Book Title: Sushrut Samhita
Author(s): Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya
________________ 620 निबन्धसंग्रहाख्यव्याख्यासंवलिता [ उत्तरतन्त्रं प्रथमं लेख्यरोगप्रतिषेधमाह-अथात इत्यादि / यद्यपि चिकि- इदानीं सम्यग्लिखितस्य वर्त्मनो लक्षणमाह-असृगात्साप्रविभागीयोद्दिष्टात् 'छेद्यास्तेषु दशैकश्च' इत्यादिवचनात् / स्रावरहितमित्यादि / समं निम्नोन्नतत्वरहितम् / नखनिभं नखपूर्व छेद्यरोगाणामुपादानं प्राप्नोति, तथाऽपि लेख्याजनप्रसा- / स्येव निभा यस्य तत्तथा / तदेव व्रणवदुपचरणीयम् // ९॥च्छेद्यादिष्वल्पावस्थायां लेखनोपयोगाच्च लेख्यानां प्रागुपा- रक्तमक्षि स्रवेत् स्कन्नं क्षताच्छस्त्रकृताडुवम् // 10 // दानम् // 1 // 2 // रागशोफपरिस्रावास्तिमिरं व्याध्यनिर्जयः॥ नव येऽभिहिता लेख्याः सामान्यस्तेष्वयं विधिः॥। तेष्वये विधिः॥ वर्त्म श्यावं गुरु स्तब्धं कण्डूहर्षोपदेहवत् // 11 // स्निग्धवान्तविरिक्तस्य निवातातपसद्मनि // 3 // नेत्रपाकमुदीर्ण वा कुर्वीताप्रतिकारिणः॥ (आप्तैदृढं गृहीतस्य वेश्मन्युत्तानशायिनः // ) एतदुर्लिखितं ज्ञेयं स्नेहयित्वा पुनर्लिखेत् // 12 // सुखोदकप्रतप्तेन वाससा सुसमाहितः॥ दुर्लिखितस्य वर्त्मनो लक्षणमाह-रक्तमित्यादि / स्कन्नं खेदयेद्वर्त्म निर्भुज्य वामाङ्गुष्ठाङ्गुलिस्थितम् // 4 // त्यानम् / व्याध्यनिर्जय इति लेखनसाध्यस्य व्याधेरनुपशमः / अङ्गुल्यङ्गुष्ठकाभ्यां तु निर्भुग्नं वर्त्म यत्नतः॥ | अप्रतिकारिण इति तस्य प्रतिक्रियामकुर्वत इत्यर्थः / तत्र प्लोतान्तराभ्यां न यथा चलति स्रंसतेऽपि वा // 5 // चिकित्सामाह-स्नेहयित्वेत्यादि / केचित् 'खेदयित्वा' इति ततःप्रमृज्य प्लोतेन वर्म शस्त्रपदाङ्कितम् // पठन्ति // 10-12 // लिखेच्छस्त्रेण पत्रैर्वा, ततो रक्ते स्थिते पुनः॥६॥ व्यावर्तते यदा वर्त्म पक्ष्म चापि विमुंह्यति // खिन्नं मनोहाकासीसव्योषा जनसैन्धवैः॥ स्यात् सरुक् स्नावबहुलं तदतिस्रावितं विदुः॥१३॥ श्लक्ष्णपिष्टैः समाक्षीकैः प्रतिसार्योष्णवारिणा // 7 // स्नेहखेदादिरिष्टः स्यात् क्रमस्तत्रानिलापहः॥ प्रक्षाल्य हविषा सिक्तं व्रणवत् समुपाचरेत् // ___ अतिलिखितवम॑नो लक्षणमाह-व्यावर्तत इत्यादि / तच्चिखेदावपीडप्रभृतींख्यहादूर्ध्व प्रयोजयेत् // 8 // कित्सितमाह-स्नेहखेदादिरित्यादि / अनिलापहः क्रमोऽन्यो ऽपि परिषेकादिर्बाह्य आभ्यन्तरो वाऽऽहारादिकः / अनिलाव्यासतस्ते समुद्दिष्टं विधान लेख्यकर्मणि // पहेन वायुं जित्वा पश्चाद्रणवदुपचरणीयम् // 13 ॥तान् सर्वान् संख्ययाऽभिधाय संक्षेपार्थं तेष्वभिन्न विधि- | वावबन्धं क्लिष्टं च बहलं यश्च कीर्तितम् // 14 // मुपदिशन्नाह-नवेत्यादि / तमेव सामान्यविधिमाह-स्निग्धेत्यादि ।-स्निग्धवान्तविरिक्तस्यत्यत्रानुक्तोऽपि स्नेहानन्तरं खेदः पोथकीश्चाप्यवलिखेत् प्रच्छयित्वाऽग्रतः शनैः॥ कार्यः / सुसमाहित इत्यनेन यथा दृशोः पीडा न स्यात्तथा | इदानीं रोगविशेषे क्वचिदेव प्रच्छन्नेन रक्तहरणमृदुकरणखेदयेदिति द्योत्यते / निर्भुज्य परिवर्त्य, उत्तानीकृत्येत्यर्थः / पूर्वकं लेखनमतिदिशन्नाह-वर्मेत्यादि / अवलिखेत् शस्त्रेण, निर्भुनम् उत्तानीकृतम् / प्लोतान्तराभ्यां वस्त्रवेष्टिताभ्यामडल्य- न तु पत्रादिभिः // 14 // -: गुष्ठाभ्यां यथा न चलति न कम्पते, न वा संसते नाधः पतति, सम लिखेत्तु मेधावी श्यावकर्दमवर्मनी // 15 // तथा वर्त्म निर्भुज्येत्यर्थः / शस्त्रपदाङ्कितमिति प्रच्छयितव्ये | क्वचित् पुनर्लेखनमात्रमेव कर्तव्यं न पुनश्छेदभेदप्रच्छन्नाप्रच्छितं. भेदयितव्ये च भिनं, छेदनीये च छिन्नमित्यर्थः / नीति दर्शयन्नाह-सममित्यादि / समम् एककालमित्यर्थः वातकफन्याधिकठिनं दारुणं वर्त्म शस्त्रेण लिखेत् , पित्तरक्त- अन्ये तु नात्यवगाढं नात्युत्तानमिति सममाहुः // 15 // गदाकान्तं मदवर्म पुनः शेफालिकादीनां पत्रर्लिखेत् / पश्चा- कुम्भीकिनी शर्करां च तथैवोत्सङ्गिनीमपि // कमोह-तत इत्यादि / खिन्नं खेदितम् / मनोहा मनःशिला। कल्पयित्वा तु शस्त्रेण लिखेत पश्चादतन्द्रितः॥१६ आञ्जनं रसाजनम् / माक्षीकं सुवर्णमाक्षीकम् / प्रतिसाये कुत्रचिच्छेदपूर्वक लेखनमाह-कुम्भीकिनीमित्यादि / कल्पअवघष्य / हविषा घृतेन / व्रणवत् सद्योव्रणवत् सप्ताहं यित्वा लिमवेत्यर्थः / म यावत् , तदूर्ध्वं शारीरव्रणवत् ; तच्च पर्णबन्धादिना क्रमेण / | भवेयर्वम॑सु च याःपिडकाः कठिना भृशम् // खेदावपीडेत्यादि / यहादूर्ध्वं पुनव्रणवदेव स्वेदावपीडप्रभृ हस्वास्ताम्राश्च ताः पक्का भिन्द्याद्भिन्ना लिखेदपि 17 तीन प्रयोजयेदिति तात्पर्यार्थः / स्वेदावपीडादिकं समासेना कस्मिंश्चिद्भेदपूर्वकं लेखनमाह-भवेयुरित्यादि // 17 // भिधाय विस्तरेणातिदिशन्नाह-व्यासत इत्यादि / विधानं तरुणीश्चाल्पसंरम्भा पिडका बाह्यवर्त्मजाः // स्वेदावपीडादिकम् / लेख्यकर्मणीति सकललेखनाहंगदकर्मणीत्यर्थः // 3-8 // विदित्वैताः प्रशमयेत् स्वेदालेपनशोधनैः // 18 // असृगानावरहितं कण्डशोफविवर्जितम // 9 // इति सुश्रुतसंहितायामुत्तरतन्त्रान्तर्गते शासमं नखनिभं वर्त्म लिखितं सम्यगिष्यते // लाक्यतन्त्रे लेख्यरोगप्रतिषेधो नाम त्रयोदशोऽध्यायः // 13 // 1 'लेखनप्रसंगात्' इति पा०। 2 'प्लोतान्तरीकृतं नैव' इति पा। 3 'व्योषाञ्जनकसैन्धवैः' इति पा। / १'विमुञ्चति' इति पा०। २'कर्तयित्वा' इति पा०।
Page Navigation
1 ... 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922