Book Title: Sanmati Tarka Prakaran
Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad
View full book text
________________
૨૪૮
સન્મતિ પ્રકરણ તેથી ૧૪ સમયં નાગ; આ સૂત્રમાં અધૂરા કેવલીપદને સર્વજ્ઞ અર્થ ન કરતાં શ્રુતકેવલી, અવધિકેવલી અને મનઃ પર્યાયકેવલી એ ત્રિવિધ કેવલી અર્થ લે. એ અર્થ લેતાં ઉક્ત સૂત્રને ભાવ એમ ફલિત થાય છે કે, ઉક્ત ત્રણે કેવલી જે સમયે દર્શન કરે છે, તે સમયે જ્ઞાન નથી કરતા; * અને જે સમયે જ્ઞાન કરે છે, તે સમયે દર્શન નથી કરતા. [૧૮]
સ્વપક્ષમાં આવતી શંકાનું સિદ્ધાંતી દ્વારા સમાધાનजेण मणोविसयगयाण दंसणं णत्थि दव्वजायाण । तो मणपज्जवणाणं णियमा णाणं तु णिद्दिळं ।। १६ ।।
જે કારણથી મન:પર્યાય જ્ઞાનના વિષયભૂત થયેલા દ્રવ્યસમૂહનું દર્શન નથી, તેથી મન:પર્યાય જ્ઞાનને નિયમે જ્ઞાન જ કહ્યું છે. [૧૯]
જે કેવલો પગ એક જ હોય અને તે એકમાં જ જ્ઞાનદર્શન બને શબ્દોને વ્યવહાર સ્વીકારવામાં આવે, તે એક જ મનઃપર્યાય ઉપગમાં પણ એ બે શબ્દને વ્યવહાર સ્વીકારી, કેવલજ્ઞાન કેવલદર્શન એ ભેદવ્યવહારની પેઠે મન:પર્યાયજ્ઞાન મન:પર્યાયદર્શન એવો વ્યવહાર કેમ કરવામાં નથી આવ્યો ? એ આશંકાને ઉતર અહીં સિદ્ધાંતી આપે છે.
• મનઃ પર્યાય ઉપયોગને વિષય મનમાં ઉપયોગી થતા મને વર્ગણાના સ્કંધે છે. તે ઉપગ પિતાના ગ્રાહ્ય સ્કંધોને વિશેષ રૂપે જ જાણે છે, સામાન્ય રૂપે નહિ. મનઃપયયદ્વારા ઉક્ત દ્રવ્યનું સામાન્યપે ભાન ના થતું હોવાથી એને શાસ્ત્રમાં જ્ઞાન જ કહેલ છે, દર્શન કહેલ નથી. કેવલ ઉપગની બાબતમાં એથી ઊલટું છે; તે એક હોવા છતાં રેય પદાર્થોને સામાન્ય અને વિશેષ ઉભય પે રહે છે, તેથી તેમાં દર્શન અને જ્ઞાન અને શબ્દને વ્યવહાર સંગત છે. [૧૯]
૧. આ સૂવ માટે જુએ પાનું ૨૩૮. '
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org