Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 330

તૃતીય કાંડ: ૫૩
૩૧૩
કાઈ ફાલવાદી છે; જેએ ફક્ત કાલને જ કારણ માની તેની . પુષ્ટિમાં કહે છે કે, જુદાં જુદાં કળા, વરસાદ, શરદી, ગરમી વગેરે અધુ ઋતુભેદને જ આભારી છે અને ઋતુભેદ એટલે કાળવિશેષ.
ઢાઈ સ્વભાવવાદી છે; જે ફ્કત સ્વભાવને જ કાર્ય માત્રનું કારણુ માની તેના સમર્થનમાં કહે છે કે, પશુઓનુ સ્થળગામીપણું, પક્ષીઓનુ ગગનગામીપણું અને ફળનું કામળપણું તેમજ કાંટાનું તીખાપણું - અણીદારપણું એ બધું પ્રયત્ન કે કાઈ ખીજા કારણથી નહિ પણુ વસ્તુગત સ્વભાવથી જ સિદ્ધ છે.
-
કાઈ નિયતિવાદી છે; તે નિયતિ સિવાય ખીજા કશાને કારણુ ન માનતાં પોતાના પક્ષની પુષ્ટિમાં કહે છે કે, જે સાંપડવાનું હોય તે સારું કે નરસું સાંપડે જ છે, ન થવાનું થતું નથી અને થવાનું મટતું નથી; તેથી તે અધું નિયતિને આભારી છે, એમાં કાળ સ્વભાવ કે ખીજા એકે કારણુને સ્થાન નથી.
કાઈ અદૃષ્ટવાદી અદૃષ્ટને જ કારણુ માની તેની પુષ્ટિમાં કહે છે. કે, બધા માણુસા પૂર્વ સંચિત કર્મ યુક્ત જન્મે છે અને પછી તેએ પેાતે ધાયુ ન હેાય તેવી રીતે સચિત કર્માંના પ્રવાહમાં તણાય છે. માણુસની બુદ્ધિ સ્વાધીન નથી, પૂજિત સ ંસ્કાર પ્રમાણે જ તે પ્રવતે છે; માટે અદૃષ્ટ જ બધાં કાર્યાંનુ કારણ છે.
કર્ણ પુરુષવાદી પુરુષને ફક્ત કારણુ માની તેની પુષ્ટિમાં કહે છે. કે, જેમ કરેાળિયેા બધા તાંતણા સરજે છે, જેમ ઝાડ બધા ફણગા પ્રગટાવે છે, તેમ જ શ્વર જગતના સર્જન પ્રલય અને સ્થિતિના કાઁ છે. ઈશ્વર સિવાય બીજું કશુ જ કારણ નથી. જે કારણરૂપે ખીજુ રૃખાય છે, તે પણુ ઈશ્વરને જ અધીન છે; તેથી બધુ' જ ફક્ત ઈશ્વરતંત્ર છે.
આ પાંચે વાદા યથાર્થ નથી, કારણ કે તે દરેક પોતાનાં મતવ્યો ઉપરાંત બીજી બાજુ જોઈ શકતા ન હેાવાથી અપૂણુ છે; અને છેવટે અધા પારસ્પરિક વિરાધેાથી જ હણાય છે. પણ જ્યારે એ પાંચે વાદો