Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 309

૨૯૨
સન્મતિ પ્રકરણ
ઉત્પાદ ક્રાઈ એક જ દ્રવ્યને આશ્રિત ન હાવાથી અશુિદ્ધ પણુ કહેવાય છે. એ જ પ્રમાણે સમુદાય સ્કંધ કે અવયવરૂપે ઉત્પન્ન થયેલ પદાર્થના જે નાશ થાય છે, તે સામુદાયિક નાશ છે. સામુદાયિક ઉત્પાદ કે વિનાશ અન્ને જન્મકધસાપેક્ષ હાવાથી અને તેવા સ્કંધ પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં જ સંભવતા હેાવાથી, એ બન્ને મૃત દ્રવ્યમાં જ ઘટી શકે, અમૃત માં નહિ. કારણુ કે અમૂત દ્રવ્યના જન્ય સ્કધર સ ંભવતા જ નથી. સામુદાયિક ઉત્પાદ અને વિનાશ અને તેમ જ વેસસિક અમ્બે પ્રકારના છે. ઘટ પટ આદિ જે સધા કાઈ ને કાઈના પ્રયત્નથી અને છે તેમ જ નાશ પામે છે, તે સામુદાયિક ઉત્પાદ અને વિનાશ પ્રાયેાગિક છે; અને વાદળાં પહાડ આદિ સ્પધા જે ડાઈના પ્રયત્ન વિના જ ઉત્પન્ન થાય છે અને નાશ પામે છે, તે સામુદાયિક ઉત્પાદ અને વિનાશ વૈસિક છે.
પ્રાયાગિક
ઐત્તિ – કાઈ ખીજા દ્રવ્ય સાથે મળી સ્ક ંધત્વનું રૂપ ધારણ કર્યાં વિના જ રહેલ અર્થાત્ સ્વતંત્ર એક એક દ્રવ્યવ્યક્તિમાં જે ઉત્પાદ અને વિનાશ સભવે છે, તે ઐત્વિક ઉત્પાદ અને વિનાશ છે. એ ઉત્પાદ અને વિનાશ કધાશ્રિત ન હેાઈ પરિશુદ્ધ પણુ કહેવાય. આવા ઉત્પાદ અને વિનાશના વિષય અમૃત દ્રવ્ય અને તેમાં પણુ જે અમૃત દ્રવ્ય માત્ર એક એક વ્યક્તિરૂપ છે તે જ હાઈ શકે. તેથીજ આકાશ, ધર્મ અને અધમ એ ત્રણુ અસ્તિકાયમાં એકત્વિક ઉત્પાદન અને વિનાશ કહેવામાં આવ્યા છે. આ ઉત્પાદ અને વિનાશ માત્ર વૈરુસિક હોય છે, પ્રાયેાગિક નથી હોતો. કારણુ કે આકાશ આદિ ઉક્ત ત્રણે દ્રવ્યો પરિણામી હાવા છતાં ગતિક્રિયા વિનાનાં હાવાથી તેમાં પુદ્ગલની પેઠે પ્રયત્નને અવકાશ જ નથી. ક્રિયાશીલ પુદ્ગલ અને ચૈતન્યની અવગાહન તેમ જ ગતિ–સ્થિતિ ક્રિયામાં દેશભેદે અને કાળભેદે તટસ્થ નિમિત્ત અનવું કે ન બનવું એ જ આકાશ આદિ ઉક્ત ત્રણે દ્રવ્યાના ઉત્પાદ અને વિનાશ છે, જે માત્ર પરસાપેક્ષ હાઈ અનિયત છે.