Sushrut Samhita

Author(s): Sushrut Maharshi, Narayanram Acharya
Publisher: Chaukhambha Orientaliya

Page 758

अध्यायः 28] सुश्रुतसंहिता। स्तनद्वेषादिलक्षणैरनुपहतम् / अचिरादितम् अल्पकाल- | एलादिपठिताः, सुरामण्डः सुराया उपर्यच्छो भागः, कैडर्यो पीडितम् / महानिम्बः / एतेन बिल्वादिमूलक्काथेन एलादीनां कल्केन सिद्धं गृहे पुराणहविषाऽभ्यज्य वालं शुचौ शुचिः॥१८॥ तैलमभ्यजने हितमिष्यत इति सिद्धम् // 4 // सर्षपान् प्रकिरेत्तेषां तैलैर्दीपं च कारयेत् // देवदारुणि रानायां मधु सदा सन्निहितं चापि जुहुयाद्धव्यवाहनम् // 19 // सिद्धं सर्पिश्च सक्षीरं पानमस्मै प्रयोजयेत् // 5 // सर्वगन्धौषधीबीजगन्धमाल्यैरलङ्कतम् // देवदारुणीत्यादि / मधुरद्रुमा मधुरवृक्षाः, मधु(धू )कराजा. अग्नये कृत्तिकाभ्यश्च स्वाहा स्वाहेति संततम् // 20 // दनादयः / पानम् अन्नादस्य बालस्य // 5 // साध्यस्य चिकित्सामाह--गृहे इत्यादि / पुराणहविषा जीर्ण- सपाः सर्पनिर्मोको वचा काकादनी घृतम् // घृतेन, अभ्यज्य बालं चुपाटिला / शुची पवित्रदेशे, शुचिः उष्ट्राजाविगवां चैव रोमाण्युडूपनं शिशोः // 6 // 'भिषगू' इति शेषः / तेषां तैलैः सर्षपाणां तैलैः, दीपं कारयेत् दीपं प्रज्वालयेदित्यर्थः / सदेत्यादि / जुहुयात् होमं कुर्यादित्यर्थः / / काकादनी काकजङ्घा // 6 // हव्यवाहनम् अग्निम् / कैर्जुहयात् ? सर्वगन्धौषधीबीजैरिति; सोमवल्लीमिन्द्रवल्लीं शमी बिल्वस्य कण्टकान् // सर्वगन्धा एलादिपरिपठिताः, ओषधीबीजानि यवधान्यतिला- मृगादन्याश्च मूलानि प्रथितान्येव धारयेत् // 7 // दीनि, तैर्जुहुयात् / गन्धमाल्यैरलतमग्निं बालं वा, सततं सोमवल्लीत्यादि / सोमवल्ली गुडूची, इन्द्रवल्ली में वारंवारं न सकृत् / अयं विधिः सर्वप्रहाणां सामान्यः / अग्नय | गण्डदूर्वेति लोके, मृगादनी इन्द्रवारुणी // 7 // इत्यादि / अग्नि हुवा ततो मध्याहे बलिं दद्यात् // 18-20 // रक्तानि माल्यानि तथा पताका नमः स्कन्दाय देवाय ग्रहाधिपतये नमः॥ रक्ताश्च गन्धा विविधाश्च भक्ष्याः॥ शिरसा त्वाऽभिवन्देऽहं प्रतिगृह्णीष्व मे बलिम् // घण्टा च देवाय बलिनिवेद्यः नीरुजो निर्विकारश्च शिशुम जायतां द्रुतम् // 21 // सुकुक्कुटः स्कन्दग्रहे हिताय // 8 // इति सुश्रुतसंहितायामुत्तरतन्त्रान्तर्गते कुमारतन्त्रे. बलिं निर्दिशन्नाह-रक्तानीत्यादि / तथा पताका रकेत्यर्थः / नवग्रहाकृतिविज्ञानीयो नाम (प्रथमोऽध्यायः, रक्ताश्च गन्धाः कुङ्कुमादिकाः / भक्ष्याः खस्तिकमोदकादयः / आदितः) सप्तविंशोऽध्यायः॥२७॥ देवाय स्कन्दनाम्ने, स्कन्दग्रहे वक्ष्यमाणे चखराख्ये / हिताय तत्र यं मन्त्रमुच्चरेत्तमाह-नम इत्यादि // 21 // हितार्थ बालकस्य / बलिश्च शुचिना वैद्येन कृतनानेन शस्त्रहइति श्रीडल्ह(ह)णविरचितायां निबन्धसंग्रहाख्यायां सुश्रुतव्या- | स्तेन रात्रौ दातव्यः // 8 // ख्यायामुत्तरतन्त्रान्तर्गते कौमारभृत्यतन्त्रे नवग्रहाकृति- स्नानं त्रिरात्रं निशि चत्वरेषु विज्ञानीयो नाम सप्तविंशतितमोऽध्यायः // 27 // कुर्यात् पुरं शालियवैर्नवैस्तु // अद्भिश्च गायत्र्यभिमन्त्रिताभिः अष्टाविंशतितमोऽध्यायः। प्रज्वालनं व्याहृतिभिश्व वह्वेः॥९॥ अथातः स्कन्धग्रहप्रतिषेधं व्याख्यास्यामः॥१॥ स्नानमित्यादि / चखरेषु चतुष्पथेषु, अपरे चलरशब्देन यथोवाच भगवान् धन्वन्तरिः॥२॥ त्रिपथं कथास्थानं चेत्याहुः / पुरं मण्डलम् / अद्भिश्च गायत्र्यनवग्रहाकृतिविज्ञानीयानन्तरं विज्ञातनवप्रहाकृतेश्चिकित्सित- | भिमन्त्रिताभिः स्नानमिति संबन्धनीयम् / व्याहृतिभिस्तिसृभिः मुचितं; तत्रापि स्कन्दग्रहस्य प्रथमलात्तत्प्रतिषेधाध्याय आर- सप्तभिर्दशभिर्वा खाहान्ताभिः / स्कन्दग्रहे चखराख्ये शालिभ्यते-अथात इत्यादि // 1 // 2 // यवैर्विरचितमण्डलाभ्यन्तरसद्मनि पुराभिधाने, त्रिरात्रं रात्री स्कन्दग्रहोपसृष्टानां कुमाराणां प्रशस्यते // | बलिनानहोमाः कार्याः // 9 // वातघ्नमपत्राणां निष्क्वाथः परिषेचने // 3 // | रक्षामतः प्रवक्ष्यामि वालानां पापनाशिनीम् // स्कन्देत्यादि / उपसृष्टानां गृहीतानाम् / द्रुमग्रहणं विटप- अहन्यहनि कर्तव्या या भिषग्भिरतन्द्रितैः // 10 // निषेधार्थम् / स्कन्दग्रहप्रभावेण तेनाविष्टे बाले वायुः कुप्यतीति तपसां तेजसां चैव यशसां वपुषां तथा // वातहरैः सेकादयः कार्याः; अथवा वातघ्नद्रुमाः खप्रभावेण ग्रहा- निधानं योऽव्ययो देवः स ते स्कन्दःप्रसीदतु // 11 // वेशमपि निवर्तयन्ति, अचिन्त्यशक्तिखात् // 3 // | ग्रहसेनापतिर्देवो देवसेनापतिर्विभुः॥ तेषां मुलेषु सिद्धं च तैलमभ्यञ्जने हितम् // | देवसेनारिपुहरः पातु त्वां भगवान् गुहः // 12 // सर्वगन्धसुरामण्डकैडर्यावापमिष्यते // 4 // | देवदेवस्य महतः पावकस्य च यः सुतः // तेषामित्यादि / तेषां वातघ्नह्रमाणां बिल्वादीनाम् / सर्वगन्धा गङ्गोमाकृत्तिकानां च स ते शर्म प्रयच्छतु // 13 // 1 तैले दीपं' इति पा०। १-'मत्स्याण्डकः' इति पा०।