Book Title: Sanmati Tarka Prakaran
Author(s): Siddhasen Divakarsuri, Sukhlal Sanghavi, Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad
View full book text
________________
२०७
પ્રથમ કાંડ ૧૫ શકાય; પણ એ તે નય સંભવ જ નથી. કારણ કે સંપૂર્ણ સત નું ગ્રાહી જ્ઞાન નય નહિ પણ પ્રમાણુ હોઈ શકે. ત્યારે પ્રશ્ન થાય છે કે, જે ત્રીજો નય નથી જ અને બંને નેને મિથ્યાદષ્ટિ કહે છે, તે શું નયજ્ઞાન સમ્યગ રૂપ ન હોઈ શકે ? આનો ઉત્તર એ છે કે, હોઈ શકે; પણ “તે કેવી રીતે ?” એ જ સમજવું જોઈએ. જે બે નાને મિથ્યાદષ્ટિ કહેવામાં આવ્યા છે, તે જ બે નેમાં સમ્યપણું પણ છે જ. મિથ્યાપણું અને સમ્યપણું એ બંને વિરુદ્ધ ધર્મો એક આશ્રયમાં કેવી રીતે સંભવે? એને ઉત્તર એ છે કે, જ્યારે એ બંને નો એક બીજાથી નિરપેક્ષ થઈ માત્ર સ્વવિષયને જ સરૂપે સમજવાનો આગ્રહ કરે, ત્યારે તે બંને પિતપતાના ગ્રાહ્ય એક અંશમાં સંપૂર્ણતા માનતા હોવાથી મિથ્થારૂપ છે; પણ જયારે એ જ બે ને પરસ્પર સાપેક્ષપણે પ્રવર્તે, અર્થાત્ બીજ પ્રતિપક્ષી નયના વિષયનું નિરસન કર્યા સિવાય તે વિષે માત્ર તટસ્થ રહી પિતાના વક્તવ્યનું પ્રતિપાદન કરે, ત્યારે બંનેમાં સમ્યફપણું આવે જ. કારણ કે, એ બંને નયે એક એક અંશગ્રાહી છતાં એક બીજાની અવગણના કર્યા વિના પિતા પોતાના પ્રદેશમાં પ્રવર્તતા. હેવાથી સાપેક્ષ છે, અને તેથી તે બંને યથાર્થ છે. [૧૪].
મૂલ નો સાથે ઉત્તર નાની સમાનતાનું કથન – जह एए तह अण्णे पत्तेयं दुण्णया गया सब्वे । हंदि हु मूलणयाणं पण्णवणे वावडा ते वि ।। १५ ।।
જેવી રીતે એ બે નય, તેવી રીતે બીજા બધા પણ ન છૂટા છૂટા દુનય છે. કારણ કે, તેઓ પણ મૂલ નાના ય વિષયને પ્રતિપાદન કરવામાં લાગેલા છે. [૧૫]
નિરપેક્ષપણે પ્રવૃત્તિ એ જ નયન દુર્નચપણનું બીજ છે. એ બીજ જે ઉત્તર ન માં હોય, તો તેઓ પણ બધા દુર્નય – મિથ્યા સમજવા. કારણકે, સંગ્રહ આદિ ઉત્તર નાનું પ્રતિપાદ્ય વસ્તુ કાંઈ જુદુ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
