________________
૨. મૂળાકારને પરિચય
૧૦ ગુfહું વં વિના જ સંમઃ” ઈત્યાદિ પંચાસ્તિકાયની ૧૩મી ગાથા સાથે સામ્ય ધરાવતે ભાગ સન્મતિમાં ન લેવાનું કારણ એ છે કે, સનમતિકારે ગુણ શબ્દના અર્થ વિષે કાંઈક, સુધારે અને ફેરફાર કરેલ છે, એટલે તે ફેરફાર સાથે પંચાસ્તિકાયની એ ૧૩મી ગાથાને અંશ સન્મતિમાં મેળ પામી શકે જ નહિ.
૩. કુંદકુંદ પ્રવચનસાર અ. ૧ ગા૨ ૫૭, ૫૮ માં પ્રત્યક્ષ પરોક્ષ શબ્દની લેકપ્રથાવિરુદ્ધ ષ્ટ વ્યાખ્યા કરતાં બીજા વાદીઓ દ્વારા મૂકવામાં આવતા આક્ષેપને જૈનાચાર્ય તરીકે સૌથી પહેલાં ઉત્તર આપે છે. સિદ્ધસેન પણ ન્યાયાવતાર શ્લેક ૪ માં પ્રત્યક્ષ પક્ષ શબ્દની જેને દષ્ટિને બંધ બેસે એવી તાર્કિક વ્યાખ્યા જૈન તાર્કિક તરીકે સર્વ પ્રથમ આપે છે. કોઈ પણ એકાંત પક્ષને સ્વીકાર કરવામાં દોષ આવે છે; એ દોષ સ્પષ્ટ કરવા કુંદકુંદ (પ્રવચન અ૦ ૧, ૪૬) અને સિદ્ધસેન (ક૧, ૧૭૧૮) બનેએ સંસાર તેમજ મેક્ષની અનુપત્તિની કલ્પનાને એકસરખો ઉપયોગ કર્યો છે. સમંતભા પણ અનેકાંત દષ્ટિની પુષ્ટિમાં એ કલ્પના લીધેલી છે (સ્વયંભૂ શ્લ૦ ૧૪). તે આગળ જતાં બધા જ આચાર્યો માટે સર્વત્ર સાધારણ થઈ ગઈ છે. અનેકાંતદષ્ટિને આશ્રય લઈ કુંદકુંદે આખી દ્રવ્યચર્ચા પ્રવ. સા. માં કરી છે. સિદ્ધસેને સન્મતિના ત્રીજા કાંડમાં એ જ દૃષ્ટિએ શેયનું સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. ઋગ્વદ૦૦ જેટલા જૂના જમાનાથી ચાલ્યા આવતા અને કાળક્રમે ભિન્ન ભિન્ન અર્થમાં કેયડાનું રૂપ ધારણ કરી દાર્શનિક પ્રદેશમાં કાર્યકારણની ચર્ચામાં દાખલ થયેલા સત, અસત્ શબ્દો અને તેને લગતા વાદે પંચાસ્તિકાય. અ. ૧, ગા. ૧૫-૨૧ તેમજ સન્મતિ કાંઇ ૩, ગાવ ૫૦-પરમાં અનેકાંતરૂપે ગેહવાયેલા છે. દર્શનાંતર સાથે જૈનદર્શનના મતભેદના પાયાને એક ખાસ મુખ્ય વિષય આત્મસ્વરૂપ છે.
૭૯. ત્રીજું કાંડ ગાથા ૮ થી ૨૫.
८०. नासदासिन्नो सदासीत्तदानीं नासीद्रजो नो व्योमापरो यत्"। નાસદીયસૂક્ત મં૦ ૧૦, સૂ૦ ૧૨૯; છાંદેગ્ય૦ ૬, ૨. ૧.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
