viSayopaviSayone kendramAM rAkhI gAthAno kramAMka darzAvI vistRta viSayAnukrama Apyo che. paMDita jayavijayaracita A "zukanazAstra copaI zeTha devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAraka phaMDa zreNInA 66mA mahAkAvyarUpe prakAzita AnaMdakAvyamahodadhi bhA.7" (saM. munizrI saMpatavijaya, prakAzaka: jIvanacaMda sAkaracaMda jhaverI, muMbaI I.sa.1926)mAM saMgRhIta thaI che. "zukanazAstracopAI'nuM viSayanirUpaNamUlaka 13 khaMDomAM thayeluM. vibhAjana paNa joIe tevuM surekha ane spaSTa nathI. mukhya viSayanA nirUpaNamAM pravezI jato svataMtra evo gauNa viSaya mukhyaviSayane kyAreka bAju para dhakelI de che. prathama khaMDa dhAma mAhinA guna' pachI 'gAma bAhira zukananAM nirUpaNamAM be prazna, aDhAra dizAnAM zukana, zAMta-dIpta kAryabhedo ane durgAzukananuM saMmizraNa viSayane duruha banAvI de che. sauprathama viSayavastuno paricaya meLavIzuM. gAma mAhilA zukanaH sabaLa sukananA ghaNA prakAro che. emAM gAmamAM ane nagara bahAra paikI prathama gAma mAMhilA zukananI vAta karatA prayANa karavAnA divase kaI kaI vastu na karavI tenuM nirUpaNa thayuM che : varya vasta: 1. kSaura = muMDana na karavuM 2. vamana = UlaTInI prakriyA na karavI. 3. zarIre telanuM mardana na karavuM 4. maithuna = saMbhoga na karavo 5. kalaha = jhaghaDo kaMkAsa-kajiyo na karavo 6. rudana = raDavuM kakaLavuM nahIM. 7. madyapAna karavuM nahIM 8. manane samaja ApI jugAra na ramavuM. 9. kaDavAkhATA padArtho tathA dUdha-goLavALuM bhojana na karavuM. 10. mAMsa, tailI vAnagI ane madha na khAvuM. uparokta vastu varjavAthI sukharUpe prayANa karI zakAya che. anyathA jatIveLA ja zarIra-mana kaluSita thaI jatAM prayANa kaSTadAyaka banI jAya che. apazukana nivAraNanA upAya: pathika prayANa karavA nIkaLyo hoya tyAre mAThA zukana thAya to tenA nivAraNa mATe nIcenA upAyo yojavA : 1. pathikane mAThA zukana thatAM pathike pAchI vaLIne paDakhuM pheravI laI ATha vAra 500 * jaina rAsa vimarza
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvAsocchavAsa levA. ATalo vilaMba karIne pachI pathike haiyAmAM harSa dhAraNa karI prayANa karavuM. 2. jo pharI apazukana thAya to pUMTha pharI soLa zvAsocchuvAsanA prANAyAma karI pachI prayANa karavuM. 3. trIjI vAra zukana na thayA hoya eTale ke trIjI vAra apazukana thAya to te divase koI paNa vyaktie prayANa karavuM nahIM. je vyakti zubha zukanamAM prayANa kare che te lAbha, lobha ane vijaya prApta kare che. mAThA zukana thayA hoya tyAre prayANa na karavuM. eTaluM ja nahIM pradhAna mukhya-mobhI) puruSane kahyA vinA enI rajA lIdhA vinA prayANa karavuM nahIM. zubha zukana : kAryasiddhimAM AvanArAM sarva vibo dUra karI denArA atizubhazukana A pramANe che: 1. vedadhvani = vedamaMtrono ghoSa 2. vINAvAdana 3. rAjA rathanAM darzana 4. zaMkhanAda tathA bherInAda, 5. rAjachatra, siMhAsana ke hAthInA darzana 6. yoginIno jayajayakAra thato hoya che. vAchaDA sahitanI gAyanI stuti karI zveta puSpanI mALA paherAvI (athavA vAchaDA sahitanI gAya, bALakanI maMgalavANI, zveta puSpamALA arpaNa kare) 8. dahIM, durvA (dAbhaDo) ane madya laIne AvanArA loko prayANaveLA sAmA maLe - AvA ati zubhazukana thatA - aliya vighana savi dUra Tale' (zu.zA.co.11) - sarva aniSTa-vibo dUra TaLI jAya che. mAThA zukana: guNavAna vyakti nIcenA mAThA apazukano thatA joI prayANa karavAnuM mAMDI vALe che: 1. keza - hADakA - lokhaMDa - sAMkaLa - rAkha - IMdhaNa ane kapAsa najare caDe 2. koI vyakti kAM jAta - kihAM jAva' evo prazna kare 3. phakarA (phIkA, paMgu - ThAlA hAMDalA najare caDe. che. pakAvyA vinAnA cAmaDA (rATuyAM viTala viNa cAmaDAM) chAsa-viSa-traNa khappara kaTArI aIdanI khola. najare paDe. 5. sApa-bilADo-marIbhalI telagoLa najare paDe. 6. ThIMgaNo-verI-viravo nahIjaDo-bahurUpiyo - chakI gayelo(chAkaTo) ane kaMjUsa mANasa najare caDe. 7. Thesa (Thokara) vAge. 8. gadheDA ke pADA para savAra thayelo puruSa najare caDe (sAme Ave) 9. garbhavatI ane rajasvalA strI najare paDe. 10. khoDo (laMgaDo, AMdhaLo, aMgahIna, patita, pavaiyo (pAve, rogI ke dInadunaHkhiyAro sAmo maLe. 11. sasalo, sehalo (zeLo), kAciMDo najare paDe. 12. paga ThokarAtA (akhaDAtA) pAghaDI zakunazAstracopAIH bhavitavyamUla laukika anubhavanuM sabhA zAstra * 501
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhaLI paDI jAya tyAre 13. pAlava-vastrano cheDo kAMTAmAM bharAI jAya - AvA apazukana thatA suguNI mANasa prayANa karavAnuM mAMDI vALe che. zukaniyALa - apazukaniyALa vastu, ghaTanA ke paristhitiH pramANamAM kaI kaI vastu kevuM ne keTaluM paLa ke duSTaphaLa Ape che tenuM nirUpaNa 16thI 47 gAthAmAM lakhyuM che : 1. navuM siMhAsana sarva prakAranI siddhi Ape che to jUnuM siMhAsana aDadhuM phaLa Ape che. 2. traNa pAyAvALo, mAMcI ane khATalo jo sAdaDIthI (taDasADathI-khajUrInA pAnathI) bharelo hoya to e yogya nathI, sukhadAyaka nathI. pathika jyAre mArge cAlavA mAMDe duHkhadAyaka bane che, peTa-paganI piMDI ane pagamAM pIDA janmAve che. 3. pathike badhAM hathiyArone barAbara sajAvavAM (dhAra kADhavA) joIe paraMtu vALaMdanA hajAmatanAM hathiyAro haMmezAM tajI devAM. 4. badhA ja prakAranuM lIlotarI zAkabhAjI (nIlo sAka) sAruM hoya che paraMtu kAliMga (taDabUca) na laI javuM. 5. mAchalInuM joDuM pUruM phaLa Ape che paraMtu sukAI gayeluM mAchaluM kyAM to niSphaLa kare athavA saMbhavita phaLa harI le che. 6. sUryakiraNothI khIlatA kamaLa. rAtre khIlelA najare caDe ane caMdrathI khIlatA kumuda (poyaNAM) divase khIlelA najare caDe to pathikanA manoratha niSphaLa jAya che. 7. vyaktinI gorI pAnI ane kALI pAnI najare caDe to tuccha phaLa Ape che. 8. raja (dhuLALo) ane kAkara (kAMkarA) prayojanane niSphaLa kare che. e ja rIte rAtAM phUla sanmukha na thAya enI kALajI rAkhavI. 9. arIso hAmo maLe ane temAM jo pathika potAnuM moTuM jue to badhAM ja duHkha (AratI-atizaya pIDA) TaLe che paraMtu jo mukha na jue to pathikane maraNano bhaya duHkha pamADe che. 10. dhovA. mATe palALelA vastra sAmA maLe to sukhadAyaka, dhovAIne pAchA vaLatA vastra sAmAM maLe to manamAM ciMtA upajAvanAra ane talAI sAme maLe to badhI ja asahya pIDA (AratI) dUra karanAra bane che. 11. dhAtuomAM sonuM-cAMdI khUba lAbhaprada bane paNa anya tAMbu Adi dhAtuthI apAra hAni thAya che. 12. gAyanuM chANa sukha Ape paNa bheMsanuM chANa haMmezAM ciMtA upajAve che. 13. DAMgara ane ghauM choDA sAthe hoya te zubha che, INadhAMne thatA jayajayakAra karAvanAra thAya che. 14. tala hAni kare to kukasa (kaMsakI) dhAna tuccha phaLa ApanAra bane che. 15. daLeluM dhAnya ratibhAra sukha na Ape, zekeluM dhAnya 502 jaina rAsa vimarza
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAme maLatA riddhi (dhanasaMpatti) dUra bhAge, rAMdhelA dhAnyathI sarva siddhi prApta thAya, ane kohI gayeluM dhAnya kaSTadAyaka bane che. 16. narendra (uttama puruSarAjA)nI vANI sAMbhaLavAmAM Ave, pratyakSa darzana thAya ke narendra sAme maLe to AnaMda upajAvanAra bane che. 17. azvane ghoDAramAMthI bahAra kADhI je rAjA ekalo ekalo ja azvAruDha thaI doDAvI mUke to te azvAruDha rAjA zubha gaNAto nathI. 18. mahAbhAratamAM vedavyAse ya kahyuM che ke, jena yatinuM darzana zubha hoya che. 19. vidyAvaMta AcArya sAme maLe to eka paTTe rAjyazrI ApanAra bane che. 20. zukanArNava graMtha sAkSI pUre che ke, rAjA-mora-azvahasti-vRSabha ane zvetAMbara sAmA maLe to mananA manoratha saphaLa thAya che. 21. bhikSA pAmelo bhIkSAcara sAmo maLe to badhAM ja vighno harI lenAro bane che paraMtu bhIkSA na pAmelo ThAlo bhIkSuka sAmo maLe to anartha ApanAro thAya che. 22. vezyA sanmukha thAya to maMgalakArI bane. joke vivAha mATe jatA hoya to e zubha phaLa ApatI nathI. enAthI kyAreya saMtatiprApti saMbhavatI nathI. jo vRddha vezyA sAme maLe to haMmezAM badhAM ja kAryo manoratha. niSphaLa thAya che. 23. pUrNa kuMbha sAme maLe to pUrNa phaLa maLe, adha bharela kuMbha adhuM phaLa Ape, kuMbhanuM joDakuM chalakatuM to mahapuNyayoge ja sAmuM maLe. joke ThAlo kuMbha sAme maLe to te azubha phaLa ApanAra bane che. ThAlo kuMbha laI jatI strI pUMTha pharIne pathikane kazuM kahe to te pathikanI ciMtA TaLatI nathI, enuM mana udvigna ja rahe che. 24. pathikane paraNIne AvatA manabhAvatA vara-kanyA bhAgya hoya to ja sAme maLatA hoya che. 25. kALAnIlA vastro paherelA strI-puruSa sAme maLe to te pathikanuM kAryasiddha thatuM nathI. jema khUba varasAda varase kharo paNa e varasAdanuM kazuM phaLa na nIpaje tevuM meha kAja meha varase ghaNuM) pathikanAM kArya bAbate paNa bane che. (26) gADu tANato, gADe jotarAyelo puraSa jo pathikanI najare paDe to pathikano vadha, baMdhana kArAvAsa) ane maraNa AvI paDe che. (27) eka baLada joDeluM gADuM sAmuM na maLe te ja pathikane mATe sAruM che. 28. UMTa para savArI karelo puruSa maradye ghaNuM, doDatuM UMTa sAme maLe to te pathikane atizaya kaSTa ApanAra bane, ghaNAM (SaNA) UMTa = UMTanuM ToLuM = sAmA Utare to kuzaLa pathikane duSkALa veThavo paDe che. 29, vIyAyelI bheMza praveze to zubha zukana thAya paNa vivAha saMdarbhe AraMbhAnArA kAryamAM pADI sahita bheMza praveze to zakunazAstracopAIH bhavitavyamUla laukika anubhavanuM sabhAvya zAstra 503
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ azubha zukana thAya, pADI sahita bheMsa gharamAM praveze to riddhi (dhanasaMpatti) maLe, ratikALamAM/rajasvalA bheMza uphAMge caDIne dhasI Ave to pathike prayANa na karavuM, pANI bharelo pakhAla bharelo) pADo vijayanuM zukana kare paNa bIjA pADA zubhazukana harI le che. 30. vRSabha para ArUDha thayelI nArI sAme AvatI dekhAya to pathikane ghaNo lAbha thAya che. 31. vecavA ke kariyANuM kharIdavA jatA hoya tyAre vIMchI sAme Ave to karIyANuM kharIdavAmAM-vecavAmAM ghaNo lAbha thAya paraMtu sAthe ja rAjA taraphathI ane verI taraphathI bhaya paNa rahe che. tethI vIMchI praveze to javAnuM TALavuM hitAvaha che. 32. rudana na thatuM hoya evI zabayAtrA sAmI maLe to mananA manoratha phaLe che. paraMtu majAkamazkarI thatI hoya evI zabayAtrA sAmI maLe to roga ane maraNano bhaya rahe che. (33) putraprAptinI icchAvALAne sAmo dIvo maLe to putranI ane dIvI maLe to putranI prApti saMbhave che. e dIvA-dIvInI dIveTa nAnI (vRtti thoDI) hoya to roga thavA saMbhava che. jo dIvA-dIvImAM thoDuMka ja tela hoya to putra-putrI alpAyu thAya. 34. prayANa mATe jo dIpaka pratyakSa thAya ane bIjA zukana na thAya to yAtrA choDI ghare pAchA AvI javuM. 3pa. pUrva RSionA mate rogIne jo sAme agni maLe to azubha zukana thAya ane vidyArthIne jo sAme agni maLe to zubha zukana thAya che. 36. karasaNI kheDUta) tapodhana-napuMsaka ke bALaka hAthamAM agni sAthe sAmo maLe to mRtyu (rogIne) maLe. 37. dhumADAvALA agni sAthe uparokta loko praveze, maLe to tatpaNa uttama (suhagu) dhAna harI le che. 38. koI puruSa AMdhaLAne tANI jato sAme maLe to badhA ja (sahI) sukha harI le che. nArI sahita aMdha sAme maLe to hAni kare paNa aMdhapuruSa Apabale ja cAlato sAme maLe to te pathika sAme prazasya gaNAya che. "grAma mAMhIlA zukana khaMDamAM varjya vastu, apazukana-nivAraNanA upAya, zubhAzubha zukana - ema sarva aMgonuM kramika nirUpaNa thayuM che. emAM zarIra, mana, hRdaya, gRhajIvanane uga karatA AhAra-vihAra ane AcAra-vicArane kendramAM rakhAyA che. A khaMDamAM Ayurveda, dharmazAstra, kAmazAstra ane laukika jIvanamAM banatA vividha prasaMgo-paristhitino vyakti para paDatA prabhAvanuM nirIkSaNa, parIkSaNa ne Akalana karatI lokavidyAno viniyoga karyo che. eTaluM ja nahIM apazukana-nivAraNanA upAyomAM yogazAstra paNa prayojAyuM che. 504 * jaina rAsa vimarza
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ zukanazAstra copAInA gAma bahAra zukanamAM paMDita jayavijaye sarva prathama aSTAdaza dizAo, zAMta ane dIpta evA be prakAranA prazna, dizAkALa-svara-ceSTA-gati-sthAnaka-bhAva-zAMtadipta kAryano vicAra karyo che. aDhAra dizAomAM pUrva, laghumUla, agnikohA, toraNiyo citAra, dakSiNa=nivAsa, laMbaka, vamavAsa, naiRtya-pramANa, paMcarAdhi, pazcima, paMcarAti, vAyavya khUNo = kharaka, paMcAraka-ritaDi, uttara dhruva, bharihaDi, IzAna, mAharu=aghora, adhodizA ane UrdhvadizAno samAveza thAya che. dizAnA ayano, Rtuo, divasano prAtaHkALathI nizitha parvatanA khaMDa, praprabhAva, rAzi-nakSatra, grAmabhUgoLa - ema vividha tattvono viniyoga karI saMbhavatI vividha paristhitio ane prasaMgonuM parIkSaNa, samIkSaNa ane arthaghaTanamAMthI nIpajelA zubhAzubha zukananuM kathana karyuM che. - paMDita jayavijaye dizAnA zAMta ane dIpta evA be prakAra darzAvyA che. e paikI bhasma, dagdha, jvalita, aliMgItA ane dhUmitA e pAMca dIpta dizA che to zeSa dizA zAMta dizA gaNAya che. dIpta dizAomAM agni, IzAna, uttara, pUrva, toraNIyo ane bharihaDino samAveza thAya che. jyAre sUryanuM uttarAyana thAya che tyAre IzAna koNa jvalita thAya ane dakSiNAyana thAya tyAre agnikoNa jvalita thAya che. paMDita jayavijaye jyotiSazAstrAnusAra aSTa grahono svabhAva ane prabhAva varNavyo che. e mATe emaNe vividha jAti-jJAti sAthenuM sAdagya joDI vizadatA prakaTa thaI che. ravi kalaMbI (kuTuMbI), soma raItra, maMgaLa rAjakuLa, budha vaNika, guru brAhmaNa, ane zukra musalamAna sadeza che. e ja rIte panotI bese te vyaktine pahele pAye mAna maLe, bIje pAye mAna bevaDuM thAya, trIje pAye raDavA vAro Ave, cothe niSphaLatA maLe. gAma bahAranA zukano eka kozanI sImA sudhI prabhAvaka banI zake che. zukanane avagaNI je pathika dIpta dizAmAM jAya tevA pathikane evuM kahevuM nahIM ke - "tane kazuM ja nahIM thAya." paMDita jayavijaye durgAzukana jovAnI vidhi darzAvI che. temaNe durgAzukananA darzana, ceSTA, svara, gati ane mukhamAM raheluM bhakSya - ema zakunazAstracopAIH bhavitavyamUla laukika anubhavanuM sabhAtra zAstra * 505
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMca prakAra mAnyo che. e pAMca prabhedamAM paNa phaLasaMdarbhe uttarottara caDiyAto prabhAva varNavAyo che. jema ke - durgAnA darzana karatAM ceSTA, ceSTane mukAbale svara, svara karatAM gati ane gatine mukAbale bhakSaNa uttarottara vizeSa prabhAvaka hoya che. paMDita jayavijaye durgAzakunonI vistRta yAdI tathA tenAM phaLa vistRta rUpe varNave che. e ja rIte tItarazukana, ghuaDazukana, zivAzukana, hariNazukana, nAhArazukana, lATazukana, jaMbUkazukana, chIMkazukana, pallIgRhagodhAzakuna, zvAnazakuna paNa vistRta rIte nirUpAyAM che. zukanazAstracopAInA aMte prazastimAM racanAsamaya, racanAsthaLa, AzrayadAtA, graMtharacanA pAchaLano uddeza, zakuna zAstranI paraMparA ane guruvaMdanA thaI che. jayavijaye pariziSTarUpe nakSatra svAdhyAya joDyo che. Ama paMDita jayavijayaracita zukanazAstra copAI ApaNA mATe ajJAta evA zukanazAstranI madhyakALamAM daDha thayelI paraMparAnuM paripakva phaLa samI saMdarbhagraMtha: 1. zrI AnaMda kAvyamahodadhi bhA-7. 506 jaina rAsa vimarza
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhAga-4 hindI nibaMdho.
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ revaMtagirirAsu - eka paricaya pro. DaoN. rUpA cAvaDA umA ArTsa eNDa nAthIbA komarsa mahilA koleja, gAMdhInagara, gujarAta apabhraMzase udbhava huI, anya bhASAoMke AraMbha kAla meM racita kAvyakRtiyAM rAsa haiN| jaina dharma ke pracAra hetu likhI gaI rAsa kRtiyo meM kendrasthAna para dharma aura samAja rahA hai| muslima zAsanakAla meM dharma, sAhitya ke dhvaMsa samayameM lokarucike anukUla lokabhASA meM, dharmAva bodha hetu, pUrva sAhitya se kathAnaka lekara rAsa kAvyoM kI racanA huI hai| madhyakAla meM jainarAsa kAvyoM kI eka viziSTa bhUmikA rhii| uttaragaurjara apabhraMza bhASA-bhUmikA meM prApta rAsa geya hai| zrI maM. majamudAra kahate hai - 'prAcIna gujarAtI meM rAsa likhe gaye usase pUrva apabhraMza meM upadezAtmaka padya-prabaMdha the, jo rAsa nAma se jAne jAte the| ye prAcIna saMdhikAvya bhI geya rahe hoNge|' kaDavakabaddha geya kavitA pracArameM Ane se revaMtagirirAsu jaise rAsakA sarjana hone lgaa|' I. sa. 1232 meM racita revaMtagirirAsu meM - raMgihi e ramai jo rAsu ...... (4/20) isa prakAra rAsa raMgapUrvaka khele jAnekI, samUha meM gAne kI kAvyavidyA ke rUpa meM dikhAI detA hai| (utsavoM ke samaya jaina maMdiro meM ye rAsa gAye va khele jAte the|) revaMtagirirAsa ke cAro kaDavaka geya gItomeM racita va nRtyameM spaSTa rUpase prayukta the| isa prakArakI racanAoM ke mUlameM nRtyaprakAra hai| - ('eka se adhika nartakoM dvArA prayojita tAlabaddha 64 yugala dvArA prastuta nRtya ko rAsa kahA jAtA hai|') AraMbha meM tAla, aMgaceSTAoM ke sAtha gAna rahatA thA, pazcAt vaha geya rUpa meM hI rhaa| aitihAsika mUlya se yukta revaMtagirirAsu kI racanA kAvya ke aMta meM nirdeza kiye anusAra vastupAla-tejapAlake samakAlIna vijayasenasUrine kI hai - raMgihi e ramai jo rAsu, sirivijayaseNi sUri nimmavira e| revaMtagirirAsu - eka paricaya * 509
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijayasenasUri nAgeMdragaccha ke amaracaMdrasUri ke ziSya haribhadrasUri ke ziSya the, va vastupAla-tejapAla ke guru the| maheMdrasUrike ziSya zAMtisUri aura isI paraMparA meM AnaMdasUri-amarasUri-haribhadrasUri aura unake ziSya vijayasenasUri hue|3 vastupAla-tejapAlane giranAra, AvU, tAraMgA Adi para derAsara, jina pratimAoM kI sthApanA Adi kArya kiye, isake preraka vijayasenasUri rhe| jaisA ki revaMtagirirAsa meM kahA hai - nAyalagaccha maMDaNau vijayasenasUrirAu / uvaesahi bihu narapavare, dhammi dhariu diDhubhAu / / isa bAta kI puSTi ke 18 lekha milate hai / jisa meM saM. 1285 - tAraMgA para sUrine vastupAla dvArA AdinAtha bimbakI pratiSThA karavAne kA nirdeza karate hue va sa 1296 AbU para sthita, jisa meM bhinna bhinna tIrthami vastupAla dvArA mUrtipratiSTA karavAne kA ullekha hai| i.sa. 1232meM giranAra para nemimaMdira banavAne kA unhoMne tejapAlako upadeza kiyA thaa| tejapAlane AbUgiri para nemi kA bhavyamaMdira banavAyA, jisameM bimbapratiSThA apane guru nAgeMndraccha ke vijayasenasUri se. saM. 1287 meM krvaaii|6 giranAra para ke parvatalekha saM. 1288 ke hai, isI samaya meM isa rAsakI racanA mAna sakate hai| uparokta pramANoM se vastupAla-tejapAla ke sukRtyomeM guru vijayasena kA nAma milatA hai| vastupAla kRta naranArAyaNAnaMda kAvya (sarga-16 zlo. 31 se 37) meM kahA hai - nAgendra gaccha ke Adarza aise vijayasenasUri ke amRtatulya vacanoMkA AsvAda karanevAlA, dharmapatha kA pathika meM - jisane kaIbAra raivatakAdi tIrthoMkI yAtrA kI hai| ___ rasAyugakI AraMbhakAlIna kRtiyAM bharatezvara bAhubali ghora (I 1169), bharatezvarabAhubalirAsa (I. 1185) pazcAt racitakRti revaMtagirirAsa eka viziSTa varga prasthApita karatI hai| jaina paraMparAmeM revaMtagiri yA giranAra kA ati mAhAtmya hai| neminAtha ke tIna kalyANaka-dIkSA, kevalajJAna va nirvANa - yahAM hue hai| giranAra kA mUlanAma urjayaMta hai| skaMdagupta ke giranAra ke lekhameM (I-456) cakrapAlita ne ekahI parvata ke liye donoM nAma diye hai| giranAra, urjayaMta va suvarNasiktA 510 * chaina yasa vimarza
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ nadIke nAma rudradAmana ke zilAlekhameM hai| revaMtagirirAsa meM revaMta, ujjila ujjiMta, giranAra - ye zabda prayukta hai| jaina dharma meM tIrthasthAnoM kA ati mahatva hone se giranAra, zatrujaya Adi tIrthoMko kendra meM rakhakara rAsa likhe hai| maMdira nirmANa, jIrNoddhAra, pratimApratiSThA Adi bhI isameM samAviSTa hote haiM / ___'revaMtagirirAsu' meM kavine aitihAsika prasaMgo ko mUrta kiyA hai| ataH aitihAsika mUlya bhI banatA hai| tIrthaprazasti uparAnta kavitA va geyatA bhI yahAM nihita hai, jisase yaha kevala prazasti na rahate hue eka kAvyakRti banatI hai| kavine prakRtivarNana, maMdira-parvatakI zobhA, vanaspati Adi varNanoMse kAvya ko sajAyA hai| rasAyugake prAraMbha kI racanA honese varNanAdimeM saMskRta va apabhraMza kAvyoM kA prabhAva hai / gujarAtI kAvyasAhitya ke lakSaNa va paraMparA abhI sthApita nahIM hue| rAsa ke AraMbhameM jinezvara - tIrthaMkara kI stuti ke pazcAt devIkI stuti paramezvara titthesaraha payapaMkaya paNamevi bhaNisu rAsu revaMtagire, aMbikadevi sumarevi / revaMtagiri para tejapAla Adi ke kAryokI prazaMsAhetu race gaye isa rAsa ke AraMbha meM soraTa deza kA varNana hai| gAmAgara pura vaNavahaNa sari saravari supaesu devabhUmi disi pacchimaha, maNaharu soraThadesu / (grAma, khAna, pura, vana, gahana nadiyoM va sarovaroMse zobhita pradezoMvAlA devabhUmirUpa manohara soraThadeza pazcima dizAmeM sthita hai|) tatpazcAt aitihAsika prasaMga kavi gUMthate jAte hai| rAsA prakArake AraMbha kI yaha kRti aitihAsika prasaMgo ke AlekhanameM eka DhA~cA - paraMparA sthApita karatI hai, jisameM pazcAtkAla meM joDa hote rahe hai| kavi kahate hai ki - yahA~ revaMtagiri para nemikumAra kA devAlaya hai, dezadezAMtara se saMgha yAtrA ke liye Ate hai| tasu muha saNudasaddisivi desadesaMtaUsaMgha / poravADa kulakI zobhArUpa AsArAya kA putra vastupAla uttama maMtrI hai revaMtagirirAsu - eka paricaya * 511
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ va usakA bhrAtA tejapAla hai| usa samaya dholakA meM gurjaradharA meM vIradhavaladeva rAjA thaa| nAyalagacchake vijayasena sUri ke upadezase donoM bhAiyone dharma meM dRDhabhAva dhAraNa kiyA thA, dhammidharIu didubhAu / tejapAla ne giranAra kI talahaTI meM gaDha, maDha va prapAoMvAlA tejalapura grAma basAyA thaa| kariu gaDhamaDha pavapavasa maNaharu dhari ArAmi / vahA~ AsArAya vihArameM pArzvanAtha kA maMdira va apanI mAtA ke nAma se kumAra sarovara banavAyA thaa| usa nagara kI pUrva dizAmeM ugrasenagaDhadurgameM RSabhadeva Adike maMdira banavAye / yahA~ yAtrIloga gira dvAra para Ate the, jahAM suvarNarekhA nadIke taTa para paMcamahari dAmodarakA bhavyamaMdira thaa| joiu joiu bhaviyaNa pemiM girihi duyaari| dAmodaru hari paMcamau, suvnnrehnipaari|| guja. chAyA - (joyo joyo bhavyajane preme girine dvAre, dAmodara, hari pAMcamo suvarNarekhA nadI pAre) girinAra, urjayaMta va suvarNasiktA (sonarekhA) ke nAma rudradAmana ke zilAlekha meM hai| prApta saMdarbho ke anusAra jUnAgaDha ke dAmodarakuMDa para dAmodararAya viSNu kA ullekha hai / 10 badrInAtha, jagannAtha, viThThalanAtha, dvArikAdhIza-ina cAra vaiSNava tIrthoM ke cAra viSNu jaisA mAhAtmya dAmodarakuMDake dAmodara kA hai jise paMcama hari kahA hai| isa varNanapradhAna rAsakRtimeM - kavi giripradezakI vipula vanarAjikA, varNana karate hai| aguNa aMjaNa aMbilIya, aMbADaya aMkulla uMbaru aMbaru AmalIya, agaru asoya ahalle karavaTa karapaTa karaNatara karavaMdI karavIra / kuDA kaDAha kayaMbakaDa, karaba kadali kaMvIra / sIsami siMbalI sirasAmi siMdhuvAri sirkhNddaa.....| pallava-phulla-phalullasiya, reAi tae vaNarAi tahi ujjilatali dhammiyaha, ullaTu aMgi na maai| urjayaMta parvatakI talahaTImeM dhArmika loga utsAhase samAte na the| gurjaradezameM kumArapAlarAjAne saurASTrake daMDAdhipati ke rUpameM zrImAlI kula 512 * chaina. yasa. vimarza
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke aMbako niyukta kiyA, jisane giranAra para caDhane kI pAja banavAI thii| giranAralekha vi. saM. 1223 lekha naM. 30meM zrImAla jJAtIyamahaM zrI rANigasUtamahaM zrI AMbAkena padyA kAritA -11 aisA ullekha hai| yahA~ dakSiNa dizAmeM lAkhArAma kA sthAna hai| jayasiMhadevane rAkheMgAra ko mArakara sajjanamaMtrIko daMDAdhipa bnaayaa| sajjanamaMtrIne (saM. 1185meM) giranAra para nemi kA maMdira bnvaayaa| ahiNavu nemijANiMda taNi bhavaNu karAviu aura ikkArasayasahiupaMcAsIya vacchari, nemibhuyaNu uddhari sAjaNi nrsehri| aitihAsika ghaTanAoMke bIca dharma aura kavitA bhI anusyUta hote jAte jima jima caDaI taDikaDaNi giranAraha, timatima uDaI jaNa bhavaNa saMsAraTTa / jima jima seUjalu aMgi paloTTae, timatima kalimalu sayalu ohtttte| jima jima vAyai vAu tahi nijjhara sIyalu, timatima bhavaduhadAho takkhaNi tuTTai niccalu / ___ mUla kRti kI guja. chAyA isa prakAra hai| jema jema caDe taTe kaDaNe giranAranI, tema tema uDe jana bhavana saMsArano jema jema te ujala (urjayaMta) AgaLa paLAya, tema tema kalimala sakala ukhaDe, jema jema vAyu vAya tyAM nirjhara zILo tema tema bhavadukhadANa tatkSaNa tUTe...)12 yahA~ rasAtmakatA hone para bhI kalA kI apekSA dharma kA prAdhAnya hai| jaina kaviyoM kA mukhya lakSya dharmanirUpaNa rahA hai| kAvya ke miSa se dharma hI kahA gayA hai| kAvyatattva gauNa hone para bhI uttama rasasthAna dikhAI dete he jaise - varNana, alaMkAra, chaMda AdimeM ina kRtiyoMko saMskRta prAkRta kI samRddha kAvya paraMparA virAsata meM milI hai| nizcala koyala kalakala mora kekArava suNAya madhukara madhura guMjArava... ...jyAM ujale che suvarNamaya medinI jyAM dIpe che dIvA sahI suMdara guhA-vara guru gaMbhIra giri-kaMdarA ramaNIya utprekSA ke sAtha kavine rocaka, AsvAdya citra diye hai|12 revaMtagirirAsu - eka paricaya * 513
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ miliyanavalavalidalakusumajhalehAliyA, laliyasuramahilavalayacalaNa talatAliyA galiyathalakamalamayaraMdajalakomalA, viula silavaTTa sohaMti tahiM sNmlaa| maNaharavaNagahaNa rasirahasiya kiMnarA, geu muhuru gAyaMto sirinemijiNesarA / jattha sirinemijiNu accharu accharA asursururgkiNnryvijjhraa| mauDamaNikiraNapiMjariya giriyaseharA, harasi AvaMti bahubhatibharI nibbharA | yahA~ madhura zabdAvalI va yathAsthAna zabda - arthAlaMkArakI chaTA ke sAtha hI prakRtidarzana ke udAtta biMba milate hai| kavivara mAghane zizupAlavadha (sarga-4)meM raivataka girikA bhavya udAtta varNana kiyA hai, jisameM yogiyoM kI ucca sAdhanA ke sAtha hI prakRti kI lIlAyeM naye - naye rUpa varNita hai| dRSTopi zailaH sa muhurmurArerapUrvavadvismayamAtatAna / kSaNe kSaNe yannavatAmupaiti tadeva rUpaM ramaNIya kAyAH / (4/17) (bAra bAra dekhe jAne para bhI yaha (raivatakaparvata) apUrva ho, aise murAri (zrI kRSNa) ke vismaya ko baDhAtA rahA, kSaNa kSaNameM navInatA dhAraNa karanA hI ramaNIyatA kA svarUpa hai|) parvata kI divya prAkRtika zobhA ke varNana ke miSa se kavi apanA AdarabhAva hI vyakta karate hai| kucha aura aitihAsika prasaMga revaMtagirirAsu meM diye hai - jaise mAlavala ke bhAvaDazAhane suvarNa kA (nAgarakhAnA) AmalasAra banavAyA, jaise gaganAMgana se sUrya avatArita kiyA / kazmIra deza se Aye saMghameM Ajiu va ratana zrAvakoM ne nemi ke biMba ko abhyaMgasnAna karAne para viMba gala gayA / 13 galiu leva su nemibiMba jaladhAra paDataha / ata: saMghapatine pazcAtApapUrvaka 21 upavAsa kiye, taba aMvikAdevI prasanna huii| ekavIsI upavAsi tAmu aMbitadevi Aviya / 514 * chaina / vimarza
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura maNimaya biMba kI pratiSThA kI gaI-'biMbu maNimau tahiM aanni|" vastupAla maMtrI ne RSabhadeva kA aThThAvaya-sammeya siharavara maMDapu maNahAra" va tejapAla ne neminAtha kA maMdira banavAyA / kalyANautautuMgabhuyaNu - kalyANakatrayatuMgaM bhavanaM - nemi ke tIna kalyANaka saMbaMdhI caitya racavAyA / depAlamaMtrIne vizAla indramaMDapa kA uddhAra kiyaa| dIsai disi disi kuMDikuMDi nIjharaNau maalo| iMdramaMDapu depAli maMtri uddhariu visAlo ... // ....gayaNagaMgajaM sayalatitthaavayAru bhaNijjai / pakkhAlivi tahiM aMgu dukkha jalaaMjali dijji| revaMtagiri ke caturtha kaDavaka meM kavi ne aMbikAdevI ke ramaNIya devAlayameM yAtrI AnaMda karate hai, maMdiromeM darzana kara saMtRpta hote hai. yaha dikhAyA hai| girigaruyA sihari caDevi, aMba-jaMbAhi baMbAliu e| saMmiNI e aMbikAdevideulu dIThuramAulaM e|| vajjai e tAla kaMsAla, vajjai maddala guhirasara / raMgihi e naccai bAla, pekhivi aMbika muhakamalu / (giri garavA zikhare caDhI aMbajavAhi baMbAlyo e svAminI e aMbikAdevI - devaLa dIrcha ramya e vAge e tALa kaMsAla vAge mRdaMga ghere svare raMge nAce bAla pekhI aMbikA mukhakamala) prazasti ke aMta meM tIrthamahimA va phalazruti nirupita hai / 16 ThAmi ThAmi e rayaNasovanna, biMba jiNesara tahiM ThaviyA paNamai e te nara dhanna, je na kalikAli malamaya liyA e| jaM phalu e siharasaMmeya, aThThAvaya naMdIsarihiM / taM phalu e bhAvi pAmei, pekheviNu revaMta siharo / revaMtagirikA mAhAtmya sthApita karane ke liye kavi tIna upamAna dete hai - revaMtagirirAsu - eka paricaya * 515
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ gahagaNa e mAhi jima bhANu, pavvayamAhi jima merugiri e / trihu bhuyaNe e tema pahANu, titthamAhi revaMtagiri / cavihue saMghu kare, jo Avai ujjitagiri divisavahu e rAgukare, so mucai caugaigamaNi / Avai e je na ujjiMta, dharadharai dhaMdholiyAe AvihI e hiyai na saMti niSphalu jIviu tAsu tiNau / raMgahi e ramai jo rAsu, sirivijayaseNisUri nimmaviue mijiNu e tUsa tAsu, aMbika pUrai maNi ralI e // bhASA zailI va chaMda kI dRSTi se revaMtagirirAsu kA vaiziSTya hai| prApta kRtiyoM meM revaMtagirirAsu meM prathama bAra kaDavaka zabda kA prayoga ThavaNi yA bhAsa ke sthAna para milatA hai / isase pUrva apabhraMza kAvya (svayaMbhU Adi ke ) saMdhikAvya kahalAte the aura ve saMdhi aneka kaDavakomeM vibhakta the / " madhyakAla ke sAhityasvarUpa- a - AkhyAna (premAnaMda, 17vIM sadI madhyabhAga, bhAlaNa prayukta) meM kaDave kA prayoga huA hai / kaDavakameM kaDI kI saMkhyA kama-jyAdA rahatI hai / geya racanA hone se yatA sAdhaka prayogavaividhya yaha rAsa detA hai / doharA, rolA soraThA Adi mAtrAmela chaMdo ke baMdha yahA~ prayukta hai / revaMtagirirAsu ke cAra kaDavaka meM pahalA 20 doharA kA, jo nizcita rUpa se gAyA jAtA hogaa| dUsare meM koI vizeSa 'DhAla' chaMda vadalane para palaTatA hai / sabhI kaDI ekasamAna nahIM hai / tIsarA kaDavaka 22 ardharoLAkA, caturtha meM hara eka ardha ke prathama zabda ke bAda va prathama ardha ke aMtameM geyatApUraka e kAra se yukta soraThA milatA hai / isa caturtha kaDavakameM geyatApUraka e joDA gayA hai, ataH spaSTa hai ki yaha rAsa geya thA / jaise giriguruyAsihari caDe vi aMbajaMbAli baMbAliu e / saMmiNI e aMbikadevideulu dIThu ramAulaM e // (4-1) madhyakAlIna rAsa geya the aura khele bhI jAte the, yaha sarvaprathama revaMtagiri rAsa dikhAtA hai - raMgihi e ramai jo rAsu, siri vijayaseNasUri nimmaviu e / jaisA ki zrI ke. kA. zAstrIne kahA hai "yaha rAsa spaSTa rUpa se tAla yA hiMcake rUpameM gA sakate hai / yaha tAlabaddha hai / viziSTa laya ke 516 * naina rAsa vibharza
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ liye zuddhabandho meM vizeSa joDa huye hai / ...' gujarAtI kavitA ke vikAsa meM eka viziSTa prakAra kI kAvyabandha paddhati kI dRSTise isa kAvya kI upayogitA savizeSa dikhAI detI hai / 19 gujarAtI bhASAkI AraMbhakAlIna kRti hone se prAcIna gujarAtI kA vikAsakrama jAnane ke liye prAcIna gujarAtI ke udAharaNarUpa hone se isa kRti kA vizeSa mUlya hai| isa samaya race gaye sAhitya kI bhASA para apabhraMza kA prabhAva hai / apabhraMza naI naI jamIne goDatI gaI, tatpazcAt prAcIna gujarAtI Adi bhASAyeM apane mUla prAcIna rUpako pAne lagI / isa prAcIna gujarAtI yA gaurjara apabhraMzase rAsAdi kRtiyA~ racI gii| apabhraMza bhUmikA ke prayoga vizeSa hone para bhI bhASA gujarAtI mAnI gaI hai| zrI sI. DI. dalAla revaMtagirirAsu ko prAcIna gujarAtI kAvya kahate hai / 2deg unake anusAra prastuta rAsakI nakala 14veM zataka ke AraMbha meM milatI hai, ataH bhASA bhI ni:saMdehe mUla hI surakSita rahI hai / rAsA kI abhyAsI bhAratI vaidya kA kahanA hai - 'bhASA vikAsa ke svarUpa ko dekhane para lagatA hai ki sabhI parivartana bhASA meM ekadama sthira nahI hote, kucha parivartana naye dAkhila hote hai, usake sAtha hI prAcIna svarUpa va prayoga bhI bane rahate hai / kramazaH ye parivartana sthiratA prApta karate hai / 21 bhASA kA saMkrAntikAla hone se revaMtagiri rAsameM apabhraMzake lAkSaNika rUpoM ke sAtha hI bola-cAla - vyavahArameM Aye naye zabdaprayoga milate hai 22 jaisegiranAra, soraTha, ujila, sammaNi, pAlATa, pAja, nIjharaNa, Adi / rAsakI bhASA meM e ke sthAna para i - ( vajjai, rakkhar3a - dIjai) o ke sthAna para u Aviu, galiu, uddhariu, za ke badale sa kA prayoga huA hai jaise - disi samIra A / - - yahA~ aguNa, aMbara jaise zabda antya u rahita hai / kvacit, diThu ke sAtha dii I kAriu karAu, bihu - dou jaise rUpa bhI prastuta hai 'honA' ke arthameM Thiu thayo kA prayoga huA hai / jaise saMThAvio-saMTavyosthApyo-ohaTTae-oTeche-ochu thAya che jaise prayoga kie hai| dUsamamAjhi, titthaMmAhi meM mAhi, mAjhi jaise pUrakoM ke prayoga saptamI revaMtagirirAsu - eka paricaya * 517
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhakti ke hai, yaha parivartana dhyAnAspada hai| madhya - majjhe-mAjhi-mAhi / saptamI vibhakti sUcaka i, e, hi, prayukta hai| saTTAviya, bharAviya . saMbaMdhakabhUtakRdaMta hai| vilevataNIya - vilepasaMbaMdhI - taNake pazcAd saMbaMdhasUcaka Iya juDA hai| __ prastuta kRtimeM 'tuM' sarvanAmakA tU ke artha meM prayoga ho, jo pUrvakRtiyo meM spaSTa rUpa se prayukta nahIM hai / 23 isa prakAra bhASA-prayoga, chaMdavaividhya, geyatA, kAvyatattva, dharmatattva, itihAsa Adi dRSTise revaMtagirirAsa lokapriya, rasaprada va mUlyavAna rAsakRti banatI hai| sndrbh-grnth-suuci| (1) gujarAtI madhyakAlIna sAhityano iti khaMDa-1 - gu.sA.pariSada (2) jaina sAhityano saMkSipta iti. - mohanalAla desAI (3) gujarAtanA aitihAsika lekho - khaMDa 1-2-3 (4) ApaNA kavio - khaMDa-1 (5) giranAra tIrthoddhAra rAsa - 1920 muMbaI (6) gujarAtI sAhityanA svarUpo - maM. majamudAra - 1954 (7) zizupAlavadha - saM. nItina desAi (8) madhyakAlIna rAsa-sAhitya-bhAratI vaidya (9) gujarAtI sAhitya (madhyakAlIna) bhAga-1 - anaMtarAya rAvala - muMbaI 1934 (10) madhyakAlanA sAhityaprakAro - DaoN. caMdrakAnta mahetA (11) gujarAtI bhASAnI utkrAnti - becaradAsa - muMbaI - 1943 (12) jaina gurjara kavio - bhAga-10 - mohanalAla desAI- muMbaI (13) madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhitya - saMpA. jayaMta koThArI - muMbaI - 1993 1. gujarAtI sAhityanAM svarUpo - maM. majamudAra - pR. 68 2. A. hemacaMdra ke samaya meM rAsa yA rAsaka kA gadya svarUpa meM rUpa meM pracalita thA / svayaMbhU jaise apabhraMza kaviyoM ne rAsaka vyAkhyAbaddha kiyA hai| 3. saM. 1287 ke lekha meM sUri kI gurvAvali milatI hai| (prA. jai. lekhasaMgraha - lekha - 64) AnaMdasUri va amarasUri ko siddharAja ne vyAghrazizusukta ve siMhazizuka kA biruda diyA thaa| (ari siMha kRti sukta saMkIrtana) 518 * chaina rAsa vimarza /
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. nAgeMdragacchanAmaMDana vijayasenasUrirAya upadeze veunarapravare dharme dharyo dRDhabhAva / 5. prA. jainalekhasaMgraha - bhAga - 2 meM ina lekhoM kI sUci hai| jaina sA. kA. saMkSipta iti. - mo. desAI - pR. 364 jainetara paraMparA meM - prabhAsapurANAdi meM bhI raivatakagiranAra kA mAhAtmaya dikhAyA hai| yaduktaM prabhAsa purANe - raivatAdrau jino nemiyugAdivimalAcale.... tathA spRSTvAza-jayatIrthaMgatvA raivatakAcale snAtvA gajapadekuMDe punarjanmo na vidyate / 8. (gu. aiti. lekha naM. 15) 9. gU. ke. aiti - lekha - 1 pR. 21) 10. a. raivatakalpa : prA. gU. kA. saMgraha - pari - 5 ba. prA. jai. lekhasaMgraha bhAga - 2 lekha naM. 50, 5 ka. kumArapAlapratibodha - 11. skaMdagupta ke jUnAgaDha ke zilAlekha meM (guptakAla-I.455-56) cakrapAlitane viSNu kA maMdira banavAne kA ullekha hai| 12. mUlakRti kI gujarAtI chAMyA - ApaNAM kavio khaMDa -1 pR. 166 se uddhRta 13. giranAra tIrthoddhAra rAsa meM bhI yaha kathA hai - ratna saMghapatine giranAra para mUrti kA snAtra karate hI lepamaya biMba gala gyaa| ata: saMghapati khinna hokara apane ko dhik kahane lgaa| usake upavAsa karane para devI aMbA pratyakSa huI aura kaMcanabalAnaka prasAda para 72 biMbo ko darzana krvaaye| ratna zrAvakane prAsAda nirmita kara maNimaya bimvapratiSThA kI va aneka sukRta kiye / isa saMbaMdha meM giranAra kalpa meM bhI ullekha hai| 14. viMva kI pratiSTA dehalI para kaise huI isakI kathA kahI gaI hai| ina kathA prasaMgA meM kathA ghaTaka kI samAnatA rahatI hai / adbhuta tattva kA Azraya lekara rocakatA lAI jAtI hai| 15. vastupAla ke kAryoM kI prazaMsA giranAralekha - 1 vi. saM. 1288 meM hai / vastupAlane giranAra para 12 karoDa 80 lAkha kharca kiyA (tIrthakalpa-jinaprabhasUri), aura zatrujaya, saMmetazikhara, aSTApada Adi tIrtha giranAra para bnvaaye| giranAra tIrtha va usake zikhara va usake zikhara para sthita vibhinna sthaloM kA mAhAtmaya varNana hai / 16. vibhinna vratoM kA phala, vrata, dAna-mahimA Adi ke nirUpaNa meM kavikI dharmapracAra kI dRSTi hI rahI hai / madhyakAlIna kavitA kI isa viSaya meM paraMparA bhI rahI hai, ya viSaya kaviyAkA eka bhAga (hissA) hI the / kAvya meM jo ruDhiyA~ prasthApita huI, unhIM kAvyalakSaNoM kA anusaraNa kavi karate hai| jaina sUriyoM dvArA kRtiyoM meM ye viSaya abhISTa the| dharmavodha va dharmamahimA ke sAdhana rUpa meM kRtiyA~ racI gaI hai| revaMtagirirAsu - eka paricaya * 519
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. kaDavaka zabda padya samUha kA dyotaka hai| bhASA meM kaDapalo-kaDaba Adi zabda samUha kA artha dete hai| revaMtagiri meM apabhraMza kaDavakakI apekSA dezI kaDavA se samAnatA hai| 18. bhAlaNa ne apane kaDavA AkhyAnoM ko kvacit rAsa bhI kahA hai| (dazam skaMdha) pR. 102 rAsasA, bhAratIya vaidya 19. ApaNA kavio - khaMDa-1 pR. 174-175 20. ApaNA kavio - khaMDa -1, pR. 167 21. madhyakAlIna rAsa sAhitya - bhAratIya vaidya - pR. 19 22. DaoN. bhAyANI isa kAlakI bhASAoM arvAcIna bhUmikA kA bhASA kahate hai| 23. gujarAtI bhASA kI utkrAnti - prA. becaradAsa paTela 520 * chaina. sa.vimarza
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahma jinadAsa kRta 'AdinAtha rAsa' : eka saMkSipta adhyayana pro. (DaoN.) vIra sAgara jaina __ Azcarya kI bAta hai ki hindI sAhitya ke itihAsa-grantho meM jahA~ kahIM bhI 'rAsa' saMjJaka racanAoM kA ullekha milatA hai, prAya: sarvatra hI ginecune pAMca-sAta rAsoM kA hI nAma milatA hai; jabaki jaina kaviyoM ne hajAroM kI saMkhyA meM 'rAsa' saMjJaka racanAoM kA praNayana kiyA hai| hindI-sAhitya ke itihAsa grantho meM unakA nAmollekha taka nahIM milatA, samIkSaNa aura mUlyAMkana to dUra kI bAta hai| __inhI jaina kaviyoM meM brahma jinadAsa kA nAma svarNAkSaroM meM likhe jAne yogya hai| brahma jinadAsa pandrahavIM zatAbdI ke aise mahAkavi hai jinhoMne lagabhaga sattara kRtiyA~ taiyAra kara mA~ bhAratI ko bheMTa kI hai| rAsa-saMjJaka racanAoM ke praNayana meM to brahma jinadAsa kA sthAna aura bhI viziSTa yA anupama hai / guNavattA evaM parimANa-donoM hI dRSTioM se inakA rAsa-sAhitya adbhuta hai| brahma jinadAsa kI rAsa-saMjJaka racanAe~ nimnalikhita 1. AdinAtha rAsa 3. harivaMza purANa rAsa 5. hanumaMta rAsa 7. nAgakumAra rAsa 9. sudarzana rAsa 11. jaMbu svAmI rAsa 13. dhanyakumAra rAsa 15. yazodhara rAsa 17. aMbikAdevI rAsa 19. rAtribhojana rAsa 21. bhadrabAhu rAsa 23. sAsaravAsA ko rAsa 2. rAma rAsa 4. ajitajinasena rAsa 6. sukumAta svAmI rAsa 8. cArudatta rAsa 10. jIvaMdhara svAmI rAsa 12. zreNika rAsa 14. zrIpAla rAsa 16. bhaviSyadatta rAsa 18. rohiNI rAsa 20. gautama svAmI rAsa 22. samakita SaSTAMga kathA rAsa 24. holI rAsa brahma jinadAsa kRta 'AdinAtha rAsa' * 521
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25. dharmaparIkSA rAsa 26. baMkacUla rAsa 27. puSpAMjali rAsa 28. anaMtavrata rAsa 29. dhanapAla rAsa 30. caMdanaSaSThI kathA rAsa 31. maur3a saptamI kathA rAsa 32. nirdoSa saptamI rAsa 33. akSaya dazamI rAsa 34. dazalakSaNa vratakathA rAsa 35. solaha kAraNa vrata rAsa 36. paramahaMsa rAsa 37. pratimA gyAraha kI rAsa 38. caudaha guNa sthAnaka rAsa 39. aTAvIsa mUlamuga rAsa 40. dvAdazAnuprekSA rAsa 41. karmavipAka rAsa 42. samakita mithyAta rAsa 43. paMcaparameSTI guNavarNana rAsa ___ yahA~ inameM se 'AdinAtha rAsa' kA saMkSipta adhyayana karane kA prayAsa kiyA jAtA hai| nAmakaraNa - isa kRti kA ullekha tIna nAmoM se prApta hotA hai - 1 AdinAtha rAsa, 2 AdinAtha purANa rAsa evaM 3. AdipurANa rAsa / paraMtu isakA vAstavika nAma AdinAtha rAsa hI hai jaisA ki kavi ne svayaM bhI sUcita kiyA hai tathA grantha kI aMtima prazasti meM bhI spaSTa likhA hai - iti zrI AdinAtha rAsa' AdhAra grantha prastuta kRti 'AdinAtha rAsa' kA mUla AdhAra-grantha yA upajIvya grantha saMskRta jaina mahAkavi AcArya jinasena dvArA racita 'AdipurANa' hai| 47 parvo meM vibhAjita yaha grantha bhAratIya jJAnapITha jaisI starIya prakAzana saMsthA se aneka vAra prakAzita ho cukA hai| yaha grantha jainadharma-darzana-saMskRti kA vizAla ratnAkara mAnA jAtA hai| aneka hindI-kaviyoM ne isa grantha para TIkAe~ yA vacanikAyeM likhI hai tathA isake upAkhyAnoM ko lekara svataMtra kRtiyoM kA bhI nirmANa kiyA hai| vaise to 'AdinAtha' para jaina-saMskRti meM hI nahIM, samUcI vizva saMskRti meM hI anaginata likhe gaye hai, kyoMki jaina dharma ke prathama tIrthaMkara AdinAtha ko vizva kI prAya: sabhI saMskRtiyA~ kisI na kisI rUpa meM apanA sarvazreSTa 522 * chaina. yasa. vimarza
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArAdhya svIkAra karatI hai| koI unheM 'brahmA' kahatA hai, koI 'prajApati', koI 'mahAdeva', koI 'bAbA Adama', koI 'rezepha' aura koI 'bula goDa' ityAdi / paraMtu 'AdinAtha rAsa' kA mUla AdhAra-grantha AcArya jinasena praNita 'AdipurANa' hI hai| kyoMki isI kRti meM AdinAtha kA sarvAMgINa vizada vivecana upalabdha hotA hai | AdipurANa para AdhArita hone ke kAraNa hI kahIM kahIM isa kRti kA ullekha 'AdipurANa rAsa' nAma se bhI milatA hai | "racanA kA prayojana' 'AdinAtha rAsa' kI racanA kA prayojana sarala-subodha hindI bhASA meM adhikAdhika logoM ko AdinAtha bhagavAna ke jIvana-caritra kA jJAna karAnA hai| brahma jinadAsa ne svayaM kahA hai ki jisa prakAra bAlaka kaThora nAriyala kA upayoga nahIM kara sakatA lekina use sApha karake usakI giri use dI jAye to vaha baDe AnaMda se usakA svAda letA hai, usI prakAra deza bhASA meM kahI gaI bAta sarvajana sulabha ho jAtI hai - 'kaThina nAriyarane dIji bAlaka hAthi, te svAda na jANe / cholyA kelyAM drAkha dIje, te guNa bahu mANe // ' grantha kI pANDulipi _ 'AdinAtha rAsa' adyAvadhi aprakAzita hai / usakA kucha aMza DaoN. premacaMda rAMvakA ne apanI kRti 'mahAkavi brahma jinadAsa vyaktitva evaM kRtitva' meM prakAzita kiyA hai paraMtu vaha aparyApta hai| kisI sudhI vidvAna ko isa kRti kA vyavasthita saMpAdana karake prakAzana kA prayatna karanA caahie| isa grantha kI pANDulipiyA~ udayapura, jayapura, Amera Adi aneka sthAnoM para upalabdha hotI hai| udayapura meM upalabdha pANDulipi vahA~ ke zrI pArthanAtha digambara jaina khaNDelavAla bIsapantha maMdira, maNDI kI nAla meM pAI jAtI hai | grantha kA sAmAnya paricaya - _ 'AdinAtha rAma' brahma jinadAsa kI eka bRhada racanA hai jo kula milAkara 3458 zloka-pramANa hai| isameM prAraMbha meM AdinAtha ke nau pUrva bhavoM kA tathA usake nimitta se 14 kulakareM evaM bhogabhUmi Adi kA suMdara vivecana kiyA haiN| usake bAda ayodhyA nagarI evaM nAbhirAya-marudevI ke vaibhava kA varNana brahma jinadAsa kRta 'AdinAtha rAsa' * 523
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| eka rAtri meM mahArAnI marudevI solaha zubha svapna dekhatI hai aura prAta: nAbhirAya se unakA phala pUchatI hai| isa para nAbhirAya prathama tIrthaMkara AdinAtha ke janma lene kI sukhada bAta kahate hai - nAmi rAjA taba voliyAe, madhurima sulalita vANi to| phala suNo rANI niramalAe, sapana taNA sujANi to| svapana phali ati ruvaDo, putra hose tumha cNg| tIrthaMkara rilIyAvaNo, tribhuvana mAMhi uttNg|| prathama jiNesara niramalo AdinAtha guNavaMta / suranara khecara lage, svAmipa ati jayavaMta // 'AdinAtha rAsa' kA yaha sthala atyaMta marmasparzI hai| isameM nAbhirAya pratye svapna kA pRthaka-pRthaka phala sunAkara marudevI ke sAtha harSa-vibhora ho uThate haiN| usake bAda indra kI AjJA se deviyoM tIrthaMkara mAtA kI sevA karatI hai, kubera ratnavRSTi karatA hai, sarvatra AnaMda chA jAtA hai| caitra kRSNA navamI ke dina zubha mUhurta meM AdinAtha kA janma hotA hai| devatA Akara bar3e hI utsAha se janma kalyANaka manAte haiN| bAlaka kA nAma 'Adi jinezvara' rakhA jAtA hai| Adi jiNesara nAma diyoe, deva sajana milI jANi / Adi jugAdi svAmi avatAe, teha bhaNi sArthaka nAma / / daza atizaya svAmi ruvaDAe, jiNavara sahaja sbhaav| sveda mala thakA begalAe, zoNita khIra samAni / sama caurasa atiruvaDoe, Adi saMsthAna vakhANi / saMhanana pahilo ati baloe, vajra vRSabha guNa khANi // AdikumAra ke yuvA hone para kaccha mahAkadha kI putrI sunaMdA evaM sumaMgalA se unakA vivAha huaa| bAda meM bharata, bAhubalI Adi 101 putroM evaM brAhmI, suMdarI nAmaka do putriyoM kA janma huaa| Adijinezvara ne brAhmI ko akSara lipi aura suMdarI ko aMka lipi kA jJAna diyaa| bharata Adi putroM ko bhI vividha kalAoM evaM zAstroM kA jJAna diyaa| ___ Adi jinezvara janma se hI adbhuta pratimA ke dhanI the| unake pitA nAbhirAya bhI unase parAmarza karate the| bhogabhUmi kI vyavasthA samApta hone evaM 524 * chaina AA vimarza
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmabhUmi kI vyavasthA AraMbha hone para jaba prajA meM bar3A saMkaTa khar3A ho gayA to AdinAtha ne hI prajA kA samucita mArgadarzana kara use sukhI kiyA tathA sabhI ko asi, masi, kRSi, vANijya, zilpa, vidyA kI zikSA dekara SaTkarma kI sthApanA kI / karma ke anusAra brAhmaNa, kSatriya, vaizya evaM zudra varga kI racanA kI / isase prasanna hokara prajA ne unakI prajApati, zaMkara Adi nAmoM se unakI pUjA kI 'je je kAma kare jaisu, te te nAma huA sAra / sonuM ghaDe sonI huvA, kAsa ghaDI te kaMsAra // SaTa karma thApyA vyavahAra taNA e, SaTa karma dharama vIcAratoM / azubha karma zubha karama jIva e, bAMdhe chauDe avAra to // dharamA dharame prakAsIyAe, svAmIya Adi jiNaMda to / Adi brahmAtamA cAmIyAe, svAmIya paramANaMda to // prajAloka prati pAliyAe, sukha diyo mahaMta to / prajA pati teha bhaNI huvAe, saMkara nAma jayavaMta to // " eka dina AdinAtha kI sabhA meM nIlaMjanA ( apsarA ) nRtya kara rahI thI ki usakI Ayu pUrNa ho gaI, usase AdinAtha ko vairAgya ho gayA aura unhoMne apane baDe putra bharata ko ayodhyA kA rAjya sauMpa kara nirgrantha digambara muni dIkSA dhAraNa kara lI - 'OM namaH siddhebhyaH' kahyau guNadhAra, hRdaya kamali guNa dhAriyA sAra / 'jayA jAta rUpa' dhariyo caMga, samatA bhAva lIyo uttaMga // 'digaMbara' huvA prathama jinadeva, tribhuvana bhavIyaNa kare jina seva / anupama rUpa dIse jayavaMta, jaya jayakAra stavana kare saMta // niraMtara cha: mAha taka AdinAtha kAyotsarga mudrA meM dhyAnastha rahe / unake pAsa janmajAta zatru apanA vairabhAva choDakara prema se rahane lage aura vanaspatiyA~ bhI svataH hI puSpita - pallavita ho gaIM / tIhAM vanaphaliyo, bahu phaleM, vairIya taNA mada gale / vaira chAMDI save eka huvae, sahI e // haraNa sIMgha vAgha gAya e, maura bhujaMga mauha pAe / Avai e prIti kari tihA~ e, atighaNI e sahI e / brahmajinadAsa kRta 'AdinAtha rAsa' * 525
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ isake bAda ve cha: mAha taka AhAra hetu vihAra karate rahe, para loga AhAra kI vidhi nahIM jAnate the, ata: unhe AhAra nahIM milA / vaizAkha zuklA tRtIyA ko hastinApura meM rAjA zreyAMsa ne jAtismaraNa dvArA AhAra kI vidhi ko jAnA aura unheM ikSurasa kA pAna kraayaa| tabhI se yaha pAvana dina akSayatRtIyA ke rUpa meM vikhyAta ho gyaa| Age calakara AdinAtha ne kevalajJAna ko prApta kiyaa| devatAoM ne dharmasabhA kI racanA kii| bhagavAna ne sabhI prANiyoM ko vistArapUrvaka dharma kA upadeza diyaa| aMta meM yoganirodha karake kailAza parvata se unhoMne mokSa ko prApta kiyaa| yahI isa kRti kI mukhya kathA vastu hai kintu prasaMgavaza isame bharatavAhubalI ke yuddha evaM jaya-parAjaya Adi kA bhI varNana huA hai| maMgalAcaraNa - 'AdinAtha rAsa' kA prArambha maMgalAcaraNa se huA hai, jisameM kavi ne Adi jinezvara, sarasvatI mAtA evaM apane guru sakalakIrti, bhuvanakIrti ko namaskAra kiyA hai - 'zrI AdijiNesavara Adi jiNesara pAya prmmesuN|| sarasati svAmiNI vali tavauM, budhi sAra huM mAguM niramala / zrI sakalakIrati pAya praNamini muni bhuvanakIrati guruvAMdusohajala // " rasa-nirUpaNa - 'AdinAtha rAsa' rasa-nirUpaNa aura bhAva-vivecana kI dRSTi se eka utkRSTa kRti siddha hotI hai| isameM zrRMgAra, vAtsalya, vIra, raudra Adi aneka rasoM kA sundara varNana huA hai| akSaharagArtha katipaya sthala draSTavya haiM - (ka) zrRMgAra rasa - AMgopAMga moDe ghaNAe, hAva-bhAva kare rAga to| mana rIjhe sabhA taNoe, rudhyA indIya bhAga to|| nItaMjasa pAtra jANIe, nAce sarasa apAra to| hAva-bhAva racanA karae, moha taNe vistAra to|| 526 * chaina. yasa. vimarza
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kha) vAtsalya rasa - candra kalA jivamAdhIpue, khelai sarasa apAra / mahI maNDala pari rISatAe, jaiso medani hAra // halu-halu cAle suMdaroe, paga mUke jIma phUla / kAlA vayaNa suhAvaNA, sulalita bolai cNg|| (ga) raudra rasa tava kopyo bAhubali rAja, dUta jAu tamhe nija raaji| bala jouM tamhe svAmi taNo, bali vali vakhANo tamho ghaNo // (gha) vIra rasa vIra rasa kA sthAyI bhAva 'utsAha' hai / jo kabhI yuddha ke lie, kabhI dAna ke lie, kabhI dayA ke lie aura kabhI dharma ke lie prakaTa huA hai| 'AdinAtha rAsa' ke nAyaka meM cAroM prakAra ke vIra (yuddhavIra, dAnavIra, dayA vIra, dharma vIra) ke guNa mila jAte haiN| apane gRhastha jIvana meM rAjakumAra bharata bAhubalI ke yuddhoM meM vIra rasa kA nirUpaNa milatA hai| saMyama mArga para agrasara honA aura Ane vAle upasarga evaM parigrahoM ko bahAdurI se sahana karanA bhI vIratA hai| prANimAtra ke prati dayA-bhAva hai yaha dayAvIratA hai| rAjA zreyAMsa AdinAtha ko ikSurasa kA AhAradAna dete hai taba ve 'dAnavIra' bana jAte hai / vastu-varNana - __ vastu-varNana kI dRSTi se bhI 'AdinAtha-rAsa' eka bejoDa kRti siddha hotI hai| janma-varNana, nagara-varNana, sabhA-varNana, vairAgya-varNana, mokSa-varNana Adi ke aneka manorama dRzya isa kRtimeM yatra-tatra upalabdha hote hai| yathA - (ka) janma-varNana : mAsa nava huvA guNavaMta, sAta divasa adhikA jayavaMta / caitra mAsa adhArA pAkha, navamI dina kahIe guNamAsa / / uttarASADha nakSatra savicAra, brahma joga kahIe guNadhAra // sukhe janma huvo Ananda, vAdho haraSa taNA tIhAM kaMda / brahma jinadAsa kRta 'AdinAtha rAsa' * 527
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ sayala sajana AnaMdIyA, nIpano jaya-jayakAra | janama huvo jinavara taNo, prathama tIrthaMkara sAra | daza dizA huI niramalI, sugaMdha pavana jhalakaMta / aMvara dIse niramalo, jaso munivara ciMta // kusuma vRSTi huI niramalI, gaMdhodaka vali sAra / duMdabhi bAje surataNI, dhavala maMgala savicAra / / tinni jJAna kari laMkar2yA, kaMcana varaNa sarIra / rUpe manamatha jIkIyo, prathama tIrthaMkara dhari // 12 (kha) vairAgya-varNana - 'nIlAMjasA teNo khUTo Aya, maraNa pAmI te suMdarIe / kSINa mAMhi jIva gayo bIjI ThAmi, kAle gaI jama maMdirIe / taba upano svAmI vairAgya, saMsAra sarIra bhoga pariharaie | jo jo eha taNo rUpa saubhAgya, sarIra sahita maTI gayo e||' dhiga dhiga e saMsAra asAra, thira na dIse dukha masyoe / ciha gati mAMhi sukha navi Thora, sayala dIse kSaNa bhaMgurae / sarIra capala jIma megha paTala, jala buduDA jIma jaanniiyue| dhana yauvana utAvalo jANi, nadI pura jIma vAniyae // 13 caritra citraNa - 'AdinAtha rAsa' meM kathA nAyaka AdinAtha evaM unake mAtA-pitA marudevI-nAbhirAya, unake putra bharata-bAhubalI ina pAMca pAtroM kA vizeSa rUpa se caritra-citraNa prabhAvazAlI rUpa se aMkita huA hai| yadyapi brAhmI-sundarI Adi anya pAtroM kA bhI yathocita caritra-citraNa milatA hI hai| caritra-citraNa ke mAdhyama se hI kavi ne apane kathAnaka ke uddezya ko sazakta rUpa se abhivyakta karane meM saphalatA prApta kI hai| caritra-citraNa kI kuzalatA ke kAraNa 'AdinAtha rAsa' eka caritra-pradhAna kAvya hI bana gayA hai| AdinAtha kI ubhayaloka nipuNatA pAThakoM ko andara taka se prabhAvita kara detI hai| kavi ne AdinAtha ke zArIrika saundarya kA bhI adbhuta varNana kiyA hai| saudharma indra bhI unake zArIrika saundarya ko dekhane ke lie sahasra netra dhAraNa 528 * chaina. rAsa. vimarza
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatA hai| AdinAtha kA zarIra janma se hI dasa atizaya sahita hai, usameM sveda-malAdi nahIM hote| rakta bhI dUdha - ke samAna zveta hai - _ 'daza atizaya svAmi rUvaDAe, su. jiNavara sahaja sabhAva / sveda mala thakA begalAe, su. soNita khIra samAni // 14 prakRti-citraNa - 'AdinAtha rAsa' meM prasaMga pAkara prakRti-citraNa bhI aneka sthAnoM para huA hai jo kahIM Alambana rUpa meM hai to kahIM uddIpana rUpa meN| Alambana rUpa meM prakRti kA varNana draSTavya hai - 'vanaspati akAli phali, phala phUla suraMga / koila kare TahUMkaDA, mora lave uttaMga // mamarA raNa jhaNa kare, suA kare kali reva / bahake parimala ati ghaNo, save bahu deva // 15 isake atirikta kavi ne prakRti se upamAnoM ko bhI grahaNa kiyA hai yathA - 'bIja candra jima vRddhi krie| candra kalA jima vaadhiiyue||16 kahIM kahIM 'alaMkAroM ke rUpa meM bhI prakRti-citraNa huA hai| 'jJAna divAkara agIyo, bhaviyaNa kamala vilAsa / bhAvanA parimala gahagahe, AnaMda niramala vAsa // 17 pratipAdya-viSayavastu : 'AdinAtha rAsa' meM mukhya kathAvastu ke atirikta athavA usake byAja se dharma, darzana, saMskRti, samAja, rAjanIti Adi unake mahattvapUrNa viSayoM kA pratipAdana bhI huA hai jo ati saMkSepa meM isa prakAra hai - (ka) darzana - 'AdinAtha rAsa' mUlata: sAhityika kRti hote hue bhI jainadarzana kA eka mahattvapUrNa grantha bhI hai, ata: usameM jainadarzana kI mUla vicAradhArA kA pratipAdana bhI huA hai / kathAnAyaka adinAtha ko jaba kevalajJAna prApta ho jAtA hai taba kavi ne unake mukha se prANimAtra ko jo dArzanika upadeza dilAyA hai usameM jainadarzana ke sAta tattva, nau padArtha, Sadravya, cAra anuyoga, samyakadarzana, zrAvakAcAra Adi viSayoM kA varNana kiyA hai| jIvAdi brahma jinadAsa kRta 'AdinAtha rAsa' * 529
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ sapta tattvoM kA saccA zraddhAna hI samyakdarzana hai, una tattvoM ke nAma isa prakAra hai - _ 'jIva ajIva Azrava bandha jANo, saMvara nirjarA mokSa vakhANo / satva sAta e mAno // pApa punya sahita savicAra, padAratha kahIe guNadhAra / ima jANotamhe sAra / / 18 'AdinAtha rAsa' meM ukta sabhI tattvoM kA pRthak-pRthak varNana bhI huA hai| udAharaNA nirjarA tattva kA varNana dekhie - 'tapa japa dhyAna bale karma bAli, karama taNI nirjarA savicAri / karama taNo apAra // 19 isI prakAra jainadarzana ke aneka dArzanika viSayoM kA isa kRtimeM pratipAdana yatra-tatra dRSTigocara hotA hai| vizeSatA yahI hai ki ina varNanoM se kRti kI sAhityikatA meM koI kamI nahIM AI hai / kha) saMskRti - 'AdinAtha rAsa' meM prAcIna bhAratIya saMskRti kA manorama citraNa huA hai / garbha, janma, vivAha, varNa-vyavasthA, zRMgAra, vastrAbhUSaNa, kalA, nRtya, saMgIta, yuddha Adi aneka sAmAjika prasaMgoM kA isa kRti meM sajIva citraNa huA hai| kathAnAyaka Adijinezvara kA janmotsava aura nAmakaraNasamAroha devoM dvArA bhI manAyA gayA hai| Adijinezvara ne apane putra-putriyoM ko aneka vidyAoM aura kalAoM kA jJAna kraayaa| causaTha vidyAoM evaM bahattara kalAoM kI zikSA tabhI se prArambha hotI hai| Adijinezvara ne prajA ko bhI asi, masi, kRSi, vidyA, vANijya evaM zilpa - ina SaTkarmoM kI zikSA dI tathA karmAnusAra hI brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zudra - ina cAra varNoM kI sthApanA kii| AdinAtha ke vivAha prasaMga para aura nIlAMjanA ke nRtya vAle prasaMga para tatkAlIna samAja kI nRtya saMgIta meM abhiruci kA parijJAna hotA hai / bharata-bAhubalI kA yuddha tatkAlIna ahiMsaka yuddha-saMskRti kA citraNa karatA hai| isI prakAra anya bhI aneka sAMskRtika tattva isa kRti meM yatratatra dRSTigocara hote hai| kalA pakSa - 'AdinAtha rAsa' kA na kevala bhAvapakSa apitu kalApakSa bhI bejoDa 530 * chaina. sa. vimarza
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| usakI bhASA-zailI apane bhAvoM ko vyakta karane meM samartha siddha hotI (ka) bhASA - 'AdinAtha rAsa' kI bhASA braja-mizrita rAjasthAnI hai jise kavi ne 'desabhASA' kahA hai | kavi kA uddezya hai ki saMskRta-kaviyoM kI utkRSTa bAta ko sarala subodha bhASA meM isa prakAra kahA jAye kI vaha sAdhAraNa janatA taka sahajatA se pahuMca jaaye| (kha) guNa - 'AdinAtha rAsa' kI bhASA meM avasara ke anukUla mAdhurya prasAda evaM oja guNoM kA bhI prayoga huA hai| udAharaNArtha - mAdhurya guNa kA eka prayoga dRSTavya hai - 'candrakalA jima vAghIyue, khelai sarasa apAra / mahI maMDala pari riSatAe, jaiso bhedanihAra // halu halu cAle suMdaroe, paga mUke jIma phUla / kAlA vayaNa suhAvagA, sulalita bolai caMga // 20 (ga) zabda-bhaNDAra - 'AdinAtha rAsa' kA zabda-bhaNDAra baDA vizAla hai| tatsama, tadbhava evaM dezaja zabdoM ke prayoga meM to kavi atyanta kuzala pratIta hotA hai| kRti tadbhava zabda prAkRta-apabhraMza kI yAtrA karake Aye lagate hai - 'sajala sayala AnaMdIyA, nIpano jaya-jayakAra | janama huvo jiNavara taNo, prathama tIrthaMkara saar| tinni jJAna kari laMkarayA, kaMcana varaNa sarIra / rUpe manamatha jItIyau, prathama tIrthaMkara dhIra / / 21 (gha) lokokti-muhAvare - 'AdinAtha rAsa' meM bhAvoM kI sazakta abhivyakti ke lie aneka lokokti-muhAvaroM kA sundara prayoga huA hai| yathA - 'sarIra capala jIma megha pttl| jala buduDA jIma jANIya e||22 (Da) sUktiyAM - 'AdinAtha rAsa' kI bhASA itanI sugaThita hai ki usameM sUktiyAM kA bhI sahaja nirmANa ho gayA hai| yathA - 'sIyala sarIraha AmaraNa, sone bhArI aNg| brahma jinadAsa kRta 'AdinAtha rAsa' +531
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukha maMDaNa sAMco vayaNa, viNa taMbola haraMga // jihAM dharma tihAM jaya, jihAM pApa tihA viNAsa to / ima jANI tamhe dharma karo, kahe brahmacArI jigadAsa to // 123 (ca) alaMkAra - 'AdinAtha rAsa' meM balAt to alaMkAroM kA prayoga nahIM hai lekina sahajatApUrvaka aneka alaMkAra prayukta ho gaye hai / punarukti - halu halu cAle suMdaroe, su paga mUke jima phUla / utprekSA rUpa jovana ati rUvaDoe, jANai bIjo indra | eka jihvA kima bolIyAe, upamA rahIta jiNaMda // 25 udAharaNa putra karI ati sohIyA, Adi jiNaMda guNavaMta to / jIma candra nakSatra kari, pUnama taNo jayavaMta to // virodhAbhAsa - jima jima dAna ghaTe ruvaDo, tima tima paramAnaMda / zreyAMsa mani bIji, vAghe dharamaha kaMdha // - - upasaMhAra isa prakAra hama dekhate hai ki brahma jinadAsa dvArA racita 'AdinAtha rAsa' bhAva evaM kalA donoM hI dRSTiyoM se eka utkRSTa sAhityika kRti siddha hotI hai / jise hindI - sAhitya ke itihAsa granthoM meM samucita sthAna upalabdha honA cAhie, tAki usakA adhyayana-adhyApana gatimAna ho sake / kRtajJatA prastuta nibandha ko taiyAra karane meM mujhe DaoN. premacanda rAvakA ke grantha 'mahAkavi brahma jinadAsa vyaktitva evaM kRtitva' se bar3I sahAyatA prApta huI hai| maiM unakA kRtajJa hUM / - pAdaTippaNI - AdinAtha rAsa kI bhASA meM vAstava meM gujarAtI ke vizeSa aMza hai| ye rAsA kI AdinAtha kathA digaMbara paraMparA anusAra hai / saM. - 1. AdinAtha rAsa, chanda 3 2. AdinAtha rAsa, 26 dUhA, 1, 2 3. AdinAtha rAsa, amsa mAlhaMtaDAMnI, 5 4. AdinAtha rAsa, dUhA, bhamsa ramsanI 532 * na rAsa vibharza
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. AdinAtha rAsa, chanda 27, 28 6. AdinAtha rAsa, amsa sahInI, 9 7. AdinAtha rAsa, maMgalAcaraNa 8. AdinAtha rAsa, amsa ramsanI, 22, 23 9. AdinAtha rAsa, dUhA, 6,7 10. AdinAtha rAsa, amsa caupAinI 6 11. AdinAtha rAsa, amsa ramsanI, 25 12. AdinAtha rAsa, amsa caupAinI 29-30 aura dUhA 1-4 13. AdinAtha rAsa, amsa jasodharanI 15-17 14. AdinAtha rAsa, amsa mAlhaMtADAMnI, 6 15. AdinAtha rAsa, dUhA - 1 va 2 16. AdinAtha rAsa, dUhA 3 17. AdinAtha rAsa, dUhA 4 18. AdinAtha rAsa, caupAI 10-11 19. AdinAtha rAsa, amsa tIna caupAInI, 25 20. AdinAtha rAsa, 6-7 21. AdinAtha rAsa, 1-4 22. AdinAtha rAsa, amsa ramsanI, 14 23. AdinAtha rAsa, duhA 1 24. AdinAtha rAsa, amsa ramsanI 3 25. AdinAtha rAsa, amsa ramsanI 3 brahma jinadAsa kRta 'AdinAtha rAsa' * 533
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmarAyamalakRta nemIzvara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana DaoN. kuladIpa kumAra prAcIna bhAratIya saMskRti kA svarUpa mukhya rUpa se tIna bhASAoM meM upalabdha hotA hai - saMskRta, pAli aura prAkRta / saMskRta bhASA meM mukhyataH vaidika vAGmaya kA sAhitya, pAli meM bauddha vAGmaya kA sAhitya aura prAkRta meM jaina vAGmaya kA saahity| ukta tInoM hI saMskRtiyoM kA mukhya lakSya rahA hai - manuSya jIvana meM sadguNoM kI prApti, mokSa, nirvANa yA kaivalya kI prApti / kAlAntara meM jaina vAGmaya ke sAhitya kI racanA saMskRta, apabhraMza, hindI tathA vibhinna prAntIya bhASAoM meM bhI pracura mAtrA meM upalabdha hotI hai / ina vibhinna bhASAoM meM jainacAryoM ne dArzanika granthoM ke sAtha-sAtha kAvya- adhyAtma, nATaka, purANa, jyotiSa, Ayurveda, vyAkaraNa, koza, alaMkAra siddhAnta, gaNita, bhUgola, kathA, nIti, AcAra aura rAjanIti Adi granthoM kI racanA kara bhAratIya medhA ko puSpita evaM pallavita kiyA hai / jaina vAGmaya meM hindI kaviyoM dvArA racita sAhitya atyanta vizAla evaM vyApaka hai / hindI bhASA meM jaina kaviyoM ne jaba likhanA Arambha kiyA taba usameM likhanA pANDitya se pare samajhA jAtA thA aura ve saMskRta, prAkRtAdi bhASA ke paNDita kahalAte the / hindI meM jaina kaviyoM ne 'rAsa' saMjJaka racanAoM se kAvya nirmANa Arambha kiyA / usa samaya deza meM apabhraMza bhASA kA pracAraprasAra thA taba bhI ina kaviyoM ne apanI dUradarzitA ke kAraNa hindI meM apanI lekhanI calAkara sAhitya kI samasta vidhAoM ko sampoSita kiyA tathA tatkAlIna saMskRti tathA samAja kI manodazA kA yathArtha citraNa prastuta kiyA aura saiMkar3o kI saMkhyA meM 'rAsa' granthoM kI racanA kI / jaina vAGmaya ke sAhitya ko dekhakara yaha spaSTatayA kahA jA sakatA hai ki jainAcAryoM, bhaTTArakoM evaM jaina kaviyoM ne jana-jana meM bauddhika cetanA ko vikasita karane kA sarAhanIya kArya kiyA hai tathA sAhitya kI pratyeka vidhA para apanI lekhanI kA jauhara prakaTa kiyA hai| tathA sAhitya ke prati unakA utkaTa prema darpaNa kI taraha spaSTa jhalakatA hai / lekina yaha eka bar3e 534 * chaina rAsa vibharza
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI Azcarya kI bAta hai ki jaina kaviyoM dvArA racita hindI bhASA kA sAhitya itanI pracura mAtrA meM upalabdha hone ke bAvajUda ' hindI sAhitya ke itihAsa' meM isakA nAmollekha taka prApta nahIM hotA / kucha hindI ke viziSTa kaviyoM ke dvArA mAtra itanA kaha dene se ki yaha kevala dhArmika sAhitya hai aura usameM sAhityika tattva vidyamAna nahIM hai / lekina samaya kI avirata dhArA ko kauna roka sakA hai| dhIre dhIre jainAcAryoM evaM jainakaviyoM dvArA racita sAhitya bhAratIya janamAnasa ke sAmane Ane lagA tathA jana-jana meM lokapriya hone lagA hai / sarvaprathama apabhraMza bhASA ke mahAkAvya paumacariu (svayaMbhU) riTThaNemicariu, mahApurANa, jambUmicariu jaise mahAkAvyoM para mahApaNDita rAhula sAMkRtyAyana jaise 'sarasvatI putra' kI dRSTi paDI to unhoMne mahAkavi svayaMbhU racita 'paumacariu' ko hindI bhASA kA prathama mahAkAvya taka ghoSita kara diyaa| tatpazcAt hindI jagat ke mUrdhanya vidvAnoM meM svargIya DaoN. vAsudeva zaraNa agravAla, svargIya DaoN. mAtAprasAda, DaoN. rAma siMha tomara tathA DaoN. hajArIprasAda dvivedI prabhRti vizeSa ullekhanIya haiM, jinhoMne jaina hindI kaviyoM ke dvArA racita kAvyoM kA mUlyAMkana kara unheM hindI ke sarvazreSTha kAvyoM kI zreNI meM suzobhita kiyaa| vartamAna hindI ke mUrdhanya manISiyoM meM DaoN. hajArI prasAda dvivedI kA nAma isa sambandha meM vizeSa ullekhanIya evaM avismaraNIya hai unhoMne 'hindI sAhitya kA AdikAla' nAmaka apanI pustaka meM jo paMktiyA~ likhIM ve dhyAna dene yogya tathA eka kavi athavA lekhaka ko pakSapAtarahita evaM spaSTavAdI honA cAhie isakA spaSTa dRSTAnta prastuta kiyA hai / kahA bhI jAtA hai ki sulabhAH puruSAH rAjan satataM priyavAdinaH / apriyasya ca pathyasya vaktA zrotA ca durlabhaH // DaoN. hajArI prasAda dvivedI dvArA uddhRta paMktiyA~ isa prakAra se haiM 'idhara jaina apabhraMza carita - kAvyoM kI jo vipula sAmagrI upalabdha huI hai, vaha sirpha dhArmika sampradAya ke muhara lagAne mAtra se alaga kara dI jAne yogya nahIM hai| svayambhU, caturmukha, puSpadanta aura dhanapAla jaise kavi kevala jaina hone ke kAraNa hI kAvyakSetra se bAhara nahIM cale jAte / dhArmika sAhitya hone mAtra se koI racanA sAhitya koTi se alaga nahIM kI jA sakatI / yadi aisA samajhA jAne lage to tulasIdAsa kA rAmacaritamAnasa bhI sAhitya kSetra se brahmarAyamalakRta nemIzvara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana 535 -
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ avivevacya ho jAegA aura jAyasI kA padmAvata bhI sAhitya-sImA ke bhItara nahIM ghusa sakegA / " 9 prastuta zodhAlekha kA mukhya pratipAdya hai 'nemIzvararAsa', ataH hama yahA~ para sarvaprathama 'rAsa' ko samajhane kA prayatna kareMge ki yaha rAsa hai kyA ? saMskRta bhASA ke anusAra 'rAsa' zabda mUlataH 'rAsa : ' pulliGga zabda hai jo rAs + ghaJ pratyaya se niSpanna huA hai, jisake artha hai - hohallA, kolAhala, zoragula, zabda aura dhvani ityAdi / 2 hindI zabdakoza ke anusAra rAsa zabda rasa ke bahuvacana, brahma mahArAsa meM gopikAoM ke bIca eka kRSNa ke aneka rUpa, striyoM aura puruSoM ke paraspara hAtha bA~dhakara maNDalAkAra nRtya, kRSNa gopiyoM ke hastabaddha vRttAkAra nRtya, prAcIna pazupAlaka nRtya meM saMgIta ke yoga se vikasita nATya rUpa, rAsalIlA meM pariveSTita candra kI candrikA para mugdha hokara kRSNa- gopikAoM kI krIDA, rahasya lIlA aura deza bhASA ke zabda 'rAsa' ke artha meM prayukta huA mAnA gayA hai / Aja rAsa se lokanATya ke eka rUpa kA bodha hotA hai, jisameM rAdhA kRSNa gopiyoM kI maNDalAkAra rUpa meM gIti aura nRtya ke sAtha zRMgArika krIDAe~ dikhAI detI hai tathA yaha rAsalIlA ke lie bhI ruDha hai / nATya rUpa kI dRSTi se yaha rAsa saMskRta ke nATyarAsaka, goSThI kAvya, zrIgadita aura hallIza uparUpakoM ke adhika nikaTa pratIta hotA hai, vizeSatayA nATyarAsaka kI aura rAsakI prakRti meM bahuta sAmya hai / isa dRSTikoNa se rAsa kA saMketa 'bhAsa' ke 'bAlacarita' nATaka, 'bANa' ke harSacarita, bhaTTanArAyaNa ke 'veNIsaMhAra' tathA 'bhAgavata' ke dazama skandha - ( 19 se 23 adhyAya) ke rAsa meM milatA hai| bArahavIM zatI ke mandiroM meM bhI isake svarUpa kA patA lagatA hai| kAvya ke rUpa meM bhI rAsa, rAsaka aura rAso pracalana meM rahA hai| jainAcArya jinavallabha sUri ke nirdezoM, kavakasUrikRta 'upadeza- gaccha padAvalI' (hastalikhita) tathA 'kharataragacchapaTTAvalI' se jJAta hotA hai ki bArahavIM zatI meM rAsa yA rAsaka kA pracAra thA aura rAsaka granthoM kA nirmANa bhI prArambha ho gayA thA, jo ki saikar3oM kI saMkhyA meM upalabdha hote hai / ye rAsaka - kAvyagrantha apabhraMza aura gurjara mizrita rAjasthAnI bhASA meM likhe gae hai / inakA 536 * maina rAsa vibharza
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArambha jainAcAryoM ke dvArA hI huA hai| unhoMne jainadharma ke pracAra ke lie rAsa-nATakoM ko AdhAra bnaayaa| rAsa-granthoM se spaSTa hai ki kAlAntara meM rAsa kI nRtyagItapUrNa zRMgAra pradhAna tathA nRtyagItahIna dharmapradhAna, do dhArAe~ hI gyii| nRtya aura saMgIta kI pramukhatA ke kAraNa zRMgAra pradhAna dhArA lokaprasiddha aura pracalita ho gii| jainetara granthoM meM yahI dhArA dRSTigocara hotI hai| solahavIM zatAbdI meM ballabhAcArya tathA hita harivaMza ne isI zrRMgAra mUlaka rAsa meM dharma ke aMga ke sAtha nRtya kI punaH sthApanA kI tathA usakA netA rAsarasikaziromaNi kRSNa ko bnaayaa| isa prakAra kAvya kA rUpa phira nATya rUpa ko prApta ho gyaa| rAsa kI dUsarI nATya zailI bhI prApta hotI hai, jisameM bodhisattva tathA jImUtavAhana ke Atmotsarga kA saMgIta tathA nRtya ke sAtha abhinaya kiyA gyaa| mahAkavi harSa kA 'nAgAnanda' rAsa kI isI zailI meM likhA gayA hai| tatkAlIna jainAcAryoM kI racanAe~ AcAra, rAsa, phAgu, carita Adi vibhinna zailiyoM meM upalabdha hotI hai| AcAra-zailI ke kAvyoM meM ghaTanAoM ke sthAna para upadezAtmakatA ko sarvopari rakhA gyaa| phAgu aura carita-kAvya zailI sAmAnyatayA prasiddha hai / 'rAsa' ko jainAcAryoM ne eka prabhAvazAlI racanAzailI kA rUpa pradAna kiyaa| jainatIrthaMkaroM ke jIvana-carita jaina AdarzoM ke AvaraNa meM 'rAsa' nAma se padyavaddha kI gyiiN| jaina mandiroM meM zrAvaka (gRhastha) rAtri ke samaya tAla dekara 'rAsa' kA gAyana karate the| ata: jaina sAhitya kA sabase adhika lokapriya rUpa 'rAsa' grantha bana gae / vIra gAthAoM meM 'rAsa' kA hI dUsarA nAma rAso hai, lekina unakI viSayavastu jaina rAsa granthoM se bhinna hai| donoM kI racanA zailiyoM kA alaga-alaga bhUmiyoM para vikAsa huA hai| jaina-rAsa-kAvyoM meM dhArmika dRSTi pramukha hone se varNana kI vaha paddhati prayukta nahIM huI jo vIra gAthA-paraka rAso-granthoM meM upalabdha hotI hai| brahmarAyamalla kA janma saMvat 1580 ke Asa-pAsa mAnA jAtA hai| tathA saMvat 1601 se 1640 taka kI avadhi meM brahmarAyamalla hindI ke pratinidhi kavi rahe hai| hindI sAhitya ke itihAsa kI dRSTi se isa samaya ko hindI kA bhaktiyuga kahA jAtA hai| mahAkavi sUradAsa, mIrAbAI, AsakaranadAsa, kallAnadAsa, kAnharadAsa, kRSNadAsa, kezavabhaTTa, giridhara, gopInAtha, caturabihArI, tAnasena, santa tukArAma, domAdaradAsa, nAgarIdAsa, nArAyaNabhaTTa, mAdhavadAsa, lAladAsa, viSNudAsa Adi isa samaya ke bhaktirasa brahmarAyamalakRta nemIdhara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana * 537
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke pramukha ullekhanIya kavi haiM / usa samaya meM ina kaviyoM ne hindI bhASAmeM bhaktirasa kI racanAe~ nibaddha kara sampUrNa deza ko bhAvAtmaka ekatA meM pirone kA sarAhanIya evaM abhUtapUrva kArya karane kA athaka prayAsa kiyA / 1 isI samaya meM aneka jaina kavi bhI hue| jo isa bhakti rasa kI dhArA se achUte nahIM raha ske| unakI racanAe~ bhI bhaktirasa se sarAbora hokara sAmane AyI / unameM se kucha pramukha kavi haiM - bhaTTAraka zubhacandra, pANDe rAjamalla, bhaTTAraka vIracandra, sumatikIrti, brahmavidyAbhUSaNa, upAdhyAya sAdhukIrti, bhIkhamakavi, kanakasoma, vAcakamAladeva, navaraMga, kuzalalAbha, haribhUSaNa aura sakalabhUSaNa Adi / hindI sAhitya ke sAhityakAroM ne isa samaya ko hindI kA svarNayuga bhI kahA hai | mahAkavi brahmarAyamalla hindI ke isI svarNayuga ke pratinidhi kavi the| tatkAlIna samAja kI bhAvanAoM kA samAdara karate hue kavi ne pracalita zailI meM apane kAvya kI racanA kara jana-jana taka pahu~cAne kA athaka prayAsa kiyA / brahmarAyamalla kI adhikAMza kRtiyA~ rAsasaMjJaka haiM, jiname adhikatara kathAparaka haiM / yathA 1. nemIzvararA 3. jyeSThijinavarakathA 5. sudarzanarAsa 7. bhaviSyadatta caupAI - 9. jambUsvAmI caupAI 11. cintamaNi jayamAla 13. jinalADU gIta 15. paramahaMsa caupAI 2. hanumantakathA 4. pradyumnarAsa 6. zrIpAla sa 8. paramahaMsa caupAI 10. nirdoSa saptamI kathA 12. paMcaguru kI jayamAla 14. neminirvANa ukta sabhI racanAe~ hindI kI anamola evaM ati prazaMsanIya kRtiyA~ haiM tathA bhASA, zailI aura viSaya pratipAdana kI dRSTi se vizeSa mahattvapUrNa haiM tathA samAja ko eka naI dizA pradAna karatI haiM / ukta sabhI racanAe~ kavi kI vartamAna meM upalabdha kRtiyA~ haiM inake atirikta bhI kavi kI aura kRtiyA~ hone kI sambhAvanA kI jA sakatI haiN| 538 * haina rAsa vibharza
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ye zodhanibaMdhameM prastuta neminAtha kathA digaMbara paraMparA anusAra hai|) nemIzvararAsa ke pramukha pAtra samudravijaya - neminAtha ke pitA the| inhoMne giranAra parvata se mokSa . prApta kiyA thaa| zivA devI - neminAtha kI maataa| ugrasena - rAjula ke pitaa| nemizvara - 22veM tIrthaMkara neminAtha kA hI dUsarA nAma hai| ye zrIkRSNa jI ke cacere bhAI the| nArAyaNa zrIkRSNa - vasudeva evaM devakI ke putra / rAjula - rAjA ugrasena kI lddkii| neminAtha ne inake sAtha vivAha na karake vairAgya dhAraNa kara liyA thaa| rAjula ne bhI neminAtha ke saMgha meM dIkSA dhAraNa karake anta meM ghora tapasyA karake svarga prApta kiyaa| bhASA - prastuta kAvya grantha kI bhASA DhUMDhADa pradeza kI rAjasthAnI hai tathA yaha rAjasthAnI kAvyagata bhASA na hokara bolacAla kI bhASA hai| isameM zabda evaM kriyApada sthira na hokara parivartita hote rahate hai| bhASA atyanta sarala, saumya, madhura evaM svAbhAvika hai tathA sAmAnya vyakti bhI bhAva grahaNa kara sakatA hai| isameM kavi ne zabdoM evaM kriyApadoM ko rAjasthAnI bolacAla kI bhASAmAM parivartita karake, unakA kAvyoM meM prayoga kiyA hai / ythaa-lyaayaa| ityAdi / prastuta kAvya meM kucha TeTa rAjasthAnI zabdoM kA bhI prayoga kiyA hai, jisase kAvya meM svAbhAvikatA utpanna hotI hai| yathA-sarvAMsiNI-ukta prAnta meM isa zabda kA prayoga dUlhA-dulhina kI vivAhita bahana ke lie kiyA jAtA hai| saMvAsiNI kA vizeSa sammAna hotA hai tathA use dulhina kI vizeSa dekhabhAla karanI par3atI hai| yathA-gAvai ho gIta saMvAsiNI, nAcai jI apcharA karivi siNgaar|" aho gaI jI bilAI mAraga kaatti| prastuta rAsa meM prayukta subhASita evaM lokoktiyA~ - prastuta rAsa meM kavi ne apane samaya meM pracalita lokoktiyoM evaM subhASitoM kA acchA samAveza prastuta kiyA hai| inake prayoga se na kevala kAvya meM sajIvatA utpanna hotI hai, apitu tatkAlIna samAja evaM AcAra-vyavahAra ke bhI darzana hote haiN| yathA - brahmarAyamalakRta nemIzvara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana * 539
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ cholli ko rAli kari karai peTa kI Asa / ' jata tapa saMyama pATha saha pUjA vidhi tyauhaar| jIva dayA viNa sahu amala, jyau durajana upagAra // " kAmaNI carita te giNyA na jaai| jainI kI dIkSA khAMDA kI dhaar| nagara - kavi ne apane kAvya meM dvArikA tathA kuNDalapura kA varNana kiyA hai| jisase kAvya meM utsukatA evaM rocakatA utpanna hotI hai| kyoMki ukta donoM hI nagara etihAsika evaM sAMskRtika nagara haiN| jinhoMne rASTra kI saMskRti ke vikAsa meM mahattvapUrNa yogadAna diyA hai|10 dvArikA - yAdavoM kI samudra taTa para sthita paurANika nagarI hai| isI nagarI ke zAsaka samudravijaya, vAsudeva evaM haladhara the| 22veM tIrthaM neminAtha kI janmabhUmi bhI yahI thii| prastuta rAsa meM kavi ne isakA varNana isa prakAra se kiyA hai - aho kSetra bharaya ara jaMbU diipo| nagra dvArA jImatI samada samIpa sobhA bAga bADI ghnnaa| aho chapana jI koDi jAdau taNo vaaso| logati sukhIya lIla karai ahA indrapurI jina karai hA vimaas||" chanda evaM unakA parimANa - kAvya ko sazakta aura bhASA ko saMgItamaya banAne ke lie kAvya meM chandoM kA prayoga kiyA jAtA hai| lekhaka ko apane bhAvoM, kalpanAoM evaM kathA ko yathAsthAna nibaddha karane ke lie gadya kI apekSA padya kA mAdhyama sukara hotA hai| kavi ke kAvya meM chandoM kA prayoga hone se kAvya meM aura bhI saundarya A jAtA hai| prastuta nemIzvara rAsa meM 145 chandoM meM kaDavaka chanda kA prayoga kiyA hai| yathA - bhaNyau jI rAsau sivadevI kA bAlakau, kaDavAho eka sau adhika paitaal| bhAva jI bheda judA judA, chaMda nAmA ihu zabda subhvrnn| kara joDai kaviyaNa kahai, bhava-bhava dharma jinesura sarNa // 2 racanA samaya tathA sthAna - kAvya kI racanA meM usake racanA sthAna kA bhI mahattvapUrNa sthAna hotA hai| nemIzvararAsa kI racanA rAjasthAna prAnta ke 540 * chaina. . vimarza
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhujhunu nagara meM saMvat 1615 sAvana kRSNA 13 budhavAra ke zubha dina sampUrNa huI thii|12 isakA varNana karate hue kavi ne likhA hai ki vahA~ paryApta saMkhyA meM mahAjana loga tathA chattIsa jAtiyA~ nivAsa karatI thii| tathA usa nagara ke zAsaka cauhAna jAti ke the, jo apane parivAra ke sAtha rAjya karate the| yathA - bAgabADI ghaNI nIkai jI ThANi, vasai ho mahAjana nagra jhAjhauNi / pauNi chattIsa lIlA karai, gAma ko sAhiba jAti cauhANa / 13 rAja karau parivAra syau, aho chaha darasana ko rAkhau jI mAna // prakRti citraNa evaM zRMgAra - prakRti citraNa evaM zRMgArAdi rasoM kA kAvya meM apanA anUThA evaM mahattvapUrNa sthAna hotA hai, jisase kAvya meM sajIvatA utpanna hotI hai| prastuta kRti meM bhI kavi ne rAjula ke zabdoM meM sAla ke bAraha mahInoM kA jo varNana karavAyA hai vaha yathArtha svAbhAvika evaM prAkRtika kAmadazA ke anukUla hai| yathA - zrAvaNa mAsa - zrAvaNa mAsa kA varNana karate hue kavi likhate hai ki isa mAha meM meghoM kI tIvra garjanA ke sAtha ghanaghora varSoM hotI hai, mora nAcane lagate hai| aisI sthiti meM rAjula neminAtha se kahatI hai ki usake zarIra meM zvAsa kaise raha sakatI hai isalIe vaha bhI unhIM ke pAsa rhegii| yathA - aho sAvaNADau barasai supiyAra, gAjai ho megha ati ghora dhAra / asalasa lAvai jI moraDA, aho merI jI kAyA mai rahai na sAsu | nemi sethi rAjala bhaNe, svAmI chADu ho nahIM jI tumhArau jI pAsA / 14 bhAdrapada mAsa - bhAdrapada mAsa meM bhI khUba varSA hotI hai| nadI nAloM meM khUba pAnI bahatA hai| rAtriyA~ DarAvanI lagatI hai| zrAvakagaNa isa mAsa meM vrata evaM pUjA karate haiN| aise mahIne meM rAjula akelI kaise raha sakatI hai ? aho bhAdavaDau barasai asamAna, je tAho vrata te tA taNau jI thAna / pUjA ho zrAvaka jana racau, nadI ho nAla bhari cAlai jI nIra / dIsai jI rAti DarAvaNI, svAmI tumha binA kaisoM ho rahe jI sarIra / 15 Asoja mAsa - Asoja mAsa meM pIche barasane vAlA pAnI barasatA hai| isa mAsa meM puruSa evaM strI ke TUTe huye sneha bhI jur3a jAte haiN| dazahare para puruSa aura strI bhakti bhAva se dUdha-dahIM aura ghRta kI dhArA se jinendra bhagavAna kI pUjA karate hai| lekina he svAmin / Apa mujhe kyAM du:kha de rahe ho| brahmarAyamalakRta nemIzvara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana * 541
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArtika mAsa - kArtika mAsa puruSa aura strI donoM ko udIpta karane vAlA hai| cAroM ora svaccha jala bharA rahatA hai jo svAdiSTa lagatA hai| isa mAsa meM striyA~ apanA zRMgAra karatI hai| isI mAsa meM devatA bhI sokara uTha jAte hai| jinendra bhagavAna kI pUjA bhI kI jAtI hai| he svAmin / hameM choDa kara kyAM du:kha de rahe ho| yathA - aho kAtiga purisa tIyA adamAda rimalI pAna pANI ghaNA svAda / karau ho siMgAra te kAminI, aho uTTho jI deva jati taNA joga / pUjA to kIjai jI jiNa taNI, svAmI hamakuM jI du:kha tumha taNau jI vijoga // 16 maMgasira mAsa - maMgasira mAsa meM apane pati ke sAtha meM patnI ko yAtrA karanI cAhiye / cAroM prakAra ke dAna dene cAhiye / rAtriyA~ baDI hotI hai aura dina choTe hote haiM / rAjula neminAtha se kaha rahI hai ki usakA dukha koI nahIM jAnatA hai| yathA - aho mAgisirAM ika kIjai jI jAta, tIratha parisi jai kaMta kai sAthi / cahuM vidhi dAna dIjai sadA, aho rAti baDI dina bochAjI hoii| nemi sethI rAjala bhaNe, svAmi merau ho dukha na jANai jI koI // 17 ___poSamAsa - poSa mAsa meM tIrthaMkaroM ke kalyANaka hone ke kAraNa naranArI pUjA karate haiN| motiyoM se cauka pUrA jAtA hai| striyA~ apanA zrRMgAra karake bhakti-bhAva se jinendra kI bhakti karatI hai| lekina mujhe to vidhAtA ne du:kha hI diyA hai| yathA - . aho posa mai posa kalyANaka hoI, pUjA jI nAri racai sahU koii| pUrai jI cauka motyAM taNA, aho karai jI siMgAra gAvai nrnaari| bhAvanA bhagati jinavara taNau, aho hamako jI du:kha dInhI krtaari| mAgha mAsa - mAgha mAsa meM khUba pAlA paDatA hai| isa kAraNa vRkSa aura paudhe barpha se jala jAte hai tathA naSTa ho jAte hai| he svAmin / Apane to merI cintA kiye binA hI sAdhu-dIkSA dhAraNa kara lI hai| he svAmin / aba mujha para bhI dayA kro| yathA - 542 * chaina. sa.vimarza
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho mAgha mAMsa ghaNA paDai jI tusAra, vanaspatI dAjhi sabai huI chAra / citta hamAro thira kima rahai, aho tumha to jI joga dinhau bana AI / merI cintA jI paraharI, svAmi dayA ho kIjai aba jAdau jI rAI // 19 phAlguna mAsa - phAlguna mAsa meM pichalI sardI paDatI hai| binA nemi ke yaha pApI jIva nikalatA hI nahIM hai, kyoMki donoM meM itanA adhika moha ho gayA hai| tInoM lokoM kA sArabhUta aSTAhnikA parva bhI isI mAsa meM AtA hai, jaba devatAgaNa naMdIzvara dvIpa jAte hai / yathA phAguNa paDai hoM pachetA sIu, nemi viNA naukasI pApI yA jIva / moha hamArA tumha tajyo, aho vrata aSTAhnikA tribhuvana sAra / dIpa naMdizvara sura karo, svAmi hamasyo jI jaisI kari ho kumArI // 20 caitramAsa jaba caitra mAsa ke mahIneM meM basanta Rtu AtI hai, to vRddhA strI bhI yuvatI bana kara gIta gAne lagatI hai / vana meM sabhI pakSI krIDA karate rahate hai, kyoMki unheM cAroM ora saba phUla khile hue dikhate hai / koyala madhura zabda sunAtI rahatI hai | isa prakAra caitra mAsa pUrA mastI kA mahInA hai / aise mahIne meM rAjula binA nemi ke kaise raha sakegI / yathA 1 - aho caita Ave jaba mAsa basaMta, bUDhI ho taraNI jI gAve ho gIta / bana meM jo paMkha krIDA kare, aho dIsai jI saba phUlI vaNarAi / karau ho sabada ati kokilA, aho tumha binA rahai jAdau jI rAya / 2" vaizAkha mAsa - vaizAkha mAsa Ane para puruSa aura strI meM vividha bhAva utpanna hote hai / vana meM pakSIgaNa krIDA karate hai tathA striyA~ SaTsa vyaMjana taiyAra karatI haiM, lekina he svAmI / Apa to ghara-ghara jAkara bhikSA mAMgate ho / yaha kaMjUsI Apane kabase sIkha lI ? yathA aho mAsi vaizAkha Ave jaba nAha, puriSa tIyA upajai bahu bhAu / vana meM ho paMkhi krIDA karai, aho chaha rasa bhojana suMdari nAri / bhIkha mAMgata ghari-ghari phirai, svAmI yohu syANapa tumha kauNa vicaar|22 jeTha mAsa sabase adhika garmI jeTha meM par3atI hai / he svAmI / ghara meM zItala bhojana hai, svarNa ke thAla haiM tathA patnI bhaktipUrvaka khilAne ko taiyAra hai / ghara meM apAra sampatti hai lekina patA nahIM Apa dIna vacana kahate hue ghara-ghara kyoM phirate hai / Apa jaise vyakti ko kauna bhalA kahegA ? yathA brahmarAyamalakRta nemIzvara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana * 543 -
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho jeThi mAMsA ati tapati ko kAla, sItala bhojana sovana thAla / karau ho bhagati ati kAminI, aho ghara meM jI saMpadA bahuvidhi ho / dIna vacana ghari ghari phirai, svAmi tA narasyo bhalau kahai na koI || 23 ASADha mAsa ASADha mAsa Ate hI pazu-pakSI saba apanA-apanA ghara banA kara rahane lagate haiM tathA paradeza meM rahane vAle ghara A jAte hai, lekina Apane to apanI jidda pakar3a lI hai / Apa para mantra-tantra kA bhI koI asara nahIM hotaa| isalie merI prArthanA apane citta meM dhAraNa karo / yathA aho mAsa AsADha Avai jaba jAI, pasUho paMkhi rahai saba ghara chAI / paradesI gharAM gama karai, aho tumha nai jIdaI lagAI vAya / maMtra taMtrAnavi UtajI, svAmI bAta citta meM dharau jAdo jI rAI // 24 - - brahma rAmalla ne rAjula kI vyathA ko bahuta hI saMyata bhASA meM chandobaddha kiyA hai| viraha-vedanA ke sAtha-sAtha rAjula ke zabdoM meM kavi ne jo anya dhArmika kriyAoM kA tathA neminAtha kI muni kriyA kA ullekha kiyA hai| usase rAjula ke kathana meM svAbhAvikatA A gaI hai / anta meM rAjula neminAtha . se yahI prArthanA karatI hai ke isa janma meM jo kucha bhoga bhoganA hai unheM bhoga hI lenA cAhie, kyoMki agalA janma kisane dekhA hai / vAstava meM jaba ghara meM khAne ko khUba anna hai to laMghana karake bhUkhoM marane se to ulTA pApa lagatA hai| isake atirikta usa taraha marane kA bhI kyA artha hai jisako koI lakaDI dene vAlA nahIM / yathA aho asA jI vArAha mAsa kumAra riti riti bhoga kIjai atisAra / AtA janma ko ko giNai, aho ghara maiM jI nAja khAvAnai jI hoya / pApi lAMghaNa kari marau, svAmi muvA the lAkaDI deI na koI // 25 kathAvastu prastuta nemIzvararAsa eka paurANika kAvya hai / isake nAyaka paurANika haiM tathA kathAvastu kA AdhAra mahApurANa tathA harivaMza purANa haiM, lekina svayaM kavi ne apane kAvya meM kathA ke AdhAra kA ullekha nahIM kiyA hai / isameM 22veM tIrthaMkara neminAtha kA jIvana carita aMkita kiyA gayA hai| neminAtha nArAyaNa zrIkRSNa ke cacere bhAI the / ye yaduvaMzI samudravijaya ke putra the| inakI mAtA kA nAma zivAdevI thaa| eka bAra rAtri meM inhoMne solaha svapna dekhe aura pati se ina svapanoM kA phala pUchA / taba patideva ne batalAyA 544 * chaina yasa vimarza -
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ ki unheM apUrva lakSaNoMse yukta putraratna kI prApti hogii| tatpazcAt zrAvaNa zuklA aSTamI ke dina tIrthaM neminAtha kA janma huaa| nagara meM harSollAsa sahita vibhinna utsava manAe ge| AratI utArI gaI tathA ghara ke AMgana ko motiyoM se maNDita kiyA gyaa| devaloka se indra indrAniyA~ upasthita hue tathA bAla tIrthaMkara kA sumera parvata sthita pANDuka zilA para indra ke dvArA eka hajAra ATha kalazoM meM jalabhara kara abhiSeka kiyA gyaa| tathA dUdha-dahIM, ghRta-rasa evaM auSadhiyoM se mizrita jala ke dvArA bhagavAna kA snAna karAyA gyaa| yathA - sahasa aTotara indra ke hAthi avara bhari lIyA jI devatAM sAthi / jA ho jIU pari DhaliyA, aho dUdha dahI ghRta rasa kIjI dhAra / sAra sugaMdhI jI USadhI, aho nhavaNa bhayau zivadeva kumAra // 26 isake bAda tIrthaMkara kA nAmakaraNa saMskAra kiyA gayA tathA unakA nAma rakhA gayA - nemikumAra / yathA - aho vajra kI suisyo jo chediyA kAna, vastra AbharaNa vinai bahumAna / aho kiyA jI mahochA atighaNA, vaMdanA bhakti kari bAraM jI bAra / aho kara joDai surapati bhaNI, nAma diye tasu nemikumAra // 27 nemikumAra sukha evaM aizvarya ko bhogate hue dUja ke candramA kI taraha kaba yuvA ho gae isakA kisI ko AbhAsa hI nahIM huA / eka dina aneka yAdava kumAroM, nArAyaNa zrIkRSNa tathA anta:pura ke pUre parivAra ke sAtha hAthI, ratha evaM pAlakiyoM para savAra hokara nemikumAra vana krIDA ko ge| ve vana meM vibhinna prakAra kI vana krIDAoM meM masta ho ge| eka yuvatI jhUlA jhUlane lagI to dUsarI hAtha meM DaNDA lekara use mArane lgii| eka yuvatI yaha dekhakara ha~sane lagI to dUsarI apane pati kA nAma likhane meM hI masta ho gyii| yathA - eka tIyA jhulai jhulaNA, eka sakhI haNai sATa le haathi| eka sakhI hA hA karai, aho eka sakhI lihi kaMta kau nAva // 28 usI sthAna para gaMgA ke samAna nirmala jala ke ota-prota eka vizAla evaM gaharI bAvar3I thI / nemikumAra ne bAvaDI meM snAna karane ke bAda apanA dupaTTA jala meM DAlakara apanI bhAbhI jAmavatI se usako dhone ke lie nivedana kiyaa| lekina jAmavatI ko yaha acchA nahIM lagA aura kahane lagI ki yadi nArAyaNa zrIkRSNa aisI bAta suna leM to tumheM nagara se bAhara nikAla deN| unake brahmarAyamalakRta nemIzvara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana * 545
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAsa zaMkha evaM dhanuSa jaise zastra haiM tathA ve nAga zayyA para sote hai| yadi tumhAre meM bhI tAkata ho, tathA ina zastroM ko agara prApta kara sako to vaha unake kapaDe dho sakatI hai| nemikumAra ko bhAbhI kI bAta acchI nahIM lgii| vana krIDA se lauTane ke bAda kumAra nArAyaNa ke ghara gaye aura vahA~ unakA zaMkha pUra diyA / zaMkha pUrane se tInoM lokoM meM khalabalI maca gii| kumAra ne nArAyaNa ke dhanuSa kI pratyaMcA ko bhI car3hA diyA / zrIkRSNa vahA~ Akara krodhita ho kumAra ko DA~Tane lge| donoM meM mallayuddha hone lgaa| lekina zrIkRSNa kumAra ko parAjita nahIM kara sake / tatpazcAt nArAyaNa zrIkRSNa ne kumAra ke ghara Akara zivAdevI ke caraNa sparza kiye tathA kahA ki nemikumAra yuvA ho gae haiM ata: zIghra hI unakA vivAha karanA cAhie tathA yaha bhI batalAyA ki ugrasena kI putrI unake yogya kanyA hai / mAtA ne nArAyaNa ke kahane para apanI anumati de dii| isake pazcAt nArAyaNa ne rAjA ugrasena ke sAmane rAjula ke vivAha kA prastAva rakhA | ugrasena ne socA ki ghara baiThe gaMgA A gaI aura apane bhAgya kA guNagAna kiyaa| jyotiSI ko bulAyA gayA tathA donoM ke nakSatra dekhe ge| ugrasena aura zrIkRSNa jyotiSI se kahane lage ki - aho lehu zubha lagna jiva hoI kusalAta, roga bijogana sAMcarau / svAmi rAhu sanizara TAli jai lAbha, zrI nemijinezvara pAya namUM // 29 jyotiSI ne lagna dekhate hue kahA ki - aho mAMDi jI khaDahi kiyau bakhAna, gyAraha suru guru rAja lathAna / nemi nau sAta uravi lau aho likhyau jI lagna gINI jyotigI yAM jJAna / isa prakAra rAjula tathA nemikumAra kA sambandha nizcita ho gayA tathA zrIkRSNa ke A~cala meM pAna, supArI, haldI aura nAriyala samarpita kiyA gayA / nArAyaNa zrIkRSNa dvArA supArI svIkArate hI cAroM ora harSollAsa hone lgaa| bAje bajane lage tathA ghara-ghara meM gIta gAye jAne lge| madhura svAdiSTa SaT rasa bhojana banAe gae tathA sabhI loga eka paMkti meM baiThakara bhojana karane lage / bhojanoparAMta tAmbUla pradAna kie ge| vastrAbhUSaNoM kI to koI ginatI hI nahIM thii| anta meM nArAyaNa ko hAtha joDakara vidA kara diyA gyaa| lagna lekara jaba zrIkRSNa vApisa pahu~ce to zivAdevI se kumAra ke vivAha kI taiyAriyA~ karane ko khaa| eka tarapha yuvatiyA~ gIta gAne lgii| tela itrAdi chiDakA 546 * chaina rAsa.vimarza
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jAne lagA tathA kesara- kastUrI tathA phUloM se sArA rAjamahala sugandhita hone lgaa| dUsarI ora vizvasanIya sevakoM ko bulAkara mahiSa, sukara, sAMbhara, rojha, siyAla Adi ko eka bAr3e meM banda kie jAne kA Adeza diyA gayA / yathA aho taba lagu kesau jI racyau ho ubAu, sevaka ApaNA lIyAjI bulaaii| vega deva namau jI gama karau, aho chai lAho mahiSa haraNa suvara / sAMbara rojha siyAla, vega ho jAI bADau racau aho gauraNa ograjI seNi bhovAla || kumAra kI varayAtrA meM sabhI yAdava parivAroM ke sAtha-sAtha kaurava aura pANDava bhI the| sabhI varayAtrI sajadhajakara AMkhoM meM kAjala, mukha meM pAna tathA kezara, candana, kuMkuma ke tilaka lagAe hue pAlakI, ratha evaM hAthiyoM para savAra hokara cale / lekina jisa samaya bArAta ne prasthAna kiyA to dAyIM ora rAsabha pukArane lagA, ratha kI dhvajA phaTa gayI, kutte ne kAna phaDaphaDAyA tathA billI ne rAstA kATa diyA / kumAra ke seharA ba~dhA huA thA tathA unake gale meM motiyoM kI mAlA laTaka rahI thI / kAnoM meM kuNDala the tathA mukuTa meM hIre jar3e hue the / unake vastra vizeSakara dakSiNa deza se ma~gAye gae the| bArAta jaba nagara meM pahu~cI to bAje bajane lage, zaMkha dhvani hone lagI / bArAta kA dhUmadhAma se svAgata huA tathA mahArAja ugrasena ne kumAra se kRpA rakhane ke lie nivedana kiyA / agale dina lagna kI velA AyI to kumAra apane parijanoM sahita toraNa ke lie pahu~ce / unake svAgata meM mahilAoM ne maMgala gIta gAye tathA rAjula ne apanA sampUrNa zrRMgAra kiyA / yathA aho maMdira rAjala karau jI siMgAra, sohai jI galI ratnAMDyau hAra | nAsikA motI jI ati vaNyau, aho pAI nevara mahA sirahA maiha-maMda / kAnA ho kuMDala ati bhalA, aho meru duhuM diso jima sUra ara caMda || lekina jaise hI kumAra toraNa dvAra para upasthita hue to unheM kahIM se aneka pazuoM kI karuNa evaM hRdaya vidAraka pukAra sunAI dI / unakI pukAra sunakara kumAra zAnta na raha sake aura usa karuNa pukAra kA kAraNa pUchA / jaba kumAra ko jJAta huA ki ye pazu unhIM kI varayAtrA meM Ae hue bArAtiyoM ke lie haiM to cintita ho uThe aura isa saba ko pApa kA mUla kAraNa jAnakara vivAha ke sthAna para vairAgya lene ko adhika ucita jAnakara kaMkana toDa brahmarAyamalakRta nemIzvara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana * 547 -
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ giranAra parvata para caDha gye| yathA - svAmI jIva pasU sahu dInA jo choDi cAlyau jI pheri-tapa nai ratha moDi / kAMdhai jI surAha lIghI pAlikI, aho jai jai kAra-bhayo asamAna / surapati vinau jI bole ghaNau, svAmi jAi caDhyau giranAri gaDha thAni // 30 kahA bhI jAtA hai ki jahA~ jIva dayA nahIM hai vahA~ japa, tapa, pUjA, pATha aura saMyamAdi saba vyartha haiN| yathA - japa tapa saMjama pATha sahu, pUjA vidhi byauhAra | jIva dayA viNa sahu aphala, jyau durajana upagAra // 31 lekina jisa samaya rAjula ne kumAra dvArA vairAgya dhAraNa karane kI vArtA sunI to vaha mUrchita hokara pRthvI para gira pdd'ii| aho gai jI vacana suNatA murachAI, kATi jI beli jaiso kumalAI / nATikA thAnaka chADiyA, aho mAta pitA jaba lAghI jI sAra / rudana karau ati sira dhuNe, aho kInA jI sItala upacAra // 32 yaha saba dekhakara jaba rAjula ke mAtA-pitA ne usakA vivAha dUsare kumAra ke sAtha karane kI bAta kahI to rAjula ne use bhAratIya saMskRti ke viruddha batAkara nemikumAra ke atirikta sabhI ko apane pitA aura bhAI ke samAna batAkara apanA nizcaya prakaTa kiyA / tathA apanI eka sakhi ko sAtha lekara giranAra parvata para gayI jahA~ bhagavAn neminAtha muni dIkSA dhAraNa kara apanI AtmA meM lIna ho gae the| rAjula ne neminAtha se vApisa ghara calane ke lie yathAsambhava prayatna kiyA, apane rUpa-lAvaNya kI prazaMsA kii| varSa ke bAraha mahInoM meM hone vAle prAkRtika upadravoM kI bhayaMkaratA kA pratipAdana kiyA evaM anya bhI vibhinna prakAra se anunaya-vinaya kii| yathA - aho jaisA jI bAraha mAsa kumAra, riti rita bhoga kIjai atisAra / AvatA janma kI ko giNe, aho ghara meM jI nAja khAbAjai jI hoii| pApi lAMghaNa kari marau svAmI muvA the lAkaDI deI na koI // 33 neminAtha ne rAjula kI vyathA ko bar3e hI dhyAnapUrvaka sunA lekina ve raMcamAtra bhI prabhAvita nahIM hue| unhoMne manuSya jIvana ke mahattva, saMsAra kI asAratA tathA jagat ke parivArika sambandhoM ke bAre meM gUDha evaM vistRta prakAza DAlA tathA apane vairAgya lene ke dRDha nizcaya ko puna: btaayaa| yaha saba bAteM sunakara rAjula prabhAvita to huI lekina eka bAra puna: 548 * chaina. sa. vimarza
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane strIgata bhAvoM kA pradarzana kiyaa| lekina phira bhI vaha neminAtha ko apane nizcaya se vicalita na kara skii| neminAtha kI mAtA bhI vahA~ A gayI unhoMne bhI ghara calane tathA rAjya sampadA kA bhoga karane ke lie anunaya kiyaa| yathA - aho mAtA sivadevi jo nemi nai de upadesi putra sukumAla tuM huM bAlaka ves| dina dasa ghara meM jI thiti karau, aho sukhasyau jI bhogavai pitA ko raaj| diSyA ho leNa belA nahiM svAmi cauthai ho Azrami AtamA kAja // 34 mAtA-pitA ke athaka prayAsa karane ke bAda balabhadra, zrIkRSNa evaM parivAra ke gaNamAnya neminAtha ko samajhAne Ae lekina sabhI kA prayatna viphala gyaa| aura anta meM sAvana zuklA 6 ko vairAgya dhAraNa kara liyaa| tatkAla svarga se indroM ne Akara bhagavAn ke caraNoM kI arcanA kii| rAjula ne bhI vairAgya lene kA nizcaya kara AryikA dIkSA le lii| tathA vividha vratoM evaM tapa meM lIna rahatI huI anta meM marakara 16 veM svarga meM indra ho gyii| neminAtha ne kaivalya prApta kiyA aura deza meM aneka varSoM taka vihAra karate hue ahiMsA, anekAnta evaM anya siddhAntoM kA upadeza dekara deza meM ahiMsA dharma kA pracAra kiyA aura anta meM giranAra parvata se hI mukta hue| jaina kAvyoM kA mukhya uddezya hotA hai pAThakoM ko vairAgya kI ora agrasara karanA / prastuta nemizvaradAsa meM bhI yahI saphala prayAsa kiyA gayA hai| __ sahAyakAcArya (jainadarzanavibhAga) zrI lAlabahAdurazAstrI rASTriya saMskRta vidyApITha naI dillI - 16 dUrabhASa - 9560250117 pAdaTIpa: 1. hindI sAhitya kA AdikAvya pR. 11, prathama saMskaraNa 2. vAmana zivarAma ApTe, saMskRta hindI koza, pR. 856 3. nemIzvararAsa 23 nemIzvararAsa 14 nemIzvararAsa 60 6. nemIzvararAsa 122 brahmarAyamalakRta nemIzvara rAsa kA samIkSAtmaka adhyayana * 549
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. nemIzvararAsa 67 8. nemIzvararAsa 98 nemIzvararAsa 116 10. nemIzvararAsa 8,21 va 36 11. nemIzvararAsa 144 12. aho solAhasai pandrAha racyau rAsa, sAvali terasi sAvaNa mAsa / barate jI budhi vAsI bhalau, aho jaisI jI budhi dinho avakAsa / paMDita koI jI mata hasau, taisI jI budhi kIyo paragAsa / nemIzvararAsa 142 13. nemIzvararAsa 143 14. nemIzvararAsa 85 15. nemIzvararAsa 86 16. nemIzvararAsa 88 17. nemIzvararAsa 89 18. nemIzvararAsa 90 19. nemIzvararAsa 91 20. nemIzvararAsa 92 21. nemIzvararAsa 93 22. nemIzvararAsa 94 23. nemIzvararAsa 95 24. nemIzvararAsa 96 25. nemIzvararAsa 97 26. nemIzvararAsa 25 27. nemIzvararAsa 28 28. nemIzvararAsa 29. nemIzvararAsa 48 30. nemIzvararAsa 73 31. nemIzvararAsa 67 32. nemIzvararAsa 75 33. nemIzvararAsa 114 34. nepIzvararAsa 550 * chaina. rA.sa. vimarza
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka kanakasoma kRta AsADhabhUti rAsa: sAhityika aura sAMskRtika mUlyAMkana DaoN. gaMgArAma garga, pUrva prAcArya, bharatapura rAso kAvyoM kI sudIrgha paramparA aura rAjasthAnI evaM gujarAtI ke sAhitya bhaMDAra ko adhika sampanna karane meM zvetAmbara jaina kaviyoM kA viziSTa yogadAna hai| ina kaviyoM meM satrahavIM zatAbdI ke saMta kanakasoma kA sAhitya ullekhanIya hai| jIvana vRttaH kanakasoma kharataragacchIya amaramANikya jI ke ziSya the| inakI eka racanA 'jaitapada veli' meM saMta sAdhukIrti kI zAstrArtha-vijaya ke AdhAra para inako adhika zraddhA saMta sAdhukIrti ke prati bhI dRSTigata hotI hai, jo inase baDe the| bAdazAha akabara ke nimaMtraNa para saMvat 1648 vi. meM jaba AcArya jinacaMda sUri unase milane gae; taba lAhaura ke vAcaka, kanakasoma jI unake sAtha gae the / isa bheMTa meM anya sAdhu 'jayasoma' mahopAdhyAya, 'vAcaka ratnavidhAna' paM. guNavijaya bhI upasthita rahe the| racanAeM : saMta kanakasoma kA racanAkAla saM. 1625-1655 ke madhya nirdhArita kiyA gayA hai| inakI prathama racanA 'jaitapada veli' saMvat 1625 vi. meM racI gii| isa aitihAsika racanA meM kharataragacchIya saMta sAdhukIrti dvArA tapAgacchIya sAdhu buddhivijaya ke zAstrArtha kA vivecana hai| 'ASADhabhUtirAsa' kI racanA saMvat 1638 vi. ko khambhAta nagara meM huii| 'maMgala kalaza' nAmaka dUsarI mahattvapUrNa racanA saMvat 1649 vi. meM mulatAna meM likhI gii| 'ArdrakumAra cupaI' kavi dvArA mAravADa ke amarasara meM sRjita huii| ukta cAra bahu carcita racanAoM ke atirikta zodha vidvAnoM zrI agaracaMda nAhaTA evaM DaoN. harIza dvArA vAcaka kanakasoma kI kaI racanAoM 'harikeza saMdhi* (saM. 1640 vi.) kanakasomajI kI eka racanA 'guNasthAnaka copAI' hai, jo guNasthAnaka : eka adhyayana le. ketakI zAha meM prakAzita hai / vAcaka kanakasoma kRta AsADhabhUti rAsa * 551
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'neminAtha kAga', 'kAlikAcAra', 'sukausala caritra' kA nAmollekha bhI kiyA gayA hai / 'AcArya jinacaMda sUri gIta' kavi kI bhaktipUrNa racanA hai / dhArmika, paurANika bhaktiparaka kAvyakRtiyoM ke madhya bhAvapUrNa racanA 'ASADhabhUti rAsa' tatkAlIna saMskRti kI abhivyaMjanA evaM rAsa-sAhitya kI mahattvapUrNa kaDI hai| 'ASADhabhUti rAsa' kI kathAvastu : rAjagRhInagara vana, udyAna, paula, pagAra Adi vyavasthAoM ke sAtha suzobhita hai| vahA~ ke rAjA siMharatha baDe nyAyI hai| eka bAra muni dharmaruci apane 500 saMtoM ke sAtha vahA~ apanA cAturmAsa karate haiN| AcArya dharmaruci kA eka ziSya muni ASADhabhUti labdhiyoM ke bhaMDAra hai| ve eka dina vihAra karate hue rAjagRhI nagara meM sthita eka naTuvA ke ghara praviSTa hue vahAM bhojana meM unhoMne modaka paayaa| usa modaka ko guru ke AhAra lene kI bhAvanA se unhoMne anya muni veza meM dUsarA modaka bhI prApta kiyA / isa prakAra vaha rUpa parivartita karate hue aneka modaka prApta karate rhe| muni ke camatkArika vyavahAra ko dekhakara - ghara bahAra baiThA naTuvA baDA AkRSTa huA aura usane muni se apane ghara rahane kI prArthanA kI - naTuvA va bhAva sUM, hama tumhAre dAsA re / lyA~ saba kucha jai cAhIye, pUri hamArI AsA re // 3 // dUsare dina jaba muni naTuvA ke ghara ke sAmane ke nikale to unhoMne naTuvA ke ghara meM aneka modaka bikhera die / naTuvA ko do putriyAM bhuvanasuMdarI aura jayasuMdarI yauvanasampanna thI / donoM hI muni kI vidyA se camatkRta aura usake svarUpa para mohita huii| donoM yuvatiyA~ sarvAMga- sundara aura rASaDI, vesara, kuMDala, hAra, mekhalA Adi AbhUSaNoM se susajjita thIM / muni ke kAyika saundarya se mugdha huI yuvatiyoM ne virakti mArga kI kaThinAiyoM ke ullekha ke sAtha apanA praNaya nivedana ina zabdoM meM kiyA - 'tuma se ghari ghari kima hIDai / tuma sira sehara sohai mIThai / aise mahala bhogo AI / hama suM munivara karau sagAI // 28 // tumhai dIsa suMdara komala dehI / iNa saMyama suM tajahu sanehI ||29|| ' 552 * na rAsa vibharza
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ ubhayapakSIya pUrvAnurAga kI sthiti ko kavi ne bar3e sundara DhaMga se vyakta kiyA hai| naTa kanyAoM aura muni kI dRSTi aise milI - jaise dUdha meM zakkara ghula jAtI hai| 'munivara nijara nijara sUM melii| dUdha mAMhi jAnUM sAkara melii||' yuvatiyoM para AkRSTa ASAr3habhUti guru dharmaruci ke pAsa lauTe aura unase gRhastha bana jAne kI anumati caahii| ziSya kI saMyamahIna sthiti dekhakara guru dharmaruci vihvala ho uThe - 'saMyama leI kima chNddiijai| sIla rayaNa kahi kima SaMDIjai / ' gurune du:khI hRdaya se mAMsa-madirA kA tyAga avazya rakheM, ItanI pratijJA de kara ziSya ko gRhavAsa meM jAne kI anumati dI / / saMyama-sAdhanA se mukta ASAr3habhUti kI dinacaryA naTuvA-putriyoM ke sAtha hAsa-vinoda aura saMgIta Adi meM vyatIta hone lgii| eka dina rAjA ke yahAM se 'bhagata' (nATyamahotsava) Ayojana kA Adeza aayaa| taba apane jAtigata svabhAva ke kAraNa jayasundarI aura bhuvanasundarI ne adhika madapAna kara liyA / madahoza yuvatiyoM kI kAyika aura mAnasika sthiti dekhakara ASAr3habhUti ko ochI prIti kA jJAna ho gayA / 'nArI AlA jhaMkhevi maMdira mAMhi priirii| viruci rahyo munirAya, ochI prIti lasI rI' // 44 // madonmatta yuvatiyoM ne jaba thoDA hoza saMbhAlA to ASADhabhUti se apane kRtya para kSamA bhI caahiiN| kIDI Upari rosa, katA kAhe karo rii| mugdhAM nai kuNa dosa, madirA bAta marorI // 48|| muni ASAr3habhUti ne unheM dhIraja to baMdhAyA, kintu svayaM saMyamita sthiti meM hI rhe| rAjA ke pAsa 'bhagata' ke lie jAne para ASAr3habhUti ne rAjA se RSabhaputra 'bharata' kA saMgItapUrNa abhinaya dikhalAne kI ruci pradarzita kI tathA usase tadanukula vyavasthA karavAnI caahii| rAjA bharata ke samAna pahale to muni ne AbhUSaNa dhAraNa kie kintu bAda meM kathAkrama ke anusAra AbhUSaNa vastra Adi utAre bhI; aura dvAdaza bhAvanAoM kA kramaza: smaraNa kiyaa| 'azuci' aura 'anitya' bhAvanAoM ko vicArate hue muni ASAr3habhUti bharata ke vAstavika vAcaka kanakasoma kRta AsADhabhUti rAsa * 553
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa meM hI baha gae / abhinaya kAlpanika hI nahIM raha gayA; jIvana kI saccAI bana gayA / 'yatiya kAyA apavitra vicArI / bhavanA bharathaha saMbhArI / ' ASADhabhUti ne cAroM dhAtiyA~ karmo kA nAza kiyA aura caudahave guNa - sthAnoM kI ora baDhe / bharata ke sAthI 500 rAjakumAra bane pAtra bhI muni bana gae aura ASADhabhUti muni dvArA pratibodhita hue| muni ASADhabhUti ne 'RSabhaputra bharata kI anukRti karate-karate svayaM bhI usakA sAkSAt caritra hI AtmasAt kara liyA / karmamala ke zodhana ke lie anyoM ko prerita kiyA aura munidharma pAlate hue svayaM mukti bhI pAI 'upadeza Avai loka sAthai karmamala jina sAdhanA / anukrama karAya bihAra cAritra, pAli muni mugatai gayA / " samasta bhAratIya paramparA meM 'guru' ko sarvotkRSTa sthAna diyA gayA / zramaNa paramparA meM guru ke Adeza evaM anuzAsana ke nirvAha kI sarvAdhika prAthamikatA hai / naTuvA-putriyoM para Asakta muni ASADhabhUti bhI guru kI avajJA nahIM kara dete / kahate hai - 'naTaNI sUM hama prIti vaNAI / dyo Adeza hama kachu na suhAI / karma-vipAkAt pathabhraSTa muni ASADhabhUti kI niSkapaTatA to prazaMsanIya hai hI; kintu virakta guru kI bhAvukatA ziSya ke sarvAdhika hita ke lie hI sarvathA samarpita rahane ke svabhAva kI paricAyikA hai| - 'guru siri dhUNI kahai vacha mero / hA hA vacana bhalA nahu terA / / 35 / ziSya - guru ke svabhAvoM kA aisA stutya sambaMdha vidyA jJAna aura adhyAtma ke kSetra kA anUThA Adarza hai - eka ora ziSya kI niSkapaTatA, anuzAsana aura dUsarI ora ziSyahita ke lie guru kI AturatA / jaina kAvya-paramparA meM kalpanAtIta, svAbhAvika jIvana se adhika U~ce caritroM kI sRjanA nahIM kI gii| unake pAtroM kI jIvanacaryA vaha vastra yA paTa hai jisake bunAva meM yadi adhika zveta dhAge haiM to kucha zyAma dhAge bhI hai / kyoMki kisI bhI vyakti kA lambA jIvana sadA doSahIna yA pUrNa Adarzamaya ho hI nahIM sktaa| jaina ciMtakoM kI dRSTi meM rAtri kA bhaTakA huA yadi subaha ghara A jAya to bhUlA nahIM mAnA jAtA / ASADhabhUti muni kucha kAla 554 * naina rAsa vibharza
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke lie saMyamahIna to hue; kintu saMbhala bhI ge| saptavyasanoM meM carcita madirApAna jaise doSa ne unake priyajanoM ke prati bhI unheM virakta kara diyaa| madironmatta yuvatiyoM ne unheM ghora pazcAtApa karane ko bAdhya kara diyA - 'hA hA kuNa aparAdha, iNa tUM prIti karI rii| kima mujha lopI kAra, iNa kI jAti burI ai| chaMDI saMyama raMga, kAhe ramaNi varI rii||45||' samatAmUlaka svara, guru-ziSya sambandha, cAritrika patana ke prati ghRNA Adi mUlyoM kI pratiSThA ke sAtha-sAtha samakAlIna manoraMjana sAdhanoM ko zvetAmbara jainakAvyoM meM adhika mahattva milA hai| unameM se kucha hai - saMgIta, nATaka evaM naTa vidyA / ye vidhAyeM apanI kalAtmaka dRSTi se hI AkarSaka nahIM, apitu eka bar3e samUha ko ekajuTa aura prasanna rakhane ke lakSya se apanA sAmAjika mahattva bhI rakhatI haiN| sArvajanika jIvana ko sukhamaya, rocaka, ekya banAne ke lakSya ke atirikta inakA Arthika mahattva hI nahIM bhulAyA jA sktaa| saMskRta nATakoM kA astitva svIkAra karate hue bhI bhArata ke madhyakAlIna nATakoM meM aMgrejI sAhitya kA prabhAva mAnane kI ceSTA karane vAle vidvAnoM ko yaha svIkAra karanA hI hogA ki abhinaya kI prakRti to bhAratIya saMskAra meM hI hai| 'bhagata', 'bhaMvaI' nauTaMkI jaisI lokanATya kalA hI nahIM; prasiddha vidvAn agaracaMda nAhaTA dvArA ullikhita zvetAmbara jaina kaviyoM dvArA likhita saMvAdAtmaka racanAeM bhI prApta huI hai - samayasundara kRta 'dAna, zIla, tapa, bhAvanA, saMvAda' (1662 vi.) raMga vijaya kRta 'kAyA-jIva saMvAda' anya kaviyoM kI kRtiyAM 'mRgA sijjhAya' dhannA sijjhAya Adi / digambara jaina kavi brahma gulAlakRta 'joga-bhoga saMvAda' (1665 vi.) avadha kSetra ke prasiddha jaina kavi vinodI lAla kA 'nemi-rAjula saMvAda kAvya' isa tathya ke sAkSI hai ki gujarAta aura rAjasthAna meM hI nahIM, nATya pradarzana to avadha aura braja kSetra meM bhI baDA vyApaka thA / samayasuMdara to Atma zikSA gIta meM sAdhaka kI AlocanA karate hue kahate hai ki yaha nATaka aura kautuka dekhane meM rAtri-bhara jAgatA rahatA hai - 'nATaka kautuka peSatAeM, to jANe rayaNa vihAya / 'peSaNoM' nahIM dekhane vAle, gIta na sunane vAle sUma ko usakI kanjUsI para DhUDhAMDa kSetra ke kavi Thakkura sI (saM. 1520-1590 vi.) ne pratAraNA dI hai - vAcaka kanakasoma kRta AsADhabhUti rAsa * 555
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'peSaNoM' kadai deSai nahIM, zravaNa na suhAi gIta rasa / ' akabarakAlIna AgarAvAsI kavi banArasIdAsa brajapradeza meM ghara-ghara gIta gAe jAne aura nATaka khele jAne kA saMketa dete hai - _ 'ghara ghara nATaka hoMhi nita, ghara ghara gIta saMgIta' mugala bAdazAha muhammada zAha raMgIlA kI dharmanirapekSatA ke prazaMsaka dillI basa jAne vAle dhAnatarAma jina darzana kI apekSA nATaka dekhane vAle sAdhaka para jhuMjhalA uThe haiN| 'nATa vilokana meM bahu samujhau, raMca na darasa pratIta / ' pada 110 vividha kSetroM ke vividha kAloM meM AvirbhUta jaina kaviyoM kI uparyukta kAvyoktiyA~ bhAratIya samAja meM sarvatra vyApta nATyakalA ke prabhAva kA saMketa detI hai| ukta sabhI kAvyoktiyAM 'ASAr3habhUti rAsa' meM ASADhabhUti ke mana para bharata caritra ke dRDha prabhAva kI anurUpatA kA poSaNa karatI hai| 'ASADhabhUti' jo bhAratIya nATya pradarzana kA zreSTha nidarzana prastuta karatA hai / zvetAmbara jaina kaviyoM kA rAjasthAnI aura gujarAtI sAhitya virakta aura anAsakta saMtoM dvArA hI likhA gayA, kintu ghara-ghara AhAra ke lie vihAra karate hue pArivArika aura sAmAjika jIvana unase ojhala nahIM raha ske| isI kAraNa 'citrasena-padamAvatI', 'caMdana-malayAgiri', 'jayasenalIlAvatI', 'mAnatuMga-mAnavatI', 'mAdhavAnala kAmandakalA' Adi praNayI-yugaloM kA subhati-haMsa (1691 vi.) hemaratanasUri (1673 vi.) labdhodaya (16491693 vi.) bhadrasena (1674-1766 vi.) mohanavijaya Adi kavi yathArtha dAmpatya jIvana citrita kara sake / vAcaka kanakasoma kRta 'ASADhabhUti rAsa' bhAratIya vaivAhika paddhati kA anusaraNa karate hue eka nayA aura maulika tathya yaha bhI prastuta karatA hai ki vivAha ke lie dampati ke manobhAvoM meM samAnatA, khAnapAna aura rItirivAja meM ekarUpatA honA bhI Avazyaka hai| isake abhAva meM pArivArika riztoM meM aise hI khaTAI A jAyegI jaise - naTuvA-sutAoM aura ASADhabhUti ke praNaya sambandhoM meM zIghra hI TUTana A gii| mAnasika milanasAritA kI pUrNa upekSA karate hue yauvanajanya pramAda meM AkaNTha nimagna yuvA-yuvatiyoM ko pAraspiraka samajhadArI vicArapUrvaka baDhAne ke hetu eka amara aura anUThA saMdeza 'ASADhabhUti rAsa' kA eka lakSya hai| 556 * chaina. yasa. vimarza
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvya-sauSThava : ___ 'ASADhabhUti rAsa' ke kathAnaka ke madhya bhAga meM zrRMgAra rasa aura antima bhAga meM bhakti aura vairAgya bhAva kA pravAha mizrita rUpa meM kAvya kI utkRSTatA baDhAtA hai / vastuta: sabhI jaina kathAnakoM kI eka vilakSaNatA hI hai ki puNyakarmoM kA phala dikhalAne ke lie kaI-kaI sundariyoM se unake vivAha karavAe jAte hai kintu nAyikA-nAyakagaNa adhika bhogarata nahIM raha pAte aura saMsAra aura yauvana kI kSaNabhaMguratA kA anumAna karate hue bahuta jaldI hI virakti-pravAha meM baha jAte hai| dAmpatya rati ke sAmAnya lakSaNoM ke pradarzana ke atirikta usakA vilAsI rUpa kAvyo meM citrita nahIM ho paataa| rItikAla ke prArambhika kavi aura samrATa zAhajahAM se sammAna prApta 'sundara' (1688 vi.) kI nAyikA to apanI cirI huI mAMga (sImaMta rekhA) se hI vilAsiyoM ke manoM ko cIra detA hai| usakA bAloM meM kaMganI kADhanA itanA tIkhA hai ki sautoMkI karauMta jaisA tIkhA lagatA hai| cIra paharai rauM ko dharego dhIra, mAMga hI kai cIre maiM hIyo jyoM jyoM kAMganI je vArani sUtihau, sautina ke AMkhika karIta hI jiyahu hai / __suMdara zRMgAra (1688 vi.) jaise nAyikA bheda kI paramparA ke prathama vAhaka suMdara kavi kA nAyikA ke mAMga nikAlane aura kaMghI karane ke AkarSaka citra sahaja saudAnubhUtijanya na hokara UhAtmaka hI adhika hai| samasta jaina kAvyakAroM ne rAjula, kozyA tathA anya yuvatiyoM ke rUpavarNana meM aMga-pratyaMga ke lie paramparAgata upamAna avazya prayukta kie veNI ke lie 'pannaga' mukha ke lie 'candramA' netradRSTi ke lie 'bANa', bhRkuTi ke lie 'dhanuSa', nAsikA ke lie 'kIra', adhara ke lie 'vidruma', kuca ke lie ghaTa va 'zrIphala', nAbhi ke lie 'samudra kI gaharAI' tathA kaTi ke siMha Adi-Adi / saundaryavarNana ke ye bhAratIya mAnaka 'ASADhabhUti rAsa' meM bhI ullikhita hai| 'bhuvanasuMdari' aura 'jayasuMdari' donoM yuvatiyoM kA rUpa saundarya dRSTavya hai - 'jA siri sohai rASaDI veNI pannaga maNi jaisI re // 7 // tilaka vaNyo tilavaTi bhalai, nayana vANa kiya bhallA re // 8 // nAkhyA nakavesara vaNI, kIra caMcu gahi phUlI re / vidruma adhara dIyai bhalA, desata kavana na bhUlA re // 9 // vAcaka kanakasoma kRta AsADhabhUti rAsa * 557
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAbhi maMDala sAgara saMgai, jANaki tIratha lAhA re // 2 // kuca uca saMpuTa ghaTa dUne, vici vici kamala anukArA re / kehari kaTi laMkahi jisI, kaTi mekhala jhaNakArA re / samakAlIna rItikAlIna hindI kaviyoM ke anukaraNa kA virodha karate hue rAjasthAnI va gujarAtI ke zvetAmbara jaina kavi adhika kalpanAzIlatA, pratibhAdarzana athavA camatkArika abhivyakti ke lobha se bace / unhoMne nAyikA ke saundarya kI yathArthatA ko adhika anubhUtimaya banAne kI ceSTA kii| naI udbhAvanAaiM bhI kI to, suMdara kavi jaisI UhAtmaka nahIM, apitu saundaryAnubhUti ko adhika vyaMjita karane kI - 'laTa chUTI zira thI, jeha kUcaM lapaTAI jANoM pUjana zaMkara eha nAginI AI re|' - sira se chUTI huI nAyikA kI laTeM kucoM se lipaTI huI aise lagatI hai, mAnoM zivaliMga pratimA kA pUjana karane nAgine A gaI hoN| (uttama vijayakRta nemIcaMda sneha veli chaMda 3/8) vAcaka kanakasoma bhI saundaryAbhUti ko anubhUtimaya banAne hetu naI aura zreSTha udbhavanAoM meM pIche nahIM raha paate| 'nAyikA ke kAnoM meM laTakate hue kuNDala aise pratIta hote haiM, mAnoM usake mukha kI chavi ko dekhane ke lie candra aura sUraja donoM AsamAna se utara Aye ho / ' 'UMce uThe donoM kuca do ghaToM meM rakhe hue kamala puSpoM ke samAna zobhA de rahe hai aura kucoM ke upara kA zyAma bhAga kamala puSpoM ke rUpa meM prANa gaMvA dene vAle zyAma bhramaroM kA pratirUpa hai|' (ASADhabhUti rAsa, chaMda, 20 va 22) hindI ke rItikAlIna kAvya meM pUrvAnurAga kI abhivyakti ke lie usakI AMgika ceSTAeM sthUlarUpa meM pradarzita huii| jaina paramparA ke zrRMgAranirUpaka racanAkAroM ne sUkSma mAnasika abhivyaktiyoM ko parakhA/ unakI kAvyoktiyA~ bhAva ko pAThaka ke mana meM adhika samaya taka jamAne meM adhika saphala rhii| vijayadeva sUri kI bahucarcita racanA 'zIla rAsA' (16vIM zatAbdI kA antima pAda) meM rahanemi kA mana rAjula ko yakAyaka dekhakara itanA vicalita ho gayA jitanA Aga ko dekhakara ghRta kA pighala jAnA - ___ 'rUpa dekhi risi citta calaMti / 558 * chaina. yasa. vimarza
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ agani saMgati ghRta jema galaMti // (65 vAM chaMda)' nAyaka-nAyikA kI dRSTiyAM prathama bAra ekameka ho jAne kI sthiti dUdha meM ghulatI huI zakkara se ullikhita kara vAcaka kanakasoma ne use baDI sUkSma abhivyakti kI hai| saMyoga zrRMgAra ke 'mAna' aura sthUla rati-citra jaina premAkhyAnaka kAvyoM meM varNya nahIM ho sake / pravAsajanita mAnasikatA kozyA' ke viraha varNana meM jaina kaviyoM dvArA abhivyakta kI gii| 'kathAnaka ke svarUpa ke anusAra ASADhabhUti caritra athavA anya kaI premAkhyAnaka kAvya meM yaha sthAna nahIM pA skii|' apane laghu kathA-vistAra ke kAraNa 'ASADhabhUti rAsa' meM bhAva-varNana bhale hI thoDA huA, kintu jo bhI huA vaha svAbhAvika aura punarAvRtti rahita / 'dainya' aura 'vitRSNA' ke bhAva naTuvA-sutAoM aura ASADhabhUti ke nimna kathanoM meM vyakta hue hai| aparAdha bodha se grasita naTuvA kumAriyoM kA azrupravAha aisA tIvra ho uThA hai, jaise adhika varSA se nadI uphana paDI ho - 'bahati nadI asarAla pAvasa jo ulhare rii| chaMda 46 // naTuvA kanyAoM ke ati nIca karmo se utpanna ASADhabhUti kI ghRNA kaise zamita ho jAya? ASADhabhUti kA unase kathana hai - aMbara chori gamAri, jAne de mauna karau rii| dekhyo tumha AcAra, hama citta thI utarI rii|| kAmAsakta ASADhabhUti muni guru dharmaruci para bhI eka kSaNa krodha kara baiThatA hai| munidharma ke upakaraNoM ke tyAga ke sAtha usake 'amarSa' bhAva kI prabhAvakatA ina zabdoM meM abhivyaMjita huI hai - _ 'lyoM pAtra ApaNA upagaraNa / bhoga binA hama jAina rahaNA // 34 // ' parivartita rUpa dhAraNa karanA, modakoM kI saMkhyA meM vRddhi karate jAnA labdhidhArI ASADhabhUti kI ceSTAeM naTuvA aura usakI putriyoM ke vismaya bhAva kI bodhaka rahI hai| granthAnta ke chaMdoM meM kathita tana kI azucitA ke kathana 'jugupsA' bhAva ke saMcaraNa meM sahAyaka bane hai| bhAva pravaNatA ke sAtha-sAtha 'ASAr3habhUti rAsa' meM kalA pakSa bhI prauDha rhaa| rAjasthAnI kI pramukhatA rakhate hue bhI vAcaka kanakasoma ne gujarAtI aura brajabhASA ke loka pracalita zabdoM kA kiMcita prayoga kara apanI bhramaNazIlatA kA bodha bhI krvaayaa| kAvyabhASA meM aprayatnaja alaMkAra-prayoga vAcaka kanakasoma kRta AsADhabhUti rAsa * 559
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke sAtha lokoktiyoM ke samAveza ne bhASA meM rocakatA baDhAI jaise - 'ratana bhari bUData jyoM nAvA, taji ciMtAmaNi sAra kAMca mANika gahayo rI' Adi / 'ASAr3habhUti rAsa' meM chaMdoM ke sAtha AsAvarI, gauDI Adi rAgoM kA ullekha isa tathya kA saMketaka hai ki 'rAsA' kAvya kI geyatA meM rAga-rAganiyoM ko bhI pramukhatA milI hai| rAjasthAnI kAvya 'veli, rAsa, cupaI, DhAla, stavana' Adi kaI kAvya rUpoM se baDA samRddha rhaa| kanakasoma ne bhI 'veli, rAsa, cupaI' meM racanAeM likhakara apanI kAvyapratibhA kA nidarzana kiyA hai| satrahavIM zatAbdI kA mahAn saMta vAcaka kanakasoma vibhinna kAvyarUpoM meM sAmayika saMskRti ko rUpAyita karane vAlA apratima sAhityakAra hai| usakA 'ASADhabhUti rAsa' rAjasthAnI aura gujarAtI ke akSaya 'rAsA ratnakoSa' kA eka tejomaya hIrA hai| 560 * chaina rAsa. vimarza
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI nemIzvara rAsa paMDita pravara zrI padmavijayajI gaNivara zrImatI sumitrA pra. ToliyA 'pArula' 1580, kumArasvAmI leAuTa, beMgalora - 560078 saMparka - 080-26667882, 09845006542 pazcAd bhUmi kahate hai ki gIta-saMgIta paramAtmA kI prApti ke mArga ke - paramAtmA ke nikaTa ke jAnevAle mArga ke sopAna hai| manuSya apane hRdaya ke madhuratamakomalatama bhAvoM kI abhivyakti, gadya kI tulanA meM padya ke mAdhyama se kahIM adhika suMdara DhaMga se evaM spaSTa rUpa se kara sakatA hai| mAtA yA bahana kI mamatA kI abhivyakti ke lie agara padya hI zreSTha sAdhana bana sakatA hai to saMsAra ke sarvazreSTha prema-prabhuprema aura prabhubhakti ke bhAvoM kI abhivyakti ke lie padya kA mAdhyama ke rUpa meM svIkAra kiyA jAya usameM Azcarya kahA~? manuSya manoraMjanapriya hotA hai| ata: moha-mAna-mAyA-lobha jaise kutsita bhAvoM meM - parabhAvoM meM lipta mAnasa ko bhakti kI ora moDane ke lie tIrthaMkara bhagavaMta, cakravartI, baladeva, vAsudeva-prativAsudeva Adi ke evaM anya sAdhakoM ke jIvana ko kathArUpa meM saMgItabaddha karake unake samakSa prastuta karane se ye bAteM tIra kI taraha unake hRdaya meM utara jAtI hai aura aneka sarala jIvoM kA uddhAra ho sakatA hai aura huA hai| mere isa kathana kI puSTi ke lie sarvazreSTha udAharaNa hai hamArA prAcIna rAso sAhitya, jo tIrthaMkaro se lekara bharata bAhubalI, dhannA-zAlibhadra, vijaya seTha-vijayA seThAnI, sthUlibhadra-kozA jaise mahAna puruSoM evaM nAriyoM ke jIvana evaM rAtribhojana parihAra jaise anukaraNIya siddhAtoM ko hamAre samakSa rakhatA hai / rAsA sAhitya meM ati prasiddha ullekhanIya nAma hai - zrIpAla-mayaNA kA rAsa, elAcI-kumAra rAsa, aMjanA suMdarI rAsa, dharmabuddhi maMtrI-pApabuddhi rAjA kA rAsa, kAnhaDa kaThiyArA kA rAsa, ityAdi / ___ prAcIna jaina sAhitya ko cAra prakAroM meM vibhAjita kiyA gayA hai - (1) dravyAnuyoga (2) gaNitAnuyoga (3) caraNakaraNAnuyoga (4) kathAnuyoga zrI nemIzvara rAsa * 561
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAso sAhitya kI vizeSatA ___kalikAla sarvajJa AcArya zrI hemacaMdrasUrijI dvArA racita mahAgraMtha 'triSaSThi zalAkApuruSa caritra' meM varNita 24 tIrthaMkara, 12 cakravartI, 9 baladeva, 9 vAsudeva tathA 9 prativAsudeva ke caritra hI adhikatara rAsA sAhitya ke viSaya bane hai| inake atirikta ucca guNoM ke dhAraka mahAna saMta-satiyoM ke jIvana tathA dharmasAdhanA ko AtmasAdhanA ko hI jIvana kA lakSya banAnevAle, saMsAra meM rahakara Atmasiddhi ko prApta karanevAle mahAna nara-nAriyoM kI jIvanagAthAoM ko bhI isa rAso sAhitya meM Alekhita kiyA gayA hai| tIrthaMkara bhagavaMta prabhu nemanAtha tathA unake sAthe nava-nava janmoM se vibhinna sneha saMbaMdho meM baMdhI rAjImati rAjula kI kathA sabhI ko AkRSTa kare aisI hai| maiMne bhI usa siddha daMpati kI kathA kA varNana karanevAlI kRti paMDitapravara zrI padmavijayajI gaNivara racita 'nemIzvara rAsa' ko mere nibaMdha ke lie pasaMda kiyA hai| isa kRti kI racanA vi. saM. 1802 meM rAdhanapura meM huI thI tathA usake saMzodhaka-saMpAdaka pU. A. zrI vijayajinendrasUrIzvarajI mahArAja hai| unhoMne bhI apanI prastAvanA meM yahI likhA hai ki 'bhUtakAla meM aise rAsa rAta ke samaya gAye jAte the jisase dharma evaM jJAna kI pravRtti calatI rahatI thI aura jIva saMsAra kA svarUpa samajhakara usase mukta hone kI abhilASA karate the| rAso ke gAna se bAlajIva bodha prApta karate the|' kathA tIrthaMkara bhagavaMta prabhu nemanAtha tathA rAjula kathA se koI bhI jaina dharmAnuyAyI anabhijJa-aparicita ho hI nahIM sakatA / mahArAjA samudravijaya tathA mAtA zivAdevI ke suputra bhagavAna nemanAtha kA janma zrAvaNa zuklA pUrNimA ke dina zaurIpura meM huA thaa| rAjImatI rAjula rAjA ugrasena kI putrI thii| prathama se hI saMsAra se virakta bhagavAna nemanAtha mAtA-pitA tathA anya parivAra ke svajanoM ke bahuta samajhAne para vivAha ke lie taiyAra to hue, paraMtu vivAhamaMDapa kI ora jAte samaye mUka pazuoM kI Arta pukAra se usa karuNAnidhAna kI virakti prabala ho uThI aura sArathI se kahA - 'nemajI kahe suNa sArathI re, kuNa ruve che duHkhabhArathI re / ' * zrAvaNa zukla paMcamI neminAtha janma kalyANaka ke rUpa meM prasiddha hai / saM. 562 * chaina. sa. vimarza
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura yaha jJAta hone para ki vivAhabhoja ke lie ina pazuoM kI bali dI jAyegI, tatkSaNa vivAhamaMDapa kI dizA se viparIta, dIkSA ke mArga para apane jIvanaratha ko moDa diyaa| vahA~ rAjA ugrasena ke rAjabhavana meM sakhiyoM ke sAtha ha~sI-majAka kara rahI rAjula ko kucha amaMgala kI aMta:preraNA hotI hai aura eka ni:zvAsa nikala jAtA hai| AnaMda maMgala manA rahI sakhiyA~ pUchatI hai - 'rAjimatI isa avasare mUke dIrgha nisAsa...' aura sakhI ke dvArA kAraNa pUche jAne para kahatI hai .... 'dAhiNa pharake loyaNaM, apamaMgala avivAda...' aura tabhI samAcAra Ate hai ki bhagavAna to vivAhamaMDapa se vApasa lauTa gaye hai| isa samAcAra se aneka AzAoM ko hRdaya meM dhAraNa karatI, bhAvijIvana meM eka mahAna puruSa ke sAtha jIvanabhara kA saMbaMdha bAMdha kara unakI ardhAginI banane kI kalpanAoM meM khoI rAjula kI sthiti kyA huI hogI ? pazuoM se bhI adhika karuNa citkAra usake hRdaya se nahIM nikalA hogA ? kavi svayaM yahI kahate hai - 'rAjImati iNa avasare, vAta suNI niradhAra ratha pherI pAchA vaLayA, jinavara nemakumAra... vajrAhata dharaNI DhaLI, mUrchA pAmI teh| dhAvamAta sakhiyA~ vaLI dhAve jhalajhala deha.... ... tema vilape rAjImatI kavithI paNa na kahAya / ' satya hai, nArI kI vyathA eka puruSa kavi kyA samajha sakeMge .....? aura hoza Ane para vilApa kara rahI rAjula prabhu nemanAtha se kahanA cAhatI hai - 'sAmaliyA lAla, toraNa thI ratha pheryo re kAraNa kone guNagiruA lAla mujane mUkI cAlyA re darisaNa done / ' eka nArI sulabha vyathA ke bhAvoM ko kavi ne yahA~ suMdara rUpa se zabdastha kiyA hai| prabhu ! merA esA kauna sA doSa hai jisakA mujhe Apa itanA kaThora daMDa de rahe haiM ? 'koI aparAdha karyo tumaco, to svAmI samIpe amaco / paNa mahoTA thaI kema viraco...?' zrI nemIzvara rAsa * 563
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ paraMtu kRtanizcayI prabhu nemanAtha ko unake nizcaya se DigAne ko kauna samartha thA ? ratha ko moDa kara vApasa Aye kumAra nemanAtha ko zrIkRSNa samajhAne kA prayatna karate haiM ki saMsAra kI asAratA mujhe bhI jJAta hai, paraMtu lokanIti aura zAstra kahate hai ki mAtA-pitA kA pAlana karanA hI sabase baDA kartavya 'je saMsAra asAratA dekhADI jagatAta ! huM paNa jANuM te save, paNa vilave mAta taat| zAstramAhe parasiddha che, lokanIti paNa eha che, mAya tAta ne pAliye, kema raheze prabhu teha ....?' aura kumAra ke mana ko badalane hetu vAsudeva kI sabhI rAniyA~ bhI A jAtI hai| 'ramaNI zrI vAsudeva nI AvI bahoMtera hajAra vinati kare, pAye paDe, ruve sayala parivAra / ' paraMtu kevala mukti hI jinakA lakSya hai ve meru parvata sama aDola-akaMpa prabhu nemanAtha kisakI sunanevAle the ? mAtA-pitA ko samajhAte hue kahane lage - 'rahanemi, satyanemi valI, dRDhanemi traNa bhrAta che, sahodara mAharA teha che, vinayavaMta vikhyAta vRddhabhAva e pAlaze...' aura kRSNa, Age bhaviSya kI bAta karate haiN| Ayu kSINa hone para use joDanevAlA, baDhAnevAlA koI hai ? aura dIkSA lene ke pazcAt yadi maiM bhavajalanidhi pAra karuMgA to zivasukha ke kAraNarUpa dharma kA dAtAra banUMgA - 'dIkSA lei suNI narapati, karazuM tuma upagAra zivasukha kAraNa dharmanA thA| ame dAtAra.... koNa konAM mAyatAta, vastu mate nahIM koya eka Avyo ekalo jaze, sAMbhalajo sahu koya...." ina zabdoM ko sunakara kRSNa ko bhI unakI dRr3hatA kI pratIti ho gii| 'kRSNa vicAre citta-mAM mahAvairAgI nema sura paNa nava vALI zake, vALI zakuM huM kema ?' 564 * chaina yasavimarza
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ isake bAda bhagavAna nemanAtha dIkSA kI pUrvatayArI rUpa varSIdAna dene lge| daridroM kA dAridraya dUra kiyA / causaTha indra prabhu kI vaMdanA karate hai, gaMdhodaka, paMcavarNa, puSpoM kI varSA karate hai| devatAgaNa birudAvalI gAte hai| mahAdIkSA kA samaya nikaTa AtA hai| yaha sArA varNana gaNivara padmavijayajI ne atyaMta suMdara DhaMga se sarala zabdoM meM isa prakAra kiyA hai ki zrotA aura pAThaka kI dRSTi samakSa usakA tAdRza citra upasthita ho jAtA hai| kumArAvasthA meM kAma sumaTa ko jItanevAle bhagavAna nemanAtha kI aisI bhavya AkRti hamAre sAmane upasthita karane meM kavivara pUrNata: saphala hue hai| prabhu zibikA se utarakara paMcamuSTi loca karate hai| prabhu jo tIna jJAna ke svAmI the, unheM mana:paryava jJAna utpanna hotA hai| prabhu - 'akaSAyI-aviSAyI' abhayadAnadAtA pRthvItala para vicaraNa karate hai| ghanaghAtI karma rUpI giri ko toDate hue caupana dina vyatIta hue| pacapanaveM dina prabhu ko - _ 'Azovadi pahale prahara amAvasyA ne dina paMcAvana meM dahADe kevala jJAna utpnn...| lokAloka prakAzakaM, apratihata ne anaMta apratipAti ehathI mUrta amUrta bhaasNt|' - anya tIrthaMkara bhagavatoM kI bhA~ti prabhu ko kevalajJAna prApta hote hI sarvatra AnaMda prasarita ho jAtA hai| nArakI bhI kucha kSaNoM ke lie zAtA kA anubhava karate hai| yaha sArA varNana kavivara ne isa prakAra kiyA hai ki paDhate paDhate hama bhI AnaMda sAgara meM DUba jAte hai| isa DhAla ke aMta meM kavivara gAna karate hai - 'ima cothe khaMDe raMga akhaMDa gavAya pahale adhikAre samosaraNa racAya pannaramI DhAle uttamavijaya no bAla, kahe padmavijayasura, mahimA atihi rasAla....' bhagavAna kA upadeza - narabhava ati durlabha hai| jIva karmAnusAra cAra gatiyoM meM bhaTakatA hai, naraka kI pIDA bhogatA hai, manuSya bhava meM bhI pUrNa sukha to hai hI nhiiN| Arya deza meM janma pAne ke bAda zrI nemIzvara rAsa * 565
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ samakita mokSataru bIja che, dharma AvAsa nuM dvAra subhaTa saMgrAmamAM jema lahe, harSa AnaMda apAra... pahale hamane dekhA ki prabhu nemanAtha ratha ko vApasa le jAte hai| isa samAcAra se Ahata rAjImati mUrchita hokara pRthvI para gira jAtI hai| sakhiyA~ anekavidha upacAra ke dvArA unheM svastha karane kA prayAsa karatI hai / ve rAjImati se kahatI hai - 'niHsnehI niThura jeha, hariNa pare bihito geha tehane variyai kaho keha ? harivaMze kuMvara bahulA, kAmadeva pare rUpAlA tehane paraNo tume baalaa...|' kintu rAjImati bhAratIya nArI hai| bhagavAna nemanAtha ke atirikta kisI anya puruSa kA vicAra bhI karanA unake lie asaMbhava hai| aura ve nemakumAra kA doSa bhI nahIM dekhatI hai| doSa hai to mere karmoM kaa| 'hai hai daiva karyu kAMI, dei nidhAna ne harI jAI muja haiDuM phATI jaaii...|' athavA pApa karyAM moTA, udaye AvayAM te khoTAM kihAMthI e vara muja bhAge meM na vicAryu kaMI Age ... / lekina ATha ATha pUrvabhavoM kA saMbaMdha isa bhava meM kaise chUTa sakatA hai? ve sakhiyoM se kahatI hai - jisa prakAra sUrya ke binA kamalinI vikasita nahIM hotI, usa prakAra merA hRdayakamala mere svAmI ke binA vikasita nahIM ho sakatA - 'iNe pazu para kirapA ANI, iNe mArI bAta na ko jANI e viNa paraNuM nahIM ko praannii....|' agara prabhu ne vivAha kara ke mere hAtha para hAtha nahIM rakhA to kyA huA ? 'navi kIdho hAtha upara hAthe, paNa kara mukAbuM huM mAthe paNa jAU~ prabhujInI saathe|' rAjImati ke ye hRdayasparzI bhAva aura ye shbd...| kaI kaviyoM ne unheM apanI racanAoM meM Alekhita kiyA hai| eka do udAharaNa yahA~ prastuta karane 566 * chaina. yasa. vimarza
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA lobha choDa nahIM sakatI huuN| mahAyogI AnaMdaghanajI ne 'aSTabhavAMtara vAlaho' pada meM yahI kahA 'pazujananI karuNA karI re, ANI hRdaya vicAra mANasanI karuNA nahIM re, e kuNa ghara AcAra.... . kAraNa rUpe prabhu bhajyo re kRpA karI prabhu dIjie re AnaMdaghana pada rAja / ' aura yazovijayajI ne to 'toraNa thI ratha pherI gayA re' pada meM isase bhI adhika spaSTa zabdoM meM rAjImati kI usa bhAvanA ko svara diyA hai - 'jo vivAha avasara diyo re hAtha upara navi hAtha dIkSA avasara dIjiye re sira upara jaganAtha... ima vilavatI rAjula gaI re nemI kane vrata lIdha vAcakayaza kahe praNamIe re hA~ ai daMpati dou siddha / ' to Adhunika kaviyoM ne bhI apanI kalpanAsRSTi ke vistRta gagana meM uDAna bharI hai| samayAbhAva ke kAraNa hamAre lokapriya kavi zrI zAMtilAla zAha kI kevala do-cAra paMktiyA~ uddhRta kara rahI hUM... ___'toraNathI vara pAcho jAya re rAjula bahenI' gIta meM sakhiyoM ko rAjImati ne aisA hI uttara diyA - 'mAnavI e to moTA re mananA pADe nahIM kadI bheda jIvananA dilamAM dayA ubharAya re sAhelI morI toraNathI vara bhale jaay| jAo bhale mArA jIvananA svAmI tama pagale nayU~ jIvana pAmI aMtaramAM ajavALu thAya re... sAhelI morI toraNathI vara bhale jaay...|' racanA kA bhAvapakSa ___ isa racanA kI kathA ke viSaya meM itanA kucha likhane ke bAda bhAvapakSa ke viSaya meM adhika kahanA zeSa nahIM rahatA hai| phira bhI eka dRSTi se - zrI nemIzvara rAsa * 567
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ mere mana para isa racanA ke adhyayana se jo prabhAva paDA hai usako saMkSepa meM prastuta karatI huuN| 'nemIzvara rAsa' ke do pradhAna pAtra hai - tIrthaMkara bhagavaMta prabhu nemanAtha tathA rAjImati rAjula / unake isa aMtima bhava kI kathA hI jagata ke jIvoM ke lie preraNA-dAyaka, hamAre aMdhakArapUrNa jIvanapatha ko prakAzita karanevAle sUrya ke samAna hai| bhagavAna ke isa jIvana ko kavi aura bhI adhika prabhAvotpAdaka evaM kAvyamaya svarUpa meM Alekhita kara sakate the aisI merI namra samajha hai| bhagavAna ke ATha pUrvabhavoM ko prathama khaMDa meM Alekhita kiyA hai| dvitIya aura tRtIya khaMDo meM kRSNa-vAsudeva, baladeva, jarAsaMdha, kaMsa Adi ke jIvana ke vividha prasaMga, unake pUrvabhava Adi kA vistRta varNana hai| bhagavAna nemanAtha tathA rAjImati ke sAdhanAmaya Adarza jIvana kA aura bhagavAna ke saMsAra kI asAratA viSayaka evaM ahiMsA se saMbaddha vicAra racanAkAra prastuta karate to, yaha racanA Aja ke hiMsA kI Aga meM jala rahe jagata ko anukaraNIya rAha dikhA sakatI thii| phira bhI racanAkAra ke dvArA sabhI pAtroM ke manobhAvoM ko aura vizeSa karake rAjImati ke bhagavAna nemanAtha ke prati anurAga kA aura usa anurAga ke kAraNa hI unake dvArA nirdiSTa mArga kA tatkSaNa svIkAra, ye saba thoDA adhika vistRta rUpa se Alekhita kiyA jA sakatA thaa| kyoMki aise caritroM ke guNAnuvAda karane se hI samAja aura rASTra kA utthAna ho sakatA hai / satI rAjImati kevala bhagavAna ke prati anurakta nArI hI nahIM, eka vIrAMganA hai| jinake prati hRdaya meM ananya anurAga hai ve hI isa prakAra se tyAga kara deM ki milana kI koI AzA hI na rahe to jo du:kha hotA hai vaha mRtyu se bhI bhayaMkara du:kha hotA hogaa| isakI kalpanA to vahI kara sakatA hai jisane usakA anubhava kiyA ho / kSaNa bhara ke lie yaha asvIkRtA nArI kA hRdaya Ahata ho uThatA hai| vyathita hRdaya kalpAMta kara uThatA hai| paraMtu kucha hI kSaNoM meM apane hRdaya para niyaMtraNa pA letI hai| aura svayaM bhI apane prANanAtha ke mArga kI anusAriNI bana kara unake pIche pIche jAyegI yaha nizcaya kara letI hai| mAno vaha hamase kahatI hai, jisase prema karo, usase ananya prema karo aura usake lie saba kucha tyAga do|' rAjamahala meM palI eka rAjakanyA ke lie priyatama ke ghora kaSToM se bhare mArga kA anusaraNa itanA kaThina hai ki usake lie koI upamAna bhI DhUMDhanA kaThina hai - asaMbhava hai| lekina 568 * chaina rAsa.vimarza
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ ina kaSToM ke viSaya meM to rAjula ne tanika bhI socA nahIM / mAtA-pitA ke vAtsalya kI zItala chAyA, rAjaprAsAda kA sukhamaya jIvana sabakucha aise tyAga diyA jaise eka sarpa apanI keMculI / aura jaba varSA meM bhIge kapaDoM ko sukhAne ve eka guphA meM gaI aura rathanemi unheM dekhakara vicalita ho uThe taba jisa vIratA ke sAtha unako upadeza de kara sAdhanA ke mArga para sthira kiyA vaha bhI rAjImati kI vIratA kA hI paricAyaka hai / ina mahattvapUrNa prasaMgo ko kavi apanI racanA meM adhika sthAna de sakate the / bhagavAna nemanAtha ke jIvana ke viSaya meM jaba bhI koI ciMtana kare to tatkSaNa rAjImati rAjula kA nAma mAnasapaTa para ubhara kara aaegaa| lekina unake atirikta bhagavAna nemanAtha ke mAtA-pitA kA bhI caritrAMkana kavi kucha prasaMgoM ke dvArA suMdara lekina saMkSepa meM kiyA hai| bhagavAna ko kevala jJAna kI prApti hote hI indra anya devoM ke sAtha Ate haiM aura prabhu kI pradakSiNA aura vaMdanA karane ke bAda kyA kahate haiM ? dhanya dhanya zivAdevI, mAtA tumacI svAmI / jiNe jaga paramezvara janamyA guNagaNadhAmI / dhanya samudravijaya nRpa, jasa kula ugyo bhANa vAstava meM jinhoM ne mahAna tIrthaMkara bhagavaMta ko janma diyA una mAtApitA kA mUlya kyA kama mAnA jA sakatA hai ? mAtA-pitA ke atirikta zrIkRSNa kA ullekha kavi ne yahA~-vahA~ kiyA hai / jaba bhagavAna nemanAtha dIkSA grahaNa karane kA nirNaya karate hai taba zrIkRSNa unheM samajhAne kA prayatna karate hai - je saMsAra asAratA dekhADI jagatAta / huM paNa jANuM te sarve, paNa vilave mAtatAta / zAstra mAMhe parasiddha che, lokanIti paNa eha che, mAya - tAtane pAliye, kema raheze prabhu teha | racanA kA kalApakSa jaisA ki jinendrasUrijI ne prastAvanA meM ullekha kiyA hai ki isa rAsa kA racanAkAla hai vikrama saMvata 1802 / ataH isakI bhASA madhyakAlIna gujarAtI bhASA hai / Aja kI zuddha gujarAtI isa bhASA ke bahuta nikaTa hai / zrI nemIzvara rAsa * 569
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAM udAharaNa ke lie - vartamAna gujarAtI racanA meM prayukta zabda nagarI nayarI jyAM jihAM tihAM jeha jenI (jisakI) jasa... ityAdi / saMpUrNa racanA cAra khaMDo meM vibhakta hai| prathama tIna khaMDo meM bhagavAna nemanAtha ke ATha pUrvabhava tathA rAjula ke sAtha unake jo saMbaMdha the unakA suMdara varNana kavivara ne kiyA hai / cauthe khaMDa meM nemanAtha bhagavAna, jo yuvAvasthA meM padArpaNa kara cuke hai unakI kumArakrIDA, dIkSA aura kevalajJAnotpatti tathA saMghasthApanA Adi kA kAvyamaya varNana hai| vaise bAlajIvoM ke samakSa prabhu kA jIvana citrita ho rahA hai, isalie pUjya gaNivarazrI padmavijayajI ne sarala bhASA kA hI upayoga kiyA hai| jaisA ki jinendrasUrijI apanI prastAvanA meM likhate hai| saMskRta-prAkRta bhASA kA bodha na ho aise logoM kI vividha DhAla-rAsa copAI ityAdi ke gAna ke dvArA bodha aura bhaktikA lAbha mila sakatA hai / racanA ke AraMbha meM mAtA sarasvati kI stuti kI gaI hai / tujane sahu samare sadA tahArA guNa vikhyAta tuja viNa zivapada navi lahe, tujane samaru mAta / tatpazcAt tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra kI vaMdanA karate hue bhakta kavivara ne gAyA - carama jiNaMda covIzamo, praNamuM pada araviMda varate paMcama kAlamAM, zAsana jasa sukhkNd| phira bhagavAna nemanAtha kI vaMdanA karane ke bAda kavi guru gautama evaM sarva gaNadhara tathA sarva sUrIza, kRSNa vAsudeva - baladeva Adi kA ullekha karake apanI kathA meM Age baDhate hai| kAvyaracanA meM, dohA, copAI kA prayoga kiyA gayA hai| kavi ne upamA alaMkAra kA suMdara prayoga kiyA hai| kRSNa vAsudeva ke zaMkha kA varNana karate hue kavi kahate hai - zaMkha dhavala hai - kaisA dhavala ? 570 * chaina yasa. vimarza
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuMda ke samAna - 'kuMdadhavala paMcamukha bhalo' aura dUsarI upamA - 'bahu sIta jyUM haMsapaMkha-' haMsa ke paMkha sama sIta - zveta aura rUpaka alaMkAra kA bhI eka udAharaNa dhanya dhanya svAmI tuma vaMza 'zivAdevI ura sara haMsa -' zivAdevI ke ura rUpI sarovara ke haMsa - 'svAmI utare zibikAmAMthI jANe kezarI eha guphAthI' (utprekSA) jaise vanarAja apanI guphA meM se nikale usa prakAra svAmI - bhagavAna nemanAtha zibikA se utre| kitanA sajIva citra AMkho ke samakSa khar3A hotA hai| bhagavAna kaise dikhate hoMge ? paMDita pravarazrI kI bhASA atyaMta sarala phira bhI arthagaMbhIra hai| sarala bhASA meM kavivara ne hiraNa aura hiranI ke manobhAvoM kA jo varNana kiyA hai vaha hRdaya ko chU jAtA hai - hiranI hirana ko prabhu samakSa mUka prANiyoM kA jIvana bacAne ke lie vinaMtI karane ko kahatI hai - sahu jIvonI rakSA taNI re vinatI kIje jina bhaNIre nijharaNAM jala pIvIye re aTavI taraNe jIvIye re nitya vanamAM vasIye re niraparAdhI rAkho tume re / bhagavAna nemanAtha tathA unake laghubaMdhu ke svabhAva kI tulanA karate hue rAjula ke vicAra bhI kitane sarala zabdoM meM kavivara ne zabdastha kiye hai .... mana ciMte juo aMtaro jI, doya sahodara bhAya mokSa bhaNI eka udyamI jI, eka naraka bhaNI thAya / kalApakSa kI dRSTi se kavivara ne rAsA kI racanA ke anya sabhI tattvoM kA anusaraNa kiyA hai / 'madhyakAlIna gujarAtI sAhitya kI jaina paraMparA' nAmaka apane lekha saMkalana meM suzrI kIrtidA zAha ne likhA hai - rAsa kA AraMbha tIrthaMkara vaMdanA se hotA thA, sAtha meM sarasvatI stuti, kRti ke aMta meM kavi kA apanA nAma, guru kA nAma, racanAsamaya, phalazruti ityAdi avazya Ate the| ye sAre tattva isa racanA meM upasthita hai|' bhagavAna nemanAtha tathA mahAsatI rAjula kI isa anupama kathA meM mahattvapUrNa zrI nemIzvara rAsa * 571
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura rAjula ke jIvana ko anUThA moDa denevAlA prasaMga hai - bhagavAna kA Adhe rAste se vApasa jAnA / isa prasaMga meM kAraNarUpa bane mUka pazu jinakI karuNa pukAra ne prabhu ko dIkSA ke mArga kI ora moDa diyaa| mAMsAhAra bhAratIya saMskRti ke lie bahuta baDA lAMchana hai| bhagavAna ne isake tyAga ke lie saba ko AhvAna diyaa| sacarAcara prANIsRSTi ke prati bahatI karuNA kI dhArA..... 'bhave kheda prANIdayA / ' (zrImadjI) isa viSaya meM prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI ne 'jaina saMskRti kA hRdaya' nAmaka lekha meM likhA hai - "eka samaya thA jaba kevala kSatriyoM meM hI nahIM, sabhI vargoM meM mAMsa khAne kI prathA thii| nitya ke bhojana, sAmAjika utsava Adi prasaMgoM para pazu-pakSiyoM kA vadha aisA hI pracalita aura pratiSThita thA jaisA Aja nAriyala aura phala caDhAnA / usa yuga meM yadunaMdana nemakumAra ne eka anUThA kadama utthaayaa| nirdoSa pazupakSiyoM kI Arta-mUka pukAra sunakara unakA hRdaya dravita ho uThA aura unhoMne nizcaya kiyA ki ve aisA vivAha nahIM kareMge jisa prasaMga para anAvazyaka rUpa se nirdoSa pazu-pakSiyoM kA vadha hotA ho / unake isa prakAra tyAga-tapasyA ke mArga kA apanAne kA kArya ke phalasvarUpa gujarAta evaM gujarAta ke prabhAvavAle dUsare prAMto meM bhI vaha prathA nAmazeSa ho gaI aura sthAna-sthAna para calanevAlI pAMjarApola kI prathA kA udbhava huaa|' ___ anya sabhI tIrthaMkaroM se bhagavAna nemanAtha ke jIvana ke do anupama pahalU ye hai ki ve bAla brahmacArI the tathA divya prema ke praNetA the| ATha-ATha pUrva bhavoM se sneha ke baMdhana meM baddha rAjula ko moha-mAyA ke baMdhanoM se mukta karA kara jIvana ke aMtima dhyeya-mukti kI prApti ke lie rAjula ke hRdaya para jo vajraprahAra unhoMne kiyA usake pIche karuNAnidhAna prabhu kA kitanA bhavya-udAtta Azaya thA ... / kucha samaya kI vedanA... vyathA... AMsu... paraMtu aMta ? zAzvata sukha kI prApti ...| isa divya prema kA aura koI udAharaNa hameM milatA hai ? ____paM. zrI devendramuni zAstrI bhI - 'jaina jagata ke jyortidhara AcArya' nAmaka graMtha meM likhate hai - "bhagavAna nemanAtha aura bhagavAna pArzvanAtha ko Adhunika vidvAna aitihAsika mahApuruSa mAnate hai| mAMsAhAra virodha ke meM unhoM ne jo abhiyAna AraMbha kiyA vaha itihAsa ke pRSTha para Aja bhI camaka rahA hai|'' 572 * chaina yasa vimarza
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra - jIvana ke zAzvata mUlyoM ko, saMsAra ke advitIya mahAna jIvoM ke jIvana ko hamAre jaise sAmAnya manuSyoM ke sAmane sarala bhASA meM, mana ko tallIna banA de aise saMgIta meM bAMdha kara prastuta karanevAle paMDita pravara zrI padmavijayajI gaNivara evaM unake samAna aneka racanAkAroM ke hama - hamArA samAja sadA RNi rahegA, jo mAdhurya kA sarjana karate hue - 'kAMtA sammitatayoupadezaMyuja' kI bhA~ti hameM usa aMtima lakSya kI ora - mukti kI ora unmukha karane kA zramasAdhya prayAsa karate hai| zata zata praNAma hai una mahAmanA kavivaroM ko...| rAso sAhitya ke racanAkAroM ko| saMdarbha grantha 1. triSaSThi zalAkA puruSa caritra AcAryazrI hemacaMdra sarijI 2. rAsa SaTka saMgraha A. zrI vijaya jinendra sUrIzvarajI 3. zrI zrIpAla rAjAno rAsa A. zrI vijaya jinendra sUrIzvarajI 4. satI rAjamatI A. zrI javAharalAlajI mahArAja 5. prajJA saMcayanaH (darzana ciMtana) prajJAcakSu DA. paM. sukhalAlajI 6. madhyakAlIna gujarAtI sAhityanI jaina paraMparA kIrtidA zAha 7. jaina jagata ke jyortidhara AcArya zrI devendramuni zAstrI 8. zrI AnaMdaghana padya ratnAvalI mahAyogI AnaMdaghanajI 9. nityakrama (zrImad rAjacaMdra Azrama agAsa) upAdhyAya yazovijayajI 10. nemarAjula kathAgIta zrI zAMtilAla zAha 11. giranArajI siddhakSetra keseTa kRti zrI nemIzvara rAsa +573
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kAvya saMgItamaya) brahma gulAla munikathAH (rAsa-hindI) prA. pratApakumAra ja. ToliyA 'pArula', 1580 kumArasvAmI le-AuTa, beMgalora-560078 (mo. 9611231580) 'jogIrAsA' Adi chaMdoM meM nibaddha, digaMbara AmnAya ke jaina rAsA-sAhitya kI aMta meM jaina muni bane hue eka bahurupiyA kalAkAra kI satyakathA bhUmikA - 'kevala nijasvabhAva ko, akhaMDa barate jJAna / kevalajJAna kaheM use, yAhi satatu-nirvANa (hote dehanirvANa) // " kevalajJAna-AtmA kI anaMta zakti aura sattApUrNa 'svasaMvedya gahana anubhUti-pratIti-saMsthiti kA praaktty...| use 'sarva-saMvedya' kara vizvahitArtha jina-dezanA dvArA spaSTa kara diyA sarvajJa tIrthaMkaroM ne / usa divyadezanA se nisRta 'tripadI' ke dvArA sAre jinAgama dvAdazAMgI aMga upAMga Adi aneka rUpoM meM bikhare vistRta hue| ___ usakA eka rUpa thA bodhakathAoM-dRSTAMtakathAoM dvArA jIvoM ko - bAlajIvoM ko - bodhilAbha prApta karAnA / 'bodhi' kA yaha rUpa svayaM tIrthaMkaro ke dvArA saMgItamaya dezanA kI divyadhvani meM vyakta huA - 'madhura rAga mAlakauMsa meM bahatI tIrthaMkara kI vANI' aura 'gambhIra tAra rava pUrita digvibhaags....|' phira una se dharma kathA - jJAnakathAe~ bhI kahI gii| 'NAthA dhamma kahA' : 'jJAtAdharma kathA': 'bhagavAna mahAvIra kI bodhakathAe~' Adi isake pramANa hai| isa prakAra jinezvaroM ke zrImukha se bahI huI jJAnagaMgA sUkhe-bhUkhe-pyAse janoM ke lie zAtA-pradAtA banI - usake prathama gItagAna se hI - ___'jaba tumhAre gIta kI pahalI kaDI gAI gaI sUkhI dharA para / uga gaye aMkura gagana se megha barasA / (deva gaNoM ko bhI saMgIta nRtya preraka)2 574 * chaina. yasa. vibhaza
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'gaganamaMDala meM gauA biyANI, dharatI dUdha jamAyA... . 'anaMta anaMta bhAva, bheda se bharI jo bhalI, anaMta anaMta nayanikSepa se vyAkhyAtita hai / " - yaha anaMtarUpA saMgItamaya dezanA hI to kyA utsava nahIM hai hamAre bahujanopakAraka vizada vizAla rAso-sAhityakA kathAsAhitya kA ? ___hamAre zvetAMbara, AmnAya ke kathAnuyoga - caraNakaraNAnuyoga meM vaha 'rAso sAhitya' kA nAmarUpa lekara aneka padya-prakAroM meM vistRta huI hai / (gadya prakAroM meM bhI, 'upamiti bhavaprapaMca kathA' Adi) to digaMbara AmnAya ke tattvalakSIguNalakSI-siddhAMtalakSI abhigama meM vaha 'padya kathA sAhitya' ke ('purANa' zIrSaka gadya-prakAroM ke atirikta) rUpa meM yathA - 'ratnatraya vratakathA', 'dazalakSaNa vratakathA' ityAdi, ityAdi / ina guNa-mahimA-vAcaka kathAprakAroM ke sAtha usakA dUsarA prakAra hai vyakti-vAcaka jo bhI phira jJAna, vairAgya Adi guNoM kA hI mahimA-maMDana karatI hai| jaina rAsA sAhitya kI isa prakAra kI eka sarala suMdara aura saritA dhArAvat tarala, rocaka-romAMcaka satya kathA - gItakathA - kRti yahA~ prastuta hai - brahmagulAla munikthaa| kathA-tathya : jogI rAsAdi chaMdoM meM : dharaNendra-padmAvatI paripUjita puruSAdAnIya prabhu pArthanAtha kI pUjaka paraMparA rahI hai 'padmAvatI poravAla vaMza paraMparA / ' jJAna evaM kalA kI upAsanA aura racanA-kSamatA isa paraMparA kI lAkSaNikatA rahI hai / 'samAdhizataka' jaisI jJAnaparaka kRtiyoM ke sRjaka AcArya pUjyapAda evaM anya aise hI jJAna-vidyA-vairAgya saMniSTha mAghavacandajI, prabhAvacandajI, mahAvIra kIrtijI evaM Asanna vartamAna meM vimalasAgarajI, nirmalasAgarajI Adi digaMbara AmnAya ke jainAcAryoM ne isa paraMparA ko pallavita kiyA hai apane jIvana, jJAnasRjana evaM kalA-prastutIkaraNa se| ina dharmaprabhAvaka sRjakoM kI zrRMkhalA meM preraka vRttAMtta AtA hai svAmI brahmagulAla muni ke pAvana jIvana kA jo ki 'kalAmaya, saMgItamaya, nATyamaya aise apane bahurUpiyA' svarUpa ko aMta meM parivartita kara detA hai nigraMtha munirUpa meM / cArasau varSa pUrva, prAya: vikrama saMvata 1640 ke samaya meM ghaTita yaha satyakathA Aja bhI itanI rasamaya, romAMcaka, romaharSaka aura preraka rahI hai| gurjara-rAjasthAnI rAsA sAhityavat hI yaha zaurya(vIra) evaM vairAgya rasa brahma gulAla munikathA: * 575
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI nATyAtmaka kathA 'bRhat jinavANI saMgraha', padmAvatI puravAla jaina DAyarekTarI evaM 'svAmI brahmagulAla muni' zIrSaka pustako meM prakAzita hai (aura isa paMktilekhaka ne use apane svara meM svararastha-rikArDa bhI kiyA hai|) isa meM prayukta chaMda bhI sugeya aura vIrarasa, vairAgyarasa-zAntarasa se pUrNa hai - yathA: kozamAlinI chaMda, kuMkuma chaMda, jogI rAsAchanda-narendra chaMda, lAvanI aura dohA ityAdi / racayitAne bar3e hI prabhAvotpAdaka DhaMga se isa nATya-kRti meM ye chaMda aise to prastuta kiye hai ki gAnevAle ko zrotA, maMtramugdha banakara sunate jAte hai aura aMta meM zAMta aura vairAgya rasa meM DUba jAte hai| kRtikAra kauna hai ? __kisI ajJAta kRtikAra dvArA racita yaha rAsAvat kathAkRti pUrvokta sugeya chaMdo meM sarita-dhArAvat bahatI huI nimna DhAlAoM yA prakaraNo meM vibhAjita aura prastuta hotI calI hai| prAraMbha meM usake vartamAnakAla ke - 50 varSa pUrva ke prastutakartA urdU mizrita Adhunika hindI meM usakA saMkSipta paricaya, ina do paMktiyoM ke dvArA dete hai| 'yaha kahAnI hai ajaba, kAgaja pe jo taharIra hai| gaura se paDhiye ise, jinadharma kI tasavIra hai|| aura phira ve kucha prAcIna hindI meM kathAsArarUpa yaha 'brahmagulAla muniupadeza' dekara Age calate haiM - 'sarva parigraha tyAga kara, dhAraNa kara muni bhess| satya kSamA ura dhArike, diyA yahI upadeza / / nahIM dharA para kucha dharA, bharA kleza nihssess| tAta tuma saba bhavya jana, tajo rAga aura dveSa / / tajo rAga aura dveSa, paraspara irSyA karanA choddo| karake nija kalyANa dharma se, karma ATha ko toddo|| kahate brahmagulAla muni, aba samajho bAta skaarii| nahIM duniyA meM koI kisI kA, beTA, vanitA, nArI // 6 576 * chaina. sa. vimarza
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa muni upadeza pada ko gaharAI se par3he to prazna uThatA hai ki sArI 'svAmI brahmagulAla muni kI kathA' ke kRtikAra kauna hai ? yahA~ padyAnta meM likhA hai 'kahate brahmagulAla muni' aura gItakathA ke aMta meM (pUrvokta tIna meM se kisI bhI pustaka-prati meM) racayitA kA spaSTa nAmollekha nahIM hai, to vAstava meM kRtikAra kise mAne ? uparyukta muni-upadeza pada ke anusAra svayaM svAmI brahmagulAla ko ? isa viSaya meM digaMbara AmnAya ke vidvAnoM aura AcAryo se hamArA vicAra-vimarza-pRcchA patravyavahAra gatizIla hai| dekheM, kyA adhikRta jAnakArI prApta hotI hai| paraMtu rAso sAhityavat prasAda oja-mAdhurya ke sabhI kAvyaguNo yukta isa padya kathA kI mUla kathA jAnane hetu Apa sahaja svAbhAvika hI pUchege ki - kathA kyA hai ? to prathama yahA~ hama kathA-saMkSepa prastuta kara deM isa rAsA-sama kRti kA aura bAda meM usakI tattvAbhinivezI samIkSA bhii| kathA to hai sarAsara saccI aura vismyjnk| graMthakRtikAra use 'svAmI brahmagulAla muni kA kautuhala meM vairAgya' zIrSaka dekara prabhu mahAvIra kI vaMdanA kara kozamAlinI chaMda kI cAla meM prathama DhAla kA maMgalAraMbha ina prabhAvotpAdaka gAna-zabdoM meM karate hai - 'svAmI brahmagulAla muni kI - suno kathA acaraja kaarii| haMsI khela meM svAMga racA aura jinamata kI dIkSA dhArI // ||ttek|| aba se prAya: cArasau aThThAisa (428) varSa pUrva kA vikrama saMvata 1640 lagabhaga kA samaya... uttara bhArata meM AgarA jile ke phirojAbAda kasbe kA 'TApe' nAmaka vizAla, magna khaMDaharoMyukta, gA~va.... tatkAlIna rAjamaMtrI 'halla' kI dharmapatnI evaM suprasiddha saMpanna vaizya zrI zAhanzAe kI suMdara sukanyA aisI eka dhanyamAtA kI kukSi se eka honahAra bAlaka kA janma... | nAma rakhA gayA brhmgulaal| __ svastha, suDola, sauSThavapUrNa, mahApuruSa ke lakSaNayukta suMdara zarIra, saMpanna parivAra meM uttama DhaMga se kiyA gayA lAlana-pAlana aura zreSTha vidvAna ke dvArA dI gaI zikSA-dIkSA / phalataH brahmagulAla dharmazAstra, gaNita, vyAkaraNa, sAhitya, brahma gulAla munikathA: * 577
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaMda, alaMkAra, zilpa, zakuna, vaidyaka, saMgIta-gAna aura nATyAdi vidyA-kalAoM meM nipuNa ho gye| loga kahane lage - 'brahmagulAla kumAra ne pUrva upAyo puny| yAte bahuvidyA phurI, kahyo jagat ne dhanya // '' ___- isa jagata-dhanya vidyA-dhunI ko phira dhuna lagI lAvanI gAne aura vividha svAMga sajAne kI, bahurUpiyA kI bhA~ti - 'adbhUta rUpa anupama vidyA, zaradhAnI jina darzana kaa| paDi kusaMga meM svAMga khelatA, rAsa racA vRndAvana kaa| kabhI rAma, kabhI kRSNa rUpa dhara sItA, rAdhA, rukminI kaa| mana ko mohe loga cakita bhaya, samA dekha yaha jobana kaa||" - ye bahurUpiyA nATaka-svAMga hI sajAne kI yuvA brahmagulAla kI dhuna mAtA-pitA ke bahuta rokane-samajhAne para kucha sImita to huI paraMtu chUTI nahIM... / dura sudUra taka phailA unakI isa vidyA-kalA kA yaza aura rAjasabhA meM bhI baDhA unakA samAdara, jo ki kAraNa banA- anya rAjamaMtrI ke IrSyA, tejodveSa aura SaDayaMtro kaa| __eka dina kI bAta hai - isI durbhAva-dveSa se prerita hokara brahmagulAla ko nIcA dikhAne, usa maMtrIne rAjakumAra ko ukasAyA ki - 'bahurUpiyA zrI brahmagulAla se tuma siMha kA (zera kA) svAMga bharakara lAne ko kaho / ' aura rAjakumAra ne rAjA ke sAmane turaMta hI Adeza diyA - * 'brahmagulAla jii| Apa hameM siMha kA svAMga bharakara dikhAyeM / ' 'kumAra kI bAta svIkArya hai, rAjan / kintu yadi hamase koI cuka ho jAya to aparAdha kSamA kiyA jAya / ' - truTi nivArANArtha brahmagulAlajI ne rAjA se yaha prArthanA kI, rAjA ne unheM abhayadAna kA vacana diyA aura rAjakumAra ne bhI diyA isa kA likhita AjJApatra / cuka meM ekAdha jIva kI hiMsA bhI kara deM to maaph| maMtrI kI kuTila cAla thI ki siMharUpa dhArI jainI zrAvaka brahmagulAla se hiMsA karavAkara unheM yA to (usake) zrAvaka-dharma se girAyA jAya, yA siMha ke svAMga kI ha~sI uDAkara unake baDhate hue prabhAva ko toDa diyA jAya / isa cAla bhare SaDayaMtra se anajAna brahmagulAlajI ne to banAyA hubahu siMha 578 * chaina. sa.vimarza
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA svAMga aura anekoM ke sAtha garjanA karate hue aura pUMcha hilAte hue pahu~ce rAjasabhA meM / bilakula zera kI vahI vizAla kAyA, vahI kezavAlI, vahI baDI dahADabharI garjanA aura vahI prabhAvabharI chaTA jItA jAgatA vanakezarI vanarAja hI dekha lo - 'bharI sabhA meM garja kaDaka kara, AyAM kezarI baladhArI / svAmI brahmagulAla muni kI suno kathA acarajakArI ha~sI khela meM svAMga racA ( banAyA) aura jinamata kI dIkSA dhArI / 10 - kintu rAjasabhA meM pahu~cate hI unheM dikhAI detA hai maMtrI ke usa SaDayaMtra ke eka bhAga rUpa, unakI parIkSArtha vahA~ khaDA kiyA gayA eka pazu-bAla, eka bakarI kA baccA / yadi ve use mArate hai to hiMsA hotI hai aura nahIM mArane para zera ke svAMga aura svabhAva meM apUrNatA raha jAtI hai / 'yAroM ne bakarI kA baccA, bAMdhA yoM taka dhari mana meM / dekheM kaisA hai yaha jogI, dayA dharma ArAdhana meM / """ joroM se garajatA huA aura garva se pUMcha hilAtA huA siMha yahA~ baMdhita bakarI ke bacce ko dekhakara sA~pa-chachUMdara kI sI viSama sthiti anubhava - kara soca meM DUbA 'yadi usa cAla kA pahale se patA hotA to kaha sakatA thA yA sAtha Aye logoM se kahalavA sakatA thA ki mRgarAja kahA jAnevAlA zera bhUkhA ho tabhI hI hiMsA karatA hai, nirarthaka nhiiN| phira vana- rAja aura 'naTarAja ' ke isa sabhya mAnava-sabhA vAle samAgama meM sthAna aura kAla kA viveka dekhate hue, anucita - azobhana aisA hiMsA - kArya nahIM kiyA jA sakatA thA / ' apanI isa sabala dalIla se rAjA ko rAjI kiyA jA sakatA thA aura maMtrI evaM rAjakumAra ko niruttara - cupa / paraMtu siMharUpadhArI brahmagulAla kI isa palabhara kI udheDabuna TUTe usake pUrva to maMtrI ne rAjakumAra ko izArA kiyA aura kumAra ne unheM mArA eka joradAra tAnA - - 'siMha nahIM tU syAra hai, mArata nAhiM zikAra / vRthA janma jananI diyo, jIvana ko dhikkAra // brahma gulAla munikathA: * 579
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ zera nahIM tU hai koI gIdaDa, dhraga dhraga terI mhtaarii| haMsI khela meM svAMga banAyA (aura) jinamata kI dIkSA dhArI / / 12 brahmagulAlajI bAhara se siMha bane hI hue the aura bhItara se to siMha ve the hI / basa... kumAra kA yaha tAnA sunate hI unakI vaha zera-cetanA vikSubdha ho uThI, unake badana meM Aga bhaDakI aura AMkho meM chA gaI khUna kI lAlI / eka hI dahADa, eka hI chalAMga aura eka hI thApA - nirdoSa pazu bAla bakarI ke bacce para nahIM svayaM tAnA mAranevAle rAjakumAra hI para !!! aura isa Akasmika AkramaNa se ghAyala hokara, sudhabudha khokara rAjakumAra jamIna para gira paDA - sArI rAjasabhA meM bhaya, AtaMka aura sannATA chA gayA ... / zera apanA 'khela' pUrA kara sabhA se calA gayA aura kumAra ke prANapakheru kAyA-piMjara choDakara duniyA se / dUsarI DhAla meM rAjA ko muniveza meM bodha hai| (idhara) rAjA ke isa vajrAghAta - se ghora du:kha kA kyA kahanA ? paraMtu phira bhI unake bhItara baiThe udAra manA nara-rAja ne apane vacana-pAlana kA utanA hI paricaya diyA, jitanA ki vanarAja-siMha bane hue bahurUpiyA brahmagulAla ne 'khela' ko (svAMga ko) nyAya dene apane kartavya-pAlana kaa| itanA hI nahIM, rAjA kI samatA, sahiSNutA aura dhIraja ne eka pitR-sahaja putrazoka ke vajrAghAta aura putra viraha ko bhI ubharane nahIM diyA / idhara apane khela-rUpa kartavya-pAlana ko saMpanna karate hue bhI isa hiMsAkRtya ke kAraNa brahmagulAla ko bhI apAra duHkha, kSobha aura pazcAtApa huaa| vyAkula ho ve pazcAtApa kI pracaMDa agni meM ve jhulasane lage, na bhUkha-pyAsa kA patA, na nIMda yA ArAma kA ThikAnA / udhara maMtrI ne apane upara koI bhI kalaMka nahIM AyA dekhakara, apanI dUsarI cAla ke dAva pheMkate hue rAjA ke kAna bhare - ___ 'rAjan jisake kAraNa Apako itanA du:kha aura kaSTa huA, usa brahmagulAla se kahie ke aba vaha nigraMtha, vItarAga jaina muni kA svAMga bharakara sabhA meM AyeM aura sAMtvana upadeza sunAyeM / ' rAjA ne bhI isa rAya ko mAnakara brahmagulAla ko isa prakAra ke muniveza meM sabhA meM Ane kA Adeza diyaa| maMtrI ne socA ki ve (brahmagulAla) aisA nahIM karate hai to unakI hI 580 * chaina. rAsa. vimarza
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ apa-kIrti hogI aura karate hai to bAda meM muni-veza choDakara gRhastha banane para samAja meM unakI pratiSThA nahIM rhegii| udhara brahmagulAlajI ne ghara meM apanI dharmapatnI se aura paramamitra mathurAmalla se parAmarza kiyA aura tatpazcAt vidhivat jaina muni kA veza dhAraNa kara rAjasabhA meM phuNce| sabhI to cakita raha gaye / ___maMtrI apane garbhita kaTAkSa ke sAtha bole - 'munivara brhmgulaaljii| Apa apane sadupadeza se rAjA ke putraviyogazoka kA zamana kIjiye / ' aura munivezadhArI brahmagulAlajI ne aisA to prabhAvapUrNa bodha diyA ki basa, rAjA kA zoka samApta / "bhAva kSamA ura meM dharo, kIjai koTi upaauu| kamarekha TalatI nahIM, kIjai kauna upAu / bhAva kSamA ura meM dhro|' 'koI na sukha, du:kha de sake, taja ke bhrama aura bhaav| nija hita kA udyama karau, jaga rUpa vicAra // bhAva kSamA ura meM dhro||' 'rAjan / roSa ne kIjiye, citta mAMhi vicaarii| mana kI duvidhA pariharo, jaga rUpa (ko) nihaarii|| bhAva kSamA ura meM dhro||' 'sukha-du:kha paraNati karma kI, doU bandhana ruup| (kUpa) paMcama gati bina sukha nahIM, jaga hai du:kha svarUpa / / bhAva kSamA ura meM dhro|| 'hamare hAtha kuMvara maro (maryo) jaga rUpa vicaari| tana kara rAga ru dveSa kA (doSa ko) tanasUM samatA lAri (tanameM samatA lAya-pAThabheda) mauna dharo kahi bhUpa soM, yoM ve (aise) zrI muniraay| kSamA ura meM dharo / / 13 tIsarI DhAla meM zokamukta prasanna rAjA aura vAstava meM hI muni bananA batAyA gayA hai| - aura yaha tattvabodha sunakara zokamukta hokara, rAjA AnaMda brahma gulAla munikathA: * 581
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ se bhara gayA aura brahmagulAlajI kI bhUri bhUri prazaMsA karate hue bole - (kuMkuma chaMda) 'dikha avasthA munirUpa kI, rAga-dveSa-chala ko tyaagaa| kahA hoya ke paragaTa mAMgo jo tuma ko acchA laagaa| - taba munirAja, abhI to vezadhArI munirAja, bole - 'bole brahmagulAla muni, vairAgya bhAva meM mana jAgA / kSamA kIjiye, hama banavAsI icchA kA toDA tAgA / / ' le kamaMDalu, pIMchI, sabakucha choDa caleM para upkaarii| haMsI khela meM svAMga banAyA jinamat kI dIkSA dhArI // 5 rAjasabhA samApta huI para muniveza dhArI brahmagulAlajI rAjasabhA se nikala kara binA koI rAja puraskAra lie ghara kI ora nahIM, bana kI ora cle...| cauthI r3hAla meM muni ko manAne svajana nagara ke nara-nAriyoM meM 'hA-hA kAra' maca gyaa| unakI patnI, mAtApitA aura svajanoM para vajrAghAta paDA / nava-muni ke pAsa vana meM pahuMcakara unheM puna: ghara lAne kI unakI sabhI prArthanAe~ vyartha, sabhI ronA-dhonA niSphala, sabhIkA sara paTakanA nAkAmayAba / ___ muni vezadhArI brahmagulAla vAstava meM hI 'muni' banakara, mana-vacana-kAyA ko mauna banAkara vana meM baiTha gayeM (sAhitya sRjana bhI kiyA)... phira to 'mana masta huA taba kyoM bole ?' yahI bAta thii| nakala karate karate jo 'asala' vastu ke svAda ko, asalI AnaMda ko, pA gayA, use saMsAra ke nakalI-AbhAsIsukha vApisa kaise khIMca sakate the ? AtmAnubhUti kI UMcAI para jo pahu~ca gayA, vaha bhautika sukhoM kI khAI kI gaharAI meM vApasa kaise utara sakatA thA ? Atmadarzana kI dhyAnAgni meM jo apane pUrvajanmArjita karma bhasmIbhUta karate baiTha gayA use ve karma phira se utpanna hokara kaise satA sakate the ? 'AtmajJAna vahA~ munipanA' - appaNANe muni hoI - kI - bhItarI AtmajJAnaprApti kI ora bAhyAMtara nigraMthadazA kI ora jo agrasara ho gayA hai, use kauna roka sakate the ? pAMcavI, chaThThI, sAtavIM r3hAloM meM mitra kA samajhAnA, aura unhIM kA ziSya bananA, saMvAda darzAyA hai| patnI-aura mAtA to kyA, bAda meM samajhAne pahuMce hue unake paramamitra 582 * chaina yasa. vimarza
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ matharAmalla bhI unheM DigA nahIM sake, ulTe svayaM hI samajha gaye aura kSullakadIkSita hokara muni brahmagulAla ke ziSya bana gye| 'gaye manAne ko mathurAmalla yati dharma mahimA jaanii| kSullaka hokara sAtha ho lie, bhogavAsanA saba haanii| yaha vairAgya kautuhala bAMco, mana lAke saba nrnaarii| ha~sI khela meM svAMga banAyA, jinamata kI dIkSA dhaarii|| svAmI brahmagulAla muni kI suno kathA acarajakArI bhArI / / 16 aura isa prakAra muni brahmagulAla kI yaha acarajakArI gIta-kathA samApta hotI hai| kathA kAvya-kalA pakSa : aba dekheM prastuta kathA kI DhAloM meM varNita vividha chaMdoM aura raso kI kAvya-kalAmaya abhivykti| rAso-kathA-kAvya kI kSamatA-akSamatA kI dRSTi se nimna biMduoM para zodhana-ciMtana Avazyaka evaM upayogI ho sakatA hai - - 3 kAvya guNa : prasAda, oja, mAdhurya - chaMda aura rAgAdi - alaMkAra - rasa aura rasa-niSpatti - kathArasa kSamatA - bhAva-saMpreSaNa - uddezya aura saMdeza-bodha kevala 15 pRSThoM kI isa laghukathA ke lAghava ke bAvajUda usameM prasAda, oja, mAdhurya ke tInoM kAvya-guNa AdyAnta dRSTigata hote hai| oja-guNa kI abhivyakti dekheM / - __rAjakumAra dvArA siMharUpadhArI brahmagulAla ko 'siMha nahIM tU syAra hai ... zera nahIM, tU hai koI gIdaDa, dhraga dhraga terI mahatArI' ke cunautIbhare tAne ke muMhatoDa pratyuttara meM lapakate-garajate-TUTa paDate siMha kA kaisA tAdRza citraNa ina zabdoM meM kathAkAra ne kiyA hai - brahma gulAla munikathA: * 583
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'suna ke kuMvara ke vacana, ajAsuta, dekhi krodha mana meM aayaa| pUMcha uThA ke dhari kAna pai, lahU jo nainoM meM chAyA / / aMga sameTa uThAkara paMjA, kUdi kuMvara sanmukha dhaayaa| AsapAsa ke bhAge sagare, kucha aisA dhaDakA (dharaMkA) khAyA // lagA tamAcA girA siMhAsana, kuMvara prANa kA prihaarii| svAmI brahmagulAla muni kI suno kathA ajarajakArI / / 16 phira prasAda, mAdhurya donoM kAvya-guNa dikhate hai - vanavAsI bairAgI muni bane brahmagulAla aura unheM manAtI huI vaMzAvalI kAzI mAtA ke saMvAda meM - munirAja kI mAtA - 'nahIM jAnatI thI isa dina ko hai yaha bharI javAnI / kyoM dIpaka gula kiye jAta ho, choDI nahIM nizAnI / ' zrI munirAja kA uttara - 'nahIM javAnI aura buDhApe kI kucha judI hai khaanii| eka dina jisa ko samajho apanI, hogI vahI bigAnI (virAnI) // 17 aba chaMda aura rAgoM kI kucha jhA~kI kareM - pramukha sAre chaMda (kozamAlinI, kuMkuma, jogI-rAsA - narendra, lAvanI, dohA ityAdi) yahA~ prAraMbha meM unakI vividha prabhAva-kSamatA saha ullikhita ho cuke hai, jo dRSTavya hai| vAstava meM prAya: ye bahuta se chaMda anyatra alpa upayoga meM Ate hai| alaMkAra bhI upamA, utprekSA Adi yathAsthAna prayukta hue haiN| paraMtu isa kathA-rAsa kI mahattA hai usake vividha rasa, rasa-niSpatti aura kathA-rasa-dRDhIkaraNa kI zakti meN| aura isa viSaya meM kathA ke lie ucita evaM sArthaka aise vIrarasa, zAMta tattva-rasa aura vairAgya rAsa Adi ko jamAne meM kathAkAra atyaMta saphala huA hai| vibhinna pAtroM muni, rAjakumAra, maMtrI, rAjA, mAtA, patnI, mitra mathurAmalla sabhI ke bhinna bhinna manobhAvoM kA saMvAdAtmaka citraNa bakhUbI huA hai| uddezya-saMdeza bodhaka bhAvapakSa aMta meM uddezya aura saMdeza-bodha bhI jinadarzana-jinasiddhAMta jinavANI kI 584 * chaina. yasa. vimarza
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ ciraMtana-zAzvata mahAnatA, saMsAra aura kAyA kI asAratA, vairAgya dvArA AtmasattA kI ArAdhanA kI mahattA - yaha saba sahaja, sazakta rUpa meM pratipAdita huA hai eka sarit-dhArA kI bhA~ti / paDhate hue balaki gAna rUpa meM sunate hue aura vizeSa to nATyarUpa meM isa rAsa-kathA ko dekhate hue yaha saMdezavodha zata-pratizata siddha hokara rahatA hai| kathA kI sArthakatA, prabhAvikatA, prabhAvotpAdakatA isa meM nihIta hai| anya kathAoM kI tulanA meM isa kathA kI prabhAvotpAdakatA __ Aja vartamAna meM upalabdha pracAra ke dRzya-zrAvya mAdhyama jaba nahIM the taba isa kathA ne grAma-nagara pradezoM meM nATya-dRzya rUpa aura kathA-zrAvya rUpa meM baDA hI prabhAva choDA thA, isa prakAra ke aitihAsika vRttAMtta ukta kathA ke janma pradeza uttara-bhArata ke vayaskoM, vidvAnoM, munijanoM dvArA prApta hote hai| ye sAre prastuta kathA kI sArthakatA-saphalatA kI pratIti dete hai| ina viziSTa janoM se hamArA yaha jAnane kA prayAsa bhI cala rahA hai ki kyA aisI preraka kathA ne vaise prabhAvotpAdaka, parivartanakAraka, zIghra vairAgya-poSaka utpAdaka pariNAma bhI zrotA-dRSTA samAja para choDe the ki jaise jaina paraMparA meM nema-rAjula, zrIpAla-mayaNA, elAcI-kumAra dhannA-zAlIbhadra jaisI rAsa kathAoM ne aura jainetara paraMparAoM meM bhartRhari, gopIcaMda-menAvatI, gorakhanAtha-matsyendranAtha evaM zrI maryAdApuruSottama zrI rAma jause baladevoM evaM zrIkRSNa jaise vAsudevoM kI preraka-kathAoM aura lIlAoM evaM nATakoM ne bRhat samAja para choDe the ? uttara bhArata ke, sAre hI bhArata ke vizAla samAja para ina jainetara kathAoMlIlAoM-nATakoM kI prabhAvotpAdakatA sarva vidita, sarvajJAta hai| jaina rAsAkathAoM kI bhI aisI prabhAvapUrNatA, prerakatA jaina itihAsa ke pRSThoM para evaM kaIyoM ke hRdayapaTa-smRtipaTa para aMkita hai | pazcima bhAratameM gujarAta-rAjasthAna meM - hamaneM svayaM ne bhI svAnubhava se yaha avalokana kiyA hai| eka hI aise dRSTAMta kI smRtirUpa meM bhagavAna nemakumAra aura rAjula kI preraka kathA ke nATyAtmaka maMcana kA prasaMga, hamArI bAlyAvasthA kA, hamAre sanmukha hai| tava vatana janmabhUmi amarelI meM pAlItANA se rAsa-kathAe~ nATaka rUpa meM bhI prastuta karane saMgIta maMDaliyA~ AtI rahatI thii| ThIka smaraNa hai eka bAra koI labdhisUrIzvara saMgIta kathA maMDalIne nemakumAra-rAjula ke prasiddha karuNA brahma gulAla munikathA: * 585
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMga prastuta karate hue ina paMktiyoM kA gIta nATya- rUpa prastuta kiyA thA / 'nemaprabhunA caraNakamalanI laganI amane lAgI re bhara - yauvanamAM rAjula jevI ramaNI jeNe tyAgI re // 18 ina spaSTa arthavAlI paMktiyoM ne kaI prekSaka - zrotAoM ko baDA hI abhibhUta aura prabhAvita kiyA thaa| kaI yuvakoM ko jinapravajyA kI aura kaI janoM ko jIvadayA - prANIdayA kI tatkAla - pariNAmadAyinI preraNA isa se milI thii| kaI loga virAga - dIkSA kI ora mUDe the / jaina paraMparA ke uparAnta, jainetara paraMparA meM bhI aisA hI zIghra pariNAmI prabhAva taba choDA thA nATyakAra muLajI AzArAma ke vairAgyapradhAna 'rAjA bharatharI' ke adamya prabhAvapUrNa nATaka ne 'vairAgya zataka' ke racayitA bhartRhari ke svayaM ke jIvana kI ye hRdayasparzI saMvAda paMktiyA~ sabhI prekSako ke hRdayoM ko hilA rahIM thI / 'bhekha re utAro rAjA bharatharI / rAnI kare re pukAra, rAjA bharatharI // ' 'bhikSA de de maiyA piMgalA / jogI khaDA hai dvAra, maiyA piMgalA / jogI to jaMgala ke vAsI, kaisA ghara - saMsAra? maiyA piMgalA | 19 phira jahA~ 16 mahAsatiyoM aura prAtaH vaMdanIya tIrthaMkara mAtAoM kA sA nArI kA tAraka - samunnata rUpa hai vahA~ zeksapiyara ke 'hemleTa' kI leDI mekabaitha kI frailty! thy name is woman ! kI nArI ke dUsare eka viparIta mAyAkapaTa chalanA pUrNa rUpa kI bhI smRti dilAtA huA kaTu anubhava rAjA bhartRhari ko bhI rAnI piMgalA ke avizvasanIya, dhokhApUrNa, strIcaritra se huA hai / ve kaise aisI rAnI kI 'bhekha utAra kara saMsAra meM lauTane kI prArthanA para vizvAsa kara lauTa A sakate the ?" yahA~ para brahmagulAla muni kI isa jaina kathA meM navamuni ko apanI saccaritra patnI se aisA to koI kaTu anubhava nahIM huA hai, phira bhI ve vana se ghara lauTane ko taiyAra nahIM hai| dRSTavya hai isa nATya- kathA meM brahmagulAla muni aura unakI patnI kA yaha saMvAda savAla strI kA 586 * maina rAsa vibharza - -
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mujhe choDa majhadhAra cale ho, kise batAo pyAre, kisakA takahUM sahArA, dina aba kaise kaTe hamAre ?' zrI munirAja kA uttara - 'nArI kI paryAya burI hai, parAdhIna du:kha sAre, chede strIliMga, dharma se hove zaraNa tumhAre / 20 yahA~ brahmagulAla muni aura bhagavAna nemanAtha ko apanI rAjula sI saccaritra nArI ke tyAga kA kAraNa alaga hai evaM zeksapiyara-citrita laiDI maikabethavat bhartRhari kI vizvAsaghAtinI, duzcaritra rAnI piMgalA ke tyAga kA kAraNa alaga hai| phira bhI nArI kA, nArI ke prati kI Asakti aura viSayadRSTi kA tyAga to jJAniyoM ne sarvopari darzAyA hai| 'saghaLA A saMsAramA, ramaNI naaykruup| e tyAge tyAgyuM badhuM, kevaLa zoka svarUpa // 21 (samasta saMsAra meM nAyakarUpa hai ramaNI, jo 'zoka-svarUpa' hone se usake tyAga meM sArA hI tyAga samA jAtA hai|) to kathA jo cala rahI hai usameM na to muni brahmagulAla jaMgala se ghara ko lauTe, na vairAgI-jogI bharatharI / abhI abhI kA tAjA itihAsa hai ki bharatharI ke preraka caritra ne, usake uparyukta nATaka ne bhI aneka yuvaka-prekSakoM ko bairAgI banAkara ghara se jaMgala ko bhejA thaa| isakA itanA to bhArIbhISaNa prabhAva rahA ki bhAvanagara saurASTra meM munijI AzArAma-abhinIta yaha nATaka jaba dinoM taka khelA jA rahA thA, taba roja-pratidina nATaka kA koI na koI yuvaka-prekSaka nATaka dekhane ke bAda bairAgI banakara gharasaMsAra choDakara bhAga jAtA thA - palAyana kara jAtA thaa| bhAvanagara rAjya ke nareza tatkAlIna mahArAjA bhI ina ghaTanAoM se ciMtita ho svayaM isa nATaka ko dekhane aura naTa bhartRhari pAtra mULajI AzArAma ko bAda meM giraphtAra karane taba nATyagRha meM pdhaare| unakI isa manzA kI bhanaka ukta naTa mULajI AzArAma ko paDa gii| usa rAta usane eka ora se mahArAjA ko bhI stabdha kara hRdaya se hilA dene vAlA 'bhartRhari' ke pAtra kA adbhuta abhinaya kiyA, aura dUsarI ora se gatizIla nATaka ko anya pAtroM dvArA cAlu rakhAkara svayaM pardo ke pIche daravAje se, taiyAra rakhe hue apane azva para savAra ho kara dUra cale gaye, bhAvanagara brahma gulAla munikathA: * 587
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjya kI hada ke bAhara, jahA~ se phira bhAvanagara mahArAjA unheM kabhI pakar3a nahIM ske| tAtparya ki aisA prabhAva thA bhartRhari kI vairAgya nATya kI kRti kA prabhAva kI kSamatA ke anya yathArtha dRSTAtoM meM ciMtanIya hai - 'satya harizcaMdra' kathAnATaka bAlyAvasthA meM dekhakara prabhAvita hue mahAtmA gAMdhI kA 'rAmakRSNa paramahaMsa' philma ke abhinetA prophesara kA aura rAjA rAmamohanarAya ke satIprathA-chedaka, nArI uddhAraka nATaka kI rsnissptikaa| ___aba hama khoja rahe hai Thosa prabhAva brahmagulAla kI bhI isa nATyAtmaka munikathA kaa| AzA hai vidvadjana-vizeSa kara uttara bhArata ke digaMbara AmnAya ke - hameM isa khoja meM kucha sahAyatA kreNge| isa kathA se hamArA svayaM-paricaya - isa preraka nATyAtmaka kathA kI vivecanA Aja yahA~ samAroha meM prastuta karane se pUrva usakA hameM eka sahaja rUpa se, kucha varSa pahale paricaya huA / vartamAna kAla ke anubhava jJAnI hamAre sadgurudeva bhavita: jaina muni zrI sahajAnaMdaghanajI bhadramuni-ne hameM zrI kalyANamaMdira ke 'dhyAnAjjineza bhavato bhavita: kSaNena' zloka kA rahasyArtha batalAyA thaa| jineza kA gahana dhyAna karanevAlA dhyAtA bhI 'IlikA-bhramara' nyAya se eka dina jinavat bana jAtA hai| - yaha usakA tAtparya-sAra hai / isa upakrama meM 'bahurUpiyA vezadhAraka muni' bhI yadi ThIka se abhinaya kare to vaha munidazA kI gaharAI meM anubhUti karate hue saccA muni bana jAtA hai - 'AtmajJAna vahA~ munipanA' (zrImadjI), 'appaNANeNa muNi hoI' (AcArAMga sUtra) vAlA vAstavika artha meM muni / aise eka bahurUpiyA muni ke uttara pradeza meM AgarA nikaTa, ho jAne kI unhoMne bAta kI thii| usa muni kI kathA ko hama khoja rahe the| yogAnuyoga saMyoga se zvetAMbara-digaMbara donoM AmnAyoM ke rAso sAhityakathA sAhitya kI hamArI alpa-sI cala rahI samanvayI pravRtti-prakriyA meM hamane bhagavAna mahAvIra kI jIvanakathA 'mahAvIra darzana' ke rikArDiMga ke bAda 'nemarAjula' kI evaM giranArajI kI kathA kA bhI rikArDiMga kiyA thA / isI upakrama meM digaMbara AmnAya ke 'dazalakSaNa vratakathA' evaM 'ratnatraya vrata kathA' evaM 'sonAgirI kI yAtrA' Adi ke rikArDiMga ke anusaMdhAna meM hameM digaMbArAcArya zrI nirmala sAgarajI se yaha 'brahmagulAla muni kI kathA' upalabdha huii| ise 588 * chaina. sa.vimarza
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhate hI gurudeva sahajAnaMdaghanajI-kathita-varNita uparyukta bahurUpiyA muni kI kathA kI smRti ho aaii| vahI ye muni brahmagulAla hone cAhiye aisI pratIti huii| kathA bhI sazakta thI, parizrama kara viSAyAnurUpa prabhAvotpAdaka chaMdoMrAgoM meM use saMgIta-svarabadhdha kara rikArDa kiyA, usake zrotAoM ke utsAhajanaka pratibhAva prApta hue aura vahI kathA Aja yahA~ prastuta hai - samAroha ke isa nibaMdha-zodhapatra ke rUpa meM aura svarastha, rikArDa kiye hue sIr3I rUpa meM bhii| usakI sArthakatA-asArthakatA : saphalatA-asaphalatA : prabhAvotpAdakatA-aprabhAvotpAdakatA kA nirNaya karanA Apa sarva sujJa vidvadjanoM para choDatA hU~ - vinamrabhAva se / pAdaTIpa: 1. zrI Atmasiddhi zAstra: saptabhASI-113 2. vItarAga gIta: sAdhvI maMju' 3. zrIAnaMdaghana padyaratnAvalI-122' 'jinezvara vANI'-zrImad rAjacaMdrajI 5. DaoN. svAmI brahmagulAla muni (raghuvIra siMhajaina) mukhapRSTha / 6. vahI pRSTha-1 7. vahI, pRSTha-3 8. padmAvatI puravAla jaina DAyarekTarI 9. svAmI brahmagulAla muni, pRSTa 3 10. vahI pRSTa -4 11. vahI pRSTha - 4 12. vahI 13. vahI - pra. 5 14. vahI - pR. 6 15. vahI - pR. 7 16. vahI- pR. 8 17. vahI- pR. 8 18. giranArajI siddhakSetra' : nemarAjula kathAgIta (svayaMkRti, sI.DI.) 19. rAjA bhartRhari 20. brahmagulAla munikathA - pR. 8 21. mokSamALA : zrImad rAjacaMdrajI er wa brahma gulAla munikathAH * 589
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa A yAdI 22mA jainasAhitya samAroha prasaMge vaMcAyelA zodha. nibaMdhonI yAdI che. A prasaMge 100thI vadhu nibaMdho vaMcAyA hatA, emAMnA keTalAka nibaMdho patrakAratva viSayanA hatA. 80 jeTalA nibaMdho rAsasAhitya para vaMcAyA hatA, AmAMthI pasaMda karelA 38 jeTalA nibaMdho A pustakamAM samAveza pAmyA che. vAcakonA saMdarbha mATe 22mA samArohamAM nibaMdha rajU karanArA sarva vaktAonI yAdI ahIM prastuta che. (ahIM 'zrIpAlAsa' vizenA DaoN. annA keranInA ane zrImatI praphullA zAhanA lekho pAchaLathI prApta thayA che, paraMtu viSayathI saMbaMdhita hovAthI samAvI levAyA che.) prastuta thayelA zodha nibaMdho mobAIla naMbara krama nAma 001. abhayabhAI AI. dozI 002. ajItabhAI AI. ThAkora 003. anitAbena dinezacaMdra AcArya 004. AratI cImanalAla trivedI 005. azvinabhAI jayaMtIlAla gAMdhI 006. bI. vijaya jaina 007. bAbubhAI maMgaladAsa zAha 008. bhAnubena jayaMtIlAla zAha 009. bharatakumAra manaharalAla gAMdhI 010, bIjala anilabhAI zAha 011. caMdrikA ke. zAha 012. cetana caMdulAla zAha 013. chAyAbena pI. zAha 014. citrA dIpakabhAI modI 015. dIpA kanakarAya mahetA 016. dhanavaMta TI. zAha 017. dharamacaMda jaina 590 * jaina rAsa vimarza 9892678278 99257116 39 9427496 271 9904084840 9409031700 9327007432 9824701899 9892422535 9824485410 983554415 9726863344 9879512651 9409406949 9969928729 9820002341 9413253084 nibaMdhanuM nAma AMbaDa rAsa zukana zAstra copAI rAsa zrI samakita kaumudI rAsa naladamayaMti rAsa sthulIbhadra/bhabatezvara bAhubalI pAvara poInTa prejhanTezana jaina patrakAratva kavi RSabhadAsa kRta ajAkumAra mohanavijayajI caMdrarAjAno rAsa prabuddha jIvana harIbala mAchIrAsa pannA-zAlibhadra rAsa prabhudAsa pArekha-patrakAra divAlI parva para rAsa mAchIrAsa zrIpAla rAsapatrakAra jayabhikhkhu DaoN. nemacaMda jaina
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 018. dhIrendra rasikalAla mahetA 019, dakSAbena hemacaMda sAvalA 020. phAlganI pI. javerI 021. gaMgArAma garga 022. grIkhA saMdIpa zAha 023. gulAba bI. deDhiyA 024. guNavaMtabhAI upAdhyAya 025. guNavaMta baravALiyA 026. eca. esa. gAMdhI 9824980506 mAnatuMga mAnavatIno rAsa 9327914484 mRgAvatI rAsa 9937495745 aSTaprakArI pUjA rAsa ASADhabhUti rAsa 9584301489 AdinAtha rAsa 98206 1185ra patrakAra-mAvajI ke. sAvalA 9426450131 patrakAra zrI jhaveracaMda meghANI 98202 15542 jaina patrakAratva zrI pannAlAla Ara. zAha 9427284991 zatruMjaya uddhAra rAW patrakAronuM pradAna mukitadUta 9819729398 aMga pharUka copAI 922445526 2 jaina patrakAratva 9228241428 zrI naiminAtha rAjula bAra mAsa 94261142205 vIza sthAnaka 9428474045 karakaMDu rAsa 9324530292 gautamasvAmIno rAsa 9925038148 yazodhara rAsa 9033174514 vimalamaMtrI rAsa karyo 027. haMsAbena pravINacaMdra zAha 028. haMsAbena esa. zAha 029, haMsAbena umarazI gAlA 030. harSada padamazI mahetA 031. hemalatA jaina 032. hiMmatabhAI jI. koThArI 033. hiMmatalAla e. zAha 034. hinA yazodhara zAha 035. hirena kizorabhAI dozI lAvaNyamaya 036. hiteza baLavaMtarAya jAnI 037. jAgRti nalInabhAI ghIvAlA 038. jazavaMtabhAI DI. zAha 030, jazavaMtalAla vI. zAha 040, jayaprakAza nArAyaNa dvivedI 041. jayaMtIlAla maNilAla zAha 042. jayazrI bharatabhAI dozI 043, jayazrI mukezabhAI ToliyA 044. jonI kirITakumAra zAha 045. jyotsA rasikalAla dhruva 046. kailAzabena eca. mahetA 047. kalpanA jaina 048. kanaiyAlAla lallubhAI zAha 049, kAnajI je. mahezvarI 050. kAMtilAla bI. zAha 9328952958 samaya suMdara kRta sItArAma rAsa 942893751 IlAcIkumArano rAsa 09426 116976 lAvArasA 9769287507 jaina divAkara pU. muni cothamalajIkRta zrIpALa rAsa kalikAla rAsa kayavanA rAsa 9870402829 jaina patrakAratva 942825220. AdhyAtma gItA 9223272515 986932246 7 lIlAvatI sumatIvilAsa rAsa 8820046 264 zatruMjaya rAsa kapura maMjarI rAsa 9725893355 guruguNa amRtavelI rAsa 94263896 30 vastupAla-tejapAla rAsa 9429064141 sthUlibhadra navaraso rAsa pariziSTa +591
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ 051. ketakI zaradabhAI zAha 052. kirITakumAra jayaMtIlAla zAha 053. kIrtibena bI. dozI 054. kirITakumAra ena. zAha 055. kokilA eca. zAha 056. kokilA mahendrabhAI zAha 057. kuladIpa zarmA 058. kuNAla ema. kapAsI 059. madhukara ena. mahetA 060. madhurI pAMDe 061. mahendrabhAI bhAIlAla gAMdhI 062. mAlatI kizorabhAI zAha 063. maniSabhAI ena. zAha 064. maMjulA harSadabhAI mahetA 065. manoja ajItacaMdra upAdhyAya 066. manubhAI je. zAha 067. mInA pinAkIna pathaka 068. mInAbena parezabhAI zAha 069, mInala dinezabhAI avalANI 070. mItA jagadIzacaMdra vyAsa 071. nalinI dilIpabhAI zAha 072. milindakumAra eca. joSI 073. madhubaravALiyA 074. nareza pradhumnarAya aMtANI 075. nItAbena madhukara mahetA 076. nItu jaina 077. padmacaMda dIpacaMda muthA 9320095372 (1) bAla pATila (2) kumArapALa desAI mahAsatI RSIdattA rAsa 9979157374 7498663350 vikramasena rAsa 9428564948 vijaya hIrasUri rAsa dravya guNAparyAya rAsa + jaina patrakAravya 9323009922 9870325266 aMjanA satI rAsa 9428805427 9560250117 anemIzvara rAsa kApaDaheDAno rAsa 982409306 3 vastupAla-tejapAla rAsa dharma parIkSA rAsa 9723353581 guru rAsa 9824894669 jaina patrakAra zrI ratilAla dIpacaMda desAI 9898019600 zetruMjaya mAhAtmaya rAsa 9228241428 zrI puSpAvatI rAsa 9825686312 somavimalasUri rAsa 9429505756 zrI surasuMdarI rAsa (zrI paMDitapravara) zrImad vIravijayajI viracita gautamasvAmIno rAsa (kevaLa muni) 9427591414 9428246945 zreNika rAjAno rAsa 9819713205 zrI abhayakumAra rAsa 8141929217 samaya suMdarakRta valkalacIrI rAsa 9419160893 nema rAjula rAsa 9825317492 upadeza rasAyana rAsa 9820215542 jaina patrakAratva 9998220478 kacchI patrakAra-zrI prANalAla zAha 078. paMkajakumAra ghanazyAmabhAI trivedI 9426454544 079, pArUlabena bharatakumAra gAMdhI 080. pArvatI nenazI khirANI 081. paurika virendrabhAI zAha 082. pradIpakumAra amRtalAla ToliyA 592 * jaina rAsa vimarza 9427512898 dhanA rAsa 9868888607 hanumaMta rAsa 09426116976 bhagavAna neminAtha aura puruSottama zrI kRSNacaMdra rAsa bharatezvara bAhubalI rAsa hIravijayasUri rAsa 9824485410 9869787692 pUjA vidhi-rAsa 9328393293 kocara vyavahArIno rAsa 9824873356 sagala zAhano rAsa
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 083. praphullA rasikalAla vorA 084. prajJA bipInabhAI saMghavI 085. pratApakumAra je. ToliyA 086. pravINAbena mukezabhAI zAha 087. pravINabhAI sI. zAha 088. prItibena narendrakumAra zAha 089. pUrNimA esa. mahetA 090. 2jjanakumAra 091. rAma kizana pohiyA 092. rAmanAtha pAMDe 093. razmi je. bheDA 094. razmibhAI je. jhaverI 095. ratana khImajI chAvaDA 096. ravIndra vI. khAMDavAlA 097. rekhA vrajalAla vorA 098. reNukA je. poravAla 099. rezmA DI. paTela 100. RSikeza vAya. rAvala 101. rItAbena vinodabhAI gAMdhI 102. rUpA esa. cAvaDA 103. rUci mornajaya modI 104. rUpAlI ayajI bAphanA 105, saMdhyA bipInabhAI zAha 106. saMjaya phatehacaMdabhAI zAha 107. zAMtilAla sI. khonA 108. zekharacaMdra jaina 109. zItala maniSabhAI zAha 110. zobhanA pUnamacaMda jaina 111. zobhanA Ara. zAha 112. zrIkAMta rasikalAla dhruva 113. zvetA jaina 9409467934 paM. zrI vIravijaya nirvANa rAsa 9892117778 zrI dhannA zAlibhadra rAsa 9611231580 brahma gulAla munikathA aSTa prakArI pUjA rAsa 9428990456 9998336992 mahAsatI su2suMdarajIno rAsa 9426347363 jaina patrakAra sukaraNAjI 9427021221 bharata bAlubila rAsa 9412978712 jaina jarnAlIjhama ane jaina janarala 9694102097 elAcIkumAra rAsa pravacanasAra rAsa 9867186440 jaina patrakAratva 9821681046 sAdhu vaMdanA rAsa 9892828196 zrAddhavidhi rAsa 9998362876 surasuMdarI rAsa 9820824281 patrakAra zrI guNavaMtabhAI zAha 9821877327 jaina patrakAratva 9825185167 zatruMjaya maMDana rAsa 9426515780 AcAryazrI somasuMdara sUrikRta sthUlibhadra caritra rAsa rohiNeya cora kA rAsa 9825164356 raivaMtagiri rAsa-kartA-vijayacaMdra sAta nayano rAsa 9769050252 9403086 571 jaina patra 9404340171 9324680809 jaina patrakAra zrI caMdrakAnta vorA 9429077409 prAstAvika duhA rAsa 9930069142 zrI guruvallabha patrakAratva dazA ane dizA 9426425600 tetalI rAsa sAdhu vaMdanA/sthulIbhadra vijya/ bharatezvara bAhubalI 9898109273 jagaDu prabaMdha rAsa 9869322462 dhammilakumAra rAsa 9869816384 9413782968 jinavANI mAsika patrikA pariziSTa * 593
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.Da 9789383 ls 14176| Zhuan 600