Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 315

૨૯૮,
સન્મતિ પ્રકરણ अणु दुअणुएहि दव्वे आरद्धे तिअणुयं' ति ववएसो। तत्तो य पुण विभत्तो अणु त्ति जाओ अणू होइ ॥ ३६॥ बहुयाण एगसद्दे जह संजोगाहि होइ उप्पाओ । णणु एगविभागम्मि वि जुज्जइ बहुयाण उप्पाओ ।। ४० ।। एगसमयम्मि एगदवियस्स बहुया वि होंति उप्पाया । उप्पायसमा विगमा ठिईउ उस्सग्गओ णियमा ।। ४१।। વાય-મ-વચન-વિજ્યા-દવારૂ-વિસનો વાવ संजोयभेयओ जाणणा य दवियस्स उप्पाओ ॥ ४२ ।।
કઈ વાદી એક દ્રવ્યને બીજા દ્રવ્ય સાથે સોગ થવાથી જ નવીન દ્રવ્યની ઉત્પત્તિ વર્ણવે છે અને દ્રવ્યને વિભાગથી "ઉત્પન્ન થનાર નથી માનતા. તેઓ ઉત્પત્તિના સ્વરૂપથી અનભિન્ન છે. (કારણ કે–)
બે પરમાણુઓના મળવાથી આરંભાયેલ દ્રવ્યમાં આ અણુ છે એ વ્યવહાર થાય છે અને અનેક પ્રયણુકના મળવાથી આરંભાયેલ દ્રવ્યમાં આ વ્યક છે એ વ્યવહાર થાય છે. વળી તે ત્યણુકથી વિભક્ત થયેલ અણુ એ અણુ ઉત્પન્ન થયે એમ વ્યવહારાય છે. [૩૮-૩૯]
બહુમાં એક શબ્દના થતા પ્રયોગને લીધે જે . સાગથી ઉત્પત્તિ થાય છે એમ માનવામાં આવે, તે ખરેખર એકના વિભાગમાંથી બહુની પણ ઉત્પત્તિ ઘટે છે. [૪૦]
૧. અહી ગાથામાં અણુ શબ્દ છે તેને પરમાણુ અને દ્વચણુક એ બન્ને અર્થ કરવા. જે અણુત્વપરિમાણવાળું હોય, તે બધું જ અણુક કહેવાય છે, માત્ર પરમાણુ નહિ. કચણુકમાં પણ અણુત્વપરિમાણ માનવામાં આવ્યું છે. ચણુકથી પરમાણુ પણ છું પડે અને કચણુક પણ, તેથી બને જાત કહેવાય.