Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 88

૨. મૂળ કારને પશ્ચિય . અને પ્રાર્થવાન નામના ગ્રંથેના વર્ણનમાં પ્રત્યક્ષની વ્યાખ્યા નીચે પ્રમાણે આપી છે –
“Pratyaksha according to A. [i. e. Yogachara Bhumi Shastra and Prakaranaryavara] must be “aparoksha, unmixed with imagination, nirvikalpa and devoid of error, abhranta or avyabhichari.'”
– ““ના (ગાચારભૂમિશાસ્ત્ર અને પ્રકરણાર્યવાચાના) મતે પ્રત્યક્ષ સોસ, વપનાવોઢ, નિવF અને ભૂલ વિનાનું છત્ત અથવા રાથમિજાજીર હોવું જોઈએ.” બ્રાન્ત અથવા વ્યfમવાર શબ્દ ઉપર ટિપ્પણમાં પ્રે. ટુચી જણાવે છે કે આ બંને શબ્દો પર્યાયે છે અને ચીની અને ટિબેટી શબ્દને આમ બંને રીતે અનુવાદ થઈ શકે. પોતે સાધારણ રીતે ગ્રાન્ત શબ્દ જ સ્વીકારે છે. આથી પ્રો. ટુચી એવા અનુમાન ઉપર આવે છે કે, ધર્મકીર્તિએ. જે ગ્રાન્ત શબ્દ પ્રત્યક્ષની વ્યાખ્યામાં ઉમેર્યો છે, એ એણે નવો ઉમેર્યો નથી પણ સૌત્રાતિકની જૂની વ્યાખ્યાને સ્વીકારી તેણે એ પ્રમાણે દિગનાગની વ્યાખ્યામાં જ સુધારે કર્યો છે. ૨૫
૨૩. જ૦ રો૦ એ૦ સે. જુલાઈ ૧૯૨૯, પૃ. ૪૭૦ અને કુટનટ ૪, પૃ૦ ૪૬૪, ૪૭ર ઇત્યાદિ. - ૨૪. દિગનાગ એ યોગાચાર-વિજ્ઞાનવાદને અનુગામી હોવાથી તેની વ્યાખ્યા વિજ્ઞાનવાદ પ્રમાણે જ છે. વિજ્ઞાનવાદીએ વિજ્ઞાનથી ભિન્ન એવું બાહ્ય વસ્તુનું અસ્તિત્વ ન માનતા હોવાથી તેઓને મતે તથાગતના જ્ઞાન સિવાયનાં બધાનાં જ જ્ઞાને તત્વદૃષ્ટિએ ભ્રાંત છે. એટલે તેઓ પ્રત્યક્ષના લક્ષણમાં અભ્રાંત પદ નથી મૂકતા, કારણ કે તે પદનું વ્યાપત્ય તેમના મતે કોઈ જ નથી. તેથી જ “ન્યાયમુખ” અને “ન્યાયપ્રવેશ”ગત પ્રત્યક્ષનું લક્ષણ અભ્રાંત પદ વિનાનું જ છે.
૨૫. જ રેટ એન્ડ સે. જુલાઈ ૧૯૨૯, પૃ. ૪૭ર.