Sushrut Samhita

Author(s): Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya

Page 874

अध्यायः 55] सुश्रुतसंहिता। 777 अभिहतः अवरुद्धः / खमार्गे गुदे / हन्यात पुरीषं पुरीषक्षयं भवन्ति गाढं क्षवथोर्विघाताकुर्यात् क्षिपेद्वेत्यत्रापि पुरीषमिति संबन्धनीयम् / गलग्रहां- च्छिरोलिनासाश्रवणेषु रोगाः॥ श्वेति चकारात् क्रिम्यादीनां समानतत्रनिर्दिष्टानां प्रहणम् / कण्ठास्यपूर्णत्वमतीव तोदः अपानावरोधेन प्राणादीनामपि प्रकोपात् शिरोरुकासादिसंभवो कृजश्च वायोरुत वाऽप्रवृत्तिः॥१३॥ युक्तः॥७॥ छिक्काजोदावर्तलक्षणमाह-भवन्तीत्यादि / क्षवथोर्विघाआटोपशूलौ परिकर्तनं च तात् छिक्कावरोधात् / कण्ठास्यपूर्णवमिति कण्ठमुखे वायुना सङ्गः पुरीषस्य तथोर्ववातः॥८॥ पूर्णे इव भवतः / अतीव तोदः अतीव व्यथा, कण्ठमुखयोरेव / पुरीषमास्यादपि वा निरेति केचित् 'कण्ठस्य' इति पठन्ति, तन्मते कण्ठस्यैव पूर्णवं पुरीषवेगेऽभिहते नरस्य // . तोदश्च / कूजः अव्यक्तवचनम् / वायोरप्रवृत्तिः उच्छ्वासावरोधः। उत वा अथवेत्यर्थः / चकारात् मन्यास्तम्भादयः॥१३॥ पुरीषजोदावर्तलक्षणमाह-आदोपशूलावित्यादि / आटोप उदरापूरः। परिकर्तनं गुदमेढ़बस्त्यादिषु कृन्तनमिव वेदना / उद्गारवेगेऽभिहते भवन्ति घोरा विकाराः पवनप्रसूताः॥ ऊर्ध्ववातो बहुदारता / आस्यात् मुखात् / निरेति निर्गच्छति / परिकर्तनं चेति चकारात् पिण्डिकोद्वेष्टनादयः॥८॥ उदारजोदावर्तलक्षणमाह-उद्गारवेग इत्यादि / घोराः कष्ट तराः / 'घोराः' इत्यत्र 'जन्तोः' इति केचित् पठन्ति / पवनमूत्रस्य वेगेऽभिहते नरस्तु प्रसूताः कम्पहिकाहृद्विबन्धादयः ॥कृच्छ्रेण मूत्रं कुरुतेऽल्पमल्पम् // 9 // छर्विघातेन भवेश्च कुष्ठं मेरे गुदे वङ्गणबस्तिमुष्क येनैव दोषेण विदग्धमन्नम् // 14 // नाभिप्रदेशेष्वथवाऽपि मूर्धि // छर्दिजोदावर्तलक्षणमाह-छर्विघातेनेत्यादि / कुष्ठग्रहणमत्र औनद्धवस्तिश्च भवन्ति तीवाः शीतपित्तकोपाद्युपलक्षणार्थम् / येनैव दोषेण विदग्धमन्नमिति शूलाश्च शूलैरिव भिन्नमूर्तेः // 10 // येनैव वाताद्यन्यतमेन दोषेण विदग्धं दुष्टमन्नं भवेत्तदोषाधिकमूत्रोदावर्तलक्षणमाह-मूत्रस्येत्यादि / बङ्क्षणम् उदरोरु- मेव कुष्ठं स्यादित्यर्थः / चकारात् अरोचकादयः // 14 // सन्धिः / मुष्की अण्डौ। मूर्ध्नि उत्तमाङ्गे ।आनद्धबस्तिः आध्मात- मूत्राशये पायुनि मुष्कयोश्च / मूत्राधारः / 'आनद्धबस्तेः' इति केचित् पठन्ति, ते च आनद्ध. शोफो रुजो मूत्रविनिग्रहश्च // बस्तेर्मूर्ध्नि शूला भवन्तीति योजयन्ति / तन्न, समानतन्त्रविरो- शुक्राश्मरी तत्स्रवणं भवेद्वा धात् / भिन्नमूर्तेः भिन्नैशरीरस्य // 9 // 10 // ते ते विकारा विहते तु शुक्रे // 15 // मन्यागलस्तम्भशिरोविकारा शुक्रजोदावर्तलक्षणमाह-मूत्राशय इत्यादि / मूत्राशये जृम्भोपघातात् पवनात्मकाः स्युः॥ बस्ती, पायुनि गुदे, शोफः अयथुः; रुजोऽपि मूत्राशयाश्रोत्राननघ्राणविलोचनोत्था दिष्वेव भवन्ति / मूत्रविनिग्रहो मूत्राप्रवृत्तिः / तत्तवर्ष भवन्ति तीवाश्च तथा विकाराः॥११॥ स्रवणं, समानतन्त्रप्रत्ययात् / ते ते विकारा इति हृत्पीडा मर्दादयः शुक्रवेगविघातजाः समानतनोकाः॥१५॥ जृम्भोदावर्तलक्षणमाह-मन्येत्यादि / स्तम्भशब्दो मन्या __ तन्द्राङ्गमारुचिविभ्रमाः स्युः गलाभ्यां प्रत्येकं संबध्यते / गलस्तम्भो गलग्रहः / शिरोवि क्षुधोऽभिघातात् कृशता च दृष्टेः॥ काराः सूर्यावर्तादयः / पवनात्मकाः कम्पसुप्त्यादयः, चकारात् क्षुजोदावर्तलक्षणमाह-तन्द्रेत्यादि / तन्द्रा वैकारिकी अरुचिविभ्रमादयश्च // 11 // निद्रा; अङ्गमर्दः अगोद्वेष्टनमिव वेदना, स्फुटनिकेत्यन्ये आनन्दजं शोकसमुद्भवं वा विभ्रमः अत्यर्थ चक्रारूढस्येव भ्रमणम् / कृशता च दृष्टः नेत्रोदकं प्राप्तममुञ्चतो हि॥ दृङ्मान्द्यम् ; चकारात् दौर्बल्यादयस्तन्त्रान्तरोका प्रायाः॥शिरोगुरुत्वं नयनामयाश्च कण्ठास्यशोषः श्रवणावरोधभवन्ति तीवाः सह पीनसेन // 12 // स्तृष्णाभिघाताबृदये व्यथा च // 16 // अश्रुजोदावर्तलक्षणमाह-आनन्दजमित्यादि / नेत्रोदकम् तृष्णाजोदावर्तलक्षणमाह-कण्ठास्यशोष इत्यादि / श्रव. अश्रु, प्राप्तं प्रवृत्त्युन्मुखम् / पीनसोऽत्र प्रतिश्यायः, समानतन्त्र- | णावरोधो बाधिर्यम् / चकारात् श्रमखेदादयः समानत. दर्शनात् / चकारात् प्रतिश्यायादयः // 12 // ब्रोकाः॥१६॥ 1 वङ्गणमुष्कयोश्च' इति पा०। २'मानवस्तेः' इति पा०। 1 वा गुदमुष्कयोश्व' इति पा० / 2 'तन्द्राङ्गमर्दावरुचिः समश्व' 3 'विद्धशरीरस्य' इति पा०। इति पा०। म मं...