Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 243

સન્મતિ પ્રકરણ
२२६
તેા તે ખાળચરિત્રથી શરમાય નહીં. તે જ રીતે યુવક અને વૃદ્ધ અત્યંત ભિન્ન હાય, તા ભાવિ ઉમ્મર માટે ગુણાની સાધના પણ ન જ ઘટે (માટે તે અભિન્ન છે.) [૪૪]
જાતિ, કુલ, રૂપ, લક્ષણ, નામ અને સબધ વડે એકરૂપ જણાયેલ અને ખાલ વગેરે દૃષ્ટ અવસ્થા વડે નાશ . પામેલ એવા તે પુરુષને જે પ્રકારના સબધ ઘટે છે; [૪૫]
તથા એ અતીત દોષની જુગુપ્સા અને ભાવિ ગુણની પસંદગી વડે તે પુરુષના જે પ્રકારના સબધ ઘટે છે; અર્થાત્ જેમ પુરુષમાં ભેદાભેદના સબધ મધ બેસે છે, તેમ જીવમાં અધ, માક્ષ, સુખ અને દુઃખની ભાવના હાય છે. [૪૬] ·
અહીં પુરુષમાં ભેદાભેદ એ પ્રકારે સાધવામાં આવ્યા છે. પ્રથમને દાખલો લઈ એ. એમાં બાળક અને યુવક વચ્ચેના ભેદ સ્પષ્ટ છે. એ ભેદ છતાં જો ભૂત-બાહ્ય અને વર્તમાન–યૌવન વચ્ચે . એક તત્ત્વ ન હોય, અગર વત માન અને ભાવિ–વૃદ્ધત્વ વચ્ચે એક તત્ત્વ ન હોય, તે પ્રથમના દાષસ્મરણથી જવાનીમાં જે શરમ થાય છે તે, અને યુવાનીમાં ભાવિ સુખ માટે જે પ્રયત્ન દેખાય છે તે, કદી જ.ન ઘટે; તેથી પુરુષ એ ભેદાભેદ ઉભયરૂપ છે.
જાતિ, કુલ, રૂપ, તલ આદિ લક્ષણ, નામ, અને ખીજા પુત્ર-પિતા આદિના સબંધે પુરુષને અભિન્નરૂપ સાખિત કરે છે; તે જ રીતે અલ્પ યૌવન આદિ અવસ્થાઓ જે એક પછી એક આવી આવીને ચાલી જાય છે, તે પુરુષને ભિન્નરૂપ સિદ્ધ કરે છે. માત્ર શરીરવતી જાતિ, કુલ તથા ખાલ્ય, યૌવન આદિ ભાવા જ પુરુષને ભિન્નાભિન્નરૂપ સિદ્ધ કરે છે એમ નથી; પણ કેટલાક આંતરિક ભાવા પણ પુરુષનું એવું સ્વરૂપ સિદ્ધ કરે છે. ભૂત દેાષાની ધૃણા અને ભાવિ ગુણાની સ્પૃહા એ આંતરિક ભાવા પશુ પુરુષનું ભિન્નાભિન્નરૂપ સાબિત કરે છે.