Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 293

૨૦૬
સન્મતિ પ્રકરણ
થાય છે, અને વૈષમ્યનું સંખ્યાત્મક પરિમાણુ એ તે ગણિતની વતુ છે.
<
આ પદાર્થોં બીજા અમુક પદા કરતાં આટલા ગુણા છે' એમ કહ્યુંવાથી એ પદાર્થ ખીજા પદાર્થ કરતાં કાઈ બાબતમાં એટલા ગુણા ચડિયાતા અને બીજો પદાર્થ પહેલા પદાર્થ કરતાં એટલા ગણા ઊતરતા છે, અર્થાત એ એ પદાર્થના અમુક રૂપે રસ આદિ સજાતીય ધર્મો વચ્ચે કેટલુ ચડતા—ઊતરતાપણું છે તે જ સૂચવાય છે; એથી કાંઈ પર્યાયથી ભિન્ન એવા કાઈ દ્રવ્યધમ ગુણરૂપે સિદ્ધ થતા નથી.
જુદી જુદી પડેલી દશ વસ્તુઓમાં આ દશ ચીજો છે એવા વ્યવહાર થાય છે. અને કાઈ એક જ વસ્તુ પરિમાણુમાં ખીજી વસ્તુ કરતાં દશગુણી હોય, ત્યારે તેમાં આ દશગુણુ છે એવા વ્યવહાર થાય છે. આ અને વ્યવહારમાં પહેલા કરતાં ખીજામાં ગુરુથબ્દ વધારે છે, હતાં દક્ષપણાની સખ્યા તે બન્નેમાં સમાન જ છે. અર્થાત પહેલા સ્થળમાં ધી ગત દૃશત્વ સખ્યા માટે દૃશ શબ્દ વપરાયેલા છે; અને ખીજા સ્થળમાં ધી એક જ છતાં તેના પરિમાણુનું તારતમ્ય બતાવવા ગુણુશબ્દ સાથે દશશબ્દ વપરાયેલા છે. તે જ પ્રમાણે પરમાણુ એકણુ કાળા, દશગુણુ કાળા, અનંતગુણુ કાળા વગેરે પ્રયાગસ્થળામાં પણ ગુણુશબ્દ જુદે વપરાયા છતાં તેને પર્યાયશબ્દના દ્રવ્યગત ધ રૂપ અર્થ કરતાં તેવા દાઈ જુદા અથ નથી. ત્યાં જુદા જુદા સજાતીય પર્યાયા વચ્ચે જે વૈષમ્ય – પ્રકર્ષાપકનું પરિણામ છે, તેના જ માત્ર ખેાધક ગુણુશબ્દ છે. એટલે એકંદર ફલિત એ થાય છે કે, પર્યાયશબ્દના પ્રતિપાદ્યથી ભિન્ન એવા કાઈ દ્રવ્યગત ધ રૂપ અર્થ ગુણુશબ્દને પ્રતિપાદ્ય નથી.
ઉપરના વિચારથી જો એમ સિદ્ધ થયુ કે દ્રવ્યગત બધા જ ધર્મોને જૈન શાસ્ત્રમાં પર્યાય કહેલ છે, અને એ પર્યાયેા જ ગુણુશબ્દના પણુ પ્રતિપાદ્ય છે, તે હવે દ્રવ્ય અને ગુણુને ભેદ માનવે કે અભેદ એ ખામતમાં નિણુ ંય એવા થાય છે કે, ગુણુ એ દ્રવ્યથી ભિન્ન નથી પણુ અભિન્ન છે. કારણ કે ગુણુ એટલે પર્યાય જ અને પર્યાય તે દ્રવ્યરૂપ જ છે, તેમ જ દ્રવ્ય એ પર્યાયરૂપ જ છે. આત્મા જ્ઞાનરૂપ જ છે,