Sanmati Tarka Prakaran

Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 262

દ્વિતીચ કાંડઃ ૧૫
૨૫ ૫. શાસ્ત્રમાં જ્ઞાન અને દર્શને બન્નેને અનંત કહ્યાં છે. હવે જે બન્ને વાદ પ્રમાણે ઉપગભેદ માનીએ, તે એ કથન સંગત નહિ થાય; કારણ કે અનાકારગ્રાહી દર્શન સાકારગ્રાહી જ્ઞાન કરતાં અવશ્ય પરિમિત વિષયવાળું જ હેવાનું.
એડોપગપક્ષમાં એક જ ઉપયોગ સંપૂર્ણ જગતને સામાન્ય વિશેષ ઉભયરૂપે દર ક્ષણે ગ્રહણ કરતે હેવાથી, તે જ કેવલજ્ઞાન અને તે જ કેવલદર્શન કહેવાવાને લીધે, ઉપરને એકે દોષ નથી આવતો. [૧૦-૧૪]
ક્રમવાદી પક્ષે કરેલે બચાવ અને તેને સિદ્ધાંતીએ આપેલે ઉત્તર– भण्णइ जह चउणाणी जुज्जइ णियमा तहेव एवं पि। મuT; ગંગાળી નવ વર તય વિ . ?
કમવાદી કહે છે કે, જેવી રીતે ચતુર્ગાની ઘટે છે તેવી રીતે એ પણ સમજવું. સિદ્ધાંતી કહે છે કે, જેમ સવજ્ઞ પચજ્ઞાની નથી કહેવાતા તેમજ એ પણ સમજ ૧૫]
ક્રમવાદી કહે છે કે, જેમ કેઈ ચાર જ્ઞાનવાળો છદ્રસ્થ ક્રમથી ઉપયોગમાં વર્તતા હોવા છતાં ચારે જ્ઞાનની શક્તિ સતત હોવાને લીધે સાદિ અપર્યાવસિત જ્ઞાનવાળા, સદા જ્ઞાનોપલબ્ધિવાળ, વ્યક્ત બોધવાળો, જ્ઞાતદષ્ટભાષી તેમજ જ્ઞાતા અને દ્રષ્ટા કહેવાય છે, તેવી રીતે ઉપયોગને ક્રમ હોવા છતાં કેવલી પણ શક્તિની અપેક્ષાએ અપર્યાવસિત જ્ઞાનદશનવાન , સદા સર્વજ્ઞ સર્વદશી, વ્યક્તબોધવાન, જ્ઞાતદષ્ટભાષી, જ્ઞાતા દ્રષ્ટા કહેવાશે. તે પછી ઉક્ત દેશે ક્રમપક્ષમાં કેવી રીતે લાગે? ક્રમવાદીના આ બચાવને રદિયો આપતાં સિદ્ધાંતી કહે છે કે, શક્તિની અપેક્ષા કેવલીમાં લેવી ન ઘટે; નહિ તે શક્તિ હોવા છતાં અરિહંત પંચજ્ઞાની કેમ નથી કહેવાતા ? તેથી એમ માનવું જોઈએ કે, સાદિ અપર્યવસિત જ્ઞાન, સર્વજ્ઞ સર્વદશીપણું આદિ જે સર્વજ્ઞમાં વ્યવહારાય છે, તે લબ્ધિની અપેક્ષાએ નહિ પણ ઉપગની અપેક્ષાએ જ ઘટાવવું. [૧૫]