Book Title: Sanmati Tarka Prakaran
Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad
View full book text
________________
૨૭૪ :
સન્મતિ પ્રકરણ શબ્દ તુલ્યાક જ છે, એમ છતાં ય એ ગુણ એમ નથી કહેવાતા. કારણ કે દેશના તો પર્યાયનયની જ છે, ગુણુસ્તિકનયની નથી. [૧૨]
કઈ કહે છે કે આગમમાં રૂપાદિપરિણામ એકગુણ કાળે, દશગુણ કાળો, અનતગુણ કાળે ઇત્યાદિ પ્રકારે વ્યપદેશાવેલ છે. તેથી પર્યાયથી ગુણનો ભેદ કહેવામાં આવે છે. [૧૩] - પાદિના બેધક ગુણશબ્દ સિવાય પણ જે એકગુણકાલક, દશગુણકાલક વગેરે વચન છે, તે પર્યાયગત વિશેની સંખ્યાનું બેધક સિદ્ધ થાય છે (નહિ કે ગુણાસ્તિકનયનું બેધક). વિશેષ
એ છે કે, આ તેટલા ગણુ છે એટલા કથનમાત્રથી તો સખ્યાન (ગણિત) શાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ સખ્યા ધર્મ જ સૂચવાય છે. [૧૪]
જેવી રીતે ગુણશબ્દ અધિક હોવા છતાં દશ વસ્તુઓમાં અને દશગુણ એક વસ્તુમાં દશમણું સમાન જ છે, તેવી જ રીતે એ પણ (એકગુણ કાળે દ્વિગુણ કાળો વગેરે) સમજવું. [૧૫]
દ્રવ્ય અને ગુણના ભેદની ચર્ચાને પ્રસંગે એ બે વચ્ચે ભેદ માને કે નહિ, તેને નિર્ણય કરવા માટે પહેલાં એ જેવું પ્રાપ્ત થાય છે કે, શાસ્ત્રમાં વપરાયેલ ગુણશબ્દ માત્ર પર્યાય અર્થનો બેધક છે ? કે તે પર્યાયથી ભિન્ન એવા કેઈ અર્થને બેધક છે ? આ બે વિકલ્પમાં સિદ્ધાંત એવો ફલિત થાય છે કે, તે પર્યાયથી ભિન્ન એવા દ્રવ્યગત ધર્મ – અર્થને બેધક નથી. કારણ કે, ભગવાને શાસ્ત્રમાં જે નયદેશના કરી છે, તેની શબ્દમર્યાદા જોતાં એમ લાગે છે કે, તેમની દૃષ્ટિમાં દ્રવ્યના ધમ તરીકે ગુણ અને પર્યાય વચ્ચે કશો જ ભેદ નથી, અર્થાત બન્ને એક જ છે. કારણ કે, તેમણે દ્રવ્યાસ્તિક અને પર્યાયાસ્તિક એવા બે નયવિભાગ કર્યા છે. જે તેમની દૃષ્ટિમાં ગુણશબ્દને અર્થ પર્યાયથી ભિન્ન એવો કોઈ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
