Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 333

સમતિ પ્રકરણ हेउविसओवणीअं जह वयणिज्जं परो नियत्तेइ । जइ तं तहा पुरिल्लो दाइंतो केण जिव्वंतो ।। ५८ ।। एयंताऽसब्भूयं सब्भूयमणिच्छियं च वयमाणो । लोइय-परिच्छियाणं वयणिज्जपहे पडइ वादी ।। ५६ ।।
પર અર્થાત્ એકાંતવાદી સાધમ્યથી કે વૈધમ્યથી અથ. –સાધ્યનું સાધન કરે, ત્યારે પરસ્પર અથડાતા એ બન્ને અસદ્ધાદ ઠરે છે. [૫૬]
દ્રવ્યાસ્તિકનું વક્તવ્ય સામાન્ય અને પર્યાયાસ્તિકનું વક્તવ્ય વિશેષ છે. એ બને નિરપેક્ષપણે છૂટા છૂટા જવામાં આવે, તે એકાંતવાદને વિશિષ્ટ બનાવે છે અર્થાત્ ઊભું કરે છે. [૫]
(વાદી દ્વારા) હેતના વિષયરૂપે મૂકવામાં આવેલ સાધ્યને પર – પ્રતિવાદી જે રીતે આક્ષેપ સમજી દૂષિત કરે છે, જે વાદીએ તે સાધ્યને તે જ રીતે દર્શાવ્યું હોય, તે તે કેઈનાથી જિતાત ? અર્થાત્ કાઈથી ન જિતાત. [૫૮]
એકાંત અસત્ય બેલનાર કે સત્ય છતાં અનિશ્ચિત બોલનાર વાદી લૌકિક અને પરીક્ષાના આક્ષેપનો વિષય બને છે. [૧]
વાદભૂમિમાં ઊતરનાર વાદી જે અનેકાંતદષ્ટિ રાખ્યા વિના તેમાં ઊતરે, તે તે કદી સફળ ન થાય; ઊલટું અસવાદી ઠરે, હારે અને શિષ્ટોની નિંદાનું પાત્ર બને, એ વસ્તુ અહીં બતાવવામાં આવી છે. - કોઈ પણ વાદી પિતાના પક્ષનું સાધન ભલે સાધમ્ય કે વૈધમ્ય દષ્ટાંતથી કરે, પણ જો તેનો પક્ષ એકાંત હશે, તો બીજા વિરોધી પક્ષ સાથે અથડાશે અને છેવટે એ બને અસાદ – મિથ્યા સિદ્ધ કરવાના. માટે અનુમાનમાં જે સાય મૂકવું તે એકાંત દષ્ટિએ ન મૂકવું.