Book Title: Jinsahastranamstotram
Author(s): Jinsenacharya, Pramila Jain
Publisher: Digambar Jain Madhyalok Shodh Sansthan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090231/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjinasenAcAryapraNIta jinasahasranAmastotram * saMskRta TIkAkAra * sUrizzrI amarakIrti * hindI anuvAdaka: * gaNinI AryikA 105 zrI supArzvamatI mAtAjI saMghasthA bra.DaoN. pramilA jaina *prakAzaka zrI digambara jaina madhyaloka zodha saMsthAna sammedazikharajI-825329 girIDIha-jhArakhaNDa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AzIrvacana - jIva ko saMsAra rUpI marusthala meM bhramaNa karate-karate ananta kAla vyatIta ho gyaa| usameM anantakAla to nigoda meM ekendriya rUpa meM vyatIta kiyA, jahA~ eka zvAsa meM aThAraha bAra janmA aura mraa| 48 miniTa meM kucha saikanDa kama kAla meM 66,336 bAra janmA aura utanI hI bAra marA / vahA~ se nikalakara pRthvI. jala, agni, vAyu aura vanaspati kAyika sthAvara huA / yadi kisI puNya ke udaya se trasa paryAya prApta kI to do indriya, tIna indriya, cAra indriya aura asainI paMcendriya taka kucha bhI vicArapUrvaka kriyA karane kA sAmarthya nahIM milaa| karmaphala cetanA ko bhogatA rhaa| sainI paMcendriya paryAya bhI alpa Ayu, roga, zoka, cintA Adi meM vyatIta ho gye| kisI mahAn puNya se mAnava jaisI uttama paryAya, zrAvaka kula, jinavANI kA saMyoga, jinadharma kI prApti huI hai| usakA sadupayoga karane ke lie jinavANI kA zravaNa, cintana, manana karanA caahie| jinasena AcArya ne bhavya jIvoM kA upakAra karane ke lie tathA jisakA pratidina cintana kiyA jA sake aisI jinasahasra nAmAvalI kI racanA kii| eka hajAra nAmoM ke dvArA bhagavAna kI stuti kii| stuti meM kevala nAmAvalI hI nahIM hai apitu syAdvAda vA anekAnta ke dvArA mata-matAntaroM kA khaNDana bhI kiyA eka zabda ke aneka artha hote haiN| una zabdArthoM ke dvArA svakIya matAnusAra artha karake Apane apane matakI siddhi kI hai| jaise 'arddhanArIzvara' jo Adhe aMga meM strI ko rakhatA hai, jo strI ko aMga meM lipaTAye rakhatA hai, vaha viSayabhogoM meM andha huA puruSa mahAn kaise ho sakatA hai| parantu jinasenAcArya ne usakA artha kiyA hai ki AtmA ke zatru jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya ye ATha karma haiN| inameM se ardha (Adhe) jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya ina cAra zatru (ari)oM kA nAza karane se Adhe nahIM haiM zatru jisake, usako 'ardha nArIzvara' kahate haiN| "tripurAri'- tIna puroM ko jalAne vAle, naSTa karane vAle tripurAri AtmA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna nahIM ho skte| parantu AcAryadeva ne artha kiyA hai ki janma, jarA evaM mRtyu rUpI tIna zatruoM kA nAza kiyA ataH Apa tripurAri haiN| isa prakAra sarva nAmoM kA jaina zAstrAnusAra artha karake jinadharma kA prakAzana kiyA hai| jainAcAryoM ke hRdaya meM jainadharma ke prati atigAr3ha bhakti kUTa-kUTa kara bharI huI thii| isalie unhoMne jinadharma kA prakAzana karane ke lie stutiparaka granthoM kI racanA kii| jaise samantabhadrAcArya ne nyAya ke bar3e-bar3e grantha likhe yuktyanuzAsana, devAgama stotra, stuti vidyA, svayaMbhU stotra Adi bhakti grantha haiM parantu vastu-siddhi ke lie nyAya ke bejor3a grantha haiM, jinake samakSa prameya kamala mArtaNDa Adi nyAya grantha bhI adhUre pratIta hote haiN| usI prakAra jinasena AcArya kA jinasahasranAma stotra nyAya-vyAkaraNa aura zabdakoza kA eka khajAnA hai| isa para zrI amarakIrti tathA zrutasAgara AcArya ne vistRta TIkA likhI hai jisameM vyAkaraNa ke anusAra zabdoM ke aneka artha karake samajhAyA hai| zabdoM kI siddhi ke lie pANinI, zakaTAyana, jainendra prakriyA, kAtaMtra rUpamAlA, jainendra koza Adi aneka granthoM ke dvArA zabdoM ko siddha kiyA hai| jisa prakAra eka tattvArthasUtra ko par3halene para aneka zAstroM kA jJAna ho jAtA hai usI prakAra jinasahasranAma kA paThana karane para tattvoM kA jJAna aura vyAkaraNa ___ kA jJAna sahaja hI ho jAtA hai| bhaktipUrvaka isake paThana se aneka kAryoM kI siddhi hotI hai| uktaM ca idaM stotramanusmRtya pUto bhavati bhAktikaH, yaH saMpAThaM paThatyenaM sa syaatklyaannbhaajnm| tataH sadedaM puNyArthI pumAnpaThati puNyadhI: paurUhutIM zriyaM prAptuM paramAmabhilASukaH / / bhavya prANI svakIya pariNAmoM kI vizuddhi ke lie prAta:kAla uThakara __ isa mahAstotra kA paThana-manana karate haiN| apane pariNAmoM kI vizuddhi ke lie bAlabrahmacAriNI DaoN. kumArI pramilA __ jaina ne isakA artha karane kA sAhasa kiyA hai, vaha sarAhanIya hai| merA hRdaya Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se AzIrvAda hai ki ye dIrghAyu ho tathA anya aneka granthoM kI bhASA TIkA kareM, tattvoM kA vivecana kara apanA kalyANa kareM, zIghra hI AryikA vratoM ko dhAraNa kara strIparyAya ko chedakara muktipada ko prApta kreN| isa grantha ke artha sahayogI zrImAn harakacandajI ke pautra evaM bhaMvarIlAlajI ke suputra zrIpAla cUr3IvAla tathA usakI dharmapatnI zrImatI kusumalatA ko bhI zubhAzIrvAda / ve isI taraha svopArjita dhana ko satkAryoM meM vyaya kara use sArthaka banAveM kyoMki jo dhana dAna, pUjA, zAstraprakAzana meM vyaya hotA hai vahI sArthaka hai| aura vahI para-bhava meM sAtha jAne vAlA hai| isa kArya meM anumati dene vAle isake bar3e bhrAtA kailAzacanda va kamalakumAra tathA laghu bhrAtA mahIpAla aura bhAgacanda va sarva parivAra ko AzIrvAda / - AryikA supArzvamatI Wan Wan Wan Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *prastAvanA * mahApurANa ke do khaNDa haiM, prathama AdipurANa yA pUrvapurANa aura dvitIya uttarapurANa / AdipurANa 47 paryoM meM pUrNa hotA hai, jisake 42 parva pUrNa tathA 43veM parva ke 3 zloka bhagavajjinasenAcArya dvArA racita haiN| avaziSTa 5 parva tathA uttarapurANa zrI jinasenAcArya ke pramukha ziSTA zrI guNabhadrAcArya dvArA viracita haiN| AdipurANa purANakAla ke sandhikAla kI racanA hai ataH yaha na kevala purANagrantha hai apitu kAvyagrandha bhI hai, mahAkAvya hai| mahAkAvya ke jo lakSaNa haiM ve saba isameM ghaTita hote haiN| AcArya jinasena aura guNabhadra : donoM hI AcArya mUlasaMdha ke usa paMcastUpa nAmaka anvaya meM hue haiM jo Age calakara senAnbaya yA senasaMgha nAma se prasiddha huaa| jinasena svAmI ke guru vIrasena ne to apanA vaMza paMcastUpAnvaya hI likhA hai parantu guNabhadrAcArya ne senAnvaya likhA hai| indranandI ne apane 'zrutAvatAra' meM likhA hai ki jo muni paMcastUpa nivAsa se Aye, unameM kinhIM ko sena aura kinhIM ko bhadra-nAma diyA gyaa| tathA koI AcArya aisA bhI kahate haiM ki jo guhAoM se Aye unheM nandI, jo azoka vana se Aye unheM deva aura jo paMcastUpa se Aye unheM sena nAma diyA gyaa| zrutAvatAra ke ukta ullekha se yaha siddha hotA hai ki senAnta aura bhadrAnta nAma vAle muniyoM kA samUha hI Age calakara senAnvaya yA senasaMgha kahalAne lgaa| ___ vaMza-paramparA - abhI taka ke anusandhAna se inake guruvaMza kI paramparA Arya candrasena taka pahu~ca sakI hai arthAt candrasena ke ziSya AryanandI, unake ziSya vIrasena, vIrasena ke jinasena, jinasena ke guNabhadra aura guNabhadra ke ziSya lokasena the| yadyapi AtmAnuzAsana ke saMskRta TIkAkAra prabhAcandra ne upodghAta meM likhA hai ki bar3e dharmabhAI viSaya-jyAmugdhabuddhi lokasena ko sambodhana dene ke vyAja se samasta prANiyoM ke upakAraka savIna mArga ke dikhalAne kI icchA se zrI guNabhadradeva ne yaha grantha likhA, parantu uttarapurANa kI prazasti ko dekhate hue TIkAkAra kA ukta ullekha ThIka nahIM mAlUma hotA kyoMki usameM unhoMne lokasena ko apanA mukhya ziSya batalAyA hai| vIrasena svAmI ke jinasena ke sivAya dazarathapura nAma ke eka ziSya aura the| zrIguNabhadra svAmI ne uttarapurANa meM apane Apako ukta donoM guruoM kA ziSya batAyA hai| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *7* AdipurANa kI pIThikA meM zrI jinasena svAmI ne zrI vIrasena svAmI kI stuti ke bAda hI zrI jayasena svAmI kI stuti kI hai aura unase prArthanA kI hai ki jo tapolakSmI kI janmabhUmi haiM, samatA aura zAnti ke bhaMDAra haiM tathA vidvat samUha ke agraNI haiM, ve jayasena guru hamArI rakSA kreN| isase yaha siddha hotA hai ki zrI jayasena zrI vIrasena svAmI ke gurubhAI hoMge isalie jinasena svAmI ne unakA gururUpa se smaraNa kiyA hai| isa prakAra zrI jinasena kI guru paramparA jAnI jA sakatI hai| samayavicAra - digambara muniyoM kA pakSiyoM kI taraha aniyatavAsa batalAyA hai| prAvaDyoga ke sivAya unheM kisI bar3e nagara meM 5 dina-rAta aura choTe grAma meM 1 dina-rAta se adhika Thaharane kI Agama-AjJA nahIM hai| isalie kisI bhI digambara muni ke munikAlIna nivAsa kA ullekha prAyaH nahIM milatA hai| parantu ve kahA~ utpanna hue ? evaM kahA~ unakA gRhastha jIvana bItA ? Adi prazna upasthita hote haiM para inakA bhI sahI uttara nahIM mila paataa| nizcita rUpa se to yaha nahIM kahA jA sakatA ki jinasena aura guNabhadra svAmI amuka deza ke amuka nagara meM utpanna hue aura amuka sthAna para adhikatara rahe kyoMki isakA ullekha unakI kisI bhI prazasti meM nahIM miltaa| parantu inase sambandha rakhane vAle tathA svayaM inake granthoM meM baMkApura, vATagrAma aura citrakUTa nAmoM kA ullekha AtA hai Agatya citrakUTAttataH sa bhagavAn guroranujJAnAt / vAdagrAme ghAbAnatendrakRta jinagRhe sthitvA / / 179 // - zrutAvatAra isase yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki ye karNATaka prAnta ke rahane vAle hoNge| jinasena svAmI ne apane prArambhika jIvana meM pAyAbhyudaya tathA vardhamAnapurANa likhakara vidvatsamAja meM bhArI pratiSThA prApta kI thii| vardhamAnapurANa to upalabdha nahIM para pArvAbhyudaya prakAzita ho cukane ke kAraNa pAThakoM kI dRSTi meM A cukA hai| guru vIrasena svAmI ke dvArA prArabdha siddhAntagranthoM kI TokA kA kArya unake svargArohaNa ke kAraNa apUrNa raha gyaa| yogyatA rakhane vAlA gurubhakta ziSya guru-prArabdha kArya kI pUrti meM juTa gyaa| usane isa kArya ko pUrA kiyaa| isa kArya meM ApakA bahuta samaya nikala gayA / siddhAntagranthoM kI TIkA pUrNa hone ke bAda jaba Apako vizrAma milA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *8. taba Apane cirAbhilaSita kArya hAtha meM liyA aura purANoM kI racanA prArambha kii| Apake jJAnakoSa meM na zabdoM kI kamI thI, na arthoM kI ataH Apa kisI bhI vastu kA varNana vistAra se karane meM siddhahasta the| AdipurANa kA svAdhyAya karane vAle pAThaka jinasena svAmI kI isa vizeSatA kA pada-pada para anubhava karate haiN| AdipurANa - ApakI paravartI racanA hai| prArambha se lekara 42 parva pUrNa tathA 43veM parva ke 3 zloka ApakI svarNa lekhanI se likhe jA sake, asamaya meM ApakI Ayu samApta ho gayI aura ApakA kArya adhUrA raha gayA / vIrasena kI siddhAnta grantha kI TIkA samApta hote hI yadi mahApurANa kI racanA zurU ho gayI ho to usa samaya zrI jinasena svAmI kI avasthA 80 varSa se Upara ho cukI hogI ata: racanA bahuta thor3I-thor3I hotI rhii| lagabhaga dasa hajAra zlokoM kI racanA meM unheM kama-se-kama 10 varSa avazya laga gaye hoNge| isa hisAba se zaka saMvat 770 taka athavA bahuta jaldI huA ho to 765 taka jinasena svAmI kA astitva mAnane meM Apatti nahIM dikhtii| isa prakAra jinasena svAmI 90-95 varSa taka isa saMsAra ke sambhrAnta puruSoM kA kalyANa karate rahe, yaha anumAna kiyA jA sakatA hai| jinasena svAmI vIrasena svAmI ke ziSya the| unake viSaya meM guNabhadrAcArya ne uttarapurANa kI prazasti meM likhA hai ki jisa prakAra himAlaya se gaMgA kA pravAha, sarvajJa ke mukha se sarvazAstra rUpa divyadhvani kA udgama aura udayAcala ke taTa se dedIpyamAna sUrya kA udaya hotA hai, usI prakAra vIrasena svAmI se jinasena kA udaya huA, jinake dvArA praNIta nimnalikhita granthoM kA patA calA 1. pArvAbhyudaya, 2. varddhamAna caritra, 3. jayadhavalA TIkA AdipurANa - yaha AdipurANa kA carita kavi paramezvara ke dvArA kahI huI gadya kathA ke AdhAra se banAyA gayA hai| isameM samasta chandoM evaM alaMkAroM ke lakSaNa haiN| isameM sUkSma artha aura gUr3ha pardo kI racanA hai| yaha subhASitoM kA bhaNDAra hai| isa grandha ke 25veM parva meM jinasena svAmI ne bhagavAna kI 1008 nAmoM se stuti kI hai| jisakA artha atyanta hRdayagrAhI aura samasta zAstroM ke utkRSTa padArthoM kA jJAna karAne vAlA hai| sahasranAma - yaha bhakti kI caramotkRSTa racanA hai| eka-eka zabda ko sArthaka karate hue prabhu kI bhakti eka-eka nAma meM samAhita huI hai| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** ve jAnate the ki kleza rUpI apAra jala se bhare hue anaMta saMsAra se pAra hone ke lie jinendra bhagavAna kI bhakti rUpI naukA hI kalyANakArI hai| isalie zrAvaka sAdhu donoM hamezA bhava bhava meM jinendra-bhakti kI prArthanA karate haiM aura - tava pAdau mama hRdaye, mama hRdayaM tava padadvaye lInam / tiSThatu jinendra tAvan yAvanna nirvANasamprAptiH // he prabho ! merA hRdaya Apake caraNoM meM aura Apake caraNa mere hRdaya meM tana taka lIna raheM jaba taka mujhe mukti kI prApti na ho / isa bhAvanA se mAnava bhakti meM lavalIna ho jAtA hai| eka bAra laMkAdhipati kI bhakti se prasanna ho nAgendra kucha vidyA dene kI dRSTi se Akara kahane lagA- "tumhArI bhakti se merA hRdaya atyanta AnaMdita hai| bolo, tumheM maiM kyA bheMTa dU~ / " taba laMkAdhipati bole - "jinendra bhagavAna kI ArAdhanA se bar3hakara kyA koI vastu hai, jise Apa denA cAhate haiN|" taba nAgendra ne uttara diyA "jinavandanAtulyaM anyaM kimapi na vidyate"jinendrabhakti se bar3hakara aura koI vastu nahIM hai| svayambhUstotra meM likhA hai guNastokaM sadullaMghya tad bahutvakathA stutiH / AnantyAtte guNAH vaktumazakyAstvayi sA katham // alpaguNoM ko bar3hAkara kahanA stuti hai / yahA~ sarvajJa vItarAga jinendra ke guNoM kA alpatama aMza bhI jaba pUrNatayA varNana ke agocara hai, taba arhanta paramAtmA kI stuti kaise kI jA sakatI hai ! yadyapi hama vItarAga prabhu kI stuti karane meM samartha nahIM haiM tathApi jitane aMza meM stuti karate haiM utane aMza meM stotA ke karmoM kI nirjarA hotI hai ataH pariNAmoM kI vizuddhi ke kAraNabhUta vItarAga prabhu kI bhakti meM lInatA avazya honI cAhie / gilAsa bhara amRta pIne vAle kA hI roga naSTa nahIM hotA hai apitu cullUbhara pIne vAlA bhI sukhI hotA hai / jinabhakti kI mahimA acintya hai| jainAcAryoM ne bhakti rasa kA pAnakara svakIya mana ko saMtuSTa kiyA aura karmanirjarA karane ke lie stutiparaka granthoM kI racanA kii| svayambhUstotra Adi bhaktiparaka stotroM meM jinabhakti ko pApoM kA nAza karane vAlI kahA hai| jinendra deva ke guNoM ke cintana, manana aura unakI ArAdhanA se pApa naSTa ho jAte haiM ra 1 bha ne HE ra h I na Rs bha t | I Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 10 * na pUjayArthastvayi vItarAge, na nindayA nAtha vivaantvaire| tathApi te puNyaguNasmRttinaH, punAtu cittaM duritAJjanebhyaH // 2 // "he bhagavan ! Apa vItarAga haiM ataH Apako pUjA, stuti se koI prayojana nahIM hai tathA Apa bairavirodha se rahita haiM ataH Apako nindA se bhI koI prayojana nahIM hai, phira bhI he prabho ! Apake guNoM kA smaraNa karane se mana pAparUpI aMjana se rahita ho jAtA hai|" (zrIvAsupUjyajinastavanam) 'kalyANamandira' meM kumudacandra AcArya ne kahA hai ki "he prabho ! jo ApakA ciMtana-manana karake apane hRdaya kamala meM Apako pratiSThita karate haiM, ApakI ArAdhanA karate haiM, unake ghora nikAcita karma bhI DhIle par3a jAte haiM; jaise candana ke vRkSa para mayUra ke A jAne se vRkSa para lipaTe hue sarpa DhIle par3a jAte haiM, vRkSa ko chor3akara bhAga jAte haiN|" vItarAga prabhu kI stuti, pUjA, dhyAnAdi ke dvArA AtmA ke niSpApa zuddha svabhAva kI pratIti hotI hai, AtmAnubhava hotA hai jo sabhI jIvoM kI sAmAnya sampatti hai| aisI nidhi ko prApta karane ke sabhI bhavya jIva adhikArI haiN| usa zuddha svarUpa kA jJAna hote ho apanA usa bhUlI huI nidhi kA smaraNa ho jAtA hai, usakI prApti ke lie prema tathA anurAga jAgRta ho jAtA hai tathA pApa-pariNati sahaja hI chUTa jAtI hai| jinendrabhakti dvArA jIva ke zArIrika, Arthika, mAnasika Adi sabhI kaSTa dUra hote haiN| samasta kAmanAeM pUrNa hone ke sivAya aMta meM icchAoM kA bhI kSaya hokara vItarAgatA kI upalabdhi hotI hai, jisake dvArA siddha svarUpa kI prApti hotI hai| adhyAtmayogI pUjyapAda maharSi ne likhA hai - avyAyAdhamacintya-sAra-matulaM tyaktoparma zAzvatam / saukhyaM tvaccaraNAravinda-yugala-stutyaiva sNpraapyte|| "he jinendra ! Apake caraNa-yugala kI stuti se hI avyAbAdha, aciMtya, sAra-pUrNa, atulanIya, upamAtIta tathA avinAzI sukha kI upalabdhi hotI hai| isI kAraNa zreSTha zramaNA ne AtmakalyANa tathA samRddhi ke hetu jinendra stuti kI mahattA kahI hai| isase mahAn puNya kA lAbha hote hue anta meM puNyAtIta avasthA bhI prApta hotI hai| AtmabalI samrAT bharatezvara ne dIkSA lekara aMtarmuhUrta meM kevalajJAna prApta kiyA thaa| ve jinendrabhaktoM ke cUr3AmaNi the| bharatezavaibhava kannar3a kAvya meM ratnAkara kavi ne bharatarAja ko zrIjina-caraNAbja-surabhi-madhubrata- zrI jinendra ke caraNa-kamala Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *11 kI sugaMdha kA premI bhramara kahA hai| bharata mahArAja ne kailAsa parvata para bhagavAna AdIzvara prabhu ke samavasaraNa meM jAkara bhagavAna kI atyanta sundara tathA bhAvapUrNa stuti kii| usake anta meM ve kahate haiM bhagavan ! tvadguNastotrAt yanmayA punnymrjitm| tenAstu tvatpadAmbhoje parA bhaktiH sadA'pi me|(mhaapuraann)|| "he AdinAtha bhagavan ! Apake guNoM kA stavana karane se jo mujhe puNya kA lAbha huA hai usase maiM isI phala kI abhilASA karatA hU~ ki mujhako Apake prati sadA utkRSTa bhakti prApta hove|" vItarAga kI bhakti kI varNanAtIta mahimA hai| dhanaMjaya mahAkavi ke putra ko sarpa ne Dasa liyA thaa| usa samaya unhoMne viSApahAra stotra kI racanA kii| usase bAlaka kA viSa dUra ho gyaa| viSApahAra stotra kA yaha zloka vizeSa mahattvapUrNa hai viSApahAraM maNimauSadhAni, maMtraM samuhizya rasAyanaM c| bhrAmyantyaho na tvamiti smaraMti paryAyanAmAni tavaiva tAni // 14 // "bhagavan ! loga viSa dUra karane ke lie maNi, auSadhi, maMtra tathA rasAyana ko khojate hue bhaTakA karate haiM / ve yaha nahIM jAnate haiM ki maNi, maMtra, auSadhi, rasAyana Adi yathArtha meM Apake hI nAmAntara haiM arthAt Apake nAma kI mahimA se bhayaMkara roga tathA prANAntaka sarpa kA viSa bhI dUra ho sakatA hai|" isa puNya stuti ko par3hate hI mahAkavi kA putra viSamukta ho gayA thaa| ina dinoM bhI jinendra stavana, gaMdhodaka Adi se aneka vyaktiyoM dvArA kAle nAga se ise jAne para bhI nIrogatA-prApti ke samAcAra sunane ko milate haiN| jinabhagavAna kI bhakti kA artha hai unako apane manomaMdira meM virAjamAna karanA tathA unakI apUrvatAoM ke prakAza dvArA jIvana ko samujjvala tathA parizuddha banAnA / vItarAga kI samIpatA hone para hI mana malinatA se mukta hotA hai| kalyANamandira stotra meM likhA hai AstAmacintyamahimA jina! saMstavaste, nAmApi pAti bhavato bhavato jagaMti / tIvrAtapopahatapAMthajanAnnidAghe, prINAti padmasarasaH saraso'nilo'pi 7 / / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 12 * he jinendra ! acintya mahimApUrNa Apake stotra kI to bAta dUsarI hai, ApakA nAma jIvoM kI saMsAra se rakSA karatA hai| grISmakAla meM sUrya ke mahAn santApa se pIr3ita pathikoM ko kamalayukta sarovara hI nahIM, usake samIpa kI sarasa pavana bhI Ananda pradAna karatI hai| sahasranAma stotra kI vizeSatA : mahAkavi jinasena ne bhagavAna RSabhadeva ke paripUrNa jIvana para dRSTi DAlakara jo aSTAdhika sahana nAmoM kI ralamAlikA banAI hai, use kaNThabhUSaNa banAne vAlA vyakti vizvasena kA prakAza pAtA hai| use bhagavAna vRSabhasena dikhate haiM to ve hI purudeva tathA AdinAtha bhI pratIta hote haiN| yogIndra pUjyapAda ne bhagavAna ko ziva, jina, buddha Adi nAmoM dvArA smaraNa kiyA hai - jayanti yasyA'vadato'pi bhAratI vibhuutystiirth-kRto'pyniihituH| zivAya dhAne sugatAya viSNAve, jinAya tasmai sakalAtmane namaH // 2 / / tAlu, oSThAdi kA avalaMbana na lekara bolate hue tathA icchA-vimukta jina tIrthaMkara kI vANI tathA prabhAmaMDalAdi vibhUtiyoM jayavaMta hotI haiM, una ziva (kalyANa), dhAtA (brahmA), sugata (buddha) viSNu (kevalajJAna ke dvArA sarvatra vyApta hone vAle) jina sakalAtmA (zarIra sahita jIvanamukta arahaMta bhagavAna) paramAtmA ko namaskAra hai| vividha dharmoM meM bhI pUjya zabdoM dvArA smaraNa kiye jAne vAle nAmoM kA saMkalana kara bhagavajjinasena ne dhArmika maitrI ke lie prakAzastaMbha kA nirmANa kiyA hai, jisase bhinna-bhinna dharmoM meM samanvaya aura prema kI bhAvanA tathA bhAIcAre kI dRSTi vRddhiMgata ho| isa nAma-stotra meM Agata ye nAma dhyAna dene yogya haiN| bhagavAna ko mRtyuMjaya kahA hai, kAraNa unhoMne mRtyu para vijaya prApta kI thii| isI prakAra anya nAma haiM jinakA artha anavAda meM diyA gayA hai| sahasranAma ke prAraMbha meM jo stavana hai usameM ye zabda dhyAna dene yogya haiM- mRtyuMjaya (padya 5), tripurAri (6) trinetra (7) ardhanArIzvara (8) ziva hara zaMkara (9) parama vijJAna (28) / sahasranAma meM dasa adhyAya haiN| prathama adhyAya meM vizvAtmA (2), vizvatazcakSu (3) vizvatomukha (4) viSNu (6) brahmA (7) buddha (10) paramAtmA paraMjyoti (12) / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 13 * dvitIya adhyAya meM - bhuvanezvara (3) hiraNyanAbhi, hiraNyagarbha (7) adhyAya tRtIya - pRthvImUrti, vAyumurti (5) vyomamUrti sUryamUrti (7) somamUrti, maMtramUrti (6) parabrahma (10) puruSottama (11) cauthA adhyAya - padmanAbhi padmasaMbhUti (1) hraSIkeza (2) pitA-pitAmA 10) ra amAra, - guhArI-mAla (1 SaSTha adhyAya - praNava (11) saptama adhyAya - manu (4) zrInivAsa (7) aSTama adhyAya - padmagarbha (3) daiva (6) navama adhyAya - Adideva, purANa puruSa (2) jagannAtha (5) dazama adhyAya - (lakSmIpati, kalpavRkSa) (10) tryaMbaka (12) jagatpAla (14) Adi mahattvapUrNa zabda vidyamAna haiN| hindU dharma ke viSNu sahasranAma meM jainadharma meM vaMdita bhagavAn vRSabhadeva tathA vardhamAna ko smaraNa kiyA gayA hai vRSAhI vRSabho viSNurvRSaparvA vRSodaraH / vardhano vardhamAnazca vivikta: zrutisAgaraH // 41 // usameM tIrthakara kA nAma bhI diyA gayA hai. ___manojavaH tIrthakaraH vasuretA vasupradaH" // 87 // nAmasmaraNa kA mahattva : mahAkavi bhagavajjinasena svAmI ne mahApurANa meM likhA hai ki isa nAma-stuti ke dvArA jo nirmalatA prApta hotI hai usase bhAvaka kI samasta abhilASAe~ pUrNa hotI haiM, usakA pApodaya kSaya ko prApta hotA hai| usakI smaraNa-zakti vizuddha hotI haipumAn pUtasmRtirbhavet / usake dvArA stotA abhISTaphalaM labhet - stutikartA kI kAmanAe~ pUrNa hotI haiN| isa stuti kA antima phala mokSa kA sukha hai- phalaM naizrayasaM sukhm| isalie AcArya jinasena svAmI ne likhA hai- "tataH sadedaM puNyArthI pumAn paThatu" puNyArthI puruSa sadA isa sahasranAma stotra kA pATha kreN| nivedana : yaha merA hindI TIkA karane kA prathama prayAsa hai| na to maiM vyAkaraNa jAnatI hU~ aura na hI saMskRta kA merA gaharA abhyAsa hai| mAtra bhakti hI kAraNa banI hai| sIkara cAturmAsa meM maiMne yaha stotra zrAvakoM ko par3hAyA thaa| pUjya mAtAjI samIpa hI baiThA karatI thIM, taba mAtAjI ne mujhe preraNA dI ki isakA hindI artha kara do, sabake lie upayogI hogaa| taba maiMne sAhasa karake yaha kArya kiyA hai| truTiyA~ avazya hoMgI jo merI apanI haiN| kRpayA vijJajana sudhAra kara vAcana kreN| DaoN. pramilA jaina saMghasthA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. bra. DaoN. pramilA jaina __- saMkSipta paricaya - madhya pradeza rAjya ke saMskAradhAnI nagara jabalapura meM zreSTivara pitA siMghaI rAmacaMdra jI ke parivAra meM mA~ zrImatI puttIdevI ke garbha se bhAdra kRSNA dvitIyA saMvat 2010 ko eka bAlikA kA janma huaa| sAMvalI sUrata, mohinI mUrata, bar3e-bar3e netra / parivAra meM sabase choTI, ata: lAr3a-dulAra kI adhikatA meM thor3A jiddI honA svAbhAvika thaa| bAlasulabha krIr3AoM se sabakA mana mohatI huI umra kI sImA pAra karate hue pAThazAlA kI ora abhimukha huii| pramilA nAma se paricita huii| mA~ ke abhUtaparva saMskAroM kI chApa ne vidvattA kI alakha jgaaii| adhyayana ke sAtha-sAtha dhArmika, sAmAjika tathA zAleya kAryakramoM meM acchI ruci ke kAraNa aneka bAra sammAnita tathA prazaMsita huii| tIna bhAiyoM tathA do bahanoM se yukta parivAra kI saMpanna sthiti ke saMga pUre parivAra meM prema vAtsalya mAnoM kUTa-kUTa kara bharA thaa| sukha-dukha kI ghar3iyoM meM sabhI sahabhAgI rhte| pitAzrI zAstrIya saMgIta ke marmajJa the tathA mA~ sumadhura jaina bhajana racayitrI evaM gAyikA thIM, jinheM 'kIrtanaratna' kI upAdhi se vibhUSita kiyA gyaa| baccoM ko skUlI zikSA ke sAtha-sAtha mA~ ke dhArmika, nItijJa, sadAcArayukta saMskAra milate rhe| mAtA-pitA dvArA diye gaye bacapana ke saMskAra hI jIvana kA lakSya nirdhArita karate haiN| inhIM nItigata AdhAroM kA sUkSma prabhAva usa nanhIM pramilA ke hRdaya-paTala para vajrarekhA sadRza aMkita ho gyaa| bacapana kI dahalIja pAra karake yauvanAvasthA meM kadama rakhA / paramapUjya 105 AryikA iMdumatIjI kA sasaMgha padArpaNa nagara meM saMvat 2028 meM huaa| saMghastha parama viduSI AryikA supArzvamatIjI ke pravacanoM se janasailAba AnaMdita ho uThA, dharma kI acchI prabhAvanA huii| eka dUsare ke dvArA mAtAjI ke pravacanoM kI bAta jana-jana taka phuNcii| caitra kRSNA tRtIyA saMvat 2028 ko apanI mA~ ke sAtha pramilA bhI mAtAjI ke pravacana sunane gaI, pUjya mAtAjI se paricaya huaa| mAtAjI kI zailI bahuta sarala, suMdara, prabhAvazAlI thii| sabhI jana ekAgracitta se pravacana suna rahe the| pramilA ke hRdaya para pravacanoM kA vizeSa prabhAva pdd'aa| mAtAjI ke zabda kAnoM meM guMjAyamAna hote rhe| samAja se dharma ke nAma para mAMgI gaI nidhi kI bAta pramilA ke mana ko udvelita kara gii| yaha bAta usa samaya kI hai jaba saMgha meM brahmacAriNI bahinoM kI kamI thI aura bahaneM usa mArga para jAne kI socatI bhI nahIM thiiN| aise vikaTa sapaya meM pramilA ke mana meM eka gaMbhIra maMthana calatA rhaa| eka gAMbhIrya mukha para vidyamAna ho gyaa| sAyaMkAla ghara lauttii| zAMtipUrvaka bhojana kiyA, ciMtana kI dhArA bahatI rhii| mAtAjI kA saMgha vihAra kara atizaya kSetra panAgara phuNcaa| pramilA ne mana-hI-mana kucha saMkalpa liyA aura apanI mA~ se pUjya supArzvamatIjI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *15 ke sAtha jAne kI bAta khii| pahale to mAM ne samajhAyA, pramilA ke mana ko TaTolA, usa mArga meM hone vAlI kaThinAiyoM se avagata karAyA, para pramilA jiddI to thI hI, mAnatI kaise / bolI, acchA eka bAra mAtAjI ke darzana karane clo| caitra kRSNA paMcamI saMvat 2028 ko panAgara darzana karane phuNcii| pUjya AryikAjI ke AzInoM kA prabhAva mana ke kone taka pahuMca gayA, vApasa lauTane kA nAma nhiiN| pramilA kA aisA dRr3ha nizcaya dekha parivAra ko hAra mAnanI par3I aura alpavayasa pramilA cala par3I usa mahAn mArga para jo vAstava meM jIvana kA lakSya hotA hai| pUjya iMdumatIjI kA dRr3ha anuzAsana, pUjya supArzvamatIjI kA athAha jJAna, vAtsalya, pUjya vidyAmatIjI, pUgya suprabhAmatIjI kI jinavANI ke prati zraddhA, niSThA, kAryakuzalatA meM pramilA ke pASANa jIvana ko eka AkAra milane lgaa| caitra zuklA pratipadA 2029 ko azuddha jala kA tyAga kara saMyama mArga kI ora kadama bddh'aayaa| svayaM kI lagana, kAryazIlatA, snehila svabhAva, prasannacitta hRdaya ne guruoM kI zikSAoM, upadezoM, anuzAsana, adhyayana, paThana-pA. sArmika kriyAkalANe ko gAr3I mAniervaka AtmasAta kiyaa| guru ke prati pUrNa samarpaNa bhAva rakhate hue mA~ supArzvamatI kI chatrachAyA meM dhArmika jJAna ke sAthasAtha zAleya zikSA ke krama ko Age bddh'aayaa| bI.e., ema.e. prAkRta, saMskRta meM karate hue jainAgama ke kliSTa graMtha SaTkhaMDAgama para zodha kArya karane hetu agrasara huii| rAnI durgAvatI vizvavidyAlaya ke prAkRta vibhAga pramukha DaoN. vimalaprakAza jI kA kuzala nirdezana, bhAiyoM kA sahayoga milA, guruoM kA AzIrvAda to sadaiva se thA hI, svayaM kI niSThA evaM aTUTa lagana ne zodhakArya meM saphalatA dilaaii| 'SaTkhaMDAgama meM guNasthAnavivecana' viSaya para pIeca.DI. upAdhi se vibhUSita huI / gurumAtA aura saMgha ke prati sadaiva pUrNarUpeNa samarpita bhAvoM se adhyayanakrama calatA hI rhaa| strIparyAya aura bhavasAgara se pAra hone kA bhAva saMjoye jyeSTha zuklA trayodazI ko sammeda zikharajI meM AjIvana brahmacarya vrata grahaNa kiyaa| jJAna kA teja mukha para prakaTa hone lgaa| upadezoM, vidhAnoM, pratiSThAoM, dhArmika AyojanoM, sAmAjika sudhAroM, lekhana, adhyayana-adhyApana ziviroM jaise aceka kSetroM meM sarAhanIya yogadAna kiyaa| guruAzISa se kAryoM meM acchI saphalatA milii| sumadhura bhajanoM kI zrRMkhalA ne bhaktajanoM ke hRdayoM ko abhibhUta kara diyaa| pANI kI miThAsa, zailI kI saralatA, sahajatA, bhASA kA sarala prayoga zrotAoM kA mana moha lete / AryikAoM kA bharapUra AzIrvAda paayaa| kaThina-se-kaThina paristhitiyoM meM bhI acche dhairya evaM parAkrama kA paricaya diyaa| pUrvAMcala bhArata ke AsAma, nAgAlaiMDa, bihAra, baMgAla meM AryikA saMgha ne dharma kA DaMkA bjaayaa| dhArmika prabhAvanA kI jisameM pramilA jI kA prabala yogadAna rhaa| pUjya iMdumatI jI kA viyoga shaa| saMvat 2039 ke Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 16 phAguna mAsa meM pUjya iMdumatI jI ke abhinaMdana graMtha vimocana para saptama pratimA ke vrata dhAraNa kiye| pUjya iMdumatI jI kI bhAvanA ke anurUpa 'madhyaloka zodha saMsthAna' kI racanA tIrtharAja sammeda vAkhara meM huii| madhyaloka' ke paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM pramilA jI ne apane tana-mana kI sudha khokara bhI use aitihAsika rUpa dene kA kuzala nirdezana diyA / Aja bhI usa Ayojana kI bhUri-bhUri prazaMsA hotI hai| pUjya AryikA supArzvamatI jI ne sasaMgha buMdelakhaMDa kI yAtrA karate hue rAjasthAna kI ora prasthAna kiyaa| rAste meM pramilA jI ke gRhanagara jabalapura meM saMgha kA padArpaNa huaa| jananI mA~ kA svAsthya ThIka nahIM thaa| pUjya AryikA supArzvamatI jI ne unheM ArthikA dIkSA dekara pUjya nizcalamatI nAma diyA tathA unakI saMlekhanA pUrvaka samAdhi huii| isa ghar3I meM bhI pramilA jI kA mana vicalita nahIM huA aura saMgha ne buMdelakhaMDa ke tIrthoM kI vaMdanA karate hue rAjasthAna meM praveza kiyaa| acAnaka vAtAvaraNa ke parivartana ne pramilAjI ke svAsthya ko bAdhita kiyA para utsAha meM kamI na aaii| zrImahAvIrajI, nAgaura, jayapura, sIkara, udayapura, pArasolA ke saphala cAturmAsa meM AcAryoM kA samAgama milaa| AcArya vardhamAnasAgarajI ke saMgha ke sAtha cAturmAsa karane kA saubhAgya milaa| khUba dharma prabhAvanA huii| parama viduSI pUjya AryikA vizuddhamatI jI kI samAdhi kA sAnnidhya milaa| pUjya AryikA supArzvamatI jI aura pramilA jI mAnoM eka dUsare ke pUraka bana gye| apane guru ke prati isa prakAra kA samarpaNa bhAva biralA hI dekhane ko milatA hai| saMgha kI jimmedAriyoM ko bakhUbI nibhaayaa| niraMtara girate svAsthya ne kAryoM kI gati ko sImA to dI para utsAha, lagana meM koI kamI na aaii| Aja pUre deza meM DaoN. pramilA jI kA nAma ucca koTi ke vidvAnoM kI zreNI meM AtA hai| vartamAna meM jainagajaTa ke saha-saMpAdana kA bhAra bhI vahana kie hai| aisI vilakSaNa, pratibhA kI dhanI, guru ke prati pUrNataH samarpita, AgamAnusAra caryA kI sAdhikA, mokSamArga kI ora unmukha prakhara viduSI DaoN. pramilA jI ke dIrgha jIvana kI kAmanA karate hue zata-zata vaMdana karatA huuN| DaoN. siMghaI prabhAta jaina jabalapura Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wan prathamo'dhyAyaH // prasiddhASTasahasraddhalakSaNaM tvAM girAM patim / nAmnAmaSTasahasreNa toSTumo'bhISTasiddhaye // 1 // anvayArtha : abhISTasiddhaye = manovAMchita padArtha kI siddhi (prApti) ke lie / prasiddhASTasahasraddhalakSaNaM = prasiddha eka hajAra ATha lakSaNoM ko prApta / girAM = vANI ke / patim = pati / tvAM = tujhko| aSTasahasreNa = eka hajAra aatth| nAmnAM = nAmoM ke dvaaraa| toSTumaH = hama stuti karate haiN| ___ bhAvArtha : 'he prabho! hameM iSTapadArtha kI prApti ho' isa abhiprAya se jagavikhyAta tathA utkRSTa jinake nAma haiM tathA jo sAta sau laghubhASA evaM aThAraha mahAbhASAoM ke adhipati haiM, aise ApakI arthAt brAhmI tathA sundarI do kanyAoM ke janaka aise Adi prabhu kI eka hajAra ATha nArmoM se hama bAra-bAra stuti karate haiN| zrImAn svayambhUrvRSabhaH zambhavaH zambhurAtmabhUH / svayaMprabhaH prabhu ktA vizvabhUrapunarbhavaH // 2 // anvayArtha : zrImAn = bahiragA samavasaraNalakSaNAzrI: aMtaraMgA kevalajJAnAdikA zrI: vidyate yasya sa zrImAna = tIrthakara nAma karma kI prakRti kA udaya hone se Adiprabhu kA donoM lakSmiyoM ne Azraya le liyA thA ataH samavasaraNa Adi bahiraMga aura anantadarzana, anantajJAna, anantasukha aura anantavIrya ye aMtaraMga lakSmI jisake haiM ve zrImAn / svayambhU = svayaM bhavatIti svayaMbhU = jo svazuddhizakti thI vaha svayaM prakaTa huI thii| svayamAtmanA guru Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahananAma TIkA - 2 2 nirapekSatayA bhavati, nirvedaM prApnoti = jo guru apekSA ke binA svayaM hI saMvega nirveda ko prApta hote haiN| saMvegaH paramA prItirdharme dharmaphaleSu c| nirvedo dehabhogeSu saMsAreSu viraktatA // dharma meM, dharma ke phala meM parama prIti honA saMvega hai tathA saMsAra, zarIra aura bhogoM se viraktatA nirveda kahalAtI hai| lokAlokasvarUpaM jAnAtIti svayaMbhUH = jo lokAloka ke svarUpa ko svayaM jAnate haiN| svayaM bhavati nijasvabhAve tiSThatIti svayaMbhUH = jo apane svabhAva meM / rahate haiN| 'bhU' dhAtu sattA artha meM prayukta kI jAtI hai| bhatryAnAM maMgalaM karotIti svayaMbhUH = bhavyoM kA jo maMgala karatA hai vaha / 'bhU' dhAtu maMgala artha meM bhI AtI hai| nijaguNairvRddhi gacchatIti svayaMbhUH = jo apane guNoM ke dvArA svayaM hI vRddhi ko prApta hote haiN| yahA~ vRddhi artha meM 'bhU' dhAtu prayukta hai| nivRtau vasatIti svayaMbhUH = jo mokSa meM basate haiN| yahA~ 'bhU' dhAtu kA artha 'nivAsa' hai| kevalajJAnadarzanadvayena lokAloko vyApnoti iti svayaMbhUH = jo kevalajJAna evaM darzana ke dvArA lokAloka meM vyApta hai| 'bhU' dhAtu 'vyApti' artha meM prayukta hai| __ saMpattiM karoti bhavyAnAmiti svayaMbhUH = jo bhavyoM ko sampattiyukta karate haiN| saMpadA artha meM 'bhU' dhAtu hai| jIvAnAM jIvanAbhiprAyaM karoti iti svayaMbhUH = jo jIvoM ke jIvana abhiprAya kA svayaM jAnate haiN| yahA~ 'abhiprAya' artha meM 'bhU' dhAtu hai| dravyaparyAyAn jJAtuM zaknotIti svayaMbhUH = jo dravya evaM paryAyoM ko jAnane meM samartha haiN| yahA~ 'bhU' 'zaktI' artha meM prayukta hai| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 3 * dhyAninAM yoginAM pratyakSatayA prAdurbhavati iti svayaMbhUH = dhyAna karane vAle yogiyoM meM jo prabhu pratyakSa pragaTa hote haiN| yahA~ 'bhU' dhAtu kA prayoga 'prAdurbhAva' meM hai| UrdhvavrajyAsvabhAvena trailokyAne gacchattIti svayaMbhUH = jo UrdhvavartI svabhAva se siddhazilA meM jAte haiN| 'gato' artha meM bhI 'bhU' dhAtu hotI hai| vyAkaraNa grandha meM kahA hai - sattAyAM maMgale vRddhau nivAse vyAptisaMpadoH / abhiprAye ca zaktau ca prAdurbhAve gatau ca bhuuH|| vRSabhaH = pRSu vRSu ukSa secane' = jo dharma jala kI vRSTi karate haiM aise prabhu Adijina ko vRSabha kahate haiN| vRSa - bharma jo asmiA lakSaNA se pahanAnA jAtA hai usase jo zobhatA hai vaha vRSabha hai| bhakteSu kAmAnAM varSaNAt vRSabhaH = bhaktoM kI abhilASAoM kI vRSTi karane se bhagavAna vRSabha haiN| vRSabho'yaM jagajjyeSTho varSiSyati jgddhitN| __ dharmAmRtamitIndrAstamakApurvRSabhAhvayaM / / / trailokya meM sabase jyeSTha aise ye prabhu jagata ke hita karane vAle dharmAmRta kI vRSTi kareMge aisA mana meM vicAra kara indroM ne prabhu ko vRSabha nAma se bulAyA | svargAvataraNe dRSTaH svapne'sya vRSabho ytH| - jananyA tadayaM devairAhato vRSabhAkhyayA / svarga se avataraNa karane ke samaya mAtA marudevI ne svapna meM vRSabha-baila dekhA thA ataH vRSabha nAma se Adiprabhu devoM se bole gye| vRSo hi bhagavAn dharmastena yadbhAti tiirthkRt| tato'yaM vRSabhaH svAmItyAhvAssainaM purandaraH / / svarga-mokSarUpa aizvarya pradAna karane vAle dharma kA vRSa nAma hai| ye Adiprabhu Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA - 4 usa dharma se zobhita haiM ataH purandara ne, indra ne Adi prabhu ko nAma se prasiddha kiyA / zaMbhavaH = 'zaM sukhaM bhavati yasmAditi zambhava:' jisase sukha kI prApti hotI hai use zambhava kahate haiM aura Adi prabhu ne bhavyoM ko sukhaprApti ke lie gRhasthadharma tathA munidharma kA upadeza diyA thA ataH unakA zambhavanAma sArthaka hai / vRSabha svAmI - - - - 'sambhava' aisA bhI pATha hai saM samIcIna uttama nirdoSa bhava yAnI janma jisakA hai, aise prabhu ko saMbhava kahanA bhI yogya hai| saM samIcIna bhAva arudrabhAva - krUratArahita zAntamUrti jisakI hai aisA bhava hai jisakA usako saMbhava kahate haiN| - 33 = paramAnanda zambhuH = "zaM paramAnaMdalakSaNaM sukhaM bhavatyasmAt zaMbhu : ' jisakA lakSaNa hai aise sukha kI jisase bhaktoM ko prApti hotI hai use zaMbhu kahate haiM / - AtmabhUH = AtmanA bhavatIti AtmabhUH / AtmA zuddhabuddhaika-svabhAvazciccamatkAraikalakSaNaH paramabrahmaikasvarUpaSTotkIrNa - sphaTika maNimatallikA bimba sadRzI bhUrnivAsasthAnaM yasya sa AtmabhUH / AtmA apane zuddha jJAnarUpa ekasvabhAva ko dhAraNa karane vAlA hai tathA caitanya camatkAra hI usakA eka lakSaNa hai, paramabrahma ekasvarUpamaya hai, TA~kI se ukere gaye sphaTikamaNi meM padArtha pratibimba jaisA nirmala dIkhatA hai vaisA nirmala jJAnamaya AtmA jisakA nivAsasthAna hai, use AtmabhU kahate haiN| AtmA sacakSuSAmagamyo'pi sattArUpatayAstyeva yanmate sa AtmabhUH = AtmA netra vAloM ko bhI nahIM dIkhatA hai tathApi vaha sattArUpa se hai, aisA jinamata meM kahA hai, jinezvara ne AtmA kA svarUpa sattA rUpa hai, aisA kahA hai ataH jineza AtmabhU hai / AtmAbhUrvRddhiryasya sa AtmabhUH = AtmA bhU vRddhisvarUpa hai aisA jinezvara kahate haiM isalie Apa AtmabhU ho / AtmanA bhavati kevalajJAnena carAcaraM vyApnoti iti AtmabhUH = kevalajJAna se carAcara padArthoM ko jinezvara vyApate ataH AtmabhU haiN| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 5 AtmA bhU: abhiprAyo yasya sa AtmabhUH = AtmA hI jinakA abhiprAya svarUpa hai| Atmani bhavati prAdurbhavati dhyAnena yoginAM pratyakSIbhavati AtmabhUHnirmala 'yA ke dvArA gogiyoM ko siropara pratyakSa dikhate haiM isalie AtmabhU AtmanA bhavati gacchati bhuvanasvarUpaM dravyaparyAyasahitaM utpAdavyayadhrauvyalakSaNaM jAnAti karaNakramavyavadhAnarahitatayA sphuTaM pazyati ca AtmabhUH = jo AtmA ke dvArA hI tribhuvana ke svarUpa ko jAnate haiM, ata: yaha triloka dravya tathA paryAya sahita hai, utpAda vyaya tathA dhrauvya svarUpa hai, aisA jAnate haiM isalie AtmabhU kahate haiN| svayaMprabhaH = svayaM prabhAti zobhate svayaMprabhaH = prabhu svayaM zobhA yukta haiM, alaMkAra vastrAdi ke binA bhI sundara haiM - 'analaMkArasubhagA pAntu yuSmAJjinezvarAH' alaMkAroM ke binA bhI sundara aise jinezvara ApakI rakSA kreN| prabhuH = 'prabhavati samartho bhavati sarveSAM svAmitvAt prabhuH 'bhuvo DurvizaMpreSu ca' - jinakA prabhAva yA svAmitva saba indroM para bhI hai| isalie prabhu haiN| bhoktAH = 'bhuGkte paramAnandasukhamiti bhoktA' = paramAnanda sukhoM kA pratisamaya anubhava karane vAle hone se prabhu bhoktA haiN| vizvabhUH = vizvasmin bhavati kevalajJAnApekSayA nivasati iti vizvabhUH / kevalajJAna kI apekSA prabhu sampUrNa vizva meM nivAsa karate haiM isalie vizvabhU vizvasya maMgalaM karoti iti vizvabhUH = vizva kA maMgala karate haiM. isalie vizvabhU haiN| vizvasya bhavati vRddhiM karotIti vizvabhUH = vizva kI vRddhi-unnati karate haiM isalie vizvabhU haiN| 1. vizvakoza, hemacandra koza meM Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 6 * vizva bhavati vyApnoti kevalajJAnApekSayA iti vizvabhUH = sampUrNa vizva meM prabhu kA kevalajJAna phaila gayA isalie vizvabhU kahalAte haiN| sarve gatyarthA dhAtavo jJAnArthAH' iti / arthAt jo-jo gatyarthaka dhAtu haiM ve jJAna ke artha meM bhI prayukta hote haiN| apunarbhavaH = na punarbhavati saMsAre apunarbhavaH athavA na vidyate punarbhavaH saMsAro yasyeti apunarbhavaH = saMsAra meM prabhu punaH utpanna nahIM hote, bhava dhAraNa nahIM karate ata: ve apunarbhava haiN| vizvAtmA vizvalokezo vizvatazcakSurakSaraH / vizvavidvizvavidyezo vishvyonirnshvrH||3|| vizvAtmA = yathA cakSuSi sthitaM kajjalaM cakSuriti, prasthapramitaM dhAnyaM prastha ityupacaryate tathA vizvasthitaH prANigaNo vishvshbdenocyte| vizvaM AtmA nijasadRzo yasyeti sa vizvAtmA jaise cakSu meM lagA huA kAjala cakSu kahalAtA hai| prastha se nApA huA dhAnya prastha kahA jAtA hai, vaise vizva meM sthita prANI samUha ko bhI vizva kahate haiM, ata: prabhu vizva ko apane samAna mAnate haiM isalie ve vizvAtmA kahe jAte haiM, yA vizva kA artha kevalajJAna hai vaha kevalajJAna jinezvara kA svarUpa hai ata: ve vizvAtmA haiN| vizvalokezaH = vizvalokasya trailokyasthitaprANigaNasya IzaH prabhuH sa vizvalokezaH = tIna loka meM rahane vAle prANisamUha ke prabhu Iza svAmI haiM ata: unheM vizvalokeza kahA jAtA hai| vizvatazcakSuH = vizvata; vizvasmin cakSuH kevaladarzanaM yasyeti vizvatazcakSuH / sArvavibhaktikaM tasityeke = sAre loka meM cakSu yAnI kevaladarzana rUpa netra jinakA phailA huA hai ve vizvatazcakSa haiN| __akSaraH = 'kSara saMcalane' na kSarati na calati pradhAnatvAditi akSaraH = jo pradhAnaguNa jJAnAdi unase kabhI bhI calita yA rahita, cyuta nahIM hote ataH ve akSara haiM, yA az dhAtu kA artha bhojana karanA hai, jo anantajJAnAdi sudhA kA bhojana karate haiM ataH unheM isalie bhI akSara kahate haiN| akSANi iMdriyANi Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 7* rAti manasA saha vazIkaroti iti akSaraH = akSa yAnI indriyA~ unheM jinhoMne mana ke sAtha vaza kara liyA ve bhI akSara haiN| zrutasAgara AcArya ne eka jagaha akSara zabda ke aneka arthoM kA niruktipUrNa vivecana kiyA hai| vaha bhI yahA~ ullekha karane yogya hai| mokSa ko akSara kahate haiM aura mokSa prabhu kA svarUpa hai ata: ve 'akSara' 'aha~' isa akSara rUpa jinezvara haiM ata: ve akSara haiN| a bIjAkSara brahmarUpa hai, kSa kSaraNa arthAt nAzaka pApoM kA nAzaka yA saMsAra kA nAzaka dharma hai arthAt kSa dharmarUpa hai aura ra agnivAcaka hone se Apa tapa rUpI agni se yukta the ata: taparUpa hone se akSara haiN| akSa jJAna - kevalajJAna jyoti ko rAti = bhaktoM ko dete haiM ataH akSara rUpa haiN| AtmA ko bhI akSa kahate haiM, usako rAti svIkaroti arthAt apane zuddha AtmasvarUpa ko jinhoMne svIkArA ataH akSara haiN| akSara zabda kA artha 'vyavahAra' hai, prabhu ne to svayaM nizcaya naya kA Azraya liyA kintu vyavahAra ko, dAna-pUjAdikoM kI rIti ko -rAti pravartayati-loka meM pravartIyA ataH akSara haiN| vizvavit = 'viz pravezane vizati loke'smin iti vizvaM / 'azilaTinaTivizibhyaH kaH' vizvaM jagat vettIti vizvavit / = vizva yA jagat jise prabhu kevalajJAna se jAnate haiM ata: ve vizvavit haiN| vizvavidyezaH = vizvA cAsau vidyA ca vizva vidyA sakalavimalakevalajJAnaM tasyAH Iza: svAmI sa vizvavidyezaH = pUrNa nirmala kevalajJAna ko vizvavidyA kahate haiM, jinezvara usake svAmI haiN| vizvA vidyA vidyante yeSAM te vizvavidyAH zrutakevaligaNadhara kevalalinasteSAM Iza: vizvavidyezaH = sampUrNa zrutajJAna jinako prApta huA hai aise zrutakevalI tathA gaNadhara vizvavid haiM aura unake Iza jinezvara haiM ata: Apa vizvavidyeza haiN| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasalamA TIkA .. vizvAsu vidyAsu svasamaya parasamayasambandhinISu vidyAsu lokapramANaprasiddhAsu caturdazasu IzaH samarthaH vizvavidyeza: / kAstA: svasamayavizvavidyA ekAdazAMgAni, caturdazapUrvANi caturdazaprakIrNakAni c|| svasamaya, parasamaya sambandhI jo lokaprasiddha tathA pramANaprasiddha caudaha vidyAyeM haiM unake jineza Iza samartha haiM, ve svasamaya vidyAe~ kaunasI haiM? AcArAMga Adi gyAraha aMga, utpAdAdika caudaha pUrva aura sAmAyika Adi caudaha prakIrNaka ye svasamaya sambandhI caudaha vidyAyeM haiM - kAstAH parasamaya caturdaza vidyA iti cet - SaDaMgAni, caturvedAH, mImAMsA nyaayvistrH| dharmazAstraM purANaM ca vidyA etAzcaturdaza // artha : zikSA, kalpa, vyAkaraNa, jyotiSa, chaMda, nirukta ye chaha aMga haiM, Rgveda, yajurveda, sAmaveda, atharvaveda ye cAra veda haiN| mImAMsA, pUrva mImAMsA, uttaramImAMsA milakara eka mImAMsA hai| nyAyavistara, nItizAstra, dharmazAstra ye aThAraha smRtiyA~ evaM aThAraha purANa ye parasamaya sambandhI caudaha vidyAe~ haiN| aSTAdazasmRtayaH kAstAH - manvatriviSNuhArItayAjJavalkyauzano girAH / yamApastaMvasaMvartAH kaatyaaynvRhsptiH|| parAsaraNyAsazaMkhakathitA dkssgautmo| zAntA tapoviziSTazca dharmazAstra pryojkaaH|| aThAraha smRtiyoM ke nAma- manusmRti, atrismRti, viSNusmRti, hArItasmRti, yAjJavalkyasmRti, uzanaHsmRti, AMgirasasmRti, yamasmRti, ApastambasmRti, saMvartasmRti, kAtyAyanasmRti, vRhaspatismRti, parAzarasmRti, vyAsasmRti, zaMkhasmRti, kathitasmRti, dakSasmRti aura gautama smRti| aSTAdazapurANanAmAni teSAM antarbhedA lokato jJAtavyAH - madvayaM bhavayaM caiva vatrayaM vAcatuSTayaM / anApakUskaliMgAni purANAni vidurbudhaa|| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 9 madraya = matsyapurANa, mArkaNDeyapurANa, bhadraya = bhAgavatapurANa, bhaviSyottarapurANa, vatraya = brahmapurANa, brahmavaivartapurANa, brahmANDapurANa, vAcatuSTaya= viSNupurANa, varAhapurANa, vAmanapurANa, vAyupurANa / anApakrUskaliMgAni = agnipurANa, nAradIyapurANa, padmapurANa, kUmrmmapurANa, skaMdapurANa, liMgapurANa, gae ye paramata haiM aura jinendra bhagavAna svaramaya tathA parasamaya donoM hI vidyAoM ke Iza haiM isalie inheM vizvavidyeza kahate haiM / ; vizvayoni = vizvasya samastapadArthasya yoniH utpattisthAnaM kAraNaM vA vizvayoniH = prabhu samasta padArthoM ke utpAdaka arthAt prarUpaka utpattisthAna haiM ataH vizvayoni kahalAte haiM / anazvaraH = Naz adarzane Nazo naH / nazyati ityevaMzIlo nazvaraH 'sRjIgnazAM kvarap' / na nazvara: anazvara: avinAzaka: ityartha: / jinezvara avinAzI haiM unakA zuddha jJAna darzanAdiguNa kA svarUpa kabhI bhI naSTa nahIM hotA ataH ve anazvara avinAzI haiN| vizvadRzvA vibhurdhAtA vizvezo vizvalocanaH / vizvavyApI vidhurvedhAH zAzvato vizvatomukhaH // 4 // = vizvadRzvA = vizvaM dRSTavAn iti vizvadRzvA sarva jagat ko jinezvara apane kevalajJAna se jAnA dekhA hai, isalie unheM vizvadRzvA kahate haiN| vibhuH = vibhavati vizeSeNa maMgalaM karoti, vRddhiM vidadhAti samavasaraNa sabhAyAM prabhutayA nivizati, kevalajJAnena carAcaraM jagadvyApnoti, sampadaM dadAti, jagattArayAmIti abhiprAyaM vairAgyakAle karoti, tArayituM zaknoti, tArayituM prAdurbhavati, ekena samayena lokAlokaM gacchati jAnAtIti vibhuH = prabhu bhaktoM kA vizeSa prakAra se maMgala karate haiN| guNoM kI vRddhi karate haiM, samavasaraNa sabhA meM prabhutva se rahate haiM, kevalajJAna se carAcara jagat ko vyApta karate haiM, sampadA dete haiM, sarvajagat ko saMsAra sAgara se tArUM aisA vairAgya kAla meM mana meM dhAraNa karate haiM, tArane ke lie sAmarthya rakhate haiM, tArane ke lie hI prakaTa hote haiM, eka hI samaya meM loka tathA aloka meM jAte haiM arthAt loka aloka ko jAnate haiN| dhAtA = dadhAti caturgatiSu patantaM jIvamuddhRtya mokSapade sthApayatIti dhAtA | = narakAdi cAroM gatiyoM meM par3anevAle prANiyoM ko una gatiyoM se nikAlakara Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 10 mokSasthAna meM sthApana karate haiM use dhAtA kahate haiN| dadhAti pratipAlayati sUkSmabAdara paryAptAparyAptalabadhyaparyAptaikeMdriyAdi-paMcendriya-paryaMtAn sarvajantUna rakSati paramakAruNikatvAt dhAtA = sUkSmabAdara, paryApta-aparyApta, labdhyaparyApta aise ekendriya se paMcendriyaparyanta sarva jIvoM kA paramadayAlu hone se rakSaNa karate haiM isalie ve dhAtA haiN| vizvezaH = vizvasya trailokyasya IzaH svAmI vizvezaH = vizva ke tInaloka ke Iza-svAmI hone se Apa vizveza haiN| vizvalocanaH = vizveSAM tribhuvanasthita-prANi-vargANAM locanaM cakSuH samAnaH sa vizvalocana:= A~kha ke samAna sukha-prApti kA mArga batAne vAle hone se vizvalocana haiN| vizvavyApI = lokapUraNaprastAve vizvaM jagat AtmapradezApnotItyevaMzIlo vizvavyApI = lokapUraNa samudghAta meM prabhu apane AtmapradezoM se sarvajagat ko vyApta karate haiM, yA kevalajJAna se lokAloka ko vyApanevAle hone se vizvavyApI haiN| vidhuH = karmavidhiM vidadhAti iti vidhuH| athavA vidhayantyenaM surA: vidhuH dheTpAne dhAtoH prayogAt / vyadh vedhne| vidhyati kevalajJAnakiraNairmahAmohAndhakAra iti vidhu: / caMdra kA deva pAna karate haiM, isalie candramA ko vidhu kahate haiM, vaise hI prabhu kevalajJAna kiraNoM se mohAndhakAra kA pAna karate haiM ata: ve vidhu kahalAte haiM, vedhAH = vidhati sRjati iti vedhAH vidh vidhAne = vidhi-vidhAna yAne dharmasRSTi jise prabhu ne utpanna kiyA, sRjana kiyA isalie vedhA haiN| zAzvata: = zazvate nitye bhavaH zAzvataH = nitya zAzvata pada meM sthita rahate haiM ata: zAzvata kahalAte haiN| vizvatomukhaH = vizvatazcaturdikSu mukhaM vaktraM yasyeti vizvatomukhaH kevalajJAnavaMtaM svAminaM sarve'pi jIvA nijanijasammukhaM pazyaMtIti bhAvaH = cAroM dizAoM meM jinezvara kA mukha dikhatA hai aura kevalajJAna ke bAda prabhu ke mukha ko saba jIva apane-apane sammukha dekhate haiM isalie inheM vizvatomukha kahate haiN| vizvatomukhaM khalu jalamucyate tatsvabhAvatvAt amita janma pAtaka prakSAlakatvAt, viSayasukhatRSNAnivArakatvAt prasannabhAvatvAcca bhagavAnapi Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 111 vizvatomukha ucyate = pAnI kA eka nAma vizvatomukha hai, aura pAnI jaise mala ko naSTa karatA hai, vaise prabhu asaMkhyajanmoM ke pApoM kA nAza karate haiM, viSayatRSNA kA nivAraNa karate haiM, aura jala ke samAna prasanna rahate haiM, ataH vizvatomukha haiN| vizva saMsAraM tasyati nirAkaroti mukhaM yasyeti vizvatomukhaH = jisakA mukha saMsAra ko tasyati arthAt naSTa karatA hai arthAt jisa mukha (janma) ko pAkara phira saMsAra kI vRddhi nahIM use bhI vizvatomukha kahate haiN| bhagavanmukha darzanena jIvaH puna: saMbhave na saMbhavediti bhAvaH athavA vizvataH . sarvAM'geSu mukhaM yasyeti vizvatomukhaH = prabhu ke mukhadarzana se jIva puna: saMsAra meM utpanna nahIM hote, sarva aMgoM meM jinake mukha haiM, aise prabhu vizvatomukha kahe jAte haiN| sarva prANiyoM meM mukhya hone se bhI bhagavAn vizvatomukha kahalAte haiN| vizvakarmA jagajjyeSTho vizvamUrtirjinezvaraH / vizvadRg vizvabhUtezo vizvajyotiranIzvaraH // 5 // vizvakarmA = vizvaM kRcchaM kaSTameva karma yasya mate sa vizvakarmA - jitane jJAnAvaraNAdi karma samUha haiM ve saba hI kaSTadAyaka haiM, aisA jinezvara ne apane mata meM kahA ata: ve vizvakarmA nAmase prasiddha hue| vizvasmin jagati karma lokajIvanakara kriyA yasya sa vizvakarmA, karma anna asimaSikRSyAdikaM rAjyAvasthAyAM jJAtavyam, vizveSu devavizeSeSu trayodazasaMkhyeSu karma sevA yasya sa vizvakarmA = saba manuSyoM ke jIvanayApana ke lie asi, maSi, kRSi Adi SaTkarma Avazyaka haiM aisA prabhu ne rAjyAvasthA meM prajApAlana karate samaya upadeza diyA ata: ve vizvakarmA hue| athavA trayodaza saMkhyA vAle vizvadeva ApakI sevA karate haiM isalie vizvakarmA hue| jagajjyeSThaH = Su stu drudra chu gama za gatau gam / gacchatItyevaMzIlaM jagat "dhuti gamordai ca cip"| garddhi vacanaM, abhyAsasyAdivyaMjanamavazeSyamakAralopa;, kavargasya cavargasya jaH, jagat jAtaM, paMcamopadhAyA dhuTi cAguNe dIrghaH, yama-mana-tana-gamA kvau paMcamalopaH, At at dhAtostoMtaH pAnubaMdhe totaH viloposi napuMsakasya morlopo na ca taduktaM jagajjAtaM, ayamamISAM madhye prakRSTaH prazasya: jyeSThaH tadvadiSTemeyassu bahulaM iSTa pratyayaH vRddhasya jya:, jagatAM tribhuvanasthita prANi vargANAM madhye jyeSThaH vRddho mahAn zreSTho vA jagajjyeSThaH = Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 12%* Su, stu, dru, dra, chu, gama, zapR, gamtR dhAtu gamana artha meM hai aura gamlu kA gaccha Adeza hotA hai, gaccha gaccha yaha dvitIya huaa| usameM abhyAsa meM Adi akSara kA lopa ho jAtA hai isase 'ga' kA lopa hotA hai| 'ccha' sayogI kA lopa hokara (ca) kA tIsarA akSara ho jAtA hai ata; jagat zabda kI utpatti hotI hai| vizvamUrtiH = vizvaM jagat mUrtI zarIre yasya sa vizvamUrtiH - vizva jagat hai zarIra meM jisake vaha vizva mUrti / vizvena samastabhuvanenopalakSitA mUrtiH zarIraM yasya sa vizvamUrtiH = vizva se samasta jagata se vyApta zarIra yA mUrti jisakI ataH he prabhu ! Apako vizvamUrti kahate haiN| ata: jaba jinezvara lokapUraNa samudghAta karate haiM taba taijasa, kArmANa aura audArika deha karma ke sAtha unake Atmapradeza samasta jagat meM vyApta hote haiM, aise samaya meM prabhu kA vizvamUrti nAma caritArtha ho jAtA hai| jinezvaraH = aneka viSamabhavagahana vyasana prApaNahetUna, karitIn jayati kSayaM nayati iti jinaM = saMsAra rUpI jaMgala meM atyanta tIvra kaSToM ke kAraNa rUpa karma rUpI zatruoM ko jo jItatA hai yA unakA kSaya karatA hai vaha jina kahA jAtA hai| ekadezena samastabhAvena vA kArAtIn jitavanto jinAH / samyagdRSTayaH zrAvakAH pramattasaMyattAH, apramattAH, apUrvakaraNAH, anivRttikaraNAH sUkSmasAmparAyAH, upazAntakaSAyAH, kSINakaSAyAzca jina zabdenocyante, teSAmIzvaraH svAmI jinezvaraH = ekadeza yA sampUrNatayA karmazatruoM ko jinhoMne jItA hai unheM jina kahate haiM, samyagdRSTi, zrAvaka, pramattasaMyata, apramatasaMyata, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAparAya, upazAntakaSAya tathA kSINakaSAya ina guNasthAnavartI jo jana haiM ve jina zabda se varNita hote haiM, unake jo Izvara, svAmI unheM jinezvara kahate haiN| vizvadRk = vizvaM sarvaM pazyatIti vizvadRk = sampUrNa vizva ko jo dekhate haiM, unheM vizvadRk kahate haiN| vizvabhUtezaH = vizveSAM bhUtAnAM prANivargANAmIza: svAmI vizvabhUteza: Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinanAma TIkA - 13* sampUrNa bhUtavarga yAne prANI samUha ke jo Iza haiM, unheM vizvabhUteza kahate haiM / vizvabhUstrailokyaM tasya tA lakSmIstasyA IzaH vizvabhUteza: vizvabhU yAne trailokya usakI jo tA = lakSmI, usake jo Iza haiM ve vizvabhUteza haiN| = vizvajyotiH = vizvasmin loke'loke ca jyotiH kevalajJAnadarzanalakSaNaM jyotirlocanaM yasyeti vishvjyotiH| vizvasya lokasya jyotizcakSaH vizvajyoti: / lokalocanamityarthaH / isa loka meM tathA aloka meM jo jyotiH kevalajJAna darzana lakSagmA jyotiH nayana jinake haiM ve vizvajyoti haiM athavA lokAloka ke lie jyoti: nayanasvarUpa jinezvara haiM 5 anIzvaraH = na vidyate Izvara: etasmAdapara: sa anIzvaraH = jisase jagat meM dUsarA koI Izvara nahIM unheM anIzvara kahate haiN| jino jiSNurameyAtmA vizvarIzo jagatpatiH / anantajidacintyAtmA bhavyabandhurabandhanaH // 6 // "7 jinaH = jijaye jayati karmArAtIna iti jina: "iNajikRSibhyo nak tathA coktaM dravyasaMgrahaTIkAyAM kAma krodhAdi doSa jayena, anantajJAnAdiguNasahito jino bhaNyate = jina dhAtu kA artha jaya prApta karanA hai, jisane karmaripuoM ko jIta liyA hai, usako jina kahate haiM, isI abhiprAyako dravyasaMgrahaTIkA meM likhA hai kAma-krodhAdidoSoM ko jItane se ananta jJAnAdiguNasahita jo ho gayA vaha jina kahA jAtA hai / - - = jiSNuH = jayati sarvotkarSeNa pravartate ityevaMzIlo jiSNuH jo sarvotkRSTatA ko prApta huA hai aise jinaprabhu ko jiSNu kahate haiM / ameyAtmA = at dhAtuH sAtatyagamane'rthe vartate / gamanazabdenAtra jJAnaM bhaNyate, sarve gatyarthAH jJAnArthAH iti vacanAt / tena kAraNena yathAsaMbhavaM jJAnasukhAdiguNeSvAsamantAt atati varttate yaH sa AtmA bhaNyate / AtmA zabda at dhAtu se utpanna huA hai / satata gamana karanA, yaha at dhAtu kA artha hai| yahA~ gamana zabda jJAnavAcaka mAnanA cAhie, kyoMki sarve gatyarthAH jJAnArthAH aisA vacana hai, isalie yathAsaMbhava jJAna, darzana, sukha, zakti, Adika guNoM meM AsamantAt cAroM tarapha se jo satata gamana karatA hai, vaha AtmA kahA jAtA hai| zubhAzubhamanovacanakAyavyApAro = Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 14 * yathAsaMbhavaM tIvramaMdAdirUpeNa samaMtAdatati vartate yaH sa AtmA bhaNyate / utpAdavyayairAsamantAt vartate yaH saH aatmaa| ameyo amaryAdIbhUto lokAlokavyApI AtmA yasyAsau ameyAtmA || zubhAzubha aise mana vacana kAya ke vyApAra tIvra, manda, madhyama Adi rUpa se cAroM tarapha se jisameM hote haiM, use yA utpAda, vyaya, dhrauvya ye jisameM satata hote rahate haiM usako AtmA kahate haiM, ameya yAne maryAdArahita lokAloka vyApI jisakA AtmA hai, usa jinezvara ko ameyAtmA kahate haiN| vizvarIzaH = vizvarI - mahIM tasyA: Iza: svAmI vizvarIzaH pRthvIsvAmI ityarthaH = pRthvI ko vizvarI kahate haiM, samasta pRthvI ke jo Iza haiM, svAmI haiM, aise bhagavAna vizvarIza kahe jAte haiN| ___ jagatpatiH = jagatAM tribhuvanAnAM patiH sa jagatpatiH = jo tribhuvanoM ke svAmI haiM, unheM jagatpati kahate haiN| anantajit = anantaM saMsAra jitavAn anantajit athavA anantaM alokAkAzaM jitavAn kevalajJAnena tatyAraM gatavAn anantajit-anaMta saMsAra ko prabhune jIta liyA hai ata: ve anantajita haiM, yA ananta alokAkAza ke pAra kopA liyA hai ve anantajit kahe jAte haiN| mokSagRhavizeSa jitavAn iti anaMtajit = mokSagRha vizeSa para vijaya pAyI yA jIta liyA use anantajit kahate haiN| samantabhadrasvAmI ne kahA hai anantadoSAzayavigraho graho viSaGgavAnmohamayazciraM hRdi| yato jitastattvarucau prasIdatA tvayA tato'bhUrbhagavAnanantajit // anantasaMsAra ke kAraNa aise mithyAtvAdika doSoM ke udaya se jo malina manobhiprAya yahI jisakA zarIra hai, aisA mohamaya pizAca 'hRdaya' meM khUba cipaka gayA thA, parantu jIvAdi sapta tattvoM kI zraddhA meM prasanna hokara he anantanAtha jina ! Apane use jIta liyA thA ataH Apa bhagavAn anantajit ho gaye, anantasaMsAra ko jItanevAle aise yathArtha nAmako dhAraNa karane vAle Apa hue acintyAtmA = acintya: vAGmanaso'gocara AtmA - svarUpaM yasyeti Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 15 * acintyAtmA acintyasvarUpa ityarthaH = he bhagavan ! ApakA AtmA hamAre mana vacana ke agocara hai, aviSaya hai ata: Apake AtmA kA svarUpa hama chadmastha jJAniyoM ke lie atayaM hai, isalie Apa acintyAtmA ho| bhavyabandhuH = bhavyAnAM ratnatrayayogyAnA bandhurupakAraka: sa bhavyabaMdhuH = he jinendra ! Apa ratnatraya yogya aise jIvoM ko jinako jinAgama bhavya kahatA hai, unake bandhu hitakartA haiM, upakAraka haiN| abandhanaH = na baMdhanaM karmabaMdhanaM yasya sa abaMdhanaH athavA na baMdhanAni moha jJAnAvaraNa darzanAvaraNAntarAya karmANi yasya saH abaMdhanaH = he prabho ! Apa karmabandhanoM se rahita haiM, ataH abandhana haiM, karmabandha rahita haiM, athavA moha, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya ye karma Apake nahIM haiM ata: Apa abandhana yugAdipuruSo brahmA paJcabrahmamayaH shivH| paraH parataraH sUkSmaH parameSThI snaatnH||7|| yugAdipuruSaH = yugeSu kRtayugeSu AdipuruSaH prathamapuruSa: iti yugAdi puruSaH - he jinendra ! Apa kRtayuga meM AdipuruSa prathamapuruSa ho gye| brahmA = "tRhivRhivRddhau" - bRhanti vRddhiM gacchanti kevalajJAnAdayo guNA yasmin sa brahmA / tathA ca uktaM dravyasaMgrahaTIkAyAM brahmadevena parabrahmasaMjJanijazuddhAtmabhAvanA-samutpanna sukhAmRta tRptasya sata; urcazIraMbhAtilottamAdi devakanyAbhirapi yasya brahmacaryavrataM na khaMDitaM sa brahmA bhaNyate = kevalajJAna, anaMtasukha, darzanAdika guNa Apa meM vRddhi ko prApta hue haiM, ata: brahmA ho| dravyasaMgrahaTIkA meM brahmadeva jI ne likhA hai paramabrahmA jisakA nAma hai, tathA jo zuddhAtmA kI bhAvanA se utpanna hue sukhAmRta se tRpta hai, urvazI, rambhA, tilottamAdika, devakanyAoM se bhI jisakA brahmacarya khaNDita nahIM huA hai use brahmA kahate haiN| ___paMcabrahmamayaH = paMcabhirbrahmabhirmatizrutAvadhimana:paryayakevalajJAnairvitto niSpanna: sa paMcabrahmamayaH jJAnacatuSTayaM kevala-jJAnAntargarbhitatvAt, yA paMcabhirbrahmabhiH arhatsiddhAcAryopAdhyAyasavasAdhubhirnirvRttaH paMcabrahmamayaH paMcaparameSThinAM guNairupetatvAt = pA~ca brahmoM se mati, zruta, avadhi, manaHparyaya aura kevalajJAna Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 16 aise pA~ca jJAnoM se prabhu niSpanna hue haiM, ataH ve paMcabrahmamaya haiM, pahale cAra jJAna kevalajJAna meM antarbhUta karane se prabhu paMcabrahmamaya kahe jAte haiM, yA arhat, siddha, AcArya, upAdhyAya tathA sAdhu aise paMcabrahmoM se prabhu niSpanna haiM kyoMki ve pacaparameSThiyoM ke guNoM se yukta haiN| - zivaH = zete paramAnaMdapade tiSThatIti zivaH, uktaM cazivaM paramakalyANaM nirvANaM zAMtamakSayaM / prAptaM muktipadaM yena sa zivaH parikIrttitaH // jo paramAnaMda pada meM sthira rahatA hai, vaha ziva haiN| kahA bhI haiM- jo paramakalyANarUpa, zAntiyukta aura kSayarahita sadA vidyamAna tathA saMsAradukhoM se rahita tathA paramAnandarUpa muktisthAna jisane prApta kiyA vaha ziva hai, aisI avasthA ko jinarAja prApta hue haiM, aura bhI prANazca kSutpipAse dve manasaH zokamohane / janmamRtyU zarIrasya sa SaDbhI rahitaH zivaH // artha : kSudhA, pyAsa ye do prANoM ke bheda, mana ke zoka aura moha tathA zarIra ke janma aura mRtyu isa prakAra chahoM se rahita jo sukhamaya avasthA prApta hotI hai, use ziva kahate haiN| paraH = piparti, pAlayati, pUrayati lokAn nirvANapade sthApayatIti paraH ac = jo logoM ko guNoM se pUrNa karatA hai, pAlana karatA hai, rakSaNa karatA hai tathA nirvANapada meM sthApita karatA hai, use para kahate haiN| parataraH = parasmAt siddhAt utkRSTataraH parataraH sarveSAM dharmopadezane gurutvAt = para yAne utkRSTa jo siddha haiM aura ve siddhoM se bhI utkRSTa haiM, kyoMki sarva janatA ko dharmopadeza dene se ve guru haiM, ataH paratara haiN| sUkSma: = sUkSmo na lakSyo dRzAM iti vacanAt sUkSmo iti bhaNyate, sUkSmAtIndriya kevalajJAna viSayatvAt sUkSmo bhaNyate = Apa indriyoM se nahIM jAne jAte haiM, alakSya haiM, agocara haiM, ataH sUkSma haiM, tathA atIndriya kevalajJAna kA viSaya haiM, isalie prabhu sUkSma haiN| parameSThI = parame utkRSTe indradharaNendranarendra gaNendrAdipade tiSThatIti parameSThI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA 17 indra, dharaNendra, gaNendra, narendra AdikoM se vandanIya aise utkRSTa parama pada meM jo virAje haiM, ataH parameSThI haiN| sanAtanaH = sanA sadAbhavaH sanAtanaH = sadAbhava jinezvara kA zuddhAtmarUpa trikAla meM bhI abAdhita rahatA hai, ataH ve sanAtana nAma se kahe jAte haiN| svayaMjyotirajo'janmA brahmayonirayonijaH / mohArivijayI jetA dharmacakrI dayAdhvajaH // 8 // svayaMjyotiH = svayaM AtmA jyotiH cakSuryasyeti svayaMjyotiH, prakAzakatvAt svayaM sUrya ityarthaH = svayaM AtmA hI jyoti cakSu, netra jinakA hai aise Apa haiM, arthAt kevalajJAna yukta ApakI AtmA jyotisUrya rUpa hai| ajaH = na jAyate notpadyate saMsAre ityajaH = jo saMsAra meM puna: utpanna nahIM hotA aisA jinapati aja hai| ajanmA = na janma vidyate garbhavAso yasyeti sa ajanmA jisakA garbha meM AnA nahIM rahA hai, vaha ajanmA hai| brahmayoniH = = Atmani mokSe jJAne vRtte tAte ca bharatarAjasya / brahmeti gIH pragItA na cAparo vidyate brahmA / AtmA, mokSa, jJAna, vRttacAritra tathA bharatarAja ke pitA itane arthoM meM brahmazabda kA prayoga hotA hai, isase bhinna dUsarA koI brahmA nahIM hai aura prabhu Apa brahma ke arthAt tapa, jJAna, AtmA, mokSa tathA cAritra ke utpatti sthAna haiM, isalie brahmayoni haiN| ayonijaH = ayonerjAtaH ayonijaH ayonau jAto vA ayonijaH paMcamagatau strINAmabhAvatvAditi = paMcamagati meM striyoM kA abhAva hai, ata: usa gati ko ayoni-mokSa kahate haiM, muktAvasthA prApta karane ke lie bhagavAna kA janma huA hai, ataH aba ve ayonija ho gaye / mohAri : : = moho mohanIyaM karmma tasyAriH zatruH sa mohAri : - mohanIya karma kA nAza prabhu ne kiyA hai, ataH ve moha ke zatru haiN| vijayI viziSTo jaya vijaya: bhuktipuryAM gamanaM vijayo'syAstIti vijayI, vijayate ityevaMzIlo = Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 18* vijayI = viziSTa jaya ko prApta karanA use vijaya kahate haiM, muktipurI meM gamana karanA use vijaya kahate haiM, aisI vijaya prabha ko prApta huI. isalie unheM vijayI kahate haiM, mohAdi karmoM para prabhu ne viziSTa vijaya prApta kI ata: unheM vijayI khaa| jetA = jayati sarvotkarSeNa pravartate ityevaMzIlo jetA = jisane sarvotkarSarUpa jaya prApta kiyA use jetA kahate haiM, prabhu sarvotkarSayukta vijayI haiM, ata: jetA hai| dharmacakrI = dharmeNopalakSitaM cakraM dharmacakraM, dharmacakraM vidyate yasya sa dharmacakrI, bhagavAn pRthvIsthito bhavyajana saMbodhanArthaM yadA vihAraM karoti tadA dharmacakraM svAminaH senAyAH agre'gre nirAdhAraM AkAze calati = prabhu bhavyoM ko hitopadeza dene ke lie vihAra karate haiM, isako sUcita karane vAlA jo cakra use dharmacakra kahate haiM, isase yukta prabhu ko dharmacakrI kahate haiN| jaba bhagavAna pRthvI para sthita prANiyoM ke saMbodhana ke lie vihAra karate haiM, taba una svAmI kI senA ke Age-Age nirAdhAra AkAza meM calatA hai| isa dharmacakra kA lakSaNa AcArya devanaMdI aisA kahate haiM - sphuradarasahasraruciraM vimlmhaarlkirnnnikrpriitm| prahasita sahasra kiraNadyutimaNDalamagragAmi dharmasucakram / / artha - yaha dharmacakra camakate hue hajAra AroM se suzobhita hai, nirmala amUlyaratnoM ke kiraNa samUha se veSTita rahatA hai aura mAnoM sUrya ke kAMtimaNDala ko ha~satA huA hI(tiraskRta karatA huA) prabhu ke Age-Age gamana karatA hai| dayAdhvajaH = dayA dhvajaH patAkA yasya sa dayAdhvajaH athavA dayAyA adhvani mArge jAyate yoginAM pratyakSo bhavati sa dayAdhvajaH = dayA hI jisakI dhvajA patAkA hai, yA dayA ke mArga meM jo prakaTa hotA hai, arthAt yogiyoM ko pratyakSa hotA hai, use dayAdhvaja kahate haiN| prazAntAriranantAtmA yogI yogiishvraarcitH| brahmavid brahmatattvajJo brhmodyaavidytiishvrH||9|| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 19 TIkA - prazAntAri: = prazAntA upazamaM gatA arayaH karmazatravo yasyeti prazAntAriH = jinake karmazatru upazama ko prApta hue haiM, ve jinarAja prazAntAri kahalAte haiN| . anantAtmA = anantena kevalajJAnenopalakSitaH AtmA yasyeti sa anntaatmaa| athavA ananto vinAzarahita AtmA yasyeti sa anantAtmA = anantarUpa kevalajJAna se prabhu yukta haiM ata: ve anantAtmA haiM, athavA ananta arthAt vinAza rahita AtmA jinakA hai ve jinarAja anantAtmA haiN| ___ yogI = yoga: ceto nirodhanaM vidyate yasya sa yogI - citta ko ekAgra karanA yoga hai| vaha jinako prApta huA hai aise jinarAja ko yogI kahanA caahie| tattve pumAn manaHpuMsi manasyakSakadaMbakam / yasya yuktaM sa yogI syAnna precchaaduriihitH|| tattva meM pumAn AtmA, AtmA meM mana, mana meM sparzanAdika pA~ca indriyA~ jisakatI ho jAtI haiM, use sonA cAhie to dUsarI vastuoM ke cAharUpI duSTa saMkalpa se yukta hai, vaha yogI nahIM hai| yogIzvarArcitaH = yama-niyamAsana-prANAyAma-pratyAhAra-dhAraNAdhyAnasamAdhilakSaNA aSTau yogA vidyante yeSAM te yoginH| yoginAM munInAM IzvarA: gaNadhara-devAdayastairarcitaH pUjitaH sa yogIzvarArcitaH / = yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna tathA samAdhi svarUpI ATha yoga jinake hote haiM, ve yogI haiM, aise yogiyoM ke, muniyoM ke jo Izvara gaNadhara devAdika haiM, unase jinaprabhu pUje jAte haiM, unheM yogIzvarArcita kahate haiN| brahmavit = brahmANamAtmAnaM vettIti brahmavit = AtmA ko brahma kahate haiM aura AtmA ko jAnane vAle jinarAja brahmavit kahalAte haiN| brahmatattvajJaH = brahmaNaH AtmanaH jJAnasya, dayAyAH, kAmavinigrahasya tattvaM marmaM jAnAtIti brhmtttvjnyH| "jJAnaM brahma, dayAbrahma, brahma kAmavinigrahaH" itivacanAt = AtmA kA, jJAnakA, dayA kA tathA icchAoM ke nirodha kA tattva, svarUpa yA marma prabhu jAnate haiM, isalie ve brahmatattvajJa kahe jAte haiM, kyoMki jJAnako dayA ko aura icchAnirodha ko brahma kahate haiN| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 20 brahmodyAvit = vad vyaktAyAM vAci / vad brahmanpUrvaH brahmaNaH ucyate kathyate yA kathA sA brahmodyA nAmni vakvip pratyayaH / svapivaciyajAdInAm ya parokSAzI: Su saMprasAraNaM / udvyaMjanamasvaraM paravarNaM nayet / udyajAtaM liMgAntanakArasyeti nakAralopaH / uvarNe o / brahmadyAstriyAmAdA, brahmodyAjAtAM brahmodyAM brahmavidyAM AtmavidyAmiti vA vettIti brahmodyAvit = vad dhAtu spaSTa bolane meM AtI hai| spaSTa brahmaNa pUrva brahmaNa kahalAtA hai / usa brahma kI kathA hai vA parama brahma kA jo svarUpa hai usako brahmodyA kahate haiN| isa brahmodyA nAma meM vad dhAtuse kvip pratyaya huA hai tathA "svapirvAci yajJAdInAM yaNa parIkSAziHSu taMprasAraNaM" svapi vAMce yajJavAcI zabdoM (dhAtuoM) kA parokSa, AzI kriyA artha meM 'yaNa' saMprasAraNa hotA hai arthAt yaNa i-kA, ra, aura lR kA la ho jAtA hai| isa sUtra se yahA~ para ke va kA u saMprasAraNa huA hai| - ya, va = kA u, R 'vad' dhAtu brahman zabda meM jo n hai usa nakAra kA lopa ho jAtA hai| "liMgAntanakArasya lopaH " isa sUtra se / tadanantara " uvarNe o" isa sUtra se u o ko prApta hotA hai / ata: brahmodyA = arthAt brahma paramAtmA kA kathana karane vAlA jJAna vA vidy| strIliMga meM AkAra hone se brahmodyA isa zabda kI niSpatti huI hai| usa brahmavidyA AtmasvarUpa kA jAnane vAlA, anubhava karane vAlA brahmodyAvita kahalAtA hai| - yatIzvaraH = yatante yatnaM kurvanti ratnatraye iti yatayaH sarvadhAtubhyaH i: / eteSAmIzvara: svAmI yatIzvaraH = jo ratnatraya meM yatna karate haiM unheM yati kahate haiM, yat dhAtu yatna artha meM AtI hai aura usameM 'i' pratyaya lagAne se yati banatA hai aura jo yatiyoM ke Izvara haiM unheM yatIzvara kahate haiN| siddho buddhaH prabuddhAtmA siddhArthaH siddhazAsanaH / siddhasiddhAntavid dhyeyaH siddhasAdhyo jagaddhitaH // 10 // artha : siddha, buddha, prabuddhAtmA, siddhArtha, siddhazAsana, siddhasiddhAntavid, dhyeya, siddhasAdhya, jagahita // 10 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 21 * siddhaH = Sidhu gatyAM Sidhu zAstre mAGgalye ca / Sidhu saMsiddhau vA Sidhu dhAtvAde: SaH saH siddhaH SidhadhAtostasmAtsiddha: / gatyarthA karmakAzleSa zIsthAsava sajanaruha jIrthatIbhyazcaya mijataH ! kepaNAcA kaNA guNo narAdhipati jhudhi kSudhi baMdhizuddhi sidhyati budhyati / yudhi vyadhi sAdhedhAtorneT / ghadhabhamyastathoodhaH tasya gha: ghuTA tRtIyazcaturthe tu ghasya dattvaM vyaMjanamasvaraM paraM varNa nyet| sirephaso siddhiH visarjanIyaH siddhiH svAtmopalabdhiH saMjAtA yasyAtaH sa siddhaH = Sidhu dhAtu gatiartha meM AtA hai jisase banatA hai siddhati = jAtA hai| zAstra artha meM hai| zAstra kA paryAyavAcI zabda siddhAnta hai, jisakA artha hai jisake dvArA vastusvabhAva kI siddhi hotI hai, vaha siddhAnta kahalAtA hai| Sidhu dhAtu mAMgalya artha meM bhI AtA hai| vidhu dhAtu siddhi artha meM bhI AtA hai| Sidhu dhAtu ke Sa kA sa: Adeza ho jAtA hai| Sidhu dhAtu kA antima akSara dvitva hotA hai ata: sidhdha aise zabda kI utpatti hotI hai punaH varga ke caturtha akSara kI upadhA usI varga kA tRtIya akSara ho jAtA hai, isa prakAra siddha zabda kI vyutpatti hotI hai| siddhi - svAtmopalabdhi, zivasaukhyasiddhi ko jo prApta ho cuke haiM ataH inako siddha kahate haiN| __ athavA - si - sitaM - atyanta kaThina tIkSNa AtmA ke sAtha anAdi kAla se ba~dhe hue karmoM ko 'dhmAtaM' naSTa kara diyA hai, dhyAna rUpI agni ke dvArA bhasma kara diyA hai ataH siddha kahalAte haiN| Sidhu dhAtu gamana artha meM hai ata: jo aisI gati ko prApta ho gaye haiM jisase punaH Agamana nahIM hai isalie bhagavAn siddha kahalAte haiN| buddhaH = buddhiH kevalajJAnalakSaNA vidyate yasya sa buddha: prajJAditvAt NaH / athavA budhyate jAnAti sarvamiti buddha; atrAnubaMdhamiti buddhi pUjArthebhyo: vartamAne ktapratyayaH = kevalajJAna hai lakSaNa jisakA aisI buddhi jinako prApta huI hai, use buddha kahate haiM prajJAvAna vAlA hone se / athavA jo sarva ko jAnate haiM ve jinarAja buddha haiN| prabuddhAtmA - prakarSaNa buddhaH kevalajJAnasahitaH AtmA jIvo yasya sa Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 22 prabuddhAtmA prakarSayukta kevalajJAna sahita AtmA hai jisa jIva kA vaha prabuddhAtmA kahA jAtA hai| H siddhArthaH = siddhA prAptimAgatA arthA dharmArthakAmamokSAzcatvAro yasya sa siddhArthaH / siddhAnAM muktAtmanAmartha: prayojanaM yasya sa siddhArthaH / siddhaparyAyAdaparaM prayojanaM yasya na sa siddhArthaH / siddhaparyAyAdaparaM prayojanaM kimapi bhagavato na varttate ityarthaH / athavA siddhAnAM viduSAM prasiddhiM gatA ardhA jIvAjIvAsravabaMdha saMvaranirjarApuNya pApa lakSaNA navapadArthA yasmAdasau siddhArthaH = jinako dharma artha kAma tathA mokSa aise cAra puruSArthoM kI prApti huI hai use siddhArtha kahate haiN| siddha muktAtmA ko kahate haiM aura muktAtmA kA artha yA prayojana hI bhagavAna ko hai, isalie siddhArtha haiN| sike binA inara prayoga bhavana ko nahIM hotA hai| athavA siddha zabda kA artha vidvAn logoM ne aisA bhI kahA hai - jIva, ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA, mokSa, pApa aura puNya ye navapadArtha bhagavaMta se siddha hote haiN| bhagavaMta ke binA ina nava padArthoM kA jJAna vidvajjana ko nahIM hotA ataH bhagavAna siddhArtha haiM, athavA siddha ho gayA mokSa kA hetu ratnatraya jinako aise bhagavaMta siddhArtha haiN| - - siddhazAsanaH = siddhaM nityaM niSpannaM prasiddhaM zAsanaM mataM yasyeti siddhazAsanaH = hamezA niSpanna huA hai prasiddha zAsana, mata jinakA aise bhagavAna siddhazAsana haiN| siddhasiddhAntavit = siddhaM paripUrNasiddhAntaM lokAlokasvarUpa pratipAdakaM dvAdazAMgAkhyazAstraM vettIti jAnAtIti siddha siddhAntavit = siddha paripUrNa aisA jo siddhAnta, lokAloka ke svarUpa kA pratipAdaka dvAdazAMga zAstra, use jAnane vAle bhagavAna siddhasiddhAMtavit kahe jAte haiM / dhyeya: = smRdhyai cintAyAM / dhyAyate sma varNibhiH yogibhirArAdhyo dhyeyaH Atsvanoricca = 'smRdhye' dhAtu cintA aura dhyAna artha meM AtA hai ataH jo yogiyoM ke dvArA dhyAna karane yogya hai, ArAdhya hai isalie dhyeya kahalAte haiN| siddhasAdhyaH = siddhAnAM devavizeSANAM sAdhyaH sAdhanIyaH ArAdhanIyaH saH siddhasAdhyaH = siddha jAti ke devoM se bhagavAna sAdhanIya ArAdhanIya haiM isalie Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 23 siddhasAdhya kahe jAte haiM / jagaddhitaH =jagatAM hitaH, jagadbhyo vA hitaH pathyaH sa jagaddhitaH - jagat ke lie hita karanA jinake mana meM hai ve jagaddhita kahalAte haiM / sahiSNuracyuto'nantaH prabhaviSNurbhavodbhavaH / prabhUSNurajaro'yajyo bhrAjiSNurdhIzvaro'vyayaH // 11 // | artha : sahiSNu, acyuta, ananta, prabhaviSNu, bhavodbhava, prabhUSNu, ajara, ayajyaH, bhrAjiSNu, dhIzvara, avyaya aise gyAraha nAma jinezvara ke haiM TIkA sahiSNuH sahamarSaNe sahate ityevaMzIlaH sahiSNuH bhrAjyalaMkubhUsahi rucivRtti vRdhicari prajanApatrapenAmiSNucukSamItyarthaH = - saha dhAtu sahanA artha meM AtI hai ataH jisameM sahana karane kI zakti hai, vaha sahiSNu kahalAtA hai| = acyutaH = na cyavate sma svarUpAdityacyutaH paramAtmaniSTha ityarthaH - prabhu apane svarUpa se kabhI cyuta nahIM hote haiM, isalie ve acyuta haiM, apane utkRSTa svarUpa meM sthira haiN| anantaH = nAstyaMto vinAzo yasyeti sa anantaH = prabhu ke svarUpa kA anta-nAza kabhI nahIM hotA hai ataH ve ananta haiN| dravya prabhaviSNuH = prabhavati anaMtazaktitvAt samartho bhavatItyevaMzIlaH prabhaviSNuH = prabhu = prabhu samartha haiM kyoMki ve anantazakti sampanna haiM isalie prabhaviSNu haiN| bhavodbhavaH = bhavAt paMcadhAsaMsArAt udgato vinaSTo bhavo janma yasyeti sa bhavodbhavaH / ke te paMcaprakAra saMsArA: saMsAra:, kSetrasaMsAra:, kAlasaMsAra:, bhavasaMsAra:, bhAvasaMsAraH / teSAM lakSaNaM dravyasaMgrahaTIkAyAM brahmadevaracitAyAM jJAtavyaM / athavA bhave saMsAre utkRSTo bhavo janma yasyeti sa bhavodbhavaH = prabhu ne paMcaprakAra ke saMsAroM kA vinAza kiyA hai ataH ve vinaSTa saMsAra ho gaye haiM, athavA bhava meM saMsAra meM prabhu kA janma sarvotkRSTa hai, sarva loka pUjita haiM isalie bhavodbhava haiM, ve pA~ca prakAra ke saMsAra kauna se haiM ? dravya saMsAra, kSetrasaMsAra, kAlasaMsAra, bhavasaMsAra, bhAvasaMsAra, inakA lakSaNa dravyasaMgraha TIkA meM brahmadeva svAmI ne likhA hai vahA~ se jAnanA cAhie / - - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 24 / prabhUSNuH = prabhavati iMdradharaNendra narendra candra gaNIndrAdInAM prabhuttvaM prApnotItyevaMzIlaH prabhUSNu 'jibhuvoSNuk = indra, dharaNendra, narendra, candra tathA gaNIndra, gaNadharadevAdika kA prabhutva jinarAja ne prApta kiyA hai ata: ve prabhUSNu haiN| ajaraH = na vidyate jarA vArdhakyaM yasyeti sa ajara: = jinako bur3hApA prApta nahIM huA aise prabhu haiM, isalie ajara haiN| 'ayajyaH = yaSTuM zakyo yajyaH na yajyaH ayjyH| zaki sahi pavargAntAcca yapratyayaH / zaki grahaNAt zakyArtho grAhyaH, svAmino'lakSyasvarUpatvAt kenApi yaSTuM na zakyate tena ayajya: ityucyate = jinakI pUjA karanA zakya hai, ve yajya kahe jAte haiN| jisakI pUjA karanA zakya nahIM hai alya jJAnI usakI pUjA nahIM kara sakate haiM ata: bhagavAn ayajya kahalAte haiN| yaj dhAtu hai zaki, sahi pavargAnta aura yaj dhAtumeM 'ya' pratyaya hotA hai| svAmI alakSya svarUpa hone se kisI ke bhI dvArA pUjA karanA zakya nahIM hai ata: ayajya haiN| bhrAjiSNuH = bhrAjiTu bhrAsuTu bhrAsa dIptau iti dhAtoH prayogAt bhrAjate caMdrArkakoTibhyo'pyadhikAM dIptiM prApnotItyevaMzIla: bhrAjiSNuH = "bhrAjyalaMkRJ bhU sahi ruci vRti vRdhi cari prajanApatrapenAmiSNuc"= bhrAjiTu, bhrAsUTu, bhrAsa dhAtu kA prayoga dIpti artha meM hotA hai ata: 'bhrAjate' koTi sUrya aura koTi candra se adhika jisakI dIpti hai, kAnti hai, ata: bhagavAna bhrAjiSNu kahalAte haiN| athavA bhrAjya dhAtu alaMkAra artha meM hai| tIna jagat ko alaMkRta kara rahe haiM, ataH bhrAjiSNu haiN| dhIzvaraH = dhInAM buddhInAM Izvara: svAmI dhIzvaraH = dhI yAne buddhi, ananta buddhiyoM ke prabhu Izvara haiM, ataH dhIzvara kahe jAte haiN| avyayaH = na vyayo vinAzo yasya dravyArthikanayena so'vyaya: / dravyArthika naya se inakA kabhI vyaya nahIM hotA hai ata: bhagavAna avyaya haiN| 1. pAThAntara - mahApurANa meM jinasenasvAmI ne isakA eka artha 'ajaya:' kiyA hai arthAt Apa kabhI jIrNa nahIM hote isalie ajarya haiN| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 25 * vibhAvasurasaMbhUSNuH svayaMbhUSNuH puraatnH| paramAtmA paraMjyotistrijagatparamezvaraH // 12 // artha : vibhAvasu, asaMbhUSNu, svayambhUSNu, purAtana, paramAtmma, paraMjyoti, trijagatparamezvara, the jinadeva ke nAma haiN| __vibhAvasuH = karmendhana dahana kAratvAt vibhAvasu: AgnarUpa:- vimAvatu ko agnirUpa mAnA, prabhu Apa vibhAvasu haiM kyoMki karmarUpa IMdhana ke dahanakArI arthAt jalAne vAle hone se / mohAndhakAravighaTanapaTutvAt vibhAvasuH sUryaH = vibhAvasu yAne sUrya hai kyoMki Apa mohAndhakAra kA nAza karane meM catura haiM ataH vibhAvasu haiM / lokalocanAmRtavarSitvAdvibhAvasuzcaMdraH = saMsAra meM logoM kI A~khoM meM amRta barasAne vAle hone se candramA ho isalie vibhAvasu ho / karmasRSTipralaya kAritvAd vibhAvasuH rudraH = karmarUpa sRSTi ke vinAza karane vAle hone se vibhAvasu rudra haiM / AtmakarmabaMdhasaMdhi bhedakatvAdvibhAvasuH bhedajJAnarUpaH = AtmA aura karmabaMdha kI saMdhi tor3ane ke lie jinapati bhedajJAnarUpa haiN| vibhA - viziSTaM vasu - tejo dhanaM yasya sa vibhAvasuH kevalajJAnadhanamityarthaH = viziSTa teja hI vasu dhana jinadeva kA hai, arthAt prabhu kevalajJAna dhana ke dhAraka haiN| viziSTayA bhayA dIptyA yuktAni vasUni ratnAni samyagdarzanajJAnacaritrANi yasya sa vibhAvasuH viziSTa kAMti yukta vasu ratnoM ke dhAraka prabhu haiN| vA samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra rUpa dhana ke dhAraka hone se Apa vibhAvasu ho / vibhA vigata-tejaskA A samantAt vasavo devavizeSAH yasya sa vibhAvasuH = jinadeva ne vasunAmaka devavizeSa ko vibhA naSTa tejaska kiyA hai| yAdRzo ghAti kSayajastejaHsamUho bhagavati varttate na tAdRzo deveSu varttate ityarthaH = ghAtikarma ke kSaya se jo tejasamUha Apane prApta kiyA hai vaisA teja devoM meM nahIM hai, ata: prabhu vibhAvasu haiN| athavA viziSTAM bhAM dIpti avati rakSati vibhAvA IdRzI sUrjananI yasya sa vibhAvasuH "puMvad bhASita puskAnRG pUraNyAdiSu striyAM tulyAdhikaraNe" iti vibhAvazabdasya puMvadbhAvatvAt husvatvaM = athavA viziSTa 'bhA' dIpti kAnti kI jo rakSA karatA hai aisI sUrjananI jisakI hai - vaha vibhAvasu kahalAtA hai arthAt jisakI dIpti niraMtara surakSita rahatI hai| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 26 athavA vibhAvaM rAgadveSamohAdipariNAmaM syati vinAzayatIti-vibhAvasuH So'ntakarmaNi / iti dhAtuH sarva dhAtubhyaH uH Alopo 'sArvadhAtuke vibhAvoM ko arthAt rAgadveSamohAdi pariNAmoM ko bhagavanta ne syati naSTa kara diyA isalie = vibhAvasu haiM / asaMbhUSNuH = na saMbhavatItyevaMzIla asaMbhUSNuH notpadyate saMsAre ityarthaH = bhagavAna jinendra punaH saMsAra meM nahIM utpanna hoMge, kyoMki janmajarAmaraNAdi dazAoM ke utpAdaka karmoM kA nAza unhoMne kiyA hai| svayaMbhUSNuH = svayaM svayameva bhavatyevaMzIlaH svayaMbhUSNuH, jibhuvoSNuk svayaM hI karmoM kA nAza karake nijazuddha svarUpa ko unhoMne prApta kiyA hai| = purAtanaH = purA pUrvaM yugAdau bhavaH saMjAtaH purAtanaH purA pUrvayuga ke Adi meM utpanna hue the isalie ve purAtana haiN| pratyeka tIrthaMkara kA jo dharma pravartana huA usako yuga kahate haiM aise yuga caubIsa hue haiM, apane-apane yuga ke nirmAtA hone se caubIsa tIrthaMkaroM ko bhI purAtana kaha sakate haiN| paramAtmA = parama utkRSTaH kevalajJAnI AtmA jIvo yasya sa paramAtmA, tathAcoktaM paramAtmaprakAze parama utkRSTa kevala jJAnI AtmA jisakI ho vaha paramAtmA hai| - tihuyaNa vaMdiu siddhigau harihara jhAyahiM jo ji / lakkhnu alakkheM dhariva thiru muNi paramappau so ji // 98 // paramAtmaprakAza meM likhA hai ki tIna loka meM vandanIya, siddha gati ko prApta, hariharAdi ke dvArA dhyAna karane yogya, jo loka aura aloka ko dekhatA hai, usako muni paramAtmA kahate haiM / - paramajyotiH = paramaM utkRSTaM jyotiH cakSuH prAyaH paraMjyotiH lokalocanatvAt = jinendra bhagavAna utkRSTa jyoti yukta netra ke samAna haiM kyoMki unakA kevalajJAna loka tathA aloka kA svarUpa abAdhita rUpa se dekhatA hai| trijagatparamezvaraH = trayANAM jagatAM parama utkRSTa Izvara: svAmI trijagatparamezvaraH athavA trijagatAM parA utkRSTA mA lakSmI:, tasyA Izvara: sa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 27* trijagatparamezvaraH = jinendra deva tIna loka ke parama utkRSTa Izvara yA svAmI haiM athavA trailokya kI jo parA yAne utkRSTa mA lakSmI hai usake jinendra Izvara haiM, svAmI haiN| isalie trijagatparamezvara haiN| zrImad amarakIrti viracita jinasahananAma TIkA meM prathama adhyAya pUrNa huaa| # dvitIyo'dhyAyaH) (divyabhASAdizatam) divyabhASApatirdivyaH pUtavAkpUtazAsanaH / pUtAtmA paramajyotirdhAdhyakSo damIzvaraH // 1 // artha : divyabhASApati, divya, pUtavAk, pUtazAsana, pUtAtmA, paramajyoti, dharmAdhyakSa, damIzvara ye ATha nAma jinezvara ke haiM, jinakA kramazaH spaSTIkaraNa karate haiM divyabhASApatiH = divyA amAnuSI bhASA aSTAdazamahAbhASA-saptazata kSullakabhASA dhvaniH tasyAH patiH svAmI sa divyabhASApati:- divya amAnuSI bhASA, aThAraha mahAbhASA tathA sAta sau kSullaka bhASAoM ke jo svAmI hote haiM, ve divya bhASApati kahalAte haiN| yahA~ do upayogI gAthAe~ haiM aTThArasamahAbhAsA khullaya bhAsA ya sttsysNkhaa| akkharaaNakkharappayA saNNIjIvANa sylbhaasaao||1|| edesiM bhAsANaM taaluvdNtottttkNtthvaavaarN| parihariya ikkakAlaM bhavvajaNo divvabhAsitaM // 2 // artha : aThAraha mahAbhASA aura sAta sau laghubhASAyeM haiN| ina sarva bhASAoM ke bhagavAna jJAtA haiM, ye akSarAtmaka aura anakSarAtmaka kI apekSA do prakAra kI hotI haiM / saMjJI jIvoM kI bhASA akSarAtmaka hotI hai tathA drIndriyAdika asaMjJI paMcendriya paryanta jIvoM kI bhASA anakSarAtmaka hotI hai| bhagavAna kI bhASA tAlu, oSTha, danta, kaNTha Adi avayavoM meM vyApAra na hokara bhI prakaTa hotI hai, ata: bhagavadvANI ko divya bhASA kahate haiN| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 28 * - punazvoktaM bhagavajjinasenAcAryaiH dhvanilakSaNam - devakRtodhvanirityasadetaddevaguNasya tathA vihatiH syAt / sAkSara eva ca varNasamUhA naivaM vinArthagatirjagati syAt // asya vyAkhyA sarvajJadhvaniH kila devanirmitaH iti kecidavyutpannAH vadanti, asadetat asatyametadvacanaM / kasmAditi cet devaguNasya tathA vihatiH syAt, tathA sati iMdrAdidevakRtadhvanau sati devaguNasya, tIrthaMkaraparamadevaguNasya kRtopakArasya vihatiH vighAto vicchedaH syAd bhavet pUrvArddhagatam / atha aparArddhasya vyAkhyAnaM kriyate / sAkSara eva ca varNasamUhAnaiva vinArthagatiH syAt, paramezvaradhvaniH kila nirakSara : OMkArarUpo nAdarUpa iti kecidvadati tanmatanirAkaraNArthaM bhagavajjinasenAcAryAH prAhuH / sAkSara eva ca paramezvaradhvanirnirakSaro na bhavati kintu sAkSara eva ca divyasaMskRtAkSarasahito bhavati / devAnAM gIrvANabhASAtvAt, varNasamUhAd vinA jagati saMsAre artha gatirartha pratItirnaivasyAt, eveti nizcayena artho na jJAyate iti tAtparyArthaH / jinasena AcArya ne dhvani kA lakSaNa kiyA hai- koI ajJAnI jana dhvani ko devakRta mAnate haiM parantu unakA yaha kathana asatya hai kyoMki indrAdi devakRta dhvani sarvajIvopakArI, tIrthaMkara paramadeva kA guNa nahIM ho sakatA ataH aisA mAnane para paramadeva ke upakAra kA vyAghAta hotA hai / koI ajJAnI ekAnta rUpa se bhagavAna kI vANI ko nirakSarI 'OMkAra' rUpa svIkAra karate haiM parantu bhagavan jinasenAcArya unake mata kA nirAkaraNa karane ke lie kahate haiM kri- bhagavad vANI kathaMcit sAkSara hai kyoMki akSara ke binA saMsAra meM artha kI pratIti nahIM hotI tIrthaMkara kI vANI divya hai, mahAnU hai, sarvabhASAtmaka hai ata: usa bhASA ke pati, svAmI hone se Apa divyabhASApati haiN| divyaH = divi sarvArthasiddhau bhavaH utpanno bhagavAn divyaH = bhagavAna AdIzvara pUrva bhava meM sarvArthasiddhi meM ahamindra deva the| vahA~ se cayakara yahA~ nAbhirAya marudevI ke putra hue ataH ve divya haiN| pUtavAk = pUtA pavitritA anarthakazruti kaTuka vyAhatArthA - lakSaNa - sva saMketa prakalRSTArtha prasiddhA samantadoSojjhitA vAkvANI yasya sa pUtavAk pUta = - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 29 ** pavitra arthAt nirdoSa yAnI anarthaka zruti kaTu, karNakaTu, pUrvApara viruddhArtha pratipAdaka, alakSaNa, svasaMketa, praklRptArtha ityAdi doSa virahita vANI prabhu bolate haiM ataH ve pUtavAk haiN| pUtazAsana: - pUtaM pavitra pUrvAparavirodharahitaM zAsanaM zikSAdAyaka mata yamya sa pUtazAsana: = bhagavAna kA upadeza pavitra pUrvAparavirodha rahita jIvAdi tattvoM kA pratipAdana karane vAlA hai| pUtAtmA; = pUtaH pavitraH, karmakalaMkarahita; AtmA svabhAvo yasya sa pUtAtmA, athavA punAti prakarSeNa pavitrayati - bhavyajIvAn iti pU: pavitrakAraka: siddhaparameSThI, tasya tA lakSmIranaMtacatuSTayaM tayA upalakSitaH AtmA svabhAvo yasya sa pUtAtmA siddhasvarUpa ityarthaH = pavitra, karmakalaMka se rahita AtmA kA svabhAva hai jisakA vaha pUtAtmA hai| athavA bhavya jIvoM ko prakarSa se pavitra karane vAle siddha parameSThI pU' zabda se vAcya haiM, unakI 'tA' lakSmI jo ki ananta catuSTayarUpa hai, usase yukta AtmasvabhAva jinakA hai ve pUtAtmA haiM, siddhasvarUpa haiN| paramajyotiH = paramaM utkRSTaM jyotiH kevalajJAnaM yasya sa paramajyotiH = parama utkRSTa kevalajJAna jyoti hai jisakI vaha paramajyoti hai| dharmAdhyakSaH = dharma meM adhyakSa hai vaha dharmAdhyakSa kahalAtA hai| dharma cAritre adhyakSaH adhikRtaH adhikArI niyogavAn niyukto na kimapi dharmavidhvaMsaM kartuM dadAti sa dharmAdhyakSaH / athavA dharmasyAdhizcintA dharmAdhiH, dhamAdhau dharmacintAyAM akSo jJAnaM AtmA vA yasya sa dhrmaadhykssH| uktaM ca AzAbandhakacintArti-vyasaneSu tathaiva c|| adhiSThAne ca vidvadbhiradhizabdo nari smRtH|| athavA - dharma arthAt cAritra meM adhyakSa hai, adhikRta hai, adhikArI hai, kisI ko bhI dharma kA vidhvaMsa nahIM karane dete haiM usako dharmAdhyakSa kahate haiN| athavA dharma meM jisakI 'dhi' buddhi hai, cintA hai jisakI vaha dharmAdhi kahalAtA hai usa dharma buddhi meM jinakA jJAna hai, lInatA hai| athavA dharmabuddhi meM jo adhyakSa hai, pramukha hai usako dharmAdhyakSa kahate haiN| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 30 vidvAnoM meM adhizabda AzAbandhaka, cintA, pIDA, du:kha, adhiSThAna aura manuSya zabda meM prayukta kiyA hai| athavA dharmAdhau dharmacintAyAM akSANi indriyANi yasya sa dharmAdhyakSaH / athavA - dharma kA ciMtana karane meM jisakI indriyA~ lIna haiM usako dharmAdhyakSa kahate haiN| indriya, AtmA, jJAna, rAvaNa kA putra, sUcikA, baher3A, pAsA, ratha kI kIla Adi aneka arthoM meM akSa zabda kA prayoga hotA hai| ___damIzvaraH = damaH upazama: indriyanigraho vA vidyate yeSAM te daminaH teSAmIzvara: svAmI sa damIzvaraH / krodhAdi kaSAyoM kA upazamana karanA athavA indriyoM ko apane viSayoM meM nahIM jAne denA dama kahalAtA hai| krodhAdi kAryoM kA vA indriyoM kA damana karane vAle damI kahalAte haiM arthAt munigaNoM ko damI kahate haiM, jo muniyoM ke Izvara haiM ve damIzvara kahalAte haiM // 1 // zrIpatirbhagavAnahannarajA virajAH shuciH| tIrthakRlkevalIzAnaH pUjAha: snaatko'mlH||2|| zrIpatiH = abhyudaya (svargAdisampatti), niHzreyas (mokSa) lakSmI ke pati (svAmI) zrIpati kahalAte haiN| bhagavAn = bhaga (jJAna) paripUrNa aizvarya, vairAgya, mokSa aura tapa jisake haiM ve bhagavAna kahalAte haiN| bhaga zabda ke chaha artha hote haiM. aizvaryasya samanasya jJAnasya tapasaH shriyH| vairAgyasyAtha mokSasya SaNNAM bhaga iti smRtH|| samagra aizvarya, jJAna, tapa, zrI, vairAgya aura mokSa ina chaha arthoM kA vAcaka bhaga-zabda hai| ata: inase yukta ko bhagavAna kahate haiN| ___ arhan = indrAdi kRta anya jIvoM meM asaMbhavI, pUjA ke yogya avasthA ko prApta ho usako arhan kahate haiN| "arha' dhAtu pUjA artha meM hai isa dhAtu meM vartamAna kAla meM "zantRG" aura Anaza pratyaya hotA hai, usakA prathamA eka Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 31 * vacana 'arhan' zabda hai| jisakA artha hai pUjA ke yogy| athavA 'a' zabda ari (zatru) kA vAcaka hai| 'ra' kAra zabda raj (jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa) tathA 'rahasya' (antarAya) kA sUcaka hai| isa AtmA kA zatru mohanIya karma hai| athavA 'are' zabda kA artha cAra ghAtiyA karma haiN| inakA 'hantaM' nAza karane vAlA arahaMta kahalAtA hai| gautama RSi ne bhI caitya bhakti meM kahA haimohArisarvadoSAdi-ghAtikebhyaH sadAhatarajobhyaH / virahita rahaskRtebhya: pUjArhebhyo nmo'rhdbhyH| moharUpI zatru se utpanna sarva doSoM ke ghAtaka, sadA jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa rUpa raja rahita tathA antarAya rUpa rahasya ke nAza karane se pUjA ko (satkAra ko) prApta arahaMta prabhu ke lie namaskAra ho| cAmuNDarAya ne cAritrasAra grantha meM isI artha kI sUcaka gAthA likhI hai arihanana rajohanana, rahasyahara pUjanAhamarhantaM / siddhAn siddhASTaguNAn, ratnatrayasAdhakAn stuve sAdhUn / / ari (mohanIya karma) kA ghAta karane vAle, raja (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa) ke ghAtaka, rahasya (antarAya) kA nAza karane vAle aura pUjA ke yogya arahaMta prabhu ko, samyaktvAdi aSTa guNoM ke dhAraka siddhoM ko aura ratnatraya ke ArAdhaka AcArya, upAdhyAya aura sarva sAdhu ko maiM namaskAra karatA huuN| isa prakAra cAra ghAtiyA karma kA nAza kara pUjanIya hue haiM unako arhan kahate haiN| arajAH = jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa ye do raja jisake nahIM haiM vaha araja kahalAtA hai| virajAH = naSTa ho gaye haiM jJAnAvaraNAdi karma raja jisake vaha viraja kahalAtA hai| zuciH = zuc shauce| bhUvAdau parasmaipadIzau zocati nirmalIbhavatIti shuciH| zuc dhAtu zauca (pavitra) artha meM AtA hai| bhU Adi gaNa meM parasmaipadI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 32 * dhAtu, zocati zuci hotA hai nirmala hotA hai pavitra karatA hai vaha zuci kahalAtA athavA, paramabrahmacarya pratipAlanena nijazuddhabuddhakasvabhAvAtmapavitratIrthanirmala bhAvanA jala prakSAlitAMtaraMga zarIratvAt zuciH parama pavitra ityarthaH / athavA, parama brahmacarya vrata kA pAlana karane se utpanna nija zuddha buddha / eka svabhAvAtmaka pavitra tIrtha nirmala bhAvanArUpa jala ke dvArA prakSAlita aMtaraMga zarIra hone se he bhagavan Apa zuci haiM, parama pavitra haiN| yazastilaka campUnAmaka mahAkAvya meM somadeva sUri ne kahA hai AtmAzuddhikaraisa mAsaMga hArmadurjanaiH ! sa pumAn zucirAkhyAto naambusNplutmstkH|| AtmA ko azuddha karane vAle karma rUpI durjanoM ke sAtha jisakI saMgati nahIM hai vaha puruSa zuci (pavitra) kahalAtA hai| kevala jala se mastaka dhone se yA snAna karane mAtra se koI pavitra nahIM hotA hai| athavA, aSTa karma rUpI kASTha (IMdhana) ke samUha kA nAza karane meM samartha hone se Apa zuci haiM, agnimUrti haiN| athavA, janma se hI Apa mala, mUtra, pasInA se rahita haiM ataH Apa zuci haiN| athavA, nirlobharUpI jalasnAna ke dvArA abhyantara pApamala kA prakSAlana karane vAle hone se Apa zuci haiN| hemacandra anekArtha koza. meM likhA hai zuci shuddhesite'nile| grISmASADhAnupahetuSUpadhA zuddha maMtriNi / zRMgAre c| iti hemcndrH| zuddha zveta vAyu, jyeSTha, ASAr3ha kA mahInA, anupahana (jisakA koI khaNDana nahIM kara sake) Arogya, upadhA, zuddha lobhAdi doSa rahita maMtrI aura zRMgAra artha meM zuci zabda kA prayoga hotA hai| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 33 tIrthakRt = jisake dvArA saMsAra samudra pAra kiyA jAtA hai aise AdhArAdi dvAdazAMga zrutajJAna ko tIrtha kahate haiN| usa tIrthakartA jinezvara deva ko "tIrthakRt" kahate haiN| kevalI = mohanIya, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina cAra ghAtiyA karmoM kA nAza karane se kevalajJAna utpanna hotA hai, vaha kevala-jJAna jisake hotA hai vaha kevalI kahalAtA hai| so hI kahA hai, umAsvAmI AcAryadeva ne tattvArtha sUtra meMmohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAMtarAyakSayAcca kevalaM, kevalaM kevalajJAnaM vidyate yasyeti kevlN| IzAnaH = jinezvara bhagavAna ahamiMdroM ke bhI svAmI haiN| ahamindra bhI svasthAna meM sthita hokara prabhu kI vandanA karate haiN| isalie bhagavAna Iza: haiM so hI kahA hai - iSTe'hamindrANAmapi svAmI bhavati IzAnaH | pUjArhaH = pUjA ke yogya hone se pUjArha kahalAte haiN| athavA - pUjArhaH pUjA pUjAyAM pUjazcurAdecca In pUjanaM pUjAmiSiM citi pUjikathikucircispRhitolidolibhyazca akArita lopAstriyAmAdA pUjA jaataa| - pUj dhAtu curAdigaNakI hai| isameM 'In' pratyaya hotA hai tathA pUjA meM iSi, citi, pUji, kathi, kuci, carci, spRhi, toli, doli inameM akAra hotA hai 'i' kA ya hokara pUjayati. kathayati carcayati spRhayati, tolayati dolayati Adi zabdoM kI utpatti hotI hai| inameM strIliMga meM 'A' pratyaya hotA hai akAra IkAra kA lopa hotA hai taba carcA arcA pUjA kathA Adi zabdoM kI utpatti hotI hai| ___ arhamahapUjAyA arhaNa pUjanaM arhaH pUjAyAH aSTavidhArcanasya arho yogyaH / pUjAlakSaNaM cAritragranthe'pyuktaM - nityamahapUjA, caturmukha pUjA, kalpavRkSapUjA, aSTAhikapUjA, aindradhvajapUjA iti tatra nityamahaH nityaM yathAzakti jinagRhebhyo nijagRhAdgaMdha dhUpa puSpAkSatAdi nivedanaM, caityAlayaM kRtvA grAmakSetrAdInAM zAsanadAna munijanapUjanaM ca bhvti| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 34* cAritrasAra grantha meM nityapUjA, caturmukhapUjA, kalpavRkSa pUjA, aSTAhnikapUjA, indradhvaja pUjA, ina pUjAoM ke lakSaNa isa prakAra haiM, apane ghara se liye hue gaMdha akSatAdikoM se jinAlaya meM jinezvara kI pUjA karanA, caityAlaya nirmita karake jinapUjana ke lie grAma, kheta Adi ko arpaNa karanA, ghara meM muniyoM kI pUjA karake dAna denA yaha nityamaha pUjA kA lakSaNa hai| mukuTabaddha sAmantAdikoM se jo jinapUjA kI jAtI hai. use sarvatobhadra pUjA, caturmukhapUjA, mahAmahapUjA kahate haiN| sarva prANivRnda kA kalyANa karane vAlI hone se use sarvatobhadra pUjA kahate haiM, caturmukha maNDapa meM jo jinapUjA kI jAtI hai, use caturmukha pUjA kahate haiM, ASTAhnika pUjA kI apekSA se yaha bar3I hone se ise mahAmaha pUjA kahate haiM, ina rUpoM se jinakI pUjA kI jAtI hai use pUjArha kahate snAtakaH = karma mala kalaMkarahitaH dravyakarmanokarma rahitatvAt pUtaH prakSAlitaH kaH AtmA yasya sa snAtakaH, ukta ca pulAkaH sarvazAstrajJo bakuzo bhavyabodhakaH / kuzIle stokacAritre nirgratho grnthhaarkH|| snAtaka : kevalajJAnI, zeSAH sarve tpodhnaaH| = karmamala rahita jinarAja ko snAtaka kahate haiM, arthAt dravyakarma jJAnAvaraNAdi, bhAvakarma rAgadveSAdi tathA nokarma rahita ho jAne se pUta pavitra prakSAlita huI hai AtmA jinakI aise jinarAja ko snAtaka kahate haiN| pulAka muni sarvazAstroM ke jJAtA hote haiN| vakuza muni bhavyoM ko dharma kA svarUpa samajhAte haiM, kuzIlamuni alpa cAritra ke dhAraka hote haiM, tathA nirgrantha muni sarva parigrahoM ke tyAgI hote haiM, snAtaka muni kevalajJAnI hote haiM, bAkI ke muni tapodhanaM hote haiN| amalaH = na vidyate malovasAdiryasya so'mlH| yatsmRtiHvasAzukramasRk majjAmUtraM vittkrnnvittnkhaaH| zleSmAzrudUSikAsvedA dvAdazaite nRNAM mlaaH|| jinadeva ke deha meM vasAdimala nahIM hone se ve amala haiM, mala bAraha prakAra Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 35 - ke kahe haiM, vasA, zukra, rakta, majjA, mUtra, viT, viSThA, karNa meM utpanna hone dUkAne sveda ye bAraha mala manuSya kA mala, nakha, ralenA, ke zarIra meM hote haiM / anantadIptirjJAnAtmA svayaMbuddhaH prajApatiH / muktaH zakto nirAbAdho niSkalo bhuvanezvaraH // 3 // anaMtadIptiH = anaMtA ameyA dIpti: kevalajJAnadyutiryasya so'naMtadIptiH athavA anantA vinAzarahitA dIpti: vapuH kAMtiryasya so'nantadIpti: / athavA anante mokSapade dIptiryasya sa anantadIptiH = jinadeva ke kevalajJAna kI dIpti buddhi ke dvArA nApane yogya nahIM hotI hai, ataH ve anantajJAna ke prakAza ko dhAraNa karate haiM, athavA jinaprabhu kI zarIra kAnti ananta, vinAza rahita hotI hai, athavA ananta aise mokSasthAna meM jinakI AtmadIpti sadA rahatI haiM, aise ve jinendra anantadIpti ke dhAraka haiN| jJAnAtmA = jJAnaM mattizrutAvadhimana:paryayakevalAni jJAnaM - AtmA svabhAvo yasya sa jJAnAtmA = mati, zruta, avadhi, mana:paryaya tathA kevalajJAna ye jJAna jisake AtmA ke svabhAva haiM, unheM jJAnAtmA kahate haiN| svayaM buddhaH = svayamAtmanA gurumantareNa buddho nirvedaM prAptaH sa svayaMbuddhaH / uktaM ca ninnIrA tattattavA appaDilehA ya avahiNANI ya / niggaruA arahaMtA nikkammA hor3a siddhA ya // svayaM guru ke binA jinezvara nirveda ko, vairAgya ko prApta hote haiM, isalie svayaMbuddha kahe jAte haiM, ve jinezvara svayaMsiddhoM ko namaskAra kara dIkSA lete haiN| nIra rahita, tApa rahita, apratileha, avadhijJAnI, guru rahita, arihaMta, niSkarma siddha ye sarva svayaMbuddha hote haiN| prajApati = prajAnAM tribhuvanasthitalokAnAM patiH svAmI sa prajApatiH athavA prajAnAM bharatabAhubali - vRSabhasenabrAhmI sundarI - pramukhAnAM saMtatInAM patiH pratipAlako zAstropadezako vA prajApatiH = triloka ke sarva prANiyoM ke ve jinadeva Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ni:- yAmara kA - 3 svAmI hote haiM, athavA prajAoM ke - bharata, bAhubalI, brAhmI, sundarI Adi apanI santati kI pratipAlanA karake unako aneka zAstroM ko par3hAyA ata: ve prajApati the| muktaH = bhavabandhanairmucyate iti mukta; muktAtmetyarthaH = saMsAra-bandhana se ve mukta haiM, arthAt muktAtmA kahe jAte haiN| zaktaH = dvAviMzati parISahAn soDhuM zaknoti sma zaktaH kSama ityarthaH 'kSamaH zaktaH' halAyudha nAmamAlAyAm = kSudhA, pipAsA Adi bAIsa pariSahoM ko sahana karane meM ve samartha hote haiN| halAyudha nAmamAlA meM zakta aura kSama ko ekArtha kahA hai| nirAbAdhaH = nirgatA AbAdhA kaSTaM yasyeti sa nirAbAdhaH = ve jinadeva AbAdhAoM se, kaSToM se bahuta dUra the, rahita the| nikala: = nirgatA kalA kAlo yasyeti niSkalaH, athavA nizcitA kalA vijJAnaM yasyeti niSkalaH / uktaM ca - SoDazAMzo vidhormUlaM raivRddhiH kalanaM tthaa| zilpaM kAlazca vijJeyA: kalA budhajanairiha / athavA nirgataM kalaM reto yasyeti niSkala: kaamshtrutvaat| athavA nirgataM kalaM ajIrNaM yasyeti niSkalaH, kavalAhArarahitatvAt uktaM ca - 'avyaktamadhuradhvAne kalaM retasyajIrNake' / athavA niSka hema lAti Adatte ratnavRSTeravasare iti niSkalaH / athavA niSkaM suvarNa lAti dadAti paMcAzcaryAvasare dAturjanasyeti niSkalaH / athavA niSkaM lAti rAjyAvasare vakSovibhUSaNaM gRhNAti sataralaM sahasra - sarahAraM kaNThe dadAti niSkala; / uktaM ca - vakSovibhUSaNe sASTazate hemnazca hemni c| tarale caiva dInAre karSe niSko nigadyate // tathA coktamA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 37 * garbhagehe zucau mAtustvaM divye pdmvissttre| nidhAya svAM parAM zaktimudabhUto niSkalo'syataH // nikala gayA hai kAla vA zarIra jinake ve niSkala haiM arthAt jinake saMsAraparibhramaNa kAla samApta ho gayA, vA jo zarIra rahita ho gaye ve niSkala kahalAte dhana kI vRddhi kI zilpI kArAdi 16 kalAMza haiM una kalAoM se jo rahita hai vaha niSkala hai / 'kala' kA artha vIrya bhI hai, ataH kAmake zatru hone se kAmodreka vIrya kA nAza ho jAne se ve niSkala haiN| 'kala' kA artha ajIrNa hotA hai, kavalAhAra rahita hone se ve ajIrNa rahita haiM ataH niSkala haiN| avyaktamadhura AvAja, vIrya aura ajIrNa artha meM 'niSkala' zabda kA prayoga hotA hai / athavA 'niSka' kA artha suvarNa hai, ratnavRSTi ke samaya suvarNa ko lAtA hai detA hai, ataH niSkala hai / athavA AhAradAna ke samaya dAtA ke ghara meM suvarNa aura ratnoM kI varSA hotI hai ataH niSkala hai / athavA rAjyapada prApti ke samaya, bakSasthala ko vibhUSita karane vAlA, satarala, eka hajAra lar3I vAlA, ratna nirmita suvarNa kA hAra kaMTha meM dhAraNa karate haiM ataH niSkala hai| kahA bhI hai- vakSasthala kA bhUSaNa, eka sau ATha lar3I kA suvarNa kA hAra, suvarNa, tarala, dInAra kaS ye sarva niSkavAcI haiN| mAtA ke pavitra garbhagRha meM kamalaviSTara para apane ko rakha kara parama zakti se tuma utpanna hue ho isalie bhI niSkala ho aisA ArSa granthoM meM likhA hai| - bhuvanezvara: = bhuvanasya trailokyasyezvaraH prabhuH sa bhuvanezvara: = bhuvana yAne loka jo tIna loka ke Izvara haiM ve bhuvanezvara kahe jAte haiN| niraJjano jagajjyotirniruktoktirnirAmayaH / acalasthitirakSobhyaH kUTastha : sthANurakSayaH // 4 // he jinarAja ! niraJjana, jagajjyoti, niruktokti, nirAmaya, acalasthiti, akSobhya, kUTastha, sthANu, akSaya ye Apake nAma haiM / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 38 * niraJjanaH = nirgataM aJjanaM karmamalaM kalaMka yasyeti sa niraJjana: dravyakarma, bhAvakarma, nokarmarahita ityarthaH / niraJjanalakSaNamuktaM zrIsomadevasUriNA yazastilakamahAkAvye = kSutpipAsA bhayadveSAzcintanaM mUDhatAgamaH / rAgo jarA rujA mRtyuH kodhaH svedo mado ratiH / / vismayo jananaM nidrA viSAdo'STAdaza dhruvaM / trijagatsarvabhUtAnAM doSAH sAdhAraNA ime / / ebhirdoSairvinirmukta: so'yamApto jinezvaraH / karma mala kalaMka ko aJjana kahate haiM aura jinendra ke ye karma - dravyakarma, bhAvakarma, nokarma nahIM haiM isalie niraJjana haiN| somadeva AcArya ne yazastilaka mahAkAvya meM niraJjana kA yaha lakSaNa kahA hai- bhUkha, pyAsa, bhaya, dveSa, cintA, moha, rAga, vRddhAvasthA, roga, mRtyu, sveda, krodha, mada, rati, Azcarya, janma, nidrA tathA kheda ye aThAraha doSa triloka ke prANiyoM meM pAye jAte haiM, jisameM ye doSa nahIM haiM vahI Apta hai, tathA vahI niraMjana karmamala kalaMka rahita hai, aisA smjhnaa| tathA paramAtmaprakAze niraJjanasvarUpaM sUtratrayeNa vyaktIkRtaM zrIyogIndradevaiH jAsu Na vaNNu Na gaMdhu rasu jAsu Na sadu Na phAsu / jAsu Na jammaNu maraNu Na vi gAu NiraMjaNu taasu|| jAsu Na kohu Na moha mau jAsu Na mAya Na maannu| jAsu Na ThANu Na jhANu jiya so ji NiraMjaNu jANi / / atthi Na puNNu Na pAu jasu asthi Na harisu visaau| asthi Na ekku vi dosu jasu so ji NiraMjaNu bhaau|| jisameM varNa, gaMdha, rasa nahIM; zabda, sparza, janma, maraNa nahIM, usakA nAma niraJjana hai, jisameM krodha, moha, mada, mAyA, abhimAna nahIM hai| jisake guNasthAna aura dhyAna nahIM use niraMjana maano| jisameM puNya tathA pApa nahIM, harSaviSAda nahIM, jisameM koI bhI doSa nahIM use niraMjana smjho| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 39 * jagajjyoti: = jagati vizvasmin loke aloke ca jyotiH cakSuH sa jagajjyotiH / lokalocanamityarthaH - isa loka meM tathA aloka meM kevaladarzana nAmaka locana jisake hai vaha jinadeva jagajjyoti hai| athavA jo logoM ke lie cakSu, locana samAna hai use jagajjyoti kahate haiN| niruktoktiH = niruktA nizcitA pUrvAparavirodharahitA uktirvacanaM yasya sa niruktoktiH = jinakI ukti arthAt upadeza pUrvApara doSa rahita hai aise jinadeva niruktokti haiN| nirAmayaH = nirgato vinAzaM gataH Amayo rogo yasyeti sa nirAmayaH = jisake Amaya - roga naSTa ho gaye haiM ve nirAmaya haiN| acalasthitiH = acalA nizcalA sthitiH sthAnaM sImA vA yasyeti sa acalasthitiH = nizcala jinakA sthAna mokSa hai va sImA hai use acala sthiti kahate haiN| akSobhyaH = na kSobhayituM - bAstriAcvAlayituM zakya akSayaH / hetAvinasati svarAdyaH kAritasthAnAmidvikaraNo ino lope rUpamidaM, athavA akSaNa kevalajJAnena ubhyate pUryate akSobhyaH = jisako kSobhita karamA, cAritra se pracyuta karanA zakya nahIM hai, athavA akSa se kevalajJAna se jo pUrNa bharA hai, usase pUrNatA prApta hone se jinameM kSobhajanana kA kAraNa nahIM hai, ve jinadeva agresara akSobhya haiN| kUTasthaH = kUTastrailokya zikharAne tiSThatIti kUTastha: athavA apracyutAnutpanna sthiraika svabhAvAt kUTasthaH, athavA kUTa: parvatarAziH tadvattiSThatIti kUTasthaH, nirviSayatvena nirvikAratvena cetyarthaH = ___ kUTa meM trailokya ke zikharAna meM jo sthita haiM, ve jinanAtha kUTastha haiM, tathA jo apane sthAna se cyuta nahIM hote, jinakI bAra-bAra utpatti nahIM hai, jo sthira tathA eka svabhAva ke haiM, aise jina kUTastha haiM, athavA parvatarAzi ke samAna sthira rahane vAle jina kUTastha haiM, jo nirviSaya haiM, paMcendriya ke viSayoM kA sevana nahIM karate haiM, tathA jo nirvikAra haiM ve hI jinadeva kUTastha haiN| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 40 sthANuH = sthA gati nivRttau jagati pralIne'pi tiSThatIti sthANuH dhenvAdayaH dhenujiSNu sthANu veNuvagnavaH ete pratyayAntA nipAtyante = sthA dhAtu gatinivRtti artha meM hai ataH jo jagat ke pralaya hone para sthira rahate haiM, apane sthAna vA svabhAva se cyuta nahIM hote ataH Apa sthANu haiM / dhenu, jiSNu, sthANu, veNu- ye pratyayAnta nipAta siddha hote haiM / akSayaH = nAsti kSayaH vinAza: yasya sa akSayaH athavA na akSANi iMdriyANi yAti prApnoti sa akSayaH, jisakA kSaya nahIM hai, vinAza nahIM hai, vaha jina akSaya haiM, athavA jinake akSa yAne indriyA~ nahIM haiM, ve akSaya hai| agraNIgrAmaNInetA praNetAnyAyazAstrakRt / zAstA dharmapatirddhaya dharmAtmA dharmatIrthakRt // 5 // artha : agraNI, grAmaNI, netA, praNetA, nyAyazAstrakRt, zAstA, dharmapati, dharmya, dharmAtmA, dharmatIrthakRt ye nAma jinanAtha ke haiN| agraNI: = - agra trailokyopari nayati sa agraNIH / uktaM ca prAMta saMghAtayorbhikSA prakAre prathame'dhike / palasya parimANe vA'balaMnoparivAcyayoH // - puraH zreSThe dazasveva viddhiragraM ca kathyate = trailokya ke Upara agra bhAga ko le jAne vAle prabhu ko agraNI kahate haiM / sohI kahA hai- saMghAta, bhikSA, prakAra, prathama, adhika, pala kA parimANa, avalaMbana, prApta aparivAcya, pura, zreSTha ina dasa ko vidvAn agraNa kahate haiN| 'NI' dhAtu prApa artha meM haiM, ataH jo saba mukhiyApane ko prApta huA hai usako agraNI kahate haiM / grAmaNIH = NIsa prApaNe NI No naH, nI pUrva grAmaM siddhaM samUha, nayatIti grAmaNI 'satsuddhiSaDukvip / agragrAbhyAM niyoNatvaM vairlopo pRktasya = 'NI' dhAtu prApti artha meM hai, ataH 'NI' kA 'nI' Adeza huA hai 'grAma' kA artha hai siddhoM kA smuuh| ataH jo siddhasamUha ko prApta karAtA hai, siddha sthAna meM le jAtA hai vaha grAmaNI kahalAtA hai| sarva prANiyoM meM zreSTha hai, mukhiyA hai isalie bhI grAmaNI hai| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 41 * netAH = nayati svasvadharmamityevaMzIlo netA = jo janatA ko ratnatraya dharma ke prati le jAtA hai, use netA kahate haiM, saba tIrthaMkaroM ne jisakI jaisI yogyatA hai, use vaisA upadeza diyA ataH ve bhavya jana ke netA hue| praNetAH = praNayati sRjatIti sRSTimArgamiti praNetAH - jisane prajA ko sRSTimArga batAyA, samIcIna jIvana mArga batAyA, asi. maSi, kRSi Adi chaha jIvana mArga batAye jo alpasAvadha ke haiN| nyAyazAstrakRt = nyAyazAstra kAmaMdakIsomanIti - prabhRtyaviruddhaM zAstraM kRtavAn sa nyAyazAstrakRt - prabhu ne rAjyAvasthA meM rAjanIti se aviruddha zAstra kI racanA kI tathA usako apane putrAdikoM ko pddh'aayaa| zAstA = zAsu anuziSTI, zAsti dharmAdharmamupadizatIti zAstA gururityarthaH - dharma mArga hitakara hai, mokSaprada hai, adharma mArga mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritrAdika saMsAravardhaka haiM, aisA jinadeva ne upadeza kiyA, ataH ve bhavyoM ke zAstA haiM, guru haiN| ___ dharmapatiH = dharmaH cAritraM ratnatrayaM vA jIvAnAM rakSaNaM vA vastu svabhAvo vA kSamAdi dazavidho vA, tasya pati yaka: dharmapatiH, uktaM ca - dhammo vatthusahAvo khamAdibhAvo ya dahaviho dhmmo| rayaNattayaM ca dhammo jIvANaM rakkhaNaM dhammo // jinezvara dharma ke pati haiM, cAritra dharma hai, samyagdarzana, samyagjJAnapUrvaka cAritra arthAt ratnatraya dharma hai| kSamAdi bhAvarUpa dasa prakAra kA dharma hai tathA jIvoM kA pAlana karanA, unakA rakSaNa karanA dharma hai| padArthoM ke svabhAva dharma haiN| jinane aisA yathArtha pratipAdana kiyA ata; ve dharmapati the| dharmya: - dharmebhyohito dharmya: yadugavAditaH = dharma kI pravRtti meM tatpara hokara jagat meM usakI prabhAvanA karane ke lie kaTibaddha hone vAle jinarAja dharmya kahe jAte haiN| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 42* dharmAtmA = uttama kSamAmArdavArjava zauca satya saMyamatapastyAgAkiMcanyabrahmacaryANi dharmaH / dharma: AtmA yasyeti sa dharmAtmA = uttamakSamA, mArdava, Arjava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, AkiJcanya va brahmacarya aisA daza prakAra kA dharma hI jinakA AtmA hai aise jinadeva dharmAtmA kahe jAte haiN| dharmatIrthakRt = dharmazcAritraM sa eva tIrthaH taM karotIti dharmatIrthakut uktamArSe purANe zrIjinasenAcAryaH = nivRttirmadhumAMsAdisevAyAH paaphetutH| sa dharmastasya lAbho yo 'dharmalAbha' udAhRtaH / / dharma cAritra rUpa hai aura vahIM tIrtha hai. aise tIrtha ko jinahena ne .pAH kiyA ata: ve dharmatIrthakRt haiN| ArSapurANa (mahApurANa) meM jinasenAcArya ne kahA hai ki pApa ke kAraNabhUta madhu, mAMsa Adi kI nivRtti ko dharma kahate haiM, usa dharma kA lAbha jisako hotA hai, vaha dharmalAbha hai| usa dharmalAbha rUpI dharmatIrtha ke kartA jina kahalAte haiM vRSadhvajo vRSAdhIzo vRSaketurvRSAyudhaH / vRSo vRSapatirbhartA vRSabhAMkovRSodbhavaH // 6 // artha : vRSadhvaja, vRSAdhIza, vRSaketu, vRSAyudha, vRSa, vRSapati, bhartA, vRSabhAGka, vRSodbhava ye saba jinadeva ke nAma haiN| __ vRSadhvajaH = vRSo vRSabho dhvajaH patAkA yasya sa vRSadhvajaH = vRSa ko baila kahate haiM, usakA cihna jisakI dhvajA para hai vaha jinapati vRSabhadhvaja hai| vRSAdhIzaH = vRSasya ahiMsAlakSaNadharmasya adhIza: svAmI sa vRSAdhIzaH = vRSa zabda kA artha dharma hotA hai aura ahiMsA lakSaNAtmaka dharma kA jo adhIza svAmI hai use vRSAdhIza kahate haiN| vRSaketuH = vRSaH puNyaM ketuzcihna yasyeti sa vRSaketuH tathA coktamanekArthe keturyutipatAkayoH grahopari cihnessu'| puNya ko vRSa kahate haiM, vaha dhvajA evaM cihna jinakA hai, ve bhagavAna vRSaketu kahe jAte haiN| anekArtha koza meM ketu, dyuti, Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 43 * patAkA, ghara ke Upara jo cihna hotA hai vaha, saba ekArthaka kahe gae haiN| dharma hI jinakI kAnti hai, cihna hai, dhvajA hai, ketu hai ata: ve vRSaketu haiN| pAyudhaH - tRSNedhArmaH sa eva AyudhaM praharaNaM karmazatru nipAtanatvAt yasya sa vRSAyudhaH = vRSadharma hI jinezvara kA Ayudha hai, usase ve karmazatru ko dharAzAyI karate haiN| _vRSaH = varSati vRNoti vA pApamanena sa vRSaH = jo dharma kI vRSTi, varSA karate haiM, unheM budhaloka vRSa kahate haiN| vRSapatiH = vRSasya ahiMsAdharmasya patiH svAmI vRSapatiH = ahiMsA dharma ko vRSa kahate haiM, jinendra usake pati svAmI haiM ataH vRSapati kahe jAte __bhartA = bibharti dharati vA jagat bhavyajanaM uttamasthAne dharati kevalAdiguNaiH puSNAtIti sa bhartA = bhavyajanoM ko uttama sthAna meM jo dhAraNa karate haiM aise bhagavAna bhartI haiM, tathA kevalajJAnAdi guNoM se jo bhavyoM kA poSaNa karate haiM, ve prabhu bhartI haiN| vRSabhAMka: = vRSabhaH aMko lakSma yasya sa vRSabhAGka - uktamanekArthe aMkobhUSA rUpaka lakSma sucitrA jau nATakAdyaze sthAne kroDe'tikAgaso: - vRSabha baila jinakA lAMchana hai, anekArtha koza meM aMka ke aneka artha kahe haiN| aMka cihna, bhUSA-AbhUSaNa, rUpaka, lakSaNa, sucitra, nATaka kA eka aMza, krIr3A kA sthAna Adi aneka artha vAlA hai| ataH vRSabha jisakA cihna hai, bhUSaNa hai, lakSaNa hai ata: vRSabhAMka kahalAte haiN| vRSodbhavaH = vRSasya sukRtasya udbhavaH prAdurbhAvo yasya tasmAdA sa vRSabhodbhavaH athavA vRSAt vRSabha darzanAt janma yasya sa vRSabhodbhavaH = jinako vRSa kI, puNya kI utpatti huI ve Adi jina vRSodbhava haiM, athavA vRSa kA mAtA ne svapna meM darzana kiyA thA isalie jinezvara vRSodbhatra haiN| hiraNyanAbhibhUtAtmA bhUtabhRdbhUtabhAvanaH / prabhavo vibhavo bhAsvAn bhavo bhAvo bhavAntakaH // 7 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 44 artha : hiraNyanAbhi, bhUtAtmA bhUtabhRd, bhUtabhAvana, prabhava, vibhava, bhAsvAn, bhava, bhAva, bhavAntaka, ye jinavara ke nAma haiN| TIkA - hiraNyanAbhiH = hiraNyaM suvarNaM nAbhiH yasyAsau hiraNyanAbhiH hiraNya suvarNa usake samAna prabhu kI nAbhi camakIlI thI isalie ve hiraNyanAbhi nAma se prasiddha hue / = " bhUtAtmA = bhUtaH satyArthaH AtmA yasyeti bhUtAtmA, ko'sau AtmA zabdasya satyArthaH iti ceducyate / ataH sAtatyagamane iti tAvaddhAturvarttate / atati satataM gacchati lokAlokasvarUpaM jAnAtItyAtmA sarvadhAtubhyo mat 'sarve gatyarthA ' ityabhidhAnAt / sacce artha se yukta hai AtmA jinakA aise prabhu bhUtAtmA haiM, AtmA zabda kA satyArtha kaunasA hai ? uttara = 'at' dhAtu se AtmA zabda kI siddhi hotI hai / at dhAtu kA artha satata gamana karanA hai, jo gatyarthaka dhAtu haiM, ve jJAnArtha meM bhI mAnI jAtI haiN| ataH atati jAnAti iti AtmA aisI nirukti yahA~ upayogI haiM, arthAt lokAloka svarUpa ko jo jAnatA hai, use AtmA kahanA cAhie ataH sampUrNa loka ko jAnane se jinakA AtmA vyApaka hai aise bhagavAna jinadeva bhUtAtmA haiN| bhUtabhRd = bhUtAn prANinaH devavizeSAMzca vibharti pAlayati sa bhUtabhRt bhUtoM kA yAne prANiyoM kA aura bhUta jAti ke deva vizeSoM kA bhI jo bhagavAna pAlana karate haiM, vA sarva jIvoM ke rakSaka haiM ataH bhUtabhRt haiN| = bhUtabhAvanaH = bhUtA satyarUpA bhAvanA vAsanA punazcintanaM yasya sa bhUtabhAvanaH athavA bhUtA sattArUpA darzanavizuddhirvinaya-saMpannatA, zIlavrateSvanaticAro'bhIkSNajJAnopayogasaMvegoM, zaktitastyAga-tapasI - sAdhusamAdhi - vaiyAvRtya karaNa marhadAcArya bahuzruta pravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArga prabhAvanA - pravacanavatsalatvamiti tIrthaMkaratvasya / etAH SoDazabhAvanA: yasyAsau bhUtabhAvanaH = bhUtA satyarUpa bhAvanA punaH punaH cintana jinakA hai, aise prabhu bhUtabhAvana haiM, athavA darzana - trizuddhi Adi aisI tIrthaMkaratva ko prApta karAne vAlI satya bhAvanAyeM jinhoMne bhAyI haiM ve jinarAja bhUtabhAvana haiN| ApakI bhAvanAe~ satyarUpa haiN| ata: Apa bhUtabhAvana haiN| - Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** jinasahasranAma TIkA - 45 * prabhavaH = prabhavatyasmAdaza: prabhavaH ac athavA prakRSTo bhavo janma yasyeti prbhvH| jinase vaMza utpanna huA, AdinAtha bhagavAna se ikSvAku vaMza utpanna huA tathA unhoMne kurunAtha Adi vaMzoM kI sthApanA kI, yA prakRSTa-utkRSTa hai bhava yA janma jinakA unheM prabhava kahate haiN| vA mokSaprApti kA kAraNa hone se Apa prabhava haiN| vibhavaH = vibhavatyanena vigamo saMsArasya bhavasya sa vibhavaH viziSTo bhavo janma yasya sa vibhavaH = jinhoMne bhava kA saMsAra kA nAza kiyA aise jinarAja vibhava haiM, athavA viziSTa bhava janma hai jinakA, tIrthakarapada vizeSa se yukta bhava janma hone se ve vibhava haiN| athavA 'vi' vigata 'bhava' utpatti hai arthAta aba Apa janma dhAraNa nahIM kreNge| bhAsvAn = bhA kevalajJAnalakSaNA dIptiryasya sa bhAsvAn = 'bhA' AbhA kevalajJAna lakSaNa jisakA aisI dIpti jinakI ve bhagavAna bhAsvAn haiN| vA prakAzamAna hone se Apa bhAsvAn haiN| bhavaH = bhavati astIti bhavyaprANinAM hRdaye sa bhavaH ac = jo bhavya prANiyoM ke hRdaya meM sadA rahate haiM aise prabhu bhava haiN| athavA Apa utpAda, vyaya aura dhrauvya se yukta hone se bhava haiN| bhAvaH = bhavati vidyate mahAmunInAmapi mAnase bhAvaH vA jvalAdi dunI bhuvo nnH| jo mahAmuniyoM ke citta meM niraMtara sthira rahatA hai ata: bhAva: hai athavA - jvalAdi dunI meM 'bhuva' Na pratyaya hotA hai| jo hotA hai, use bhAva kahate haiN| caitanya mAtra meM lIna rahane se Apa bhAva bhavAntakaH = bhavasya saMsArasya antaka: vinAzaka: bhaktAnAM bhavAntaka: - bhaktoM ke saMsAra kA vinAza karane vAle hone se prabhu bhavAntaka kahe jAte haiN| vA svakIyasaMsAra-paribhramaNa kA nAza karane se Apa bhavAntaka haiN| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 46 * hiraNyagarbhaH zrIgarbhaH prabhUtavibhavo'bhavaH / svayamprabhuH prabhUtAtmA bhUtanAtho jagatprabhuH / / 8 // artha : hiraNyagarbha, zrIgarbha, prabhUtavibhava, abhava, svayamprabhu, prabhUtAtmA, bhUtanAtha, jagatprabhu ye ATa jineztA sA haiN| TIkA - hiraNyagarbhaH = hiraNyena suvarNenopalakSito garbho yasya sa hiraNyagarbhaH, bhagavati garbhe sthite navamAsAn ratnakanakavRSTirmAturguhAgaNe bhavati tena hirnnygrbhH| garbhAgamanAtpUrvamapi SaNmAsAn ratnarupalakSitA suvarNavRSTirbhavati tena hirnnygrbhH| athavA hi nizcayena raNye raNe sAdhuH garbho yasya sa hiraNyagarbhaH bhagavata: pitA kenApi raNe jetuM na zakyo yasmAt tena bhagavAn hiraNyagarbhaH - hiraNya-suvarNa se upalakSita huA hai garbha jisakA, jinadeva jaba mAtA ke garbha meM Aye tabhI se garbha se chaha mAsa pUrva 15 mAsa taka mAtA ke gRhAGgaNa meM ratnasuvarNoM kI vRSTi huI, isa kAraNa se prabhu kA hiraNyagarbha yaha nAma sArthaka huaa| athavA nizcaya se raNye raNa meM sAdhu hai garbha jinakA aise prabhu haiN| bhagavAna pitA raNa meM kisI se bhI jIte nahIM gaye isalie bhagavAna kA hiraNyagarbha nAma janaprasiddha huaa| athavA jaba Apa mAtA ke garbha meM Aye the, usa samaya pRthvI suvarNamaya ho gayI thI ataH hiraNyagarbha haiN| prabhUtavibhava: = prabhUtaH pracura: vibhavastrailokyasAmrAjyaM yasya sa prabhUtavibhavaH- prabhu ko trailokya kA sAmrAjya prApta huA ataH ve prabhUtavibhava nAma se prasiddha haiN| vA ApakA samavasaraNa rUpa apUrva vaibhava hone se Apa 'prabhUta vibhava' haiN| abhavaH = na vidyate bhavaH saMsAro yasya so'bhavaH / prabhu saMsAra se punarjanma se rahita the| jinake bhava nahIM hai, ve abhava kahalAte haiN| __ svayamprabhuH = svayamAtmanA prabhuH sa na tu kenApi kRtaH svayaMprabhuH = jinadeva svayaM samartha the, anya kisI ne prabhu ko samartha nahIM bnaayaa| prabhUtAtmA = prabhUtaH sattAlakSaNa AtmA yasya sa prabhUtAtmA siddhasvarUpa ityarthaH - prabhUta sattA lakSaNa se yukta prabhu kA AtmA hai ata: ve prabhu siddhasvarUpa Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 47* haiN| vA kevalajJAna kI apekSA ApakI AtmA sarvatra vyApta hone se Apa prabhUtAtmA bhUtanAtha : = bhUtAnAM prANinAM devavizeSANAM ca nAtha: svAmI sa bhUtanAtha : athavA bhUtaiH pRthivyaptejo vAyuzcaturbhirbhUtairupalakSito nAthaH saH bhUtanAtha, athavA bhUtAnAM atItAnAM upalakSaNatvAt vartamAna bhaviSyatAM ca nAthaH sa bhUtanAtha, athavA bhuvi pRthivyAM utA saMtAnaM prAptA pRthivyAdyA ye te bhUtaH teSAM nAthaH sa bhUtanAtha : Rtu bhUtoM ke prANoM ke nAtha svAmI haiM / tathA bhUta pRthivI, jala, agni, vAyu inase utpanna hue prANiyoM ke bhagavAna, nAtha, svAmI haiN| athavA bhUta atIta ke bhagavAna nAtha haiN| bhUta zabda yahA~ upalakSaNa hai| yaha vartamAna tathA bhaviSya kA bhI grahaNa karatA hai| arthAt prabhu bhUta- - vartamAna tathA bhaviSyat sarva padArthoM ke nAtha svAmI haiN| athavA bhuvi pRthvI para utaH santAna paraMparA ko prApta hue jo pRthivI, havA, pAnI, agni Adika prANI unake prabhu nAtha svAmI haiN| * jagatprabhuH = jagatastrailokyasya prabhuH svAmI sa jagatprabhuH = tIna jagatoM ke, trailokya ke jinadeva svAmI haiM prabhu haiM ataH jagatprabhu kahe jAte haiN| sarvAdiH sarvadRk sArva: sarvajJaH sarvadarzanaH / sarvAtmA sarvvalokezaH sarvavit sarvvalokajit // 9 // - artha : sarvAdi, sarvadra, sArva, sarvajJa, sarvadarzana, sarvAtmA, sarvalokeza, sarvavit, sarvalokajit ye nava nAma bhagavanta ke haiN| TIkA sarvAdiH = sarvasya jagataH AdirudbhavaH yasmAt sa sarvAdi: sarva jagat kI Adi, utpatti jinase huI haiM aise jinarAja sarvAdi kahe jAte haiN| dharmasRSTi kI utpatti jinezvara se hI hotI hai ataH ve sarvAdi haiN| = - sarvadRk = sarvaM pazyati sarvapramANairiti sarvvadRk = sarva jagat ko bhagavAna sarva pramANoM se dekhate haiN| sArvaH = sarvebhyaH sudRSTi mithyAdRSTibhyaH ekeMdriya dvIdriya-trIndriyacaturindriya-paMcendriya-sUkSma bAdara paryApta labdhyaparyAptAdi jIvAnAM hitaH sa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 48 * sArvaH-sudRSTi, mithyA-dRSTiyoM se lekara ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya, sUkSma, bAdara, paryApta, labdhyaparyAptAdi jIvoM kA hita jinadeva karate haiM, sarva prANivarga ke Upara dayA karane kA upadeza ve karate haiM ata: ve sArva haiN| sarvajJaH = sarvatrilokakAlatrayavarttidravyaparyAyasahitaM vastvAlokaM ca jAnAtIti sarvajJaH / tathA coktaM gautamasvAminA yaH sarvANi carAcarANi vidhivad dravyANi teSAM guNAn, paryAyAnapi bhUtabhAvibhavataH savvAn sadA srvthaa| jAnIte yugapatpratikSaNa mataH sarvajJa ityucyate, sarvajJAya jinezvarAya mahate vIrAya tasmai nmH|| sarva trailokya tathA trikAlavartI dravyaparyAya sahita vastuoM ko tathA aloka ko prabhu jAnate haiM ataH ve sarvajJa haiM, zrI gautamagaNadhara ne bhI sarvajJa zabda kA vivaraNa aisA kiyA hai- jo saMpUrNa cara dravyoM ko arthAt kriyA-yukta jIvapudgaloM ko, saMpUrNa acara dravya-kriyArahita dravya dharma, adharma, AkAza tathA kAla inako unake saMpUrNa vizeSoM ke sAtha jAnate haiN| tathA ina dravyoM ke saMpUrNa guNoM ko tathA unake saMpUrNa bhUta bhAvI aura vartamAna paryAyoM ko satata aura sarvathA yugapat jAnate haiM ataH jo yathArtha kahe gaye haiM una mahAvIra sarvajJa jinezvara ko maiM namaskAra karatA huuN| sarvadarzana: = sarva paripUrNa darzanaM kSAyika samyaktvaM yasya sa sarvadarzanaH, tathA coktaM zrI padmanaMdiguruNA darzanamAtmavinizcittirAtmaparijJAnamISyate bodhH| sthitirAtmani cAritraM nizcayaratnatrayaM vnde|| athavA sarvANi ca tAni darzanAni matAni sarvadarzanAni tAni santIti yasya sa sarvadarzana; sarvadarzananAyaka ityarthaH - paripUrNa kSAyika darzana, kSAyika paramAvagAr3ha samyaktva jinako prApta huA hai, ve jinarAja sarvadarzana haiN| isI abhiprAya ko padmanaMdI guru aisA kahate haiM, AtmA kA anubhavaprApta honA darzana hai, AtmA kA jJAna honA jJAna hai tathA AtmA meM sthira honA cAritra hai, isa nizcaya ratnatraya ko maiM vandana karatA huuN| athavA saMpUrNa bauddha, sAkhyAdi darzana syAdvAda kI apekSA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # jinasahasranAma TIkA - 49. se jisake anukUla haiM, arthAt jo sarvadarzanoM kA nAyaka hai ve jinezvara sarvadarzana kahe jAte haiN| sarvAtmA = sarva atatti jAnAti iti sa sarvAtmA, athavA sarva prANigaNa: AtmA yasya sa sarvAtmA = sarvaM atati jAnAti iti sarvAtmA, sarva vastuoM ko jAnane vAlA jinezvara sarvAtmA hai| athavA sarva prANisamUha jisakA AtmA hai, aisA jinezvara sarvAtmA hai| sarvalokezaH = sarvasya lokasya trailokyasthita prANigaNasya IzaH prabhuH sarvalokeza:- sarva trailokya ke arthAt trilokasthita prANiyoM ke jineza svAmI sarvavit = sarva jagat ko jAnate haiM ataH ve sarvavit haiN| sarvalokajit = sarvalokaM paMcadhAsaMsAra jitavAn sa sarvalokajit = sarva loka ko arthAt paMca prakAra saMsAra ko jinhoMne jItA hai aise jinezvara sarvalokaji kahe jAte haiN| sugatiH suzrutaH suzrut suvAk suurirbhushrutH| vizruto vizvataH pAdo vizvazIrSaH shucishrvaaH||10|| artha : sugati, suzruta, suzrut, suvAk, sUri, bahuzruta, vizvata:pAda, vizvazIrSa, zucinavA, ina dasa nAma se prabhu jAne jAte haiN| sugatiH - suSThu zobhanA gatiH muktiH yasya sa sugatiH paMcamagati svAmItyarthaH - jinakI gati zobhana hai, suMdara hai aise jinarAja sugati haiM arthAt paMcamagati ke, mukti ke svAmI haiN| vA mokSarUpa uttama gati ko prApta hone se sugati haiN| suzrutaH = zobhanaM zrutaM zAstraM yasya sa suzruta: abAdhitArthazrutaH ityarthaH / athavA suSTu atizayena zruto vikhyAtastribhuvanajanaprasiddhaHsuzrutaH = samIcIna zobhana zAstra jisake haiM vaha suzruta kahalAtA hai athavA abAdhita pratyakSa anumAna pramANa ke dvArA jo bAdhita na ho| artha ko suzruta kahate haiN| athavA jinakA zruta (vacana) tIna bhuvanake prANiyoM meM vikhyAta ho, prasiddha ho usako bhI suzruta kahate haiN| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 50 * suvAk = suSThu saptabhaMgI sahitA vAk bhASA yasya sa suvAka athavA suvaktIti suvAka = saptabhaMgI suvAk nAma se yukta haiN| ApakI vANI manorama hone se Apa suvAk haiN| sUriH = sUte buddhiM suriH bhU su AdibhyaH kiM / tathA coktamindranandinApaMcAcArarato nityaM muulaacaarvidgrnnii:| caturvidhasya saMghasya ya: sa AcArya iSyate / / sUte buddhi sUriH / jIvAdi padArthoM ko jAnane vAlI buddhi ko utpanna karane vAle jinapati kA sUri nAma hai| indranandi AcArya, sUri kA lakSaNa aisA kahate haiN| jo jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra, vIryAcAra aise pA~ca AcAroM meM tatpara haiM, yatiyoM ke jitane mukhya AcAra hai unako ve jAnate haiM, muni, AryikA, zrAvaka aura zrAvikA aise caturvidha saMgha ke lo. agraNI haiM. unako AcArya kahate .. haiM, sUri kahate haiN| saba vidyAoM ko prApta hone se Apa sUri haiN| bahuzrutaH= bahu pracura zrutaM koTIzataM dvAdaza caiva koTyo, lakSANyazItityathikAni caiva / paMcAzadaSTau ca sahasra saMkhyametacchutaM paMcapadaM nmaami|| yasya sa bahuzrutaH tathAcokta halAyudheprAjyaM bhUri prabhUtaM ca pracuraM bahulaM bahuH / puraja puSkalaM puSTamadabhramabhidhIyate / / ekasau bAraha karor3a tairAsI lAkha aThThAvana hajAra pA~ca pada haiN| aise zrutako maiM namaskAra karatA huuN| ___prAjya, bhUri, prabhUta, pracura, bahula, bahu, puraja, puSkala, puSTa, adabhra inako bahu kahA hai halAyudha koza meM / bahuzruta ke jJAtA hone se bahuzruta kahA hai| athavA bahuta zAstroM ke jJAtA hone se Apako bahuzruta kahate haiN| vizrutaH = viziSTaM zrutaM zravaNamAkarNanaM yasya sa indranarendradharaNendrAdInAM suvizrutaH jagatprasiddhaH ityarthaH - viziSTa prakhyAti prabhu kI hai| indra, narendra, dharaNendrAdikoM meM jo jagatprasiddha hue haiM aise jineza kA vizruta nAma hai| athavA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 51 ** kevalajJAna ho jAne se 'vi' naSTa ho gayA hai zrutajJAna jinakA ataH ve vizruta vizvataH pAdaH = vizvasmin vizvataH "sArvavibhaktikastasityeke' vizvataH Urdhvaloka madhyalokAdholokeSu pAdAvaMdhrI yasya sa vizvataH pAda: kevalajJAnasUryatvAt = sampUrNa vizva meM arthAt adholoka, madhyaloka tathA Urdhvaloka meM jinezvara ke do pA~ca phaile hue haiN| ata: ve vizvata;pAda haiN| arthAt hirezvara ke ke lamAna rUpI pUrya kI kiraNe gapUrNa vizva meM cirantana phailI huI haiM ata: ve vizvata:pAda haiN| athavA kevalajJAna aura kevaladarzana rUpa pAda (caraNa) saMsAra meM vyApta haiM, vA jinake jJAna rUpI sUrya kI kiraNeM sAre jagat meM vistarita haiM, ve sAre jagat ko jAnate haiM ataH vizvata:pAda haiN| vizvazIrSaH = vizvasya trailokyasya zIrSa uttamAga yasya sa vizvazIrSaH trailokyAgranivAsatvAt = vizva kA trailokya kA mastaka arthAt muktisthAna jinakA nivAsasthAna hai aise jineza ko vizvazIrSa kahate haiN| athavA loka ke zIrSa bhAga meM virAjamAna hone se Apa vizvazIrSa haiN| zucizravAH = zucinI pavitre zravasI kau~ yasya sa zucizravAH - zuci pavitra zravasI do kAna jinake haiM aise prabhu zucizravA nAma ke dhAraka haiN| athavA ApakI zravaNa zakti nirdoSa hone se bhI Apa zucizravA hai| sahasrazIrSaH kSetrajJaH sahasrAkSa: sahasrapAt / bhUtabhavyabhavadbharttA vizvavidyA mheshvrH||11 / / artha : sahasrazIrSa, kSetrajJa, sahasrAkSa, sahasrapAt, bhUtabhavyabhavadbhartA, vizvavidyAmahezvara ye nAma jinadeva ke haiN| sahasrazIrSaH = 'sahamarSaNe dhAtvAdeH SaH saH saha' iti sahasaM 'saherasaH' sahasrazabdo'nekaparyAyaH sahasraM zIrSANAM anaMtasukhAnAM yasya saH sahasrazIrSaH anaMtasukhItyartha: sahasraM zabda aneka arthoM vAlA hai| saha sahana karanA hai| ananta sukhI hone se Apa sahasrazIrSa kahalAte haiN| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *jinasahamA TIkA - 12 kSetrajJaH = kSiyaMti adhivasati taditi kSetraM 'sarvadhAtubhya:STran' kSetramadho - madhyorcalokalakSaNaM trailokyamalokAkAzaM ca jAnAti iti kSetrajJa; nAmyupaghA: prIkRdRgRjJA ka' 'Alopo'sArvadhAtuke' / athavA kSetraM bhagaM, bhagasvarUpaM jAnAtIti kssetrjnyH| uktaM ca bhagasvarUpaM zubhacaMdreNa muninA maithunAcaraNe mUDha niyante jNtukottyH| yoniraMdhrasamutpannA liGga saMghaTTapIDitAH / / ekaikasmin ghAte'saMkhyeyA: paMcendriyAdayo jIvA mriyate ityarthaH / 'ghAe ghAe asaMkhijjA' iti vcnaat| athavA kSetrANi vaMzapatrakUrmonnatazaMkhAvartayonIn jAnAtIti kSetrajJaH, vaMzapatrayoniH sarvalokotpatti sAmAnyA, kUrmonnatayonau zalAkApuruSA utpadyante, zaMkhAvartayonau na kazcidutpadyate, athavA kSetra strI tatsvarUpaM jAnAtIti kssetrjnyH| athavA kSetraM zarIraM zarIrapramANamAtmAnaM jAnAtIti kssetrjnyH| nahi zyAmAkakaNamAtra, na cAMguSTapramANa; na ghaTasthita-caTakavadekadezasthitaH, na ca sarvavyApI jIvapadArthaH, kintu nizcayena lokapramANo'pi vyavahAreNa zarIrapramANa iti jAnAtIti kSetrajJaH = trailokya tathA alokAkAzarUpI kSetra ko prabhu jAnate haiM arthAt prabhu anantajJAnI haiN| athavA kSetra zabda kA artha bhaga-yoni aisA hai| bhaga ke svarUpa ko jinadeva jAnate haiM ata: ve kSetrajJa haiN| zubhacaMdra munivarya ne kSetra kA svarUpa aisA kahA hai "he mUDha puruSa ! maithuna karate samaya liMga ke AghAta se yoni meM utpanna hue koTyavadhi jantu marate haiM, 'ghAe ghAe asaMkhejjA' liMga ke pratyeka AghAta se asaMkhyAta jantu marate haiM," aisA Agamavacana hai| yoni ke vaMzapatra, kUrmonnata tathA zaMkhAvarta aise tIna bheda haiM, vaMzapatryoni se sarva logoM kI utpatti hotI hai, kUrmonnata yoni meM zalAkA puruSa, 24 tIrthaMkara, 12 cakravartI, 9 nArAyaNa, 9 prati nArAyaNa tathA 9 balabhadra utpanna hote haiN| zaMkhAvarta yoni meM koI utpanna nahIM hotA 1 athavA kSetra-strI usake svarUpa ko jAnane vAlA kSetrajJa hai| athavA kSetra = zarIra usako jAnane arthAt tatpramANa AtmA ko jAnanA aisA kSetrajJa zabda kA artha hai| yaha AtmA rAI ke kaNatulyanahIM hai| athavA aMgUThe Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahastranAma TIkA - 53 kA pramANa jitanA hai utanA AtmA hai aisA bhI mAnanA yogya nahIM hai / yA ghara meM sthita caTakA pakSI ke samAna AtmA zarIra ke ekadeza meM sthita hai, aisA mAnanA bhI yogya nahIM hai| yA yaha AtmA sarvavyApI hai aisA mAnanA bhI yogya nahIM hai / parantu nizcaya naya se AtmA lokavyApaka hone para bhI vyavahAra naya se yaha zarIra pramANa hai, aisA jina jAnate haiM, ataH ve kSetrajJa haiM kSetra arthAt AtmA ko jAnane vAle hone se Apa kSetrajJa haiM / sahasrAkSaH = akSazabdasya sakalendriyopalakSaNaM, sahasramakSANAM anaMtajJAnAnAM yasya sa sahasrAkSaH anaMtadarzItyarthaH = akSa zabda kA artha kevala netra na samajhanA parantu akSa zabda ko kAna, nAka, jihvA Adi sarva indriyoM kA vAcaka mAnanA cAhie arthAt sahasroM indriyoM se jinako jJAna utpanna hotA hai aise anantajJAnI jinendra ko sahasrAkSa kahanA cAhie arthAt anantadarzI jinezvara, yaha artha sahasrAkSa zabda se lenA caahie| ananta padArthoM ke darzaka hone se bhagavAn sahasrAkSa haiN| sahasrapAt = sahasraM pAdAnAM anaMtavIryANAM yasya sa sahasrapAt anaMtavIrya ityarthaH = jinezvara ke sahasroM pAda yAne caraNa haiM arthAt ve anantavIrya yukta haiN| ananta vIrya ke dhAraka hone se Apa sahasrapAt haiM / bhUtabhavyabhavadbharttA = bhUtamatItaM bhavyaM bhaviSyad, bhavacca varttamAnaM kAlatrayAvacchinnaM jagattasya bharttA nAthaH sa bhUta bhavya bhavadbharttA = bhUta atItakAla, bhavya bhaviSyakAlIna tathA bhavan - vartamAna kAlIna aise jagat ke jinezvara bhartA svAmI haiN| varttamAna, bhaviSyat aura bhUta tInoM kAloM ke jJAtA hone se bhUta, bhavya, bhavadbharttA hai| vizvavidyAmahezvaraH = vizvavidyAyAH kevalajJAnavidyAyAH mahezvara: mahAMzcAsau Izvara : mahezvara: svAmItyarthaH = sampUrNa vidyA kevalajJAna ko vizvavidyA kahate haiM, usake jinapati mahAn Izvara haiM, svAmI haiN| sampUrNa dvAdazAMga vidyAoM ke pAragAmI hone se Apa vizvavidyA mahezvara kahe jAte haiN| - isa prakAra sUrizrI amarakIrti viracita jinasahasranAma kI TIkA kA dUsarA adhyAya pUrNa huA / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma dIkA - 54 * Wan tRtIyo'dhyAyaH // sthaviSThaH sthaviro jyeSThaH praSTha: preSTho variSThadhIH / stheSTho gariSTho baMhiSThaH zreSTho'NiSTho grisstthgiiH|| sthaviSTha, sthavira, jyeSTha, praSTha, preSTha, variSThadhI, stheSTha, gariSTha, bahiSTha, zreSTha, aNiSTha, gariSThagI ye bAraha nAma jinezvara ke haiN| __sthaviSThaH = ayameSAmatizayena sthUlaH sa sthaviSThaH 'guNAdiSTheyansI vA' sthUla dUra vayukSiprakSudrANAmaMtasthAderlopo guNazca = guNoM kI apekSA atyanta vizAla hone se sthaviSTha haiN| atyanta sthUla ko sthaviSTha kahate haiM- Apa jJAna, darzana, sukha, vIrya Adi guNoM meM ati sthUla haiM, mahAn haiM ataH sthaviSTha haiN| sthaviraH = muktipade tiSThatIti sa sthaviraH = jo muktipada para tiSThate haiM, nizcala rahane vAle haiM ve sthavira kahe jAte haiN| ananta jJAnAdika guNoM ke dvArA vRddha hone se sthavira kahalAte haiN| ___ jyeSThaH = atizayena vRddhaH prazasyo vA jyeSThaH = guNAdiSTeyansau bA vRddhasya ca jya: cakArAt prazasya ca jya: - atizaya vRhat athavA prazasya aise jinadeva jJAnAdi guNoM meM vRddha hone se jyeSTha haiN| athavA loka meM zreSTha hone se bhI jyeSTha haiN| praSThaH = prakarSeNa agre tiSThatIti praSThaH 'Atazcopasarge'GpratyayaH' - sabase Age tiSThane vAle sabake agraNI hone se praSTha haiN| sabake agragAmI hone se praSTha kahe jAte haiN| preSThaH = atizayena iMdra-dharaNendra - narendra - munIndra - caMdrAdInAM priyaH preSTha 'guNAdiSTeyansau vA' iSTa pratyayaH, iSTa pratyaye sati priyazabdasya pra iti / AdezaH tadvadiSThameyassu bahulamiti vcnaat| priya sthira sphiroruguru bahula tu pradIrgha hasva vRddhavRndArakANAM prasthasphuvaragaravahatrapadAgha hrasavarSa vRndAH priyazabdasya pra Adeza: atizaya rUpa se indra, dharaNendra, narendra, munIndra, candrAdi ko priya hone Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 55 * se preSTha kahalAte haiN| 'iST' dhAtu zreSTha artha meM hai, 'pra' utkRSTa artha meM, 'pra' Adeza hotA hai| i kA Adeza hokara priya zabda banatA hai jisakA artha hai sAre jagat meM priya hone se zreSTha hai| variSThadhI: = variSThA vistIrNA dhIH kevalajJAnalakSaNA buddhiryasya sa variSThadhIH tathA coktaM halAyudhe - bRMhaduruguruvistIrNa, puruSkalaM mahad vizAlaM ca / vyUDhaM vipulaM rundraM variSTamekArthamuddiSTam / / variSTha bistata 'dhI' kevalajJAna lakSaNa buddhi jisake hai vaha variSThadhI kahalAtA hai| halAyudha koza meM likhA hai bRhad, uru, guru, vistIrNa, puSkala, mahad, vizAla, vyUDha, vipula, rundra variSTha ye sarva ekArthavAcI haiM ata: atyanta vizAla avinAzI buddhi jinakI hai ve variSThadhI kahalAte haiN| (athavA, zreSTha buddhi hone se variSThadhI haiN|) stheSThaH = ayameSAmiMdranarendradharaNendrAdInAM madhye atizayena sthira; stheSThaH = indra, narendra, dharaNendrAdikoM meM bhagavAna atyaMta sthira haiN| atyanta sthira niSkaMpa hone se Apa stheSTha haiN| gariSThaH = ayameSAmatizayena guruH gariSThaH "priya sthira sphiroru guru bahulatRpradIrghahrasva vRddha vRMdArakANAM prastha sphuvaragarabahavapadrAghahasavarSavRMdA;'' = ina uparyukta indra, narendra, dharaNendra Adi ke madhya meM atizaya rUpa se guru haiM, mahAn haiM, sthira haiM ataH gariSTha haiN| __baMhiSThaH = ayameSAmatizayena bahulaH sa baMhiSThaH = bhagavAna jinadeva sabase kevalajJAnAdi guNoM se vipula pIvara moTe haiN| vA guNoM kI apekSA aneka rUpa dhAraNa hone se Apa baMhiSTha haiN| zreSThaH = atizayena prazasyaH zreSThaH 'guNAdiSTheyansau cA' prazasya: zreSThaH = kevalajJAna-darzana-sukha-zaktyAdi guNoM se zreSTha haiN| vA atyanta prazaMsanIya honese zreSTha haiN| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 56 aNiSThaH = ayameSAmatizayena aNuH sUkSma: aNiSThaH = prabhu ati sUkSma aNu se bhI choTe haiM atyanta sUkSma hone se indriya agocara hone se aNiSTha haiN| gariSThagI: = gariSThA jagatpUjyA gI: bhASA yasya sa gariSThagI;- jinakI kevala divyadhvani sabase atyanta pUjanIya hai| vA gauravapUrNa jagatpUjya divyadhvani ke svAmI hone se Apa gariSThagI kahe jAte haiN| / vizvamuT vizvasRT vizveT vizvabhugvizvanAyakaH / vizvAsIvizvarUpAtmA vizvajit vijitaantkH||2|| vibhavo vibhayo vIro vizoko vijro'jrn| virAgo virato saMmo viviktA pItamapa: / / 3 / / TIkA - vizvamuT - vizvaM cAturgatika saMsAraM muSNAtIti vizvamuT= vizva, cAturgatika saMsAra ko vizva kahate haiN| aise vizva kA jinadeva ne haraNa kiyA, vinAza kiyA hai ataH ve vizvamuda haiN| vizva ke rakSaka hone se vizvabhRt vizvasRT = vizvaM sRjatIti vizvasRT = abhyudaya sukha tathA niHzreyassukha ko dene vAlI dharmasRSTi kI racanA Adiprabhu ne yugArambha meM kI ataeva ve jainadharma sRSTi ke Adya racayitA mAne gaye haiM isalie unako vizvasRd AdinAtha kahate haiM / vizva kI lupta vyavasthA ke nirUpaka hone se bhI ve vizvasRT hai| vizveT = vizvasya tribhuvanasya IT svAmI sa vizveT = ve jinendra vizva ke tribhuvana ke IT yAne svAmI haiN| isalie vizveT kahe jAte haiN| vizvabhuk = vizvaM bhuMnakti pAlayatIti vizvabhuk = vizva ko saMsAra se chUTane kA upAya batAkara bhunakti usakA pAlana karate haiM ata: ve vizvabhuk vizvanAyakaH = vizvasya trailokyasya nAyaka: svAmI sa vizvanAyaka: 1. vizvabhRt pATha bhI hai| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 57 - athavA vizvaM nayatIti sukarmma prApayati sa vizvanAyakaH = jinadeva vizva ke - trailokya ke nAyaka svAmI haiM, vizva ke jIvoM ko zubha karma ke prati le jAte haiM unako devapUjA, sAmAyikAdi zubha karma meM pravRtta karAte haiM ataH ve vizvanAyaka haiM / = vizvAsI = vizvAso vidyate yasya sa vizvAsI tadasyAstIti matvaMtvIn athavA vizvasmin lokAloke kevalajJAnApekSayA Aste tiSThatItyevaMzIlaH vizvAzI: vizvAsa ko dhAraNa karane se Apa vizvAsI haiM athavA kevalajJAna kI apekSA se Apa vizvabhara meM AsU arthAt nivAsa karate haiM, rahate haiM ataH Apa vizvAsI haiN| vizvarUpAtmA = vizaMti pravizati paryaTati prANino yasminniti vizvaM trailokyaM tadrUpastadAkAraH AtmA lokapUraNAvasare jIvo yasyeti sa vizvarUpAtmA athavA vizaMti jIvAdayaH padArthAH yasminniti vizvaM kevalajJAnaM sa vizvarUpAtmA. 'azilaTisvaTivizibhyaH kaH ' = jisameM prANI vizanti praveza karate haiM, paryaTanti bhramaNa karate haiM, vaha vizva trailokya hai| lokapUraNa samudghAta ke samaya jinezvara kA AtmA tadAkAra vizvAkAra hotA hai ataH ve vizvarUpAtmA haiM / athavA jIvAdika padArtha jisameM vizanti praveza karate haiM use vizva kahanA yogya hai jinezvara ke kevalajJAna meM sampUrNa jIvAdika padArthoM ne praveza kiyA hai ata: kevalajJAna ko vizva kahanA ucita hI hai ataH kevalajJAna svarUpa hone se Apa vizvarUyAtmA haiM / athavA ApakI AtmA ananta paryAya tathA ananta guNa rUpa hai ataH Apa vizvarUpAtmA haiN| vizvajit = vizvaM saMsAraM jitavAn sa vizvajit = prabhu ne saMsAra ko jIta liyA hai ataH ve vizvajit haiN| Apa sarva jagat ko jItane vAle haiM ata: vizvajit haiN| vijitAMtaka: = vijitaH samUlakASaM kaSitaH aMtako yamo yena sa vijitAMtaka: athavA vijita: aMtakaH paramapadApekSayA mRtyurahitatvAt = jinadeva ne antaka ko, yama ko mUlasahita naSTa kiyA ata: ve vijitAntaka hai / athavA paramapada mokSa kI apekSA se unhoMne antaka ko jIta liyA aura ve mRtyurahita ho gaye / ataH aba taka mRtyu ko jIta lene se ve vijitAMtaka haiN| 1 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 58 * vibhavaH = viziSTo bhavo yasya sa vibhavaH / vigato bhavo janma saMsAro yasya sa vibhavaH athavA vibhAva ityapi pATho varttate, vizabdena viziSTA: bhAvA:pariNAmAH yasya sa vibhAvaH zuddhAtmopayogI ityartha: athavA viziSTA; bhA kAntistAM rakSati avati iti vibhAvaH, 'avarakSapAlane' avatItyavaH = viziSTa bhava ke dhAraka prabhu haiM, kyoMki ve tIrthaMkara nAmakarma ke udaya se anya tadbhavamokSagAmI puruSoM meM tathA zalAkA puruSoM meM bhI zreSTha mAne jAte haiN| athavA jinakA janma tathA saMsAra-bhramaNa naSTa huA hai ataH ve vibhava haiN| athavA vibhAva aisA bhI pATha hai| vizabda se viziSTa tathA bhAva zabda se pariNAma jinake haiM ve vibhAva haiN| arthAt jinezvara zuddhAtmopayogI hone se viziSTa pariNAma dhAraNa karane vAle haiN| athavA vi viziSTa jo bhI kAnti usako avati rakSaNa karane vAle prabhu ko vibhAva kahanA caahie| vibhayaH = viziSTA bhA prabhA yeSAM te vibhAstAn yAtIti vibhaya: vijitasarvakAMniH, athavA vinaSTAni bhayAni saptaprakArANi ihaloka - paraloka - vedanAAkasmikAtrANAguptimaraNajanitAni yasya yasmAd vA bhatryAnAmiti sa vibhayaHvi- viziSTa, bhA prabhA - kAnti jinakI hai ve jana vibhA haiN| unako yAti bhagavAna apanI kAnti se parAbhUta karate haiM ata: ve jinanAtha vibhaya haiN| athavA vinaSTa hue haiM ihalokabhaya, paralokabhaya, vedanAbhaya, Akasmikabhaya, atrANabhaya, aguptibhaya tathA maraNabhaya jinake vA jinase bhavyoM ke, ve prabhu vibhaya haiN| vIra : = viziSTA 'I' lakSmIrmokSalakSmIstAM rAti dadAti yo bhaktAnAmiti vIra: vArhantya muktidAtA ityarthaH, athavA karma-ripusaMgrAme vIra iva vIraH = viviziSTa I lakSmI - ko - mokSalakSmI ko jo jinanAtha rAti bhaktoM ko dete haiM ve vIra haiN| arthAt ve bhaktoM ko arhatpada dekara anantara mukti ko dete haiN| athavA karmazatruoM ko vIra ke samAna naSTa karate hai| vA ananta balazAlI hone se vIra haiN| vizokaH = vigata; zoko yasya yasmAdvA sa vizokaH athavA viziSTa zaM sukharUpameva kaH AtmA yasya sa vizoka: yasmAd bhavyAnAM yasya vA iti vizokaH anaMtasaukhyaM mukti-sthAna sthAyI AtmA yasyetyarthaH / 'zaM sukhaM zaraNaM Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 59 * vapurityabhidhAnAt u; zive maMdire muktAvityapi ko brahmA AtmA prakAzAMke koSAt' = jinakA athavA jinase zoka naSTa huA hai ve jinendra trizoka haiN| athavA viziSTa zaM sukhaM viziSTa zaM sukha yukta hai, 'ka' AtmA jinakA aise jinezvara vizoka haiN| athavA jinase bhavyoM kA AtmA zoka rahita hotA hai, aura muktisukhayukta hotA hai ve jina vizoka haiN| vA ananta saukhya, mukti sthAna sthAyI hai 'ka' AtmA jisakI ataH vizoka hai| athavA 'vi' viziSTa 'za' sukha rUpa vA zaraNa rUpa zarIra se 'u' ziva mandira meM 'ka' AtmA jinakI vaha vizoka kahalAte haiN| jinakI AtmA viziSTa sukha rUpa zarIra yukta muktAvasthA meM virAjamAna hai| vijaraH = vigatA jarA yasya sa vijara: athavA viziSTo jaro vRddho yo'sau vijaraH purANapuruSaH ityarthaH = jinezvara jarA rahita hote haiM ataH ve vijara haiN| athavA jo viziSTa vRddha haiM aise jina vijara haiN| atyanta prAcIna hone se unheM vRddhapanA prApta nahIM hone para bhI ve vijara purANa puruSa haiN| ajaran = atizayena vRddhaH ajaran athavA na jaritryatIti ajaran 'zaMtRNAnau nipAtavat kriyAyAmiti zatR pratyayaH' bhUmisthopi paramAnanda krIDanatvAdevetyarthaH - atizaya vRddha, atizaya prAcIna hone se jo jinezvara ajaran kahe jAte haiM, athavA 'na ariSyati iti ajaran' jo kabhI jIrNa nahIM hoMge aise prabhu ajara kahe jAte haiM kyoMki ve paramAnaMda meM sadA krIr3A karate haiN|' athavA eka saMdhi karane se 'jaran' zabda bhI hai jisakA artha hai atyanta / virAgaH = viziSTo rAgo yasya sa virAga : athavA vigato rAgo yasya sa virAgaH / viziSTa rAga jisake ho vaha virAga hai athavA jisakA rAga naSTa ho gayA hai vaha virAga hai| vi: viziSTa rUpa se 'ra' dete haiM 'A' AtmIya 'ga' jJAna jo vaha virAga hai arthAt jinakI vANI se bhavyoM ko viziSTa AtmIya jJAna prApta hotA hai- ve virAga kahalAte haiN| virataH = vinaSTaM rataM bhavasukhaM yasya yasmAd vA sa virata: = naSTa huA hai bhavasukha jinakA aise jinezvara virAga hote haiM / 'vi naSTa huA hai 'rata' saMsArasukha jisakA vA jisase, ve virata kahalAte haiN| vA hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha rUpa pA~ca pApoM se virakta hone se virata haiN| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 60* asaMga: = avidyamAnaH saMgaH parigrahaH yasya sa asaMgaH = jinake parigrahoM kA pUrNa abhAva hai aise jinavara asaMga haiN| viviktaH = sarvaviSayebhyaH pRthagbhUto vivikta; vivicyate sma viviktaH vicirapRthaga bhAve - saMpUrNa paMcendriya viSayoM se jinarAja alaga hote haiM, vicira dhAtu pRthak bhAva meM hai| ata: jo sarva vibhAva bhAvoM se pRthak hokara ekAkI zuddhAtmA meM ramaNa karate haiM, lIna rahate haiM ataH Apa vivikta kahalAte haiN| vItamatsaraH = bIto vinaSTo matsaraH pareSAM zubhakarmadveSo vA yasya sa vItamatsara; - dUsaroM ke zubha karma ko dekhakara jo dveSa hotA hai aisA matsara bhAva jinase nikala gayA hai| aise jinezvara vItamatsara kahe jAte haiN| vineyajanatAbaMdhurvilInAzeSakalmaSaH / viyogo yogavidvidvAn vidhAtA suvidhiH sudhIH / / 4 // artha : vineyajanatAbaMdhu, vilInAzeSakalmaSa, viyoga, yogavit, vidvAn, vidhAtA, suvidhiH, sudhii| ye jinezvara ke nAma haiN| vineyajanatAbandhuH = vineyajanasya bhAvaH vineyajanatA, vinIyante ziSyante gurubhiriti vineyA: ziSyAH, vineyAnAM bhavyAnAM janAnAM samUho bhAvo bA vineyajanatA, tasyAH bandhuH paricchadavargaH sa vineyajanatAbandhuH = guruoM ke dvArA vinayAdika guNa jinako sikhAye jAte haiM, unako vineya ziSya kahate haiN| unake samUha ko jinezvara Atmahita kA upAya batAte haiM ata: vineyajanatAbandhu haiN| vA vinayazIla, bhavya prANiyoM ke samUha ke bandhu hone se vineyajanatAbandhu haiN| vilInAzeSakalmaSaH = jinake saMpUrNa karmamala naSTa ho gae haiN| viyogaH = vizeSeNa yogo muktistriyA saha yasya sa viyoga : - muktistrI ke sAtha jinakA sambandha kabhI TUTane vAlA nahIM hai aise jinapati ko viyoga kahate haiN| 'vi' vizeSa rUpa se 'yoga' mukti rUpI strI ke sAtha sambandha hai| ata: viyoga hai athavA Atmapradeza ke kampana rUpa yoga se rahita hai| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisamA mamIlA .. 61 * yogavit = yogamaSTAMgalakSaNaM vettIti yogavit = dhAraNA, prANAyAmAdika ATha bheda jisake haiM aise dhyAna ke svarUpa ko jAnane vAle jinadeva ko yogavid kahate haiN| yoga (dhyAna) ke dhAraNA, dhyAna, prANAyAma, Asana, pratyAhAra Adi aSTa aMga ko jAnate haiN| vA yoga (dhyAna) ko jAnate haiM ataH yogavit haiN| vidvAn = vettIti jAnAtIti vidvAn - jo AtmAdika padArthoM ke svarUpa ko jAnate haiM, aise jinezvara ko vidvAn yaha nAma dete haiN| vA sarva padArthoM ke jJAtA hone se vidvAn kahe jAte haiN| vidhAtA = vidadhAti vyavahAreNa niyuGkte janamityevaMzIlo vidhAtA; vyavahAra naya ke dvArA jinadeva logoM ko adharma se haTAkara dharma meM lagAte haiN| ataH ve vidhAtA haiN| viziSTa mokSa mArga kA vidhAna karane vAle hone se vA dharma rUpa sRSTi ke kartA hone se Apa vidhAtA haiN| suvidhiH = zobhano niraticAro vidhiH cAritraM yasya sa suvidhiH - jo niraticAra cAritra se zobhita hote haiM, aise prabhu suvidhi haiN| vA ApakA kArya uttama hone se Apa suvidhi haiN| ___ sudhIH = suSTu dhyAyatIti sudhIH zukla dhyAna ke cintana se karmavinAza karane vAle prabhu ko sudhI kahate haiN| vA zobhanIya 'dhI' kevalajJAna rUpa buddhi jinake hai ve sudhI kahalAte haiN| kSAMtibhAk pRthivImUrtiH zAMtibhAk slilaatmkH| vAyumUrtirasaGgAtmA vahnimUrtiradharmadhak // 5 // artha : kSAntibhAk, pRthivImUrti, zAntibhAk, salilAtmaka, vAyumUrti, asaGgAtmA, vahimUrti, adharmadha ye AThoM nAma jinezvara ke haiN| TIkA = kSAMtibhAk = kSAMtivAn vA kSAMtiH titikSA sA vidyate yasya sa zAMtivAn kSamAzIlaH = kSAntiMbhAk kSamA dhAraNa karanA yaha kSamAbhAk nAma kSamAzIla jinezvara kA hai / kSAMtivAn vA kSAMti-titikSA jisake hai vaha zAMtibhAk hai arthAt kSamA ko dhAraNa karane vAle hone se Apa zAMtibhAk kahalAte haiN| pRthivImUrtiH = pRthivI vasudhA mUrtiryasya sa pRthivImUrtiH sarvasahatvAt Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 62 ** sarvagatatvAdvA = pRthvI - vasudhA bhUmi hai mUrti zarIra jinakA aise jinezvara sarva upadrava sahana karate the isalie unakA pRthvImUrti nAma prasiddha huA hai / sarvatra pRthvI jaisI vyApta huI hai vaisA ApakA sahana karane kA svabhAvaguNa prasiddha huA hai arthAt pRthvI ke samAna sahanazIla hone se pRthivImUrti haiN| zAMtibhAk = zAMtiM bhajate iti zAMtibhAka - Apane zAMti kA avazam kiyA hai ataH zAMtibhAk yaha ApakA nAma prasiddha huA hai arthAt zAMti ko bhajate haiM, dhAraNa karate haiM ataH zAMtibhAk haiN| salilAtmakaH = salilaM AtmA yasya sa salilAtmA salilAtmaka: mRdutvAt svacchattvAt vA malApagamatvAdvA tRSNAbhaMjanatvAt = jalasvarUpa yaha ApakA nAma mRdupanA, svacchapanA, mala dUra karanA, tRSNA vinAza karanA ityAdi kAryoM se prasiddha huA hai| ApakI bhakti karane se bhakta meM mArdava guNa utpanna hotA hai, bhakta kA karmamala dUra hotA hai, usakI tRSNA, AzA, lobha ye doSa dUra hote haiM / ataH salila (jala) ke samAna zItalatAdi guNoM ke dhAraka hone se Apa salilAtmaka haiN| vAyumUrttiH = vAyuH samIraNo mUrttiryasya sa vAyumUrttiH jagatprANarUpatvAt apratihatagatitvAdavA - havA ko vAyu kahate haiM, jinezvara vAyusvarUpI hai, isakA abhiprAya yaha hai- ve jagat ke prANasvarUpa haiN| jinezvara kI ArAdhanA karane se karma hamArI mukti ke prati hone vAlI gati ko nahIM rokate haiN| vA vAyu ke samAna anya padArthoM ke saMsarga se rahita hone se Apako vAyumUrti kahate haiM / asaMgAtmA - asaMga: aparigrahaH AtmA svarUpaM yasya sa asaMgAtmA aparigrahItyarthaH = parigraha rahita honA, aise guNoM ko Apa prApta hue haiN| Apa parigraha rahita hue haiM arthAt ApakI AtmA parigraha rahita hai, ata: Apa asaMgAtmA haiM / vahnimUrttiH = vahneragnermUrttirAkAro yasya sa vahnimUrttiH jinezvara agnisvarUpa haiM, karmarUpI lakar3iyoM ko Apane jalA diyA hai| ataH karmarUpI Indhana ko bhasma karane ke kAraNa Apa vahnimUrti haiM / - Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 63 * adharmadhak = adharma hiMsAdilakSaNaM pApaM svasya pareSAM ca dahati bhasmIkarotIti sa adharmadhak = hiMsAdika lakSaNa jisake haiM aise adharma ko Apane jalAkara khAka banAyA hai ataH Apa adharmadhak haiN| suyajvA yajamAnAtmA sutvA sUtrAmapUjitaH / RtvigyajJapatiryajyo yajJAGgamamRtaM haviH // 6 // artha : suyajvA, yajamAnAtmA, sutvA, sUtrAmapUjita, Rtvig, yajJapati, yajya, yajJAnam, amRtam. havi ye jinezvara ke nAma haiN| ___TIkA = suyajvA = su iSTavAn suyjvaa'nitsuyjo| jinezvara ne pUrvabhava meM atizaya bhaktiyukta aMta:karaNa se pUjA kI thii| athavA karmarUpa sAmagrI kA acchI taraha homa kiyA thA ataH Apa suyajvA haiN| yajamAnAtmA = yajate yajamAnaH yajamAnaH AtmA svarUpa yasya sa yajamAnAtmA dAnAdhirUpa ityarthaH = apane AtmA kA Apane ArAdhana kiyA, pUjana kiyA isalie Apa yajamAnAtmA haiM arthAt AtmasvarUpa kI ArAdhanA karane ke kAraNa Apa yajamAnAtmA haiN| sutvA = SuJ abhiSave 'dhAtvAdeH SaH saH' sunoti saudharmendrAdyajJasnAnaM prApnotIti sutvA, sUtro yajJasaMyogezaMtRDan svAdernuvikaraNa: to vikAro vikaraNasya, ukArasya vatvaM suttvan jAtaM = 'SuJ' dhAtu abhiSeka vA snAna artha meM hai| isameM SuJ ke Su - ke sthAna meM 'su' Adeza hotA hai ataH jo saudharmAdi indroM ke dvArA 'yajJa' sthAna prApta hue haiM ataH sutvA haiN| isameM yajJa aura saMyoga meM zaMtan pratyaya karake sutkun zabda kI utpatti huI tathA vyAkaraNa se 'u' kA va hotA hai ata: 'sutvan' tathA nakAra kA lopa kara Adi svara kI vRddhi se atvA zabda bnaa| ata: indroM ke dvArA meru para snAna karane se vA AtmAnanda siMdhu meM snAna karane se sutvA haiN| sUtrAmapUjitaH = sUtrAmA zacIpatiH tena sUtrAmNA pUjitaH sUtrAmapUjitaH - zacIpati indra se Apa pUje gaye ataH Apa sUtrAmapUjita haiN| Rtvik = yajadeva pUjA saMgati karaNadAneSu yaja Rtu pUrva: Rtau Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- ---- * jinasahasranAma TIkA - 64 * garbhAdhAnakAle yajati yajate vA Rtvik / 'Rtvik dadhRk sak diguSNihazcacip svapi vaci saMprasAraNa' ij, vamuvarNaH Rtvig jAtaM verlopazivyaMjana, cavargadR- / jasya gaH vA virAme gasya kaH yajJakRdityarthaH yaj dhAtu yaj-devapUjA, saMgati, karaNa aura dAna Adi aneka artha meM ! hai ata: (R) pUrva garbhAdhAna kAla meM pUjA ko prApta hue the vA garbhAdhAnAdikAla ke samaya indra Akara ApakI pUjA karate haiM ataH 'Rtvik' kahalAte haiN| vA 'R' Rtu garbhAdhAnAdi kAla meM (yaj) pUjA ko prApta hue, 'yaj' dhAtu kA saMprasAraNaM (yA) kA i Adeza huA ata: 'ij' huA aura cavarga 'ja' kA kavarNa 'ka' Adeza huA, ataH Rtu ke u kA va huA aura Rtvik zabda bnaa| ata: jJAna yajJa ke kartA hone se bhI Rtvik kahalAte haiN| yajJapatiH = yajJasya yajanasya pAte: svAmI sa yajJapatiH - Apa yajJa ke svAmI haiM, yajana karane vAle ke pati haiM isalie yajJapati kahe jAte haiN| yajya : = yaj devapUjA saMgati karaNadAneSu yaj ijyate zatendreNa sa yajyaH, takiciniyatizasiyajibhyo ya eva - yaj' dhAtu devapUjA, saMgati, karaNa aura dAna artha meM hai, ata: jo sau indroM ke dvArA pUjanIya hai ata: 'yajya' kahalAte haiN| kisI prati meM yajya ke sthAna meM 'yajJa' zabda bhI hai| jisakA artha hai bhagavAna yajJa svarUpa haiM, pUjanIya haiM ata: yajJa kahalAte haiN| yajJAMgam = yajJasya aMgaM abhyupAya: svAminaM vinA pUjyo jIvo na bhavatIti yajJAMgam AviSTa liMganAmedam = yajJa ke aMga - kAraNa abhyupAya hai| kyoMki svAmI ke binA jIva pUjya nahIM hotA hai ataH yajJa ke kAraNa hone se Apa yajJAMga kahalAte haiN| amRtaM = maraNaM mRtaM na mRtaM amRta mRtyurahitaH ityarthaH / AviSTaliMgamidaM nAma amRta rasAyanaM jarAmaraNanivArakatvAt, saMsAra bhogatRSNA nivArakatvAt, svabhAvena nirmalatvAt, vA, amRtaM jalaM anaMtasukhadAyakatvAt, vAmRtaM mokSa; amRtaM ayAcitaM svabhAvena labhyatvAt, amRtaM yajJazeSa:yajJe kRte'nubhUya mAnatvAdamRtaM, taduktaM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 65 ** mokSe suthAyAM pAnIye yjnyshessepyyaacite| gorasasvAduno gdhAvAkAze dhRthdhyoH|| rasAyane'nneca svarNe'tathAmRtamudIryate - bharaNa ko mRta kahate haiM, Apako maraNa nahIM hai ata: Apa amRta haiN| athavA Apa amRta haiM, kyoMki Apa jarAmaraNa nivAraka haiN| saMsAra bhogoM kI tRSNA Apane apanI tathA bhavyoM kI dUra kI hai : Apa kA haiN| skamAyA se nirmala hone se Apa amRta jala haiN| ananta sukhadAyaka hone se Apa amRta-mokSa haiN| yAcanA ke binA svabhAva se ApakI prApti hotI hai| ata: Apa yajJazeSa ke samAna haiN| yajJazeSa ko bhI amRta kahate haiN| yajJa karane para, pUjA karane para jo AnandAnubhava hotA hai, use bhI amRta kahate haiN| AkAza ko bhI amRta kahate haiM, kyoMki jinezvara kA AtmA karma-mala-kalaMka rahita hone se AkAza ke samAna hai| mokSa, sudhA, pAnI, yajJazeSa, ayAcita, gorasa, svAdu bhojana, ghRta, hRdaya, rasAyana, anna aura svarNa ko amRta kahate haiN| haviH = huyate nijAtmani lakSatayA dIyate haviH, 'arci-zuciruciha spRhi-chAdi-chardibhyaH isa = nija AtmA meM vA jJAnayajJa meM azuddha AtmapariNati ko homa dene se Apa havi haiN| hU' dhAtu homa artha meM hai aura arci, zuci, ruci, hU, spRhi, chAdi aura chardi dhAtu se is pratyaya hotA hai aura 'hU' kA ho tathA ho kA hava hokara havi banatA hai| homa kI agni havi kahalAtI hai| bhagavAna ne apanI AtmA meM apanI vibhAva pariNatiyoM kA homa kiyA thA, jalAyA thA ataH ve havi haiN| vyomamUrtiramUrtAtmA nirlepo nirmlo'clH| somamUrtiH susaumyAtmA sUryamUrttirmahAprabhaH // 7 / / artha : vyomamUrti, amUrtAtmA, nirlepa, nirmala, acala, somamUrti, susaumyAtmA, sUryamUrti, mahAprabha ye nava nAma jinezvara ke haiN| vyomamUrtiH = vyomna AkAzasya mUrtirAkArI yasya sa vyomamUrtiH = AkAza ke samAna jinadeva kA svarUpa hai ata: ve vyomamUrti haiN| arthAt AkAza ke samAna nirmala hone se Apa vyomamUrti haiN| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| * jinasahasranAma TIkA 66 amUrtAtmA = sparza, rasa, gaMdha aura varNa se rahita hone se Apa amUrtAtmA nirlepaH = nirgato nirnaSTo lepaH pApaM karmmamalakalaMko yasya sa nirlepaH, athavA nirgato lepa: AhAro yasya sa nirlepaH / uktaM ca zvete dravye'zane cApi lepane lepa ucyate = naSTa huA hai, pApa-mala-kalaMka kA lepa jinake aise jinadeva nirlepa haiM / athavA nirgataH naSTa huA hai, lepa bhojana AhAra jinakA aise prabhu nirlepa haiN| zveta, dravya, bhojana, lepana ko lepa kahate haiM- dravya, bhojana, zveta Adi varNa aura ubaTana Adi se rahita hone se Apa nirlepa haiM / 1 nirmalaH = nirgataM malaM viNmUtrAdi yasya sa nirmalaH / uktaM ca titthayarA tappiyasa halaharacakkI ya addhacakkI ya devA ya bhogabhUmA AhAro asthi Natthi NIhAro // W = athavA nirgatAni malAni pApakarmANi yasmAdasau nirmalaH, athavA nirgatA 'mA' lakSmIrdhanaM yebhyaste nirmA nirgrathamunayaH tAn lAti svIkaroti yaH sa nirmalaH, athavA nirmAn paMcaprakAranirgranthAn lAtIti nirmalaH / ke te paMcaprakAra nirgranthA ityAha "pulAka- vakuza kuzIla-nirgrantha-snAtakA-nirgranthAH, " "saMyama zrutaprati sevanAtIrtha-liMgalezyopapAdasthAnavikalpataH sAdhyA" ityanayoH sUtrayoH vivaraNaM tattvArthatAtparyavRttau navasahasrazloka pramANAyAM zrutasAgarakRtAyAM jJAtavyaM / vistArabhayAd mayAtraiva na likhitam naSTa huA hai mala viSThA mUtrAdi jinakA aise prabhu haiM, isa viSaya meM aisA kahA hai- tIrthakara, unake mAtA-pitA, balabhadra pada ke dhArakapuruSa, SaTkhaNDacakravartI, trikhaNDa cakravartI jinako nArAyaNa, pratinArAyaNa kahate haiM, bhavanavAsyAdika caturNikAyadeva tathA bhogabhUmija strIpuruSa inake AhAra hai parantu nIhAra malamUtra nahIM hai / athavA naSTa huA hai pApakarma jinase aise jinadeva nirmala haiN| athavA 'nirgatA mA lakSmIrdhanaM yebhyaste nirmA munayaH tAn lAti svIkaroti yaH sa nirmalaH' athavA jinake pAsa lakSmI dhana nahIM hai / aise muniyoM ko nirmA kahate haiN| aise nirmA muniyoM ko jo svIkArate haiM ve jinarAja nirmala haiN| athavA nirmAn paMca prakAra ke pulAka, bakuza, kuzIla, nirgrantha tathA snAtaka aise pA~ca prakAra ke muniyoM ko jo svIkArate haiM aise jinadeva nirmala - - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 67* haiN| ina pA~ca nirgrantha muniyoM ke svarUpa kA vivaraNa zrutasAgarI (tattvArtha sUtra kI TIkA) meM dekho, vistAra bhaya se yahA~ nahIM likhA hai| acalaH = na calatItyacala: - jinezvara apane svarUpa se kabhI calita nahIM hote ata; ve acala haiN| somamUrti : = somasya caMdrasya mUrtirupamA yasya sa somamUrtiH zAMtatvAdityarthaH = candra kI mUrti kI upamA jinheM dI jAtI hai aise jinadeva somamUrti haiM, zAMta svarUpa haiN| vA candramA ke samAna zAMtidAyaka hone se somamUrti haiN| susaumyAtmA = suSTu saumyo'krUra: AtmA svabhAvo yasya sa - susaumyAtmA = atizaya saumya akrUra krUratA-rahita hai AtmA svabhAva jinakA aise jinadeva susaumyAtmA haiN| sUryamUrtiH = sUryasya mUrtirupamA yasya sa sUryamUrtiH = sUrya kI upamA jinakI hai aise jinadeva sUryamUrti haiM, sUrya ke samAna atyujjvala haiN| ataH sUryamUrti haiN| mahAprabhaH = mahatI amitA prabhA kevalasvarUpaM tejo yasyeti mahAprabha: - jinakI prabhA dehakAnti mahatI hai, bar3I hai, tathA jinakA kevalajJAna teja amita hai ve jinarAja mahAprabha haiN| mantravinmantrakRtmantrI, mantramUrtiranantagaH / svatantrastantrakRtsvantaH, kRtAntAnta: kRtAntakRt / / 8 / / artha : mantravit, mantrakRt, mantrI, mantramUrti, anantaga, svatantra, tantrakRt, svanta, kRtAntAnta, kRtAntakRt ye daza nAma jinezvara ke haiN| TIkA-maMtravit = maMtra devAdisAdhanaM vettIti maMtravit / tathA coktamanekArthe - "maMtro devAdisAdhane vedAMze guptanAde ca" - devAdikoM ko sAdhane vAle mantra ko jAnane vAle hone se maMtravit haiN| devAdi ke sAdhana (vaza) meM, veda ke aMza meM tathA gupta maMtraNA meM maMtra zabda kA prayoga hotA hai, usakA Apane kathana kiyA hai, jAnate haiM ataH maMtravit haiN| maMtrakRt = maMtraM prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga, dravyAnuyogazAstra karotIti maMtrakRt = prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga tathA dravyAnuyoga Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 68 * zAstroM kI racanA karane vAle jinezvara ko mantrakRta kahate haiM, kyoMki zAstroM ! ko maMtra kahate haiN| mantrI = makAraM ca manaH proktaM trakAraM braannmucyte| manasastrINi yogena maMtra ityabhidhIyate // ___ maMtro'syAsti sa maMtrI = maMtrI zabda meM 'ma' kAra jo hai vaha mana hai aura 'tra' kAra kA artha rakSaNa hotA hai| mana aura rakSA kA yoga, saMyoga hotA hai vA mana, vacana, kAya ye tInoM ekAgra jisake hote haiM usako maMtrI kahate haiN| mantramUrttiH = mantra: saptAkSaromaMtra: sa eva mUrtiH svarUpaM yasya sa maMtramUrtiH athavA maMtrastutiH sA mUrtiryasya mA mUrtimaMhatuti gulmI bharakara pra. 6 rA pazyaMtIti kAraNAt maMtramUrtiH, uktaM ca tridazendra mauli maNi ratna kiraNa visaropacumbitaM, pAdayugalamamalaM bhavato vikstkusheshvdlaarunnodrm| nakhacandrarazmi kavacAtirucira zikharA'gulisthalam, svArthaniyatamanasaH sudhiyaH praNamaMti mantramukharA maharSayaH // athavA maMtreNa guptabhASaNena tAlvoSThAdyacalatvaM tenophlakSitA mUrtiH zarIra yasya sa maMtramUrttiH = mantra, saptAkSaroM se yukta maMtra kA grahaNa yahA~ karanA cAhie | arthAt 'Namo arahatANaM' yaha maMtra hI jinezvara kA svarUpa hai| athavA mantra stuti hI mUrti svarUpa jinakA hai aise jinezvara kI stuti karane vAle bhagavaMta ko pratyakSa dekhate haiN| ata: jinezvara mantramUrti haiN| isa viSaya meM AcArya aisA likhate haiMhe bhagavan ! devendroM ke kirIToM meM sthita maNiyoM kI kiraNasamUhoM se cumbita aise Apake caraNa, vikasane vAle kamaladala ke samAna lAla taluoM se yukta haiN| nakharUpI candra kI kiraNoM kI kavacoM se ati sundara agrabhAga yukta aMguliyoM se yukta haiN| una caraNoM ko maMtrastuti pATha se mukhara mukha vAle Atmahita meM jinakA mana lIna huA hai aise maharSi namaskAra karate haiN| athavA caMcalatA rahita he jinarAja ! mantra ke gupta uccAra se Apake tAluoSThAdika mukhAvayava caMcalatA rahita haiN| ataH Apa maMtramUrti haiN| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 69 *# anantagaH = anaMta AkAza mokSaM vA gacchatIti anantagaH 'Do saMjJAyAmapi' = ananta rUpa AkAza yA anantaguNa rUpa mokSa ko, he jinarAja ! Apa prApta hue haiN| ananta padArthoM ko jAnate haiM ataH Apa ananta kahalAte haiN| Apa ananta jJAnI haiN| " svataMtra : = sva AtmA tantraM zarIraM yasya sa svataMtra, sva AtmA taMtra iti kartavyatA yasya sa svataMtraH sva AtmA ihaloka-paraloka lakSaNadvayarthasAdhako yasya sa svataMtraH, sva AtmA taMtra karaNaM paricchedo yasya sa svataMtra, stra AtmA taMtra auSadhaM yasya sa svatantraH, sva AtmA taMtra kRtyaM kuTumbaM yasya sa svataMtraH, sva AtmA taMtra: pradhAno yasya sa svataMtra, sva AtmA taMtra siddhAMto yasya sa svataMtraH / uktaM ca iti karttavyatAyAM ca zarIre dvyarthasAdhake, zrutizAkhAMtare rASTre kuTumbekRti cauSadhe / pradhAne ca paricchede karaNe ca paricchade, tantuvAdye ca siddhAnte zAstre ca taMtramiSyate / / > he prabho ! ApakA zarIra Apake AtmA ke AdhIna hai| isalie Apa svataMtra haiM / athavA he prabho, ApakA AtmA hI ApakA tantra zarIra hai| athavA ApakA AtmA hI ApakA tantra karttavya hai / AtmasvarUpa ko chor3akara ApakA anya kucha tantra karttavya hai hI nhiiN| he prabho ! ihaloka - paraloka rUpa svArthadvaya sAdhanA hI ApakA tantra AtmA hai| ApakA svaAtmA hI mokSa prApti ke lie sAdhakatama tantrakaraNa hai| apanA AtmA hI apanA tantra zAstra hai, anya nahIM / apanA AtmA hI ApakA tantra pariccheda hai, anya nahIM arthAt apanA AtmA hI ApakA jJeya viSaya hai, anya nhiiN| ApakA AtmA hI Apake lie tantra auSadha rUpa hai, anya auSadha kI Apako AvazyakatA nahIM hai| ApakA AtmA hI ApakA tantra- kuTuMbakRtya hai, anya kuTumbakRtya Apako nahIM hai| ApakA AtmA hI ApakA tantra siddhAnta hai anya nahIM hai / kartavya, zarIra, dryartha sAdhaka, zruti, zAkhAntara, rASTra, kuTumba, kRti, auSadha, pradhAna, pariccheda, tantu, vAdya, karaNa, paricchada, siddhAnta - zAstra Adi aneka arthoM meM taMtra zabda kA prayoga - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 70 * hotA hai athavA parAdhInatA ke kAraNa karmabandha se rahita hone se Apa svataMtra tantrakRt = tantraM zAstraM karotIti tantrakRt - tantra zAstra ko Apane hI kiyA hai ataH Apa tantrakRt haiN| svantaH = suSTuH zobhanaM anta: sAmIpyaM yasya svantaH = suzobhana, kalyANa karane vAlA hai anta sAmIpya jinakA aise Apa haiN| athavA ApakA anta:karaNa uttama hai ataH Apa svanta haiN| kRtAntAntaH = kRtAntasya siddhAntasya aMtaM prAptaM yena sa kRtAntAnta;= kRtAnta-siddhAnta ke anta taka Apa prApta hue haiN| athavA 'kRtAnta' mRtyu kA Apane anta kiyA hai ataH Apa kRtAntAnta haiN| kRtAntakRt = kRtAntaM karotIti kRtAntakRt tathA coktamanekArthe kRtAntaM kSemakarmaNi siddhAnta-yamadeveSu = Ae kRtAnta (zAstroM) ke karane vAle hone se kRtAntakRt haiM, kRtAnta zabda zAstra, kSema, karma siddhAnta, mRtyu aura deva artha meM AtA hai| Apa saba kA kalyANa karane vAle hone se bhI kRtAnta-kRt haiN| karmoM kA nAza karane ke lie ye yamarAja ke samAna haiM ataH kRtAntakRt haiN| deva pada ko karane vAle hone se bhI kRtAntakRt haiN| kRtI kRtArtha: satkRtyaH kRtakRtyaH kRtkrtuH| nityo mRtyunyjyo'mRtyurmRtaatmaamRtodbhvH||8|| artha : kRtI, kRtArtha, satkRtya, kRtakRtya, kRtakratu, nitya, mRtyuJjaya, amRtyu, amRtAtmA, amRtodbhava aise daza nAma jinezvara ke haiN| TIkA - kRtIH = kRtaM puNyaphalamasyAstIti kRtI, athavA sadvedhazubhAyunarnAma-gotrANi puNyamiti vacanAt kRtaM puNyaM vidyate yasya sa kRtI nidAna-doSa-rahita viziSTa puNya prakRtirityarthaH, athavA kRtI yogyaH harihara hiraNyagarbhAdInAma-saMbhAvinyAH zakrAdikRtAyAH pUjAyAH yogya ityarthAH, athavA kRtI vidvAn anaMta-kevalajJAnAnaMtakevaladarzana taduttha lokAloka vijJAna sAmarthya lakSaNAnaMtazakti-tadvijJAnotthAnaMtasaukhyasamRddhaH kRtItyucyate, anaMtacatuSTaya - Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jinasahasranAma TIkA - 71 * . virAja-mAna ityarthaH = kRta-puNyaphala jinako prApta huA hai aise jinarAja kRtI anvartha nAma dhAraka haiN| athavA sAtA vedanIya, zubha Ayu, zubha nAma karma, uccagotra ye karma puNyakarma haiM inako kRta kahate haiM, arthAt kRta-puNya jinake pAsa haiM, ve kRtI haiN| puNyavAna haiM, nidAna doSa rahita viziSTa puNya prakRti yukta hI tIrthaMkara hote haiM ata: ve kRtI haiN| athavA kRtI zabda yogyatAvAcaka hai, hari, hara, brahmadevAdikoM meM jinakA asambhava hai aise indrAdikoM se kI gaI pUjA ke lie jo yogya hai aise jinezvara kRtI haiM athavA kRtI kA artha vidvAn hotA hai| vaha isa prakAra ananta kevalajJAna, ananta kevala darzana, ina do guNoM se utpanna huA jo lokAloka jAnane kA sAmarthya usako hI ananta zakti kahate haiN| isa vidvAn se hI ananta saukhya kI samRddhi hotI hai| aisI ananta saukhya samRddhi jinako prApta huI hai ve kRtI haiM arthAt Apa ananta catuSTaya se virAjamAna haiN| Apa atyanta kuzala haiM ataH kRtI haiN| kRtArthaH = kRtA vihitA dharmArthakAma-mokSa-lakSaNAH padArthAH yenAsau kRtArthaH - dharma, artha, kAma tathA mokSa aise cAra padArtha jinhoMne banAye haiM ve jinadeva kRtArtha haiN| arthAt uparyukta cAra padArthoM kA vivecana jinendra ne kiyA hai| athavA Apane apane AtmA ke sarva puruSArtha siddha kara liye haiM isalie kRtArtha haiN| satkRtyaH = kriyate kRtyaM kR vRSi mRjA vA kyap' samIcInaM kRtyaM karttavyaM prajApoSaNalakSaNaM yasya sa satkRtya: - samIcIna prajApoSaNa kArya jinhoMne kiyA ve jinendra satkRtya haiN| asi-maSi-kRSi Adi alpa sAvadha kriyA jIvana ke upAya haiM, aisA prajA ko upadeza dekara unhoMne prajApoSaNa kArya kiyA hai ata: jinarAja satkRtya haiN| athavA saMsAra ke sAre jIvoM ke dvArA satkAra karane yogya haiM ataH satkRtya haiN| kRttkRtyaH = kRtaM kRtyaM AtmakArya yena sa kRtakRtyaH, athavA kRtapuNya, kRtaM kAryaM karttavyaM karaNIyaM yasya sa kRtakRtya:-kiye haiM apane yogya kArya jinhoMne aise jinadeva kRtakRtya haiN| athavA puNyakArya hI karane yogya haiM, aisA jAnakara jinezvara ne ve hI kArya kiye haiM, anya pApakArya nahIM kiye ata: ve kRtakRtya Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . * jinasahasranAma TIkA - 72 * haiN| vA samasta kArya kara cuke haiM, koI bhI kArya zeSa nahIM rahA hai ata: kRtakRtya kRtakratuH = kRto vihitaH kratuH yajJaH zakrAdibhiryasya sa kRtakratuH, athavA kRtaM paripUrNa phalaM vA kRtau pUjAyAM yasya sa kRtakratuH, bhagavato bhanyaiH kRtA pUjA niSphalA na bhavati kintu svagaMbhosayAyikA bhavati tena kRtakratuH, athavA kRtaH paryAptaH samAptiM nItaH kraturyajJo yena sa kRtakratuH / uktaM ca yogendrapAdai: maNu miliyau paramesaraha~ paramesaru vi mnnss| dohi vi samarasa hUAhaM pujja caDAU kassa / / 82 // kRta-kI hai indrAdikoM ne kratuH pUjA jinakI aise jinadeva kRtakratu haiN| athavA jinezvara kI pUjA karane se bhavyoM ko pUrNa phala prApti hotI hai| vaha pUjA niSphala nahIM hotI hai| vaha svarga-mokSa dAyinI hotI hai| isalie jinezvara kRtakratu haiN| athavA jinhoMne bhaktoM kI pUjA pUrNAvasthA ko pahuMcAyI hai aise jinadeva kRtakratu haiN| arthAt jinapUjA karane se bhakta bhI jaba jinezvara ho jAtA hai taba bhakta bhI jina ke samAna pUjya ho gyaa| isa viSaya meM yogIndradeva aisA kahate haiM- "merA mana paramezvara meM milakara usameM ghula gayA hai| paramezvara bhI mere mana meM milakara ekarUpa huA hai| donoM hI samarasa hue haiN| ataH maiM pUjA kisakI karU~ ?" nityaH = niyataM bhavo nityaH - niyata apane zuddha svarUpa meM satata rahane vAle jineza nitya haiN| mRtyuMjayaH = mRtyu aMtakaM yamaM kRtAtaM dharmarAjaM jayatIti mArayitvA pAtayatIti mRtyuMjayaH, nAmni ta bhRva ji dhArita pida misahAM saMjJAyAM khaz pratyayaH ejeH khaz ityato vartate hrasvA ruSomota = mRtyu, aMtaka, kRtAnta, yama, dharmarAja ityAdi nAmadhAraka mRtyu ko mArakara, girAkara, jItakara, apane zuddha svarUpa ko dhAraNa karane vAle jinadeva mRtyuMjaya haiN| mRtyu, aMtaka, yama, kRtAnta, dharmarAja ye sarva ekArthavAcI haiN| amRtyuH = mRprANatyAge mriyate anenetimRtyuH / 'bhujimRjhyA yuktyukau' / na mRtyuH antakAlo yasya sa amRtyuH - prANoM ke tyAga karane ko maraNa yA mRtyu Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasa kahate haiM, 'mRG' dhAtu prANatyAga artha meM hai, nahIM hai mRtyu jisakI vaha amRtyu kahalAtA hai| amRtAtmA = amRto maraNarahita AtmA svarUpaM yasya sa amRtAtmA maraNa rahita svarUpa ko dhAraNa karane vAle jinezvara amRtAtmA haiN| amRtodbhavaH = avidyamAnaM mRtaM maraNaM yatra tadamRtaM mokSaH tasya udbhavaH utpattirbhavyAnAM yasmAdasAvamRtodbhavaH, athavA mRtaM maraNaM udbhavo janma mRtaM ca udbhavazca mRtodbhavau na vidyete mRtodbhavau maraNajanmanI yasya so'mRtodbhavaH - jisameM maraNa nahIM hai aisI avasthA ko amRta kahate haiN| arthAt mokSa ko amRta kahate haiM / usa mokSa kI utpatti bhavyoM ko jisase hotI hai usa jinadeva ko amRtodbhava kahate haiN| athavA mRta maraNa tathA udbhava - janma ye donoM avasthAyeM jisako nahIM haiM, aise jinezvara ko amRtodbhava kahate haiN| brahmaniSThaH paraMbrahma brahmAtmA brahmasambhavaH / mahAbrahmapatirbrahmeT mahAbrahmapadezvara : || 9 || suprasanna: prasannAtmA jJAnadharmadamaprabhuH / prazamAtmA prazAntAtmA purANapuruSottamaH // 10 // artha : brahmaniSTha, paraMbrahma, brahmAtmA, brahmasambhava, mahAbrahmapati, brahmeda. mahAbrahmapadezvara, suprasanna, prasannAtmA, jJAnadharmadamaprabhu, prazamAtmA, prazAntAtmA, purANapuruSottama ye teraha nAma jinezvara ke haiN| inakA vivaraNa isa prakAra haiTIkA - brahmaniSThaH = brahmaNi kevalajJAne'tizayena / brahmaniSThaH tathA coktaM Atmani mokSe jJAne vRtte tAte ca bharatarAjasya / brahmeti gIH pragItA na cAparo vidyate brahmA // brahma meM, kevalajJAna meM atizaya nizcala rahane vAle jinezvara brahmaniSTha haiM / kevalajJAna ko brahma kahate haiM / brahma zabda ke aneka artha haiM jaise AtmA, mokSa, jJAna, cAritra, bharatacakravartI ke pitA vRSabhanAtha, itane arthoM meM brahmazabda prasiddha hai| inase anya koI brahma nahIM hai| Apa sadA zuddha AtmasvarUpa meM lIna rahate haiM ataH brahmaniSTha haiN| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 74 # paraMbrahma = paramutkRSTaM brahma paMcamajJAnasvarUpaH paraMbrahma - para akRSTa brahma kevalajJAna jinakA svarUpa hai aise jinezvara paraMbrahma haiM / brahmAtmA = bRhati vRddhiM gacchanti kevalajJAnAdayo guNA yasmin sa brahmA AtmA yasya sa brahmAtmA = bRhanti, bar3hate haiM, kevalajJAnAdika guNa jisameM aisA AtmA jisake hai aise jinezvara ko brahmAtmA kahate haiN| brahma-jJAna vA brahmacarya hI ApakA svarUpa hai ataH Apa brahmAtmA haiM / brahmasaMbhavaH = brahmaNa: Atmana: cAritrasya jJAnasya mokSasya ca saMbhava utpattiryasmAtsa brahmasaMbhava:, athavA brahmaNaH kSatriyAt saMbhava: utpattiryasya sa brahmasaMbhava:, athavA brahmA dharmAdharmasRSTikArakaH sa cAsau sa samIcIno bhavaH pApasRSTipralayakArakaH brahmasaMbhavaH - brahma kI arthAt AtmA kI evaM jJAna, cAritra tathA mokSa kI utpatti jinase hotI hai aise jinezvara ko brahmasambhava kahate haiN| athavA brahma se kSatriya se jinakI utpatti huI hai, aise jinezvara ko brahmasambhava kahate haiN| athavA brahmA-dharmasRSTi ko utpanna karane vAle jinezvara ko brahmA kahate haiN| vaha brahmasambhava uttama janma dhAraNa karane vAlA hai| arthAt pApasRSTi kA nAza karane vAlA hai| athavA Apako svayaM zuddhAtma svarUpa kI prApti huI hai tathA Apake nimitta se dUsaroM ko hotI hai ataH brahmasaMbhava haiN| 1 mahAbrahmapatiH = brahmaNAM matijJAnAdInAM caturNAmupari vartamAna paMcamakevalajJAnaM mahAbrahmocyate tasya patiH svAmI mahAbrahmapatiH, athavA mahAbrahmA siddhaparameSThI sa pati: svAmI yasya sa mahAbrahmapatiH, dIkSAvasare 'namaH siddhebhyaH ' ityuccAraNatvAt athavA mahAbrahmaNAM nirAgadharANAM lokAntikAnAmahamindrANAM ca pati: svAmI sa mahAbrahmapatiH - mati, zruta, avadhi aura mana:paryaya ina cAra jJAnoM ko brahma kahate haiM, pA~cavA~ jJAna kevalajJAna hai, usako mahAbrahma kahate haiM, usake svAmI jinezvara hone se ve mahAbrahmapati haiM / athavA siddhaparameSThI mahAbrahma haiM, ve jinezvara ke svAmI haiM ataH arhana mahAbrahma siddha parameSThI jinake svAmI haiM aise arhan mahAbrahmapati kahe jAte haiN| dIkSA ke samaya siddha parameSThI ko jinezvara namaskAra karate haiN| athavA gaNadhara, laukAntika deva tathA ahamindra inako mahAbrahma kahate haiM, kyoMki ye AjIvana brahmacArI hote haiN| inake jinezvara svAmI hone se ve mahAbrahmapati haiM / vA gaNadhara Adi mahAbrahmAoM ke adhipati haiM ataH Apa mahAbrahmapati haiM / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 75 * brahmeT = brahmaNo jJAnasya vRttasya mokSasya iT svAmI sa brahmeT = jJAna, cAritra aura bhokSa ko brahma kahate haiN| inake iT svAmI-jinezvara haiM, isalie ve brahmeTa haiN| Apa kevalajJAna ke svAmI haiM ata: brahmeTa haiN| mahAbrahmapadezvaraH - brahmaNaH kevalajJAnasya padaM sthAnaM brahmapadaM mahacca tadbrahmapadaM ca mahAbrahmapadaM mokSastasya Izvara: svAmI sa mahAbrahmapadezvaraH, athavA mahAbrahmANo gaNadharadevAdaya: padayozcaraNakamalayoH lagnAH te mahAbrahmapadAH teSAmIzvara: mahAbrahmapadezvara: athavA mahAbrahmapadaM samavasaraNaM tasyezvara: mahAbrahma padezvara: - brahma jo kevalajJAna usakA padasthAna mokSa hai vaha mokSa mahAbrahma pada hai| usake Izvara svAmI aise jinezvara mahAbrahmapadezvara haiN| athavA gaNadhara devAdika mahAbrahma haiN| ve gaNadhara devAdika jinezvara ke caraNoM kA Azraya lete haiN| aise gaNadhara devoM ke jinezvara Izvara haiM, ata: mahAbrahmapadezvara haiN| athavA samavasaraNa ko mahAbrahmapada kahate haiN| jinendra usake Izvara haiN| ataH ve mahAbrahmapadezvara haiN| suprasannaH = suSTu atizayena prasannaH prahasitavadanaH svargamokSapradAyako vA suprasanna: - jinezvara suSTu atizaya prasanna - prahasita-badama-hAsyayukta mukha vAle hote haiN| athavA svarga tathA mokSa ko dene vAle hone se suprasanna haiN| Apa sadA prasanna rahate haiM ata: suprasanna haiN| prasannAtmA = prasanno nirmalaH AtmA svabhAvo yasya - sa prasannAtmA nirmalAtmetyarthaH - jinezvara prasannanirmala AtmasvabhAva jinakA aise hote haiM,ata; ve prasannAtmA haiN| jJAnadharmadamaprabhuH = jJAnaM kevalajJAnaM, dharmo dayAlakSaNaH damaH tapa: klezasahiSNutvaM jJAnadharmadamAsteSAM prabhuH,svAmI sa jJAnadharmadamaprabhuH = jJAna-kevalajJAna, dharma-dayAlakSaNaM aura dama tapa:kleza ko sahana karanA, inake arthAt jJAna, dayAlakSaNa-dharma aura dama-tapa; kleza ko sahana karanA ina bAtoM ke jinezvara prabhu haiM, svAmI haiN| Apa kevalajJAna, uttamakSamA Adi dharma aura indriyanigraharUpa dama ke svAmI haiN| 1. mahApurANa Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** jinasahasranAma TIkA- 76 * prazamAtmA = prazamaH kAmakrodhAdyabhAvaH AtmA svabhAvo yasya sa prazamAtmA = prazama - kAmakrodhAdikoM ke abhAva ko prazama kahate haiN| yaha prazama jinakA AtmasvabhAva hai aise jinezvara ko prazamAtmA kahate haiN| Apa utkRSTa zAMti sahita haiM ataH prazamAtmA haiN| purANapuruSottamaH = purANa: ciraMtana: puruSeSu triSaSTilakSaNeSu uttamaH puruSottamaH purANazcAsau puruSottamazca purANapuruSottamaH, athavA purANeSu triSaSTilakSaNeSu prasiddhaH, puruSottamaH purANapuruSottamaH, athavA purANe anAdikAlIne, puruNi mahati sthAne zete tiSThatIti puruSottamaH sa cAsau cetipurANapuruSottamaH, athavA pure zarIre paramaudArikakAye anati jIvati muktiM yAvadgacchati tAvat purANaH sa cAsau puruSo AtmA purANa puNAH zarIre tiSThatItyarthaH jIvan muktaH ityarthaH / uktaM ca - yaM prazaMsanti rAjAno, yaM prazaMsanti sajjanAH / sAdhavo yaM prazaMsanti, tamAhu puruSottamaH // M purANa cirantana - atizaya prAcIna tathA triSaSTi zalAkA puruSoM meM prasiddha tIrthaMkara hote haiM, unako purANa puruSottama kahate haiN| athavA tiresaTha lakSaNa purANoM meM prasiddha jo puruSottama haiM unheM purANa puruSottama kahate haiN| athavA anAdi kAla meM jo utpanna hue haiM tathA puru- mahAsthAna meM mokSa meM jo nivAsa karate haiM unheM purANa puruSottama kahate haiN| athavA pure zarIra meM arthAt paramaudArika zarIra meM jo aniti jIvana dhAraNa karatA hai arthAt jaba taka mukti prApta nahIM hotI taba taka rahatA hai, usa AtmA ko purANapuruSottama kahate haiN| usako hI jIvanmukta kahate haiN| isa viSaya meM aisA kahA jAtA hai jisakI rAjA loga prazaMsA karate haiM, jisakI sajjana loga prazaMsA karate haiM tathA sAdhu jisakI prazaMsA karate haiM usako puruSottama kahate haiN| - zrImad amarakIrti viracita jinasahasranAma TIkA meM tIsarA adhyAya pUrNa huA / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** jinasahasranAma TIkA 77 OM caturtho'dhyAyaH (mahAzokadhvajAdizatam) mahAzokadhvajo'zokaH kaH sraSTA padmaviSTaraH / padmeza : padmasaMbhUtiH padmanAbhiranuttaraH || 1 || padmayonirjagadyonirityaH stutyaH stutIzvaraH / stavanAhoM hRSIkezo jitajeyaH kRtakriyaH // 2 // gaNAdhipo gaNajyeSTho guNyaH puNyo gaNAgraNIH / guNAkaro guNAmbhodhirguNajJo gaNanAyakaH // 3 // artha : mahAzokadhvaja, azoka, ka, sraSTA, padmaviSTara padmeza, padmasambhUti, padmanAbhi, anuttara, padmayoni, jagadyoni, itya, stutya, stutIzvara, stavanArha, hRSIkeza, jitajeya, kRtakriya, gaNAdhipa, gaNajyeSTha, guNya, puNya, gaNAgraNI, guNAkara, guNAmbhodhi, guNajJa, gaNanAyaka ye jinendra ke nAma haiN| - T TIkA mahAzokadhvajaH = mahAMzcAsAvazokaH mahAzokaH mahAzoko dhvajaM cihnaM lAJchanaM yasya sa mahAzokadhvajaH - mahAn azokavRkSa jisakA dhvaja hai, cihna hai, lAJchana hai aise jinendra ko mahAzokadhvaja kahate haiM / azokaH = na zokaH zocanaM putrakalatramitrAdInAM yasya sa azoka: = jinako putra, kalatra, strI, mitra AdikoM kA kabhI zoka nahIM huA aise jinezvara kA azoka nAma anvarthaka hai| kaH = kai, gaire zabde kAyati puNyaM gAyatIti kaH, kAyaterDatiDimauDAnubaMdhetyasvarAderlopArthaH = kai gai re ina dhAtuoM kA zabda karanA, varNana karanA aisA artha hotA hai, bhagavAna ke puNya kA varNana kavijana karate haiM, ataH ve kanAma dhAraka haiN| vA sabako sukha dene vAle hone se bhI 'ka' kahalAte haiN| sraSTA = sRjati karoti nidyamAnaH pApiSThairnaraka tiryaggatau utpAdayati, madhyasthairna stUyate na nindyate teSAM mAnavagatiM karoti / yaiH stUyate pUjyate ArAdhyate tAn svargaM nayati, yai: dhyAyate tAn muktAn karoti / sRjati karoti praNayati ghaTayati | Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA 78 - = nirmAti nirmimite ca / anutiSThati vidadhAti ca racayati kalpayati ceti, karaNArthe vuNatRcau tRc pratyaya: sRji dRzau rAgamokAraH, svarAtparo ghuTi guNavRddhisthAne chazozcaSatvaM tavargasya SaTavargATTavarga:, Asau silopazca sraSTA iti jAtaM jo pApiSTha loka jinezvara kI nindA karate haiM unako jinabhagavAna narakagati meM tathA tiryaggati meM utpanna karate haiM / madhyastha loga na niMdA karate haiM na stuti karate haiM unako manuSya gati meM utpanna karate haiM aura jo stuti, pUjA, ArAdhanA karate haiM unako svarga le jAte haiM, jo dhyAna karate haiM unako karmamukta kara dete haiN| 'sRj' dhAtu ke karane, namaskAra, stuti, ArAdhanA, nirmANa, racanA, anuSThAna Adi aneka artha hote haiN| 1 padmaviSTaraH = padagatau padyate yAti lakSmI padmaM 'arti hu su dhRkSiNIpadabhASAstubhyo maH' / sUtra, AcchAdane sR vi pUrvvaH vistaraNaM viSTaraH svaraH vRala nAmyaM guNaH ve stRNAte saMjJAyAH sasya SatvaM tavargasya TaH, padmaMyojanaikapramANaM sahasradalakanaka kamalaM tadevaviSTaraH AsanaM yasya sa padmaviSTaraH kamalAsana: ityarthaH = 'pad' dhAtu gati artha meM hai, 'mA' lakSmI hotI hai jo lakSmI ko prApta hai arthAt jo lakSmI sthAna hai vaha padma kahalAtA hai / 'sRJ' dhAtu AcchAdana aura vistaraNa artha meM AtI hai 'vi' upasarga pUrvaka staraNaM vistaraNaM / nAmi pare s kA S Adeza ho jAtA hai aura 'Sa' ke samIpa tavarga kA Tavarga ho jAtA hai| ataH viSTara ( siMhAsana) artha hotA hai| padmA lakSmI hai Asana jisakA arthAt samavasaraNa lakSmI ke svAmI vA padma (kamala) hai Asana jisakA vaha padmaviSTara kahalAte haiM / eka hajAra pA~khur3I vAle kanaka nirmita kamala para AsIna hone se padmaviSTara kahalAte haiN| padyeza: : = padmasya padmanidhe: Iza: svAmI padmeza : bhagavAna padmanAmaka nidhi ke svAmI haiM, ataH ve padmeza haiM / - padmasaMbhUtiH = padmAnAM kamalAnAM sambhUtiryasmAt sa padmasaMbhUtiH = padmoM kI, kamaloM kI, utpatti jinase hotI hai aise jinarAja padmasaMbhUti haiN| prabhu jaba dezanA ke lie vihAra karate haiM usa samaya unake Age pIche sAta-sAta aura bIca meM eka kamala aise kamaloM kI racanA hotI hai; jisameM kula 225 kamala hote haiN| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** jinasahamanAma TIkA - 79 * padmanAbhiH = padma nAbhau yasya sa padyanAbhiH = jisake nAbhi meM kamala hai yA prabhu kI nAbhi kamalAkAra hotI hai| anuttaraH = na vidyate uttara: zreSTho yasmAt sa anuttaraH = jinendra se adhika zreSTha jagat meM koI bhI vyakti nahIM hai| ataH ve anuttara haiN| pAyoniH = padmAyAH lakSmyA: yonirutpattiryasmAtsa pAyoniH = padmA kI, lakSmI kI utpatti jinase hotI hai ve jinarAja padmayoni haiN| jagadyoniH = jagatAM yoni: utpattiH jagadyoni: jagadutpattikAraNamityarthaH = jagat kI utpatti jinezvara se huI ata: jineza jagadyoni haiN| jagat ko asi, maSi, kRSi Adi jIvana nirvAha ke upAya batAkara jagat kA rakSaNa kiyA ataH ve jagadyoni haiM, jagadutpatti ke kAraNa haiN| ityaH = iNgatau Iyate gamyate jJAneneti ityH| 'vR Ja dR juSINU zAsu muguhAM kyapa' iN dhAtu kA artha gamana karanA aisA hai| bhagavajjinezvara ke pAsa hama jJAna se jA sakate haiM, unakA svarUpa hama jJAna se jAna sakate haiM, ataH ve itya haiN| athavA jo svayaM kevalajJAna ko prApta haiN| stutyaH = stotuM yogyaH stutyaH 'vRja, dRjuSINa zAsusuguhA kyap' = jinavara stuti ke yogya haiM, stutya haiN| ___ stutIzvaraH = stuterIzvaraH stutIzvara: athavA stutau stutikaraNe IzvarAH samarthAH indrAdayo yasya sa stutIzvaraH = jinezvara stuti ke svAmI haiN| athavA jinezvara kI stuti karane meM indrAdika samartha haiM, itara nahIM haiN| stavanArhaH = stavanasya stuteraha: yogyaH stavanArhaH - jinavara hI stutya haiM, stutiyogya haiN| hRSIkezaH = hRSIkANAM indriyANAM Izo vazitA haSIkezaH vijitendriyaH ityarthaH - hRSIka - indriyoM ko Iza-vaza karane vAle jinendra jitendriya haiN| ata: hRSIkeza haiN| jitajeyaH = jetuM yogyA jeyAH kAmakrodhAdayaH jitA jeyA: yenAso jitajeyaH = bhagavajjinezvara ne jItane yogya kAma-krodhAdikoM ko jIta liyA hai ataH ve jitajeya haiN| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 80 kRtakriyaH = kRtA samAptiM nItA kriyA yenAsau kRtakriyaH kRtakRtya ityarthaH = kRtA samApta kI hai kriyA jinhoMne aise jinezvara kRtakriya haiM arthAt karmanAza karane kI kriyA bhagavanta ne pUrNa kI hai| gaNAdhipaH = gaNasya dvAdazabhedasaMghasya adhipo nAthaH gaNAdhipaH = bAraha prakAra kI sabhA meM sthita gaNoM ke adhipati hone se gaNAdhipa haiM / gaNajyeSThaH = gaNeSu jyeSThaH gaNajyeSThaH = bAraha bheda vAle saMgha meM jineza sabase jyeSTha haiM ataH gaNajyeSTha haiN| guNya: guNAya hito guNyaH athavA guNeSu pUrvokteSu caturazItilakSa saMkhyeSu niyuktaH sAdhurvA guNyaH 'yadugavAdita: ' = jinezvara guNoM ke lie hitakara haiM, guNavarddhaka haiM athavA caurAsI lakSa uttara guNoM meM jinezvara ne pUrNatA prApta kI hai ataH ve guNyaguNoM meM sAdhu haiN| vA 'gaNya' bhI pATha hai, tIna loka meM Apa hI gaNanA karane yogya haiM ataH gaNya haiN| puNya: = puN zobhe puNati zobhate iti puNyaH, paryajanyapuNye - jo zobhatA hai, zobhana hai guNoM se tathA deha se bhI sundara hai, vaha puNya hai / vA pavitra hone se bhI puNya hai, vA zaraNa meM jAne vAle ko pavitra karane vAle hone se bhI puNya hai| gaNAgraNIH = gaNAnAM dvAdazasabhAnAmagraNI: pradhAnaH sa gaNAgraNI: samavasaraNa kI bAraha sabhAoM meM prabhu hI agraNI pradhAna hote haiM ataH gaNAgraNI haiN| vA bAraha sabhA meM sthita jIvoM ko kalyANa ke mArga meM Age le jAne vAle haiM ataH gaNAgraNI haiN| - guNAkara: = guNAnAM kevalajJAnAdInAM caturazItilakSAnAM Akara : utpattisthAnaM guNAkara athavA guNAnAM SaT catvAriMzat saMkhyAnAmAkaro guNAkaraH uktaM ca - arahaMtA chiyAlA siddhA aTTheva sUri chattIsA | ujjhAyA paNavIsA sAhUNaM hoMti aDavIsA // jinezvara kevalajJAnAdi guNoM ke Akara utpatti sthAna haiN| athavA caurAsI Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / * jinasahasranAma TIkA - 81 1 lAkha guNoM ke ve utpatti sthAna haiN| athavA chiyAlIsa guNoM ke Akara haiN| arihaMtoM ke 46 guNa, siddhoM ke ATha, AcAryoM ke 36, upAdhyAyoM ke 25 aura sAdhuoM ke 28 guNa hote haiN| una guNoM kA Akara (khAna) hone se Apa guNAkara haiN| guNAMbhodhiH = guNAnAM caturazItilakSaguNAnAmambhodhirmahArNavaH guNAMbhodhi: = prabhu caurAsI lAkha guNoM ke samudra haiM isalie guNAMbhodhi haiN| guNajJaH = guNAn jAnAtIti guNajJaH = prabhu guNoM ko jAnate haiN| ata: guNajJa haiN| gaNanAyaka: = gaNAnAM dvAdazagaNAnAM nAyaka; svAmI gaNanAyakaH = 12 goM ke nAyaka pra gAyaka hai|' pATAvara guNanAyakaH = guNoM ke svAmI haiM isalie gaNadhara Apako guNanAyaka bhI kahate haiN| guNAdarI guNocchedI nirguNaH puNyagIrguNaH / zaraNya: puNyavAkpUto vareNyaH puNyanAyakaH // 4 // agaNyaH puNyadhIgaNyaH puNyakRt puNyazAsanaH / dharmArAmo guNagrAma: puNyApuNyanirodhakaH / / 5 / / artha : guNAdarI, guNocchedI, nirguNa, puNyagI, guNa, zaraNya, puNyavAk, pUta, vareNya, puNyanAyaka, agaNya, puNyadhI, gaNya, puNyakRt, puNyazAsana, dharmArAma, guNagrAma, puNyapApanirodhaka, ye 18 nAma jinezvara ke haiN| TIkA - guNAdarI = guNe satvAdau Adaro'syAstIti guNAdarI, ukta cAnekArthe - guNo jyA sUdataMtuSu / rajjo satvAdI saMdhyAdau zauryAdau bhiimindriye| rUpAdAvapradhAne ca doSenyasmin vishessnne|| sattvAdi jJAnAdi guNoM meM jinezvara kA Adara rahatA hai isalie ve guNAdarI guNa, jyA (DorI), sUda, taMtu, raju (rassI) sattva Adi (sattva, raja, tama) 1. mahApurANa - pR. 613, 25vA parva Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 82 * saMdhyA, zaurya, bhIma, indriya, rUpa, pradhAna, doSa Adi meM guNa zabda kA prayoga hotA hai| guNocchedI = guNAnAmindriyANAmucchedo'syAstIti guNacchedI ityarthaH, athavA guNAn krodhAdIn ucchedayatItyevaMzIlo guNocchedI / guNa zabda kA vAcya indriya bhI hai| indriyoM kA uccheda prabhu ne kiyA hai aura apane zuddha svarUpa ko ve prApta hue haiN| ata: guNocchedI haiM / krodhAdiko bhI guNa kahate haiM arthAt krodhAdi ko jinadeva ne uccheda kiyA hai isalie ve guNocchedI haiN| vA sattva, raja, tama, kAma-krodhAdi vaibhAvika guNoM ke naSTa karane vAle hone se Apa guNocchedI haiN| nirguNa: = nizcitA: kevalajJAnAdayo guNA yasya sa nirguNaH athavA nirgatA guNA rAgadveSa moha krodhAdayo'zuddhagumA yasmAdati naga:, athavA ni-sA samuditA guNAstaMtavo vastrANi yasmAditi nirguNo digambara ityarthaH, athavA nirnIcaiH sthitAn pAdapadmasevAtatparAn bhavyajIvAn guNayatIti AtmasamAnaguNayuktAn karotIti nirguNaH = nizcita hai kevalajJAnAdika guNa jinake aise jinadeva nirguNa haiN| athavA rAga, dveSa, moha, krodhAdika azuddha guNa jinase nikala gaye haiM aise jinezvara nirguNa haiN| athavA nikala gaye haiM samudita guNa tantuoM se bane hue vastrAdika jinake aise jinezvara nirguNa haiN| arthAt vastra rahita digambara haiN| athavA 'nirnIcaiH sthitAn' nimna apane se nIcI avasthA vAle tathA apane pAdapadmoM kI sevA karane meM tatpara aise bhavya jIvoM ko jinaprabhu 'guNayati' apane samAna guNayukta karate haiM isalie karaNa haiM aura ve nirguNa haiN| vA kAma krodhAdi vaibhAvika guNoM se rahita hone se bhI Apa nirguNa haiN| puNyagI: puNyA pavitrA gIrvANI yasya sa puNyagI; = puNya pavitra vANI jinakI hai aise jinezvara puNyagI haiN| guNaH = guNyate iti guNaH athavA guNa eva guNaH pradhAna ityarthaH 'guNyate' iti guNa: jinameM guNa bar3ha gaye haiM aise jinezvara guNa zabda se vAcya hote haiN| athavA jo guNa haiM pradhAna haiM, gaNadharAdikoM se zreSTha haiM unheM guNa kahate haiN| vA guNoM kI rAzi hone se guNa haiN| zaraNyaH = zRNAti bhayamanenetizaraNaM, 'karaNAdhikaraNayozca yuT' zaraNAya Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 83 hita: zaraNyaH 'yadugavAditaH', artimadhanasamarthaH = 'zR' dhAtu zaraNa vA bhayanivAraNa meM AtI hai, naSTa hotA hai bhaya jisase vaha zaraNa kahalAte haiM aura zaraNAgata ke rakSaka hone se zaraNya kahalAte haiM arthAt zaraNAgata ke duHkhoM kA mathana karane meM samartha ho / puNyavAk = puNyaM vaktIti puNyavAk, sadvedya zubhAyurnAmagotrANipuNyamiti vacanAt = jinadeva apane vacanoM se puNya kA svarUpa kahate haiM, sAtA vedanIya, zubha Ayu, nAma, gotra, ye saba puNya se prApta hote haiM aura prabhu ke ye sAre hote haiN| puNya kA kathana karane vAle vacanoM ke dhAraka hone se bhI Apa puNyavAk haiN| - pUtaH = pUyate sma pUtaH pavitra ityarthaH ' pUyatesma' jinendra ghAtikarma ke nAza se pavitra hue haiM, ata: unakA pUta nAma yogya hai| vareNyaH = vRJ varaNe vRNoti muktiM sa vareNyaH 'vRJ eNya' zreSTha ityarthaH jinadeva ne mukti ko vara liyA hai ataH ve vareNya haiM, zreSTha haiN| puNyanAyaka: = puNyasya nAyakaH puNya jinadeva ke nAyaka haiN| agaNyaH = gaNasaMkhyAne, gaNayatIti gaNaH gaNAya hito gaNyaH nagaNyaH agaNyaH gaNayitumazakya ityarthaH gaNU dhAtu saMkhyA artha meM hai, ginA jAtA hai, vaha gaNa kahalAtA hai vA gaNa ke lie hitakArI ho use gaNya kahate haiM, jisakI gaNanA karanA zakya nahIM hai usako agaNya kahate haiN| arthAt Apa aparimita guNoM ke dhArI haiM ataH agaNya haiN| = se - - puNyadhIH = puNyenopalakSitA dhIH buddhiryasya sa puNyadhIH 'puNyena' puNya hai buddhi jinakI aise jinezvara puNyadhI haiN| yukta - gaNya: gaNAya hito gaNyaH bAraha prakAra ke gaNa ke lie jinezvara hitakAraka haiM ataH ve gaNya kahalAte haiN|' guNoM se sahita haiM isalie guNya kahalAte haiN| puNyakRt = puNyaM kRtavAn puNyakRt 'kRJaH supuNyapApakarma maMtrapadeSu kvip' 1. mahApurANa 614 pR. 25 bA~ parva / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 84 tIrthaMkara nAmakarma rUpa vizAla puNyakarma kA bandha kiyA thA ataH ve puNyakRt haiN| 'kRt' nAza karanA bhI hai ataH puNya karma kA bhI nAza karane vAle hone se puNyakRt kahalAte haiN| = puNyazAsana: = puNyaM ni:pApaM zAsanaM mataM yasya sa puNyazAsana: - puNyapavitra zAsana jisakA hotA hai vaha puNyazAsana kahalAtA hai| prabhu ApakA zAsanamata pavitra hai, nirdoSa hai| pratyakSa aura anumAna pramANoM ke dvArA abAdhita hai ataH Apa puNyazAsana kahalAte haiN| dharmmArAmaH = dhRJ dhAraNe, narake patataH prANino dharatIti dharmmaH dharmasya puNyasya ArAmaH devodyAnaM dharmmArAmaH = naraka meM girane vAle prANiyoM ko dhAraNa karane vAlA jo dharma arthAt puNya ke lie prabhu ArAma devodyAna samAna haiN| vA Atma svabhAva rUpa dharma kA Apa upavana haiM, ArAma haiM ataH dharmmArAma haiN| guNagrAmaH = guNAnAM mUlottaraguNAnaM rAmaH tasya sa guNagrAmaH = mUlaguNa 28, uttaraguNa 84 lAkha, inakA samUha dhAraNa karane vAle prabhu guNagrAma nAma dhAraka kahe jAte haiM arthAt sampUrNa guNa ApameM pAye jAte haiM ataH Apa guNagrAma haiN| = puNyApuNyanirodhaka: puNyaM ca zubhakarma, 'sadvedya - zubhAyurnAmagotrANi puNyam' // atonyatpApamiti vacanAt / puNyApuNyayoH nirodhakaH puNyapApanirodhakaH / saMvarAvasare bhagavato na puNyamAstravati na ca pApamAsravati dvayorapi niSedhakaH ityarthaH - zubhAyu, zubhanAmakarma tathA uccagotra isako puNya kahate haiN| tathA inase atirikta karmasamUha pAparUpa haiM / bhagavanta ko saMvara ke samaya na puNyAsrava hotA hai aura na pApAsrava hote haiN| isalie bhagavajjinendra donoM ke hI niSedhaka haiM arthAt zuddhopayoga meM lIna hokara Apane puNya aura pAparUpa sArI prakRtiyoM kA nirodha kara diyA hai ataH Apa puNyApuNya-nirodhaka kahalAte hai / pApApeto vipApAtmA vipApmA vItakalmaSaH / nirdvadvo nirmadaH zAnto nirmoho nirupadravaH // 6 // artha : pApApeta, vipApAtmA, vipApmA, vItakalmaSa, nirdvadva, nirmada, zAnta, nirmoha, nirupadrava ye nau nAma jinezvara ke haiM / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahananAma TIkA - 85 * TIkA - pApAt = apeto rahitaH sa pApApetaH niSpApa ityarthaH = jinezvara pApa se apeta, rahita haiM isalie ve pApApeta kahe jAte haiM arthAt jinezvara niSpApa vipApAtmA = vipApaH pAparahita: AtmA yasya sa vipApAtmA = tripApapApa-rahita AtmA jinakA hai aise jinadeva vipApAtmA haiN| vipApmA = vigataM nimagAra pApmA pApaM yoti nimA niSpApaH ityartha: - vigata - vinaSTa ho gayA hai, pApmA pApa jinakA arthAt pAparahita jo ho gaye haiM aise jinezvara vipApmA haiN| pApoM kA kSaya karane vAle hone se Apa vipApmA vItakalmaSaH = vIta kSapita kalmaSaM pApakarma yena sa vItakalmaSaH - vItaMkSaya kara diyA hai kalmaSa kA, pApa kA jinhoMne ve jinaprabhu vItakalmaSa haiN| pAtaka rahita haiN| karma kalaMka rahita hone se bItakalmaSa haiN| nirdvandvaH = nirgataM dvaMdvaM kalaho yasya sa nidvaMdvaH = kalaha ko dvandva kahate haiN| usase rahita jinarAja nirdvandra haiN| mAnasika vikalpa jAla ke parigraha se rahita hone se bhI Apa nirdvandva haiN| nirmadaH = nirgato mado'haMkAro'STaprakAro-yasmAditi nirmada:- nikala gayA hai ATha prakAra kA mada-ahaMkAra garva jinase aise jineza nirmada haiN| jJAnagarva, pUjA-Adara-satkAra kA garva, kulagarva - apane pitA ke vaMza kA garva, jAtigarva - apanI mAtA ke vaMza kA garva, balagarva, Rddhigarva - sampatti kA garva, tapa kA garva tathA zarIra saundarya kA garva aise ATha prakAra ke garva jinanAtha meM nahIM rahate haiM ataH ve nirmada haiN| . zAntaH = 'zamudamu upazame' zAmyati sma upazamaM gacchati sma zAnta:zam, dam dhAtu zAnta artha meM AtI hai aura prabhu ne rAgAdika doSa ko zAnta kara diyA, upazama kara liyA, isalie unakA nAma zAnta yaha sArthaka hai| nirmohaH = nirgato moho ajJAnaM yasmAditi nirmohaH - naSTa ho gaye haiM moha, ajJAna jinake aise prabhu nirmoha haiN| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahananAma TIkA - 86 * nirupadravaH = nirgato nirnaSTo mUlAdunmUlitaH samUlakArSa kaSita: upadrava utpAta upasargo yasya sa nirupadravaH (nirbhayo) tapovighnarahita ityarthaH - mUla se unmUlita, naSTa kara diye haiM utpAta, upadrava, upasarga jinhoMne aise jinavara nirupadrava kahe jAte haiM arthAt nirbhaya aura tapovighna rahita haiN| nirnimeSo nirAhAro niSkriyo nirupaplavaH / niSkalaMko nirastainA nirdUtAgo nirAmravaH // 7 // artha : nirnimeSa, nirAhAra, niSkriya, nirupaplava, niSkalaGka, nirastainA, nirdhUtAga, nirAsava ye ATha nAma jinezvara ke haiN| ___TIkA - nirnimeSaH = nirgato nimeSa: cakSaSormeNenmeSo yasya sa nirnimeSa: divyacakSu ityarthaH, locanaspaMdarahitaH iti yAvat - nirnimeSa, jinadeva kI do A~khoM kA halana-calana nahIM hotA hai| unakI palakeM nIce Upara nahIM hotI haiM, kyoMki unake mohAdi cAra ghAtikarmoM kA nAza hone se icchA, prayatna unameM nahIM hotA hai| ata: A~khoM kA khulanA-banda honA Adi kriyAyeM nahIM hotI haiN| ata: ve / nirnimeSa nAma ke dhAraka haiN| nirAhAraH = nirgata: nirnaSTa: AhAro yasya yasmAdvA sa nirAhAraH - AhAraannapAna lenA-bhojana karanA / anna, pAna, khAdya tathA leha ye cAra prakAra ke AhAra unake nahIM hote haiN| kavalAhAra se rahita hone se nirAhAra haiN| niSkriyaH = nirgatA kriyA pratikramaNAdikA yasya sa niSkriyaH / bhagavAn khalu pramAdarahitastena pratikramaNAdi kriyA rahitatvAniSkriyaH = AlocanA pratikramaNAdika kriyAyeM ve nahIM karate haiM, kyoMki ve pramAdarahita hote haiM, nitya sAvadhAna hote haiN| ata: ve niSkriya haiN| sAMsArika kriyAoM se rahita hone se bhI Apa niSkriya haiN| nirupaplavaH = nirgato upaplavo vighno yasya sa nirupaplavaH = naSTa huA hai vighna jinakA aise prabhu nirvighna hote haiN| antarAya ghAtikarma kA nAza hone se ve jinarAja ananta prANiyoM ke Upara anugraha karane vAlA abhayadAnAdi dete haiM, apane dharmopadeza se bhavyoM ko saMsAra-samudra se tArate haiN| ata: unakA nirupaplava nAma yathArtha hai| athavA Apa bAdhA rahita hone se nirupaplava haiN| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 87 * niSkalaMkaH = nirgataH kalaMko'pavAdo yasya sa niSkalaMkaH = jinase kalaka, apavAda naSTa ho gayA hai aise ve prabhu niSkalaGka haiN| nirastainA = nirastaM spheTitaM enaH pApaM yena sa nirastainA - naSTa kiyA hai pApa apane AtmA se jinhoMne aise jinarAja nirastainA nAma se prasiddha haiN| ni tAgaH = nirastaM Ago'parAdho yena sa nirdUtAgaH - uktamanekArtheAgaH syAdenovadadhe gatau = Aga = aparAdha jinhoMne apane AtmA se dUra kiyA hai aise jinaprabhu nirdhUtAga - niraparAdha hue haiN| anekArtha koza meM agas kA artha pApa, aparAdha kiyA hai| nirAmravaH = nirgataH AsravaH abhinavakarmAdAnaheturyasya sa nirAmavaH = prati samaya naye-naye jJAnAvaraNAdi karmoM kA grahaNa karanA Asrava , vaha moha karma ke nAza se banda huA hai| ataH jinapati nirAmrava nAma ke dhAraka haiN| karmoM ke Asava se rahita hone se Apa nirAmrava haiN| vizAlo vipulajyotiratulo'cintyavaibhavaH / susaMvRtaH suguptAtmA subudh sunayatattvavit / / 8 / / artha : vizAla, vipulajyoti, atula, acintyavaibhava, susaMvRta, suguptAtmA, subudh, sunaya, tattvavit ye ATha nAma jinezcara ke haiN| TIkA - vizAla: = viziSTAM zAM zAMtatAM lAtIti vizAlaH - viziSTa zAMti ko bhagavAna svayaM grahaNa karate haiM tathA bhaktoM ko dete haiM ve vizAla nAma se yukta haiN| atyanta vizAla hone se bhI vizAla haiN| vipulajyotiH = vipulaM vistIrNa lokAlokavyApakaM jyoti: kevalajJAnaM yasya sa vipulajyoti: - vistIrNa = vistarita lokAloka vyApaka kevalajJAnaprakAza jinako prApta huA hai ve jina vipulajyoti haiN| atulaH = tul unmAne 'tula curAdezca in' / 'nAmiH guNaH' tolanaM tulAtolerucca aT pra. okArasya ukAraH kAritasyAH kAritalopaH, svamate tulA yA sammite'pi ca iti jJApakAdeva tulA iti nipAtaH / na tulA tolanaM yasya so'tula: tolayitumazakya ityarthaH - 'tul' dhAtu taulane mApane artha meM hai- Apako koI Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinalahamanAma sImA : 8. mApa nahIM sakatA-taula nahIM sktaa| Apake jJAna meM sAre jagat pratibimbita hone se, Apa sarva jagad vyApI haiM ata: Apako mApanA azakya hai, kisI / kI tulanA Apase nahIM kara sakate ata: Apa atula haiN| acintyavaibhavaH = acintyaM manasa: agamyaM vaibhavaM vibhutvaM yasyeti sa acintyavaibhavaH - mana ke dvArA agamya hai vaibhava jinakA aise prabhu kA 'acintyavaibhava' nAma hai| susaMvRtaH = suSTu atizayena saMvRNotti sma susaMvRtaH atizayavadviziSTi saMvara yukta ityarthaH - prabhu atizaya vAle saMvara se yukta haiN| arthAt mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya inase karmAgamana hotA thA parantu inakA prabhu ne nAza kiyA hai| ata: unakI AtmA meM karmoM kA AnA hI baMda ho gayA jisase unako paramasaMvara kI prApti huI hai| arthAt Apa navIna karmoM ke Asrava ko rokakara pUrNa saMvaramaya ho gaye ataH susaMvRta haiN| suguptAtmA = suSTu atizayena guptaH AsravavizeSANAmagamyaH AtmA TaMkotkIrNaH jJAyakaikasvabhAva AtmA jIvo yasya sa suguptAtmA, tisRbhirguptibhi; saMvRtattvAt - jinadeva kA AtmA atizaya guptiyukta hai| unakI manogupti, kAyagupti tathA vacanagupti vRddhiMgata huI hai jisase Asrava vizeSoM kA vahA~ praveza asambhava hai| tathA tIna guptiyoM se saMvRta hone se jinadeva kA AtmA TAMkI se utkIrNa pASANa ke samAna pUrNa jJAyaka svabhAvavAna huA hai| ataH suguptAtmA isa nAma ko ve sArthaka kara rahe haiN| athavA ApakI AtmA atizaya surakSita hai, tIna guptiyoM se yukta hai ataH suguptAtmA haiN| subudh = suSThu bodhayatIti subudha jJAtetyartha: bhalI prakAra se prazasta bodha karAte haiM isalie Apa subudha haiN| sunayatattvavit : = suSThu nayAnAM naigama saMgraha vyavahArarjusUtrazabdasamabhirUdvaivaM-bhUtAnAM nayAnAM tattvaM rahasyaM marma vettIti sunayatattvavit - jinadeva naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUr3ha, evaMbhUtAdi nayoM kA tattva1. mahApurANa meM subudha ke sthAna para 'subhuta' nAma bhI hai| Apa sarva padArthoM ko acchI taraha jAnate haiM ata: sumut haiM! Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 89 * rahasya-marma suSThu atizaya nirdoSapUrNa jAnate haiN| ataH ve sunayatattvavedI haiN| sAtoM nayoM ke yathArtha rahasya ko jAnate haiM ata: sunayatattvavedI haiN| ekavidyA mahAvidyo muniH parivRtaH ptiH| dhIzo vidyAnidhiH sAkSI vinetA vihtaantkH||9|| pitA pitAmahaH pAtA pavitraH pAvano gtiH| trAtA bhiSagvaro vayA~ varadaH gharamaH pumAn // 10 // artha : ekavidya, mahAvidya, muni, parivRr3ha, pati, dhIza, vidyAnidhi, sAkSI, vinetA, vihatAntaka, pitA, pitAmaha, pAtA, pavitra, pAvana, gati, bAtA, bhiSagvara, varya, varada, parama, pumAn ye nAma jinadeva ke haiN| TIkA - ekavidyaH = ekA advitIyA kevalajJAna-lakSaNopalakSitA matizrutAvadhimanaHparyaya-rahitA vidyA yasyeti ekavidyaH / uktaM ca pUjyapAdena bhagavatA - kSAyikamanantamekaM trikAlasarvArthayugapadavabhAsam / sakalasukhadhAma satataM vaMde'haM kevalajJAnam / eka-advitIya-kevalajJAna rUpa vidyA jinako prApta huI hai, ve prabhu ekavidya haiN| jaba sampUrNa jJAnAvaraNa karma kA kSaya hotA hai taba kevalajJAna kI prApti hotI hai| usa samaya mati, zruta, avadhi aura manaHparyaya ye cAra bhAyopazamika jJAna nahIM hote haiM, kyoMki, jinadeva kI AtmA sarvazuddhi ko prApta huI hai| vahA~ prAdezika azuddhi ko sthAna hI nahIM hai| jinadeva ke dravyendriya saba haiM, parantu bhAvendriya eka bhI nahIM hai ataH bhAvendriya ke sadbhAva meM hone vAle matijJAnAvika unake nahIM hote haiN| bhagavAna pUjyapAda kevalajJAna kI isa prakAra stuti karate haiN| kevalajJAna kSAyika aura eka hai, tathA vaha ananta avinazvara hai| traikAlika sarvapadArthoM ko yugapat jAnatA hai| vaha anantasukha kA nitya bhaNDAra hai, usakI maiM vandanA karatA huuN| mahAvidyaH = mahatI kevalajJAnalakSaNA vidyA yasyeti sa mahAvidyaH = kevalajJAna rUpI bar3I vidyA jinako prApta huI hai aise jinadeva mahAvidya kahe jAte Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 90 * muniH = manyate jAnAti pratyakSapramANena carAcaraM jagaditi muniH, 'manyate kirata ucca' = pratyakSa pramANasvarUpa kevalajJAna se carAcara jagat ko prabhu jAnate haiM, ata: ve muni haiN| athavA - AtmavidyA ko jAnate haiM, mAnate haiM ata: muni parivRDhaH = parisamaMtAt vRhati sma varhati sma saparivRDhaH parivRDhadRDhau prabhu balavatoriti kte' nipAtanAt na lopa iDabhAvazca nipAtasya phlm| pari - cAroM ora se jo bar3ha gaye ananta catuSTaya ko prApta hue aise jinanAtha parivRr3ha svAmI haiN| athavA sarva jagat ke svAmI hone se parivRr3ha haiN| patiH = pAti rakSati saMsAraduHkhAditi patiH, pAti prANivarga viSayakaSAyebhya: AtmAnamiti vA patiH, pAterDati: auNAdikaH pratyayo'yaM = jo saMsAra-dukhoM se prANiyoM kA rakSaNa karate haiM aise jinarAja pati zabda se vAcya haiN| athavA jo prANivarga ko viSayakaSAyoM se bacAte haiM svayaM bhI bacate haiM, aise jinadeva pati haiN| 'pAti dhAtu rakSA artha meM hai ANAve prakaraNa meM thA ke AkAra kA akAra ho jAtA hai| dhIzaH = dhiyAM buddhInAM Iza: svAmI sa dhIzaH = dhI, buddhi, ananta kevalajJAna rUpa buddhiyoM ke jo svAmI haiM, dhIza haiN| vidyAnidhiH = vidyAyAH svasamaya parasamaya sambandhinyA: nidhirnidhAnaM vidyAnidhiH - jainamata saMbaMdhI vidyAyeM tathA anyamata vidyAyeM inake prabhu jinadeva nidhi haiN| ata: ve vidyAnidhi kahe gaye haiN| vidyAoM ke bhaNDAra hone se vidyAnidhi sAkSI = sAkSAtyailokyaM pratyakSamasyAstIti sAkSI in avyayAnAmantasvarAdilopo lakSitaH - prabhu ko sAkSAt trailokya pratyakSa hotA hai, jagat ke sAre padArthoM ko sAkSAt jAnate haiM ata: sAkSI haiN| vinetA = vinayati svadharmamityevaMzIlo vinetA = apane Atmadharma ko bhavyoM ko par3hAne vAle prabhu vinetA haiN| vA mArga ke prakAzaka hone se vinetA haiN| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 91 * vihatAntakaH = vihato vidhvasto aMtako yamo yena sa vihatAntakaH = prabhu ne yama kA vidhvaMsa kiyA hai, ataH ve vihatAntaka hue| janma, jarA, maraNa se mukta hue haiN| pitA = pAti rakSati durgatau patituM na dadAti sa pitA, svasrAdayaH svasRnaptR neSTutvaSTra kSattR hotR potR prazAstR pitR mAtR duhitR- jAmAtRbhrAtaraH ete tRn pratyayAntA nipAtyante = jo rakSA karatA hai, durgatiyoM meM par3ane nahIM detA hai vaha pitA kahalAtA hai| svasR nRpta neSTa, tvaSTra, kSaghu, hota. pota, prazAstR, mAtRduhitR, jAmAtR mAtR inake tra kA lopa hotA hai| jIvoM kI naraka Adi kugatiyoM se rakSA karate haiM ata: Apa pitA kahalAte haiN| pitAmahaH = pitAmahaH pituH pitA pitAmahaH pitrorDAmahaT - ve pitA ke bhI pitA haiN| sarva jagat ke guru haiM ata: pitAmaha kahalAte haiN| pAtA = pAti rakSati duHkhAditi pAtA rakSaka ityartha:- dukhoM se bhagavAna jIvoM kA rakSaNa karate haiM ataH ve pAtA haiN| pavitraH = punAtIti pavitraH, 'RSidevatayo; kartRri ian': - bhaktoM ko pavitra karane vAle jinadeva pavitra haiN| athavA svayaM parama zuddha haiM ata: pavitra pAvanaH = pavayati jagatpavitraM karotIti pAvanaH - jagat ko pavitra karate haiM, ataH Apa pAvana haiN| gatiH = gamanaM jJAnamAtraM gatiH sarveSAmatimathanasamartho vA gatiH - AviSTaliMgaM gatiH zaraNaM - jinadeva gati haiM, jJAnasvarUpa haiN| athavA dukhavinAza karane meM samartha haiN| yA sAre bhanya jIva tapasyA karake Apake anurUpa honA cAhate haiM ataH Apa sabakI gati haiN| athavA isakI saMdhi Agati bhI hai, ApasiddhAvasthAse punaH saMsAra meM Agamana nahIM hai ataH agati haiN| bAtA = trAyate rakSatIti trAtA - bhaktoM kA rakSaNa karate haiM ata: Apa trAtA haiN| bhiSagvaraH = bhiSajA vaidyAnAM madhye varaH pradhAna zreSThaH sa bhissgvrH| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 92 * zrutazca vidyate bhagavAstu sarveSAM janmaprabhRtyapi vyAdhitAnAM prANinAM nAmamAtreNApi vyAdhi-vinAzaM karoti, kuSThinAmapi zarIraM suvarNazalAkA sadRzaM vidadhAti, janmajarAmaraNaM ca mUlAdUnmUlayati tena bhagavAn bhiSagvaraH = jinadeva sarvavaidyoM meM vara-pradhAna zreSTha vaidya haiM kyoMki janma se bhI jo rogoM se pIr3ita haiM aise prANiyoM ke Apake nAma-smaraNa se roga vinaSTa hote haiN| jo kuSTha roga se pIr3ita haiM unake zarIra ko prabhu svarNazalAkA ke samAna camakIlA kara dete haiM, itanA hI nahIM bhagavAna mUla se hI unake janma jarA maraNa ko ukhAr3a kara pheMka dete haiM isalie ApahI sarvazreSTha vaidya haiN| varyaH = viyate varyaH svarAdyaH sevAyA-teMdrAdibhirveSTya ityarthaH / vayoM varaNIyo mukti lakSmyAbhilASaNIya ityarthaH, mukhyo vA varyaH - sevA ke lie Aye hue indrAdikoM se prabhu vandha haiM yA prabhu ko maiM varUMgI aisI abhilASA mukti rAnI mana meM rakhatI hai isalie prabhu kI haiN| yA saba deva meM mukhya hai, zreSTha haiM isalie bhI varya haiN| varadaH = varamabhISTaM svargamokSaM dadAtIti varadaH = vara abhISTa aise svargamokSa ko bhagavAn bhaktoM ko dete haiM ata: ve varada haiN| prabhu ke nAma se icchita vastu kI prApti hotI hai ata: ve varada haiN| parama: = pR pAlanapUraNayoH pRNAti pUrayati manobhISTairvasubhiH saparamaH, 'pRprathicarikardibhyo maH' - pUrNa karate haiM, pAlana karate haiM manovAMchita dhanAdika lakSmI se bhaktoM ko jo aise ve prabhu parama haiN| athavA ApakI jJAnAdi lakSmI atizaya zreSTha hai ataH Apa parama haiN| ___ pumAn = punAti punIte vA pavitrayati AtmAnaM nijAnugaM tribhuvanasthitabhavyajanasamUhaM sa ghumAn / pUjohrasvazca sirmantazca pumansa pAtIti pumAniti kecit = prabhu apane ko ratnatraya se pavitra karate haiM tathA apanA anusaraNa karane vAle trailokya meM sthita bhanyajanasamUha ko bhI pavitra karate haiM ata: prabhu pumAn haiN| pAtIti pumAn iti kecit jo rakSaNa karatA hai use pumAn kahanA cAhie aisI nirukti anya jana kahate haiN| vA sva para ko pavitra karane vAle hone se pavitra Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 93 * kavi: purANapuruSo varSIyAnRSabhaH puruH| pratiSThAprabhavo heturbhuvanaikapitAmahaH / / 11 // artha : kavi, purANapuruSa, varSIyAn, RSabha, puru, pratiSThAprabhava, hetu, bhuvanaikapitAmaha ye ATha nAma jinarAja ke haiN| kaviH = Tu kSu ru la zabye kohi dhArga nira yaaviH| ; sarvadhAtubhya: - dharmAdharma kA svarUpa kahane vAle prabhu kavi kahe jAte haiN| Tu, kSu, ru. ku zabda bolane artha meM haiN| koti - kathayati, dharma-adharma nirUpaNa karatA hai, ata: kavi hai| vA dvAdazAMga kA kathana karane vAle hone se bhI kavi haiN| purANapuruSaH = purANazcirantanaH puruSaH AtmA yasyeti sa purANapuruSaH = atyanta prAcIna cirantana hai puruSa AtmA jinakA aise prabhu ko purANapuruSa kahate haiN| athavA anAdikAlIna hone se bhI purANapuruSa haiN| varSIyAn = atizayena vRddhaH varSIyAn 'priyasthirasphirorugurubahula tRSNa dIrgha hrasva vRddha vRMdArakANAM prastha sphuvaragaravaMtra-padrAghahasva sa varSavRMdA: tadvadiSTemeyassu bahulaM = atizaya vRddha atyanta prAcIna kyoMki bhagavAna AdinAtha tIsare kAla ke anta meM hI mukta ho gaye the, unake mukta hone ke sAr3he tIna varSoM ke anaMtara caturtha kAla kA prArambha huaa| vaha eka kor3Akor3i sAgara varSoM kA hai, vaha bhI bIta gayA aura paMcamakAla kA prArambha hokara bhI Aja 2500 varSa hue haiN| ata: Apa varSIyAn haiN| athavA Apa jJAnAdi guNoM kI apekSA atizaya vRddha haiM ataH varSIyAn haiN| RSabhaH = RSi raSI gatau RSati jagajjAnAti iti RSabhaH 'RSivRSibhyAM yaNavat' = RS dhAtu kA artha jAnanA hotA hai| arthAt bhagavAn jagat ko jAnate haiN| sabameM zreSTha haiM ataH RSabha haiN| puruH = pR pAlanapUraNayoH pRNAti pAlayatIti puru: mahAmityarthaH 'iSivRSi bhidigRdhibhRdipRbhyaH ku:' = jo jagat kA pAlana karate haiM ve puru haiN| jagat ko hitakara dharma kA upadeza dekara usakA pAlana kiyA hai, ataeva ve puruSa haiM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 94 - mahAn haiN| 'pR' dhAtu pAlana aura pUraNa artha meM hai| pAlana-poSaNa karane vAle hone se vA tIrthaMkaroM meM Adi hone se bhI puruSa haiM / pratiSThAprabhavaH = pratiSThAyAH sthairyasya prabhavaH utpattiryasmAt sa pratiSThAprabhavaH = bhagavAna ne jagat meM sthairya kI prabhava utpatti kii| asi-maSyAdi jIvananirvAha ke sAdhanoM kA upadeza diyA, usase prajA ke jIvana ko sthiratA prApta huI aura dharma kA upadeza dekara svarga tathA mokSa meM jIvoM ke sthiratA kI utpatti kii| pratiSThA kA artha sthairya hai- Apa pratiSThA, sammAna vA sthiti kA kAraNa hone se pratiSThAprabhava haiM / ' hetuH = hi gatau hinoti jAnAtIti hetu: 'kamimanijanivasihibhyazca tun' = bhagavAna kevalajJAna se carAcara jagat ko jAnate haiN| ataH hetu haiM / 'hi' dhAtu gamana, jAnane Adi aneka artha meM hai, sva meM gamana karate, stra para ko jAnate haiM ataH hetu haiM / uttama kAryoM ke utpAdaka hone se bhI Apa hetu haiM / - bhuvanaikapitAmahaH = bhuvanAnAM adhaH UrdhvaH madhyalokasthitabhavyalokAnAmeko'dvitIya pitAmahaH pituH pitA bhuvanaika pitAmahaH = bhagavAna adholoka, madhyaloka tathA Urdhvaloka meM sthita bhavya logoM ke lie advitIya pitAmaha the isalie ve bhuvanaikapitAmaha mAne gye| arthAt tIna loka meM Apa advitIya guru vA rakSaka haiM ataH pitAmaha haiM / isa prakAra zrImad amarakIrti viracita jinasahasranAma TIkA kA cauthA adhikAra pUrNa huA / OM paJcamo'dhyAyaH (zrIvRkSAdizatam ) zrIvRkSalakSaNaH zlakSNo lakSaNyaH zubhalakSaNaH / nirakSaH puNDarIkAkSaH puSkalaH puSkarekSaNaH / / 1 / / 1. pratiSThAprasava bhI pATha hai / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # jinasahasranAma TIkA - 95 * siddhidaH siddhasaMkalpa: siddhAtmA siddhasAdhanaH / buddhabodhyo mahAbodhirvadhabhAnA mahoddhaMka: / / 2 / / artha : zrIvRkSalakSaNa, zlakSNa, lakSaNya, zubhalakSaNa, nirakSa, puNDarIkAkSa, puSkala, puSkarekSaNa ye ATha nAma jinezvara ke haiN| TIkA - zrIvRkSalakSaNa: = zrIvRkSo'zokavRkSo lakSaNaM yasya sa zrIvRkSalakSaNaH, gaMdhakuTI upari zrImaMDapo yojanaika pramANo azokavRkSo maNimayo divyahaMsAdi pakSimaMDita: mahAmaMDapazikharopari-sthitaskaMdhaH, tato bhagavAn dUrAdapi lakSyate tena zrIvRkSalakSaNaH - azoka vRkSa ko zrIvRkSa kahate haiM, vaha jinakA lakSaNa hai, aise jinadeva zrIvRkSalakSaNa nAma se kahe jAte haiN| gaMdhakuTI ke Upara eka yojana pramANa kA maMDapa racA jAtA hai, usake Upara eka yojana pramANa kA maNimaya divya haMsAdipakSiyoM se maNDita mahAmaMDapa ke zikhara para isa azoka vRkSa kA skaMdha hai| usase bhagavAna dUra se hI bhanyoM ko dikhate haiM ata: bhagavAna zrIvRkSalakSaNa se yukta haiN| zlakSNaH = 'zliS AliMgane' zliSyati anaMtalakSyA saheti zlakSNaH, zleSe ritocca staka - ananta jJAnAdi lakSmI se bhagavAn nitya AliGgita haiM, ananta lakSmI sahita haiM ata: zlakSNa haiN| lakSaNyaH = lakSaNe aSTa mahAvyAkaraNe sAdhuH kuzalaH lakSaNyaH 'yadugavAditaH' - ATha mahAvyAkaraNoM meM nipuNa kuzala hone se lakSaNya haiM, uttamauttama cihoM eka hajAra ATha lakSaNoM se yukta hone se bhI lakSaNya haiN| zubhalakSaNaH = zubhAni lakSaNAni yasya sa zubhalakSaNaH, kAni tAni zubhalakSaNAni iti cet ucyante pANipAdeSu zrIvRkSaH, zaMkha:, abjaH, svastikaH, aMkuzaH, toraNaM, cAmaraM, chatraM zvetaM, siMhAsanaM, dhvajaH, matsyau, kumbhau, kacchapaH, cakraM; samudraH, sarovara, vimAnaM, bhavana, nAgaH, nArI, naraH, siMhaH, vANaH, dhenuH, meruH, iMdraH, gaMgA, nagaraM, gopuraM, candraH, sUryaH, jAtyazvaH, vINA, vyajanaM, veNuH, mRdaMgaH, mAle, haTTaH, paTTa, kUlaH, bhUSA, pakvazAli kSetraM, vanaM saphalaM, ratnadvIpaH, vajraH, bhUmiH, mahAlakSmIH, sarasvatI, surabhi, vRSabhaH, cUr3AratnaM, mahAnidhiH, kalpavallI, dhanaM, jambUvRkSaH, garuDaH, nakSatrANi, tArakAH rAja-sadana, grahA:, Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 16 1 1 siddhArthataruH, prAtihAryANi, aSTamaMgalAni, Urdhva rekhAdIni anyAni ca zubhalakSaNAni aSTAzataM, prabhu ke do hAthoM aura do caraNoM meM zrIvRkSAdi zubhalakSaNa hone se jinezvara kA yaha zubhalakSaNa nAma yathArtha hai| ve ye haiM zaMkha, kamala, svastika, aMkuza, toraNa, cAmara, zvetacchatra siMhAsana, dhvaja, do machalI, do kalaza, kachuvA, cakra, samudra, sarovara, vimAna, bhavana, nAga, nArI, nara, siMha, vANa, dhanuSa, meru, indra, gaMgA, nagara, gopura, candra, sUrya, jAtivaMta ghor3A, vINA, vyajana, veNu, mRdaMga, do phUlamAlA, bAjAra, kapar3A, bhUSA, pakvazAli kSetra, saphalavana, ratnadvIpa, vajra, bhUmi, mahAlakSmI, sarasvatI, surabhi - kAmadhenu, vRSabha, cUr3Aratna, mahAnidhi, kalpavantI, dhana, jambU, gaNDa, tArakA, rAjasadana, graha, siddhArthataru aura ATha prAtihArya, ATha maMgala dravya, UrdhvarekhA, Adi anya lakSaNa bhI 108 prabhu ke hote haiM ataH ve prabhu zubhalakSaNa haiN| 108 zubha lakSaNa ke dhAraka hone se ve zubhalakSaNa haiM / nirakSaH = nirgatAni nirnaSTAni akSANi iMdriyANi yasya yasmAd vA saH nirakSaH, anekArthe coktam akSaM sauvarcale tucche hRSIke syAt jinakI pA~coM hI indriyA~ naSTa ho gayI haiM aise jinezvara ko nirakSa kahate haiN| jJAnAvaraNa karma ke kSayopazama se saMsArI jIvoM ke pradezoM meM sparza, rasa, gandha, varNa tathA zabda jAnane kI jo zakti utpanna hotI hai aura usa zakti se jo sparzAdi padArthaguNa jAne jAte haiM, usa zakti ko tathA usake sAdhana ko bhAvendriya kahate haiM parantu usa jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa tathA antarAya karma kA jaba pUrNa kSaya hotA hai to karma niravazeSa naSTa hote haiM taba kevalajJAna prakaTa hotA hai| vaha kevalajJAna AtmapradezoM meM sarvavyApI hai| usa kevalajJAna se anantAnanta padArtha aura unake ananta paryAya yugapat kevalI jAnate haiM / yaha sAmarthya indriyoM meM nahIM hotI hai| ataH dRzya dravyendriya dIkhane para bhI kevalI ke bhAvendriyoM kA abhAva hone se ve nirakSa kahe jAte haiN| isalie jinezvara ko nirakSa kahanA aura mAnanA ucita hai / jaba vedanIya, nAma, gotra tathA Ayu ina cAra aghAti karmoM kA nAza hotA hai, taba zarIra ke saMyoga se AtmA ke pradezoM kI AkRti banI huI thI vaha kucha kama ho jAtI hai / parantu una pradezoM meM kevalajJAna hamezA ke lie hotA hai ataH prabhu nirakSa kahe jAte haiN| - - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 97 (kisI prati meM 'nirIkSa' bhI pATha hai jisakA artha hai cakSu rahita | bhagavAna cakSu sarva padArthoM ko jAnate haiM ataH nirIkSa haiM / ) binA - - puMDarIkAkSaH = puMDarIkavat kamalavat akSiNI locane yasya sa puMDarIkAkSaH kamala kA nAma puNDarIka hai| arthAt bhagavAna kI do A~kheM kamala kalikAkAra ati manohara dIkhatI haiM isalie unakA nAma puNDarIkAkSa rakhA gayA hai| puSkalaH = puSyati puSNAti vA puSkalaH 'puSekalak, pUrNaH zreSTha ityarthaH bhagavAna kevalajJAna se puSTa arthAt pUrNa hue ataH ve puSkala haiN| vA- puSkala zreSTha vA paripUrNa jJAna yukta hone se puSkala kahe jAte haiN| puSkarekSaNa: = puSkaravat ambujavat IkSaNe locane yasya sa puSkarekSaNaH kamalalocanaH ityarthaH / uktamanekArthe . . dvIpatIrthAhi pauSadhAntare ! tUryAsye'siphale kAMDe zuMDAgre khe jale'mbude || kamala ko puSkara bhI kahate haiM / arthAt puSkara-kamala ke samAna A~kheM jinakI haiM, unako puSkarekSaNa kahate haiM / anekArtha koza meM dvIpa, tIrtha, ahi (sarpa), pakSI, rAga, auSadha, tUrya (vAditra ) mukha, talavAra, phalaka, samUha, zuMDa, agra, AkAza, jala, bAdala Adi aneka artha meM puSkarekSaNa zabda kA prayoga hotA hai| ataH Apa tIrtha haiM saMsAra - roganAzaka auSadha haiN| saMsAra - mala-nAzaka jala haiM, Adi aneka artha bhI haiN| siddhidaH = siddhiM svAtmopalabdhiM muktiM kAryaniSpattiM dadAti iti siddhidaH / uktaM cAnekArthe 'siddhistu mokSe niSpattiyogayo:' sampUrNa karmoM kA kSaya hone se jo AtmA ko svasvarUpa kI prApti hotI hai use siddhi kahate haiM aisI siddhi bhagavAna bhavyoM ko dete haiN| vA bhagavAn kI bhakti se bhavyoM ke manovAMcchita kAryoM kI niSpatti hotI hai ataH siddhida kahalAte haiN| siddhisvAtmopalabdhi kAryaniSpatti mokSa, yogoM kI pUrNatA Adi aneka artha haiN| siddhasaMkalpaH = siddhavat niSpannavat saMkalpa: ciMtAbhiprAyo yasya sa - Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 98 * siddhisaMkalpaH siddho'hamityarthaH / uktaM ca-siddho vApyAdike (vyAsA) devayonau niSpannamuktayoH nitye prasiddhe = siddha kI taraha prabhu kA mokSaprApti kA saMkalpa, ciMtA, cintana, abhiprAya pUrNa huA use siddhasaMkalpa kahate haiM aura bhI kahA hai- vistAra, devayoni, niSpanna, mukti, nitya, prasiddha Adi aneka artha haiM ata: prasiddha vA siddha pUrNa ho gaye haiM sAre saMkalpa jike the siddhasaMkal, kahalAte haiN| siddhAtmA = siddho hastaprAptirAtmA jIvo yasya sa siddhAtmA, athavA siddhastribhuvanavikhyAta pRthivyAdibhUta janitvAdi-mithyAdRSTi tattvarahitaM AtmA jIva svarUpaM yasya sa siddhAtmA - siddha ho gayI, yA prApta ho gayI hai AtmA yA zuddha svarUpa jinako ve siddhAtmA hue haiN| athavA tribhuvana meM prabhu kA AtmA siddha prakhyAta haA hai ve siddhAtmA haiN| pRthvI, vAyu, agni aura pAnI ina cAra padArthoM se AtmA kI utpatti hotI hai aisA koI mithyAdRSTi mAnate haiM para unakA kahanA galata hai kyoMki jJAna, darzana guNa ko cetanA kahate haiM aura yaha guNa pRthivyAdikoM meM nahIM hai, AtmA meM hI hai ata: siddha hI cetanAguNa pUrNa haiN| yA siddha yAne mukti ko prApta huI hai AtmA jinakI aise jina siddhAtmA haiN| vA ApakI AtmA siddha pada ko prApta ho gaI hai ata: Apa siddhAtmA haiN| siddhasAdhanaH = siddha nityaM sAdhanaM sainyaM yasya sa siddhsaadhnH| uktamanekArthe - sAdhanaM siddhsainyoH| upAye'nugamemeMdre nivRttau kArake vdhe| dApane mRtasaMskAre pramANe gamane dhane // jinake anantajJAnAdi guNarUpI sainya siddha huA hai ata: siddhasAdhana haiN| anekArtha koza meM upAya, anugama, indra, nivRtti, kAraka, vadha, dApana, mRtasaMskAra, pramANa, gamana aura dhana Adi aneka artha meM sAdhana zabda kA prayoga hotA hai| samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ye mokSa ke sAdhana haiM, upAya haiM, anugama haiM, vA svAtmopalabdhi mukti hI AtmA kA sAdhana hai, dhana (jJAnadhana), siddha ho gaye samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa mokSa ke sAdhana jisake vaha siddhasAdhana kahalAtA hai| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pI jinasahasranAma TIkA - 99 * buddhabodhyaH = borbu yogyo bodhyaH, buddho buddhito jJAno bodhyaH AtmA yenAsau buddhabodhyaH = apanI buddhi se prabhu ne Atma-jJAna kiyA hai ata; ve buddhabodhya haiN| samasta jJeya padArtha ke Apa jJAtA haiM ataH buddhabodhya haiN| mahAbodhiH = mahatI bopi. deza snAnArjAi yasyeti: mhaabodhiH| uktaM ca - ratnatraya pariprAptirbodhiH sAtIvadurlabhA / lajjA kathaM kathaJciccetkAryo yatno mahAniha / / prabhu kI bodhi-vairAgya athavA ratnatrayaprApti bahuta bar3ha cukI hai, ataH prabhu mahAbodhi haiM- ratnatraya kI pariprApti pUrNatayA honA atizaya durlabha hai, kisI taraha use prApta karake satata sthira karane ke lie mahAn yatna karanA caahie| ApakI bodhi (ratnatrayarUpa vibhUti) atyaMta prazaMsanIya hone se Apa mahAbodhi varddhamAnaH = ava samaMtAt RddhaH paramAtizayaM pariprApto mAno jJAnaM pUjA vA yasya sa varddhamAnaH, 'avApyoralopa:' ava-saMpUrNatayA Rddha-paramAtizaya ko prApta huA hai, mAna, jJAna athavA pUjA jinakI aise prabhu varddhamAna haiN| Apake jJAnAdi guNa atyanta vRddhi ko prApta hue haiM ata: Apa varddhamAna haiN| maharddhikaH = mahatI Rddhiryasya sa maharddhika: 1 saMjJAyAM kaH' uktaM ca buddhi tavo vi ya laddhI viuvaNaladdhI taheva oshiyaa| rasavalakkhINA vi ya laddhINaM sAmiNaM vaMde / / bar3ha gayI hai Rddhi jinakI, aise prabhu maharddhika haiN| buddhiRddhi, tapaRddhi, vipularddhi, vikriyA Rddhi, auSadharddhi, rasaRddhi, balaRddhi aura akSINarddhi aisI ATha RddhiyoM ke dhAraka prabhu ko vandana karatA huuN| arthAt Apa mahAn RddhiyoM ke svAmI hone se 'mahardhika' haiN| vedAGgo vedavidvedyo jAtarUpo vidaaNvrH| vedavedyaH svasaMvedyo vivedo vadatAMvaraH / / 3 / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 100 artha : vedAGga, vedavit, vedya, jAtarUpa, vidAMvara, vedavedya, svasaMvedya, viveda, vadatAMvara ye nau nAma jinezvara ke haiM / vedAGgaH = zikSA, kalpo, vyAkaraNaM, chaMdo, jyotirniruktaM ceti vedasyAMgAni, vedAMgAni yasya sa vedAMgaH, athavA vedasya kevalasya jJAnasya prAptI bhantryaprANinAM aMga upAyo yasmAdasau vedAMga - veda ke chaha aMga haiN| zikSA, kalpa, vyAkaraNa, chaMda, jyotiSa tathA nirukta aise bheda anya loga mAnate haiN| parantu jaina mata meM vedAMga zabda kA artha aisA hai- veda jIvAdi padArthoM ko naya tathA pramANa ke dvArA jAna lenA veda hai| yA samyagjJAna hI jinezvara kA AtmA hai, svarUpa hai, ataH vaha vedAMga hai / yA kevalajJAna kI prApti hone ke lie bhavya prANiyoM ke lie jinadeva aMga-upAya haiN| athavA kevalajJAna kI prApti hone kA aMga upAya jinaprabhu se bhavyoM ko milatA hai ataH ve vedAMga haiN| vedavid = vedAn strIpuMnapuMsakavedAn vettIti vedavit, athavA yena zarIrAdbhinna AtmA jJAyate sa vedo bhedajJAnaM, taM vetIti vedavit / uktaM ca niruktivivekaM vedayeduccairyaH zarIrazarIriNoH / saMprItyairviduSAM vedo nAkhilakSayakAraNaM // strIveda, puruSaveda tathA napuMsakaveda, ina tInoM vedoM ko jAnane vAle bhagavAna vedavit haiM, mohakarma ke bhedarUpa jo strIvedAdi nokaSAya haiM, unakI udIraNA hone se utkaTa rUpa meM prakaTa hotI hai, ityAdi inake svarUpa kA sUkSma jJAna jinadeva ko hotA hai ataH ve vedavit haiN| athavA zarIra se AtmA bhinna hai aisA jJAna jisase hotA hai usa bhedajJAna ko veda kahate haiM / usako jAnane vAle jinarAja ko vedavit kahate haiM / isa viSaya meM aura bhI kahA hai- jo zarIra ko tathA zarIra ko dhAraNa karane vAle saMsArI AtmA ke viveka ko, bhedajJAna ko jAnatA hai, use veda kahate haiM arthAt jainAgama ko veda kahate haiM aisA hI veda vidvajjanoM ko AnaMda pradAna karatA hai parantu jo yajJa meM prANiyoM kI Ahuti dene ke lie kahatA hai use veda kahanA yogya nahIM hai| athavA prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga aura dravyAnuyoga rUpa cAroM vedoM ko jAnane vAle, kathana karane vAle hone se 'veda' kahalAte haiN| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 101 * vedyaH = vid jJAne niyukto vedyaH, athavA veditu yogyo vedyaH = jo yogiyoM ke jJAna meM AvazyakatA se niyukta haiM ve prabhu veSya haiN| arthAt yogiyoM ko bhedajJAna kI prApti hone ke lie jinezvara ke svarUpa kA jJAna honA Avazyaka hai, athavA bhagavAn hamAre dvArA jAnane yogya haiM isalie ve vedya haiN| jAtarUpa: = jAtasya janmanaH rUpaM yasya sa jAtarUpa: nagnarUpa: ityarthaH - bhagavAna kA rUpa jAta-janma ke samaya kA hai ataH ve jAtarUpa haiM, nagnarUpa haiM, bAhyAbhyantara parigraha rahita rUpa ko dhAraNa karate haiN| vidAmvaraH = vidAM vidvajjanAnAM varaH zreSTho sa vidAMvara: kvacinnulapyate vibhayobhidhAnAt - vidvajjanoM meM prabhu hI sarvazreSTha haiM ata: vidAmvara haiN| vedavedyaH = vedena jJAnena vedyaH vedituM yogyaH vedavedyaH - jJAna se bhagavAna hamAre dvArA jAnane yogya haiM / veda kA artha-zrutajJAna hai aura zrutajJAna ke dvArA bhagavAna jAnane yogya haiM ataH vedavedya haiN| svasaMvedyaH - svena AtmanA samyag vedyo jJeyaH sa svasaMvedyaH = apanI AtmA dvArA bhalI prakAra jAnane yogya jJeya hai vaha svasaMvedya hai, athavA bhagavAna kA jJAna hama svasaMvedana se hI kara sakate haiM, anubhava se hI jAna sakate haiN| vivedaH = vidjJAne vid vidantyeneneti vedaH viziSTo vedo jJAnaM sa vivedaH viziSTajJAnItyarthaH = vi viziSTa veda (jJAna) jinako hai aise bhagavAna viveda haiM, viziSTa jJAna yAne kevalajJAna / bhagavAna kevalajJAna yukta hone se viveda haiN| vadatAmvaraH = vadatAM tArkikANAMmadhye varaH zreSThaH sa vadatAmvara; = jinadeva vadatAM arthAt tArkikajanoM meM varaH zreSTha haiN| ata: vadatAmvara haiN| anAdinidhano vyakto vyktvaagvyktshaasnH| yugAdikRdhugAdhAro yugaadirjgdaadijH||4|| artha : anAdinidhana, vyakta, vyaktavAk, vyaktazAsana, yugAdikRt, yugAdhAra, yugAdi, jagadAdija ye ATha nAma jinaprabhu ke haiN| TIkA - anAdinidhanaH = na vidyate Adinidhane utpattimaraNe yasya sa anAdinidhanaH, athavA anyasya jIvitasya Adirjanma tatparyaMta nyatizayena dhanaM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 102 * lakSmIryasya sa anAdinidhanaH, AjanmaparyaMta lakSmIvAn ityrthH| bhagavAnsamavasaraNasthito'pi lakSmyA navanidhi lakSaNayA na tyakto yataH anAdinidhana:= jinadeva kI Adi, utpatti tathA nidhana, maraNa nahIM hai| ata: ve anAdinidhana haiN| athavA 'ana' zabda kA artha jIvita hotA hai usakA Adi-janma use prApta kara janma se prArambha karake jinako atizaya dhana kI lakSmI kI prApti huI aise jinarAja ko anAdinidhana kahate haiN| bhagavAna Ajanma lakSmIvAn the| unheM samavasaraNa meM rahate hue bhI unako lakSmI ne nahIM chodd'aa| tathA navanidhiyoM se prabhu sevita the| ata: ve anAdinidhana haiN| vyaktaH = vyajate sma vyaktaH prakaTa ityarthaH, athavA vyanaktyarthaM sa vyaktaH - bhagavAna kA svarUpa prakaTa hai, ataH unako vyakta kahate haiN| athavA bhagavAn apanI divya vANI se jIvAdi padArthoM kA spaSTa vivecana karate haiN| ata: ve vyakta haiN| ___ vyaktavAk = vyaktA sarveSAM prANinAM gamyA vAkU bhASA yasya sa vyaktavAk spaSTArthavAdItyarthaH = sAre prANiyoM ko bhagavAna jinezvara kI vANI kA, bhASA kA abhiprAya jJAta hotA hai, ata: ve vyaktavAk haiM, spaSTArthavAdI haiN| vyaktazAsanaH = vyaktaM nirmalaM virodharahitaM zAsanaM mataM yasya sa vyaktazAsana; = jinakA zAsana mata nirmala hai, virodha rahita hai vaha vyaktazAsana yaha nAma sArthaka hai| yugAdikRt = yugAdikRtavAn yugaadikRt| uktamAH ASADhamAsabahulapratipaddivase kRtiim| kRtvA kRtayugAraMbhaM prAjApatyamupeyivAn / / Adi jinezvara ne yuga kA prArambha kiyA ataH ve yugAdikRt haiN| mahApurANa meM aisA ullekha AyA hai, bhagavAna vRSabhadeva ASAr3ha kRSNa pratipadA ke dina yuga kA prArambha karake prajApati ho gaye the| bhagavAna ne prajA ko asi, masi, kRSyAdika, pAparahita vRtti kA upadeza diyaa| loga pAparahita vRtti se sukha se rahane lge| isa prakAra logoM ko jIvanavRtti batAne vAle prabhu ne kRtayuga kA Arambha kiyaa| ata: unako yugAdikRt kahate haiN| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 103 * yugAdhAraH = yugAnAM kRtayugAnAmAdhAra: adhikaraNaM sa yugAdhAraH - bhagavAna kRtayuga ke AdhAra adhikaraNa hone se yugAdhAra haiN| yugAdiH = yugAnAM kRtayugAnAmAdiH prathamaH sa yugAdiH - bhagavAna ne kRtayuga kiyA ataH ve usake prathama Adi kAraNa haiN| jagadAdijaH = prathamapuruSa ityarthaH = jagat ke prANiyoM ke AdikAla meM ve utpanna hue ata: ve prathama puruSa jagadAdija haiN| atIMdro'tIMdriyo dhIndro mahendro'tIMdriyArthadRk / anidriyo'hmindraayo mahandrabhahito mahAn / / 5 / / artha : atIndra, atIndriya, dhIndra, mahendra, atIndriyArthadRk, anindriya, ahamindrAz2a, mahendramahita, mahAna, ye nau nAma jinadeva ke haiN| ___ atIndraH = ati atizayena iMdra: svAmI sa atIndraH - atizaya rUpa Apa he prabhu indroM ke bhI svAmI haiM ataH atIndra haiN| atIndriyaH = atikrAMtAni indriyANi yeneti atIndriyaH, indriyajJAnarahita ityarthaH - jinadeva ne indriyoM kA atikramaNa kiyA hai| arthAt indriyajJAna se ve rahita haiM, kevalajJAnI haiM, ataH atIndriya haiN| dhIndraH = smRtyai ciMtAyAM dhya, saMdhyA dhyA dhyAnaM dhI: sampadAditvAt bhAve kyap dhyAyyo: saMprasAraNaM dhyA sthAne dhIH dhyAyo: anenaiva saMprasAraNaM anenaiva dIrghatvaM prasi repha so| dhiyA dhyAnena kevalajJAnena indraH paramAtmA sa dhIndraH = dhyai dhAtu ke smRti, ciMtA, saMdhyA, sthAna, buddhi Adi aneka artha hote haiM, dhyai dhAtu ke 'ya' kA saMprasAraNa 'i' Adeza hokara dhi banatA hai, dhI buddhi, usa dhI ke dvArA indra ho, paramAtmA ho - vaha kevalajJAnI 'dhIndra' kahalAte haiN| mahendraH = mahAzcAsAvindraH mahendraH = prabhu sabase bar3e indra haiM ataH ve mahendra haiN| atIMdriyArthadRk = atIndriyArthena kevalajJAnena pazyatIti atIMdriyArthadRk = atIndriya yAne amUrtika padArtha bhI jinake kevalajJAna ke dvArA dekhe gaye yA jAne gaye haiM ata: ve atIndriyArthadRk haiN| yA sUkSma antarita, dUravartI padArtha bhI jinake dvArA dekhe jAte haiN| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 104 * anidriyaH = na iMdriyANi sparzana rasana ghrANa cakSuH zrotrANi yasya sa anidriyaH = prabhu sparzana Adika indriyoM se rahita haiN| isalie aniMdriya haiN| ahamindrAya'H = ahamindrANAmaya'H pUjyaH sa ahamindrAya'H = ahamindroM ke dvArA pUjita hone se ahamindrAya' haiN| mahendramahita: = mahendrAtriMzadindrairmahitaH pUjita: sa mahendramahita: = mahendra Adi 32 indroM se pUje gye| bhavanavAsiyoM ke dasa, vyaMtaroM ke ATha, jyotiSka devoM ke candra, sUrya ye do aura kalpavAsI devoM ke bAraha ina sabake dvArA pUje gaye isalie mahendramahita khlaaye| mahAn = arhamahaphUjAyAM mahatIti mahAn pUjya ityarthaH - jo pUjA meM, / arcanA meM sabase bar3e haiM, mahAn haiN| udabhava: kAraNaM kattA pArago bhvtaarkH| agAhyo gahanaM guhyaM parArghya: prmeshvrH||6|| artha : udbhava, kAraNa, kartA, pAraga, bhavatAraka, agrAhya, gahana, guhya, parArghya, paramezvara ye jinarAja ke yathArtha nAma haiN| udbhavaH = utpradhAno bhavo janmAsya sa udbhavaH, athavA udgato bhavaH saMsAro yasya yasmAd vA sa udbhavaH = ut-pradhAna-zreSTha bhava, janma jinakA hai ve udbhava haiM yA jinase bhava-saMsAra udgata huA hai, nikalA hai aise prabhu udbhava haiN| arthAt utkRSTa janma ke dhAraka tathA saMsAra ke nAzaka hone se undrava kahalAte kAraNaM = kAryate'nena kAraNaM sRSTeH kAraNaM bIjamityarthaH = jisase kArya kiyA jAtA hai yA kArya ho jAtA hai use kAraNa kahate haiM aura prabhu Adijina dharmasRSTi ke kAraNa haiM yA mokSa ke kAraNa hone se kAraNa haiN| kartA = karotIti sRSTiM kartA - zuddha bhAvoM ko karate haiM yA dharmasRSTi ke kartA hone se kartA haiN| pAragaH = pAraM saMsArasya prAntaM gacchatIti pAragaH - saMsAra ke anta ko Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 105 * yahA~ pAra kahate haiM aura jo saMsAra rUpI samudra se pAra ho gaye ve pAraga ho gye| ataH 'pAraga' kahalAte haiN| bhavatArakaH = bhavasya paMcadhA saMsArasya tAraka; pAraM prApakaH sa bhavatAraka: = dravya saMsAra, kSetra saMsAra, kAla saMsAra, bhAva aura bhava saMsAra aise pA~ca prakAra ke saMsAra se jIvoM ko hArane vAle arthAt prasAra se pAra karane vAle linezvara bhavatAraka haiN| agAhyaH = gAh viloDane gAhyate viloDyate iti gAhyaH na gAhAH agAhyaH bhagavataH pAraM gantuM na zakyate ityarthaH - bhagavAna ke guNoM kA evaM svarUpa kA avagAhana hama logoM se azakya hone se ve agAhya haiN| 'gAh' dhAtu vilor3ana artha meM AtA hai Apa kisI ke bhI dvArA avagAhana karane yogya nahIM haiM arthAt Apake guNoM ko koI jAna nahIM sakatA, ata: Apa agAhya haiN| gahanaM = gAhyate yogibhi: gahanaM alakSyaH alakSyasvarUpa: ityarthaH = yogiyoM ne jinake svarUpa ke rahasya ko jAnA hai ata: unheM gahana kahate haiN| ApakA svarUpa atizaya gaMbhIra hai, kaThina hai ata: Apa gahana haiN| guhAM = guh saMvaraNe guhyate iti guhyaM yoginAM rahasyamityartha : - yogiyoM ke lie jinakA svarUpa rahasyapUrNa hai, aise jinezvara ko guhya kahate haiN| 'gu' dhAtu saMvaraNa artha meM AtA hai, Apa indriyoM ke agocara haiM gupta haiM ataH Apa 'guhya' haiN| parArghyaH = paramaM utkRSTaM RddhaM samRddhaM parArddhaM parArdubhavaH parArdhyaH pradhAnaH ityarthaH - parama, utkRSTa, Rddha, samRddha, atizaya tathA aizvaryazAlI pada ko dhAraNa karane vAle jinezvara hote haiM isalie unakA parAya' nAma anvarthaka hai| vA Apa sarvotkRSTa haiM ataH parArghya haiN| paramezvaraH = paramazcAsAvIzvara: paramezvara: athavA parA utkRSTA mA lakSmIH, paramA mokSalakSaNopalakSitA lakSmIH paramA, paramAyA: paramalakSmyA: IzvaraH svAmI paramezvaraH = jinadeva sabase zreSTha hone se paramezvara haiM / athavA parA utkRSTa jo mA-mokSalakSmI usake jinadeva Izvara haiM, isalie ve paramezvara haiN| vA ati adhika sAmarthya yukta hone se bhI Apa paramezvara haiN| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 106 * anantarddhirameyoddharacintyarddhiH smndhiiH| prAyaH prAgraharo'bhyagraH prtygro'gryo'grimo'grjH||7|| anaMtarddhiH = anaMtA Rddhiryasya sa anaMtarddhiH = jinarAja kI Rddhi lakSmI ananta hone se ve anantarddhi haiN| ameyarddhiH = ameyA amaryAdIbhUtA Rddhiryasya sa ameyarddhiH = amaryAda Rddhi ke dhAraka hone se ameyarddhi haiN| acintyarddhiH = acintyA cintayitumazakyA Rddhiryasya sa acintyarddhi: - jinakI Rddhi kA cintana karanA azakya hai, aise prabhu ko acintyarddhi kahanA yogya hI hai| samagradhIH = samagrA paripUrNA jJeyapramANA dhIH buddhiH kevalajJAnaM yasyeti samanadhIH = jinezvara kI dhI: kevalajJAna buddhi samagra paripUrNa jJeya-jIvAdi padArthoM ko jAnatI hai| ataH ve samagradhI haiM unakI buddhi se bAhara nahIM jAne gaye padArtha haiM hI nhiiN| prAgyaH = prAgre bhavaH prAyaH 'anAdyat' = sabase prathama zreSThapanA pAne yogya hai bhava jinakA aise jinarAja prAgrya haiN| vA saba ke mukhya hone se Apa prAgya haiN| prAgraharaH = prakRSTamagraM haratIti prAgraharaH = utkRSTa pradhAna pada dhAraNa karane vaale| athavA pratyeka mAMgalika kArya meM sarva-prathama ApakA smaraNa kiyA jAtA hai, isalie prAgahara kahe jAte haiN| abhyagraH = abhimukhamagramasya sa abhyagraH = loka kA agra bhAga prApta karane ke sammukha haiM isalie abhyana haiN| pratyagraH = pretyAntaM gRhItamanaM yena sa pratyagraH = Apa samasta logoM se vilakSaNa haiM, nUtana haiM, agra grahaNIya haiM isalie pratyagra haiN| ____ agrayaH = agre bhavo agrayaH 'agrAdyat' - pradhAna pada ko dhAraNa karane vAle hone se agraya haiN| 1. mahApurANa, pR. 617 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 107 agrimaH = agrasya bhAvo'grimaH, 'pRthvAdibhyaH imanvA' = sabase, sArI janatA se agrasara hone se Apa agrima ho| agrajaH = agre jAtaH agrjH| tathA coktampraghAta saMghAtayorbhikSA, prakAre prthme'dhike| palasya paramANo vA laMbano parivAcyayoH / / puraH zreSTho dazasveva vidbhiragraM ca kathyate / prAgAdhagraja paryaMta zabdA: zreSThArthavAcakAH jnyeyaaH|| sabase prathama utpanna hue athavA sabase jyeSTha hone ke kAraNa agraja haiM / praghAta, saMghAta, bhikSA, prakAra, prathama, adhika, pala aura paramANu kA AlaMbana, pura aura zreSTha ina daza zabdoM ke artha meM agra zabda kA prayoga hotA hai| isa stotra meM prAga zabda ko Adi lekara agraja paryanta zabda zreSThArtha ke vAcaka haiN| mahAtapA mahAtejA mahodarko mhodyH| mahAyazA mahAdhAmA mahAsattvo mahAdhRtiH / / 8 / / artha : mahAtapA, mahAtejA, mahodarka, mahodaya, mahAyazA, mahAdhAmA, mahAsattva, mahAdhRti ye ATha nAma jinaprabhu ke haiN| TIkA - mahAtapA = mahattapo dvAdazavidhaM tapo yasya sa mahAtapAH - anazana, avamaudarya Adi chaha prakAra ke bAhyatapa tathA prAyazcitta, vinaya Adika chaha prakAra ke aMtaraMga tapa aise bAraha tapa jinadeva ne kiye isalie ve mahAtapA haiN| mahAtejA = mahattejaH puNyaM yasya sa mahAtejA, uktaM ca - puNyaM tejomayaM prAhuH prAhuH pApaM tamomayaM / tatpApaM puMsi kiM tiSTe yaadiidhitimaalini| mahAn teja - puNya jisake hai ve prabhu mahAtejA haiM, teja aura puNya Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** jinasahasranAma TIkA 108 ekArthavAcaka haiM- uktaM ca, guNIjana puNya ko teja svarUpa aura pApa ko adhakAra svarUpa mAnate haiM / vaha pApa dayArUpI kAMti ko dhAraNa karane vAle puruSa meM kaise raha sakatA hai ! - mahodarka: = mahAn sarvakarmanirmokSalakSaNo, anaMta kevalajJAnAdi lakSaNazca udarka : uttaraM phalaM yasya sa mahodarka : sarva karmoM ko naSTa karake ananta kevalajJAnAdi lakSaNayukta phala jinako prApta huA hai, aise jinezvara mahodarka - haiM / mahodaya: = mahAn tIrthaMkaranAmakarmaNa udayo vipAko yasyeti sa mahodaya:, athavA mahAn utkRSTo'yaH zubhAvaho, vidhiryasyeti sa mahodaya : athavA mahAn kadAcidapyastaM na yAsyati udayakarmmakSayotpanne kevalajJAnasyodgamo yasyeti sa mahodaya:, athavA mahastejo dayA sarvvaprANikaruNA yasyeti sa mahodayaH / uktaM ca - yasya jJAnadayAsindhoragAdhasyAnayA guNAH / sevyatAmakSayo dhIraH sa zriye cAmRtAya ca / jJAnena dayayA mokSo mokSaH bhavatIti sUcitamatra / mahAn tIrthaMkara nAmakarma kA udaya jinameM huA hai aise bhagavAna mahodaya prAta / athavA hAn ut-utkRSTa ayaH jagat kA kalyANa karane vAlA bhAgya jinako huA hai aise prabhu mahodaya haiM, athavA mahAn kabhI asta ko prApta nahIM hogA aisA karma ke kSaya se utpanna huA hai kevalajJAna kA udaya jinake aise prabhu mahodaya haiM athavA mahasteja aura dayA, sarva prANiyoM ke prati dayAbhAva jinake haiM aise prabhu mahodaya haiN| kahA bhI hai- jo jinadeva agAdha - jisake talabhAga kA sparza karane meM hama alpajJa asamartha haiM tathA jisake nirdoSa guNa hamArI buddhi ko preraNA dene vAle haiM, aise jJAna tathA dayA ke samudra rUpa tathA akSaya jo jinezvara haiM unakA he bhavyajana ! Apa ananta catuSTayarUpa lakSmI kI prApti ke lie sevana karo, ArAdhanA kro| isa zloka se jJAna aura dayA ke AcaraNa se mokSa prApta hogA aisA sUcita kiyA gayA hai| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 109 2 mahAyazAH = mahadyazaH puNyaM guNakIrtanaM yasyeti sa mahAyazAH = mahApuNya guNoM kI kIrti jinakI phailI hai ve jina mahAyazA haiN| mahAdhAmAH = mahaddhAma tejo yasyeti mahAdhAmAH, jinakA dhAma teja atyanta vistRta hai ve jina mahAdhAma nAma se alaMkRta haiN| mahAsattvaH = mahatsattvaM cittaM balaM prANA yasyeti sa mahAsattvaH / uktaM cAnekArthe = sattvaM dravye guNe citte vyavasAyasvabhAvayoH / pizAcAdAvAtmabhAve, bale prANeSu jaMtuSu / / mahAn sattva citta (mana) bala (zakti) prANa jisake hai vaha mahAsattva kahalAtA hai| anekArtha koza meM-dravya, guNa, citta, vyavasAya, svabhAva, pizAcAdi, AtmabhAva, bala, prANa aura jantu Adi aneka ayoM meM zasya zabda kA prayoga hotA hai| yahA~ para sattva zabda kA artha-bala (zakti) citta, guNa liyA gayA hai jisameM mahAn bala, mahAguNa, mahAn vistRta svabhAva pAyA jAtA hai vaha mahAsattva kahalAtA hai| mahAdhRtiH = mahatI dhRtiH saMtoSo yasyeti mahAdhRtiH, dhRtiyogavizeSe syAddhAraNAdhairyayoH sukhkhe| saMtoSAdhvarayozcApi = jinake mahatI dhRti, mahAn saMtoSa guNa prApta huA hai, vaha mahAdhRti hai| mahAdhairyo mahAvIryo mahAsampanmahAbalaH / mhaashktirmhaajyotirmhaabhuutirmhaadyutiH||9|| artha : mahAdhairya, mahAvIrya, mahAsampat, mahAbala, mahAzakti, mahAjyoti, mahAbhUti, mahAdyuti ye ATha nAma jinadeva ke haiN| ___TIkA - mahAdhairyaH = mahadhairya bhaye'pyanAkulatA yasyeti mahAdhairya:- bhaya prApta hone para bhI prabhu ke mana meM jarA bhI AkulatA nahIM hotI, ve mahAdhairyavAna mahAvIryaH = mahadvIrya tejo yasyeti mahAvIryaH tathAnekArthe - vIrya tejaH Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 110 2 prabhAvayoH / yukte zaktau ca = prabhu kA vIrya teja mahAn hone se mahAvIrya haiMvIrya zabda ke vIrya, teja, prabhAva, yukta, zakti Adi aneka artha haiM ataH mahA teja, bala, vIrya, zakti ke dhAraka hone se mahAvIrya kahalAte haiN| ananta vIrya ke svAmI hone se mahAvIrya haiN| mahAsaMpat = mahatI saMpat saMpadA samavasaraNAdikA yasyeti sa mahAsaMpat = jinakI samavasaraNAdi sampatti mahat yAne mahAn vizAla hai, vaha mahAsaMpatvAna hai| mahAbalaH = mahabalaM samasta vastu paricchedaka lakSaNaM kevalajJAnaM yasyeti sa mahAbalaH, athavA mahabalaM zarIrasAmarthya nirbhayatvaM ca yasyeti mahAbalaH = mahadUbala, saMpUrNa vastuoM ko jAnane vAlA kevalajJAna rUpa bala jinakA hai, athavA jinakA zarIra sAmarthya tathA nirbhayatva mahAn hai, aise prabhu mahAbala haiN| __ mahAzaktiH = mahatI zaktirutsAho yasyeti sa mahAzaktiH / tathAnekArthe - "zaktirAyudhabhede syAdutsAhAdi Adi zabdAt prabhutvaM maMtrazca daurbale zriyAM" - jinameM mahAn zakti hai, utsAha hai ve mahAzakti sampanna kahalAte haiN| anekArtha koza meM zakti zabda ke zakti, Ayudha, utsAha, prabhutva, maMtra, daurbalya aura lakSmI Adi artha haiM ataH mahAzakti, utsAha, prabhutva, lakSmI Adi se yukta hone se mahAzakti kahe jAte haiN| mahAjyotiH = mahat jyoti: kevalalocanaM yasyeti sa mahAjyotiH = kevalajJAna rUpI mahAnetra ko dhAraNa karane vAle prabhu mahAjyoti nAma se zobhita hote haiN| mahAbhUti: = mahatI bhUti: sampadyasyeti sa mahAbhUtiH / tathAnekArthe - "bhUtistu bhsmni| mAMsapAkavizeSe ca sampadutpAdayorapi" - jisakI sampatti atizaya vizAla hai, vaha mahAbhUti hai- bhUmi ke sampadA, bhasma, utpAda Adi aneka artha haiN| ___ mahAdyutiH = mahatI dyutiH zobhA yasyeti mahAdyutiH / anekArthe - "dyutistu zobhAdIdhityo" - atizaya vizAla zobhA kAnti hai jisakI aise Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 111 * prabhu kA mahAdyuti yaha nAma sArthaka hI haiN| anekArtha koza meM dyuti ke zobhA, dIdhiti Adi aneka artha haiN| mhaamtirmhaaniitirmhaakssaantirmhaadyH| mahAprAjJo mahAbhAgo mahAnando mahAkaviH / / 10 / / artha : mahAmati, mahAnIti, mahAkSAnti, mahAdaya, mahAprAjJa, mahAbhAga, mahAnanda, mahAkavi ye jinezvara ke nAma haiN| ____TIkA - mahAmatiH = mahatI matirbuddhiryasyeti sa mahAmatiH matirbuddhIcchayorityanekArthe - jinakI buddhi kevalajJAna rUpa hone se mahAn evaM vizAla thI isalie mahAmati kahe jAte haiN| mati zabda ke mati, buddhi, icchA Adi aneka artha haiN| ___ mahAnItiH = mahatI nItiAyo yasyeti sa mahAnItiH / uktamanekArthe - nAtinaye prApaNe ca = jinakI nIti arthAt nyAya vizAla nirdoSa thA ve mahAnIti haiN| nIti, naya, prApaNa Adi eka-arthavAcI haiN| mahAn naya prarUpaNA jinakI ve mahAnIti haiN| mahAkSAntiH = mahatI kSAntiH kSamA yasyeti sa mahAkSAntiH = ApakI kSAnti, kSamA vizAla hone se Apa mahAkSAntivAna haiN| mahAdayaH = mahatI dayA prANirakSA yasyeti mahAdayaH = prabhu mahAn dayAvAna haiN| kyoMki saba prANiyoM ke rakSaka haiN| isalie mahAdaya kahA hai| mahAprAjJaH = mahatI prajJA buddhivizeSo yasyeti mahAprAjJaH = prabhu kI buddhi vizeSa vizAla hone se unheM mahAprAjJa kahate haiN| mahAbhAgaH = mahAn bhAgo rAjadeyaM yasya sa mahAbhAgaH, athavA mahena pUjAyA A samantAd bhajyate sevyate sa mahAbhAgaH, athavA mahAnbhAgaH karmAtmazleSo yasyeti mahAbhAgaH - jinako anya rAjAgaNa mahA karabhAga (Taiksa) arpaNa karate haiM aise prabhu mahAbhAga haiN| athavA pUjana karane ke lie sarva deza se Akara bhaktagaNa jinakI pUjA karate haiM aise ve prabhu mahAbhAga kahe jAte haiM yA karma se AtmA kA vizleSa hone, alaga hone yogya jinakA vizAla bhAgya hai ve mahAbhAga haiN| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 112 2 mahAnandaH = mahAn AnaMda: saukhyaM yasyeti sa mahAnandaH, athavA mahena taccaraNapUjAyA Anando bhavyAnAM yasmAditi mahAnandaH = mahAn Ananda sukha jinako hai, ve jinarAja mahAn Ananda ke dhAraka haiM athavA prabhu kI pUjA karane meM bhavyoM ko Ananda kI prApti hotI hai ataH prabhu mahAnanda haiN| mahAkaviH = mahAzcAsau kaviH mhaakviH| tathAcoktamArSe = suzliSTapadavinyAsaM, prabaMdhaM racayanti ye| zravyabaMdhaprasannArthaM te mahAkavayo mtaaH| prabhu mahAn kavi haiM, kyoMki kavi kise kahate haiM- zleSayukta padoM kI racanA jisameM hai tathA jisakA prabaMdha zravaNa karane yogya hai tathA jisameM prasAda pUrNa artha racanA hai aisA prabandha jo racate haiM ve mahAkavi mAne jAte haiN| aisA mahAkavi kA lakSaNa hai| mahAmahA mahAkIrtirmahAkAntirmahAvapuH / mahAdAno mahAjJAno mahAyogo mhaagunnH||11|| artha : mahAmahA, mahAkIrti, mahAkAnti, mahAvapu, mahAdAna, mahAjJAna, mahAyoga, mahAguNa ye prabhu ke sArthaka ATha nAma haiN| TIkA - mahAmahAH = mahat mahaH tejaH yasya sa mahAmahAH, tathA coktamanekArthe - mahastejasyutsave ca = mahAn vizAla maha yAne teja jinakA aise prabhu mahAmahA kahe jAte haiN| mahAkIrtiH = mahatI kIrtiH yazo yasyeti sa mahAkIrtiH tathA coktaM - kIrtiryazasi vistAre prAsAde kame'pi ca = jinakI mahatI mahAn kIrti yaza hai phailA huA cAroM ora, use mahAkIrti kahate haiM / kIrti ke yazavistAra, prAsAda, kIcar3a Adi aneka artha haiN| mahAkAMtiH = mahatI kAntiH zobhA yasyeti sa mahAkAMtiH / tathA coktaM - "kAMtiH zobhAkamanayo;' mahAn hai kAMti zobhA jisakI vaha mahAkAMti hai| mahAvapuH = mahadvapuH zAstA kRtiryasyeti sa mahAvapuH / uktaM ca - vapuH zAstA kRtau dehe = atizaya sundara zarIra ko mahAvapu kahate haiN| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 113 mahAdAnaH = mahaddAnaM rakSaNaM vizrANanaM yasyeti mahAdAnaH / uktaM ca, dAnaM mataM gajamade rakSaNacchedazuddhiSu vizrANane'pi sarva prANiyoM ko prabhu se ananta abhayadAna prApta hotA hai ataH ve mahAdAna haiN| = mahAjJAna: = mahat jJAnaM kevalajJAnaM yasyeti mahAjJAnaH = mahAn hai arthAt prabhu kevalajJAna sampanna haiM / mahAyogaH = mahAn yogazceto nirodho yasya sa mahAyogaH cittanirodha mahAn hotA hai| ataH ve mahAyoga haiN| = prabhu kA jJAna mahAmahapatiH prAptamahAkalyANapaMcakaH / mahAprabhurmahAprAtihAryAdhIzo mahezvaraH // 12 // mahAguNa: = mahAn guNaH saMdhivigrahayAnAsanadvaidhIbhAvasaMzrayAkhyo yasyeti ye mahAguNa: saMdhi, vigraha, yAna, Asana, dvaidhIbhAva tathA saMzraya, mahAguNa rAjyAvasthA meM prabhu ne apane putra ko batalAye the isa apekSA se prabhu mahAguNa the aura dIkSA lene para prabhu ne muni ke mUlaguNa tathA uttaraguNoM kA niraticAra pAlana kiyA thA ataH ve mahAguNa the / = prabhu kA " artha : mahAmahapati, prAptamahAkalyANapaMcaka, mahAprabhu, mahAprAtihAryAdhIza, mahezvara ye nAma prabhu ke kahe gaye haiN| TIkA = mahAmahapatiH = mahAmahasya merusnAnasya patiH svAmI mahAmahapatiH, meru para jinezvara kA 1008 kalazajala se mahAbhiSeka kara indra ne prabhu kI mahApUjA kI thI, usa pUjA ke svAmI mahAmahapati haiN| prAptamahAkalyANapaMcaka: = mahAkalyANAnAM garbhAvatAra janmAbhiSeka - niSkramaNa- jJAna - nirvANAnAM paMcakaM mahAkalyANapaMcakaM prAptaM mahAkalyANapaMcaka yenAsau prAptakalyANapaMcaka: - garbhAvatAra janmAbhiSeka, dIkSA, kevalajJAna tathA nirvANa ina pA~ca mahAkalyANakoM ko prApta hone se prabhu prApta mahAkalyANa paMcaka isa anvartha nAma ko dhAraNa karate haiN| mahAprabhu : = mahAMzcAsau prabhuH svAmI sa mahAprabhuH - cakravartI, gaNadharAdi, prabhuoM kI apekSA se bhI bhagavanta kA prabhutva bar3A hai, ataH prabhu mahAprabhu haiN| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 114 * mahAprAtihAryAthIza: = mahacca prAtihAryaM mahAprAtihAryaM, aizvaryalakSaNamaMDanadravyaM tasyAdhIza: svAmI sa mahAprAtihAryAdhIzaH / tathA coktaM - azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyadhvanizcAmaramAsanaM ca / bhAmaNDalaM duMdubhirAtapatraM, satprAtihAryANi jinezvarANAM / mahAn prAtihArya - mahAaizvarya jo azokavRkSa, devoM dvArA puSpavRSTi karanA, divyadhvani, cauMsaThacamara, suvarNaratnajar3ita siMhAsana ke Upara prabhu kA virAjamAna honA, bhAmaNDala, dundubhi-nagAroM kI dhvani tathA Atapatra -chatra aise mahAprAtihAryoM ke adhipati bhagavAn haiM / mahezvara: = mahatAmindrANAmIzvara: svAmI sa mahezvaraH athavA mahasya pUjAyA Izvara: svAmI mahezvaraH = prabhu mahAn indrAdikoM ke svAmI haiM / ata: mahezvara haiM / athavA maha ke pUjana ke prabhu Izvara haiM, svAmI haiM, isalie ve mahezvara isa prakAra sUri zrImad amarakIrti viracita jinasahasranAma TIkA kA paMcama adhyAya pUrNa huA / SaSTho'dhyAyaH ( mahAmunyAdizatam ) mahAmunirmahAdhyAnI mahAmaunI mahAdamaH / mahAkSamo mahAzIlo mahAyajJo mahAmakhaH // 1 // artha : = mahAmuni, mahAdhyAnI, mahAmaunI, mahAdama, mahAkSama, mahAzIla, mahAyajJa, mahAmakha ye ATha nAma jinendra ke haiN| = mahAmuniH = mahAMzcAsau muniH pratyakSajJAnI mahAmuniH arthAt pratyakSajJAnI, avadhijJAna aura mana:paryayajJAna ye do jJAna vikala pratyakSa haiN| kevalajJAna sakala pratyakSa hai / jinadeva pUrNa kevalajJAnI haiM isalie ve mahAmuni Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 115. mahAdhyAnI = dhyAnaM dharmazukla-dhyAnadvayaM vidyate yasya sa dhyAnI mahAMzcAsau dhyAnI mahAdhyAnI = dharmadhyAna aura zukladhyAna ye dhyAnadvaya jinake haiM ve jinarAja mahAdhyAnI kahe gaye haiN| ArttadhyAna se tiryaggati, raudradhyAna se narakagati, dharmyadhyAna se svargagati tathA zukla dhyAna se caramazarIradhAriyoM ko mukti prApta hotI hai| jitane tIrthaMkara pada dhAraka hote haiM ve zukladhyAna se mokSa ko prApta hote haiM aura vahI mahAdhyAna hai, vaha dhyAna Apake hotA hai isalie Apa mahAdhyAnI haiN| mahAmaunI = muniSu jJAniSu bhavaM maunaM vidyate yasyeti maunI / mahAzcAsau maunI mahAmaunI varSasahasraparyaMta khalvAdinAtho na dhrmmupdidesh| IdRzaH svAmI mahAmaunI bhaNyate = muniyoM kA, jJAniyoM kA jo vacana na bolakara AtmaciMtana meM lIna honA, use mauna kahate haiM, aisA mauna jinhoMne dhAraNa kiyA unheM maunI kahate haiN| bhagavAna Adiprabhu ne hajAra varSAMtaka mauna dhAraNa kiyA thaa| unhoMne itane varSoM taka upadeza nahIM diyA, isalie ve mahAmaunI haiN| mahAdama: - mahAn damaH tapaH klezasahiSNutA yasya sa mahAdamaH, athavA mahAn sarva-prANigaNa rakSAlakSaNo do dAnaM yasya sa mahAdamaH, mahAde mahAdAne mA lakSmIryasya sa mhaadmH| tathA cokta, vizvazaMbhumunipraNItAyAmekAkSaranAmamAlAyAm do dAne pUjane kSINe dAnazauMDe ca pAlake / deve dIptI durAdharSe do bhuje diirghdeshke| dayAyAM damane dIne daMzake'pi damaH smRtaH / / vadhe ca baMdhane bodhe bAle bIje blodite| vidoSepi pumAneSa cAlane cIvare vare / / mahAn dama:-tapaH = kleza sahana karane kA jo mahA-sAmarthya use mahAdama kahate haiN| athavA sarva prANiyoM kA rakSaNa karane rUpa jo dAna-vaha abhayadAna vaha hai mhaadm| athavA lakSmI mahAlakSmI kevalajJAna jisake hone se mahAdama Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA - 156 * vizvazaMbhu muni praNIta ekAkSara nAmamAlA meM 'do' dhAtu dAna, pUjA, kSINa, | dAna, zauNDa, pAlaka, deva, dIpti durAdharSa, do (bhujA), dIrghadezaka, dayA, damana, dIna, daMzaka, dama, vadha-baMdhana, bodha, bAla, bIja, balodita, vidoSa, pumAn, cAlana, cIvara, zreSTha Adi aneka artha meM likhA hai| ata: mahAdayA, mahApUjA jisake hoM vaha mahAdama kahalAtA hai| mahAkSamaH = mahatI ananyA'sAdhAraNA kSamA prazamo yasya sa mahAkSama:, advitIya asAdhAraNa kSamA prazama bhAva jisake hotA hai vaha mahAkSama hai| mahAzIla: = mahAnti aSTAdazasahasragaNanAni zIlAni vRttarakSaNopAyA yasya saH mahAzIlaH, cAritra kI rakSA ke upAya svarUpa jisake aThAraha hajAra zIla ke bheda paripUrNa hote haiM, vaha mahAzIla hai| / mahAyajJaH = mahAn ghAtikarmasaMmiddhomalakSaNo yajJo yasya sa mahAyajJaH / athavA mahAn indra-dharaNendra-narendra-mahAmaNDalezvarAdibhiH kRtattvAt tribhuvana bhavyajana-melApaka saMjAtatvAt kSIrasAgarajaladhArA - svarga saMjAta caMdana kAzmIra raja-kRSNAgarugaMdhadrava muktAphala-akSatAmRtapiNDahavi: pAka naivedya divyaratnapradIpakAlAgarusitAbhra dhUpa - kalpatarUtpannAna - nAlikera - kadalIpanasAdiphala- mahArgha kusuma prakara darbhadUrjA siddhArtha - naMdyAvarta - svastika - chatra - cAmara-darpaNAdigItanRtyavAditrAdi saMbhUto yajJo yasyeti mahAyajJaH athavA mahAn kevalajJAna - yajJalakSaNo yajJo yasya bhavati sa mahAyajJaH athavA mahAn paMcavidho yajJo yasya sa mhaayjnyH| tathA coktaM adhyApanaM brahmayajJaH pitRyajJastu tarpaNam / homo devo balibhA~to, nRyajJo'tithipUjanam // 7 // mahAn ghAtikarmarUpI samidhA kA jisane homa kiyA, jisakA aisA yajJa vaha mahAyajJa hai| athavA mahAn indra - dharaNendra - narendra - mahAmaNDalezvara Adi ke dvArA tInoM lokoM ke bhavyajana kA milApa hone se kSIrasAgara kI jaladhArA, svargotpanna malayaja - candana, akSata, puSpa, naivedya, dIpa, dhUpa, phala aura arghya se, gIta - nRtya - vAditra Adi se utpanna jisakI pUjA rUpa mahAyajJa kiyA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 117 * gayA vaha mahAyajJa hai| athavA mahAn kevalajJAna rUpa yajJa hai lakSaNa jisakA aisA vaha mahAyajJa hai athavA pA~ca prakAra ke yajJa jisake haiM- vaha mahAyajJa hai| kahA hai adhyApana brahmayajJa haiM, tarpaNa pitRyajJa hai, homa daiva yajJa hai, bali (arpaNacar3hAvA ) bhUtayajJa hai aura atithi pUjana nRyajJa hai / - mahAmakha: = mahAn pUjyo makho yajJo yasya sa mahAmakha: / mahAn pUjya hai yajJa jisakA aise ve mahAmakha haiN| mahAvratapatirmahyo mahAkAntitharo'dhipaH / mahAmaitrImayo'meyo, mahopAyo mahomayaH // 2 // artha : mahAvratapati, mahA, mahAkAntithara, adhipa, mahAmaitrImaya, ameya, mahopAya aura mahomaya ye bhagavAna ke ATha nAma haiM // 2 // - mahAvratapatiH = vratAni prANAtipAtaparihArA'nRtavacanaparityAgAcauryabrahmacaryAkiMcana rajanI bhojanaparihAraM lakSaNAni mahanti vratAni mahAvratAni teSAM patiH rakSaka: svAmI mahAvratapati: ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha aura rAtribhojana parihAra lakSaNa vAle mahAn vratoM ke pati, rakSaka, svAmI honese mahAvratapati haiN| 8 mahyaH = mahe yajJe niyukto mahyaH pUjyaH ityarthaH / yajJa meM niyukta hone se pUjya haiM ataH mahya haiN| jo mahAkAntidharaH = ananyA'sAdhAraNAM zobhAM dharatIti mahAkAntidharaH dhRJ dhAraNe / dhR dhAtu dhAraNa karane ke artha meM hai| asAdhAraNa divya zobhA ko dhAraNa karane vAle hone se Apa mahAkAMntidhara haiN| adhipaH = adhipa, rakSaka, sarva jIvoM ke rakSaka hone se prabhu adhipa haiN| athavA jo 'adhikaM pibati' loka tathA aloka ko kevalajJAna se vyApta karatA hai use adhipa kahanA caahie| sabake adhipati hone se bhI adhipa haiM / mahAmaitrImaya: = mahatI cAsau maitrI mahAmaitrI sarvajIvajIvanabuddhi:, tathA nirvRtta: mahAmaitrImaya: = sarva prANiyoM meM maitrI yA jIvana dene kI buddhi ne mAnoM Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 118 * jinendra ko utpanna kiyA hai aise prabhu haiN| samasta jIvoM ke sAtha ucca mitratA kA bhAva dhAraNa karane se Apa mahAmaitrImaya haiN| ___ameyaH = mA mAne mIyate meya; Atkhanoricca', na meya: ameyaH na kenApi mAtuM zakyate ityarthaH = jisake dvArA na mAne mIyate arthAt jisako nApA nahIM jAtA arthAt prabhu ananta guNadhAraka haiM ataH ameya haiN| mahopAyaH = mahAn samyagdarzanajJAnacAritratapolakSaNa upAyo mokSasya sa mahopAyaH = mahAn samyagdarzana, samyagjJAna, samyak cAritra tathA taparUpa lakSaNa mokSa kA upAya hai aise ve prabhu mokSa ke upAyarUpa haiN| mahomayaH = maha utsavastasya bandhuH somo vA mahomayaH athavA mahasA jJAnena nivRttI mahomayaH utkRSTabodha ityarthaH = maha- utsava usakA jo baMdhu use mahomaya kahate haiN| athavA mahasA-jJAna se jo nirvRtta banA huA hai, jo jJAna ke dvArA maya-mAnoM nivRtta hue haiM aise prabhu mahomaya haiN| mahAkAruNiko mantA mahAmantrI mhaaytiH| mahAnAdo mahAghoSo mahejyo mahasAMpatiH // 3 // artha = mahAkAruNika, mantA, mahAmantra, mahAyati, mahAnAda, mahAghoSa, mahejya, mahasAMpati ye ATha nAma jinadeva ke haiN| TIkA - mahAkAruNikaH = karuNAyAM sarvajIvadayAyAM niyuktaH, kAruNika: mahAMzcAsau kAruNikaH mahAkAruNikaH sarvajIvamaraNaniSedhakaH ityarthaH = prabhu sarva jIvoM para karuNA bhAva rakhate haiM, ata; ve mahAkAruNika haiN| arthAt saMpUrNa jIvoM kA rakSaNa karo 'mA hiMsyAt-sarvabhUtAni' kisI bhI prANI kA ghAta mata karo, aisA upadeza dekara prANimAraNa kA niSedha karate haiM isalie ve mahAdayAlu hai| mantAH = manu bodhane manute jAnAtIti mantA jJAtetyarthaH = saMpUrNa jIvAdi padArthoM ko bhagavAn 'manute jAnAtIti mantA' jAnate haiM, ata: ve mantA haiN| mahAmaMtraH = mahAn maMtrI guptavAdo yasyeti sa mahAmaMtraH / uktamanekArthe - 'maMtro devAdisAdhane vedAMze guptavAde ca' = devAdi sAdhana meM, vedAMza meM aura Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 119 * gupta maMtraNA meM maMtra zabda kA prayoga hotA hai, mahAn gupta vAda hai jisakA vaha mahAmaMtra kahalAtA hai| mahAyatiH = yatate yatnaM karoti ratnatraye iti yatiH, 'sarvadhAtubhyaH i:'| mahAzcAsau yatiH mahAyati: = ratnatraya ke pAlana meM prabhu ne mahAn prayatna kiyA hai, ata: ve mahAyati haiN| maha rati mahAyati / yathaH kAziza nA karane ke lie jinhoMne mahAn prayatna kiyA hai ataH mahAyati haiN| mahAnAdaH - mahAn nAdo dhvaniryasya sa mahAnAdaH, athavA mahAn nA saMvit do dAnamasya sa mahAnAda: = prabhu kI divya dhvani jo saba jIvoM kA kalyANa karatI hai vahI mahAnAda hai| athavA mahAn nA saMvit = ratnatraya ko pUrNa prApta karane kI pratijJA, tathA da: dAna sarva jIvoM ko abhaya denA, ye do kArya jinhoMne kiye haiM aise prabhu hI mahAnAda haiN| ___ mahAghoSaH : mahAn ghoSo yojanapramito dhvaniryasya sa mahAghoSaH = mahAn hai ghoSa jisakA, ghoSa yAne garjanA-zabda-AvAja aura prabhu kI divyadhvani eka yojana vyApI hai ataH ve hI mahAghoSa haiN| mahejyaH = mahatI ijyA pUjA yasyeti. mahejyaH = indrAdikoM ne jinakA mahApUjana kiyA aise prabhu mahejya haiN| mahasAMpatiH = mahasAM tejasAM patiH svAmI mahasAMpatiH = prabhu mahAn teja ko dhAraNa karate haiM isalie mahasAMpati haiN| mahAdhvaradharo dhuryo mahaudAryo mahiSThavAk / mahAtmA mahasAMdhAma maharSirmahitodayaH // 4 // artha : mahAdhvaradhara, dhurya, mahaudArya, mahiSThavAk, mahAtmA, mahasAMdhAma, * maharSi aura mahitodaya, ye ATha nAma prabhu ke haiM jo isa prakAra sUcanA dete haiN| TIkA - mahAdhvaradharaH = mahAzcAsau adhvaro yajJa: mahAdhvara: mahAdhvaraM mahAyajJaM dharatIti mahAdhvaradharaH, mahAyajJadhArI, ityarthaH = prabhu mahAyajJoM ko arthAt mahAtaparUpI yajJa ko dhAraNa karane vAle haiN| ata: mahAdhvaradhara kahalAte haiN| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA- 120 dhuryaH = dhuraM vahatIti dhuryaH, uktaM ca dhuraM vahati yo dhuryo dhaureyaH sa ca kathyate, dharmmadhuraMdhara ityartha: dharma rUpI dhurA ko dhAraNa karane vAle hone = se Apa dhurya haiN| - - mahaudArya: = mahat audAryaM dAnazaktiryasyeti sa mahaudArya:, bhagavAn nirgratho'pi san vAJchitaphalapradAyakaH ityarthaH / uktaM ca niSkiMcano'pi jagate na kAni, jinadizasi nikAmaM kAmitAni / naivAtra citramathavA samasti vRSTiH kimu khAdiha no cakAli athavA vaikalesIti bhAvaH = prabhu mahAn audArya ko dhAraNa karane vAle haiM, unakI dAnazakti udAtta hai| bhagavAna nirgrantha, parigraha rahita hone para bhI vAMchita phala dete haiN| uktaM ca- he jina ! Apake pAsa kucha bhI nahIM hai, parantu Apa jagat ko kauna sI icchita vastu nahIM dete arthAt saba logoM ko Apa icchita vastuoM ko pradAna karate haiM isameM kucha bhI Azcarya nahIM hai kyoMki AkAza ke pAsa kucha bhI nahIM to bhI kyA AkAza se varSA hotI nahIM dekhI jaatii| athavA vairAgyakAla meM bhagavAna mahAdAna dete haiM, sarvatyAga karate haiN| ataH ve mahaudArya haiN| mahiSThavAk = mahiSThA pUjyA vAk yasya sa mahiSThavAk = prabhu kI vANI mahiSThA sarva indra gaNadharAdikoM se pUjanIya hai| ataH ve mahiSThavAk haiN| zreSTha madhura vacanoM ke svAmI hone se mahiSThavAk haiN| mahAtmA = mahAn kevalajJAnena lokAlokavyApakaH AtmA yasya sa mahAtmA - kevalajJAna ke dvArA jinakA AtmA lokAloka meM vyApaka huA hai arthAt lokAloka ko jAnatA hai, aise prabhu mahAtmA haiN| atyanta pavitra AtmA hone se Apa mahAtmA haiM / mahasAMdhAma: = mahasAM tejasAM dhAma AzrayaH sa mahasAMdhAma = prabhu mahas ko, teja ko dhAraNa karate haiM, tejoM ke nivAsasthAna haiM, Azraya haiN| maharSi: = mahAMzcAsau RSiH saMpanna maharSiH, athavA riSi RSi gatau RSati gacchati buddhiRddhi, auSadharddhi, vikriyaddhi, akSINamahAnasAlayaddhi, viyadgamanarddhi, kevalajJAnarddhiM prApnotIti RSiH / 'gRhanAmyupadhAtkiH,' athavA 'RSI cI bra AdAnasaMvaraNoH ' Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 129 * reSaNAmalepArAzInAmaSimAharmanISiNaH / mAnyatvAdAtmavidyAnAM mahadbhiH kIrtyate muniH|| mahAMzcAsau RSi: maharSiH = prabhu sampanna RSi haiN| athavA aneka RddhiyoM ko bhagavAna prApta hue haiM, ata: ve maharSi haiN| auSadhirddhi, vikriyarddhi, akSINamahAnasaRddhi, akSINamahAlayarddhi Adika RddhiyA~ bhagavAna ko prApta huI haiM- uktaM ca - klezasamUha ko rokane se sAdhujana vidvAnoM ke dvArA RSi kahe jAte haiM aura AtmavidyA ke lie mAnya hone se mahAn loga yatiyoM ko muni kahate haiN| mahitodayaH mahitaH pUjita: udayaH tIrthaMkaranAmakarmaNo vipAko yasya sa mahitodayaH - pUjita huA hai tIrthakara nAmakarma kA vipAka udaya jinakA aise prabhu mahitodaya nAma se kahe jAte haiN| arthAt jagat meM pUjya janma dhAraNa karane se mahitodaya kahalAte haiN| mahAklezAGkuzaH zUro mahAbhUtapatirguruH / mahAparAkramo'naMto mahAkrodharipurvazI // 5 // artha = mahAklezAGkuzaH, zUra, mahAbhUtapati, guru, mahAparAkrama, anaMta, mahAkrodharipu, vazI ye ATha prabhu ke sArthaka nAma haiM jo isa prakAra haiM TIkA - mahAklezAGkuzaH = mahAn tapaH saMyama parISaha sahanAdilakSaNo yo'sau klezaH kRcchresa evAMkuza: sRNirmattamanogajendronmArganiSedhakArakatvAt mahAklezAGkuzaH = mahAn tapa, saMyama, kSudhAdi parISaha sahana-vijaya karanA Adika klezarUpI aMkuza se prabhu yukta haiM, arthAt mattamanarUpa gajendra ko unmArga se parAvarta karane ke lie bhagavAna ne saMyama, tapa Adika aMkuza dhAraNa kara manarUpa gaja ko vaza kiyA hai| vA mahAn kaSToM ko dUra karane ke lie aMkuza ke samAna hone se 'mahAklezAMkuza' haiN|| zUraH = 'zUra vIra vikrAnto', zUrayate iti zUraH karmakSayasamartha ityarthaH - prabhu vIra haiM, vikrAnta haiM, zUra haiM kyoMki ve karmakSaya karane meM samartha haiM / krodhAdi zatruoM ko dUra karane se, nAza karane se zUra haiN| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *jinasahastranAma TIkA - 122* mahAbhUtapatiH = mahAMtazca te bhUtA gaNadharacakradharAdaya: mahAbhUtAH teSAM gaNadhara-cakradharAdInAM pati; IzaH sa mahAbhUtapatiH - gaNadhara, cakravartI Adi mahApuruSoM ko mahAbhUta kahate haiM, unake prabhu pAte iMza svAmI hai| guruH = 'gR nigaraNe' girati dharmamupadizati iti guruH 'kRnorutaucca' = prabhu dharmamArga kA upadeza karate haiN| ata: ve guru haiN| '' dhAtu nigalane aura kahane artha meM hotI hai| 'gu' andhakAra hai 'ru' hantA (nAzaka) hai| ziSyoM ke ajJAna aMdhakAra kA nAza karate haiN| mahAparAkramaH = mahAn parAkramo vikramo yasyeti sa mahAparAkramaH kevalajJAnena sarvavastu-vedakazaktirityarthaH = prabhu ne mahAparAkrama, vikrama ko dhAraNa kiyA hai arthAt kevalajJAna se sarva vastu vedaka, jAnane kI zakti ko prabhu ne dhAraNa kiyA hai| ___ anaMta; = nAstyaMto vinAzo yasyeti anaMtaH = prabhu anta nAza se rahita hone se ananta haiN| mahAkrodharipuH = mahAzcAsau krodhaH kopaH mahAkrodhaH, mahAkrodhasya ripuH / / zatru: mahAkrodharipuH = prabhu mahAkrodha ke lie zatru haiN| vazI: = vazakAntau vaSTi kAmayate iti vazaH vazaH prabhutvamasyAstIti vazI uktamanekArthe - vazo janasya spRhAyateSvayattatvapratyayoH = vaz dhAtu kAnti artha meM, vaza artha meM aura spRhA artha meM hai| ata: jo dedIpyamAna hai, jinhoMne paMcendriyoM ko vaza meM kiyA hai athavA sArA jagat jinake vaza meM hai, sAre saMsArI prANI jinako prApta karane kI icchA karate haiM ata: bhagavAn vazI haiN| mahAbhavAbdhisaMtArI mahAmohAdrisUdanaH / mahAguNAkaraH kSAnto mahAyogIzvaraH shmii||6|| artha : mahAbhavAbdhisaMtArI, mahAmohAdrisUdana, mahAguNAkara, kSAnta, mahAyogIzvara, zamI ye chaha nAma prabhu ke haiN| TIkA - mahAbhavAbdhisaMtArI = bhava evAbdhiH bhavAbdhi: saMsAra-samudraH, Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 123 mahAMcAsau bhavAbdhi:, mahAbhavAbdhiH mahAbhavAbdhiM saMtArayatItyevaMzIlo mahAbhavAbdhisaMtArI = mahAn atizaya bar3A aisA jo saMsAra rUpa samudra bhavyoM ko tArane vAle prabhu mahAbhavAbdhisaMtArI haiN| usase mahAmohAdrisUdanaH = mahAMzvAsI moha: mahAmoha:, mahAmoha evAdri: mahAmohAdriH mahAmohAdriM sUditavAn mahAmohAdrisUdanaH / mahAmohalakSaNamuktamArSe guNabhadrAcAryai: = - ahaM kila sukhI saukhyametatkila punaH sukham / puNyAtkila mahAmoha:, kAlalabdhyA vinA'bhavat / / mahAmoha rUpI parvata ko prabhu ne naSTa kiyaa| ataH prabhu mahAmoharUpa parvata ke vinAzaka haiN| mahAmoha kA lakSaNa guNabhadrAcArya ne aisA kahA hai- maiM sukhI hU~ tathA yaha sukha mujhe puNya se prApta huA hai, aisA mahAmoha kAlalabdhi ke binA huA hai| mahAguNAkaraH = mahAguNAnAM samyaktvajJAna darzana vIrya sUkSmAvagAhanA gurulaghutvAvyAbAdhAnAM Akara : utpattisthAnaM sa mahAguNAkaraH = samyaktva, jJAna, darzana, zakti, sUkSmatva, avagAhanA, avyAbAdhA aura agurulaghutva, prabhu ina ATha guNoM ke Akara yAne utpatti sthAna haiM isalie mahAguNAkara kahe jAte haiN| kSAntaH = kSamate sma kSAnta: sarvaparISahAdIn soDhavAnityarthaH = prabhu ne roSAdikoM ko jItA hai| ata: ve kSAnta haiM / mahAyogIzvaraH = mahAyoginAM gaNadharadevAdInAmIzvara: svAmI mahAyogIzvaraH mahAn yogI yAne gaNadharAdi aura unake Izvara svAmI prabhu haiM ataH mahAyogIzvara kahe jAte haiN| - 1 zamI: = zamaH sarvakarmakSayo vidyate yasya sa zamI / samI iti pAThe samaH samatA pariNAmo vidyate yasya sa samI athavA zAmyatIti zamI 'zamASTAnAM dhiniN' || = sarva karmakSaya ko zama kahate haiN| use dhAraNa karane vAle prabhu zamI haiM / samatA pariNAma ko dhAraNa karane vAle prabhu zamI haiN| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 124 * mahAdhyAnapatirdhyAtamahAdharmo mhaavrtH| mahAkArihAtmajJo mahAdevo mheshitaa||7|| artha : mahAdhyAnapati, dhyAtamahAdharma, mahAvrata, mahAkarmArihA, AtmajJa, mahAdeva, mahezitA ye sAta nAma jinendra prabhu ke haiN| TIkA - mahAdhyAnapatiH = mahAdhyAnasya parama zukladhyAnasya patiH mahAdhyAnapatiH = prabhu jinadeva mahAdhyAna yAne pRthaktva vitarka, ekatvavitarka Adika parama zukla dhyAna ke svAmI haiN| dhyAtamahAdharmaH = dhyAtazciMtitaH saMbhAlitaH pUrva bhavAyatto mahAdharma: zrAvaka kulotpanna lakSaNo yenAsau dhyAtamahAdharma; = jinadeva ne pUrvabhava meM zrAvaka kulotpanna mahAdharma kA dhyAna, cintana kiyA thA ata: ve dhyAtamahAdharma kahe jAte mahAvrata: = hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativrataM mahacca tavrataM ca mahAvrataM, mahAvrataM yasyeti mahAvrata: = hiMsA, asatya, corI karanA, maithunasevana, aura sampUrNa bAhyAbhyaMtara parigrahoM para mamatva aise paMca mahApApoM kA yAvajjIvana pUrNa tyAga karanA mahAvrata hai| inake dhAraka prabhu hI haiN| mahAkArihA = mahacca karma mahAkarma mahAkarmaivAri: zatrurmahAkarmAriH mahAkAriM hatavAn mahAkarmArihA, 'kvip brahmabhrUNavRtreSu' = jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya tathA antarAya ye cAra ghAtikarma mahAzatru haiN| inako prabhu jinezvara ne samUla naSTa kiyA / ata: unheM mahAkarmArihA kahate haiN| AtmajJaH = jJA avabodhane AtmAnaM pumAMsa jAnAtIti AtmajJaH 'predAjJaH' = jJAta yAne jAnaliyA apane AtmasvarUpa ko pUrNatayA jinhoMne aise prabhu AtmajJa mahAdeva: = mahAn indrAdInAmArAdhyo devo mahAdevaH, indrAdika bhI mahAn jinezvara kI ArAdhanA karate haiM unake dvArA ArAdhya haiM isalie mahAdeva haiN| mahezitA = ISTe I aizvaryavAn bhavatItyevaMzIlo IzitA, mahAn IzitA mahezitA = jo anantajJAnAdi va samavasaraNAdi lakSmI ke mahAsvAmI haiM; isalie jinezvara mahezita haiN| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahananAma TIkA - 125 * sarvaklezApahaH sAdhuH srvdosshrohrH| asaMkhyeyo'prameyAtmA zamAtmA prazamAkaraH / / 8 / / artha : sarvaklezApaha, sAdhu, sarvadoSahara, hara, asaMkhyeya, aprameyAtmA, zamAtmA, prazamAkara, ye ATha nAma jinezvara ke haiN| TIkA - sarvaklezApahaH = sarvAn zArIrabhAnasAgaMtUna, klezAn duHkhAni apahati sa klezApahaH athavA sarveSAM bhaktAnAM klezAn narakAdiduHkhAni apahanti sarvaklezApahaH - apAtkleza tamasoritiGapratyayaH = sarva zArIrika, mAnasika tathA Akasmika klezoM ko naSTa karane vAle prabhu sarvaklezApaha haiN| yA sarva bhaktoM ke kleza-narakAdi dukhoMkA nAza prabhu karate haiN| isalie ve sarvaklezApaha m sAdhuH = sAdhayati ratnatrayamiti sAdhuH 'kR vA pA ji misvadi sAdhya su dRSapi nija nicaricaTibhyaH uN' / tathA coktaM - ye vyAkhyaMti na zAstraM dadati na dIkSAdikaM ca ziSyANAM / karmonmUlanazaktA dhyAtAste cAtra sAdhavo jnyeyaaH|| = jo ratnatraya ko sAdhate haiM unheM sAdhu kahate haiM, jinadeva ne ratnatraya ko siddha kiyA, prApta kiyA ata: ve sAdhu haiN| sAdhu kA lakSaNa aisA hai jo zAstroM kA rahasya, upadeza Adika nahIM dete, ziSyoM ko dIkSA, zikSAdika nahIM dete, jo dhyAna meM sthira rahakara, karma nAza karane meM sadA tatpara hote haiM unako sAdhu kahate haiN| sarvadoSaharaH = sarve ca te doSAH sarvadoSAH, kSutpipAsAdayaH tAn harati spheTayati nirAkarotIti sarvadoSahara: = bhUkha, pyAsa, vRddhAvasthA Adika sarva doSoM ko bhagavAna ne naSTa kiyA hai| ataH ve sarvadoSahara haiN| haraH = anaMtabhavopArjitAni pApAni jIvAnAM harati nirAkaroti iti hara:, athavA haM harSa anaMtasukhaM rAti dadAti Adate vA haraH, athavA rAjyAvasthAyAM haM sahasrasaraM taralamadhyagaM hAraM muktAphaladAma rAti dadAti Adatte vA haraH, athavA hasya hiMsAyA ro agnidAhakaH hara: / azvamedhAdiyAgA'dharmaniSedhaka ityarthaH = anantabhavoM meM jo pAparAzi jIvoM ne saMcita kI hai usakA nirAkaraNa kiyA hai Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinsahasranAma TIkA- 126 * ataH ve jinarAja hara haiN| athavA, bhagavAna bhaktoM ko ha- harSa - ananta sukha dete haiM athavA, harSa ko utpanna karate haiM ataH ve hara haiM / athavA, bhagavAna rAjyAvasthA meM haM sahasrasaravAle, madhyabhAga meM padaka ko (laoNkeTa) dhAraNa karane vAle muktAphalAdikoM kA hAra dete haiM isalie ve hara hai| athavA uparyukta hAra ko dhAraNa karate haiM isalie hara hai / athavA, hiMsA ko naSTa karane meM raH agni ke samAna haiM, azvamedhAdika yajJoM kA bhagavAna niSedha karate haiM ataH ve hara haiN| asaMkhyeyaH = saMkhyAnaM saMkhyA, saMkhyAmatItaH asaMkhyeyaH agaNita ityarthaH * saMkhyA kA jinhoMne ullaMghana kiyA hai aise prabhu jinarAja asaMkhyeya haiM unameM asaMkhyaguNa haiN| = aprameyAtmA = na prameyaH aprameya: agaNitaH AtmA yasyeti so'prameyAtmA ekasiddhazarIre'naMtA: siddhAstiSThatItyarthaH = jisameM agaNita AtmAoM kA siddhoM kA nivAsa hai, eka siddha meM anaMta siddha rahate haiN| sarva zamAtmA zamaH sarvakarmakSayaH upazamaH AtmA yasyeti zamAtmA = karmoM ke kSaya ko upazama zama kahate haiM / vaha Atma aise jinarAja zamAtmA haiM / svarUpa jinakA hai| - - prazamAkara : = prakRSTaH zamaH prazama: uttamakSamA, tasyAkaraH khAni: prazamAkaraH, 'Akaro nikare khAnau' ityabhidhAnAt utkRSTa zama ko prazama kahate haiM arthAt uttama kSamA ko prazama kahate haiM aura zrI jinendra prabhu kSamA kI khAni, Akara, nikara haiM / isalie prazamAkara kahe jAte haiM / sarvayogIzvaro'cintyaH zrutAtmA viSTarazravAH / dAntAtmA damatIrthezo yogAtmA jJAnasarvagaH // 9 // artha : sarvayogIzvara, acintya, zrutAtmA, viSTarazravA, dAntAtmA, damatIrtheza, yogAtmA, jJAnasarvaga ye ATha nAma prabhu ke haiN| - TIkA sarvayogIzvaraH = sarvayoginAM gaNadharadevAdInAmIzvara: svAmI sarva yogIzvara:- saMpUrNa gaNadharAdi yogijanoM ke prabhu svAmI haiM isalie sarvayogIzvara haiN| rA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 * jinasahasranAma TIkA- 127 acintyaH = na cintyaH acintyaH manasaH agamyaH ityarthaH / citi smRtyAM dhAtuH - jinarAja kA svarUpa mana se agamya hai, mana se bhI cintanIya nahIM hai| citi dhAtu smRti artha meM AtI hai| = zrutAtmA = zrutaM dvAdazAMgaM AtmA yasyeti zrutAtmA, jJAnamaya ityartha: - AcArAMga, sUtrakRtAMga Adi bAraha prakAra ke zruta ye hI jinadeva ke svarUpa haiM arthAt unakI AtmA zrutarUpa hai isalie unheM zrutAtmA kahate haiM / viSTarazravAH = viSTara iva zravasI karNo yasya sa viSTarazravAH sarvadhAtubhyo'suna, athavA viSTarAt, siMhAsanAt savatidharmAmRtamiti viSTarazravAH = Asana ke samAna prabhu ke karNa kAna vistRta the| ataeva ve viSTarazravA haiN| athavA gandhakuTI ke madhya meM siMhAsana para baiThakara dharmAmRta kA zravaNa karAne se prabhu viSTarazravA haiN| - dAntAtmA = dAMta tapa: klezasahaH AtmA yasyeti dAntAtmA, athavA do dAnaM abhayaM aMtaH svabhAvo yasya sa dAntaH dAnto dAnasvabhAva : AtmA yasyeti prabhu kA AtmA tapaH kleza ko sahane vAlA hone se ve dAntAtmA haiN| athavA 'do' abhayadAna denA hI hai svabhAva jisakA aisA prabhu kA AtmA dAntAtmA hone se ve dAntAtmA haiN| - damatIrtheza : = damatIrthasya indriyanigrahazAstrasya Iza: svAmI damatIrtheza : uktamanekArthe - damaH syAtkardame daMDe, damane damathe'pi ca / tIrtha zAstre gurau yajJe. puNyakSetrAvatArayoH // RSijuSTe jale satriNyupAye strIrajasyapi / yonau pAtre darzaneSu ca // indriya - nigraha karane vAle zAstra ko damatIrtha kahate haiM, prabhu usa zAstra ke Iza haiM, svAmI haiN| ataH damatIrtheza haiN| athavA 'dam' dhAtu aneka artha meM hai / jaise - Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 128 kIcar3a, daNDa, damana, damatha, tIrtha, zAstra, guru, yajJa, puNya, kSetra, avatAra.. RSi, juSTa, jala, satriNi, strIraja kI yoni, pAtra, darzana Adi aneka arthoM meM AtA hai| ata: 'dama' guru saMsAra se pAra karane vAle hone se guru tIrtha hai aura unake svAmI hone se bhI Apa damatIrtheza haiN| Adi aura bhI zabda lagAnA caahie| yogAtmA = yogo'labdhalAbha: AtmA yasyeti yogAtmA tathA coktaM anekArthe - yogo vizrabdhadhAtini / a nAne, gagAM kA sAmuktiSu // vapuH sthairyaprayoge ca saMnAhe / bheSaje ghne| viSkaMbhAdAvupAye ca / / alabdha kA, zuddha Atma-svarUpa kA, jo pUrvabhava meM nahIM prApta huA thA usakI prApti honA use yoga kahate haiN| vahI jinakA svarUpa hai aise jinadeva yogAtmA haiN| athavA yoga ke aneka artha haiM- alabdha kA lAbha, saMgati, kArmANa (kamA~ kA samUha), dhyAna, yukti, zarIra, sthiratA kA prayoga, yuddha, auSadha, bAdala, viSkaMbha, upAya aadi| ata: Apa dhyAnAtmaka, saMsAra-roga ke nAzaka hone se auSadhAtmaka, sthiraprayogAtmaka, saMgatyAtmaka Adi aneka artha haiN| ___jJAnasarvagaH= jJAnena kevalajJAnena sarvalokAlokaM jAnAtIti jJAnasarvagaHapane kevalajJAna se prabhu sarva loka-aloka ko jAnate haiM ata: ve jJAna-sarvaga pradhAnaM = DughAJ dhAraNapoSaNayoriti tAvaddhAturvartate pradhIyate ekAgratayA Atmani AtmA dhAryate iti pradhAnaM / paramazukladhyAnaM tadyoge bhagavAnapi pradhAnamityAviSTaliMgatayocyate - pradhAna - "DughAJ" dhAtu dhAraNa, poSaNa artha meM hai ata: ekAgratA se apanI AtmA meM dhAraNa kiyA jAtA hai vA AtmA jisase dhAraNa karatA hai vaha zukla dhyAna pradhAna kahalAtA hai aura zukla dhyAna AtmA ko chor3akara bAhara nahIM hotA hai, AtmA kI hI cAritra guNa kI paryAya hai ataH saMyoga se AtmA hI kahalAtI hai| zukla dhyAna svarUpa AtmA pradhAna kahalAtI hai| ata; Apa pradhAnAtmA haiN| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA - 129 - AtmA = at sAtatyagamane atati satataM gacchati lokAlokasvarUpaM jAnAtIti AtmA, sarvadhAtubhyo man ghoSavatyozca kRti iT niSedhaH, vA atati vyApnoti vA Adatte jagatsaMhArakAle, atti vA viSayAn jIva-rUpeNetyAtmAyadApnoti yadAdatte yaccatti viSayAniha / yasyAsti saMtato bhAvastasmAdAtmeti kiirtitH| tathA coktaM - bhUtAtmA cendriyAtmA ca pradhAnAtmA tathA pumaan| AtmA ca paramAtmA ca tvameka: paMcadhA sthitH|| at dhAtu se AtmA zabda banA hai| at dhAtu kA artha hai satata gamana karanA / jo satata gamana karatA hai arthAt satata loka tathA aloka kA svarUpa jAnatA hai use AtmA kahate haiM, bhagavAna kevalajJAna se satata jAnate haiM ataH ve AtmA haiN| athavA at dhAtu kA artha gamana karanA hai, vyApta karanA hai, jagata ke saMhAra kAla meM grahaNa karanA hai, khAnA hai arthAt viSayoM ko bhoganA hai| isalie jo niraMtara gamana karatA hai, utpAda, vyaya aura prauvya ko prApta hai, jJAna ke dvArA sAre jagat meM vyApta hai, anya matoM kI apekSA jagatke saMhAra kAla meM jagat ko dhAraNa karatA hai, paMcendriya viSayoM ko bhogatA hai| nizcaya naya se apane svarUpa ko bhogatA hai ataH AtmA kahalAtA hai| kahA bhI hai bhUtAtmA, indriyAtmA, pradhAnAtmA, pumAn aura paramAtmA pA~ca prakAra se AtmA kA varNana kiyA hai| isameM bhUtAtmA, indriyAtmA, bahirAtmA haiM, pradhAnAtmA evaM pumAn antarAtmA haiM aura paramAtmA, ina tInoM AtmAoM kA varNana hai| tathA isameM jIvake nau adhikAra bhI garbhita haiN| prakRtiH = prakRSTA trailokyalokahitakAriNI kRtistIrthapravarttanaM yasya sa prakRtiH, athavA AviSTaliMgamidaM nAma cet tadA prakRtisvabhAvAt bhagavAnapi prakRtiH, athavA tIrthaMkaranAmaprakRti yuktatvAt prakRtiH athavA prakRtiH svabhAvo dharmopadezAdi svabhAva yuktatvAt prkRtiH| jinendra kI kRti yAne kriyA triloka tathA aloka kI prakRSTa utkRSTa hitakAriNI hai, hitarUpa tIrtha kI pravartanA karatI hai ataH unheM prakRti kahate haiN| athavA prakRti svabhAva ko kahate haiM aura svabhAva ke sambandha se bhagavAna ko bhI prakRti kahA hai| yA tIrthaMkara nAma karma kI prakRti Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 130 - ke udaya se bhagavAna bhI prakRti kahe jAte haiN| athavA dharmopadeza svabhAva yukta hone se jinezvara ko bhI prakRti kahate haiN| paramaH = parA utkRSTA mA lakSmIH yasya sa paramaH / parA yAne utkRSTa mA lakSmI jinakI hai ve parama haiM / paramodayaH = parama: sarvotkRSTaH udayo'bhyudayo yasyeti paramodaya: " utkRSTa abhyudaya se bhagavAna yukta haiM ataH paramodaya haiN| prakSINabandhaH = prakarSeNa kSINaH kSayaM gato bandho yasyeti sa prakSINabandhaH = bhagavAna ke karmoM kA bandha atyaMta kSINa huA hai| isalie ve prakSINabandha kahe jAte haiM / kAmAriH = saMkalparamaNIyasya prItisaMbhoga zobhina / rucirasyAbhilASasya nAma kAma iti smRtivacanAt / kAmAya vameSTamAnA dhArAdihe tasyAriH zatruH kAmAri:= ye paMcendriyoM ke viSaya saMkalpa se ramaNIya tathA prIti saMbhoga zobhana lagate haiN| priya rucikara jJAta hote haiN| ata: smRtivacana se strIpuruSa sambandhI bhogoM ko kAma kahate haiN| athavA icchAnusAra pA~coM indriyoM ko eka sAtha tRpta karane vAlA hone se yaha kAma kahalAtA hai| isa kAma ke Apa zatru haiM, ghAtaka haiM ataH kAmAri kahalAte haiM / kSemakRt = kSemaM maMgalaM ca labdharakSaNaM kRtavAn kSemakRt / tathAnekArthe - 'kSemastu maMgale labdharakSaNe mokSe ca' = bhagavAna saba jIvoM kA kalyANa karate haiM tathA maMgala karate haiN| yA jo ananta jJAnAdi catuSTaya bhagavAna ko prApta huA hai usakA bhagavAna rakSaNa karate haiN| ataH ve kSemakRt haiM, mokSa ko bhI kSema kahate haiN| use bhI bhagavAna ne pA liyA hai| isalie kSemakRt haiM / kSemazAsana: = kSemaM nirupadravaM zAsanaM zikSaNamupadezo yasya sa kSemazAsana:bhagavAna kA zAsana, zikSaNa nirupadrava arthAt upadrava se rahita hai, kalyANa karane vAlA hai isalie prabhu kSema - zAsana kahe jAte haiM / praNavaH praNayaH prANaH prANadaH praNatezvaraH / pramANaM praNadhirdakSo dakSiNo'dhvaryuradhvaraH // 11 // = Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 131 * artha : praNava, praNaya, prANa, prANada, praNatezvara, pramANa, praNidhi, dakSa, dakSiNa, adhvaryu, adhvara, ye gyAraha nAma prabhu ke sArthaka haiN| TIkA - praNavaH = praNUyate prastUyate'nena praNavaH, athavA Nustutau navana navaH stutiH prakRSTo navaH stutiryasya sa praNavaH OMkAra ityarthaH / OMkAra: praNavaH proktaH' iti halAyudha nAmamAlAyAM / 'Nu' dhAtu stuti aura namaskAra artha meM AtI hai, 'pra' upasarga hai utkRSTa artha meM ataH utkRSTa stuti aura namaskAra ke yogya hone se pAva kahalAte haiN| sAnA utkRSTa namaskAra aura stuti jisakI hai vaha praNava kahalAtA hai| praNava 'oMkAra' ko bhI kahate haiM, oMkAra svarUpa vANI ke vaktA honese prabhu 'praNava' kahalAte haiN| praNayaH = praNayatIti praNayaH, tathAnekArthe - 'praNaya: premayAJcayo: visaMbhe prasare cApi'; snehala ityarthaH = 'praNaya' dhAtu sneha artha meM AtA hai vA aneka artha meM bhI jAtA hai- jaise praNaya, prameya, aJc (pUjA), visaMbha (Azcarya), prasAra, snehala Adi artha meM praNaya dhAtu hai| prabhu sarva para sneha karate haiM, dayA karate haiM, duHkhoM se nikAlate haiM ataH praNaya kahalAte haiN| prANaH = prANiti prasaratIti prANaH= jinadeva bhaktoM ko prANa rUpa haiM, bhaktoM ke guNoM kA prasAra hone meM kAraNa haiN| athavA 'pra' utkRSTa 'ANa' zabdadivyadhvani jinake hai, ve prANa kahalAte haiN| prANadaH = prANAn balAni dadAti iti prANadaH / tathAnekArthe - prANo'nile bale hRvAyau pUrite gaMdharase = prabhu bhaktoM ko prANa bala dete haiM ata: ve ananta zakti ke heturUpa haiN| athavA - prANa kA artha hai vAyu bala pUrita, gaMdha rasa Adi / ataH prANa, yoga, vAyu, bala, paripUrNatA Adi ke dAtA hone se 'prANada' kahe jAte haiN| arthAt bhagavAna kA smaraNa karane se mAnasika * vAcanika, kAyika zakti prApta hotI hai| praNatezvaraH = prakarSaNAnatAnAM namrIbhUtAnAmIzvaraH svAmI praNatezvara:= utkRSTa rUpa se jhuke rahate haiM jo caraNoM meM jisake una svAmI ko praNatezvara Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 132 * kahate haiN| athavA, prakRSTa bhaktoM ke svAmI hone se bhagavAn praNatezvara kahalAte ! haiN| pramANaM = pramIyate'nena pramANa = pra. utkRSTa, saMzaya, viparyaya aura vibhrama rahita jJAna ko pramANa kahate haiN| athavA 'pra' utkRSTa, 'mA' aMtaraMga (ananta catuSTaya), bahiraMga (samavasaraNa kI vibhUti) 'ANa' divyadhvani jinakI hai ve pramANa kahalAte haiM; yaha vibhUti hari, hara Adi meM nahIM hai, ApameM hI hai ataH Apa pramANa haiN| praNidhi:= prakarSaNa guptonidhIyate yogibhiriti praNidhi: cAra ityarthaH, 'apasarpacarazcAra:' praNidhiYDhapUruSaH yathArthavarNomaMtrajJaH 'sparzo hairika ucyate' halAyudhanAmamAlAyAm = bhagavAna yogiyoM ke lie guptacara rUpa haiN| halAyudha nAmamAlAmeM praNidhi' kA artha gUDha puruSa, yathArtha varNa maMtra kA jJAtA, sparza aura hairika kiyA hai| ata: sAre saMsAriyoM kI bhUta, bhaviSyat, vartamAnakAlIna bhukta, vicArita, gUr3ha sArI bAteM jAnate haiM ataH praNidhi haiN| dakSaH = dakSavRddhau zIghrArthe ca dakSate kauzalaM gacchatIti dakSaH jinadeva kauzalarUpa haiM, zIghrarUpa, zIghramukta hone vAle haiN| dakSiNaH = dakSivRddhau-zIghrArthe ca dakSate iti dakSiNaH 'sAhUhUtravidrudakSibhyaH in ?' tathAnekArthe 'dakSiNastu paracchaMdAnuvartini dakSe pasavye sarale prAcIne'pi' = dakSi dhAtu vRddhi artha meM aura zIghra artha meM hai, vyAkaraNa meM 'dakS' Adi dhAtu meM 'in' pratyaya hotA hai ataH dakSiNa zabda niSpanna huA hai| dakSiNa' paracchaMdoM kA anuvartana karane vAlA hai, cAturya meM hai, sarala, prAcIna Adi meM nihita hai ata: bhagavAna catura, sarala, prAcIna tathA zIghra padArthoM ko grahaNa karane vAle hone se dakSiNa haiN| ___ adhyayuH adhvaryuH = adhvaraM yAtIti adhvaryuH / uktaM ca - yazastilakamahAkAvye - zoDazAnAmudArAtmA yaH prabhubhavinavijAm / sodhvaryuriha boddhavyaH shivshrmaadhvroddhrH|| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI jinasahasranAma TIkA - 133 . bhagavAna jinezvara solahakAraNa bhAvanArUpI yajJa karAne vAle RtvijoM ke svAmI haiM, mokSasukharUpa yajJa ke uddhAraka haiM ata: unako adhvaryu kahanA yogya adhvaraH = adhvAnaM satpathaM rAti dadAtIti adhvaraH, athavA na dhvarati na kuTilaH bhavatIti adhvrH| 'ra' dene artha meM hai, 'adhca' mArga ko kahate haiM, prabhu adhvAna (satpatha) ko dete haiM, batAte haiM isalie adhvara haiN| athavA 'dhvara' kA artha kuTila hotA hai ata: jo kuTila nahIM hai, jisake mana, vacana aura kAya sarala haiM vaha adhvara kahalAtA hai| Anandonandano naMdI vandyo'nidho'bhinandanaH / kAmahA kAmadaH kAmyaH kAmadhenuraMjayaH // 12 // artha : AnaMda, nandana, naMda, vandya, anindya, abhinandana, kAmahA, kAmada, kAmya, kAmadhenu, ariMjaya ye gyAraha nAma prabhu ke haiN| TIkA-AnaMdaH =A samantAt naMdatIti Ananda:= jo cAroM tarapha se Ananda dete haiM vA Ananda meM magana haiM ata: sArthaka Ananda nAma ke dhAraka haiN| nandanaH = 'Tu nadi samRddho' nad ata naMdati kazcinmavya pradhAtozca heto in, na naMdayatIti nNdnH| naMdi vAsi madi dUSi sAdhi zobhi vRddhibhyaH inaMtebhyo saMjJAyAM yu pratyayaH,' yu vu DA yu sthAne an kAritasyAnAmi kAritalopa: 'Tu nadi' dhAtu vRddhi artha meM hai, isa dhAtu ke Tu aura 'i' kA lopa hotA hai tathA 'i' kA lopa jisameM hotA hai usameM 'n' kA Agamana hotA hai| ata: 'nandayati' bar3hatA hai, phalatA hai, niraMtara svakIya sukhameM magna hai ata: nandana kahalAte haiN| tathA naMdi, vAsi, madi, dUSi, sAdhi, zobhi, vRddhi, ina dhAtuoM meM 'i' kA lopa hone se 'na' AtA hai aura kArita artha meM 'yu' pratyaya hokara nandayati mandayati Adi zabdoM kI utpatti hotI hai ataH Ananda dete haiM ata: nandana haiN| naMdaH = naM jJAnaM dadAtIti vA naMdaH vardhamAnaH ityarthaH= naM AtmasvarUpa kA jJAna prabhu dete haiM ata: ve naMda hai| athavA ve jJAnAdiguNoM se samRddha hue haiN| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 134 * vandyaH = vadi abhivAdanastutyoH vaMdito devendrAdibhirvaMdyaH= jinarAja devendrAdikoM ke dvArA abhinandana yogya, stuti yogya tathA vandya haiM isalie vandya . kahe jAte haiN| aninchaH = Nidi kutsAyAM niMdatIti nindyaH aSTAdazadoSarahitatvAdityarthaH kSudhA, tRSAdika aThAraha doSoM se rahita hone se jinarAja nindanIya nahIM haiM arthAt stuti yogya haiN| anindya haiN| abhinaMdanaH = abhi samantAt naMdayati nijarUpAdyatizayena prajAnAmAnaMdamutpAdayatIti abhinaMdanaH, athavA na vidyate bhayaM tatra tAni abhInI, rahitIparosa puMzaka samiti nirbhayAni zAMtapradezAni azoka saptaparNa caMpaka cUtAnAM vanAni samavasaraNe yasya sa abhinaMdanaH = jinezvara apane nirvikAra svarUpa Adika chiyAlIsa guNoM se prajA ko sarva prakAra se Ananda utpanna karate haiM ata; abhinandana haiN| athavA jinezvara ke samavasaraNa meM nirbhaya tathA zAnta pradezoM se yukta sundara saptaparNa, azoka, campaka tathA Amra Adika cAra vana haiN| isalie ve abhinandana haiN| athavA bhagavAna kA svara-vANI nirbhayatA ko dene vAlI hai| kAmahA = kAma kaMdarpa haMtIti kAmahA = jinadeva ne kAma - madana kA nAza kiyA hai ataH ve kAmahA haiN| kAmadaH = kAmaM dadAti iti kAmadaH= icchita padArtha bhaktoM ko dete haiN| isalie prabhu kAmada haiN| kAmyaH = kAmye manobhISTavastuni sAdhuH kuzalo dakSa: kAmyaH = mana jisako cAhatA hai aise padArtha dene meM jo tatpara haiM, sAdhu haiM, kuzala haiM, dakSa haiM ataH kAmya kahalAte haiN| kAmadhenuH = kAmasya vAJchitasya dhenuriva dhenurnavaprasUtA gau: kAmadhenuH / bhAktikAnAM nityameva manorathapUrakA ityartha / kAmo vAMchA tatra vAMchitapradA phaladA vA dhenuH kAmadhenu:- icchita vastu ko dene vAlI navaprasUtA gAya ko kAma-dhenu kahate haiN| prabhu bhaktoM ke niraMtara manoratha pUrNa karate haiM ataH kAmadhenu haiN| 'kAma' Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 135 kA artha vAJchA hai aura vAJchita vastu ko dene vAlI dhenu kAmadhenu kahalAtI hai| ariMjaya: = aSTAviMzatibhedabhinnamohamahAzatrUn jayati nirmUlakAyaM kaSatIti ariMjayaH / nAmni tR bhR vRddhi dhAritA - pAdami sahA saMjJAyAM iti zrImadamarakIrttiviracitAyAM jinasahasranAmaTIkAyAM SaSTho'dhyAyaH // 6 // darzanamoha karma midhyAtva, mizra, samyaktva, Adi tIna prakAra kA haiM tathA cAritramoha anantAnubandhi apratyAkhyAna pratyAkhyAna saMjvalana krodha-mAna-mAyAlobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda Adi bhedoM se paccIsa prakAra kA hai| aise aTThAIsa bhedoM se yukta mohakarma rUpa ari-zatru ko prabhu ne jItA hai, samUla naSTa kiyA hai| isalie ve ariJjaya haiN| isa prakAra zrImadamarakIrtti viracita jinasahasranAma TIkA meM chaThA adhyAya pUrNa huA ||6|| saptamo'dhyAyaH (asaMskRtsusaMskArAdizatam) = asaMskRtasusaMskAro'prAkRto vaikRtAntakRt / antakRtkAntaguH kAntazciMtAmaNirabhISTadaH // 1 // artha : asaMskRta susaMskAra, aprAkRta, vaikRtAMtakRta, aMtakRta, kAntagu, kAnta, cintAmaNi, abhISTada ye ATha nAma jinadeva ke haiN| TIkA : asaMskRtasusaMskAra : = asaMskRta: akRtrimaH susaMskAra: pratiyatnaH rakSaNe yasyeti sa asaMskRtasusaMskAraH / tathAnekArthe- 'saMskAra: pratiyatne'nubhave mAnasakarmaNi guNabhede' / athavA asaMskRtasusaMskAra: sAtizayalAbho yasya sa asaMskRtasusaMskAra : akRtrima susaMskAra se prabhu arhan yukta haiM arthAt prabhu ke jo zAntyAdika guNa haiM, ve kisI ne utpanna nahIM kiye haiN| prabhu svAbhAvika Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 136 * guNa sahita hI utpanna hue haiN| athavA sAtizaya lAbha se jinadeva yukta haiN| jJAnAdi guNoM kI prApti prabhu ko itarajanoM kI apekSA se viziSTa hai| ve janma se hI tIna jJAna ke dhAraka haiN| janma se hI unakA rakta zvetavarNa - dUdha ke samAna zubhra hotA hai| zarIra svabhAva se hI pAyAbha hotA hai| zArIrika, vAcanika, tathA ! mAnasika guNa yatna ke binA asAmAnya utkRSTa hote haiM ata: ve asaMskRtasusaskAra haiN| aprAkRtaH = asaMskRtatvAt prakRterbhAva: prAkRtaH na prAkRtaH aprAkRtaH kilASTame varSe mUlaguNAn gRhNAti bhagavAnityarthaH, tathA halAyudha-nAmamAlAyAM, itara prAkRta pAmara pRthak janA varvarAzca tulyArthAH = jisa para saMskAra nahIM hue aisA padArtha prAkRta kahA jAtA hai aura bhagavAna ke Upara janma se AThaveM varSa meM svayaM mUlaguNa ke saMskAra hote haiM, arthAt madya, mAMsa, madhu tyAgapUrvaka mUlaguNoM ko, paMcANuvratoM ko binA guru ke dhAraNa karate haiN| isalie ve aprAkRta haiN| athavA ve pRthagjana duSTa, pAmara, barbara, anArya, sarIkhe nahIM haiM / ve mahAn puruSa haiN| ataH ve aprAkRta haiN| vaikRtAMtakRt = vikRto bhAvo vaikRtaH vaikRtasya vikArasya rogasya antaM vinAzaM karotIti vaikRtAMtakRt vikAranAzakArItyarthaH / tathAnekArthe - vikRto roga: asaMskRtaH bIbhatsazca = vikRti - rogAdika unakA jo sadbhAva vaha vaikRta kahA jAtA hai| bhagavAna meM aisA vaikRta bhAva nahIM hai| rogAdika doSa nahIM haiN| vaikRtabhAva kA unhoMne anta kara diyA hai| isalie ve vaikRtAntakRt haiN|| aMtakRt = anta saMsArasyAvasAnaM kRtavAn aMtakRta, aMtaM vinAzaM maraNaM kRtatIti antakRt, athavA antaM mokSasya sAmIpyaM karotIti aMtakRt, athavA vyavahAraM parityajya aMta nizcayaM karotIti aMtakRt athavA antaM mukte: sannidhIbhUtamAtmAnaM karotIti muktisthAnasyaikapArve tiSThatIti antakRt, uktaM ca - nizcaye'vayave prAnte vinAze nikaTe tthaa| svarUpe SaTsu cArtheSu antazabdo'tra bhaNyate / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 137 * bhagavAna ne saMsAra kA anta nAza kiyA hai| bhagavAna ne anta kI maraNa kI (kRntati = ) santati tor3a dI hai ataH ve antakRta haiN| athavA anta = mokSa ke sAmIpya ko, nikaTapane ko bhagavAna ne kRta yAne prakaTa kiyA hai| yA vyavahAra ko chor3akara anta ko, nizcaya ko dhAraNa kiyA hai| athavA bhagavAna ne apane ko mukti ke sthAnarUpa banAyA hai| yA mukti ke eka pArzva meM, eka bhAga meM bhagavAna rahate haiN| ataH ve antakRt haiN| kAntaguH = kAntA manojJA gorvANI yasya sa kAntaguH "gorapradhAnasyAMtasyAstriyAmAdAdInAM ceti hrasva: saMdhyakSarANAmidutau hrasvAdeze' kAntA, manojJa, mana ko harane vAlI, bhAnevAlI, mana:priya vANI hai jinakI yA aisI vANI bolate haiM jo, ata: ve kAntagu haiN| 'go' zabda 'gorapradhAnAdi' sUtra se hrasva ho jAtA hai| ataH kAntaguH banatA kAntaH = kamanaM kAntaH zobhAvAnityarthaH= kamanIya, kAnta, sundara zobhAvAna haiM jo ve kAnta haiN| ciMtAmaNiH = cintAyAM smRtyAM, ciMtAyA: smaraNasya va; phalaprado maNiriva maNizciMtAmaNizcititapadArthapradaH ityarthaH / athavA ciMtA smRtirdhyAnaM vA tatra phalaprado maNiH ciMtAmaNi: / cintA karane para athavA jinakA smaraNa karane mAtra se phala milate haiM, aise maNi ke samAna prabhu haiN| yA cintA-smaraNa karane para kA dhyAna karanepara prabhu icchita phala dete haiN| isalie bhagavAna bhaktoM ke lie cintAmaNi haiN| abhISTadaH = abhISTaM manobhilaSitaM dadAtIti abhISTada:= bhaktoM ke mana meM jisa padArtha kI icchA hai usako dene vAle prabhu haiM ataH ve abhISTada haiN| ajito jitkaamaarirmito'mitshaasnH| jitakrodho jitAmitro jitaklezo jitAntakaH / / 2 / / artha : ajita, jitakAmAri, amita, amitazAsana, jitakrodha, jitAmitra, jitakleza, jitAntaka ye ATha nAma jinendra ke haiN| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 138 * TIkA - ajitaH = na kenApi kAmakrodhAdinA zatruNA jitaH ajitaH = jo kAma-krodhAdi zatruoM ke dvArA nahIM jIte gaye haiM ata: ve ajita kahe jAte haiN| jitakAmAriH = jita: paripAtitaH kAmAriH kaMdarpazatru: yenAsau jitakAmAri:- artha - jIta liyA hai, naSTa kara diyA hai kAma rUpI zatru ko jinhoMne ve 'jitakAmAri' kahalAte haiN| bhagavAn ne kAma manmatha ko parAjita kara diyA hai ataH ve bhagavAn kAmAri haiN| amitaH = mA, mAne mAG mAne zabde ca meG pratidAne me saMdhya. | mA mIyate sma mitaH kR pra yatisyati mAM sthA tya guNo, na mita: amitaH amitaH, agaNitaH ityarthaH- 'mA yA mAG' mAna (mApa) zabda pratidAna Adi aneka arthoM meM hai| jo vacanoM ke dvArA, tulA Adi ke dvArA mApA jAtA hai vaha mita kahalAtA hai| jo kisI ke dvArA mApe nahIM jAte haiM, chadmasthoM ke dvArA jAne nahIM jAte haiM, gine nahIM jAte haiM ata: amita, agaNita kahalAte haiN| prabhu ke guNa bhI vacanoM ke dvArA kahe nahIM jAte, gine nahIM jAte ata: bhagavAna agaNita, amita kahalAte __ amitazAsanaH = amitaM agaNitaM zAsanaM mataM yasyeti amitazAsana:prabhu ke mata kA vivecana karane meM gaNadharoM kI vANI bhI thakatI hai ataH ve amitazAsana kahe jAte haiN| jitakrodhaH = jita: parAjitaH krodhaH kopo yeneti jitakrodhaH= krodha ko parAjita karake krodhajita haiM jo| jitAmitraH = jitaM amitraM zatruryeneti jitAmitra; sarvapriyaH ityarthaH= jIta liyA hai zatru ko jinhoMne, ve sarvapriya bana gaye aura jitAmitra khlaaye| jitaklezaH = jita: klezaH uttApo yeneti jitakleza:, jisane kleza ko jIta liyA hai vaha jitakleza hai| __ jitAntakaH = jitaH antako yamo yeneti jitAntaka:= antaka yAne yama aura yama ko jItane se prabhu jitAntaka haiN| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 1390 jinendraH paramAnando munIndro dundubhisvanaH / mahendravandho yogIndro yatIndro naabhinndnH||3|| artha : jinendra, paramAnanda, munIndra, dundubhisvana, mahendravandha, yogIndra, yatIndra aura nAbhinandana ye ATha nAma prabhu ke haiN| jinendraH = karmArAtI jitavanta: jinAsteSAmindraH sa jinendraH- jinhoMne karmazatruoM ko jItA hai, parAjita kiyA hai aise gaNadharAdikoM ke prabhu svAmI jinendra haiN| paramAnandaH = parama utkRSTa AnaMdaH saukhyaM yasyeti paramAnanda: = utkRSTa, Ananda saukhya svarUpa ko dhAraNa karane se ve paramAnanda haiN| munIndraH = munInAM prasthakazAninAmindraH sa munIndraH = mune, avadhi, manaHparyaya tathA kevalajJAna dhAraNa karane vAle gaNadharAdikoM ke, pratyakSa jJAnadhAriyoM ke bhagavAna indra haiM, svAmI haiN| ataH ve munIndra haiN| dundubhisvataH = dundubhirjayapaTahastadvatsvanaH zabdo yasya sa dundubhisvana:jaya nagAre ko dundubhi kahate haiN| usake samAna gaMbhIradhvani prabhu ke mukha se niklii| ataH ve dundubhisvana haiN| mahendradhandyaH = maheMdrairdevendrarvadyaH stutaH mahendravaMdyaH= mahendroM se devendroM se prabhu stuta hue haiN| ata: ve mahendravandha haiN| yogIndraH = yoginAM dhyAninAmindraH svAmI sa yogIndra := ve yogiyoM ke, dhyAna karane vAle muniyoM ke indra haiM, nAtha haiM ata: yogIndra haiN| yatIndraH = yatInAM niSkaSAyANAmindraH pradhAnaH yatIndra:= kaSAya rahita muniyoM ke svAmI hone se yatIndra hai| nAbhinandanaH = nAbhernaMdana: sUnurnAbhinandanaH= nAbhirAja ke sUnu yAne putra haiN| ataH ve nAbhinandana haiN| nAbheyo nAbhijo jAtasuvrato mnuruttmH| abhedyo'natyayo'nAzvAnadhikodhi guruH sugii:||4|| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** jinasahananAma TAMkA - 140 * artha : nAbheya, nAbhija, jAtasuvrata, manu, uttama, abhedya, anatyaya, anAzvAna, adhika, adhiguru, sugii| ye prabhu ke gyAraha nAma sArthaka haiM - TIkA : nAbheyaH = nAbherapatyaM pumAn nAbheyaH 'Iyastu hite' = caudahaveM manu nAbhirAja ke Apa putra haiM ataH nAbhi ke putra nAbheya kahe jAte haiN| isameM putraartha 'IyaNa' pratyaya hokara nAbheya zabda se niSpanna huA hai| nAbhijaH = nAbhernAbhikulakarAt jAtaH nAbhijaH, saptamIpaMcamIto janerDa:, anyatrApi ca = nAbhirAjA jo 14 3 kulakara the, unase utpanna hone se bhagavAna nAbhija kahalAte haiN| 'janI' dhAtu utpatti artha meM hai usameM paMcamI aura saptamI do vibhakti hotI hai ataH nAbhi rAjA se utpanna hue nAbhi nAmaka kulakara se utpanna hone se nAbhija kahalAte haiN| jAtasuvrataH = zobhanAni vratAni ahiMsAsatyAcauryabrahmAkiMcanAdIni rAtribhojanaparihAraSaSThANuvratAni jAtAni suvratAni yasyeti jAtasuvrataH = zobhita haiM jo ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, tathA AkiJcana rUpa pA~ca vratoM se evaM rAtribhojanatyAga rUpa SaSTha aNuvrata ye chaha vrata jinake jAta yAne utpanna hue haiM aise prabhu jAtasuvrata haiN| manuH = manyate jAnAti tattvamiti manuH pari asivasihanimanizrAdi iMdikaMdivaMdhi vahyANibhyazca utpratyaya:- jo tattvoM ko jAnatA hai, mAnatA hai vaha manu kahalAtA hai| pari, asi, vasi, hani, mani, zrI Adi dhAtuoM ke 'i' varNa kA lopa ho jAtA hai tathA zabda kA prayoga karane para 'u' pratyaya lagAne se 'manu' banatA hai ata: jo vastusvarUpa ko jAnatA hai vaha manu kahalAtA hai| uttamaH = ut utkRSTaH uttmH| 'udaH prakRSTe tamap - prabhu sabase utkRSTa zreSTha haiM, 'ut' dhAtu utkRSTa artha meM hai usameM tama' pratyaya lagAne se uttama zabda niSpanna hotA hai| ata: sarva meM uttama hone se uttama haiN| ___ abhedyaH = na bhettuM zakyaH abhedya:- jinheM upasargAdi ke dvArA bhI koI DigA nahIM sakatA, DigAne meM samartha nahIM hai, aise prabhu abhedya kahe jAte haiN| anatyayaH = atyayanaM atyayo na atyayo vinAzo yasyeti anatyaya: Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 141* nAzarahita ityarthaH / tathAnekArthe : atyayAtikrame doSe vinAze daMDakRcchrayoH = 'atyaya' dhAtu vinAza, atikrama, doSa, daNDa, kuSTa Adi aneka arthoM meM AtA hai| ataH jisakA vinAza nahIM hai, apanI mukta paryAya ko chor3akara dUsarI paryAya meM gamana nahIM hai, jisameM hiMsAdi doSa nahIM haiM, koI kaSTa nahIM hai daNDa nahIM hai ata: prabhu anatyaya kahalAte haiN| - anAzvAn = azu bho az maj pUrvaH jarA AzIr AnAd vA iNo naj pUrvAccAznAteH / atItamAtre kvasu caNparo: asi dvi. abhyA. asyodaH sarvatra abhyAsa AkArasya dIrghatvaM dIrghAtparasya lopo na AzvAn na bhuktiM kRtavAn anAzvAn svarekSaraviparyayaH si pUrvavat uktaM ca niruktizAstre > yo'kSasteneSva vizvastaH zAzvate pathi niSThitaH samastasattvavizvAsyaH so'nAzvAniha gIyate // 31 // artha : az dhAtu bhojana artha meM hai| az 'naJ' pratyaya karake pUrva meM bhojana kiyA hai usa atItakAla meM 'kva' aura 'caN' pratyaya karake asi, dhAtu kA abhyAsa akAra ko dIrgha kara ke bhojana karanA AzvAn aura na karanA 'anazvAn' hai so hI kahA hai- jo akSa (AtmA) usane vizvasta, patha meM niSThA rakhI hai, sAre prANiyoM ke vizvAsa karane yogya hai, jisane bhukti kA tyAga kiyA hai vaha isa grantha meM anAzvAn kahalAtA hai| zAzvata adhika: = adhi : adhikaH kaH AtmA yasya saH adhika: utkRSTAtmetyarthaH = prabhu saba AtmAoM meM adhika yAnI zreSTha AtmA haiN| adhiguruH = adhiradhiko guruH sa adhiguru, saba gaNadharAdi guruoM meM bhagavAna hI sabake guru haiM ataH adhiguru kahe jAte haiM / sugI: = suSThuH zobhanA gIryasya sa sugI:- suSThu atizaya zobhAyukta nirdoSa vANI ke dhAraka hone se prabhu sugI kahalAte haiN| sumedhA vikramI svAmI durAdharSo nirutsukaH / viziSTaH ziSTabhuk ziSTaH pratyayaH kAmano'naghaH // 5 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # jinasahasranAma TIkA - 142 * artha : sumedhA, vikramI, svAmI, durAdharSa, nirutsuka, viziSTa, ziSTabhuk, / ziSTa, pratyaya, anaghaH, ye dasa nAma prabhu ke haiN| TIkA : sumedhA - 'midhRsaMgame ca' medhati medhate saMgacchate medhaH sarvadhAtubhyo san suSTuH zobhanaM medhaH kraturyasyeti sumedhAH / medhA kraturityanekArthe = artha 'midhR' dhAtu saMgamana (gamana aura jJAna artha meM hai) suSTu zobhana hai medhA jisakI ve sumedhA hai| vikramI: = vikrAmatyanena vikrama: vikramastejo'syAstIti vikramI / tathA halAyudhe - prANasthAmabaladhumnamoja: sUkSmastaraH sahaH / pratApa: pauruSaM tejo vikramasyAtparAkramaH / / vikrama, teja jinako prApta huA hai aise prabhu vikramI haiN| halAyudhakoza meM likhA hai ki prANa sthA, bala, dhumma, oja, sUkSmastara, pratApa, pauruSa, teja, vikrama, parAkrama ye sarva ekArthavAcI haiM ataH bala, teja, parAkrama pratApa ke dhArI hone se Apa vikramI ho| svAmI; = amu gatau supUrvaH zobhanamamati svAmI 'sAvamerin dIrghazca' athavA svaH AtmA vidyate yasya sa svAmI svasyeti surAtvaM ca ?= su uttama amI gati muktidazA jinakI hai aise bhagavAna svAmI kahe jAte haiN| athavA svaAtmA vidyate yasya sa svAmI, jinakI AtmA hai aise prabhu svAmI haiM arthAt AtmA sarvajJa hai, aise prabhu svAtmA haiN| durAdharSaH = duHkhena mahatA kaSTenApi A samaMtAt dharSituM spheTitumazakyo duraadhrssH| 'ISad du:kha sukha kRcchAtkRcchArtheSu khlprtyyH'| bar3e kaSTa se, bar3e bhArI prayatna se bhI jinakA apamAnAdika karanA, nAza karanA, dharSaNa karanA azakya hai ata: Apa durAdharSa haiN| nirutsukaH= utsunoti utsukaH udo vA kenApita: nirgata: utsuka: uttAlakattvaM yasyeti sa nirutsukaH sthirprkRtirityrthH| 'pratUrNastvaritastUrNaH Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 143 * utsuka: prasRtaH smRtaH' = prabhu meM utAvalApana nahIM hai| sthira prakRti hai| vA utsukatA utAvalApana naSTa ho gayA hai| zIghratA ko tUrNa kahate haiN| Apa zIghratA se rahita haiN| viziSTaH = viziSyate iti viziSTa uttama ityarthaH= prabhu gaNadharAdikoM se bhI viziSTa haiM, uttama haiM ataH unako viziSTa kahate haiN| ziSTabhuk = bhujapAlanAbhyavahArayoH ziSTAn sAdhulokAn bhunakti pAlayatIti ziSTabhuk / ziSTapAlaka ityarthaH, ziSTabhut ityapipAThaH tatra budh avagamane, ziSTAn budhyate jAnAtIti ziSTabhut kvip velepi. pra. si. satyavijJAnaH / ziSTa, sAdhu logoM kA bhagavAn pAlana karate haiN| ata: ve ziSTabhuk haiM, ziSTapAlaka haiN| ziSTabhut aisA bhI pATha hai| usakA artha ziSTAn budhyate jAnAtIti ziSTabhuta, ziSTa sAdhu logoM ko bhagavAna jAnate haiM, aisA artha ziSTabhut zabda kA hai| ziSTaH = ziSTa vizeSaNe ziSyate iti ziSTaH sadAcAra ityarthaH= prabhu sadAcAra se yukta haiM ataH ve ziSTa kahe jAte haiN| ___ pratyaya: = pratIyate yenArthaH sa pratyayaH- jinase arthAt prabhu se AtmajJAna bhaktoM ko prApta hotA hai| ataH ve pratyaya haiN| jisase artha kA pratyaya (jJAna) hotA hai usako pratyaya kahate haiN| kAmanaH = kAmayate tacchIla: kAmanaH kamanIya ityarthaH- prabhu atyanta kamanIya sundara the, unakA zIla bhI sundara thaa| isalie kAmana haiN| anaghaH = avidyamAnamadhaM pApacatuSTayaM yasyeti anagha;= prabhu pApa catuSTaya se, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya tathA antarAya ina cAra pApaprakRtiyoM se rahita hone se yathArtha anagha nAma dhAraka haiN| kSebhI kSemakarokSayyaH kSemadharmapati: kssmii| agrAhyo jJAnanigrAhyo dhyAnagamyo niruttrH||6|| artha : kSemI, kSemakara, akSayya, kSemadharmapati, kSamI, agrAhya, jJAnanigrAhya, dhyAnagamya, niruttara ye nau nAma prabhu ke haiN| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 144 * TIkA - kSemI = kSemo mokSo'syAstIti kSemI = kSema yAne mokSa vaha prabhu ko prApta ho gayA hai ataH ve kSemI haiN| kSemaMkaraH = kSemaM karotIti kSemakaraH, kSema priya mahendreSvaNavaH kha pratyayaH hrasvAruSormonta:' = bhaktoM kA kalyANa karane vAle prabhu kSemakara haiN| akSayyaH = na kSayituM zakyaH akSayya:- jinakA koI bhI kSaya nahIM kara sakatA aise prabhu akSayya haiN| kSemadharmapatiH = kSemadharma: tasya pati: svAmI kSemadharmapatiH = jisase jagat kA kalyANa hotA hai aise nirmala dharma ke prabhu svAmI pati haiM ataH unheM kSemadharma ke pati kahanA yogya hI hai| kSamI; = kSamo'syAstIti kSamI samartha ityarthaH tathAnekArthe - 'kSamaH zakte hite yukte kSamAvati' = prabhu sAmarthyayukta hone se kSamI haiM athavA kSamAyukta hone se kSamI haiN| agrAhyaH = grAhyate sma grAhyaH prdaarlmptteH| kula jAti vijJAna garvAvaruddharmadyamAMsamadhvAsvAdakairna grAhyaH sa agrAhyaH, nopAdeyo na gamya ityarthaH= jo parastrIlampaTa haiM, kula, jAti, jJAna Adi kA garva dhAraNa karate haiM, madya, mAMsa, madhu kA AsvAdana karate haiM aise logoM ko jo grAhya nahIM haiM aise jinadeva kA nAma agrAhya hai| jJAnanigrAhAH = jJAnena kevalajJAnena nizcayena grAhyaH upAdeyaH gamya; saH jJAnanigrAhyaH jJAnagamya ityarthaH= jinadeva kevalajJAna se nizcayapUrvaka grahaNa karane yogya haiM, jAnane yogya haiN| jinadeva kA svarUpa jaba hama kevalajJAnI hoMge taba hamase yathArtha jAnA jaayegaa| . dhyAnagamyaH = uttamasaMhananasyaikAgraciMtAnirodho dhyAnamaMtarmuhUrttAditi vacanAt, dhyAnena dhyAnaM ciMtAnirodhastena gamya: prApyaH sa: dhyAnagamya: antarmuhUrta taka uttama saMhanana vAle kA eka ana (mukhya AtmA) meM citta (mana) mana kA nirodha hotA hai| mana eka Atmatattva meM lIna hotA hai usako dhyAna kahate haiM, usa dhyAna ke dvArA gamya hone se Apa dhyAnagamya haiN| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 145 . niruttaraH = niratizayena utkRSTaH niruttara: 'prakRSTe taratamau' athavA niruttarati saMsArasamudrAt iti niruttara: - prabhu atizaya utkRSTa svarUpa ke dhAraka haiN| yA saMsAra-samudra se bhagavAna pUrNatayA uttIrNa ho gaye haiM isalie ve niruttara haiN| tara tama pratyaya utkRSTa artha meM hote haiN| sukRtI dhAturijmarhaH sunayazcaturAnanaH / shriinivaasshcturvktrshcturaasyshcturmukh:||7|| artha : sukRtI, dhAtu, ijyArha, sunaya, caturAnana, zrInivAsa, caturvaktra, caturAsya, caturmukha, ye nau nAma jinadeva ke haiN| TIkA : sukRtI = zobhanaM kRtaM phalaM yasmAt sukRtaM, puNyamucyate sukRtaM puNyamasyAstIti sukRtI= jisase zobhana-sukhadAyaka kRta-phala milatA hai use sukRta kahate haiM, puNya ko bhI sukRta kahate haiM, bhagavAna ne vaha puNya prApta kiyA hai| ataH ve sukRtI haiN| dhAtuH = DudhAJ DubhRt dhAraNapUraNayoH, dadhAti dhatte vA kriyAlakSaNamarthamiti dhAtuH, 'sitanigamimasisacyavadhAJkRzibhyaH stan zabdayonirityartha:= bhagavAna jinarAja dhAtusvarUpa haiN| dhAtu kriyA se zabda utpanna hote haiM vaise jinezvara se saMpUrNa dvAdazAGga zrutajJAna utpanna huA hai| 'DudhAJ' dhAtu dhAraNa aura pUraNa artha meM hotA hai ata: jo kriyA arthalakSaNa ko dhAraNa karatI hai vaha dhAtu kahalAtI hai| 'sitaniga' Adi sUtrase stan pratyaya karake jo zabda kI utpatti kA sthAna hotA hai, use dhAtu kahate haiM, Apa sAre zabdoM kI utpatti ke sthAna ho ata: Apa dhAtu ho| ijyAha: = ijyAyAH pUjAyA; arha; yogya: ijyArhaH = jinadeva pUjane yogya haiM / hama jina kI pratidina trikAla meM pUjA kara puNya saMcaya karate haiN| ataH ijyAha haiN| sunayaH = ye syAcchabdopalakSitAste sunayAH yathA syAnnityaH syAdanityaH, syAnityAnityaH, syAdavAcyaH, syAnnityazcAvaktavya;, syAnnityAnityazcAvaktavyaH syAdanityazcAvaktavyaH iti sptnyaaH| anekAntAzritAH sunayAH te yasya sa Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 146 sunayaH = kathaMcit syAd zabda se upalakSita nityAdi dharma kA pratipAdana karane vAle naya ko sunaya kahate haiN| arthAt anekAntAzrita sunaya kahalAtA hai| aura ve jinake hote haiM ve prabhu sunaya kahalAte haiN| ye sunaya ke sAta prakAra haiM- syAnnitya, syAdanitya, syAnnityAnitya, syAdavAcya, syAnnityaavAcya, syAdanitya-avAcya, syAnnityAnityazcAvaktavyaH / caturAnanaH = catvAri AnanAni yasyeti caturAnanaH = cAramukha bhagavAna ke hote haiM ataH unako caturAnana kahate haiN| zrInivAsaH = zrINAM zobhAnAM nivAsasthAnaM zrInivAsa:= bhagavAna sarva zobhAoM kA nivAsasthAna hone se zrInivAsa haiN| caturvaktraH = catvAri vaktrANi yasyeti caturvaktra:= cAra vaktra-mukha jinake haiM ve jinarAja caturvaktra kahe gaye haiN| caturAsyaH = catvAri AsyAni yasyeti sa caturAsya:= cAra Asya yAne mukha jinake haiN| caturmukhaH = catvAri mukhAni yasya sa caturmukhaH, ghAtisaMghAtane sati bhagavatastAdRzaM paramaudArika-zarIra - nairmalyaM bhavati yathA divyaM pratidizaM mukhaM dRzyate ayamatizayaH svAmino bhavati = cAramukha jinake haiM una prabhu ko caturmukha kahate haiN| ghAtikarmoM kA nAza hone para bhagavaMta ke paramaudArika zarIra meM atizaya nirmalatA utpanna hotI hai jisase pratyeka dizA meM bhagavAna kA mukha sammukha dikhatA hai, aisA atizaya bhagavaMta kA hotA hai| ataH bhagavAna caturmukha kahe jAte haiN| athavA prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga tathA dravyAnuyoga aise artha rUpa cAra anuyoga bhagavAna ke mukha meM haiN| ata: unako caturmukha kahate haiN| athavA dharma, artha, kAma tathA mokSa lakSaNa rUpa cAra padArtha jinake mukha meM haiN| yA pratyakSa, parokSa, Agama, anumAna, ye cAra pramANa jinake mukha meM haiM ve caturmukha haiM yA samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura samyaktapa ye cAra mukha-karmakSaya karane ke dvAra jinake haiM, ve bhagavAn caturmukha haiN| satyAtmA satyavijJAna: satyavAk satyazAsanaH / satyAzI: satyasandhAna: satya: stypraaynnH||8|| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 147 * artha : satyAtmA, satyavijJAna, satyavAk, satyazAsana, satyAzI, satyasandhAna, satya, satyaparAyaNa, ye ATha nAma prabhu ke haiN| TIkA : satyAtmA : matA bhAgahIne moTa: sandhaH lA satsu niyojya: satyaH sadbhyo hito vA satyaH, satya: saphala AtmA yasyeti satyAtmA = sajjana aise bhavya jIvoM meM jo yogya use satya kahate haiN| athavA sajjanoM meM jo niyojana karane meM yogya athavA sajjanoM kA hita karane vAlA use satya kahate haiN| satya se saphala hai AtmA jinakA aise bhagavAna satyAtmA haiN| satyavijJAnaH = satyaM saphalaM vijJAnaM yasya sa satyavijJAna:- jinakA vijJAna satya saphala hai aise jinezvara satyavijJAna kahe jAte haiN| satyavAk = satyA saphalA vAk yasya sa satyavAk = jinakI vANI satya hai saphala hai aise jinezvara satyavAk kahe jAte haiN| satyazAsanaH = satyaM saphalaM zAsanaM mata yasyeti sa satyazAsanaH= jinakA zAsana arthAt mata satya hai| una jinadeva ko satyazAsana kahate haiN| satyAzI: = satyA saphalA AzI akSayaM dAnamastu ityAdirUpA AzIrAzIrvAdo yasya sa satyAzI: ye kecinmunayasteSAmAzIrdAturlAbhAntarAyavazAt kadAcit na phalati janmAntare tu phalatyeva bhagavatastvAzIrihaloke paraloke ca phalatyeva tena bhagavAn satyAzI: ucyate = satya-saphala, AzIrvAda jinakA ve prabhu satyAzI haiN| he bhavya ! terA dAna akSaya hove, aisA tIrthaMkara kA dAtA ko diyA huA AzIrvAda saphala hotA hai ataH jinadeva satyAzI haiN| kaI muniyoM kA AzIrvAda dAtA meM lAbhAntarAya karma kA udaya hone se isa bhava meM kadAcit saphala nahIM hotA, parantu parabhava meM, unakA AzIrvAda saphala ho jAtA hai| parantu jinadeva kA AzIrvAda to ihaloka meM bhI tathA paraloka meM bhI donoM meM saphala hotA hai| isalie bhagavAna satyAzI haiN| satyasandhAnaH = satyapratijJa ityarthaH= bhagavAna jinezvara kI pratijJA kabhI asatya nahIM hotI hai| satyaH = sati sAdhuH satya:- jinadeva sajjanoM ke lie satya hI rahate haiM, saphala hI rahate haiN| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 148 * satyaparAyaNaH = satyasya parAyaNaH vivaraNaM satyaparAyaNaH = jinadeva satya kA vivaraNa karane meM tatpara rahate haiN| stheyAnsthavIyAnnedIyAndavIyAndUradarzanaH / aNuraNIyAnanaNurgururAyo griiysaam||9|| artha : stheyAna, sthavIyAna, nedIyAn, davIyAn, dUradarzana, aNu, aNIyAna, amaNu, gururAdyogarIyasAm = ye nau nAma prabhu ke hai| stheyAn = atizayena sthira: stheyAn 'guNAdiSTeyansau vA' iti sUtreNa Iyans pratyaya: tadvadiSTemeyassu bahulaM ityanena sUtreNa sthirazabdasya stha Adeza: 'priya sthira sphirorU guru bahula pradIrgha hrasvavRddha vRndArakANAM prastha sphuvara gara bahanapadrAghahrasva varSa vRMdAH' iti vacanAt sthirazabdasya stha Adeza: 'avarNa ivaNe e' stheyaJ saMjAtaM prathamaikavacanaM siH 'sAntamahatormopadhAyAH' diirghH| vyaMjanAcca silopa: saMyogAntasya lopa: stheyAn sthiratara ityartha := bhagavAna apane tapa Adi kAryoM meM sthiratara rahate haiN| vA jinakA Adeza sthiratara hai| sthavIyAn = atizayena sthUla: sthavIyAn sthUlatara ityarthaH 'sthUladUrayuva kSipa kSudrANAmaMtasthAderlopo guNazca' - prabhu adhika sthUla bhI the| vA jinakA jJAna mahAn thA vA svayaM mahAn the vA vizAla jJAnake dhAraka honese Apa sthavIyAn ho| nedIyAn = atizayena aMtiko nedIyAn samIpastha ityarthaH, 'aMtikavADhyornedisAdhau', prabhu cintana karane vAle bhaktoM ke lie atizaya najadIka haiN| ata: nedIyAn haiN| davIyAn = atizayena dUra: davIyAn dUrastha ityarthaH= jinadeva abhaktoM se atizaya dUra haiN| vA pApoM se, vibhAva bhAvoM se atyanta dUra haiM ata: davIyAn dUradarzanaH = dUreNa dRzyate iti dUradarzanaH 'zAsubuddhidRzidhRSimaSAM kyuH' - bhaktoM ko jinadeva dUra se bhI dIkhate haiN| dUra se bhI yogI puruSoM ko Apa kA darzana prApta hotA hai ata: Apa dUradarzana haiN| Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 149 - aNuH = aNa raNa vaNa bhaNa maNa kaNa kvnnssttndhvnshbde| aN aNati zabdaM karotIti aNuH / padya siva siha nimanitrapi pIdikaMdikabaMdhivahayaNibhyazca u pratyayaH aNuriti jAtaM ko'rthaH, aNuravibhAgI atisUkSmaH pudgalaparamANurucyate so'Nuriti sUkSmatvAdvikhaM Dona bhavati alpatvAt / uktaM ca paramANoH paraM nAlpaM nabhaso na paraM mahat / iti bruvankimadrAkSInemaudInAbhimAninau / / iti vacanAt 'pudgalaparamANuratisUkSmo bhvti| saH upamAbhUto bhagavAn tadaNusadRzatvAt yoginAmapyagamyaH annurucyte|' = artha : aNa, raNa, vaNa, bhaN, maNa, kaN Adi dhAtu zabda artha meM Ate haiN| aN dhAtu se 'u' pratyaya karane para aNu zabda kI utpatti hotI hai| aNati zabda karatA hai, jisakI divyadhvani hotI hai| athavA 'aNu' avibhAgI sUkSma pudgala paramANu ko bhI aNu kahate haiM jo atisUkSma hai, indriyajJAna ke agocara hai, alpa hai| so hI kahA hai paramANu se koI alpa nahIM hai aura AkAza se koI bar3A nahIM hai| ye dIna, abhimAnI kisI ke bhI gocara nahIM haiM, dRSTigocara nahIM haiM / aNu se bhagavAna ko upamA dI hai ki he bhagavan ! Apa aNu sadRza haiM, atisUkSma haiM, yogijana ke bhI agamya haiM, Apako yogI jana bhI nahIM jAna sakate ataH Apa aNu aNIyAn = aNorapyatisUkSmatvAt atizayena aNu: sUkSma; anniiyaan| 'prakRtaSTerthe guNAdiSTeyansau vA?' iti sUtreNa iyans pratyayastaddhitaM / pudgalaparamANustAvat sUkSmo vartate so'pi avadhimana:paryayajJAnavatAM gamyosti paraM bhagavAn teSAM yoginAmapi agamyastena saH aNIyAnityucyate = aNu se bhI atisUkSma hone se prabhu aNIyAn haiN| pudgala paramANu yadyapi sUkSma haiM tathApi avadhijJAnI tathA manaHparyayajJAniyoM ko gamya hai, jJeya hai; parantu bhagavAna una yogiyoM ko bhI agamya haiN| isalie bhagavAna ko aNIyAn kahA hai| anaNuH - na aNuH anaNurmahAnityarthaH / tathAnekArthe = aNubrIhyalayo: Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 150* bhagavAna aNu nahIM haiM arthAt mahAn haiN| anekArtha koza meM aNu brIhI alaya ko kahA hai| ati sUkSma hai, laghu hai usako aNu kahA hai| paramAtmA hIna, laghu nahIM hai, ataH anaNu haiN| gururAyogarIyasAM = atizayena guravo garIyAMsasteSAmAdyoguruH, zAstA gururAdho garIyasAm sarveSAM prathamagururityarthaH= jo atizaya guru haiM unameM bhI bhagavAn Adya guru haiM, Adya zAstA haiN| arthAt jinezvara sabhI ke lie Adya haiN| inase dUsarA koI bhI bar3A guru nahIM hai| sadAyogaH sadAbhogaH sadAtRptaH sadAzivaH / sadAgati: sadAsaukhya: sadAvidyaH sdodyH||10|| sughoSaH sumukhaH saumya: sukhadaH suhitaH suhRd / sugupto guptibhRdgoptA lokAdhyakSo damezvaraH / / 11 / / artha : sadAyoga, sadAbhoga, sadAtRpta, sadAziva, sadAgati, sadAsaukhya, sadAvidya, sadodaya, sughoSa, sumukha, saumya, sukhada, suhita, suhRd, sugupta, guptibhRd, goptA, lokAdhyakSa, damezvara ye unnIsa nAma prabhu ke haiN| TIkA - sadAyogaH = sadA sarvakAlaM yogo AsaMsAramalabdhalAbhalakSaNaM paramazukladhyAnaM yasya sa sadAyoga:= sadA sarvakAla yoga - paramazukladhyAna rUpI yoga bhagavAna ko hai| jaba taka bhagavAna saMsAra meM bhramaNa karate the taba taka inako parama zukladhyAna nahIM thA, jaba inheM isakI prApti huI tabase ve isase kabhI alaga nahIM rahe ataH ve sadAyoga vAle hI rheNge| ataH Apa sadAyoga haiN| sadAbhogaH = sadA sarvakAlaM bhogo nija zuddha buddhaika svabhAva paramAtmaikalolIbhAva- lakSaNaparamAnaMdAmRtarasaMsvAdasvabhAvo bhogo yasya sa sdaabhogH| athavA satsamIcIna; Abhogo manaskAro manovyApAro yasya sa sadAbhoga:= bhagavAna saMpUrNa kAla meM apanA jo zuddha bodharUpa svabhAva hai arthAt paramAtmA meM abhedarUpa se vilIna hokara jo paramAnandarUpa amRtarasa kA AsvAda lenA usako sadAbhoga kahate haiN| usameM hI unakA AtmA nitya tatpara rahatA hai| isalie ve sadAbhoga haiN| athavA sadA niraMtara Abhoga' samIcIna mana kA vyApAra jinake ho vaha sadAbhoga hai| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 151 * sadAtRptaH = sadA sarvakAlaM tRpta; pUrNakAmatvAt sadAtRptaH, sadA akSudhita ityarthaH= ve sadAkAla tRpta haiM arthAt aba ve pUrNakAma hue haiN| aba unakI kSudhA miTa gayI hai| sadAzivaH = sadA sarvakAlaM zivaM kalyANaM yasyeti sadAziva:= bhagavAna sarvakAla meM ziva kalyANa rUpa haiN| sadAgatiH = sadA sarvakAlaM gatirjJAnaM yasya sa sadAgatiH= bhagavAna sarva kAla meM gati jJAna rUpa hI rahate haiN| sadAsaukhyaH = sadA sarvakAlaM saukhyaM paramAnaMdalakSaNaM yasya sa sadAsaukhya;sadA sarvakAla meM jo paramAnaMda sukha meM lIna rahate haiN| sadAvidyaH = sadA sarvakAlaM vidyA kevalajJAnalakSaNaM yasya sa sadAvidya:= sarvakAla bhagavAna kevalajJAna lakSaNa ko dhAraNa karate haiN| sadodaya: = sadA sarvakAlaM udayo'nastagamanaM yasyeti sadodaya; athavA sadA sarvadA sarvakAlaM utkRSTo'yaH zubhAvaho vidhiryasya sa sadodaya:- sarvakAla unakA udaya hI rahatA hai, kabhI unakA asta ke prati gamana nahIM hotA aura bhagavAna sarvakAla meM zubha bhAgyayukta hI rahate haiN| sughoSaH = suSTu zobhano ghoSo yojanadhvaniryasya sa sughoSaH= bhagavAna kA sundara ghoSa, zabda yA AvAja jise dhvani kahate haiM aura jo divya rUpa se eka yojana taka sunane meM AtI hai ata: Apa sughoSa haiN| sumukhaH = suSThu zobhanaM mukhaM yasya sa sumukha: virAgamukha ityartha:- bhagavanta kA mukha sadA zobhAyukta hokara bhI vItarAgatAmaya hotA hai| saumyaH = somo devatA yasya sa saumyaH akrUra ityarthaH= bhagavAna sadA saumya akrUra zAnta hI rahate haiN| isalie saumya haiN| sukhadaH = sukhaM laulyAbhAve manaso nirvRttiH saMtoSastatsukhaM dadAti yacchattIti sukhada:= lobha ke abhAva meM jo mana kI sAMsArika bhogoM se nirvRtti hotI hai, saMtoSa hotA hai, nirAkulatA hotI hai usako sukha kahate haiN| usa sukha meM svayaM lIna haiM, zaraNa meM jAne vAloM ko saMtoSa sukha pradAna karate haiM ataH sukhada kahalAte haiN| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 152 * suhitaH = suSTu hitaM puNyaM yasya sa suhita:= bhagavAna hamezA bhaktoM ke lie hita rUpa hI haiM, pukka hama haiN| majA hita meM jIta haiM ataH suhita haiN| suhRd = suSThu zobhanaM hRdayaM yasya sa suhRd = bhagavAna kA hRdaya satata hamezA zobhita hI rahatA hai| ataH suhRd haiN| suhRd kA artha acchA mitra hai| bhagavAna saba kA hita karane vAle mitra haiN| ___ sugupta: = gupyate sma guptaH suSThu gupto gUDhaH suguptaH mithyAdRSTinAmagamya ityarthaH= bhagavAna kA svarUpa mithyAdRSTiyoM ke lie gUr3ha hI rahatA hai, mithyAdRSTi jana unake svarUpa ko nahIM jAnate ata: gupta haiN| vA niraMtara svasvarUpa meM lIna rahate haiM isaliye bhI gupta haiN| guptibhRt = samyagyoganigraho guptiH ratnatrayasya gopanaM rakSaNaM guptiH, ratnatrayaM vA gopAyati rakSayati pAlayatIti guptiH, guptiM bibharti sa guptibhRt = mana, vacana tathA zarIra ke vyApAroM ko pUrNatayA baMda karanA gupti hai arthAt ralatraya kA rakSaNa karanA, pAlana karanA, gupti hai| gupti ratnatraya kA rakSaNa karatI hai, pAlana karatI hai| isa gupti ko bhagavAna dhAraNa karate haiM ata: ve guptibhRt haiN| goptA = gopAyatyAtmAnaM rakSatIti goptA = bhagavAna apane AtmA kA rakSaNa karate haiM ataH ve goptA haiN| lokAdhyakSaH = lokAnAM prajAnAM adhyakSaH pratyakSIbhUtaH lokAdhyakSaH, athavA lokAstrINi bhavanAni adhyakSANi locanAni yasyeti lokAdhyakSaH= lokoM ko, prajAoM ko bhagavAna adhyakSa, pratyakSa rahate haiN| ata: lokAdhyakSa haiN| yA loka yAne tInaloka Urdhva, madhya, adho aise tInoM lokoM ke bhagavAna locana yAne netra ke samAna haiM ata: lokAdhyakSa kahe jAte haiN| damezvaraH = damastapaH klezasahiSNutA tasyezvara: svAmI damezvara:= dama, tapa se hone vAle kleza ko sahana karanA yaha dama kA lakSaNa hai| aise dama ke bhagavAna Izvara haiM, svAmI haiM, ataH ve damezvara haiN| isa prakAra zrImad amarakIrtti sUri viracita jinasahasranAma kI TIkA meM sAtavA~ adhikAra pUrNa huA / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 153 * Wan aSTamo'dhyAyaH // (vRhadAdizatam) vRhavRhaspatirvAmmI pAyamazismAradhIH / manISI dhiSaNo dhImAn zemuSIzo gisaMpatiH / / 1 / / naikarUpo nayottuGgo naikAtmA naikadharmakRt / avijJeyo'pratAtmA kRtajJaH kRtalakSaNaH // 2 // artha : vRhabRhaspati, vAgmI, vAcaspati, udAradhI, manISI, dhiSaNa, dhImAn, zemuSIza, girApati, naikarUpa, nayottuGga, naikAtmA, naikadharmakRta, avijJeya, apratAtmA, kRtajJa, kRtalakSaNa, ye sattaraha nAma prabhu ke sArthaka haiM jo isa prakAra TIkA : vRhabRhaspatiH = bRhanti varddhante iti vRhantaH, bRhatAM patiH varNavikAre bRhaspatiH, vRhaccAsau patiH vRhaspatiH vRhbRhsptiH| vRddhasvarAcArya ityarthaH= indra ke guru hone se vRhaspati haiN| vRhad = dhAtu vRddhi artha meM hai ata: jo vRddhi ko prApta hai use vRhat kahate haiM, athavA vRhat kA artha varNa (akSara) bhI hai| una vargoM kA pati vRhaspati kahalAtA hai tathA vRddhi ko prApta svaroM ke AcArya vRhadvRhaspati kahalAte haiN| ataH bhagavAna sampUrNa svaroM ke utpAdaka vA svAmI hone se vRhadvRhaspati kahalAte hai| vAgmI = prazastAvAk vidyate'sya sa vAgmI, vAcomminiH= atyaMta prazasta haiM vANI vacana jinake, tathA jIvAdi padArthoM kA yathArtha vivecana prabhu karate haiM isalie vAgmI kahe jAte haiN| . vAcaspatiH = vAcAM patiH vAcaspatiH= ye dvAdazAMga vacanoM ke svAmI haiN| ata: vAcaspati haiN| udAradhI:= udaryate udAra: dhaJ udArastyAgavikramAbhyAM, zUrA dhIrbuddhiryasya sa udAradhI:- tyAga aura vikrama guNa se prabhu kI buddhi zauryayukta hai| prabhu ne virakta Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 154 * hokara vizAla rAjya kA tyAga kiyA aura moha kA nAza karane meM apanA apUrva dhairya prakaTa kiyaa| ataH ve udAradhI haiN| lokAlokavyApI jJAnayukta hone se udAra dhI haiN| = karane meM manISI manISA buddhirvidyate'sya sa mniissii| jIvAdika padArthoM kA vicAra prabhu kI buddhi bahuta hI catura hai / ataH ve manISI haiN| vA mananazakti yukta hone se manISI haiN| dhiSaNa: = dhiSaNAsyAsti iti dhiSaNaH / tridhRSA prAgalbhe iti dhRSNotAta dhiSaNa:- 'dhRSedhiSazca' = = artha 'dhRSA' ati bolanA yA cAturya artha meM AtA hai| 'dhR' ko dhi Adeza hotA hai ataH dhiSaNa zabda banatA hai, caturatApUrNa buddhiyukta hone se dhiSaNa haiN| dhAraNa zakti se sampanna hone se bhI Apa dhiSaNa haiN| dhImAn = dhIrasti asya dhImAn = gaNadharAdi meM prabhu kI buddhi zreSTha hai| vA 'dhI' kevalajJAna ke dhAraka hone se dhImAn kahalAte haiN| zemuSIzaH = ze avyaya zemo hastaM muSNAti zemuSI medhA tasyAH Iza: svAmI zemuSaza:- zemuSI buddhi hai, buddhi ke svAmI hone se Apa zemuSIza kahalAte haiM / 'ze' avyaya hai, muS dhAtu curAne yA grahaNa karane ke artha meM haiM, vaha zemuSIza hai aura tattvajJAna ko grahaNa karane vAloM meM jo svAmI haiM ve zemuSIza kahalAte haiN| - girAMpatiH = girAM vANInAM patiH girAMpatiH 'kvacinna lupyate' iti vidhAnAt = prabhu saba vacanoM ke svAmI haiN| unake jJAna vA vacana meM koI vastu chipI huI nahIM hai / vA 18 mahAbhASA aura sAta sau laghu bhASA ke svAmI hone se Apa girAMpati haiM / naikarUpaH = na ekaM rUpaM AkAro yasya naikarUpa; jainAstu jinaM kathayanti bauddhAstu buddhaM pratipAdayanti, bhAgavatAstu nArAyaNaM kathayanti, mahezvarAstu IzvaraM nirUpayaMti iti anena nAbhisUnurnaika svarUpa ityarthaH = nahIM hai eka rUpa jisakA ataH prabhu aneka rUpa ke dhAraka haiN| jaise jaina vRSabhanAtha ko jina kahate haiN| - Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 155 * bauddha unako buddha nAma se pukArate haiN| nAmapata vidyAna bhu ko ... kAhate. haiN| mahezvara unako Izvara kahate haiN| isa prakAra nAbhi ke putra kA eka svarUpa nahIM hai vaha aneka rUpa hai| nayottuGgaH = nayA: naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdasamabhirUdvaivaMbhUtAH sapta, athavA syAdeka, syAdaneka, syAdubhaya, syAdavAcyaM, syAdekaM vAvaktavyaM, syAdaneka vAvaktavyaM, syAdekAnekaM vAvaktavyaM ca tairuttuMga: unnata: nayottuMga:= AdinAtha bhagavAna naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUr3ha aura evaMbhUta aise sAta nayoM se unnata haiN| athavA sAtabhaMgoM se zreSTha haiN| ve sAtabhaMga isa prakAra haiM : syAdeka, syAdaneka, syAdekAneka, syAdavAcya, syAdeka avAcya, syAdaneka avAcya, syAdekAneka avaktavya aise sAta bhaMgoM se Adiprabhu zreSTha haiN| ve sarvathA eka nahIM haiM parantu kathaMcit eka haiM, ve jIvadravya kI apekSA eka haiN| parantu kevalajJAna, kevaladarzana, AdiguNoM kI apekSA aneka haiN| dravya tathA guNoM kI kramApekSA kathaMcit ekAneka haiN| dravya aura guNoM kI apekSA yugapat hone se prabhu syAdavAcya haiN| isa kathaMcit avAcya meM eka kI mukhyatA antarhita hai| ata: pA~cavA~ bhaMga huaa| tathA isI bhaMga meM aneka kI mukhyatA bhI antarhita haiN| ata: chaThA bhaMga syAdaneka avaktavya bhaMga hai aura isI syAdavAcya bhaMga meM krama se ekatvaanekatva bhI antarhita haiN| ataH ina sAta nayoM se prabhu unnata haiN| naikAtmA = na eka: AtmA yasyeti naikAtmA, 'asarIrA jIvaghaNA' iti vacanAt = mukta hue jinezvara meM aneka muktAtmAoM kA samAveza huA hai| to bhI jinezvara ke jJAnAdi guNa jinezvara ke hI haiN| kyoMki ve guNa unase abhinna haiM tathA jisa siddhakSetra ke asaMkhyAta pradezoM meM Adiprabhu ke asaMkhyAta Atmapradeza virAjamAna haiM, utane meM hI ananta muktAtmAoM ke Atmapradeza bhI virAjamAna haiN| ata: anya muktAtmAoM kI apekSA jinezvara meM naikAtmatva hai| parantu svadravyAdi apekSA se jineza AdinAtha meM naikAtmatva nahIM hai| naikadharmakRt = na ekaM dharma kRtavAn naikadharmakRt yatizrAvakadharmabhedAditi- Adi bhagavaMta ne apanI divyadhvani se yatidharma tathA gRhasthadharma tathA unameM aneka bhedoM kA vivecana kiyA hai| ataH ve naikadharmakRt haiN| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 156 * avijJeyaH = na vijJeyaH jJAtumazakya ityarthaH= unakA svarUpa hamAre jJAna se jAnanA azakya hai| ata: ve avijJeya haiN| apratAtmA = aprataryaH avicAryaH avaktavyaH AtmA svarUpaM svabhAvo yasyeti sa apratAtmA = bhagavAna ke, AtmA ke svarUpa kA arthAt svabhAvoM kA vicAra karane meM hamArI buddhi asamartha hai| ata: ve apratAtmA haiN| zabdoM ke dvArA bhI unakA svarUpa avaktavya hai| kRtajJaH = kRtaM kRtayugaM jAnAtIti kRtajJaH = bhagavAna kRtayuga ke jJAtA haiN| ataH ve kRtajJa haiN| kRtalakSaNaH = kRtAni sampUrNAni lakSaNAni zrIvRkSazaMkhAjasvastikAMkuza toraNAdIni yasya sa kRtalakSaNaH sampUrNalakSaNa ityarthaH= prabhu ke deha para zrIvRkSa, zaMkha, kamala, svastika, aMkuza, toraNa, Adi zubha eka hajAra ATha lakSaNa haiM ata: ve kRtalakSaNa haiN| jJAnagarbho dayAgabhI ratnagarbhaH prbhaasvH| padmagarbho jagadgarbho hemagarbhaH sudarzanaH // 3 // lakSmIvAMstridazA'dhyakSo dRDhIyAnina IzitA / manoharo manojJAMgo dhIro gambhIrazAsanaH / / 4 / / artha : jJAnagarbha, dayAgarbha, ratnagarbha, prabhAsvara, padmagarbha, jagadgarbha, hemagarbha, sudarzana, lakSmIvAn, tridazAdhyakSa, dRr3hIyAn, ina, IzitA, manohara, manojJAMga, dhIra, gambhIrazAsana ye sattaraha nAma prabhu ke haiN| TIkA : jJAnagarbhaH = jJAnaM matizrutAvadhirgarbha mAtuH kukSau yasya sa jJAnagarbha:= jaba prabhu mAtA ke garbha meM Aye to mati, zruta tathA bhavapratyaya avadhijJAna ke sAtha Aye, ata: unakA jJAnagarbha nAma sArthaka hai| dayAgarbhaH = dayA jIvAnukaMpA garbhe mAtuH kukSau yasya sa dayAgarbha:- saba prANiyoM para dayA karane kA bhAva dhAraNa kara prabhu ne mAtA ke garbha meM praveza kiyA ataH ve dayAgarbha haiN| ratnagarbhaH = ratnAni garbha mAtuH kukSau yasya sa ratnagarbha:= sarva garbho meM Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinsahasranAma TIkA- 157* prabhu jinezvara kA garbha zreSTha hai| ataH ve ratnagarbha haiN| cakravartI, nArAyaNa, balabhadra, AdikoM ke garbha kI apekSA tIrthaMkara kA garbha zreSTha hone se unake garbha ko ratnagarbha kahanA cogya hai| tathA kara ke mAtA ke garbha meM Ane ke chaha mAha pUrva se tathA garbha meM Ane ke anantara nau mAsa taka ratnavRSTi svarga se kubera karate haiN| ata: prabhu ratnagarbha haiN| prabhAsvara : = 'kAsRbhAsudIptau' bhAs prapUrvaH prabhAsate ityevaMzIlo prabhAsvara : 'kAsipisibhAsIzasthApramadAM ca ' = kAsR bhAsR dhAtu dIpti artha meM hai 'pra' upasarga hai / utkRSTa rUpa se dedIpyamAna kAnti vAle hone se prabhAsvara kahalAte haiN| jagadgarbhaH = jagattrailokyaM garbhe yasyeti jagadgarbhaH- yaha jagat trailokya jinake garbha meM hai yA jinake jJAna meM sarvajagat prabhAsita huA hai| ataH jagadgarbha haiN| hemagarbhaH = hema svarNaM garbhe mAtuH kukSau yasyeti hemagarbhaH = bhagavAn jabba mAtA ke garbha meM Ate haiM taba suvarNayukta ratnavRSTi hotI hai| ataH bhagavAn hemagarbha kahe jAte haiM / sudarzanaH = sukhenAnAyAsena dRzyate iti sudarzana : 'zAsuyudhidRzidhRSi mRSAM vA' = atizaya sukha se anAyAsa hI prabhu kA darzana hotA hai| yA prabhu kA darzana bhaktoM ko sukhadAyaka hai| ataH prabhu sudarzana haiN| lakSmIvAn = lakSmI: anaMtajJAnAdikA vidyate'syeti lakSmIvAn tadasyAstItimattvaMtatvAt = anaMtajJAna-darzana- sukha-zakti rUpa lakSmI ke dhAraka prabhu haiN| unakI yaha lakSmI ghAtikarma ke nAza se prApta huI hai| ataH ve sadaiva lakSmIvAn haiN| tridazAdhyakSaH = tridazaM pramANameSAM te tridazAH devAsteSAmadhyakSaH pratyakSIbhUtaH tridazAdhyakSaH = devoM ko bhagavAna pratyakSa hote haiM, videha Adi dezoM meM jinezvaroM kA satata vihAra hotA hai / ataH deva vahA~ jAkara unakA darzana karate haiN| isalie ve devoM ke lie pratyakSa hai| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 158 2 maDIyAn :- atizaya dRhaH vRkssaayaam| pRpakvaM mRduM dRDhaM caiva bhRzaM ca kRzameva ca / paripUrNa dRDhaM caiva SaDetAn vidhosmaret // 28 // atyanta dRr3ha ko dRr3hIyAn kahate haiN| paripakva, mRdu, dRr3ha, kRza, paripUrNa, dRr3hatara ye chaha dRr3ha ke nAma haiN| bhagavAn jJAna meM paripakva haiM, dRr3ha haiM, apane svabhAva meM paripUrNa haiM, dayA ke sAgara hone se mRdu haiM, karmoM kA nAza karane se kRza haiM ataH dRr3ha haiN| ina:= iN gatau eti yoginAM dhyAnabalena hRdaya-kamalamAgacchati iti inH| 'iNa jikRSibhyonak' = dhyAna ke sAmarthya se yogijana ke hRdayakamala meM prabhu Ate haiN| ata: ve 'ina' haiN| 'iN' dhAtu gati artha meM aura jJAna artha meM hai| IzitA = ISTe aizvaryavAn bhavatItyevaMzIlaH IzitA = prabhu anantajJAnAdi aizvaryasaMpanna haiM ataH ve IzittA haiN| __ manoharaH = manazcittaM bhavyAnAM haratIti manohara:= bhavyoM ke mana ko jinezvara apanI tarapha khIMcate haiN| ataH ve manohara haiN| manojJAMgaH = mano jAnAtIti manojJa, manoharaM sundaraM aMgaM zarIrAvayavaM ca yasyeti manojJAMga:= prabhu kA zarIra aura mukha, netra, nAsikA, hasta, pAdAdi saMpUrNa avayava manojJa, suMdara hote haiN| jinako dekhakara indra tRpta nahIM hotA hai, isalie prabhu manojJAMga haiN| dhIra: = dhyeyaM prati dhiyaM buddhimIrayati prerayatIti dhIra; athavA dhiyo rAti dadAti bhaktAnAmiti dhIra: prabhu bhaktoM kI buddhi ko ratnatrayarUpI dhyeya ke prati pravRtta karate haiN| ata: ve dhIra haiM, yA bhaktoM ko sadbuddhi pradAna karate haiM, jisase bhaktoM kA hita hotA hai, unako ratnatraya kI prApti hotI hai| gambhIrazAsanaH = gambhIra atalasparza zAsanaM mataM yasya sa gambhIrazAsana:jIvAdi tattvoM kA gaMbhIra upadeza hai jisameM, pUrvApara virodhAdi doSoM se rahita tathA ahiMsAdi guNoM se paripUrNa tathA doSa kI kaNikA bhI nahIM hai jisameM aisA prabhu kA gambhIrazAsana nAma sArthaka hai| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahananAma TIkA - 159 * dharmayUpo dayAyAgo dharmanemirmunIzvaraH / dharmacakrAyudhodeva: karmahA dharmaghoSaNaH / / 5 / / amoghavAgamoghAjJo nirmamo'moghazAsanaH / surUpaH subhagastyAgI samayajJaH samAhitaH / / 6 / / artha : dharmayUpa, dayAyAga, dharmanemi, munIzvara, dharmacakrAyudha, deva, karmahA, dharmaghoSaNa, amoghavAga, amoghAjJa, nirmama, amoghazAsana, surUpa, subhaga, tyAgI, samayajJa, samAhita, ye sattaraha nAma prabhu ke kaise sArthaka haiM, ise kahate haiN| TIkA - dharmayUpaH = yU mizraNe yautIti yUpaH, nIpAdayaH nIphyUpastUpakUpatalpazaravyavASpAH, dharmasya dayAyAH yUpaH yajJastambhaH dharmayUpaH / yU dhAtu mizraNa artha meM hai, ata; mizraNa karatA hai, milAtA hai, usako yUpa kahate haiN| yUpa kA artha staMbha, sahArA hai| kUpa kA sahArA, kUpayUpastUpa aadi| bhagavAn dayAmaya dharma ke staMbha haiM, yUpa haiM ataH dharmayUpa haiN| dayAyAgaH = dayA saguNanirguNasarvaprANivargANAM karuNA yAgaH pUjA yasya sa dayAyAgaH sadguNI aura durguNI sarva prANiyoM para karuNA karanA hI jinakI pUjA hai aise prabhu dayAyAga kahe jAte haiN| vA dayApUrNa yajJa karane vAle hone se dayAyAga haiN| dharmanemiH = NI prApaNe, nayatIti zakaTaM nemiH, nIdalibhyAM mi' dharmasya rathasya cakrasya nemiH dharmanemiH = ___NIm' dhAtu prApaNa artha meM hai ataH jo gAr3I ko le jAtA hai usako nemi kahate haiN| dharma rUpI ratha kI dhurA hone se bhagavan Apa dharmanemi haiN|| munIzvaraH = munInAM pratyakSajJAninAM IzvaraH munIzvara:- pratyakSajJAnI - avadhi, mana:paryaya aura kevalajJAna dhAraka munivRMda pratyakSa jJAnI haiN| unake prabhu Izvara svAmI haiN| munijanoM ke svAmI hone se Apa munIzvara haiN| dharmacakrAyudhaH = dharma eva cakraM pApArAtikhaMDakatvAt dharmacakraM dharmacakramAyudhaM zastraM yasyAsau dharmacakrAyudhaH- pAparUpI zatruoM ko khaMDita karane vAle dharmacakra rUpI Ayudha ko prabhu ne dhAraNa kiyA hai ataH ve dharmacakrAyudha khlaaye| dharma Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinasahasranAma TIkA- 160 * cakrarUpI hathiyAra ko dhAraNa karane se Apa dharmacakrAyudha haiN| = deva: = 'divu krIDAvijigISAvyavahAradyuti- kAMti-gatiSu' dIvyati krIDati paramAnaMda - pade devaH ac div dhAtu se deva zabda banatA hai, krIr3A karanA div dhAtu kA artha hai / arthAt paramAnanda pada meM muktisukha meM prabhu krIr3A karate haiM isalie deva haiN| 7 karmahA = karma zubhAzubhaM hatavAn karmmahA 'kvip brahmabhrUNavRtreSu' = zubhAzubha karma ko arthAt pApapuNya karmoM ko prabhu ne naSTa kiyA hai ataH karmahA haiN| 'han' dhAtu ghAta artha meM hai, 'A' pratyaya hokara 'hA' banatA hai| dharmmaghoSaNa: = dharmma: ahiMsAdi: sa eva ghoSaNaM dundubhiryasya dharmmaghoSaNa:prabhu ahiMsA dharma kI dundubhi haiM arthAt prabhu ne ahiMsA dharma kI sarvatra ghoSaNA kI hai| ataH prabhu dharmaghoSaNa haiN| amoghavAk = amoghA saphalA vAk yasya sa amoghavAk prabhu kI divyadhvani ne asaMkhya prANiyoM ko hitamArga meM lagAyA hai| amoghAjJaH = amoghA saphalA AjJA vAk yasya sa amoghAjJaH = prabhu vANI saphala hai, ataH amoghAjJa haiM / kI AjJA nirmama: = nirgatA mamatA asmAditi nirmama: = prabhu kI AtmA se mamatA rAgadveSa naSTa ho gaye haiN| ataH ve nirmama haiM / - - amoghazAsanaH = amoghaM aniSphalaM zAsanaM kathanaM yasya sa amoghazAsana: amodha yAne aniSphala, saphala zAsana upadeza jinakA, aise prabhu amoghazAsana / surUpaH = suSThu zobhanaM rUpaM sauMdaryaM yasyAsau surUpa :- prabhu zobhana sundara sauMdarya ke dhAraka haiN| subhaga: = suSThu zobhano bhago jJAnaM mAhAtmyaM yazo yasyeti subhaga: tathAnekArthe - bhago'rkkajJAnamAhAtmyaM, yazovairAgyamuktiSu / rUpa vIrya prayatnecchA zrI dharmezvarya yoniSu / / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 161 prabhu kA su-uttama, bhaga- jJAna, mAhAtmya tathA yaza hai| ataH ve subhaga haiM / bhaga zabda ke aneka artha haiM- yathA sUrya, jJAna, mAhAtmya, yaza, vairAgya, mukti, rUpa-sauMdarya, vIrya, prayatna, icchA, zrI, dharma, aizvarya aura yoni aise pandraha artha haiN| uttama jJAna, yaza, mAhAtmya, saundarya, aizvarya Adi haiM ataH subhaga haiN| I tyAgI = tyAgo dAnaM tat trividhamAhAradAnamabhayadAnaM jJAnadAnaM ca / tyAgo vidyate'syeti tyAgI = tyAga dAna vaha tIna prakAra kA hai AhAradAna, abhayadAna, jJAnadAna / tIna prakAra ke tyAga ko karane vAle bhagavAna tyAgI haiN| para - pariNati (vibhAvabhAvoM) ke tyAga karane se Apa tyAgI haiN| samayajJaH samayaM kAlaM siddhAntaM jAnAtIti samayajJa: samaya, kAla tathA siddhAnta kA vAcaka hai| arthAt anAdi anidhana kAla aura usakA parivartana jinake Upara hotA hai aise padArthoM ko, jaina siddhAntoM ko jAnane vAle prabhu samayajJa haiN| vA samaya AtmA ke jJAtA hone se samayajJa haiM / - samAhita: = 'DudhAJ DumaJ dhAraNapoSaNayo:' samAdadhAti samAdhatte sma vA samAhitaH dadhAterhi samAdhAnaM prApta ityarthaH / tathAnekArthe samAhitaH samAdhisthe saMzrutapratijJAtaH = - DudhAJ DumaJ dhAtu dhAraNa-poSaNa artha meM hai / ataH 'sama' upasarga karake samAdadhAti, samAdhatte sma vA samAhita hai| niraMtara samAdhistha rahate haiM, sadA apane meM lIna rahate haiM, sAvadhAna rahate haiM, ataH samAhita haiN| susthita: svAsthyabhAk svastho nIrajasko niruddhavaH / alepo niSkalaMkAtmA vItarAgo gataspRhaH // 7 // vazyendriyo vimuktAtmA niHsapatno jitendriyaH / prazAnto'nantadhAmarSirmaGgalaM malahA'naghaH // 18 // artha : susthita, svAsthyabhAk, svastha, nIrajaska, niruddhava, alepa, niSkalaGkAtmA, vItarAga, gataspRha, vazyendriya, vimuktAtmA, niHsapatna, jitendriya, prazAnta, ananta - dhAmarSi, maMgala, malahA, anagha, ye aThAraha nAma prabhu ke sArthaka haiN| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 162 * TIkA - susthitaH - 'SThA gatinivRttau', susthIyate sma susthita: kladyati sthA bhAsthAtyaguNe sukhI ityaya: 'SThA' dhAtu gatinivRtti artha meM hai, jo aisI avasthA ko prApta hue haiM jisase puna: Agamana nahIM hai ataH susthita haiN| sukha meM atizaya sthira hue prabhu ko susthita kahate haiN| arthAt ghAtikarma ke vinAza se anantasukha meM prabhu sthira hue haiN| ataH susthita haiN| vA samyak rUpa se apane caitanya bhAva meM lIna hone se susthita haiN| svAsthyabhAk = svasthasya bhAvaH svAsthya svAsthyaM cetonirodhaH taM bhajate svAsthyabhAk 'bhajoviN', parapadArthoM se mana ko haTAkara apane zuddha svarUpa meM prabhu pUrNatayA sthira hue haiN| ata: ve svAsthyabhAk haiN| vA karmarogarahita hone se svAsthyabhAra haiN| svasthaH = sve Atmani tiSThatIti svasthaH 'nAmnizca kaH' 'alopa; sArvadhAtuke', prabhu apanI AtmA ke zuddha svarUpa meM sadA sthira haiM ataH svastha nIrajaskaH = nirgata vinaSTaM rajo jJAnadarzanAvaraNadvayaM yasyeti nIrajaska:jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa karma ko raja kahate haiN| ye rajarUpa do karma prabhu se sarvathA alaga hue| ata: prabhu nIrajaska rajarahita hue haiN| karmarajarahita honese nIrajaska haiN| niruddhavaH - utkRSTo hava uddhavaH uddhavAt adhvarAt niSkrAnto niruddhavaH yajJarahita; ityarthaH tathAnekArthe - 'uddhavaH kezavamAtule utsave Rtuvahnau ca' = artha: utkRSTa hava (yajJa) uddhava kahalAtA hai| uddhava (yajJa) se rahita hone se niruddhava kahalAte haiN| athavA - uddhava - kezava (nArAyaNa), mAmA, utsava, Rtu aura agni artha meM AtA hai| bhagavAna sAMsArika utsavoM se RtuoM se krodha agni se rahita hone se niruddhava haiN| alepaH = lepaH pApakarmamalakalaMkaH, na lepo yasyeti alepaH= lepa se, pApakarmamala kalaMka se prabhu rahita the| ata: ve alepa haiN| karmarUpa lepa se rahita Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 163 * niSkalakAtma: = nirgataH kalaGka: apavAdo yasya sa niSkalaGkAtmA = prabhu kalaMka se, apavAda se rahita the| ataH ve niSkalaGka nAma ko yathArtha dhAraNa karate haiN| vItarAgaH = vIto vinaSTo rAgo yasyeti viitraagH| ajervI athavA I: viziSTA I: vI. mokSalakSmIH tAM prati itaH prApto rAgo yasyeti sa vItarAga:prabhu kI AtmA se rAgadveSa naSTa ho gaye haiN| athavA viziSTa jo I lakSmI - mokSalakSmI usake prati prabhu kA samAdha hone se nA pItarAga haiN| gataspRhaH = gatA vAJchA yasyeti gataspRhaH, vAJchArahitaH ityarthaH- prabhu icchA rahita hone se gataspRha haiN| vazyendriyaH = vazyAni svAdhInAni indriyANi sparzanAdIni yasyeti vazyendriya:= prabhu ne apanI sparzanAdi indriyA~ apane vaza meM kara lI isalie ve vazyendriya bana gye| vimuktAtmA = vimucyate sma saMsArAdvimuktaH AtmA yasya sa vimuktAtmAprabhu kI AtmA saMsAra se vimukta huii| isalie vimuktAtmA haiN| niHsapatnaH = nirgato vinaSTa: sapatnaH zatruryasyeti ni:sapatnaH= prabhu ke zatru naSTa hue the ataH ve ni:sapatna haiN| jitendriyaH = jitAni viSayasukhaparAGmukhIkRtAni indriyANi sparzana, rasana, prANa, cakSuH, zrotra lakSaNAni yena sa jitendriya : / niruktaM tu - jitvendriyANi sarvANi yo vettyaatmaanmaatmnaa| gRhastho vAnaprastho vA sa jitendriya ucyate / / prabhu ne indriyoM ko jItA thA, viSayasukhoM se indriyoM ko parAGmukha kiyA thaa| ata: ve jitendriya haiN| jitendriya zabda kI nirukti isa prakAra hai- jisane apanI saba indriyoM para vijaya prApta kI hai, tathA jo apane dvArA apane AtmA ko jAnatA hai, aisA gRhastha ho athavA vAnaprastha usako jitendriya kahanA caahie| prazAntaH = 'dam zam upazame' prazAmyati sma prazAntaH rAgadveSamoharahitaH ityarthaH, athavA prakRSTaM sukhaM aMte samIpe yasyeti prazAntaH = prabhu rAga-dveSa tathA moha se rahita hone se prazAnta haiN| athavA prakRSTa-ananta-zaM-sukha ante jinake samIpa meM hai ve prabhu prazAnta haiN| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 164 * anaMtadhAmarSiH= anantaM ca taddhAma kevalajJAnaM anaMtadhAma yasyeti anaMtadhAmA anaMtatejAH sa cAsau RSizca trikAladarzI anaMtadhAmarSiH = anantadhAma-kevalajJAna jinako prApta huA evaM prabhu ananta tejasvI trikAladarzI RSi haiM ataH anantadhAmarSi kahalAte haiN| ___maMgalaM = maGgaM sukhaM lAti dadAti iti maMgalaM, pApaM gAlayatIti maMgalaM, athavA maGgaM supuNyamiti yAvat tallAti Adatte iti vA mngglm| tathA-coktam maMgalazabdo'yamuddiSTa: puNyArthasyAbhidhAyakaH, tallAtItyucyate sdbhirmNglm| mam pApaM duritamiti yAvat tadgAlayati vinAzayati vidhvaMsayatIti mNgl| tathA coktaM - malaM pApamiti proktaM, upacArasamAzrayAt / taddhi gAlayatItyuktaM maMgalaM pnndditairjnaiH|| tathA coktaM - trailokyezanamaskAro lakSaNaM maGgalaM matam / viziSTabhUtazabdAnAM zAstrAdAvathavA smRtH|| bhagavAna maGga' sukha ko dete haiM ata: maMgala haiM / tathA 'ma' pApa ko gAlayati' naSTa karate haiM isalie maMgala haiM athavA maMgaM supuNyako dete haiM, bhaktoM ko supuNya pradAna karate haiM ataH ve maMgala haiN| athavA maM-durita-pApa usakA prabhu vidhvaMsa karate haiN| ata: ve maMgala haiM, maga zabda puNya ke bhAva ko dikhAtA hai| usa puNya kI prApti jisase hotI hai, use maMgalArthI sajjanoM ne maMgala kahA hai| pApa ko upacAra se mala kahate haiN| usakA gAlana karanA nAza karanA maMgala hai aisA paMDitoM kA kahanA hai| zAstra ke prAraMbha meM triloka prabhu jinendra ko namaskAra karanA maMgala hai| athavA zAstra ke AraMbha samaya meM viziSTa zabdoM kA smaraNa karanA maMgala malahA = malaM pAeM hatavAn malahA = mala ko, pApa ko prabhu ne naSTa kiyA hai| anaya = na aya: zubhAzubhaM daivaM karma yasyeti anayaH svare'kSaraviparyayaH Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 165 pApapuNyamiti tena rahita ityarthaH = na aya:- zubhAzubha daiva, karma ko aya kahate haiM, usase rahita prabhu ko arthAt pugya tathA anuyApati prabhu ko ama kahanA yogya hai| anIdRgupamAbhUto diSTirdaivamagocaraH / amUrtI mUrttimAneko naiko nAnaikatattvadRk // 9 // adhyAtmagamyo'gamyAtmA yogavidyogivanditaH / sarvatragaH sadAbhAvI trikAlaviSayArthadRk // 10 // artha : anIdRk, upamAbhUta, diSTi, daiva, agocara, amUrta, mUrtimAna, eka, naika, nAnaikatattvadRk, adhyAtmagamya, agamyAtmA, yogavit, yogivaMdita, sarvatraga, sadAbhAvI, trikAlaviSayArthadRk ye sattaraha nAma prabhu ke kisa prakAra sArthaka haiN| TIkA - anIdRk = 'dRziraprekSaNe' idam pUrvaH ayamiva dRzyate iti IdRk 'karmaNyupamAne tyadAdau dRzeSTak ca kvip idamIidamusthAne I ve lo ca varga. virAmo, na IdRk anIdRk upamArahita ityarthaH = vA artha : dRzir dhAtu prekSaNa (dekhane) artha meM hai| idaM pUrva : yaha isake samAna hai, dikhatA hai usako IdRk kahate haiM- ataH vyAkaraNa meM 'IdRkU' upamA artha meM hai| jo saba upamAoM se rahita hai vaha anIdRk kahalAtA hai| bhagavAna ke samAna dUsarA koI nahIM hai, ataH bhagavAna anIdRk haiN| upabhAbhUtaH = upa pUrvI mA, mAne upamAnaM upamA Atazcopasarge prasiddhavastukathanaM upamA upamAyAM bhUyate sma bhUtaH saMjAta: upamAbhUtaH, yathA gaurgavayaH tathA jina: = prasiddha vastu ke kathana ko upamA kahate haiN| jaise kisI sundarI ke mukha kA varNana karane ke lie prasiddha vastubhUta candra kA varNana kiyA jAtA hai / isa sundarI kA mukha candra ke samAna hai aisA kahA jAtA hai arthAt candra upamAna hai aura sundarI kA mukha upameya hai| usI taraha Adiprabhu candra kI taraha prasiddha vastu hai, ata: upamAna rUpa hai, upameya nahIM hai / vA gAya jaisA gavaya hotA hai, aisI upamA jisake nahIM dI jAtI svayaM upamAbhUta haiN| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 166 * diSTiH = dizati zubhAzubhaphalamiti diSTiH vA dizyate'nayA diSTiH tathAnekArthe - 'diSTirAnaMdamAne ca' = prabhu zubha tathA azubha kArya ke sukhadAyaka tathA asukhadAyaka phaloM kA varNana karate haiM vA zubhAzubha karmoM kA phala varNana kiyA jAtA hai ata: diSTi kahe jAte haiN| athavA 'diz' dhAtu aneka arthoM meM hai 'Ananda' jJAna artha meM bhI 'diz' hai jo AtmIya mAnata takSA kebanAna meM magna haiM ata: diSTi kahalAte haiN| daivaM = devasyAtmana idaM daivam 'diSTaM bhAgadheyaM bhAgyaM strI niyatividhiH' - prabhu bhaktoM ke lie daivasvarUpa bhAgya - svarUpa haiM, sukha dene vAle haiN| tathA abhaktoM ke lie ce azubha daiva-svarUpa haiN| to bhI prabhu nirmala zuddha svarUpa haiN| athavA daiva kA artha bhAgya hai, niyati hai vidhi (karma) hai| prabhu bhAgya, niyati, vidhi kA kathana karane vAle haiM ataH 'daiva' haiM ! agocaraH = gAvazcaraMtyasminniti gocaraH 'gocarasaMcaravahavraja vyaMjakamApaNanigamAzca' na gocaraH neMdriyANAM gamyaH agocaraH = go-indriya hai, jo indriyoM ke dvArA gamya hai, jAnane yogya hai, vaha gocara hai| bhagavAn indriya-gamya nahIM haiM ataH agocara haiN| amUrtaH = 'mUrchA mohasamucchyayoH' / mUrcchati sma mUrta: na mUrttaH amUrtaH azarIra ityarthaH = mUrchA, moha ke samudAya mUrchA haiN| mUrchA ko mUrta kahate haiM vA sparza, rasa, gaMdha, varNa jisameM hai usako mUrta kahate haiM vA zarIra ko mUrta kahate haiM, jinake mUrta zarIra nahIM hai ataH amUrta haiN| mUrttimAn = mUrcchana mUrtiH, mUrttirAkAro'syAstIti mUrttimAn, pratimA sthApita ityarthaH- prabhu arhadavasthA meM jaba the taba ye sazarIra the| unakI usa avasthA kI sthApanA - jinezvara meM pratimA meM Aropita karate haiN| taba sthApanA nikSepa kI apekSA se unheM mUrtimAna kahate haiN|| ekaH = iN gatau, etIti ekaH, ityabhikAyAzalyacikRdAdhArAbhyak' asahAya ityarthaH tathAnekArthe - ekonyakevalaneSThaH saMkhyA = kisI ke sAhAyya kI apekSA binA prabhu karmakSaya kara mukta hue / ata: ve eka kahe jAte haiN| athavA prabhu mokSamArga kA upadeza dene ke kArya meM advitIya the, zreSTha the, mukhya the| ata: Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 167 * ve eka kahe gaye haiN| 'iN' dhAtu gati artha meM hai, eti apane svabhAva ko prApta hote haiM ataH eka haiN| naika na eka: na asahAyo naika: aneka ityarthaH, athavA na vidyate rudraH ke Atmani yasya sa naika:- prabhu na eka -asahAya nahIM haiN| anantaguNoM se ve pUrNa haiN| ata: ve asahAya nahIM haiN| kA ke, pAtu kI naraH meM - nahIM hai, aise svabhAva vAle prabhu haiN| nAnakatattvadRk = na ekatattvaM anaikatattvaM na anaikatattvaM pazyatIti nAnaikatattvadRk / AtmatattvaM pazyatItyarthaH nAnakatattvadarzItyarthaH- prabhu aneka tattvoM ko nahIM dekhate haiM arthAt ve apane AtmasvarUpa ko nirantara dekhate rahate haiN| ata: nAnaikatattvadRk haiN| adhyAtmagamyaH= Atmani adhi adhyAtmacittaM tena gamyo gocara: adhyaatmgmyH| adhyAtmazabdasyArthaH kathyate - mithyAtvAdi-samasta-vikalpajAla-parihAreNa zuddhAtmanyadhi yadanuSThAnaM taddhyAtmA tena gamya: adhyAtmagamyaH = apanI AtmA meM jo cit-jJAna hai usase prabhu apane svarUpa ko jAnate haiN| adhyAtma zabda ke artha kA khulAsA aisA hai- AtmA meM jo mithyAtva rAgAdika samasta vikalpa uThate rahate haiM, unakA vinAza kara apane zuddhAtma svarUpa meM jo sthira rahanA use adhyAtma kahate haiN| apanI AtmA ke svarUpa meM sthira rahakara bhagavAn AtmA kA svarUpa yathArtha jAnate haiN| athavA jo AtmA ke gocara hai use adhyAtmagamya kahate haiN| agamyAtmA = na gamyo'gamyaHagocara; AtmA yasyeti agamyAtmA, pApinAmagamya ityarthaH = pApI logoM ko jinezvara kI AtmA kA svarUpa jJAta nahIM hotA hai| ata: jinezvara agamyAtmA haiN| yogavit + yogamalabdhalAbha vettIti yogavit = jo prApta nahIM huA use prApta kara prabhu ne khUba jaanaa| ata: ve yogavit haiN| yogivaMditaH= yogo dhyAnasAmagrI yogo vidyate yeSAM te yoginaH tairvandita: namaskRta : sa yogiditaH= dhyAna sAmagrI jinake pAsa hai aise yogijana se prabhu vaMdita hote haiM arthAt yogijana jinezvara kI vandanA karate haiN| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 168 * sarvatragaH= sarvatra gacchattIti sarvatragaH 'Do saMjJAyAmapi' = sarva trailokya meM prabhu saMcAra karate haiM arthAt apane kevalajJAna se sarva jagat ko tathA usameM sthita sarva padArthoM ko jAnate haiN| sadAbhAvI = sadA sarvakAlaM bhaviSyatIti sadAbhAvI, 'bhUsthAbhyAM NiniH' - sadA bhaviSya kAla meM bhI apane jJAnAdi guNoM kI pariNati dhAraNa karane vAle prabhu haiN| ata: ve sadAbhAvI nAma ko dhAraNa karate haiN| trikAlaviSayArthadRk = trikAlaviSayArthAn trikAlagocarapadArthAn pazyatIti trikAlaviSayArthadRk = bhUtakAla, vartamAnakAla tathA bhaviSyakAla meM guNaparyAyoM meM pariNata hone vAle anantAnanta padArthoM ko prabhu dekhate haiN| ata: ve trikAlaviSayArthadRk haiN| zaGkaraH zaMvado dAnto damI kSAntiparAyaNaH / adhipa: paramAnandaH parAtmajJaH parAtparaH // 11 // trijgdbllbho'bhyrcystrijgnmngglodyH| trijagatpatipUjyAMghristrilokAgrazikhAmaNiH // 12 // artha : zaMkara, zaMvada, dAnta, damI, kSAnti-parAyaNa, adhipa, paramAnanda, parAtmajJa, parAtpara, trijagatvallabha, abhyarcya, trijaganmaMgalodaya, trijagatpatipUjyAMghri, trilokAgrazikhAmaNi, 15 nAma prabhu ke sArthaka haiN| ___TIkA - zaMkaraH - zaM paramAnandalakSaNaM sukhaM karotIti zaMkaraH, zaM pUrvebhyaH saMjJAyAmac pratyayaH = zaM paramAnanda lakSaNa rUpa sukha ko jinhoMne apanI AtmA meM utpanna kiyA hai tathA yogijanoM ko bhI sukha kI prApti ke lie kAraNa haiM aise prabhu yathArtha zaMkara haiN| zaMvadaH = vad vyaktAyAM vAci, vadaH zaMpUrvaH zaM sukhaM vadatIti zavadaH zaM pUrvebhya: saMjJAyAM ac = zaM paramAnanda sukha kI prApti ke kAraNoM kA bhagavaMta ne bhavyoM ke lie kathana kiyA hai| ataH ve zaMvada haiN| saMjJA artha meM ac pratyaya huA hai| dAnta:= damyate sma dAnta: dAMta sAMta pUrNa: hastasya STa cchanna prajJaptAzcenatA Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " jinasahasranAma TIkA - 169 * tapaHklezasaha ityartha : mana ko zAMta karane vAle hone se Apa dAmna haiN| athavA dAnta, sAMta pUrNa artha meM haiM ata: jisane hastAdi kriyAoM ko yA mana vacana kAya ko vaza meM kiyA hai tathA tapa ke kleza ko sahana karate haiM unako bhI dAnta kahate haiN| damI = damaH indriyanigrahaH asyAstIti damI = prabhu ne indriyoM ko vaza kiyaa| sparzAdika viSayoM ke prati indriyoM ko nahIM jAne diyaa| ata: prabhu damI zAntiparAyaNaH = kSAntau kSamAyAM parAyaNa: tatparaH sa zAMtiparAyaNa: kSamApara ityarthaH = Adi jinezvara kSamA dhAraNa karane meM tatpara the| ata: yaha nAma yathArtha hai| adhipaH = adhikaM pAti sarvajIvAn rakSatIti adhipaH, 'upsrgetvaatodd:'| athavA adhikaM pibati kevalajJAnena lokAlokaM vyApnoti iti adhipaH = sarva jIvoM kA prabhu rakSaNa karate haiN| ata: ve prabhu adhipa haiN| prabhu adhika tathA lokAloka kA pAna karate haiM arthAt apane kevalajJAna se lokAloka ko unhoMne vyApta kiyA hai| paramAnaMdaH = parama utkRSTa; Ananda: saukhyaM yasyeti paramAnanda:- utkRSTa AnaMda sukha prabhu ko prApta huA hai| ataH ve paramAnanda ke dhAraka haiM, paramAnanda svarUpa haiN| parAtmajJaH = paraH utkRSTa: kevalajJAnopetatvAt parAtmA athavA pare ekendriyAdipaMcendriyaparyantA: prANinaH AtmA nizcaya-nayena nijasamAnA yasya sa parAtmA parAtmAnaM jAnAtIti, para yAne utkRSTa anantajJAnAdi kevalajJAnayukta hone se parAtmajJa, ataH ve ananta jJAnAdi svarUpa ko jAnate haiN| yA ekendriya se paMcendriya taka jo AtmA prANI haiM ve nizcayanaya se mere samAna zuddha svarUpI haiM, aisA jAnane vAle prabhu parAtmajJa kahalAte haiN| parAtparaH = pR pAlanapUraNayoH piparti pRNAtti vA para: 'svaravRdRgamigrahAmalanAmyaMta: guNaH' parAt anyasmAt paraH parAtpara: Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 170 varNAgamo gavendrAdI, siMhe varNaviparyayaH / SoDazAdau vikArastu, varNanAzaH pRSodare // iti nityavarNAgamaH sArvakAlInaH ityarthaH, athavA parAt zreSThAt paraH zreSThaM parAtparaH zreSThAcchreSTha ityarthaH / athavA parAt karma - zatroraparaH anyaH kevalaH ityarthaH = 'pR' dhAtu pAlana-poSaNa artha meM hai, ataH pAlana-poSaNa karane vAle ko 'para' kahate haiM, pAlana-poSaNa karane vAloM meM 'para' zreSTha ho use 'parAtpara' kahate athavA zreSTha se bhI zreSTha hai| ataH parAtpara haiN| athavA 'para' kA artha karmazatru hai una karmoM se Apa 'para' rahita haiM, akele haiM, sva rUpa haiM ataH 'parAtpara' haiM / trijagadvallabhaH = trijagatAM vallabhaH abhISTaH trijagadvallabhaH trailokya prabhu ko priya abhISTa mAnate haiM isalie trijagadvallabha haiN| 14 sarva abhyarcya := arca pUjAyAM abhyarcyate iti abhyarcya : pUjya ityarthaH = saba bhaktoM dvArA jinezvara pUjya haiN| ataH abhyarcya haiN| trijaganmaGgalodaya : = trijagatAM tribhuvanasthitabhavyajIvAnAM maMgalAnAM paMcakalyANAnAM udayaH prAptiryasmAdasau trijaganmaMgalodayaH, tIrthaMkaranAmagotrayorbhaktAnAM dAyaka: ityartha: tIna loka meM sthita bhavyajIvoM ko maMgala svarUpa prabhu se paMcakalyANoM kI prApti hotI hai / evaM bhagavaMta kI ArAdhanA se bhaktoM ko tIrthaMkara nAma karma kI tathA uccagotra kI prApti hotI hai| ataH prabhu trijaganmaGgalodaya svarUpa haiN| - - trijagatpatipUjyAMghriH = trijagatAM patiH trijagatpatiH tena pUjyo abhyarcya aMtrI caraNakamale yasya sa trijagatpati pUjAMghri:- trailokya ke svAmI dharaNendra, cakravartI aura surendroM ke dvArA prabhu ke caraNa pUjanIya haiN| ataH unheM trijagatpatipUjyAMghri kahate haiN| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 171 * = trilokAgrazikhAmaNi: trailokyasya agre zikharaM trailokyAgraM trailokyAgre zikhAmaNiH cUDAratnaM sa trailokyAgrazikhAmaNi: = trailokya ke agrabhAga meM muktisthAna ko prApta prabhu cUr3AmaNi ke samAna haiN| isa prakAra sUri zrImadamarakIrtti viracita jinasahasranAma kI TIkA kA AThavA~ adhyAya pUrNa huA / OM navamo'dhyAyaH (trikAladarthyAdizatam ) trikAladarzI lokezo lokadhAtA dRDhavrataH / sarvalokAtigaH pUjyaH sarvalokaikasArathiH / / 1 / / - purANa: puruSa: pUrvaH kRtapUrvAgavistaraH / AdidevaH purANAdyaH purudevodhidevatA // 2 // artha : trikAladarzI, lokeza, lokadhAtA, dRDhavrata, sarvalokAtiga, pUjya, sarvalokaikasArathi, purANa, puruSa, pUrva, kRtapUrvaMgavistara, Adideva, purANAdya, purudeva, adhidevatA ye pandrahanAma prabhu ke sArthaka nAma haiM jo isa prakAra haiN| TIkA - trikAladarzI = trikAlamatItAnAgatavartamAnaM draSTumavalokayituM zIlamasyAstIti trikAladarzI 'RSistrikAladarzI' syAditi halAyudhanAmamAlAyAm = bhUta, bhaviSya aura varttamAna kAla aise tIna kAla dekhane kA svabhAva sAmarthya prabhu meM hai| halAyudha koza meM RSi ko trikAladarzI kahA hai| snokkezaH = lokasya trailokyasthitaprANigaNasya IzaH prabhuH lokezaH = loka meM rahane vAle saba prANigaNa ke Adijina svAmI haiN| lokadhAtA = lokasya prANigaNasya dhAtA sraSTA pratipAlako vA lokadhAtA = prabhu jagat ke samasta prANiyoM ke pratipAlaka haiM, dhAtA, vidhAtA haiM isalie lokadhAtA kahe jAte haiN| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 172 * dRDhavrata:= dRDhaM nizcalaM vrataM dIkSA yasya, pratijJA vA yasya dRDhavrata:= Adi bhagavAna kI dIkSA evaM vratapAlanapratijJA nizcala hai ata: ve dRDhavrata haiN| sarvalokAtigaH= sarvalokAn trailokyasthitaprANigaNAn atigacchati atikramya gacchatIti sarvalokAtigaH sarvapurogAmItyarthaH= tIna loka meM sthita jitane prANisamUha haiM unako apane sarvajJatvAdi guNoM se ullaMgha kara Age jAne vAle Apa haiN| pUjyaH = pUjAyAM niyuktaH pUjya:= bhagavAna AdinAtha sarvajJatvAdi guNoM se sarva logoM ke dvArA pUjya haiN| sarvalokaikasArathi:= sarvalokasya eka eva netA ityarthaH= bhagavaMta ne tInoM lokoM meM sthita prANisamUha ko dharmakArya meM pravRtta karane meM advitIya netA ke pada ko dhAraNa kiyaa| ata: Apa mukhya netA haiN| purANa:= pure zarIre paramaudArikakAye amiti jIvati muktiM yAvad gacchati vA sa purANa:- pura meM arthAt paramaudArika zarIra meM mokSa-prApti ke samaya taka bhagavAna kA jIvana rahatA hai| ataH ve purANa haiN| ___ puruSa:= pR pAlanapUraNayoH pRNAti pUrayati lokAnAmudaraM dhyAneneti puruSaH pRNAte kruSaH, athavA puruNi mahati iMdrAdInAM pUjite pade zete tiSThatIti puruSa:= apane zukladhyAna se prabhu trailokya ke udara ko bhara dete haiM, vyApta karate haiM ataH puruSa haiN| athavA puru mahAn indrAdi unase pUjya aise pada meM prabhu sadA rahate haiN| isalie ve puruSa haiN| pUrvaH= pUrvatIti pUrvaH sarveSAmAdya ityarthaH, Adi jinendra sarva tIrthaMkaroM meM prathama haiM, Adya haiM ata: pUrva haiN| kRtapUrvAgavistaraH= kRto vihitaH pUrvAMgAnAM pUrva, paDhuMga parva, nayutAgaM, nayutaM, kumudaM, kumudAMga, padmAGgaM pA, nalinAGgaM nalinaM, kamalAMga, kamalaM, tuTiTAMgaM tuTiTaM, aTaTAMga aTaTa, amamAMga amamaM, hA hA hU hU aMga hAhAhUhU, vidyullatAMga, vidyullatA, latAgaM latA, mahAlatAMgaM mahAlatA, zIrSaprakaMpitaM, hastaprahelikA, acalAtmakaM, teSAM vistAroM'ka gaNanA yena sa kRtapUrvAMgavistaraH, athavA kRto Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA - 173 # vihitaH pUrvANAmutpAdAdInAM aMgAnAmAcArAMgAdInAM vistAro yena saH kRtapUrvaMgavistaraH sarvazAstrakarttA ityarthaH = AdinAtha bhagavanta ne pUrvAMga se lekara acalAtmaka saMkhyA taka vistAra se aMkagaNanA kA logoM ko upadeza diyaa| una saMkhyAoM ke nAma pUrvAja, pUrva, parvAMga, parva, nayutAMga, nayuta, kumudAMga, kumuda, padyAna, padma, nalinAja, nalina, kamalAMga, kamala, tuTiTAMga, tuTiTa, aTaTAMga, aTaTa, amamAMga, abhaya, hA hA aMga, hA vidyuta, vidyullatA, latAGga, latA, mahAlatAGga, mahAlatA, zIrSaprakaMpita, hastaprahelikA, acalAtmaka / tiloyapaNNatti pramANanirdeza - rAjavArtika, harivaMza pu. jambUdvIpapaNNatta 84 lAkha varSa 84 lAkha pUrvAMga 84 lAkha pUrva 84 lAkha niyutAMga 84 lAkha niyuta 84 lAkha kumudAMga 84 lAkha kumuda 84 lAkha padmAMga 84 lAkha padma 84 lAkha nalinAMga 84 lAkha nalina 84 lAkha kamalAMga 84 lAkha kamala 84 lAkha truTitAMga 84 lAkha truTita 84 lAkha aTaTAMga mahApurANa 84 lAkha varSa 84 lAkha pUrvAga 84 pUrva 84 lAkha parvAMga 84 parva 84 lAkha niyutAMga 84 niyuta 84 lAkha kumudAMga 84 kumuda 84 lAkha padmaga 84 padma 84 lAkha nalinAMga 84 nalina 84 lAkha kamalAMga 84 kamala 84 lAkha truTitAMga 84 truTita 84 lAkha aTaTAMga 1 pUrvAMga 1 pUrva 1 parvAMga 1 parva 1 niyutAMga 1 niyuta 1 kumudAMga 1 kumuda 1 padmAMga 1 padma 1 nalinAMga 1 nalina 1 kamalAMga 1 kamala 1 truTitAMga 1 truTita 1 aTaTAMga 1 aTaTa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 lAkha aTaTa 84 lAkha amamAMga 84 lAkha ammama 84 lAkha hAhAMga 84 lAkha hAhA 84 lAkha hU hU aMga 84 lAkha hU hU 84 lAkha latAMga 84 lAkha lata 84 lAkha mahAlatAMga * jinasahasranAma TIkA- 174 yA prANa 84 aTaTa 84 lAkha amamAMga 84 amama 84 lAkha hAhAMga 84 hAhA 84 hU = hU aMga 84 hU hU 84 lAkha latAMga 84 sataH 84 mahAlatAMga 84 mahAlatA 84 zrIkalpa 84 hastaprahelita isake bAda palya Adi samajhanA cAhie / ina saMkhyAoM kA prAraMbha isa prakAra hai eka paramANu kA eka pradeza se dUsare pradeza taka manda gati se jAne ke kAla ko samaya kahate haiM / asaMkhyAta samaya kI eka AvalI hotI hai| 2880 asaMkhyAta AvalI kA eka ucchvAsa saikaNDa 3773 5185 539 1 amamAMga 1 amama 1 hAhAMga 1 hAhA 1 hUhU 1 hU hU 1 latAMga 1 latA 1 mahAlatAga 1 mahAlatA 1 zrIkalpa 1 hastaprahelita 1 acalAtma sAta ucchvAsa kA saikaNDa = 1 stoka | sAta stoka 3731 198 sAr3he ar3atIsa lava = 24 miniTa = 1 nAlI (ghar3I) do nAlI kI 48 miniTa yA eka muhUrta | 1510 nimeSa = 3773 ucchvAsa ( eka muhUrta ) = 1 lava aMga = 1 ucchvAsa Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *jinasahananAma TIkA - 175 * tIna hajAra sAtasau tahattara ucchvAsa meM eka samaya kama ko bhinna antarmuhUrta kahate haiN| AvalI se eka samaya adhika ko jaghanya antarmuhUrta kahate haiM aura madhyama asaMkhyAta bheda haiN| tIsa muhUrta (24 ghaNTe) ahorAtri hai| 15 ahorAtri kA eka pakSa hotA hai| do pakSa kA eka mAsa hotA hai| do mAsa kI eka Rtu hai| tIna Rtu kA eka ayana hotA hai| do ayana kA eka saMvatsara hai| pA~ca varSa kA eka yuga hotA hai| isI prakAra Age kI saMkhyA sAjhA vAhie. lakSa varSa, pUrvAMga, pUrva aadi| isa prakAra pUrvAdi aMgoM kI saMkhyA kA vistAra pUrvaka kathana kiyA hai ata: inakA kRtapUrvAMgavistara nAma hai| athavA - jinhoMne AcArAdi 11 aMga kA tathA utpAda pUrvAdi 14 pUrvo kA vistArapUrvaka kathana kiyA hai| ata: inakA nAma kRtapUrvAMgavistara hai| athavA utpAda, agrAyaNI, Adi caudaha pUrva tathA AcArAMga, sUtrakRtAGgAdi bAraha aMgoM kA vistAra se prarUpaNa Adi bhagavanta ne kiyA hai arthAt sarva zAstroM ke kartA bhagavAna haiN| AdidevaH = AdiH sarvabhUtAnAM devo dAnAdiguNayuktaH, AdizcAsau devazca AdidevaH, yad vA Adau jagatsRSTeH prAgapi svena jyotiSA dIptimAn Adideva:- sarva prANiyoM ke jo prathama deva haiM, jo dAnAdi guNoM se yukta haiM, arthAt RSabhanAtha Adideva haiN| yA karmabhUmi kI utpatti hone ke pUrva apanI jJAnajyoti se ve dIptimAna the| purANAdha:= purANaM mahApurANaM tasya Adau bhava AdyaH purANAdya;mahApurANa ke Arambha meM AdibhagavAna hue haiN| purudevaH= pururmahAn indrAdInAmArAdhyo devaH purudevaH athavA puravaH pracurAH asaMkhyA devA yasya sa purudevaH asaMkhyAtadevasevitaH ityarthaH athavA puro svargasya devaH purudevaH devadeva ityartha := bhagavAna puru-bar3e jo indrAdi deva unake ArAdhya Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 176 # haiN| arthAt indrAdi devoM se bhagavAna pUjanIya haiM isalie purudeva haiN| yA jinakI ArAdhanA karane vAle deva puru asaMkhyAta haiM aise deva arthAt Adi bhagavAna asaMkhyAta devoM se sevita haiN| athavA purA prathamata: bhagavAn svarga ke deva the isalie unako purudeva kahate haiM, bhagavAna devoM ke bhI deva the, devadeva the| adhidevatA = deva eva devatA 'devAt tala' adhikadevatA adhidevatA bahudeva ityarthaH zakrAdInAM paramArAdhyA devatA adhidevatA = Adijinendra sarva devoM meM mukhya deva haiM isalie unheM adhidevatA kahate haiN| indrAdika ke dvArA parama ArAdhya devatA haiM ataH adhidevatA haiN| yugamukhyo yugajyeSTho yugaadisthitideshkH| kalyANavarNa: kalyANa: kalyaH kalyANalakSaNaH / / kalyANaprakRtirdIptakalyANAtmA viklmssH| vikalaMkaH kalAtItaH kalilaghnaH kalAdharaH // 4 // artha : yugamukhya, yugajyeSTha, yugAdisthitidezaka, kalyANavarNa, kalyANa, kalya, kalyANalakSaNa, kalyANaprakRti, dIptakalyANAtmA, vikalmaSa, vikalaMka, kalAtIta, kalilaghna, kalAdhara, ye caudaha nAma bhagavAna ke sArthaka haiN| TIkA - yugamukhya:- yugeSu kRtayugeSu mukhamiva mukhyaH yugamukhyaH yugapradhAnamityarthaH- kRtayuga meM Adi prabhu mukhya haiN| yugajyeSThaH- yugeSu kRtayugeSu jyeSThaH atizayena vRddhaH prazasyo vA jyeSThaH yugajyeSThaH= kRta yuga meM atizaya zreSTha tathA jyeSTha tathA atizaya prazasya mAnanIya yugAdisthitidezaka:- yugAnAM kRtayugAnAmAdiH yugAdiH tasya sthiti: sthAnaM vartanopAyaM kSatriyavaizyazUdrANAmiti, dizati upadizati yaH sa yugAdisthitidezakaH, kathaka ityarthaH- kRtayuga ke Arambha meM kSatriya, vaizya, zUdroM ke jIvanopAyoM kA bhagavAna ne upadeza kiyA aura trivarNoM kI racanA prakaTa kii| kalyANavarNa:- kalyANavat suvarNavat varNaH zarIrAkAro yasya sa Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 177* kalyANavarNaH suvarNavarNa ityarthaH = kalyANa suvarNa ke samAna varNa zarIra kI kAnti jinakI ve kalyANavarNa haiN| kalyANa:= kalyaM nIrujattvamaniti prANitIti kalyANaH tathAnekArthe 'kalyaM prabhAte, madhuni, sajje, dakSe, nirAmaye' kalya yAne nIrogatA aura Apa kuzala nIrogatA se yukta ho isalie kalyANa ho athavA Apake dvArA prANiyoM kA kalyANa hotA hai yA kalyANa ko prApta hote haiM isalie bhI kalyANa ho| kalyaH= kalyeSu kalyANeSu kuzala: kalyaH tathA coktaM 'kalyaM kalyANavAcisyAt' / athavA kala saMkhyAne prANinaH kalayati saMkhyAtIti kalya:= prANiyoM kA kalyANa karane meM prabhu kuzala hone se kalya nAma ke dhAraka hue athavA prANiyoM kI gaNanA prabhu karate the| kalyANalakSaNa:= kalyANaM maMgalaM cilaM lakSaNaM yasya sa kalyANa - lakSaNa: arahaMtamaMgalamiti lanagana kalyANaM deni maMgale' anekANe - kalyANa maMgala vahI hai lakSaNa cihna jinakA aise prabhu haiM, kyoMki 'arihaMta maMgalaM' aisA vacana hai| kalyANa zabda ke suvarNa aura maMgala ina arthoM kA nAnArtha koza meM ullekha hai| kalyANaprakRti:- kalyANA puNyaprakRtiH svabhAvo yasyeti kalyANa prakRtiH puNyaprakRtirityarthaH- kalyANa rUpa puNyaprakRti svabhAva ke dhAraka prabhu haiM arthAt prabhu ke nirantara puNya prakRti kA udaya rahatA hai| dIptakalyANAtmA = dIptaM ca kalyANaM ca dIptakalyANaM dedIpyamAnaM puNyaM AtmA yasyeti dIptakalyANAtmA puNyAtmA ityarthaH = dedIpyamAna puNya prakRti se yukta hai AtmA jinakI aise prabhu puNyAtmA dIpta AtmA haiN| vikalmaSaH = vigataM vinaSTaM kalmaSaM pApaM yasya sa vikalmaSa: niSpApaH ityarthaH = prabhu ke pApaprakRtiyoM kA nAza hone se ve pAparahita arthAt niSpApa vikalaGkaH= vigataH kalaGko'pavAdo yasya sa vikalaMka: niSkalaMka: ityarthaH= kalaMka, apavAda, usase prabhu rahita haiM arthAt vikalaka niSkalaMka haiN| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 17.. kalAtIta:= kalAM zarIramatIta: zarIrabaMdharahita: ityarthaH= zarIra ko kalA kahate haiM, bhagavAna zarIra se atIta the, rahita the| ataH ve kalAtIta nAma se sarvathA yukta the, ve zarIra ke bandha se rahita the| kalilaghnaH= kalilaM pApa haMtIti kalilaghnaH- pApa ko kalila kahate haiM, usakA Apane vinAza kiyA / jJAnAvaraNAdika karma kA nAma pApa hai| usakA prabhu ne vinAza kiyA, isalie kalilaghna nAma sArthaka huaa| kalAdharaH= kalAM dvAsaptatikalAH dharatIti kalAdhara := prabhu bahattara kalAoM ke dhAraka the aura unhoMne apane bharatAdika sau putroM ko una kalAoM kA jJAna diyA thA ataH ve kalAdhara nAma se zobhAyamAna the| devadevo jagannAtho jagabandhurjagadvibhuH / jagaddhitaiSI lokajJaH sarvago jagadagrajaH // 5 // carAcaragurugopyo gUDhAtmA gUDhagocaraH / sadyojAtaH prakAzAtmA jvalajjvalanasaprabhaH // 6 // artha : devadeva, jagannAtha, jagabandhu, jagadvibhu, jagaddhitaiSI, lokajJa, sarvaga, jagadagraja, gharAcaraguru, gopya, gUDhAtmA, gUdagocara, sadyojAta, prakAzAtmA, jvalajjvalanasaprabha, ye pandraha nAma prabhu ke sArthaka haiN| ___TIkA : devadevaH = devAnAmindrAdInAmArAdhyo devaH devadeva: athavA devAnAM rAjJAM devaH rAjA devadevaH rAjAdhirAjaH ityarthaH athavA devAnAM meghakumArANAM deva; paramArAdhyo devadevaH= devoM ke arthAt indrAdikoM ke prabhu ArAdhya deva the, athavA devoM ke rAjAoM ke bhI deva the, rAjA the ataH rAjAdhirAja the yA devoM ke meghakumAra devoM ke prabhu deva the ArAdhya the| ata: devadeva the| . jagannAtha= jagatAM trilokAnAM nAtha: jagannAtha:- bhagavAna adholoka, madhyaloka aura UrdhvalokoM ke mahAsvAmI haiN| jagabandhuH= jagatAM bandhuH bAMdhavaH jagabaMdhuH = prabhu triloka ke hitakartA bAMdhava mitra bandhu haiN| jagaddhitaiSI = jagatAM prANinAM hitamicchatIti jagaddhitaiSI = jagat ke prANiyoM kA hita ho aisI icchA prabhu rakhate haiN| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 179 * lokajJaH= anantAnantAkAzabahumadhya-pradeze ghanodadhidhanavAtatanuvAtAbhidhAnavAtatrayaveSTito'nAdinidhano'kRtrima-nizcalAsaMkhyAtapradezo loko'sti lokaM jAnAtIti lokajJaH- yaha loka * jagat anantAnantA-kAza ke bahumadhya bhAga meM ghanodadhi, ghanavAta tathA tanuvAta, ina tIna vAtavalayoM se veSTita hai aura anAdi avinAzI hai, akRtrima, nizcala tathA asaMkhyAta pradezavAlA hai| isa prakAra loka kA svarUpa prabhu jAnate haiM ata: ve lokajJa haiN| sarvagaH= sarvaM gacchati jAnAtIti sarvagaH- sarva vastuoM ko bhagavAna jAnate haiM ataH ve sarvaga haiM, sarvajJa haiN| jagadagrajaH= jagatAM agraM jagadagraM, trailokyazikharaM, jagadagre jAto jagadagrajaHjagat ke agrabhAga - lokazikhara - mokSasthAna vahA~ prabhu utpanna hue, virAjamAna hue, ataH jagadagraja haiN| carAcaraguruH= carA manuSyAdayaH acarA amanuSyAdayaH teSAM guruH zAstA svarUpa - kathaka:- cara-trasajIva, dvIndriya jIva se paMcendriya taka cAra gatiyoM ke manuSya, deva, nArakI aura pazu tathA acara-sthAvarajIva pRthivyAdika, inake Adi bhagavAn guru haiM, inako hitopadeza dete haiM tathA inakA svarUpa kahate haiM ataH carAcaraguru haiN| gopyaH= gupyate iti gopyaH tathAnekArthe - 'gopyo dAseragoptavyau' = prabhu kA svarUpa gupta hai, gopya hai| hama ajJa loka use nahIM jAnate haiN| gUDhAtmA gRhyate sma gUDhaH gopya: saMkalita; AtmA yasya sa gUDhAtmA = bhagavAna kA AtmasvarUpa gUr3ha hai, atIndriya hai| gUDhagocaraH= gUDhAni gopyAni saMvRttAni gocAraNi indriyANi yasya sa gUDhagocaraH gUDhendriya ityarthaH= prabhu kI sparzanAdi indriyA~ saMvRta huIM kyoMki, ve trailokya ke ananta padArthoM ko unake guNaparyAyoM sahita jAnate haiN| ata: unakI indriyoM kA vyApAra saMvRta huA hai| kevalajJAna ke dvArA ve anantapadArthoM ko jAnate haiN| sadyojAtaH= sadyastatkAlaM svargAtpracyutya mAturgarbhe utpannatvAt sadyojAta: uktaM ca - Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 180* sadyojAtaH zrutiM bibhrat svrgaavtrnnocyutH| tvamadya vAmatAM thatse kAmanIyakamudbahan / prabhu kI svarga se pracyuti hote hI mAtA ke garbha meM praveza ho jAtA hai| ataH ve sadyaH tatkAlajAta:, mAtA ke garbha meM praviSTa hote haiM aisA kahanA yogya hai| isa viSaya meM aisA kahA hai- he prabho ! jaba Apane svarga se cayakara mAtA ke garbha meM praveza kiyA taba indra ne sArI bAta jAna lI aura yaha sarva vidita ho gaI taba Apako sadyojAta nAma prApta huA aura Apa atizaya uttama saundarya ko dhAraNa karane lage isalie Apane vAmadeva nAma ko bhI dhAraNa kiyaa| prakAzAtmA = prakAzanaM prakAzaH prakAza udyotaH AtmA yasya sa prakAzAtmA = jinakI AtmA prakAza svarUpa tejasvI huI, udyota karane vAlI huI aise prabhu prakAzAtmA kahe gye| jvalajjvalanasaprabhaH= jvalatIti jvalan sa cAso jvalana: vaizvAnaraH jvalat jvalanaH jvalanasya samAnA prabhA kAntiryasya sa jvalajjvalanasaprabha:ApakI prabhA, kAMti jvAlAyukta agni ke samAna hone se, he prabho, Apa jvalajjva lanasaprabha isa nAma ke dhAraka hue haiN| AdityavarNo bharmAbhaH suprabhaH kanakaprabhaH / suvarNavarNo rukmAbha: sUryakoTisamaprabhaH / / 7 / / tapanIyanibhastuMgo baalaarkaabho'nlprbhH| sNdhyaabhrbbhrukhaimaabhstptcaamiikrcchviH||8|| artha : AdityavarNa, bharmAbha, suprabha, kanakaprabha, suvarNavarNa, rukmAbha, sUryakoTisamaprabha, tapanIyanibha, tuMga, bAlArkAbha, analaprabha, saMdhyA-babhru, hemAbha, taptacAmIkaracchavi, ye 14 nAma prabhu ke sArthaka nAma haiM jo isa prakAra haiN| TIkA = AdityavarNaH = AdityavadvarNo yasya sa AdityavarNaH divAkarasahasrasamaprabhaH ityarthaH- prabhu kI zarIrakAnti jisako bhAmaNDala kahate haiM, vaha sahasrasUryoM ke sadRza hai isalie prabhu AdityavarNa kahe jAte haiN| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahananAma TIkA - 189 bharmAbhaH= bharmaNaH svarNasya AbhA chaviryasya sa bhAbha:= prabhu kI AbhA svarNa kI kAMti sadRza kAMti vAlI thii| suprabhaH= zobhanA candrArkakoTisamA netrANAM priyA ca prabhA dyutimaMDalaM yasya sa suprabha:- karor3oM candra-sUrya kI zobhA sadRza hokara bhI netroM ko AhlAdita karane vAlI priyaprabhA arthAt bhAmaNDala jinakA hai aise prabhu apane suprabha nAma ko anvartha karate haiN| kanalAbha:-- kanakara dona prathA kotirgasya sa kanakarAbha:- prabhu svarNa ke samAna kAMti dhAraNa karane vAle haiN| suvarNavarNa:= suvarNasya varNa AkAro yasya sa suvarNavarNa:= suvarNavarNa / rukmAbha:- suvarNa, rukma ye donoM zabda suvarNa vAcaka haiM arthAt prabhu kI dehakAnti suvarNa ke samAna hai, aisA hI artha suvarNavarNa aura rukmAbha ina donoM zabdoM kA samajhanA caahie| sUryakoTisamaprabhaH= sUryakoTisamA sadRzI prabhA yasya sa sUryakoTisamaprabhaH, sUrya kI prabhA yAne kAMti samAna jinakI kAMti hai| tapanIyanibhaH= tapanIyasya nibhaH sadRza: tapanIyanibhaH= tapanIya suvarNa, nibhaH sadRza sone ke samAna kAntimAn prabhu haiN| ___ tuMgaH- tujati dIrghamAdatte tuGga unnataH viziSTaphaladAyaka ityarthaH- ucca, unnata, vicArayukta arthAt prabhu bhaktoM ko viziSTa phala dene vAle haiN| ___ bAlArkAbhaH= bAlazcAsAvarka: bAlArkaH bAla iva arkaH bAlArkasya prabhA kAMtiryasyeti bAlAbhiH- prabhu bAlasUrya ke samAna kAMti vAle haiN| analaprabha:= 'ana ca' aniti prANitIti analaH, analasya jvalanasya prabhA yasyeti analaprabhaH karmazatrUNAmuccATakatvAdityarthaH = anala yAne agni kI prabhA, kAnti ke samAna kAMtivAle prabhu haiN| athavA karma zatrurUpI IMdhana ko jalAne vAle hone se agni ke samAna haiN| sandhyAbhrababhruH viprAH samyak dhyAyati iti sandhyA, Apnoti sarvAdizaH iti abhraM, bibharti zobhA babhruH saMdhyAyAH abhaM meghaH saMdhyAbhravat vabhraH kapilapiMgalaH Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma dIkA - 182 * saMdhyAbhrababhruH tathAcokta - 'vipule, nakule viSNau', 'babhruH syAt piGgale triSu' saMdhyAkAlameghavat piMgala: ityarthaH / artha : brAhmaNa loka jisakA samIcIna rUpa se dhyAna karate haiM ata: saMdhyA kahalAtI hai| athavA sandhi kAla ko prApta hone se cAroM dizAe~ sandhyA kahalAtI haiN| sandhyAkAlIna bAdala ke samAna zobhA ko dhAraNa karane vAle hone se 'sandhyAbhrababhru kahalAte haiN| kapila, piMgala ke samAna varNa vAle haiN| anekArtha koza meM vipula, nakula, viSNu, babhru zabda meM sandhyA kA kathana hai| tInoM sandhyA kAla ke megha ke samAna piMgala varNa ke haiN| hemAbha:= hinoti varddhate anena himana hemaM ca hemnaM ca, hemasya vA AbhA yasyeti hebhAbhaH suvarNa ke samAna pIta kAMti prabhu ne dhAraNa kI thii| ata: hemAbha haiN| taptacAmIkaracchavi:= cAmIkarAkare bhavaM cAmIkaraM svarNa taptaM utkalita cAmIkaraM tadvacchavi: zobhA yasyeti taptacAmIkaracchavi: = agni se saMtapta hue sone ke samAna prabhu ke deha kA kAnti - maNDala hone se prabhu agnitapta suvarNa samAna kAMti dhAraNa karate haiN| niSTaptakanakacchAya: kanatkAMcanasannibhaH / hiraNyavarNa; svarNAbhaH zAtakumbhanibhaprabhaH / / 9 / / dyumnAbho jAtarUpAbho taptajAMbUnadadyutiH / sudhautakaladhautazrI: pradIpto hATakadyutiH / / 10 / / artha : niSTaptakanakacchAya, kanakAMcanasannibha, hiraNyavarNa, svarNAbha, zAtakuMbhanibhaprabha, dyumnAbha, jAtarUpAbha, taptajAmbUnadadyuti, sudhautakaladhautazrI, pradIpta, hATakadyuti, ye gyAraha nAma prabhu ke sArthaka nAma haiN| TIkA ; niSTaptakanakacchAyaH = niSTaptaM dIptaM kanakaM jAtarUpaM niSTaptakanakaM tadvacchAyA zobhA yasyeti niSTaptakanakacchAya:= kanaka suvarNa kA nAma hai aura niSTapta tapAye hue suvarNa kA nAma hai ata: tapAye hue zuddha suvarNa ke samAna chAyA (kAnti) vAle hone se niSTaptakanakacchAya nAma prabhu kA hai| Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 183 * kanatkAMcanasannibhaH = tadvat sannibhaH := kanaJca dIptaM ca kAMcanaM jAmbUnadaM kanatkAMcanaM : sadRzaH sa kanatkAMcanasannibhaH = camakate hue sone ke samAna hai zobhA jinakI aise prabhu / hiraNyavarNaH = hiraNyaM rukmaM tadvadvarNo yasyeti hiraNyavarNaH hiraNya yAne sonA isake samAna hai varNa raMga jisakA use hiraNyavarNa kahate haiN| = suvarNAbha: = svarNa gAGgeyaM tadvadAbhA chaviryasyeti svarNAbhaH = suvarNa ke samAna prabhu kI deha chavi hai / 7 " zAtakumbhanibhaprabhaH = zatakuMbhagirI bhavaM zAtakuMbhaM gAtreyaM tadvadvibhA sadRzI prabhA yasyeti zAtakuMbhanibhaprabhaH / sadRk, samAna, sadRza:, sadRkSa:, praranya:, prakAzaH, pratimaH prakAraH, tulyaH samaH sannibhaH ityabhinnAH zabdAH prayogeSu veSTaNIyAH = zatakuMbha nAmaka parvata para utpanna hue svarNa ke samAna prabhu kI prabhA suhAvanI lagatI hai / sadRk, samAna, sadRza, sadRkSa, praranya, prakAza, pratima, prakAra, tulya, sama, sannibha ye saba zabda ekArtha vAcaka arthAt samAna artha ke vAcaka haiN| jaise hemasadRk, svarNa sadRza, hATakatulya ityAdi inakA sabakA artha sone ke samAna hI hogA / ataH bhagavAna zuddha suvarNa ke samAna kAnti vAle haiN| ghumnAbhaH = " dravyaM vittaM svApateyaM rikthamRcchaM dhanaM vasu / ityamarakoze ghumnamartha rairvibhavAnarihiraNyaM draviNaM // " dravya, vitta, svApateya, riktha, Rccha, dhana, vasu, ghumna, ye dhana yA suvarNa ke nAma haiM, usa suvarNa ke samAna kAnti vAle haiM ataH ghumnAbha haiN| jAtarUpAbha:= jAtarUpaM karbura: tadvadAbhA yasyeti sa jAtarUpAbhaH = suvarNa ko jAtarUpa kahate haiM, usakI taraha hai AbhA jinakI, unheM jAtarUpAbha kahate haiM / dIptajAmbUnadadhutiH = dIptaM jAmbUnadaM kArttasvaraM dIptajAmbUnadaM tadvadyutiH kAMtiryasyeti sa dIptajAmbUnadadyutiH- tape hue jAmbUnada yAne sone ke samAna hai kAMti jisakI aise prabhu ko dIpta jAmbUnadadyuti kahate haiN| Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA 184 - sudhautakaladhauta zrI: = sudhautaM nirmalaM kaladhautaM rUpyaM sudhautakaladhautaM tasya zrI : zobhA yasyeti sudhautakaladhautazrIH 'rajataM kaladhautaM ca rUpyaM tAraM ca kathyate' halAyudhanAmamAlAyAM = nirmala cAMdI ke samAna hai zrI (zobhA) jisakI ataH sudhautakaladhautazrI bhagavAna kA nAma hai| halAyudha nAmamAlA meM "rajata, kaladhauta, rUpya, tAra ye nirmala cAMdI ke nAma haiN| ataH cAMdI kI nirbhatA ke ujjvala hone se bhagavAna sudhautakaladhautI haiN| pradIptaH = dIpA dIptau dIpaH prapUrvaH pradIpyatesmaH pradIptaH 'ktaH naDI izvIdanubaMdhaneTAmapataniSkuSorneT / ' dIptavAnityarthaH = 'dIpA' dhAtu dIpti artha meM hai / 'pra' upasarga pUrvaka 'dIpA' dhAtu se 'pradIpa' zabda banA hai| isakA artha hai| bhagavAna bahuta kAnti vAle haiN| hATakadyuti: = hATakaM mahArajataM tadvat dyutiryasyeti sa hATakadyutiH / svarNarUpaM dravyamityAdikaM paramezvarasyAMzamiti bhAvArtha:- hATaka nAma suvarNa kA hai ataH taptAyamAna suvarNa ke samAna kAnti vAle haiN| ziSTeSTaH puSTidaH puSTaH spaSTaH spaSTAkSaraH kSamaH | zatrughno'pratigho'moghaH prazAstA zAsitA svabhUH // 11 // zAMtiniSTho munijyeSThaH zivatAti: zivapradaH / zAntida: zAMtikRcchrAMti: kAMtimAn kAmitapradaH / / 12 / / artha : ziSTeSTa, puSTida, puSTa, spaSTa, spaSTAkSara, kSama, zatrughna, apratigha, amogha, prazAstA, zAsitA, svabhU, zAMtiniSTha, munijyeSTha, zivatAti, zivaprada, zAntida, zAntikRta, zAnti, kAntimAn, kAmitaprada ye 21 nAma prabhu ke sArthaka haiM jo isa prakAra haiN| TIkA - ziSTeSTaH = ziSTAnAmindracakravarttidharaNendrANAmiSTaH abhISTaH vallabhaH ziSTeSTaH = ziSTa arthAt sajjana aise jo indra, cakravarttI, dharaNendrAdika mahAbhavya Adi para prabhu kI bhavya prIti hai ve unako vallabha mAnate haiN| ataH bhagavAna ziSTeSTa haiN| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 185 * puSTidaH= puSTiM poSaNaM udaradA pUrti dadAtIti puSTidaH= prabhu bhavyoM kA udarapoSaNarUpa puSTi dene vAle haiM kyoMki asi, masi, kRSi Adi kA vyavahAra prabhu ne hI batAyA thaa| puSTa:= puSyati sma puSTa; pUrva siddha samAna jJAna darzana sukha vIryAdyanaMtaguNaiH sabala:, uktaM ca yayoreva samaM vittaM yayoreva samaM kulaM / tayomaitrI vivAhazca na tu puSTavipuSTayoH / / prabhu anantajJAna, anantadarzana, anantasukha tathA anantavIryAdika anantaguNoM se siddha samAna puSTa haiM, sabala haiN| ata: ve puSTanAma se kahe jAte haiN| lokokti bhI hai jinake pAsa samAna dhana hai, jinakA kula samAna hai unameM maitrI tathA vivAha hotA hai| parantu jo samAna puSTa nahIM haiM arthAt eka dhanasaMpanna tathA kulasampanna hai aura dUsarA dhana, kula sampanna nahIM hai una donoM meM maitrI, vivAha nahIM hotaa| ataH Adiprabhu anantajJAnAdi guNoM se puSTa haiM ata: donoM samAna haiN| spaSTa:= 'sparzo vA dhanasparzanayoH spRzyate sma spaSTaH prakaTa ityarthaH vizadaM, prakaTaM, spaSTa, prakAzaM sphuTamiSyate' iti halAyudhe = vizada, prakaTa, spaSTa, prakAza aura sphuTa ko spaSTa kahate haiM ataH Apa prakaTa haiM, spaSTa haiM, vizada haiM, prakAzayukta haiN| spaSTAkSara:= spaSTAni vyaktAni zrotramana: priyANyakSarANi varNA yasyeti spaSTAkSaraH / tathAnekArthe - akSaraM syAdapavarge paramabrahmaNorapi / gagane dharmatapasoradhvare muulkaarnne|| mokSa aura paramabrahma jo avinAzI haiM, unakA kSaraNa nAza nahIM hotA ata: ve akSara haiN| AkAza, dharma, tapa, yajJa aura mUlakAraNa ye bhI akSara zabda ke vAcya haiM, yahA~ bhagavaMta kI vANI spaSTAkSarayukta aura priya thI, isa artha kI apekSA hai| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA- 186 kSama:- kSamUSasahane kSamyate soDhuM parISahAn kSama: / 'kSamaH zaktaH ' halAyudhe prabhu pariSaha sahana karane meM samartha haiN| = - zatrughnaH = zatrUna haMtIti zatrughnaH / 'amanuSya-kartRkepicaTak' api zabdabalAt saMjAtasUra ityarthaH = karma zatruoM kA nAza bhagavanta ne kiyA / apratigha: = avidyamAnaH pratiSaH krodho yasya sa apratiSaH pratigha yAne prabhu krodha rahita the ataH unheM apratigha nAma prApta hai| krodha, amogha : = muhya vaicitye muhyate moghaH, muherguNazca muhe: ka pratyayo bhavati hasya gho guNazca na mogho viphalaH amoghaH saphalaH ityartha: = mogha viphala, na moghaH amoghaH bhagavAna kA tapazcaraNa viphala nahIM huA, isase unheM kevalajJAna rUpa phala prApta huA, ataH ve kevalajJAna rUpa phala prApti se amodha saphala hue / prazAstA = prazAsti vinayavarAn dharmaM zikSayati iti prazAstA ne vineyajanoM ko bhavyoM ko dharma ke pATha pddh'aaye| ataH he e haiN| - - - - prabhu zAsitA = zAsu anuziSTau zAstIti zAsitA rakSaka ityarthaH = prabhu ne saMsArarUpa apAya se bhavyajanoM ko bcaayaa| ataH ve zAsitA rakSaka haiN| svabhUH = svena AtmanA bhavati veditavyaM vettIti svabhUH athavA svasya dhanasya bhUH sthAnaM svabhUH bhaktAnAM dAridryavinAzaka ityarthaH athavA suSTu atizayena na bhavatIti punarbhavesvabhUH- paropadeza ke binA apanA AtmasvarUpa bhagavaMta ne prApta kiyA tathA gurUpadeza ke binA jIvAdi padArthoM kA svarUpa jAna liyA / ataH ve svabhU haiN| athavA sva kI, dhana kI bhU-bhUmi sthAna prabhu haiN| prabhu bhaktoM ke dAridrya kA vinAza karate haiN| yA prabhu su atizayapUrvaka, punaH saMsAra meM abhU - utpanna nahIM hote haiN| isalie ve svabhU haiM / - zAMtiniSThaH = kAmakrodhAdyabhAva:, zAMtiH tasyAM niSThA kriyA yathAkhyAtaM cAritraM yasyeti sa zAMtiniSTha:- kAma, krodhAdikoM kA abhAva honA hI zAnti kA svarUpa hai| prabhu ne usameM kriyA kI arthAt prabhu yathAkhyAta cAritra meM tatpara hue haiN| isalie ve zAntiniSTha haiN| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 187* munijyeSThaH- muniSu atizayena vRddhaH prazasyo vA jyeSThaH munijyeSThaHmuniyoM meM prabhu, atizaya vRddha jyeSTha haiM isalie inheM munijyeSTha kahate haiN| zivatAtiH= zivasya nirvANasya tAtiH cintA yasya sa zivatAti:, zivaM tanoti vA zivatAtiH tathoktaM halAyudhanAmamAlAyAM - kSemakaroriSTatAti: zivatAti; zivakara:- ziva kI, mokSa kI, tAti - cintA jinako hai vaha zivatAti haiN| zivapradaH- zivaM paramakalyANaM pradadAtIti zivapradaH- ziva-paramakalyANa use bhaktoM ko jo dete haiM ve zivaprada haiN| zAMtidaH= zAMti kAmakrodhAdyabhAvaM dadAtIti zAMtidaH- prabhu ne kAmakrodhAdi ke abhAva rUpa zAMti bhavyoM ko dii| ataH ve zAMtida haiN| zAntikRta zAMti kSudropadrayavinAzaM karatIti zArikRta : zudroM ke dvArA kiye gaye upadravoM kA nAza bhagavAna karate haiN| ata: ve zAntikRt nAma se yukta zAnti:= zAmyati sarvakarmakSayaM karotIti zAntiH tiktva tau ca saMjJAyAmAziSi saMjJAyAM pullige tik pratyayaH bhagavAna ne sarvakarmoM kA kSaya kiyaa| ___ kAntimAn= kAMtiH zobhA'syAstIti kAMtimAn = kAMti - zobhA, antaraMga kI anantajJAnAdi zobhA, bahiraMga samavasaraNa rUpa zobhA, tathA svazarIra kI bhAmaNDalarUpa zobhA ko prabhu ne dhAraNa kiyaa| ata: ve kAMtimAna haiN| kAmitaprada:= kAmitaM vAJchitaM pradadAtIti kAmitapradaH= bhagavAna kAmita vAMchita dete haiN| ata: ve kAmitaprada haiN| zriyAMnidhiradhiSThAnamaMpratiSThaH prtisstthitH| susthira: sthavira: sthAsnuH prathIyAnprathitaH pRthuH||13|| artha : zriyAMnidhi, adhiSThAna, apratiSTha, pratiSThita, susthira, sthavira, sthAsnu, prathIyAn, prasthita, pRthu ye dasa nAma Apake sArthaka nAma haiN| TIkA - zriyAMnidhiH= zriyAM kevalajJAnalakSmINAM nidhiH sthAnaM zriyAnidhiH= bhagavAna kevalajJAna nidhi ke Azraya sthAna haiN| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma dIkA - 188. adhiSThAnaM = adhiSThIyate adhiSThAnam aavissttliNgtvaannpuNsktv|| adhiSThAnaM - prabhavaidhyAsane nagaracakrayorityanekArthe = prabhava, adhyAsana, nagara, cakra Adi aneka artha meM AtA hai, bhagavAna prabhAvazAlI haiM; tIna loka rUpI nagara ke svAmI haiM, puNyacakra ke sampAdaka haiM ataH adhiSThAna haiN| apratiSThaH= pratiSThApanaM pratiSThIyate'nayA pratiSThA na pratiSThA sthApanA yasyeti apratiSThaH Agururityartha:- pratiSThApanA, sthApanA kI jAtI hai use pratiSThA kahate haiM, atadguNa vAlI vastu meM kisI dUsare guNoM kA AropaNa karanA pratiSThA hai| jaise patthara kI mUrti meM arhad ke guNoM kA AropaNa krnaa| vaha pratiSThA jisameM na ho, svayaM ke guNa ho usako apratiSTha kahate haiN| pratiSThitaH= pratiSThA sthApanA saMjAtA yasyeti pratiSThitaH tArakitAdi darzanAt saMjAte'rthe 'ita' ca pratyayaH sthairyavA - nityartha := pratiSThA, sthApanA jisakI kI gaI hai vaha pratiSThita kahalAtA hai| prabhuvara ne apane guNoM ko apane dvArA apane meM vikasita bAke zAzcita kiyA hai ataH ve pratiSThita haiN| susthira:- yoganiruddhe sati udbhAsanena padyAsanena vA sutiSThati nizcalo bhavatIti susthiraH, 'timirudhimadi maMdicadi baMdhi ruci suSibhyaH kira' ityadhikAre ajirAdayaH 'ajirazizira-zivirasthirabadirAH' ityanena sUtreNa kirapratyayAnto nipAta:= jaba yoganirodha ho jAtA hai taba bhagavaMta udbhAsana se yA padyAsana se nizcala ho jAte haiM, susthira (bhalI prakAra sthira ho jAte haiN|) sthavira:= tiSThatyevaMzIlaH sthaviraH / 'kasipisibhAsIzasthApramadAM ca varaH pratyayaH' = jo acala, avinAzI rUpa se sthira ho gaye haiM ataH sthavira kahalAte haiN| sthAsnuH= tiSThatItyevaMzIlo sthAstuH nAmlAsthAkSipaM ciparai mUlAM snu:sthAnazIla haiM, apane Apa meM sthira haiM, jinake Atmapradeza akaMpa haiM ataH sthAsnu prathIyAn = atizayena pRthu prathIyAn - atizaya mahAn hone se prabhu prathIyAn kahe jAte haiN| Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 189 . prathitaH= pratha prakhyAne prathanaM prathA 'SAnubaMdhabhidAdibhyaH stvaG ghaTAdayaH SAnubaMdhAH prathA prasiddhi; saMjAtA yasyeti prathita: tArakitAdidarzanAt saMjAte'rthe it ca pratyayaH jagadvikhyAta ityartha:- atizaya rUpa se kivAta hAlAta hone se prathita kahalAte haiN| pRthu:= pratha prakhyAne rajutarkuvalguphalguzizruripupRthulaghava : ete u pratyayAntA nipAtyante / yaha zabda pratha (prakhyAta artha meM) dhAtu se banA hai, 'u' nipAta se lagA hai ata: jo atyanta vistarita hai, ananta guNoM se vyApta hai ataH pRthu haiN| isa prakAra zrImadamarakIrti viracita jinasahasranAma TIkA meM nauvA~ adhyAya pUrNa huaa| # dazamo'dhyAyaH // (digvAsAdizatam) digvAsA vAtarasano nirgranthezo digambaraH / niSkiJcano nirAzaMso jnyaanckssurmomuhH||1|| tejorAziranantIjA: jJAnAbdhiH shiilsaagrH| tejomayo'mitajyotiryotimUrtistamopahaH // 2 // artha : digvAsA, vAtarasana, nirgrantheza, digambara, niSkiMcana, nirAzaMsa, jJAnacakSu, amomuha, tejorAzi, anaMtaujA, jJAnAbdhi, zIlasAgara, tejomaya, amitajyoti, jyotimUrti, tamopaha, ye pandraha nAma prabhu ke sArthaka nAma haiN| TIkA : digvAsA dizo vAsAMsi vastrANi yasya sa digvAsA nagnATo digyAsA: kSapaNazramaNazca jIvako jainH| AjIvo maladhArI nirgranthaH kathyate sdbhiH|| iti halAyudhe - pUrvAdi dizAyeM hI jisake vastra haiM use digvAsA kahate haiN| halAyudha koza meM ye nAma haiM Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahananAma dIkA - 190 meM nagnATa, digvAsA, kSapaNa, zramaNa, jIvaka, jaina, AjIva, maladhArI aura nirgrantha ye digambara jaina sAdhu ke nAma haiN| vAtarasana:= vAta eva rasanA kaTisUtraM yasyeti vAtarasanaH / "kalApaH saptakI kAMcI mekhalA rasanA tathA / kaTisUtraM sA rasanA" iti halAyo - vAyu hI hai rasanA gane kaTimUtra jinakA aise prabhu ko vAtarasana kahate haiN| kalApa, saptakI, kAMcI, mekhalA, rasanA aura kaTisUtra ye kamara meM bA~dhane vAle AbhUSaNoM ke nAma haiN| nirgrantheza:= granthAt caturviMzatiparigrahAt niSkrAnto nirgrantha: tasya Iza: svAmI nirgranthezaH / caubIsa parigrahoM se rahita aise muniyoM ke Iza hone se unheM nirgrantheza kahate haiN| digambara:= dizo'mbarANi vastrANi yasya sa digambara: nagnaH ityarthaH / uktaM ca nirukte - yo hatAza: prshaaNtaashstmaashaambrmucire| ya: sarvasaMgasantyaktaH sa nagnaH parikIrtitaH / / dizA hI hai ambara yAne vastra jisake vaha digambara arthAt nagna aisA artha hotA hai| kahA bhI hai- jisane dhana-dhAnya, strI-puruSAdikoM kI prApti hove aisI AzAyeM naSTa kI haiM use prazAntAza kahate haiN| tathA jisane sarva parigrahoM kA tyAga kara diyA hai use AzAmbara kahate haiN| dizArUpI vastradhArI kahate haiN| arthAt aise mahAtmA ko nagna kahate haiN| niSkiMcanaH= nirgataM niSkrAMta kiMcanaM dhanamasyeti niSkiMcana: nirgranthAcArya: ityarthaH = kiMcana - dhana yaha sarva parigraha kI prApti kA mUla kAraNa hai| usakA jisane tyAga kiyA hai usa mahAtmA ko niSkiJcana kahate haiM arthAt jo nimranthAcArya hue haiM aise prabhu ko niSkiJcana kahate haiN| nirAzaMsa:= AzaMsanaM AzaMsA zaMsi pratyayAdaH / nirgatA AzaMsA AkAMkSA yasyeti nirAzaMsaH nirAza ityrthH| halAyudhanAmamAlAyAm - "icchA vAJchA spRhA kAMkSA kAmanAzA rucistthaa| AzaMsA ceti Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 191 . tulyArthaH''= AzaMsA - AkAMkSA, nirAzaMsA - vaha AkAMkSA jinase alaga huI hai, jinase naSTa ho gaI hai, ve nirAzaMsa haiM, icchA rahita ho gaye haiN| halAyudha nAmamAlA meM kahA hai icchA, vAMchA, spRhA, kAMkSA, kAmanA, AzA, ruci, AMzasA ye saba tulya arthavAcI haiN| jJAnacakSuH= matizrutAvadhimanaH paryayakevalAni jJAnaM, cakSurlocanaM yasyeti jJAnacakSuH mati, zruta, avadhi, mana:paryaya aura kevalajJAna hai netra jinake use jJAnacakSu kahate haiN| amomuhaH= muha vaicitye atyarthaM muhyati dhAtorya caNparokSAguNazcekriyate momuhya jAta momuhyata ityevazIlo nomuhH| annadhAdiSparacetiat rAsya lugicikriya na lopa: momuhajAtam / namomuhaH amomuhaH / bhRzaM nirmoha ityarthaH= muha dhAtu mohita artha meM hai ata: sAMsArika padArthoM meM mohita hone ko muha kahate haiM, atyanta moha ko momaha kahate haiM, jinake moha nahIM hai, mohanIya karma kA vinAza ho gayA hai, usako amomuha kahate haiM arthAt nirmohI hai| tejorAziH = raza iti sautro'yaM dhAtuH razatIti rAziH, ajijanya razipaNezca ijprtyyH| tejasAM bhUribhAskara-prakAzAnAM rAziH puMja: tejorAziH = bhUri prakAza kI rAzi (puMja) ko tejo-rAzi kahate haiM, bhagavAn ke zarIra kA itanA prakAza hotA hai jisase samavasaraNa meM rAta-dina kA bheda nahIM rahatA ata: bhagavAna tejorAzi haiN| anaMtaujA:= anaMta oz2o'vaSTaMbho dIptiH prakAzo bala dhAtustejo vA yasya sa anNtiijaaH| athaujaH kimucyate uSAdAhe uSatItyojaH, upezci, anena asan pratyayaH Sasya jH| ojaH somAtmakaM snigdhaM, zuklaM zItaM sthiraM saram / viviktaM mRdu mRtsnaM ca prANAyatanamuttamam / / deha : sAvayavastena vyApto bhavati dehajaH, iti sushrutH| carakepyuktam Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 192 * hRdi tiSThati yat zuddhaM raktapISat spiitk| ojaH zarIre vyAkhyAtaM, tannAzAt mriyate naraH / / guru zIlaM mRdu snigdhaM, bahulaM madhuraM sthirN| prasannaM picchilaM zuklamojo dazaguNaM smRtm|| evaM cara bhUryeNa - ISadraktapItaM zuklaM ca nirupamamojo vyAvarNitaM / tatra kecit balamevaujastejasvI vizeSeNa vyAvarNayaMtIti - prANaH svAtmabalaM dyumnamojaH suSmaM staraM sahaH / pratApa: pauruSaM tejo vikramaH syaatpraakrmH|| iti halAyudhe, prabhu meM anaMta oja arthAt teja, prakAza, bala, dhairya hotA hai| ataH ve anantaujA kahe jAte haiN| oja zabda kA artha zukra - vIrya aisA bhI hai aura isa zukra ke viSA meM muzruta meM aisA dAna hai- oja arthAt jIrya somAtmaka hai| vaha snigdha, zukla, zIta, sthira aura sara-sarva zarIra meM hai, to bhI vivikta sthAna meM hai, vaha mRdu aura saccikaNa aura prANoM kA ghara hai arthAt prANoM kA AdhArabhUta hai| sarva sAvayava deha usase vyApta hai| caraka meM bhI kahA hRdaya meM jo zuddha aura alpa pIlA rakta rahatA hai use oja kahate haiM aura zarIra meM vIrya rahatA hai usakA jaba nAza hotA hai to manuSya maratA hai| oja meM daza guNa rahate haiN| guru yAne vajanavAlA, zIta, mRdu, snigdha, bahula, mRdula, sthira, kAntiyukta, sAndra tathA zubhra / isa prakAra oja ko hI bala yA prANa kahate haiM, halAyudha koza meM isake aneka nAma haiM- oja, prANa, sthAma, bala, dyumna, oja, zuSma, varaMsaha, pratApa, pauruSa, teja, vikrama, parAkrama ye isake hI nAma haiN| jJAnAbdhiH= jJAnasya vijJAnasyAbdhiH samudraH jJAnAbdhiH= jJAna-vijJAna arthAt kevalajJAna ke prabhu samudra haiN| zIlasAgara:= zIlAni aSTAdazasahasra saMkhyAni teSAM sAgara: samudraH nivAsasthAnaM zIlasAgara:= prabhu aThAraha hajAra zIloM ke sAgara-samudra haiM, nivAsasthAna haiN| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 193 2 tejomayaH= tejaso vikAro'vayavo vA tejomayaH 'prakRtavikAre'vayave vA bhakSyAcchAdanayozcamayaT':- svayaM bhagavAn kevalajJAna rUpI prakAza se yukta hone se tejomaya haiN| amitajyoote:= amitaM amaryAdIbhUta jyotiH kevalaM yasyeti amitajyotiH = amaryAda jyoti kevala jyoti hai jisakI use amitajyoti kahate jyotimUrti:- jyotiSAM tejasA mUrtirAkAro yasyeti jyotimUrtiH= teja vAna mUrti AkAra hai jinakA ve jyotimUrti kahe jAte haiN| tamopahaH= tamo aMdhakAra apahatIti tamopahaH, apaklezatamasoH Da pratyayaH= ajJAna rUpI andhakAra ke nAzaka hone se tamopaha hai athavA - mAnasika klezarUpI andhakAra ke nAzaka haiN| jagaccUDAmaNirdIpta: zaMvAnvighnavinAyakaH / kalighna: karmazatrughno lokAlokaprakAzakaH / / 3 / / anidrAlurataMdrAlurjAgarUka: pramAmayaH / lakSmIpatirjagajjyotirdharmarAjaH prjaahitH||4|| artha : jagaJdhUr3AmaNi, dIpta, zaMvAn, vighnavinAyaka, kalighna, karmazatrughna, lokAlokaprakAzaka, anidrAlu, atadrAlu, jAgarUka, pramAmaya, lakSmIpati, jagajyoti, dharmarAja, prajAhita, ye pandraha nAma prabhu ke sArthaka nAma haiN| TIkA : jagaccUDAmaNiH gacchatItyevaMzIlaM jagat paMcamopadhAyAdhuTi vA guNodIrgha: yamamanatanagamA kvau paMcamolopa: atdhAtostontaH pAnubaMdhe jagajjAtaM jagatastrailokyasya cUDAmaNiH ziroratnaM sa jagaccUDAmaNiH / 'cUDAmaNiM ca vidvAMso vadanti zirasi sthitam' iti halAyudhe : artha : pariNamanazIla ko jagat kahate haiM ata: jagat kA artha tIna loka hai| Apa tIna loka meM ziromaNi haiM, sabake zirapara - loka ke agrabhAga meM sthita haiM ata: Apa jagaccUr3AmaNi haiN| aisA vidvAn kahate haiN| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *jinasahasranAma TIkA - 194 23 dIpta:- dIpyate sma dIptaH dIptavAnityarthaH- prabhu koTyavadhi candra sUrya kI dIpti se bhI adhika prakAza ke dhAraka haiN| ata: dIpta haiN| zaMvAn = zaM sukhamasyAstIti zaMvAn = mohanIya karma ko vidhvasta kara prabhu ne zaM - anantasukha ko prApta kiyA hai| ataH zaMvAn haiN| vighnavinAyakaH= vighnaM vidyudAdayaH teSAM vinAyakaH spheTaka; vighnavinAyakaH, athavA vighnakaraNamaMtarAyasyeti tattvArthavacanAt dAnAdInyuktAni dAnalAbhabhogopabhogavIryANi cetyatra teSAM vihananaM vighnaH vighnasyAMtarAyasya vinAyakaH spheTako vighna-vinAyaka: aMtarAyakarmavinAzaka ityartha:- bijalI giranA Adika jo upadrava utpanna hote haiM unako vighna kahate haiN| unake vinAyaka - vinAzaka prabhu haiN| yA dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya kI prApti hone meM jo vighna karma hai use antarAya kahate haiN| dAna antarAya karma ke udaya se pAtra ko AhArAdi dAna dene ke pariNAma utpanna nahIM hote, lAmAntarAma se lAbhaprApita nahIM hotI, bhogAntarAya se bhogane kI icchA hone para bhI bhoga nahIM sakatA, bAra-bAra jo padArtha bhoge jAte haiM aise padArtha strI-vastrAdika kA upabhoga prANI nahIM kara skte| tathA koI kArya karane kA utsAha na ho vaha vIryAntarAya hai| Adi bhagavaMta ne ye pA~ca prakAra ke antarAya karma zukladhyAna se naSTa kiye| ata: ve vighnavinAyaka kalighnaH= kaliM saGgrAma hantIti kalighnaH, 'kalivibhItake zUre vivAdebhyapuNe yudhi' ityanekArthe - kali - saMgrAma - yuddha ko prabhu ghna - naSTa karate haiN| prabhu ke darzana se pArasparika vaira naSTa hokara mitratA utpanna hotI hai| kali zabda saMgrAma, pApa, vibhItaka (harar3a), zUra, vivAda, yuddha Adi aneka artha meM hai| ata: kali, pApa, baira, yuddha kA nAza karate haiM ata: kalighna haiN| ___karmazatrughnaH = karmazatrUn hantIti karma - zatrughnaH= jJAnAvaraNAdi ATha karmoM ko naSTa karane vAle prabhu karmazatrughna haiN| lokAlokaprakAzaka: = lokAlokayoH prakAzaka: uddyotaka: kathakaH lokAlokaprakAzaka:= kevalajJAna se SadravyAtmaka loka tathA kevala AkAza ko jAnakara unakA kathana karane vAle bhagavAna tathAnAmavAle haiN| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA - 195 * anidrAluH= nipUrvA drA kutsAyAM gatau nidrAtyevaMzIlo nidrAluH / dayipati gRhi spRhi zraddhAtandrAbhyaH AluH' na nidrAluH anidrAluH anidra ityarthaH ni upasarga pUrvaka 'drA' dhAtu kutsita gati meM AtA hai, usase Alu pratyaya lagAne para nidrAlu banatA hai| jisameM kisI bhI indriya ke dvArA viSayoM kA grahaNa nahIM hotA hai, na nidrAlu anidrAlu hai, bhagavAn nidrA se rahita haiM, hamezA svasvarUpa meM jAgarUka haiM ata: anidrAlu haiN| ataMdrAluH = taMdrA iti sautro dhAtuH AlasyArthe vartate taMdrAtyevaMzIla: taMdrAluH na taMdrAluH ataMdrAluH anAlasya ityarthaH = tandrA dhAtu Alasya artha meM hai, bhagavAna ke, Alasya ke janaka mohakA nAza hone se kabhI Alasya nahIM hai, ataH ve atandrAlu haiN| jAgarUka:- jAgartItyevaMzIlo jAgarUka: AtmasvarUpe sadA sAvadhAna: jAgaraNazIla: ityarthaH jAgarUka iti vacanAt jAgR dhAtorUka pratyaya:- jo jAgRtazIla hai, apane AtmasvarUpa meM jo sAvadhAna hai, jAgaraNazIla hai, jAg dhAtu meM ruka pratyaya lagakara jAgarUka bana gyaa| pramAmayaH = mAGmAne mepratidAne pramANaM prmaa| Atazcopasarge aG pramayA jJAnena nirvRttaH pramAmayaH prastutavRtte mayaT jJAnamaya ityarthaH= 'mA' dhAtu jJAna artha meM hai aura medhAtu 'pratidAna' artha meM hai, mA jJAna jisameM hai vaha pramA kahalAte haiM, 'pra' upasarga hai prakRSTa artha meM ataH prakRSTa jJAna (kevalajJAna) yA saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAya rahita jJAna prakRSTa jJAna hai, 'mayaT' pratyaya se pramAmaya' kahalAte haiN| jinake Atmapradeza kevalajJAnamaya haiM ata: bhagavAna pramAmaya haiN| __ lakSmIpatiH= lakSadarzanAMkanayo; lakSayati darzayati puNyakarmANaM janamiti lakSmIH 'lakSermontazca' lakSmI: zrI: tasyAH pati; lakSmIpatiH= 'lakS' dhAtu darzana aura cihna artha meM AtA hai| ata: jo AtmA ke ananta darzana jJAnAdi cihna ko prakaTa karatI hai, vA puNyodaya se prApta samavasaraNa kI vibhUti ko dikhAtI hai vaha lakSmI kahalAtI hai| usa lakSmI ke pati (kevalajJAnAdi tathA samavasaraNa lakSmI ke svAmI) hone se lakSmIpati kahalAte haiN| Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *maiM jinasahasranAma TIkA - 196 * jagajyoti:- jagatAM prANinAM jyotiH kalpavakSaH jagajjyoti; sUryacaMdavata dyotaka ityarthaH tathAcoktamArSe - madyAtodyavibhUSAmrag jyotihIpagRhAGgakAH / bhojanAmatravastrAMgA: dazadhA kalpapAdapAH / / jagat ke prANiyoM ko prabhu jyotiraMga kalpavRkSa ke samAna haiN| athavA sUryacaMdravat jagat ko prakAzita karane vAle prabhu jagajyoti haiN| ArSapurANa meM daza prakAra ke kalpavRkSoM ke nAma isa prakAra haiM pAnAGga, tUryAGga, vibhUSAga, nagAGga, jyotiraGga, dIpAGga, gRhAGga, bhAjanAGga, bhojanAGga, vastrAGga ye daza prakAra ke kalpavRkSa haiN| dharmarAjaH= dharmasya ahiMsAlakSaNasya cAritrasya ratnatrayasya uttamakSamAdezca rAjA svAmI dharmarAjaH = ahiMsA lakSaNa dhAraNa karane vAlA, cAritra, ratnatraya tathA uttama kSamAdi jo dazadharma unake prabhu svAmI haiM ataH ve dharmarAja haiN| athavA ahiMsA ke zAsaka hone se bhI dharmarAja haiN| prajAhita: prajAnAM tribhuvanasthitalokAnAM hita: pathyaH karttA vA prajAhita:trailokya meM sthita sarva jIvoM ko hita tathA pathya upAya dikhAne vAle prabhu haiN| vA prajA (sarva jIvoM ke) hitakArI hone se 'prajAhita' kahalAte haiN| mumukSurbandhamokSajJo jitAkSo jitamanmathaH / prazAntarasazailUSo bhavyapeTakanAyakaH // 5 // mUlaka khilajyotirmalaghno mUlakAraNaH / AptovAgIzvaraHzreyAMJchrAyasoktirniruktavAk // 6 // artha : mumukSu, bandhamokSajJa, jitAkSa, jitamanmatha, prazAntarasazailUSa, bhavyapeTakanAyaka, mUlakartA, akhilajyoti, malaghna, mUlakAraNa, Apta, vAgIzvara, zreyAn, zrAyasokti, niruktavAk ye pandraha nAma prabhu ke sArthaka nAma haiN| TIkA : mumukSuH- moca mokSaNe moktumicchati mumukSatItyevaMzIlo mumukSuH, 'sanaMtAsaMse bhikSAmuH' tathAcoktaM nirukte Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . jinasahasranAma TIkA - 197* yaH karmadvitayAtItastaM mumukSu pracakSate / paashailohsy hemno vA yo baddho baddha eva saH / / bhavya jIvoM ko ghAti-karma tathA aghAti karmoM se mukta karane kI icchA karane vAle prabhu mumukSu haiN| nirukta meM ise aisA kahA hai jo mahAyogI do prakAra ke karmoM se rahita honA cAhatA hai use mumukSu kahate haiN| parantu jo cAhe lohapAza se yA suvarNapAza se baddha hai, use baddha hI samajhanA caahie| vA, mukti kI kAmanA karane se mumukSu haiN| bandhamokSajJaH= badhaM mokSaM ca jAnAtIti bandhamokSajJaH, taduktam bandhamokSalakSaNaM - mana eva manuSyANAM kAraNaM bNdhmokssyoH| baddho hi viSayAsakto mukto nirvissystthaa| baMdha aura mokSa kA svarUpa jAnane vAle prabhu baMdhamokSajJa haiN| manuSya kA mana hI bandha tathA mokSa kA kAraNa hai| jo vyakti paMcendriya viSayoM meM Asakta huA hai use baddha aura jo una viSayoM meM anAsakta hai use mukta samajhanA caahie| jitAkSa:= jitAni akSANi indriyANi yeneti jitAkSaH vijitendriyaH ityarthaH- jIta liyA hai iMdriyoM ko jinhoMne, ve jitendriya hue haiN| __jitamanmatha:- manajJAne manmananaM makvip paMcamopadhA dhuTi ca guNe dIrghaH, yabhamanatanagamAM kvau paMcamo lopaH at At dhAtostAntaH pAnurlobaMdhe verlo. si. vyaMja. manazcetanAM manAtIti manmathaH jito manmatho madano yeneti jitamanmatha: manazcetanA kA manthana karane vAlA manmatha-kAmadeva hai| jisane manmatha ko jIta liyA vaha jitamanmatha hai| prazAntarasazailUSa:- prazAntazcAsau rasaH prazAntarasa: navamarasaH tatra zailUSaH naTAcAryaH prazAntarasazailUSa: upazAntarasanartakaH ityarthaH, prazAnta-rasasyedaM, lakSaNaM Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 197 // yaH karmadvitayAtItastaM mumukSu prcksste| paashailohsy hemno vA yo baddho baddha eva saH / / bhavya jIvoM ko ghAti-karma tathA adhAti karmoM se mukta karane kI icchA karane vAle prabhu mumukSu haiN| nirukta meM ise aisA kahA hai jo mahAyogI do prakAra ke karmoM se rahita honA cAhatA hai usa mumukSu kahate haiN| parantu jo cAhe lohapAza se yA suvarNapAza se baddha hai, use baddha hI samajhanA caahie| bA, mukti kI kAmanA karane se mumukSu haiN| bandhamokSajJaH= baMdhaM mokSaM ca jAnAtIti bandhamokSajJaH, taduktam bandhamokSalakSaNaM - mana eva manuSyANAM kAraNaM baMdhamokSayoH / baddho hi viSayAsakto mukto nirvissystthaa| baMdha aura mokSa kA svarUpa jAnane vAle prabhu baMdhamokSajJa haiN| manuSya kA mana hI bandha tathA mokSa kA kAraNa hai| jo vyakti paMcendriya viSayoM meM Asakta huA hai use baddha aura jo una viSayoM meM anAsakta hai use mukta samajhanA caahie| jitAkSaH- jitAni akSANi indriyANi yeneti jitAkSaH vijitendriyaH ityarthaH= jIta liyA hai iMdriyoM ko jinhoMne, ve jitendriya hue haiN| jitamanmathaH = manajJAne manmananaM makvip paMcamopadhA dhuTi ca guNe dIrghaH, yamamanatanagamAM kvau paMcamo lopaH at At dhAtostAnta: pAnurlobaMdhe verlo. si. vyaMja. manazcetanA manAtIti manmathaH jito manmatho madano yeneti jitamanmatha: manazcetanA kA manthana karane vAlA manmatha-kAmadeva hai| jisane manmatha ko jIta liyA vaha jitamanmatha hai| prazAntarasazailUSaH = prazAntazcAsau rasaH prazAntarasaH navamarasa: tatra zailUSaH naTAcAryaH prazAntarasazailUpa: upazAntarasanartakaH ityarthaH, prazAnta-rasasyedaM, lakSaNaM Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 198 * vAgbhaTAcAryeNa vAgbhadAlaMkAre'pyukrAn samya-jJAnamutvAnaM zAMtI niHspRhAyakaH / rAgadveSaparityAgAt samyagjJAnasya codbhavaH // zAntarasa ke nartaka prabhu haiM / vAgbhaTAlaMkAra meM zAntarasa kA svarUpa aisA hai| isa zAntarasa meM samyagjJAna kI utpatti hotI hai, zAntarasa meM rAgadveSa kA tyAga hone se samyagjJAna utpanna hotA hai tathA isake nAyaka munirAja atyanta niHspRhatA ke Adarza hote haiN| bhavyapeTakanAyaka: = bhavyAnAM ratnatrayayogyAnAM peTakAni samUhAH bhavyapeTakAni, bhavyapeTakAnAM nAyakaH svAmI bhavyapeTakanAyakaH = ratnatraya kI prApti hone yogya jIvoM ko bhavya kahate haiN| unakA samUha peTaka kahalAtA hai| prabhu bhayoM ke peTakoM ke arthAt samUhoM ke nAyaka svAmI haiN| ataH bhavyapeTakanAyaka kahalAte mUlakarttA = mUlapratiSThAyAM mUlati mUlyate pratiSThApyate mUlaM 'akarttari ca kArake saMjJAyAM ghaJ' mUlaM nidAnaM AdikAraNaM karotIti mUlakarttA / mUla (jisakA Adi anta nahIM hai, aise anAdinidhana jainadharma ke karttA hone se mUla kartA kahalAte haiM / ) akhilajyotiH = akhile loke jyotiH kevaladarzanalakSaNaM locanaM yasyeti sa akhila - jyotiH saMpUrNa loka ko prabhu kA kevaladarzana rUpa netra dekhatA hai| ataH ve akhilajyoti haiM / vA sAre jagat ke prakAzaka hone se Apa akhilajyoti haiM / malaghna: = malAn haMtIti malaghnaH, yatsmRti - - vasAzukramasRkmajjA mUtraM viT karNaviT nakhaH / zleSmAzrudUSikA svedo dvAdazaite nRNAM malAH // athavA malAn taSomalAn mAyAmithyAtvanidAnAni haMtIti malaghna:- prabhu ne basA, zukra, rakta, majjA, mUtra, viSTA, karNamala, nakhamala, azrumala, zleSmA, dUSikA aura sveda ina maloM kA nAza kiyA kyoMki prabhu kA zarIra paramaudArika thA / usameM ye mala nahIM the / athavA mAyA, mithyAtva aura nidAna ye tIna tapomala bhI nahIM haiM ataH Apa malaghna kahe jAte haiN| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 199 * arthAt dravyamala, bhAvamala aura no karma mala ke ghAtaka hone se malaghna kahalAte haiN| mUlakAraNa:- mUlaM rohaNe mUlayati mUlaM - 'nAmyupadhAprIkRgRjJAM kaH', mUlasya ArohaNasya prAdurbhAvasya sRSTervA kAraNaM nidAna heturiti yAvad mUlakAraNaM = mUla (mokSa, siddhapada usake ArohaNa) kA kAraNa hone se vA mokSamahala ke ArohaNa kA mUla kAraNa hone se mUla kAraNa haiN| AptaH= Apyate sma AptaH AptasyedaM lakSaNaM yazastilakamahAkAvye zrIsomadevasUriNApyuktam kSutpipAsA bhayaM dveSazciMtanaM muuddhtaagmH| rogo jarA rujA mRtyuH krodha: svedo mado ratiH / / vismayo jananaM nidrA viSAdo'STAdazadhUvA: / trijagatsarvabhUtAnAM doSAH sAdhAraNA ime|| ebhirdoSairvinirmuktaH soyamApto jineshvrH| sa eva hetuH sUktInAM kevljnyaanlocnH|| tathA coktam - yasyAtmani zrute tattve caritre muktikaarnne| ekavAkyatayA vRttirAptaH so'numataH satAm / / jIvAdi tattvoM ko jAnane kI icchA se tathA saMsAra-duHkhoM kA nAza karane kI icchA se, tathA ananta sukharUpI amRta jahA~ prApta hotA hai aise mokSa kI prApti kI icchA se vidvAn loka jisako prApta kara lete haiM aise arhatparameSThI ko Apta kahate haiN| isa abhiprAya kA zloka ihApyate tattvabubhutsayA bhvbhrmotthdukhaapaaniniissyaabudhaiH| anantasaukhyAmRta mokSalipsayA nirucyte'nvrthtyaaptitysau|| zrI somadeva sUri ne yazastilaka meM Apta kA jo lakSaNa kahA hai vaha isa prakAra hai Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 2001 bhUkha, pyAsa, bhIti, dveSa, cintA, ajJatA, prIti, vRddhAvasthA, roga, maraNa, krodha, pasInA, garva, rati, Azcarya janma, nidrA aura viSAda ye aThAraha doSa trailokya ke sarvaprANiyoM ke sAdhAraNa rahate haiN| parantu ina doSoM se rahita jo hai vaha jinezvara Apta hai aura vahI saba uttama vacanoM kA hetu hai tathA kevalajJAna rUpI netra kA dhAraka hai| jisane AtmA, zrutajJAna, jIvAdika tattva aura mukti kA kAraNa aisA cAritra, usakA virodha rahita upadeza diyA hai vaha Apta hai, aisA: sajjanoM ne mAnA hai| vA yathArtha vaktA hone se Apa Apta haiN| vAgIzvaraH = vAcA vANInAmIzvaro vAgIzvara:- bhagavAna, vacana ke vANI ke, Izvara haiN| ataH vAgIzvara haiN| zreyAn = prakRSTaH prazasyaH zreyAn prazasya spRSTaH- bhagavAna jIvoM kA uttama kalyANa karane vAle haiN| vA kalyANa svarUpa hone se zreyAn haiN| zrAyasoktiH = zreyo niHzreyasaM tddhikRtykRtH| zrAyasI 'devIkAzisapAdIrgha-sazreyasAmA' ityekaarsyaakaarH| zrAyasI ukti: vANI yasyeti zrAyasoktiH prazastavAgityartha := kalyANa svarUpa vANI yukta hone se, zrAyasokti haiM arthAt Apake vacana prazasta haiM, hitakArI haiN| niruktavAk = niruktAni ciMtAvAk vacanaM yasya sa niruktavAk = pUrvApara doSa rahita yuktiyukta vacana jinake aise prabhu niruktavAk haiN| vA sArtha vacanayukta hone se bhI niruktavAk haiN| pravaktA vacasAmIzo mArajidvizvabhAvavit / sutanustanunirmukta: sugtohtdurnyH||7|| zrIza: zrIzritapAdAbjo viitbhiirbhyNkrH| utsannadoSo nirvighno nizcalo lokavatsalaH // 8 // artha : pravaktA, vacazAmIza, mArajit, vizvabhAvavit, sutanu, tanunirmukta, sugata, hatadurnaya, zrIza, zrIzritapAdAbja, vItabhI, abhayaMkara, utsannadoSa, nirvighna, nizcala, lokavatsala ye 16 sArthaka nAma prabhu ke haiN| TIkA- pravaktA - prakarSeNa vaktIti pravaktA - prabhu utkRSTa vaktA haiN| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jinasahananAma TIkA - 2011 vacasAmIzaH= vacasA vANInAM Iza: svAmI vacasAmIza: prabhu vacanoM ke svAmI haiN| mArajit = mAraM kandarpa jitavAn mArajit / 'satsudviSadruha yuj vid bhid jinIrAjAmupasargepyanupasarge'pi vivap dhAtosto'nta:pAnubaMdhe' = mAra, kAma ko jItane se mArajit kahalAte haiN| vizvabhAvavit = vizveSAM trilokAnAM bhAvazcitAbhiprAyaH vizvabhAvaH, vizvabhAvaM svagataM vettIti vizvabhAvavit = samasta vizva meM sthita prANiyoM kA abhiprAya unakI ciMtA prabhu jAnate haiM isalie ve vizvabhAvavit kahe jAte haiN| saMsAra ke sAre padArthoM ke jJAtA hone se vizvabhAvavit haiN| sutanuH= tanu vistAre tanotIti tanuH bha ma ta caritastarita nimisizIbhya u: suSTu zobhanA tanuH zarIraM yasyeti sutanuH= 'tanu' dhAtu vistAra artha meM hai, jo saMkoca-vistAra ko prApta hotA hai usako tanu kahate haiM, uttama zarIra se yukta hone se sutanu kahalAte haiN| tanunirmuktaH= tanvA zarIreNa nirmuktaH rahitastanunirmuktaH / athavA tanornirmukta: adehaH siddhAvasthAyAmityarthaH= prabhu zarIra se rahita haiN| athavA prabhu zarIra se siddhAvasthA meM nirmukta (rahita) hue haiN| ___ sugata:= zobhanaM gataM gamanaM yasya sa sugata: athavA suSTu zobhanaM gataM kevalajJAnaM yasya sa sugata: athavA sugA sugamanA agregAminI tA lakSmIryasya sa sugataH= uttama maMda gamana hone se prabhu sugata haiM ataH prabhu kA gamana mukti kI ora hotA hai| yA su-uttama gata-kevalajJAna jinako hai ve sugata haiN| athavA sugAzubhagamana jisakA hai aisI jo tA-lakSmI usase yukta prabhu ko sugata kahate haiN| jinake Age-Age cakra calatA rahatA hai| __ hatadurnayaH= durnayA pUrvokta svarUpa pararUpAdi catuSTayaprakAreNa sadevAsadeva nityamevAnityameva, ekamevAnekamevetyAdiduSTatayA pravarttate ye nayA ekadezagrAhiNo durnayA: kthynte| hatA vidhvastA durnayA: mithyAtvAdayo yeneti hatadurnayaH= vastu aneka svabhAvAtmaka hai to bhI vaha sadrUpa hI hai, nitya hI hai, anitya hI hai, Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 202 eka hI hai, aneka hI hai ityAdi sarvathA eka rUpa pratipAdana karane vAle naya durnaya haiN| aise durnayoM kA prabhu ne vidhvaMsa kiyA aura kathaMcit rUpa se vastu sad hai, asad hai, kathaMcit nitya hai, kathaMcit anitya hai, ityAdi sunayoM kA svarUpa prabhu ne kahA hai / ataeva prabhu hatadurnaya haiN| zrIzaH = zrINAM zrIdevInAM IzaH svAmI zrIzaH / zrI, hI, dhRti, kIrti, buddhilakSmya: palyopamasthitayaH zrImadumAsvAmivacanAt = zrI hI Adi deviyoM ke prabhu svAmI haiM ataH ve zrIza haiN| tattvArtha sUtra meM umAsvAmI AcArya ne zrI hrI, dhRti, kIrti, buddhi aura lakSmI ye eka palya kI Ayu vAlI SaT deviyA~ kahI haiM, unake svAmI haiM yA the deviyA~ garbhastha prabhu kI mAtA kI sevA karatI haiM ataH bhagavAna zrIza haiM / zrIzritapAdAbjaH = zriyA lakSmyA zritau sevitau pAdAbjau caraNakamalau yasyeti zrIzritapAdAbjaH = lakSmI ke dvArA prabhu ke do padakamala sevita haiM ataH ve isa nAma ke dhAraka haiN| vItabhI: = vItA vinaSTA bhI bhItiryasyeti vItabhIH, 'bhItI bhIstrIbhiyobhiyaH' iti zrI vizvazaMbhu praNItaikAkSaranAmamAlAyAM jinako kisI prakAra kA bhaya nahIM hai ataH vItabhI haiN| vizvazaMbhu nAmaka ekAkSara koza meM bA nAmamAlA meM likhA hai, bhIH bhiyau bhiyaH / naSTa ho gaI bhIti jisakI ve vItabhI kahalAte haiN| abhayaMkaraH= abhayaM karotIti abhayaMkaraH / bhayarttimegheSukRJaH kha pratyayaH = prabhu bhavyoM ke saMsArabhaya ko naSTa karake unheM abhayadAna dete haiM arthAt apane upadeza dvArA ve prANiyoM ko abhayadAna dete haiN| utsannadoSa : = ucchannAvicchittiM gatA doSAH kAmakrodhAdayo yasyeti sa utsannadoSaH = prabhu ne kAmakrodhAdi doSoM kA nAza kiyA hai| ataH ve utsanna doSa nAma ko yathArtha dhAraNa karate haiN| nirvighnaH = han hiMsAgatyoH han vipUrvaH vihanyate'neneti nirvighnaH / sthAsnApivativyAdhirhAnebhyaH ka syAt dhanirAdezazca gamahanaH upadhAlopaH, nirgato Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 203* vinaSTo vighnAMtarAyo yasyeti nirvighna:- han dhAtu hiMsA aura gati artha meM hotI hai| vi upasarga hai sthA, snA, pA, vyAdhi, hAn dhAtuoM meM 'ka' pratyaya hotA hai, han kA ghana Adeza hai aura na kI upadhA kA lopa hotA hai ata: ni nikalagaI naSTa ho gaye, vighna (antarAya) jinake vaha nirvighna kahalAtA hai| nizcala:- cala kaMpane calatIti calaH nirgato vinaSTo cala: kaMpo yasyeti yasmAdvA sa nizcalaH sadAsthira ityarthaH = cala, kaMpapanA jinase naSTa huA hai aise prabhu nizcala haiN| jinake AtmapradezoM meM kampana nahIM hai ve nizcala haiN| lokavatsalaH= vaLyaktAyAM vaaci| mAtaramabhikSA vadatIti vatsalaH / 'vatR vadiha nimanikasya sikaSibhyaH saH vatsosyAstIti vatsalaH sidhmAditvAlla: lokAnAM lokeSu vA vatsalaH snehala; lokavatsalaH = vad dhAtu bolane artha meM hai, mAtA ke sAtha prema se bolatA hai usako vatsala kahate haiM arthAt jaise gAya ko apanA baccA pyArA hotA hai usI prakAra sabako apanA baccA bahuta pyArA hotA hai ata: vatsa kahalAtA hai| loka ko vA loka meM jo vatsala ho, snehayukta ho usako lokavatsala kahate haiM, arthAt sAre prANiyoM para vAtsalya bhAva dhAraNa karane se Apa lokavatsala haiN| lokottaro lokapatirlokacakSurapAradhIH / dhIradhIrbuddhasanmArga: zuddhaH suunRtpuutvaak||9|| prajJApAramitaH prAjJo ytirniymitendriyH| bhadanto bhadrakRdbhadraH kalpavRkSo varapradaH / / 10 / / artha : lokottara, lokapati, lokacakSu, apAradhI, dhIradhI, buddhasanmArga, zuddha, sUnRtapUtavAk, prajJApAramita, prAz2a, yati, niyamitendriya, bhadanta, bhadrakRt, bhadra, kalpavRkSa, varaprada, ye sattaraha nAma prabhu ke isa prakAra sArthaka haiN| TIkA : lokottaraH- lokeSu tribhuvanasthitaprANivargeSu utkRSTaH sa lokottaraH = tInoM lokoM meM sthita prANisamUha meM prabhu sabase utkRSTa hone se lokottara haiN| samasta jagat meM utkRSTa hone se lokottara haiN| lokapati:- lokAnAM tribhuvanajanAnAM patiH svAmI lokapati:- tribhuvana Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 204 * - ke janoM ke svAmI haiM, bhagavAna pati haiM / samasta jIvoM ke rakSaNakartA hone se lokapati haiN| lokacakSuH = loke prANivarge cakSuriva cakSuH athavA loke lokAloke cakSuH kevalajJAnadarzanadvayaM yasyeti lokacakSuH- sarvaprANivarga ko bhagavAn A~khoM ke samAna haiM / athavA prabhu kevalajJAna tathA kevaladarzana rUpa do A~khoM se yukta haiN| apAradhIH pAraM tIraM karmmasamAptau pArayatIti pAraH na pAra; apAra: apAre siddhakSetre dhIrbuddhiryasyeti apAradhIH = pAra tIra vAcaka zabda hai| karma samApti ke pAra ko pA liyA hai jisane evaM prabhu kI buddhi, kevalajJAna apAra hai| yA apAra siddhakSetra meM jisakI buddhi hai aise prabhu apAradhI haiN| " zrIradhIH = dhIrA dhairyasaMyutA niSprakaMpA vA dhIrbuddhiryasyeti dhIradhIH = dhIra niSprakampa nahIM Darane vAlI dhairyayukta buddhi ko dhAraNa karane vAle prabhu haiN| ataH dhIradhI: haiM / buddhasanmArga:- satAM nirvANasAgarAdInAmatItatIrthaMkarANAM mArgaH samyak darzana jJAna cAritrANi mokSamArgaH sanmArgaH, buddho jJAtaH sanmArge yeneti buddhasanmArga:mahAn sajjana puruSa jo bhUtakAla meM hue nirvANa, sAgara Adi tIrthaMkaroM ne jo samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyak cAritra rUpa mokSamArga bhavyoM ko dikhAyA thA, use Adiprabhu ne kevalajJAna se jAnakara bhavyoM ko batAyA / ataH bhagavAn buddhasanmArga hue| zuddha : = divAdau zuddhazauce zudhyatisma zuddha:, 'rAdhi sadhi krudhi kSudhi baMdha zudhi siddhi buddhi yudhi vyAdhi sAdhe rdhAtoH iT niSedha' karmakalaMkarahita ityarthaH = divAdigaNa meM 'zuddha' dhAtu zuddhi yA zoca 'pavitratA' artha meM AtA hai| ataH bhagavAna zuddha haiM, pavitra haiM, karmakalaMka se rahita haiM ataH zuddha haiN| sUnRtapUtavAk = suSTvanyatai sunRtena satyena pUtA pavitrA vAk vANI yasyeti sUnRta pUtavAk = priya tathA satyayukta bhASaNa ko sUnRta kahate haiM / bhagavaMta kI divyadhvani priya tathA satya aura pavitra hai| ataH ve tathAnAma dhAraka haiN| - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 205 * prajJApAramita:= prajJAyA UhApohAtmikAyA: buddheH pAraM parabhAgamito gataH prajJApAramita:= UhApohAtmaka buddhi ko prajJA kahate haiM, jisase vastu kA kAryakAraNa sambandha siddha hotA hai, hetu aura sAdhya saMbaMdha-siddhi hotI hai| aisI prajJA ke anta, taTa ko bhagavAn prApta hue haiN| ata: ve prajJApAramita haiN| prAjJaH= prajJA trikAlArthaviSayA pratipattiH, uktaM ca - matiraprAptaviSayA buddhiH saaNprtdrshinii| atItArthA smRtirjeyA prajJA kAlatrayArthagA / / prajJA'syAstIti prAjJaH prajJAditvANNaH= vastu kI, trikAla meM bhUtabhAvI-vartamAna kAla kI avasthAyeM jAnane vAlI buddhi ko prajJA kahate haiN| bhagavAna RSabhanAtha ko yaha prajJA thI ata: ve prAjJa the| kevalajJAnI the| prajJAdi ke svarUpa isa prakAra mati - indriyoM ke sAtha saMbaMdha na hokara bhI padArtha ko jAnane vAle jJAna ko mati kahate haiN| buddhi- vartamAnakAla ke padArtha ko jAnane vAle jJAna ko buddhi kahate haiN| bhUtakAlIna padArthoM ko jAnane vAle jJAna ko smRti kahate haiN| trikAla ke padArthoM ko jAnane vAle jJAna ko prajJA kahate haiN| yati:= yatate yatnaM karotIti ratnatraye yatiH, sarvadhAtubhyaH 'i' = jo niraMtara ratnatraya meM prayatna pUrvaka tatpara rahate haiM, ve yati haiN| niyamitendriyaH= niyamitAni niyaMtritAni baddhAni iMdriyANi sparzana rasana ghrANa - cakSuH zrotrANi yeneti niyamitendriyaH= sparza, jihvA, nAsikA, kAna, aura netra ina pA~coM indriyoM ko apane AtmasvarUpa meM hI prabhu ne sthira kiyA / ata: ve niyamitendriya haiM, jitendriya haiN| bhadaMta:= bhadaMta: indra candra dharaNendra munIMdrAdInAM pUjyaparyAyatvAt bhadaMta:indra, candra, dharaNendra aura munIndroM se jo pUjanIya hai aise prabhu ko bhadanta kahate bhadrakRt = bhadraM kalyANa karotIti kRtavAn bhadrakRta bhadi kalyANe saukhye ca bhadaMte - jo apanA aura bhavyoM kA kalyANa karatA ho, aura prabhu apanA tathA bhavyoM kA kalyANa karate haiM, ata: ve bhadrakRt haiN| bhadra dhAtu kalyANa artha Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 2061 bhadra:= zUdrAdayaH zudrogravajraviprabhadragaurabhairArA:- zuddha dhAtu agra, vajra, vipra, bhadra, gau, bherI Adi aneka artha meM hai| svayaM bhagavAn kalyANa rUpa, jJAnarUpa haiM ataH bhadra haiN| kalpavakSaH= kalpo dhyAnaM tatra phalado vRkSa: kalpavRkSaH= kalpa dhyAnaprabhu ke svarUpa-cintana meM jo bhaktoM kI ekAgratA hotI hai use kalpa kahate haiN| vaha kalpa hI svargamukti phaloM ko dene vAlA vRkSa hai| ataH bhagavAna ko kalpavRkSa kahate haiN| bhakta prabhu kI bhakti ke prasAda se icchita phala ko prApta karate haiM ataH kalpavRkSa haiN| varapradaH- varamabhISTaM svarga mokSaM ca pradadAti iti varapradaH= vara abhISTa aise svarga mokSa ko bhagavAna dete haiN| ataH ve varaprada haiN| samunmUlitakAriH krmkaasstthaashushukssnniH| karmaNyaH karmaThaH prAMzuheyAdeyavicakSaNaH / / 11 / / anantazaktiracchedyastripurAristrilocanaH / trinetrastryaMbakastryakSa: kevalajJAnavIkSaNaH / / 12 / / artha : samunmUlitakarmAri, karmakASThAzuzukSaNi, karmaNya, karmaTha, prAMzu, heyAdeya, vicakSaNa, anantazakti, acchedya, tripurAri, trilocana, trinetra, tryambaka, tryakSa, kevalajJAnavIkSaNa ye 14 nAma prabhu ke sArthaka haiM, jo isa prakAra haiM TIkA - samunmUlitakarmAriH= sanmUlita: samUlakASaM kaSita: karmAri: karmazatrurtheneti - samunmUlita karmAri:= Adi bhagavanta ne jJAnAvaraNAdi ATha karmazatruoM ko mUla se ukhAr3akara pheMka diyaa| ata: ve isa nAma ko prApta hue| karmakASThAzuzukSaNi:- zuSS zoSe Azu zoSe, AzupUrva: Azu zoSayati rasAniti, Azu zuSyati asmAditi vA AzuzukSaNi: karmakASTha-dAhaka ityarthaHzuS aura Azu dhAtu zoSaNa artha meM, jalAne artha meM hai| karmarUpI kASTha ko dahana hetu agni tulya hone se karmakASThAzuzukSaNi haiN| karma kASTha ke dAhaka haiN| karmaNya:= karmoM kA nAza karake sarvabhavyoM ko mokSamArga ko dikhAne kA kArya karane meM prabhu sarvathA yogya the ataH karmaNya the vA karmazIla hone se karmaNya haiN| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 207 * - karmaTha : = karmANi ghaTate iti karmaThaH, 'karmaNi ghaToThazca karmazUrastu karmaTha: / ' amarakozaH - AtmA ko saMsAra ke dukhoM se uThAkara mokSasukha meM sthApana karane kA zaurya prabhu ne kiyaa| ataH karmaTha nAma ko dhAraNa kiyA hai| vA samartha hone se karmaTha haiN| prAMzuH = prApnute iti prAMzuH unnata ityarthaH prAMzutvamunnataM tuMgamudagraM diirghmaayutm|' iti halAyudhe bhagavAna deha se, mana se aura kRti se unnata the / ataH unako prAMzu kahanA yogya hI thA / = * heyAdeyavicakSaNa: = ohAk tyAge hIyate heyaM DudAJ dAne AdIyate Adeya Atkhanoricca cakSaJ khyAJ vi pUrvaM vividhaM caSTe iti vicakSaNaH nadyAderyuH yuvulAmanAkAntAH / NatvaM vicakSaNo vidvAn ityanena vicakSaNaH iti nipAta: nipAtasya phalaM khyA Adezo na bhavati heye Adeye ca vicakSaNo vidvAn heyAdeyavicakSaNa: = ohAkU dhAtu tyAga artha meM hai ataH jo chor3A jAtA hai use heya ( chor3ane yogya) kahate haiN| DudAJ dhAtu grahaNa karane meM, A upasarga hai, cAroM tarapha se grahaNa kiyA jAtA hai usako Adeya kahate haiN| cakSatra dhAtu bolane artha meM haiM, vi upasarga hai, viziSTa vividha bolate haiM, vicArapUrvaka bolate haiM usako vicakSaNa kahate haiM, heyopAdeya meM vicakSaNa catura hai usako heyopAdeyavicakSaNa kahate haiM / anantazaktiH = anaMtA niHsImA zaktayo'rthakriyAkArisAmarthyAni yasya sa anantazaktiH - prabhu meM ananta sImArahita aisI zaktiyA~ haiM, jinase unhoMne kevalajJAnAdi guNoM ko prApta kiyA hai| acchedyaH = chettuM na zakyo acchedya:- jisakA chedana-bhedana nahIM ho sakatA aise svarUpa ko dhAraNa karane vAle prabhu acche haiN| tripurAriH = tisRNAM purAM janmajarAmaraNalakSaNAnAM nagarANAmariH zatruH tripurAri: janmajarAmaraNatripurahara ityartha:- janma, jarA, maraNa rUpa tIna nagaroM ke prabhu vairI the| ina tIna nagaroM ko naSTa kara ve mukta hue / isalie unako tripurAri kahate haiN| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 208 ** trilocana:= triSu kAleSu locane kevalajJAnadarzane netre dve yasya sa trilocana: trikAla - viSayArthAvabodhI ityarthaH= bhUta, bhaviSyat, vartamAna kAla ke sampUrNa jIvAdi padArtha dekhane ke lie kevalajJAna tathA kevaladarzana rUpa do netroM ko prabhu ne dhAraNa kiyA ataH trilocana nAma ko sArthaka kiyaa| trinetra:= trINi netrANi samyagdarzanajJAnacAritrANi yasyeti trinetra:= samyagdarzana, samyagjJAna, samyak cAritra rUpI tIna netroM ko prabhu ne dhAraNa kiyA tryambaka:= trayANAM lokAnAM ambakaH pitA iti tryaMbakaH, athavA trINi ambakAni akSANi yasyeti tryaMbaka:= prabhu tIna loka ke ampaka arthAta pitA haiN| athavA tIna cakSu ke dhAraka haiM, do cakSu dravyendriya haiM aura eka kevalajJAna cakSu hai ataH tIna cakSu ke dhAraka hone se tryambaka haiN| tryakSa: = trayo'kSAH AtmanaH samyagdarzanajJAnacAritrANi yasyeti tryakSa: tathAnekArthe akSo sthasyAvayave vyavahAre vibhiitke| pAzake zakaTe varSe jJAne cAtmani raavnne|| tIna akSa arthAt samyagdarzana jJAna cAritra ye tIna jinake mokSaratha ke cakra haiM aise prabhu tryakSa nAma ko caritArtha karate haiN| akSa zabda ke-ratha kA avayava (cakra) vyavahAra, harar3a, pAzA, gAr3I, varSa, jJAna, AtmA aura rAvaNa aneka artha haiN| kevalajJAnavIkSaNa:= viziSTamIkSaNaM locanaM vIkSaNaM kevalajJAnaM vIkSaNaM locanaM yasyeti kevalajJAnavIkSaNaH- prabhu kevalajJAna rUpI viziSTa netra ko dhAraNa karate haiN| samantabhadraH zAntArirdharmAcAryo dyaanidhiH| sUkSmadarzI jitAnaGgaH kRpAludharmadezakaH / / 13 / / zubhaMyuH sukhasAdbhUta: punnyraashiirnaamyH| dharmapAlo jagatyAlo dharmasAmrAjyanAyakaH // 14 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 209 . artha : samantabhadra, zAMtAri, dharmAcArya, dayAnidhi, sUkSmadarzI, jitAnaMga, kRpAlu, dharmadezaka, zubhaMyu, sukhasAdbhuta, puNyarAzi, anAmaya, dharmapAla, jagatpAla, dharmasAmrAjyanAyaka, ye pandraha nAma prabhu ke bilkula ucita haiM, kyoM? so Age batAte haiN| TIkA : samantabhadraH= samaMtAta sarvatra bhadraM kalyANa yasya sa samantabhadraH / athavA samaMtaH sampUrNasvabhAvaH bhadraM zubhaM yasya sa samantabhadraH, sarvatra jinakA kalyANa hI hai ve prabhu samantabhadra haiN| athavA jinake saMpUrNa svabhAvoM meM kalyANa hI kalyANa bhara gayA hai aise prabhu samantabhadra haiN| zAMtAri:= zAntA upazamaM gatA arayaH zatravo yasyeti zAMtAri:= prabhu ke karma zatru saba zAnta ho gaye, ata: ve zAntAri kahe gaye haiN| dharmAcArya:= dharmeSu dazalakSaNeSu AcAryaH dharmAcAryaH gururityarthaH uttama kSamAdi dazalakSaNa dharmoM kA upadeza dene meM prabhu AcArya haiN| dayAnidhiH = dayAyA: karuNAyAH nidhiH nivAsa: dayAnidhiH= prabhu karuNA, dayA ke nidhi yAne khajAnA haiM, nivAsa sthAna haiN| sUkSmadarzI = sUkSmaM padArthaM dRSTumavalokayituM zIlamasyAstIti sUkSmadarzI kuzAgrIyamatirityarthaH pApa-puNyAdika, karma-bandhana ke karma skaMdhAdika atyanta sUkSma haiM, to bhI unako dekhane meM prabhu atyanta catura haiN| jitAnaGga:- jito'naMgo madano yeneti jitAnaMga: prabhu ne anaGga (kAma) ko jItA ataH ve jitAnaGga isa yathArtha nAma ko dhAraNa karate haiN| kRpAluH= kRpA asyAstIti kRpAluH, taddhito rUditaH siddhaH= prabhu kRpAvanta haiM, ataH kRpAlu haiN| dharmadezakaH= dharmasya dezaka: kathaka: dharmadezaka:- zrAvaka dharma evaM muni dharma kA upadeza prabhu ne bhavyoM ko diyA hai| zubhaMyuH= zubhamasyAstIti zubhaMyuH 'ahaM zubhayoryus' sukhAdhIna ityarthaH= jo zubha se yukta hone se zubhaMyu haiM, svAtmIya sukhake AdhIna hone se bhI zubhaMyu Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 210 * sukhasAdbhUtaH = sukhena bhUyate sma sukhasAdbhUtaH abhivyAptau saMpadyato ca sAtirvA mAtRgarbhotsukhenotpanna ityarthaH = AtmAnaMda ke AdhIna hone se sukhasAdbhUta haiN| athavA mAtA ke garbha se sukhapUrvaka utpanna hote haiM, mAtA ko tathA bAlaka ko donoM ko hI pIr3A nahIM hotI hai, ataH sukhasAdbhUta haiN| puNyarAziH = savedyazubhAyurnAmagotrANi puNyaM puNyasya rAzi: puMja: puNyarAziH | sAtAvedanIya, zubhAyu, narakAyu chor3akara devAyu, manuSyAyu, tiryagAyu ye tIna, nAma karma kI 37 zubhra prakRtiyA~ aura uccagotra isa prakAra kula 42 karma - prakRtiyA~ puNyarUpa haiM, aisI puNyarAzi se bhagavAna yukta haiN| anAmaya:- avidyamAnaH Amayo rogo yasyeti anAmayaH nirAmayaH ityartha:- jinako roga kabhI bhI pIr3ita nahIM karatA hai sabhI tIrthaMkara rogarahita hote haiN| = dharmapAlaH = uttamakSamAdi dharmaH / dharmaM pAlayatIti dharmapAlaH uttama kSamAdi daza dharmoM ke rakSaka hone se bhagavAna dharmapAla haiN| jagatpAlaH = gacchatItyevaMzIlaM jagat, jagat iti ko'rthaH manaH pAlayatIti jagatpAla: manorakSakaH ityarthaH = sarvadA nirantara jisameM nAnA pariNati hotI hai use jagat kahate haiM, yahA~ jagat kA artha-abhidheya mana hai ataH mana kA rakSaNa prabhu ne kiyA / isalie ve manorakSaka bhI haiN| dharmasAmrAjyanAyakaH = dharma eva sAmrAjyaM cakravarttitvaM tasya nAyaka svAmI dharmasAmrAjyanAyakaH = dharma hI sAmrAjya hai, cakravartitva hai usake prabhu svAmI haiN| ataH ve dharmasAmrAjyanAyaka haiN| isa prakAra sUri zrImadamarakIrttiviracita jinasahasranAma TIkA meM dasavA~ adhyAya pUrNa huA / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 291 ekAdazamo'dhyAyaH (upasaMhAra : ) dhAnAMpate tavAmUni nAmAnyAgamakovidaiH / samuccitAnyanudhyAyanpumAnpUtasmRtirbhavet // 1 // TIkA : thAnAMpateH = dhAmnAM tejasAM patiH svAmI dhAmnAMpatiH sambodhane he dhAmnAMpate vRSabhadeva, tava svAmin amUni pratyakSIbhUtAni nAmAni zrImAn svayaMbhUrvRSabhAdIni / AgamakovidaiH = Agame siddhAMte kovidAH vidvAMsaH tairAgamakovidaiH, samuccitAni = ekatrI - kRtAni anudhyAyana cintayan ardhapUrvakaM vicArayan pumAn ratnatrayadhArako bhavyapuruSaH / pUtasmRtiH = pUtA pavitrA smRti: smaraNaM yasyeti pUta - smRtiH pavitrajJAnI bhavet syAdityarthaH " koTyavadhi candrasUryo ke tejovalaya se bhI adhika tejomaNDala ke svAmin he vRSabha jineza, jainAgama catura vidvajjanoM ne Apake nAmoM kA yaha saMgraha kiyA hai; jo puruSa inakA bArabAra cintana karegA vaha ratnatraya dhArI hokara pavitra smRtivAlA pavitra jJAnI hogA // 1 // gocaro'pi girAmAsAM tvamavAggocaro mataH / stotA tathApyasaMdigdhaM tvatto'bhISTaphalaM bhajet // 2 // TIkA - gocaro'pi = gamyo'pi, kAsAM AsAM girAM vANInAmapi tvaM bhavAn, avAggocaraH na vAcAM gocaraH avAggocara:, mataH kathita: stotAstutikartA tathApi tathaivAsaMdigdhaM niHsaMdehaM yathA bhavati tathA tvattaH tvat sakAzAt abhISTaM manobhISTaM phalaM svargamokSalakSaNaM, bhajet bhajatItyartha // 2 // 1 artha : he prabho, Apa ina sahasranAmoM ke vacanoM kA viSaya hokara bhI yathArthatayA dekhA jAya to Apa vacanoM ke aviSaya haiM kyoMki Apa meM anantaguNa prakaTa hue haiM, ataH ve guNa vacanoM ke viSaya nahIM hote haiM to bhI ApakI stuti karane vAlA vyakti Apase niHsaMzaya abhISTa svargamokSAtmaka phala ko prApta kara letA hai // 2 // tvamato'si jagabaMdhuH tvamato'si jagadbhiSak / tvamato'si jagaddhAtA tvamato'si jagaddhitaH // 3 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA - 212 * TIkA : tvaM bhavAn, atosi ataH kAraNAt bhavasi jagabandhuH jagatAmupakArako jagadbaMdhuH tvamato'si jagadbhiSak jagatAM bhiSak apUrvavaidyaH janmajarAmaraNavyAdhispheTakatvAt jagadbhiSak / tvamatto'si jagaddhAtA jagatAM dhAtA poSaka : jagaddhAtA / tvamato'si jagaddhitaH jagadbhyo vA jagatAM hitaH jagaddhitaH / he nAtha ! Apa isa kAraNa se sarva jagat para upakAra karane vAle baMdhu haiM tathA he svAmin ! Apa janmajarAmaraNa rogoM ko dUra karane vAle apUrva vaidya haiM / he svAmin ! Apa jagat ke poSaka hone se dhAtA vidhAtA haiM aura Apa hI jagat kA saccA hita karane vAle haiM // 3 // tvameko jagatAM jyotistvaM dvirUpopayogabhAk / tvaM trirUpaikamuktyaGgam svotthAntacatuSTayaH ||4 // TIkA: svaM bhavAn ekI, jagata prANinAM jyotiH tejaH / tvaM bhavAn, dvirUpopayogabhAk - kevaladarzana kevalajJAnadvirUpaH / dvirUpazcAsAvupayogo lakSaNaM dvirUpopayogaH taM bhajate iti dvirUpopayogabhAk / tvaM bhavAn, trirUpekamuktyaGgam trirUpeNa samyagjJAnadarzanacAritreNa ekA advitIyA muktistrirUpaika muktiH tasyA: aMgaM zarIraM trirUpaikamuktyaGgam, vRSabhaH / svotthAnaMtacatuSTayaH svasya AtmanaH sakAzAt utthaM utpannaM anaMtacatuSTayaM yasya sa svotthAnaMtacatuSTayaH bhagavAnityarthaH = he prabho ! Apa jagat ke prANiyoM ke lie eka advitIya prakAza rUpa haiM / he nAtha ! Apa kevalajJAna rUpa tathA kevaladarzana rUpa do upayogoM ko dhAraNa karate haiM / he svAmin! Apa samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakcAritra ina tIna guNoM se eka adbhuta anupama mukti ke sAdhana haiN| he jinendra ! Apa Apase hI utpanna hue ananta catuSTaya se anantajJAna, anantadarzana, anantasukha tathA anantazaktiyoM se yukta haiM // 4 // tvaM paMcabrahmatattvAtmA paMcakalyANanAyakaH / SaDbhedabhAvatattvajJastvaM saptanayasaMgrahaH // 5 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 213 1 TIkA : tvaM bhavAn paMcabrahmatattvAtmA paMca brahmaNAM parameSThinAM tattvaM svarUpaM AtmA yasyeti paMcabrahmatattvAtmA / paMcakalyANanAyakaH paMcakalyANAnAM nAyakaH svAmI paMcakalyANanAyakaH / SaDbhedabhAvatattvajJaH SaDbhedabhAvAH SaTpadArthAH teSAM tattvaM jAnAtIti SadbhantataH / tvaM bhavAn saptanayasaMgrahaH saptanayA: naigamAdayasteSAM saGgrahaH svIkAro yasya sa saptanayasaMgrahaH // 5 // he parameSThin ! Apa paMcabrahma - paMcaparameSThIsvarUpa haiM, arthAt arihanta, siddha, AcArya, upAdhyAya tathA sAdhusvarUpa haiN| tathA he jinarAja, Apa garbha, janma, dIkSA, kevalajJAna aura mokSa aise paMcakalyANakoM ke nAyaka svAmI haiM tathA jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla inake svarUpa ke, guNoM ke aura paryAyoM ke jJAtA haiM tathA naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUr3ha aura evaMbhUta aise sAta nayoM ko Apane svIkAra kiyA hai arthAt pramANa rUpa kevalajJAna - svarUpa Apa hone se, naya jo pramANa kA ekadeza rUpa hai, ApakA hI svarUpa hai // 5 // vaha bhI divyASTaguNamUrttistvaM navakevalalabdhikaH / dazAvatAranirddhAya mAM pAhi paramezvara / / 6 / / TIkA : divyASTaguNamUrtiH aSTau ca te guNAH aSTaguNAH divyAzca te aSTaguNAH divyASTaguNAH samyaktvadarzanajJAnavIrya sUkSmAvagAhanAguruladhvavyAbAdhAste mUrtiH zarIraM yasya sa divyASTaguNamUrttiH / tvaM bhavAn navakevalalabdhikaH, dazAvatAranirddhAryaH dazAvatArai: mahAbalAdi purujinaparyaMta dazAvatAraiH nirddhAryaH sampannaH dazAvatAranirddhArya: mAM devendraM jinasenAcAryaM pAhi rakSa paramezvara / - he Iza, Apa divya avinAzI samyaktva, darzana, jJAna, vIrya, sUkSma, avagAhana, agurulaghu aura avyAbAdha ATha guNarUpa zarIra ke dhAraka haiN| tathA Apa nava kevalalabdhiyoM se yukta virAjamAna haiM arthAt anantajJAna, darzana, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, samyaktva aura kSAyika cAritra ina nava kevala labdhiyoM se yukta haiM tathA he paramezvara, Apa daza janmoM se sampanna hokara mukta ho gaye haiN| Apa merA arthAt zrI jinasenAcArya kA rakSaNa kro| zrI RSabha jinezvara Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / * jinasahabhranAbha TokA - 254 * ke daza bhava ke nAma-mahAbala rAjA, lalitAgadeva, vajrajaMgha rAjA, bhogabhUmija, prathama svarga meM deva, suvidhi, svarga ke indra, vajranAbhi, sarvArthasiddhi meM ahamindra aura (10) vRSabhanAtha hue / / / / yuSmannAmAvalI dRbdhvilststotrmaalyaa| bhavantaM varivasyAmaH prasIdAnugRhANa naH / / 7 / / TIkA : yuSmAkaM nAmAvaliH zreNi: tayA dRbdhA racitA guMphitA vilasaMtI zobhamAnA stotramAlA stavanamAlA yuSmannAmAvalI dRbdhavilasatstotramAlA tayA bhavantaM nAbhimarudevItanayaM varivasyAmaH sevAmahe ArAdhayAma: prasIda prasannobhava, anugRhANa kRpAM vidhehi naH asmAn prati // 7 // he Iza, ApakI nAmAvalI se jisakI racanA kI hai tathA jo mana ko haraNa karatI hai, aisI stotramAlA se hama ApakI sevA kara rahe haiM arthAt nAbhirAya aura marudevI ke putra kI hama ArAdhanA kara rahe haiN| he prabho ! Apa hama para prasanna hokara anugraha kareM ||7|| idaM stotramanusmRtya pUto bhavati bhAktikaH / ya: saMpAThaM paThatyetatsa syAt kalyANabhAjanam // 8 // TIkA : idaM stotraM idaM stavanaM sahasranAmalakSaNaM anusmRtya anudhyAyan ciMtayitvA pUtaH pavitro bhavati syAt bhAktika: puNyAtmA yaH pumAn saMpAdaM samIcInaM pAThaM yathA bhavati tathA paThati uccArayati etatstotraM sa pumAn adhyetA, syAt bhavet kalyANabhAjanaM kalyANAnAM garbhAvatArajanmAbhiSekaniSkramaNajJAna nirvANAnAM bhAjanaM sthAnaM AviSTaliMgatvAnnapuMsakatvaM // 8 // isa sahasranAma stotra kA smaraNa kara bhaktajana pavitra ho jAte haiN| jo bhakta isakA samIcIna rIti se paThana karatA hai arthAt zAntacitta se zuddhoccAraNa pUrvaka isa stotra ko par3hatA hai vaha garbha, janma, dIkSA, kevalajJAna aura mokSa aise pA~ca kalyANoM kA sthAna hotA hai|||8|| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 215 * tataH sadidaM puNyArthI pumAn paThatu punnydhiiH| pauruhUtIM zriyaM prAptuM prmaambhilaassukH||9|| TIkA : tataH kAraNAt sat vidyamAnaM idaM pratyakSIbhUtaM puNyArthI puNyamarthaH prayojanamasyAstIti puNyArthI pumAn nara: paThatu puNyadhIryasyeti puNyadhI: pauruhUtI iMdrasaMbaMdhinI pisaM lakSmI sAvaM eramAmulkRSTa abhilASukaH abhilaSatItyevaMzIlaH pumAn abhilASukaH iti suSTham // 9 // isake pATha karane se jisakI buddhi pavitra hai tathA jo puNya ko cAhatA hai aisA vyakti indra kI sarvotkRSTa lakSmI kI prApti kI icchA se isa stuti kA pATha sadA par3he // 9 // isa prakAra sUrizrImadamarakIrtiviracita jinasahasranAma dIkA meM gyArahavA~ adhyAya (upasaMhAra) pUrNa huaa| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA - 216 jinastotram svayaMbhuve namastubhyamutpAdyAtmAnamAtmani / svAtmannaiva tathodbhUtavRttaye'ciMtyavRttaye // 1 // TIkA - tubhyaM namaH zrImate namaH asmAkaM praNAmostu kathaMbhUtAya svayaMbhuve svayaM paropadezamaMtareNa jagatsvarUpaM jAnAtIti svayaMbhUH tasmai svayaMbhuve / punaH namaH kasmai tathodbhUtavRttaye tathA satyAsatyarUpA udbhUtA utpannA vRttizcAritraM yasya sa tathodbhUtavRttiH tasmai tathodbhUtavRttaye / kiM kRtvA utpAdya saMpAdya kaM AtmAnaM jIvam kva Atmani jIve, kena kAraNena, svAtmanaiva svazcAsau AtmA svAtmA, tena svAtmanA, punaH aciMtyavRttaye, aciMtyA anirvacanIyA vaktumazakyA vRttirvarttanaM mAhAtmyaM yasya sa acintyavRttiH tasmai acintyavRttaye // 1 // artha : paropadeza ke binA hI jagat ke svarUpa ko jAnate haiM ataH Apa 'svayaMbhU' haiM, apanI AtmA meM, apanI AtmA ke dvArA apane Apako utpanna kiyA hai ataH Apa 'svayaMbhU' haiN| tathA satya ( nizcaya) asatya ( vyavahAra naya ) rUpase utpanna huA hai cAritra jisake vaha udbhUtavRtti kahalAte haiN| acintya anirvacanIya, vacanoM ke dvArA jisakA kathana karanA azakya hai 'vRtti' mAhAtmya jisakA usako acintya vRtti kahate haiN| aise 'svayaMbhU' udbhUta vRtti aura aciMtya mAhAtmya vAle Apako merA namaskAra ho // 1 // namaste jagatAM patye lakSmIbhartre namo namaH / vidAMvara namastubhyaM namaste vadatAM vara // 2 // - TIkA - te tubhyaM namaH pAdapatanamastu / kasmai jagatAM patye jagatAM caturazItilakSayonisamutpannaprANinAM patye svAmine / punaH namonamaH vAraMvAraM praNAmostu kasmai lakSmI bhartre lakSmyAH svargamRtyupAtAlodbhavAyAH viSNukAntAyA: bharttA svAmI tasmai lakSmIbhartre / punaH tubhyaM namaH namaskAro'stu / he vidAMvara: vidAM viduSAM madhye varaH zreSThaH vidAMvara tasyAmaMtraNe he vidAMvara! he vadatAM paramatArkikANAM madhyevara: pradhAna: tasya saMbodhanaM he vadatAMvara, te tubhyaM namaH namaskAro'stu // 2 // 1. 'saMpAdya' pATha bhI AdipurANa meM AyA hai| hA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 217 * artha : jagatAM patye caraNoM meM jhukane ko namaskAra kahate haiN| caurAsI lAkha yoniyoM meM utpanna prANiyoM ko jagat (saMsAra) kahate haiM athavA - Urdhva loka, adholoka aura madhyaloka rUpa tIna loka ko jagat kahate haiM- ina tIna loka meM sthita sAre prANiyoM ke svAmI (pAlaka, rakSaka) bhagavana Apake lie merA namaskAra hai| madhya, svarga aura pAtAla loka meM utpanna lakSmI ke svAmI Apake lie merA namaskAra ho| pAtAla loka kI lakSmI dharaNendra kI hai, mRtyu loka kI lakSmI vakravartI kI hai aura svarga loka kI sampadA indra kI hai, tIna loka kI sampadA ke svAmI Apako namaskAra karate haiM ataH Apa lakSmI ke svAmI haiM, athavA Apa aMtaraMga ananta catuSTaya rUpa lakSmI aura samavasaraNAdi bahiraMga lakSmI ke svAmI haiN| vi. Apa zeDa haiM ataH samsodhana meM hai vidAMvara tathA Apa 'vaMdanA' parama tArkika janoM meM 'vara' zreSTha haiM ataH he vadatAMvara ! Apako hama bArambAra namaskAra karate haiM / / 2 / / kAmazatruhaNaM' devamAmanaMti mniissinnH| tvAmAnumaH sureNa mauli sagmAlAbhyarthita kramam // 3 // TIkA - he svAmin ! manISiNo vidvAnsaH tvAM bhavaMta kAmazatruhaNaM kAmArighnaM devamAma ti kthynti| punaH he deva ! tvAM vayaM granthakartAraH Anuma: stumaH / kathaMbhUtaM tvAm ? sureNmaulisragmAlAbhyarcitakramaM surANAM devAnAM IT svAmI sureT, tasya teSAM vA maulayaH mukuTAni, teSAM sajA puSpANAM mAlAstAbhi-rabhyarcitau kramI pAdau yasya saH sureNmaulinagmAlAbhyarcita-kramastaM sureNmaulinagmAlAbhyarcitakramam / 3 // artha : he svAmin ! manISI (vidvAnloga) Apako kAmazatru kA nAzaka deva mAnate haiN| ataH devoM ke svAmI indra ke mukuTa meM lagI huI mAlA ke dvArA arcita (pUjita) caraNa vAle bhagavan ! tujhako hamaloga (granthakartA) namaskAra karate haiM, ApakI stuti karate haiM // 3 // 1. kAmArihanam - kAma rUpI ari ko hun yAne mArane vaale| 2. tvAmAnuma: sureNmaulibhAyAlA, tvAmAnumaH suremaulinagmAlA, pATha bhI hai| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 218 * dhyAnatrughaNanirbhinna-dhanadhAtimahAtaruH / anaMtabhavasaMtAnajayAdAsIranaMtajit // 4 // TIkA - he deva, bhagavan ! kathaMbhUtaH dhyAna drughaNa nirbhinna ghanaghAti mahAtaru: dhyAnaM zukladhyAnaM sa eva drudhaNaH kuThArastena nirbhinnaH unmUlito ghano niviDo ghAtimahAtaruH jJAnAvaraNAdikarmacatuSTaya mahAvRkSo yena saH dhyAnadrudhaNanirbhinna ghanaghAtimahAtaru: / he deva ! anaMtajit anaMta-saMsAra jitavAn sa aMnatajit / tvmaasiistvmbhuuH| kasmAt anaMtabhavasaMtAnajayAt / anaMtazcAsau bhavo'naMtabhavaH tasya saMtAnajayAt santatijayAt saMtaticchedAt / / 4 / / artha : dhyAna (zukla dhyAna) rUpI tIkSNa kuThAra ke dvArA vidAra diye haiM (naSTa kara diye haiM, mUlase ukhAr3a diye haiM) nivir3a (ghora) jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya rUpa cAra ghAtiyA karmarUpI mahAvRkSa ko jisane, vaha kahalAtA hai dhyaandrughnnnirbhinnghnghaatimhaatru| dhyAna ke dvArA dhAtiyA karmarUpI vRkSa ke nAza karane vAle bhagavAna Apane ananta saMsAra kI saMtati kA nAza kara diyA hai ataH Apa 'anantajit' kahalAte haiN|||4|| trailokynirjyaavaaptdurdrpmtidurjym| mRtyurAjaM vijityAsIjjina mRtyuMjayo bhavAn / / 5 / / TIkA - he jina ! kArAtIn jayatIti jinaH sambodhane he jina bhagavan zrInAbhinaMdana | bhavAn mRtyuMjayaH AsIt abhUt kiM kRtvA vijitya parAbhUya ke mRtyurAja yamaM kathaMbhUtaM trailokyanirjayAvAptadurdamra trailokyasya tribhuvanasya nirjayaH parAjayaH tasmAt avAptaH prApto durdo duSTAhakAro yena sa trailokyanirjayA-vApta durdapastaM trailokynirjyaavaaptdurdrp| punaH kathaMbhUtaM atidurjayaM, atyaMta jetumazakyamityarthaH // 5 // artha : karmarUpI zatruoM ko jItane vAlA jina kahalAtA hai aura sambodhana meM he jina ! he nAbhinandana bhagavan ! Apane tIna loka ko jIta lene ke kAraNa mahA abhimAna ko prApta tathA durjaya mRtyurAja ko bhI parAjita kara diyA hai ata: Apa mRtyuMjaya kahalAte haiN|||5|| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahananAma TIkA - 219 " vidhUtAzeSasaMsArabaMdhano bhvybaaNdhvH| tripurAristvamIzo'si janmamRtyujAtakam // 1 TIkA - tvaM he nAbhinaMdana ! asi bhavasi bhavAn kathaMbhUtaH vidhUtAzeSasaMsArabaMdhana: vidhUtaM spheTitaM azeSa samagraM saMsArANAM paMcadhAbhavAnAM baMdhanaM yena saH vidhUtAzeSasaMsArabaMdhanaH punaH kathaMbhUtaH bhavyabAMdhava; bhavyAnAM ratnatrayayogyAnAM bAMdhavo jJAtiH sa bhavyabAMdhavaH / puna: kathaMbhUtaH ? tripurAri:- tripurANAM janmajarAmaraNanagaratrayANAM ariH zatruH tripurAriH / punaH kathaMbhUtaH IzaH ISTe paramAnaMdapade Iza: svAmI ityrthH| punaH kathaMbhUta; janmamRtyujarAntakRt janma mAtRga niH saraNaM, mRtyuH prANatyAgaH, jarA vArdhakyaM tAsAM janmamRtyujarANAM antaM vinAzaM karotIti janmamRtyujarAntakRt // 6 // artha : he nAbhinandana ! Apane dravya, kSetra, kAla, bhava aura bhAvarUpa pAMca prakAra ke pravartanamaya saMsAra ke baMdhana kA pUrNa rUpa se nAza kara diyA hai| ataH Apa 'vidhUtAzeSasaMsArabaMdhana' kahalAte haiN| samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra ko pragaTa karane yogya bhavya jIvoM ke bandhu hone se 'bhavya bAMdhava' haiN| janma, bur3hApA aura mRtyu ke nAzaka hone se tripurAri haiM arthAt janma-jarA evaM mRtyu rUpa tIna nagara ke nAzaka haiN| bhagavan ! Apa parama pada meM sthita ho, mahAn ho ata: 'Iza' ho, svAmI ho| kisI prati meM tvamevAsi' pada hai ataH janma-jarA-mRtyu ke nAzaka hone se Apa hI 'tripurAri' ho| mAtA ke garbha se nikalane ko janma, prANatyAga ko mRtyu, vArdhakya ko jarA aura ina tInoM ke vinAzaka ko janma-mRtyu-jarAntakRt kahate haiM // 6 // trikaalvissyaashesstttvbhedaatriyotthitm| kevalAkhyaM dadhaccala~strinetro'si tvmiishitH||7|| TIkA - he Izita: he svAmin tvamasi tvaM bhavasi trinetraH kiM kurvan dadhat dharat kiM taccakSuH locnm| kimAkhyaM kevalaM paMcamajJAnaM tadevAkhyA nAma yasya cakSuH tatkevalAkhyaM / kathaMbhUtaM tridhotthitaM triprakAreNa utthA utthAnaM vidyate yasya 1. stvamevAsi Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 220 tattridhotthitam / kasmAt trikAlaviSayAzeSatattvabhedAt trikAlaviSayANAM atItAnAgatavarttamAnagocarANAmazeSaM samagraM tattvaM jIvAdilakSaNaM tasya bhedAt pRthakkaraNAt atastrinetro'sIti // 7 // artha : Izita: (he svAmin) bhUta, bhaviSyat aura varttamAna rUpa trikAla ke viSayabhUta sampUrNa jIvAdi tattvoM ke bheda se tIna prakAra dravya, tattva aura padArtha kA utpAda - vyaya aura dhrauvyarUpa kA samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra se utpanna kevalajJAna rUpI netra ko dhAraNa karane vAle hone se Apa hI trinetra ho / arthAt saMsArI prANI do carma cakSuyukta haiM parantu Apa tIna loka ke sAre padArthoM ko eka sAtha jAnane vAle kevalajJAna rUpI tIsare netra ko dhAraNa karane vAle hone se 'trinetra' ho // 7 // tvAmandhakAntakaM prAhurmohAndhAsuramardanAt / arddhante nArayo yasmAdarddhanArIzvarasthataH // 8 // TIkA - prAhuH bruvanti sma, ke sUrayaH tvAM bhavantaM karmatApannaM kathaMbhUtam ? aMdhakAntakaM andhakasya mohasya antakaM vinAzakaM kasmAt mohAMdhAsuramarddanAt moha eva aMdhAsuro daityavizeSaH tasya mardanAt vinAzAdityarthaH / arddhantenArayo yasmAdardhanArIzvarosyataH yasmAtte jJAnAvaraNAdyaSTavidha karma ripu ghAtirUpA arddha na asyaH ataH kAraNAt arddhanArIzvaro'si / arddhanArIzcAsau Izvarazca arddhanArIzvaraH // 8 // artha : he bhagavan ! Apane moharUpI andhAsura kA nAza kiyA hai ataH Apako andhakAntaka kahate haiN| he bhagavan ! Apake jJAnAvaraNAdi ATha karmoM meM ardha arthAt cAra jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya rUpa cAra ghAtiyA karma nahIM haiM ataH Apa ( ardha + na + ari + Izvara ) ardhanArIzvara kahalAte haiM // 8 // zivaH zivapadAdhyAsAt ' duritAriharo haraH / zaMkaraH kRtazaM loke zaMbhavastvaM bhavatsukha: / / 9 / 2. 'bhavatsukhe' bhI pATha haiN| 1. nivasanAt Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 221 . TIkA - he nAbhija bhavAn zivaH kathyate na tu rudraH zivaH kasmAt zivapadAdhyAsAt zivasya mokSasya padaM sthAna zivapadaM tatrAdhyAsAt nivasanAditi / he nAtha! bhavAn haraH pratipAdyate na tu rudraH / kathaMbhUtaH bhavAn hara: duritArihara:duritAri haratIti nirAkarotIti duritAriharaH etadguNo na tasya vriivrtte| zaMkaraH he svAmin tvaM zaMkara na tu rudro nAma zaMkaraH / kRtaM vihitaM zaM sukhaM loke trailokye atastvaM zaMkara; tvaM zaMbhavaH natvanyaH kathaMbhUtaH bhavatsukhaH bhavatsaMjAyamAnaM sukhaM paramAnandalakSaNaM yasya sa bhavatsukhaH // 9 // artha : he bhagavan ! ziva (mokSa) pada (sthAna) meM nivAsa karane se ziva kahalAte haiN| pAparUpI zatruoM kA kSaya karane vAle hone se Apa 'hara' kahalAte haiN| yaha guNa jisameM nahIM hai vaha 'hara' nahIM ho sktaa| tIna loka meM zaM (sukha) karane vAle hone se zaMkara kahalAte haiM, Apa sacce sukha meM nimagna rahate haiN| (bhavatsukhaM) utpanna huA hai paramAnanda lakSaNa sukha jisako ve bhavatsukha kahalAte haiN| ataH Apako zaMbhava kahate haiN|9|| vRSabho'si jagajyeSThaH puruH purugunnodyaiH|| nAbheyo nAbhisaMbhUterikSvAkukulanandanaH // 10 // TIkA- vRSabho'si jagajjyeSThaH jagatsuprANivargeSu jyeSThaH variSTha: atastvaM vRSabho'si bhavasi / puruH puruguNodayaiH puruguNAnAM pracuraguNAnAM udayaiH prAdurbhAvaiH purustvamasi bhvsi| nAbheyo nAbhisaMbhUteH saMbhavanaM saMbhUtiH prAdurbhAvaH / nAbhezcaturdazakulakarasya saMbhUtiH tasmAt sakAzAt prAdurbhAvAt nAbheyaH nAbherapatyaM pumAn nAbheyaH / ikSvAkukulanaMdana: ikSvAkukulaM naMdayatIti ikSvAkukulanandanaH // 10 // artha : saMsArake sarva prANiyoM meM Apa zreSTha haiM ata: Apa vRSabha haiN| mahAna guru ke pracura guNoM ke udaya kA sthAna hone se Apa puru haiM arthAt atyadhika guNoM kA prAdurbhAva ApameM hai ataH Apa puru haiN| caudahaveM kulakara nAbhirAjA ke putra hone se Apa nAbheya haiN| ikSvAku vaMza meM utpanna hone se Apa ikSvAkukulanandana haiN||10|| Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA - 222 tvamekaH puruSaskandhastvaM dve lokasya locane / tvaM tridhAbuddhasanmArgastrijJastrijJAnadhAraka: / / 11 / / TIkA - he nAtha ! tvaM bhavAn ekaH jJAnAvaraNAdyaSTakarmahananakriyAyAmekaH asahAyaH, puruSaskandhaH tvaM puruSANAM puMsAM skandhaH grIvAdhaureya ityarthaH / tvaM bhavAn trilokasya tribhuvanasya dve locane / tvaM bhavAn tridhA buddhasanmArga: tridhA triprakAreNa samyagdarzana jJAna cAritrarUpeNa buddho jJAtaH sanmArgo mokSamArgaH / tvaM bhavAn trijJaH trayamatItAnAgata- vartamAnaM jAnAtIti trijJaH / tvaM bhavAn vijJAnadhArata: vijJAnaM matizrutAvadhiM dhArayatIti trijJAnadhArakaH // 11 // artha : he nAtha! Apa jJAnAvaraNAdi ATha karmoM ke nAza karane kI kriyA meM akele the, asahAya the, ataH eka haiM athavA jagat meM Apa 'eka' advitIya haiM Apake samAna dUsarA koI nahIM hai ataH eka haiM / he bhagavan ! Apa puruSoM ( AtmAoM ) meM skandha (grIvA ke samAna mahAn) hone se puruSa skandha haiN| athavA puruSoM meM zreSTha kevala Apa hI haiM he bhagavan ! Apa loka (tIna loka) ke do locana (netra) haiM arthAt saMsAra ke padArthoM ko samagra rUpa se jAnane ke kAraNabhUta vyavahAra aura nizcaya naya kA kathana karane vAle hone se Apa hI do netra haiN| Apane samyagdarzana, samyagjJAna, samyakvAritra rUpa trividha sanmArga ko jAnA hai ataH vijJa haiN| tIna loka aura bhUta, bhaviSyat aura varttamAna rUpa tIna kAla ko jAnane vAle jJAna ke dhAraNa karane vAle hone se trijJAnadhAraka haiM // / 11 // catuHzaraNamAMgalyamUrttistvaM caturasradhIH / paMcabrahmamayo deva pAvanastvaM punIhi mAm // 12 // TIkA - tvaM catu: zaraNamAtralyamUrttiH catuHzaraNAni arhaccharaNasiddhazaraNa sAdhuzaraNa kevaliprajJapta dharmazaraNAni mAtralyAni arhatsiddha sAdhu kevali - prajJapta dharma mAGgalyAni tAnyeva mUrtiH zarIraM catuH zaraNamAtralyamUrtiH / tvaM caturasradhIH / tvaM paMcabrahmamayaH paMcabrahmabhirnivRtto niSpanna: paMcabrahmamayaH paMcaparameSThisvarUpa ityarthaH / tvaM deva ! paramArAdhyaH tvaM pAvanaH pavitraH he deva mAM stutikarttAraM zrIjinasenAcAryaM deveMdra vA punIhi pavitrIkuru // 12 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 223 * artha : he bhagavan ! Apa hI arahaMta, siddha, sAdhu tathA kevalIpraNIta dharmarUpa zaraNa catuSTaya tathA maMgala catuSTaya kI mUrti rUpa haiN| bhagavan Apa hI 'caturasrA' sampUrNa dhI 'buddhi' ke dhAraka hone se caturasradhI ho arthAt Apa dravya, kSetra, kAla aura bhAva rUpa se sarva padArthoM ke jJAtA hone se caturasradhI ho| bhagavan, Apa hI pA~ca brahma se niSpanna hone se paMcabrahmamaya ho, paMca parameSThI svarUpa ho| he bhagavan ! Apa hI parama pAvana (pavitra) ho, ata: he deva mujhako pavitra kro| stuti karane vAle jinasena ko he deva ! pavitra kiijiye||12|| svargAvataraNe tubhyaM sadyojAtAtmane nama.. janmAbhiSekavAmAya vAmadeva namostu te||13|| TIkA - tubhyaM namaH namaskAro'stu / kasmai sadyojAtAtmane sadyastatkAlaM jAtaH utpannaH AtmA yasya sa sadyojAtAtmA tasmai sdyojaataatmne| kva svargAvataraNe / he vAmadeva - vAmo manoharo devo vAmadeva: tsyaamntrnne| he vAmadeva! te tubhyaM namostu asmAkaM pAdapraNAmo'stu / kathaMbhUtAya vAmAya mnohraay| kva janmAbhiSeke merusnAne / / 13 / / artha : tatkAla hI janma hai, aba Age jo janma ko dhAraNa nahIM kareMge use sadyojAtAtmA kahate haiN| jo svarga se Akara eka hI bAra janma dhAraNa karane vAle haiM aise svargAvataraNa sadyojAtAtmA ko namaskAra ho / arthAt svarga se Akara eka janma dhAraNa karane vAle Apako namaskAra ho| vAmadeva-vAma-manohara-sambodhana meM vAmadeva ! meruparvata para janmAbhiSeka karate samaya atyanta manohara dIkhane vAle (janmAbhiSeka vAma) Apake lie namaskAra ho||13|| isa zloka meM garbhakalyANaka aura janmakalyANaka pUjA kA kathana kiyA suniSkrAMtAvaghorAya paraM prazamamIyuSe / kevalajJAnasaMsiddhAvIzAnAya namo'stu te||14|| TIkA - te tubhyaM namo'stu / kasmai ? aghorAya na ghoro rudraH aghora: tasmai Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** jinasahasranAma TIkA 224 aghorAya zAntaye ityarthaH / nava niSkramaNaM tRtIya kalyANaM suniSkrAntiH tasyAM suniSkrAntau / punaH IyuSe prAptAya, kaM ? paraM sarvotkRSTaM prazamaM kSamAM / punaH IzAnAya svAmine kva kevalajJAnasaMsiddha kevalajJAnasya saMsiddhi: niSpattistasyAM kevalajJAnasaMsiddhau caturthakalyANake // 14 // artha : ghora krUra raudra / na ghora aghora (zAMta) suniSkrAnta (dIkSA kAla ) ke samaya atyanta zAMta bhAvako dhAraNa karane vAle arthAt dIkSA kalyANaka ke samaya parama zAMta bhAva ko dhAraNa karane vAle Apako namaskAra hai| ghora tapazcaraNa karate hue parama zAMti (prazamabhAva ) ko prApta Apake lie namaskAra ho / yaha dIkSA kalyANaka kA varNana hai / kevalajJAna kI siddhi hone para parama Iza (svAmI) pane ko prApta prabhuvara tumako namaskAra ho / yaha caturtha kalyANaka kA saMstavana hai || 14 || hai - - purastatpuruSatvena vimuktipadabhAgine / namastatpuruSAvasthAM bhAvinIM te'dya bibhrate / / 15 / / TIkA - te tubhyaM namaH namaskAro'stu / vimuktipadabhAgine vimuktipadaM viziSTaM mokSasthAnaM bhajatIti vimuktipadabhAgI tasmai vimuktipadabhAgine / kena kAraNena ? purastatpuruSatvena puro'gre zuddhAtmasvarUpatvena / punaH te namaH kasmai adya bibhrate adya idAnIM bibhrate dharate kAM bhAvinIM bhaviSyantIM tatpuruSAvasthAM zuddhAtmasvarUpAvasthAm // 15 || yahA~ se bhagavAna kI arhanta avasthA kA kathana - artha : mokSa ko prApta karane vAle zreSTha puruSa hone se Apa puru haiM (zreSTha haiM) athavA puru (bhaviSya kAla meM ) zuddhAtma svarUpa muktipada ko prApta karane vAle ( vimuktipadabhAgine) Apako namaskAra ho / bhaviSyakAla meM vimukta pada ko dene vAlI arhanta avasthA ko isa samaya dhAraNa karane vAle Apako namaskAra ho / athavA bhaviSya meM zuddhAtma svarUpa puruSa kI avasthA ko dravyArthika naya se isa samaya dhAraNa kara rahe ho // 15 // jJAnAvaraNanirhrAsAnnamaste'nantacakSuSe / darzanAvaraNocchedAnnamaste vizvadarzine / / 16 / / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 225 * TIkA - te tubhyaM namaH nmskaarH| kasmai anantacakSuSe anantAni amaryAdIbhUtAni kevalajJAnalocanAni yasyeti sa anantacakSustasmai anaMtacakSuSe anaMtajJAnine ityrthH| kasmAdanaMtacakSuH ? jJAnAvaraNa-nirhAsAt jJAna kevalajJAnaM AvRNotIti jJAnAvaraNaM karma tasya nirhAsAt nirnnaashaat| punaH te tubhyaM namaH namaskAro'stu / kasmai vizvadarzine vizva dRSTavAn vizvadarzI tasmai vishvdrshine| kasmAt vizvadarzI darzanAvaraNacchedAt darzanamAvRNotIti darzanAvaraNaM karma tasyocchedAt vinAzAt vizvadarzine sakaladarzine ityarthaH // 16 // artha - jJAnAvaraNa karma kA nAza ho jAne se ananta kevalajJAna rUpI cakSu ko dhAraNa karane vAle bhagavan Apako namaskAra ho / darzanAvaraNa karma kA nAza ho jAne se vizva ke darzaka (sarvadarzI) bhagavan Apako namaskAra ho| arhanta avasthA meM jJAnAvaraNa karma kA nAza hone se anaMta kevalajJAna rUpI netra ke dhAraka sarvajJa hote haiM aura darzanAvaraNa ke nAza ho jAne se ananta darzana ke dhAraka sarvadarzI hote haiM, isa prakAra isameM ananta darzana aura ananta jJAnarUpa do catuSTaya kA kathana kiyA hai / / 16 / / namo darzanamohaghne kssaayikaamldRssttye| namazcAritramohane virAgAya mahaujase // 17 // TIkA - darzanamohaghne iti samarthananirUpaNamevamuttaratrApi yathAyogyam / namo namaskAro'stu kasmai darzanamohadhne kSAyikAmaladRSTaye, darzanamohaM hatIti darzanamohahan / tasmai darzanamohaghne kSAyikAmaladRSTiH kSAyikena kSAyikasamyaktvena amalA nirmalA dRSTiH tasmai kSAyikAmaladRSTaye namaH / namaskAro'stu kasmai cAritramohaghne virAgAya cAritramohaM karma hatIti cAritramohahan, tasmai caaritr-mohghne| virAgaH vigato vinaSTo rAgastryAdilakSaNo yasya sa virAgastasmai virAgAya | punaH namaH kasmai mahaujase mahat ojaH utsAho yasya sa mahaujAH, tasmai mahaujase namaH // 17 / / artha : darzanamoha kA kSaya karane vAle tathA nirmala kSAyika samyagdarzana se yukta Apako namaskAra ho| cAritra mohanIya karma kA nAza karane vAle, vItarAgI tathA mahAtejasvI bhagavan Apako namaskAra ho| ye mohanIya karma kA nAza hone se hote haiM // 17 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA 226 - namaste'naMtavIryAya namo'nantasukhAtmane / namaste'naMtalokAya lokAlokavilokine / / 18 / / TIkA - te tubhyaM namaH, kasmai anaMtavIryAya / punaH namaH kasmai anaMtalokAya anaMto'gaNito lokaH prakAzaH udyoto yasya sa anaMtalokaH tasmai anaMtalokAya / punaH namaH kasmai lokAlokavilokine lokAlokaM vilokayatIti lokAloka vilokI tasmai lokAlokavilokine namaH // 18 // artha : antarAya karma kA nAza hone se ananta vIrya (zAnti) ke dhAraka bhagavAna Apako namaskAra hai| ananta sukha svarUpa bhagavAna Apako namaskAra ho / ananta loka aura aloka ke dekhane vAle hone se ananta lokarUpa Apako namaskAra ho ||18| namaste'naMtadAnAya namaste'naMtalabdhaye / namaste'naMtabhogAya namo'naMtopabhogine // 19 // TIkA te tubhyaM namaH kasmai anaMtadAnAya anaMtaM vinAzarahitaM dAnaM anugrahArthaM svaparopakAraM yasya sa anaMtadAnaH tasmai anaMtadAnAya / tathA coktaMtattvArthasUtre zrImadumAsvAminA 'anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam' asyAyamarthaH / svaparopakAro'nugrahaH svopakAraH puNyasaMcayaH / paropakAraH samyakjJAnAdivRddhiH sva zabdo dhanaparyAyavacanaH / anugrahArthaM svasyAtisargasyAgo dAnaM veditavyamiti / punaste tubhyaM namaH kasmai ? anaMtalabdhaye anaMtA asaMkhyeyA labdhilakSaNo lAbho yasya sa anaMtalabdhiH tasmai anaMtalabdhaye / samyaktvaM, cAritraM, jJAnaM darzanaM, dAnaM, lAbha: bhogopabhogo vIrya ceti navakevalalabdhayaH / punaste tubhyaM namaH kasmai anaMtabhogAya anaMta-bhogo gaMdhodakavRSTipuSpavRSTizItamRdusugaMdhavRSTizceti vAtAdi lakSaNo bhogaH, sakRdbhogyaM vastu bhogaH / samayaM samayaM pratyananyasAdhAraNazarIrasthitihetuH puNya paramANu no karmmAbhidhAno bhogo yasyeti anantabhogaH, tasmai anaMtabhogAya / punaste tubhyaM namaH kasmai anaMtoSabhogine anaMtopabhoga: chatracAmarasiMhAsanAzokatarupramukho muhurbhogyaM samavasaraNAdilakSaNaM vastu vidyate yasyeti anantopabhogI tasmai anantoSabhogine // 19 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nigAharUlApa dIkSA - 227 * artha - sva aura para kA upakAra karane ke lie jo apane dhana kA tyAga kiyA jAtA hai usako dAna kahate haiN| dAna karane vAle ke puNya kA saMcaya hotA hai aura lene vAle ke jJAnAdi kI vRddhi hotI hai| bhagavAn ananta jIvoM kA upakAra karane vAle, dharmopadeza dete haiM ataH avinAzI dAna ke dAtA Apako namaskAra ho| avinAzI (kSAyika) dAna, kSAyika lAbha, kSAyika bhoga, kSAyika upabhoga, kSAyika vIrya, kSAyika jJAna, kSAyika samyaktva aura kSAyika cAritra rUpa nava labdhi ke dhAraka bhagavan Apako namaskAra ho| kevalajJAnAvaraNa karma ke kSaya se utpanna kevalajJAna kSAyika jJAna hai| kevaladarzanAvaraNa ke kSaya se utpanna kevala darzana kSAyikadarzana hai| dAnAntarAya karmake kSaya se ananta jIvoM kA upakAraka upadeza anantadAna hai| lAbhAntarAya karma ke kSaya hone se anya sAdhAraNa jIvoM meM nahIM pAye jAne vAle asAdhAraNa parama sUkSma aura parama zubha anantAnanta paramANu prati samaya sambaMdha ko prApta hote haiM vaha ananta kSAyika lAbha hai| eka bAra bhogA jAtA hai usako bhoga kahate haiN| bhogAntarAya karma ke kSaya hone se gandhodakavRSTi, puSpavRSTi Adi hotI hai, vaha kSAyika bhoga hai| jo bAra-bAra bhogane meM AtA hai usako upabhoga kahate haiN| upabhogAntarAya ke kSaya se chatra, camara, siMhAsana Adi vibhUtiyA~ hotI haiM vaha kSAyika upabhoga hai| vIryAntarAya karma ke kSaya se utpanna kevalajJAna aura kevaladarzana ke dvArA sarva dravya aura paryAyoM ko jAnane aura dekhane meM samartha honA kSAyika vIrya hai| cAra anantAnubaMdhI aura tIna darzana mohanIya ina sAta prakRtiyoM kA nAza hone se kSAyika samyaktva hotA hai| solaha kaSAya aura nava nokaSAya ke kSaya se kSAyika cAritra hotA hai| ina nava labdhiyoM se yukta ko ananta labdhi kahate haiM, una ananta labdhiyoM se yukta bhagavAna ko namaskAra ho| . gandhodakavRSTi, puSpavRSTi, manda sugandhavAyu, manda sugandhita varSA Adi eka bAra bhogane meM Ane vAle bhogoM ke bhoktA prabhu ananta bhoga kahalAte haiM, una ananta bhoga ke bhoktA tumhAre lie namaskAra ho / athavA zarIra kI sthiti ke kAraNabhUta pratikSaNa sUkSma, parama vizuddha nokarma vargaNA zarIra ke sAtha sambandha ko prApta hotI hai usako bhI bhoga kahate haiN| aisI ananta bhogavAlI AtmA ko namaskAra kiyA hai| chatra, camara, siMhAsana, azokavRkSa pramukha bAra-bAra bhogane Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinasahasranAma TIkA - 228%23 meM Ane vAlI vastuoM se yukta samavasaraNa meM sthita anantopabhogI AtmA ko namaskAra ho // 19 // namaH paramayogAya nmstubhymyonye| namaH paramapUtAya namaste paramarSaye // 20 // dIkA - nama: namaskAra:, kasmai ? paramayogAya yogo dhyAnaM dhyAnasAmagrI / sAmyaM svAsthyaM samAdhizca yogazceto nirodhnm| zuddhopayoga ityete bhvtyekaarthvaackaaH|| athavA : na padmAsanato yogo na ca naasaagrviikssnnaat| manasazcendriyANAM ca saMyogo yoga ucyate // paramazcAsau yoga: paramayogaH tasmai paramayogAya / punaste tubhyaM namaH kasmai ayonaye - yonirnavadhA'vidyamAnA yoniryasyeti ayonistasmai ayonaye tathA coktam tattvArthasUtre - 'sacittazItasaMvRtA: setraamishraashcaikshstdyonyH|' punaH namaskAro'stu kasmai paramapUtAya pUtaH pavitra: karmamalakalaMkarahitaH paramazcAsau pUtaH paramapUtaH tasmai paramapUtAya / puna: te tubhyaM nama: kasmai ? paramarSaye paramazcAsau RSiH kevalajJAnarddhisahitaH, paramarSi tasmai paramarSaye // 20 // artha : sAmya, svAsthya, samAdhi, yoga, vittanirodha aura zuddhopayoga ye sarva ekArthavAcI haiN| padmAsana bhI yoga nahIM hai aura nAsAgna dRSTi bhI yoga nahIM hai apitu mana aura indriyoM kA saMyoga yoga kahalAtA hai| parama (utkRSTa) yoga (zuddhopayoga) jisake hai vaha paramayoga kahalAte haiN| una parama yogavAle bhagavAn ko namaskAra ho| jinake sacitta, acitta, saMvRta, vivRta, zIta, uSNa, sacittAcitta, saMvRtavivRta zItoSNa rUpa nava yoni nahIM hai vaha ayoni kahalAtA hai| athavA caurAsI lAkha yoniyoM se rahita ko bhI ayoni kahate haiM, usa ayoni rUpa Apako namaskAra (ho)| ___ karmakalaMka se rahita ko pUta (pavitra) kahate haiN| bhagavan, Apa karmakalaMka se rahita hone se parama (atyanta) pavitra haiM ataH paramapavitra bhagavana Apako Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 229 1 namaskAra ho| jo kevalajJAna rUpa Rddhi se yukta hote haiM unako RSi kahate haiN| kevalajJAna sarvotkRSTa hai, zreSTha hai| usa kevalajJAnI paramaRSi ke lie namaskAra ho // 20 // namaH paramavidyAya namaH prmtcchide| namaH paramatattvAya namaste paramAtmane // 21 // TIkA - namaH paramavidyAya- kevalajJAnalakSaNopalakSitA matizrutAvadhimanaHparyayarahitA vidyA paramavidyA yasyeti paramavidyaH tasmai prmvidyaay| uktaM ca pUjyapAdena bhagavatA kSAyikamanaMtamekaM, trikaalsrvaarthyugpdvbhaasm| sakalasukhadhAma satataM vaMde'haM kevalajJAnam / / namaH paramatacchide-paramataM parakIyaM mataM chinattIti paramatacchit tasmai paramatacchide uktaM va zrIsamantabhadrAcArya: bahuguNasaMpadasakalaM, paramatamapi madhuravacanavinyAsakalam / nayabhaktyavataM sakalaM, tava deva mataM samantabhadraM sakalam // asyAyamartha:- bahavazca te guNAzca sarvajJavItarAgatvAdayaH teSAM saMpat saMpattiH tayA asakalaM asampUrNa parasya matam / punarapi kathaMbhUtaM paramataM madhuravacanavinyAsakalaM madhurANi zrutiramaNIyAni vacanAni ca teSAM vinyAso racanA tena kalaM manojJaM, he deva tava mataM zAsanam samantabhadraM, samaMtAt bhadraM sarvataH zobhamAnaM sakalaM samastaM punaH nayabhaktyavataMsakalam nayA: naigamAdayasteSAM bhaktaya: bhaMgAste evAvataMsakaM karNabhUSaNaM tallAtIti nybhktyvtNsklmiti| puna: paramatattvAya paramaM tattvaM mokSatattvamasyAstIti paramatattvaH tasmai paramatattvAya / punaH namaste paramAtmane paramaH utkRSTa: kevalajJAnI AtmA jIvo yasya saH paramAtmA tasmai paramAtmane namaH // 21 // artha - mati, zruta, avadhi aura mana:paryaya rUpa kSAyopazamika jJAnase rahita kevalajJAna rUpa parama vidyA jisake hotI hai vaha paramavidya kahalAtA hai| pUjyapAda svAmI ne bhI kSAyika ananta, eka (asahAya, advitIya) tInaloka aura tInakAla ke sarva padArtha aura unakI sArI paryAyoM ko eka sAtha jAnane Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahakhanAma TIkA 230 * vAle tathA sakala sukha ke sthAna kevalajJAna ko namaskAra kiyA hai| usa parama vidyA rUpa kevalajJAna ke dhArI Apako namaskAra ho / - - tIna sau tresaTha ekAntavAdI para mata ( para - darzanoM kA) uccheda karane vAle 'paramatacchide' bhagavAna Apako namaskAra ho / athavA samantabhadrAcArya ne svayaMbhU stotra meM kahA hai sarvajJa, vItarAgAdi bahuguNa rUpI sampadA se aparipUrNa haiM, rahita haiM aura madhura vacanoM kI racanA se atimanojJa haiN| aise paramata kA uccheda karane vAle tathA naigama nayAdi bhaMga rUpa karNAbhUSaNa ko dene vAle evaM cAroM tarapha se kalyANakAraka tere mata hI zobhanIya haiN| zreSTha AtmatattvasvarUpa hone se Apa paramatattva rUpa haiM ataH Apako namaskAra ho / parama (utkRSTa) kevalajJAnamaya paramAtmA svarUpa Apako namaskAra ho / namaH paramarUpAya namaH paramatejase / namaH paramamArgAya namaste parameSThine // 22 // uktaM ca mAnatuMgAcAryai; TIkA - paramarUpAya paramaM hariharahiraNyagarbhAdInAmasulabhaM rUpaM zarIraM mUrtiryasyeti paramarUpaH tasmai paramarUpAya / tathA coktaM samantabhadradevaiH - tavarUpasya sauMdarya dRSTvA, tRptimanApivAn / dvyakSaH zakraH sahasrAkSo babhUva bahuvismayaH // samantabhadroktam - - yaiH zAMtarAgarucibhiH paramANubhistvaM, nirmANitastribhuvanaikalalAmabhUta / . tAvanta eva khalu te'pyaNavaH pRthivyAM, yate samAnamaparaM nahi rUpamasti / bhUSAveSAyudhatyAgi, vidyAdamadayAparam / rUpameva tavAcaSTe dhIradoSavinigraham // - Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 231 - puna: namaH paramatejase paramaM utkRSTaM tejo bhUribhAskaraprakAzarUpaM yasyeti sa paramatejA: tasmai paramatejase / punaH paramamArgAya parama utkRSTo mArgo ratnatraya lakSaNo yasyeti sa paramamArgaH tasmai paramamArgAya uktaM ca tattvArthasUtre- samyagdarzanajJAnacAritrANi mokssmaargH| ukta ca dhanaMjayena mahAkavinA viSApahArastotre mArgastvayaiko dadRze vimuktezcaturgatInAM gahanaM pareNa / sarvaM mayA dRSTamiti smayena tvaM mA kadAcit bhujamAluloke / / puna: namaste, parameSThine parame utkRSTe iMdradharaNendra-gaNendrAdivaMdite pade tiSThatIti parameSThI tasmai parameSThine nmH||22|| artha : paramarUpa hari, hara Adi meM nahIM pAyA jAne vAlA rUpa kahalAtA hai| samantabhadrAcArya ne kahA hai he bhagavan ! Apake zarIra sambandhI saundarya ko dekhakara darzana kI abhilASA kI pUrti ko prApta nahIM hone vAlA, do netra vAlA, indra bahuta bhArI Azcarya se yukta eka hajAra netroM kA dhAraka ho gayA thaa| arthAt apane svAbhAvika do netroM se prabhu kI sundaratA kA avalokana kara saMtoSa ko prApta nahIM huA (santuSTa nahIM huA) ata: indra ne vikriyA se eka hajAra netra banA liye| mAnatuMgAcArya ne kahA hai ki - "he bhagavan ! jina zAMtaruci paramANuoM ke dvArA Apake zarIra kA nirmANa huA hai ve paramANu isa pRthvI tala para itane hI the isalie bhUtala para Apake sadRza kisI dUsare kA zarIra nahIM hai|" samantabhadrAcArya ne aura bhI kahA hai he dhIra ! prabho ! AbhUSaNa, veSoM tathA zastroM kA tyAga karane vAlA,jJAna, indriyadamana aura dayA meM tatpara ApakA rUpa hI rAgAdi doSoM ke abhAva ko kahatA hai| arthAt saMsAra ke rAgI, dveSI prANI hI mukuTa Adi AbhUSaNoM se zArIrika zobhA bar3hAnA cAhate haiN| aneka prakAra ke vastroM se zarIra susajjita karanA cAhate haiM aura aneka zastroM se bhaya ko dUra karanA cAhate haiN| indriyaviSayoM ke lolupI sadA bhogAkAMkSA se Atura rahate haiN| ina bAhya padArthoM meM lIna rahane se ve nirdayI hote haiM, inake lie AraMbha Adi pravRtti kara hiMsaka banate haiM parantu Apa to Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 232 . bhUSaNa, veSa, zastroM ke tyAgI haiM ata; ApakA nagna digambara rUpa samasta doSoM ke abhAva kA sUcana karatA hai| __ atyanta seNa ke dhAraka hAna se parama tajasvo Apako namaskAra ho| zreSTha paramotkRSTa ratnatrayarUpa mArgamaya bhagavan Apako namaskAra ho / mokSarUpa parama pada meM sthita hone se parameSThI ! bhagavan Apako namaskAra ho // 22 // paramaM bheyuSe dhAma paramaM jyotiSe nmH| namaH pAretamaprAptadhAmne paratarAtmane // 23 // TIkA - parama bheyuSe dhAma paramaM utkRSTaM dhAma teja: bhAM dIpti IyuSe prAptAya nmH| punarnamaH paramaM jyotiSe - paramaM jyotiH cakSuH prAyaH paramajyoti; tasmai paramajyotiSe, uktaM ca mahAkavinA zrIsomadevasUriNA jyotiSo lakSaNam mate: sUte bIjaM sRjati manasazcakSuraparaM, yadAzrityAtmA'yaM bhavati nikhrisljnyeyvissyH| vivtairtyNtairbhritbhuvnaabhogvibhvaiH| sphurattattvaM jyotistadiha jytaadkssrmym|| puna: namaH pAretamaHprAptadhAmne tamasaH pApasya pAre pAretamaH prAptaM dhAma tejo yasya iti sa pAretamaprAptadhAmA tasmai pAretamaprAptadhAmne tamasaH pAraprAptatejase ityarthaH / namaH paratarAtmane parasmAt siddhAt utkRSTaH paraH parataraH sa cAsau AtmA svarUpaM yasyeti paratarAtmA tasmai paratarAtmane, utkRSTasvarUpAyetyarthaH // 23 // artha : parama utkRSTa dhAma (teja) kI kAnti ko prApta bhagavan ! Apako namaskAra ho| kisI prati meM 'paramarddhijuSe dhAmne' pATha bhI hai jisakA artha hai zreSTha Rddhiyukta dhAma (mokSasthAna) meM rahane vAle Apako namaskAra ho| zreSTha jyoti ke dhAraka hone se paramajyoti vAle Apako namaskAra ho| somadeva AcArya ne jyoti kA lakSaNa isa prakAra kiyA hai jo matijJAna kI utpatti meM bIja kI racanA karatA hai (kAraNabhUta hai) aisI mAnasa apara cakSu hI jyoti hai| jisakA Azraya lekara yaha AtmA sampUrNa viSaya ko jJeya karatA hai arthAt kevalajJAnI banatA hai| apanI ananta paryAyoM ke dvArA paripUrNa sAre Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # jinasahasranAma TIkA- 233 jagat ke padArthoM ko eka sAtha jAnatA hai- aisI avinAzI paramajyoti niraMtara jayavanta rhe| aisI kevalajJAna rUpI jyoti ke dhAraka Apako namaskAra ho / pAparUpI andhakAra se rahita (vA ajJAna rUpI andhakAra se rahita ) parama teja ko prApta hai ataH pAretamaH prAptadhAmne Apake lie namaskAra ho / jitane bhI para (anya ) darzana yA deva haiM unase Apa sarvotkRSTa haiM, mahAn haiM ataH paratarAtman ! Apake lie namaskAra ho| sarvotkRSTa svarUpa ko prApta bhagavan Apako namaskAra ho / namaH kSINakalaMkAya kSINabaMdha namo'stu te / namaste kSINamohAya kSINadoSAya te namaH // 24 // " TIkA namaH kSINakalaMkAya - kSINo nirgataH kalaMko'pavAdo yasyeti sa kSINakalaMkaH / yathA gopanAthasya duhitaraM nArAyaNo jagAma saMtanoH kalatraM Izvaro'gamat devarAjo gotamabhAryAM bubhuje taduktam - - kimakuvalayanetrAH saMti no nAkanAryaH, tridazapatirahalyAM tApasIM yatsiSeve ! hRdayatRNakuTIre dahyamAne smarAgnAbucitamanucitaM vA vetti kaH paMDito vA // caMdraH kila vRhaspatibhAryAM vyabhicacAra, taduktamvidhurguroH kalatreNa gautamasyAmarezvaraH / saMtanozcApi duzcarmA samasta purA kila // evaM sarvepi devAH sakalaMkA: sati, sarvajJavItarAgastu niSkalaMkaH / punaH te kSINabandha - kSINaH kSayaMgato bandhaH karmabandhanaM yasyeti sa kSINabandhaH / tasyAmaMtraNe he kSINabandha, te tubhyaM namo'stu / punaH namaste kSINamohAya te tubhyaM namaH kasmai kSINamohAya kSINaH kSayaMgato moho'jJAnaM yasmAditi kSINamohaH tasmai kSINamohAya / punaH kSINadoSAya namaH te tubhyaM namaH kasmai kSINadoSAya, kSINAH kSayaMgatAH paMcaviMzatirdoSA, yasya sa kSINadoSaH tasmai kSINadoSAya, paMcaviMzatiH ke doSA: Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 234 . mUdatrayaM madAzcASTI tathAnAyatanAni SaT / aSTau zaMkAdayazceti dRgdoSAH pNcviNshtiH||1|| asya vivaraNaM vidhIyate tatra mUDhatrayaM lokamUDhaM, devatAmUDhaM, pAkhaNDamUda ceti / tatra lokamUDhaM sUryA| grahaNasnAnaM saMkrAntau draviNavyayaH / saMdhyA sevAgni satkAro dehagehArcanAvidhiH // 2 // gopucchAntanamaskArastanmUtrasya niSevaNam / ratnavAhanabhUvRkSazastrazailAdisevanam // 3 / / ApagAsAgarasnAnamuccayaH sikatAzmanAm / giripAtognipAtazca lokamUDhaM nigadyate / / 4 / / tatra pAkhaMDamUDham sagranthAraMbhahiMsAnAM sNsaaraavrttvrtinaam| pAkhaMDinAM puraskAro jJeyaM pAkhaMDimohanam / / 5 / / tatradevatAmUDham varopalipsayAzAvAnarAgadveSamalImasAH / devatA yadupAsIta devatAmUDhamucyate / / tathASTau madajJAnaM pUjAM kulaM jAti balamRddhiM tapovapuH / aSTAvAzritya mAnitvaM smayamAhurgatasmayAH / / tatra anAyatanAni SaTkudevazAstrazAstRNAM tatsevakanRNAM tthaa| sthAnake gamane puMsAmityanAyatanAni SaT / / tatra zaMkAdayo'STau doSA:- saptabhayarahitatvaM jainadarzanasatyamiti niHshNkitm| ihaloka paraloka bhogopabhoga kAMkSArahitattvaM niSkAkSitvaM, zarIrAdikaM pavitramiti Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 235 * mithyAsaMkalpanirAso lirvicikitaar| bhanAIda-TATatatveSu mohrhittvmmuuddhdRssttitaa| uttamakSamAdibhirAtmano dhrmvRddhikrnnN| caturvidhasaMghadoSajhapanaM copabRMhaNam, upagUhunAparanAmadheyam / krodha mAna mAyA lobhAdiSu dharma-vidhvaMsakAraNeSu vidyamAneSvapi dharmAdapracyavanaM sthitikrnnm| jinazAsane sadAnurAgitvaM vAtsalyam / samyagdarzanajJAnacAritratapobhirAtmaprakAzana jinazAsanodyotakaraNaM ca prabhAvanA / ete'STau samyaktvaguNA: tad viparItA aSTau dossaaH| artha : jinake kalaMka kSINa ho gayA hai, kisI prakAra kA apavAda nahIM hai ve kSINakalaMka kahalAte haiN| jaise nArAyaNa ne gvAle kI putrI ko sevana kiyA thaa| Izvara ne saMtanukI strI ko sevana kiyA thaa| indra ne gautama kI bhAryA ko bhogA thA / so hI kahA hai - kyA svarga kI devAMganA akuvalayanetrA nahIM hai jisase indra ne tapasvinI ahalyA ke sAtha ramaNa kiyA thaa| hRdaya rUpI ghara ke kAma rUpI agni ke dvArA jalane para kauna paMDita ucita-anucita ko samajhatA hai arthAt kAmI puruSa ko heyopAdeya kA jJAna nahIM rhtaa| isIlie candramA ne bRhaspati kI bhAryA ke sAtha saMbhoga kiyA thaa| anya matAvalambiyoM ke purANoM meM likhA hai ki- candramA ne guru kI patnI ke sAtha, indra ne gautama RSi kI patnI ahalyA ke sAtha aura Izvara ne saMtanukI bhAryA ke sAtha kAmabhoga kiyA thaa| isa prakAra hari, hara, brahmA Adi sarva deva kalaMka (apavAda) sahita haiN| he nAbhinandana ! eka Apa hI vItarAga, kSINakalaMka (niSkalaMka) ho ata: Apake lie namaskAra ho / kalaMkamukta Apako namaskAra he kSINabandha ! Apako namaskAra ho / baMdha rahita hone se he kSINabaMdha ! Apako namaskAra ho| sthiti, anubhAga, pradeza aura prakRti bandha ke bheda se baMdha cAra prakAra kA hai| ye cAra prakAra ke baMdha jisake kSINa ho gaye haiM, naSTa ho gaye haiM, usako kSINabaMdha kahate haiM, sambodhana meM he kSINabandha ! tumheM (tumhAre lie) namaskAra ho| kSINa ho gayA moha vA ajJAna jisakA usako kSINamoha kahate haiN| usa kSINamohI ko namaskAra ho| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** jinasahasranAma TIkA - 2361 kSINadoSI Apako namaskAra ho| yahA~ kSINadoSa kA artha hai nirmala samyagdarzana kI prApti honA / samyagdarzana ke 25 doSa jisake naSTa ho gaye haiM vaha kSINadoSa kahalAtA hai| tIna mUr3hatA, ATha mada, chaha anAyatana aura zaMkAdi ATha doSa ye samyagdarzana ke paccIsa doSa haiN| inakA vivaraNa isa prakAra hailokamUr3hatA, devamUr3hatA, pAkhaNDamUr3hatA ke bheda se mUr3hatA tIna prakAra kI sUrya ko argha denA, grahaNa meM dharma mAnakara snAna karanA, saMkrAnti ke dina dhana kA dAna karanA, sandhyAvandanA, agnisatkAra, ghara kI dehalI kI pUjA karanA, gopuccha vA gAya kI yoni ko namaskAra karanA, gomUtra kA sevana karanA, ratna, vAhana, pRthvI, vRkSa, zastra, parvata Adi kI pUjA karanA, dharma mAnakara nadI meMsamudra meM snAna karanA, bAlU patthara Adi Dhera karake pUjA karanA, agni se jalakara, parvata se girakara marane meM dharma mAnanA lokamUr3hatA hai| arthAt heyopAdeya kA, tattva atattva kA vicAra na karake laukika jana kI dekhAdekhI karanA lokamUdatA hai| ____ jo AraMbha, parigraha aura hiMsA kAryoM se yukta haiM, saMsAra-samudra meM bhramaNa karane vAle haiM, pAkhaNDI haiM, mithyAdRSTi sAdhu haiM unakA satkAra-puraskAra karanA pAkhaNDamUr3hatA hai| . sAMsArika bhogoM kI icchA se rAgI-dveSI devatAoM kI pUjA karanA devamUDhatA hai| jJAna, pUjA, kula, jAti, bala, Rddhi, tapa aura zarIra ina ATha kA Azraya lekara unmatta honA, ahaMkArI honA mada kahalAtA hai| kSAyopazamika, vinAzIka zrutajJAna ko prAptakara ahaMkArI bananA jJAnamada hai| pUjA, mAna-sanmAna ko prApta kara ghamaNDI bananA pUjAmada hai| pitAke rAjA, maMtrI, dhanADhya Adi hone para mAnI bananA kula mada hai| mAmA ke dhanADhya Adi hone para mada honA jAti mada hai| zarIra kI zakti kA ghamaNDa bala mada hai, dhana Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 | * jinasahasranAma TIkA - 237 sampadA kA ahaMkAra Rddhi mada hai, tapazcaraNa kA ahaMkAra tapamada hai| zarIra ke saundarya kA mada rUpamada hai| kuguru, kudeva, kuzAstra aura unake bhakta ye chaha anAyatana haiM, samyagdarzana ke ghAtaka haiN| inakI prazaMsA, saMstavana karane se samyagdarzana malina hotA hai| zaMkA, kAMkSA, jugupsA, mUDhatva, anupagUhanatva, asthitikaraNa, avAtsalya aura aprabhAvanA, ye samyagdarzana ke 25 doSa haiM; inase rahita honA tathA sAta bhayoM (ihaloka kA bhaya, paralokabhaya, maraNabhaya, vedanAbhaya, aguptibhaya, arakSA bhaya aura akasmAt bhaya) se rahita hokara jaina darzana hI satya hai, aisA dRr3ha vizvAsa karanA nizaMkita aMga hai / isaloka tathA paraloka sambandhI bhoga aura upabhoga kI kAMkSA (abhilASA) nahIM karanA ni:kAMkSita aMga hai| zarIrAdika pavitra haiM aise mithyA saMkalpa kA tyAga karanA vA sAdhu janoM ke zarIra ko dekhakara glAni nahIM karanA nirjugupsA aMga hai| anArhata ( asarvajJa) kathita tattvoM meM mohita nahIM honA amUDhadRSTi aMga hai| uttama kSamAdi ke dvArA Atma-dharma kI vRddhi karanA upabRMhaNa vA caturvidha saMgha ke doSoM ko DhakanA upagUhana aMga hai| dharma ke vidhvaMsa meM kAraNabhUta krodha, mAna, mAyA, lobhAdika ke utpanna ho jAne para svayaM dharma se cyuta nahIM honA tathA kisI kAraNa se dharma se cyuta hone vAle dharmAtmAoM ko bhI dharma meM sthira karanA sthitIkaraNa haiN| dharma aura dharmAtmA ke prati vA cAritra jinazAsana ke prati anurAga rakhanA vAtsalya aMga hai| samyagdarzana, jJAna, aura tapake dvArA AtmA ko nirmala karanA vA dAna, pUjA Adi ke dvArA jinadharma kA dyotana karanA prabhAvanA aMga hai| isa prakAra aSTa aMga sahita aura 25 doSa rahita samyagdarzana ko dhAraNa karanA kSINadoSa hai, usa kSINadoSa bhagavAna ke lie merA namaskAra hai / namaH sugataye tubhyaM zobhanAM gatimIyuSe / namaste'tIndriyajJAnasukhAyAtIndriyAtmane / / 25 / / TIkA - namaH sugataye tubhyaM tubhyaM namaH kasmai sugataye suSThu zobhanA gatiH kevalajJAnaM yasyeti sugatiH tasmai sugataye / punaH zobhanAM gatimIyuSe zobhanAM gatiM mokSagatiM IyuSe prAptAya namaH / punaH namaste'tadriyajJAnasukhAya te tubhyaM namaH - Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * phinasahasranAma TIkA - 238 * atikrAntAni indriyANi atIndriyANi tAnyeva jJAnaM, sukhaM AtmasvarUpaM yasya sa anidriyAtmA tasmai anindriyAtmane // 25 // artha : zobhanIya suSTu avinAzI kevalajJAna jisake hotA hai, usako sugati kahate haiN| jo dhAtu gati artha meM haiM ve jJAna artha meM bhI haiM ataH gati kA artha jJAna hai| usa kevalajJAna ko prApta bhagavAna ! Apako namaskAra ho| mokSa rUpI zubha gati ko prApta bhagavan tumhAre lie namaskAra ho| atIndriya jJAna hI sukha hai, vahI AtmA kA svarUpa hai| ataH atIndriya jJAna rUpa, atIndriya sukha svarUpa, atIndriya AtmA ke lie namaskAra ho arthAt atIndriya jJAna aura atIndriya sukhamaya AtmA ke lie namaskAra karate haiN|||25|| kAyabandhananirmokSAdakAyAya namostu te / namastubhyamayogAya yoginAdhiyogine // 26 / / TIkA - kAyabandhananirmokSAdakAyAya namostu te| te tubhyaM namo'stu pAdapraNAmo'smAkam / kasmai ? akAyAya audArika vaikriyikAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi' iti tattvArthasUtravacanAt taiH rhitaay| kasmAt kAyabaMdhananirmokSAt kAyasya baMdhanAni karmANi teSAM nirmokSAt mocanAt athavA na vidyate kAya: zarIra yasyeti akAyaH tasmai akAyAya paramaudArika taijasa kArmANa zarIra traya rahitAya ityrthH| puna: tubhyaM namaH / kasmai ayogAya na vidyate yogo manovAkkAyavyApAro yasya sa ayoga: tasmai ayogAya / punaH yoginAM mahAmunInAM adhiyogI svAmI tasmai yoginAmadhiyogine = artha : zarIra rUpI baMdhana se chUTa jAne se akAya (zarIra rahita) rUpa Apako namaskAra ho| arthAt audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa aura kArmANa ye pA~ca zarIra nahIM haiM ata: ve akAya haiM, unake caraNoM meM maiM namaskAra karatA huuN| mana, vacana aura kAya se hone vAle, AtmapradezoM meM kampana nahIM hone se ayoga (yogarahita) haiM ata: tumhAre lie namaskAra ho ! he bhagavan Apa yogiyoM (mahAmunijanoM) ke adhiyogI haiM, ziromaNi haiM, ata: Apako namaskAra ho / // 26 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 239 * avedAya namastubhyamakaSAyAtmane nmH| namaH paramayogIndravanditAGghidvayAya te // 27 // TIkA - avedAya na vidyate vedaH strIpuMsanapuMsakatvaM yasyeti avedaH tasmai avedAya liMgatrayarahitAya ityrthH| kiM strItvaM kiM puruSatvaM kiM napuMsakatvaM iti ceducyate - zroNimArdavabhItatvaM mugdhatvaM klIbatAstanAH / puMskAmana sama sAsasmiAdi sarakane / kharatvaM mehanastAndhyaM shauNddiiryshmshrudhRsstttaa| strIkAmenaM samaM saptaliMgAni naravedane / yAni strIpuMsaliMgAni pUrvANIti caturdaza / tAni mizrANi sarvANi SaNDha bhAvo nigdyte|| athavA na vidyate RgvedayajurvedasAmavedAtharvaNanAmAna: kAlAsurAdivivRtAH hiMsAzAstrANi vedA yasyeti avedaH tasmai avedaay| tarhi sarvajJaH kathaM yadi pApazAstrANi na jAnAti iti cenna jAnAtyeva paraM heyatayA ceti na cAnirdiSTasyAnityatvAdaveda ucyate athavA ava samaMtAt I svargApavargalakSaNopalakSitA lakSmI dadAtIti avedaH abhyudayanizreyasasampattipradAyakaH, athavA asya zivasya IzAnasya, kezavasya ca vAyudevastha, brahmaNazcaMdrasya bhAnozca vasya varuNasya, iyaM pApaM, yati khaMDayati avedaH dhyAyamAnaH stUyamAnaH pUjyamAnazcaiteSAM devAnAM tadapatyAnAM upalakSaNAt sarveSAM pApavidhvaMsakaH ityarthaH / tathA coktaM vizvaprakAza - zAstre "aH zive kezave vaayau| brahmacandrAgni bhAnuSu / vo varuNo i kutsAyAM pApe c"|| asmai avedAya / tubhyaM namaH kasmai akaSAyAya kaSaMti saMtApayaMti durgatisaMga saMpAdanenAtmAnamiti kaSAyA; kAmakrodhamAnamAyAlobhAH na vidyante yasya sa akaSAyaH tasmai akaSAyAya / uktaM ca yazastila, hAkAvye zrI somadevasUriNA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinAmAnAma TIkA - 240 kaSAyendriyadaMDAnAM vijayo vrtpaalnm| saMyama saMyataiH proktaM zreyaH shryitumicchtaam|| __ asyArtha : yathA vizuddhasya vastuno nagrodhAdayaH kaSAyA: kAluSyakAriNastathA nirmalasyAtmano malinatvahetutvAt kaSAyA iva kaSAyAH tatra svaparAparAdhAbhyAmAtmetarayorapAyaH pApAnuSThAnamazubhapariNAmajananaM vA krodhH| vidyAvijJAnaizvaryAdipUjyapUjA-vyatikramaheturahaMkAro yuktidarzane'pi durAgrahAparityAgo vA mAnaH / manovAkkAyakriyANAmayAthAtathyAtparavaMcanAbhiprAyeNa pravRttiH khyAti pUjA lAbhAbhinivezena vA mAyA | cetanAcettaneSu vastuSu cittasya mahAn mamedaM bhAvastadabhivRddhi vinAzayormahAn saMtoSo'saMtoSo vA lobha: paassaannbhuurjovaarilekhaaprkhytvbhaagbhvn| krodho yathAkramaM gatyai zvabhratiryagnRnAkinAm / / zilAstambhAsthisArdradhmavetravRttirdvitIyakaH / adha: pazunarasvargagatisaMgatikAraNam / veNumUlairajAaigairgomUtraizcAmaraiH smaa| mAyA tathaiva jAyate caturgativitIrNaye / kriminiiliivpulephridraaraagsnnibhH| lobhaH kasya na saMjAtastadvat saMsArakAraNam / namaH namaskAro'stu kasmai paramayogIndra vanditAGgridvayAya te paramayogIndrAH vRSabhasena siMhasena cAruSeNa vajranAbhi cAmaravajra camara bAladatta vidarbha kuMthu dharma merujaya ariSTa sena cakrAyudha svayaMbhU kuMbhavizAkha malli suprabha varadatta svayaMbhU gautamAdayaH ete paramayogIndrAstaivaMditaM namaskRtaM aMghridvayaM caraNakamaladvayaM yasya sa paramayogIndravaMditAMghridvayaH tasmai paramayogIndravaMditAMghridvayAya / artha : strI, puruSa aura napuMsaka ina tIna veda se rahita ho, usako aveda kahate haiN| . Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 241 . tIna vedoM ke lakSaNa - yoni, komalatA, bhayazIla honA, mugdhapanA, puruSArthazUnyatA, stana aura puruSabhoga kI icchA ye sAta bhAva strIveda ke sUcaka haiN| liMga, kaThoratA, stabyasA, shaunnddiirH|., dAr3hI, maMDa, ujAlapA aura strIbhogaicchA ye sAta bhAva, puruSaveda ke sUcaka haiN| strIveda aura puruSaveda ke sUcaka 14 cihna mizrita rUpase napuMsaka veda ke sUcaka haiN| ina tInoM vedoM se rahita hone se bhagavAna aveda kahalAte haiN| athavA kAlAsura Adi ke dvArA racita Rgveda, yajurveda, sAmaveda, atharvaveda nAmaka hiMsAzAstrarUpa jisake nahIM hai, vaha aveda kahalAtA hai| zaMkA - jo sabako jAnatA hai vaha sarvajJa kahalAtA hai| bhagavAna pApazAstra rUpa cAra veda ko nahIM jAnate haiM, ata: ve sarvajJa kaise ho sakate haiM ? uttara - sarvajJa bhagavAna unako heya rUpa se jAnate haiN| unakA heya rUpa se nirUpaNa karate haiM, upAdeya rUpa se nahIM ataH unake racayitA nahIM hone se 'aveda' kahalAte haiN| athavA - 'ava' samantAt (cAroM tarapha se) 'i' svarga aura mokSa lakSmI ko 'da' dete haiM isalie aveda' haiN| abhyudaya nizreyasa (mokSa) sampadA ke pradAyaka hone se aveda haiN| athavA - 'a' ziva, IzAna, kezava, vAyudeva, brahmA, candra, sUrya, 'va' varuNa ina devoM ke 'I' pApoM kA 'da' nAzaka hone se bhI bhagavAna aveda haiN| vizvaprakAza koza meM 'a' zabda ke ziva, kezava, vAyu, brahmA, candramA, agni, sUrya artha kiye haiN| evaM 'va' kA artha varuNa hai| 'i' kA artha kutsita yA pApa hai| 'da' kA artha khaNDana karanA hai| ata: jo ina zivAdi ke pApoM kA nAza karatA hai| athavA stuti, pUjA karane vAloM ke pApoM kA nAzaka hai usako 'aveda' kahate haiN| ____ vItarAga prabhu kI stuti karane se koTi bhavoM meM upArjana kiye hue karma kSaNabhara meM naSTa ho jAte haiN| Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 242 akaSAyI - (kaSAyoM ke nAzaka) prabhuvara tumhAre lie namaskAra ho / naraka, tiryaMca Adi durgatiyoM kA saMgama karAkara AtmA ko karatI haiM, santApa detI haiM, duHkha detI haiM ve krodha, mAna, mAyA aura lobha rUpa cAra kaSAyeM jisake nahIM haiM vaha akaSAya kahalAtA hai| yazastilakacampU meM zrI somadeva AcArya ne kahA hai ki kalyANa ke icchuka prANiyoM ke lie saMyama ke sAtha, kaSAyoM kA nigraha karanA, indriyoM para vijaya prApta karanA, vratoM kA pAlana karanA rUpa saMyama hI kalyANakArI hai / ahiMsA, satya, acaurya, zIla aura aparigraha ina pA~ca mahAvratoM kA dhAraNa karanA, IrSyA, bhASA, aiSaNA, AdAnanikSepaNa aura vyutsarga ina pA~ca samitiyoM kA pAlana karanA, krodhAdi cAra kaSAyoM kA nigraha karanA, mana, vacana, rUpa tIna daMDoM (yogoM) kA tyAga karanA tathA pA~ca indriyoM para vijaya prApta karanA saMyama hai aura saMyama kI mUla ghAtaka kaSAya haiN| kAya - - jisa prakAra nirmala vastu ko kAluSya ( malina) karane kA yA usa para kAlAdi raMga car3hAne kA kAraNa naigrodhAdi kaSAyale padArtha haiM usI prakAra kaSAyale padArtha ke samAna kaSAyeM nirmala AtmA kI malinatA kI kAraNa haiN| sva aparAdhasvayaM AtmA meM rAgadveSa pariNamana karane kI zakti aura para aparAdha mohanIya karma rUpa pariNata pudgala vargaNAoM kA udaya ina sva para aparAdha se AtmA aura pudgala vikRta rUpa hote haiM taba AtmA meM pApAnuSThAna rUpa pariNAma utpanna hote haiM, usako krodha kahate haiN| vidyA, vijJAna, aizvarya Adi bhautika padArthoM ko prApta kara ghamaNDa se yukta prANI pUjya, pUjA (pUjya puruSoM) kA vyatikrama karatA hai unakA apamAna karatA hai / yuktipUrvaka zAstroM ke dvArA vastu ke svarUpa ko batA dene para bhI durAgraha ko nahIM chor3atA hai isameM mAna kaSAya kAraNa hai| mana vacana aura kAya kI kriyA ke bhinna-bhinna hone se dUsaroM ko Thagane ke abhiprAya se pravRtti hotI hai vA khyAti, lAbha, pUjA Adi ke abhiniveza se chala rUpa pravRtti honA mAyA hai| cetana putra, strI, gAya, ghor3A Adi, acetana ghara, AbhUSaNa Adi vastuoM meM citta kI mamatA honA, 'ye mere haiM, ' aise bhAva honA tathA vetana-acetana padArtha kI abhivRddhi meM saMtoSa honA, harSa honA aura inake vinAza meM asaMtoSa honA - viSAda honA lobha hai| Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 243 * patthara kI rekhA, pRthvI kI rekhA, dhUlirekhA aura jalarekhA ke bheda se krodha cAra prakAra kA hai| ye cAroM prakAra ke krodha krama se naraka, tiryak, manuSya aura devagati ke kAraNa haiN| patthara ke samAna, haDDI ke samAna, kATha ke samAna aura beMta ke samAna mAna cAra prakAra kA hai| ye cAra prakAra ke mAna krama se naraka, tiryaMca, manuSya aura devagati ke kAraNa hote haiN| bA~sa kI jar3a ke samAna, mer3he ke sIMga ke samAna, gomUtra ke samAna aura khurapA ke samAna mAyA ke cAra bheda haiN| yaha cAra prakAra kI mAyA bhI kramazaH jIva ko naraka gati, tiryaJca gati, manuSya gati aura devagati meM le jAtI hai| isameM cauthI kaSAya camara ke samAna mAnI hai| lobha kaSAya bhI cAra prakAra kI hai| krimi rAga ke samAna, cakramala (ratha Adi ke pahiyoM ke bhItara kA oMgana) ke samAna, zarIra ke maila ke samAna, haldIraMga ke samAna / ye cAroM kaSAyeM bhI krama se naraka, tiryaJca, manuSya aura devagati kI utpAdaka haiN| ye kaSAyeM kisake nahIM haiM arthAt saMsAra meM sarva prANiyoM ke haiN| jinake svayaM ko, dUsare ko tathA donoM ko hI bAdhA dene aura baMdhana karane tathA asaMyama karane meM nimittabhUta krodhAdika kaSAyeM nahIM haiM tathA jo bAhya abhyantara mala se rahita haiM aise jIvoM ko akaSAya kahate haiN| unako, kaSAyoM se rahita nAbhinandana ko namaskAra ho| parama yogIndroM ke dvArA vandita do caraNa vAle bhagavan ! Apako namaskAra ho| paramayogIndra AdinAtha bhagavAn vRSabhasena, kubha', dRr3haratha', zatadhanu, devazarmA', devabhAva, nanandana", somadatta', sUradatta', vAyuzarmA, yazobAhu11, devAgni12, agnideva3, agnigupta4, mitrAgni5, halabhRta16, mahIdhara7. mahendra 8, vasudeva19, vasundhara29, acala, meha22, merudhana23, merubhUti24, sarvayaza25, sarva gupta26, sarvapriya27, sarvadeva28, sarvayajJa29, sarvavijaya30, vijayagupta31, vijayamitra32, vijayila23, aparAjita34, vasumitra35, vizvasena 6, sAdhusena, satyadeva, devasatya39, satyagupta , satyamitra, nirmala42, vinIta43, saMvara4, munigupta5, munidatta46, muniyajJa"7, munideva 8, Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 244 * guptayajJa9, mitrayajJa", svayaMbhU55, bhagadeva52, bhagadatta3, bhagaphalgu54, guptaphalgu55, mitraphalgu'6, prajApati55, sarvasaMgha8, varuNa59, dhanapAlaka, maghavAna61, tejorAzI62, mahAvIra63, mahAratha64, vizAlAkSa65, mahAbala66. zucizAla65, vajra8, vajrasAra 69, candracUla", jaya 1, mahArasa72, kaccha, mahAkaccha74, nami5, vinami76, bala", atibala, bhadrabala, naMdI, mahIbhAgI 1, nandimitra 2, kAmadeva, anupama 4 / isa prakAra nAbhinandana ke 84 gaNadhara rUpI yogIndra caraNa-kamaloM kI sevA karate haiN| tathA caurAsI hajAra munIndra the| ajitanAtha siMhasenAdi nabbe gaNadhara aura eka lAkha munIndra ke dvArA sevita saMbhavanAtha ke caraNoM kI cAruSeNAdi 105 gaNadhara aura do lAkha munIndra sevA karate the| abhinandana bhagavAna ke caraNoM kI vajranAbhi Adi 103 gaNadhara aura tIna lAkha muni sevA karate the| sumatinAtha bhagavAna ke caraNoM kI cAmarasenAdi 116 gaNadhara tathA tIna lAkha bIsa hajAra muni sevA karate the| padmaprabhu bhagavAna vajrasArAdi 110 gaNadhara aura tIna lAkha tIsa hajAra munIndroM ke dvArA sevita the| supArzva cAmarabalAdi picyAnave gaNadhara aura tIna lAkha munIndra ke dvArA sevita the| ___ candraprabhu daMtAdi tirAnave gaNadhara aura tIna lAkha munIndroM se yukta the| puSpadanta vidarbha Adi aThyAsI (88) gaNadhara aura tIna lAkha munIndra sahita the| zItalanAtha bhagavAna ke anagAra Adi ikyAzI gaNadhara aura eka lAkha munirAja the| zreyAMsanAtha ke caraNasevaka kuMthvAdi sattatara gaNadhara aura caurAsI hajAra munirAja the| vAsupUjya bhagavAna ke sudharma (meru) Adi chyAsaTha gaNadhara aura 72 hajAra munIzvara the| vimalanAtha bhagavAna ke mandarAdi pacapana. gaNadhara aura 68 hajAra munirAja caraNa sevaka the| Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 245 : anantanAtha ke jaya Adi pacAsa gaNadhara aura chyAsaTha hajAra munivara caraNasevaka the| dharmanAtha bhagavAna ke ariSThAdi taiyAlIsa gaNadhara aura causaTha hajAra munirAja caraNa kamala kI sevA karate the| zAMtinAtha bhagavAna ke cakrAyudha Adi chattIsa hajAra gaNadhara aura bAsaTha hajAra munIndra caraNoM kI sevA karate the| kunthunAtha ke svayaMbhU Adi paiMtIsa gaNadhara aura sATha hajAra munIndra caraNArAdhaka the| aranAtha ke kantha Adi tIsa gaNadhara aura pacAsa hajAra munirAja the| mallinAtha bhagavAna ke caraNasevaka vizAkhAdi 28 gaNadhara aura cAlIsa hajAra munirAja the| munisuvratanAtha ke malli Adi aThAraha gaNadhara aura tIsa hajAra munirAja naminAtha jinarAja ke samavasaraNa meM somAdi sattaraha gaNadhara aura 20 hajAra munirAja the| neminAtha jinarAja ke varadattAdi 11 gaNadhara aura 16 hajAra munIzvara the| pArzvanAtha ke svayaMbhU Adi 10 gaNadhara aura 16 hajAra munIzvara the| mahAvIra bhagavAna ke gautama (indrabhUti), agnibhUti, vAyubhUti, zucidatta, sudharma, mANDavya, mauryaputra, akampana, acala, medArya, prabhAsa (jambU) 11 gaNadhara the aura 14 hajAra munIzvara the| ye sabhI gaNadhara sAta RddhiyoM ke dhAraka the| ina RSabhasenAdi yogIndroM ke dvArA vaMdita donoM caraNakamala jinake haiM, ata: ve parama yogIndra vaMditAMghridvaya kahalAte haiN| unako merA namaskAra ho| namaH paramavijJAna namaH prmsNymH| namaH paramadRgdRSTaparamArthAya tAyine // 28 // TIkA - namaH namaskAro'stu he paramavijJAna viziSTaM jJAna vijJAnaM parama Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # jinasahasranAma TIkA - 246 * mutakRSTaM vijJAnaM yasya sa paramavijJAnaH tasya saMbodhane he paramavijJAna athavA vijJAnasyedaM lakSaNaM - vivarNaM virasaM viddhamasAtmyaM prabhRtaM ca yat / munibhyo'nnaM na taddeyaM yacca bhuktaM gadAvaham / / ucchiSTa nIca lokArha manyoddiSTaM vigarhita / na deya durjanaspRSTaM devayakSAdikalpitam / / grAmAntarAtsamAnItaM maMtrAnItamupAyanam, na deyamApaNakrIta viruddhaM vaayaatrtuk| dadhisarpi:payo'bhakSyaprAya: paryuSitaM matam, gaMdhavarNarasabhraSTamanyatsarvaM viniMditam / / stAbdhyaM garvamavijJAnaM pAriplavamasaMyamama, vAkpAruSyaM vizeSeNa vrjyendrojnkssnne| abhaktAnAM kadaryANAmavratAnAM ca sadyasu, na bhuMjIta tathA sAdhudainyakAruNyakAriNAm // ityevaM paramavijJAnaM yasya sa paramavijJAna: tasya saMbodhane he paramavijJAna ! punaH nama: namaskAra: he paramasaMyama:- paramaH sotkRSTaH saMyama: saptadazaprakAro yasya sa paramasaMyama: tasyAmaMtraNe he paramasaMyama / tathA coktaM paMcAsakveramaNaM paMciMdiyaNiggaho kaSAyajau / tihi daMDehi ya viradI sattArasa saMyamA bhnniyaa|| puna: namaH namaskAro'stu kasmai paramadRgdRSTaparamArthAya paramadRzA kevalajJAnalocanena dRSTo nirIkSito'valokitaH paramArtha: mokSapadArtho yena saH paramadRgdRSTaparamArthaH tasmaiparamadRgdRSTaparamArthAya, athavA paramadRzA matizrutAvadhijJAnena dRSTaH paramArtho vartanAlakSaNakAlo yena sa paramadRgdRSTaparamArthaH tasmai paramadRgdRSTa paramArthAya tathA coktaM dravyasaMgrahagraMthe - Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *jinasAhasranAma TIkA - 247 * davyapariyaTTarUvo jo so kAlo havei vvhaaro| pariNAmAdIlakkho vaTTaNalakkho ya prmttttho|| punaH tAyine tAya saMtAnapAlanayoH dhAtuH tasya prayogAt tAyanaM pAlanarakSaNaM tAyaH tAyo rakSaNaM vidyate yasyeti tAyI tasmai tAyine pAlakAya ityarthaH / artha : parama utkRSTa vijJAna jisake hotA hai vaha paramavijJAna kahalAte haiM, una paramavijJAnI ko merA namaskAra ho / zrutasAgara AcAryadeva ne likhA hai ki jo anna vivarNa, virasa, bIMdhA huA, asAtmya (svarUpa calita) ho, jhirA huA ho, bhogA huA aura roga ko bar3hAne vAlA ho, vaha anna sAdhuoM ko nahIM denA caahie| jo jUThA kiyA huA, nIca logoM ke dvArA sparza kiyA huA hai vA nIca logoM ke yogya hai, dUsaroM kA uddezya lekara banAyA gayA ho, nindya ho, durjanoM ke dvArA chuA gayA ho, devabhakSya Adi ke lie saMkalpita ho, dUsare grAma se lAyA huA ho, maMtra ke dvArA lAyA huA ho, kisI ke upahAra ke lie rakhA ho, bAjAra kI banI miThAI ho, prakRtiviruddha ho, Rtu viruddha ho; dahI, ghI-dUdha Adi se banA huA hone para bAsA ho gayA ho, jisake gandharasAdi calita hoM, isa prakAra kA bhraSTa evaM nindita anna pAtroM ko nahIM denA caahie| tathA kaThoratA, ghamaNDa, mUrkhatA, asaMyamakAraka anna, vacanoM kI kaThoratA Adi ko to vizeSa rUpa se AhAra ke samaya chor3a denA caahie| abhakta, kaMjUsa vA nirdaya, avratI, dIna, karuNA yogya Adi logoM ke gharoM meM sAdhu bhojana na kreN| isa prakAra sAdhukriyA ke viziSTa jJAna ko vijJAna kahate haiM, usa jJAna ke dAtA ko bhI vijJAna kahate haiM, usa parama vijJAna ke dAtA ke sambodhana meM he paramavijJAna ! Apako namaskAra ho| sataraha prakAra ke saMyama ke dhAraka ko paramasaMyama kahate haiM, sambodhana meM / he paramasaMyama ! Apako namaskAra ho| pA~ca prakAra ke Asrava se virakta, paMcendriyoM kA nigraha, cAra kaSAyoM para Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 248 * vijaya aura mana, vacana evaM kAya rUpa tIna prakAra ke yogoM kA nirodha yaha sataraha prakAra kA saMyama kahalAtA hai| mUlArAdhanA meM pRthivI, apa, teja, vAyu, vanaspati ye pA~ca sthAvarakAya aura do indriya, tIna indriya, cAra indriya, paMca indriya ye trasa inakI rakSA karanA yaha 9 prakAra kA prANisaMyama hai| tuNa Adi kA cheda nahIM karanA ajIva saMyama hai, apratilekhana, duSpratilekhana, upekSA saMyama, apahata saMyama, mana, vacana, kAya saMyama ye bhI sataraha prakAra ke saMyama haiN| pRthivIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyukAyika, vanaspati kAyika, dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya ina nau prakAra ke jIvoM kI virAdhanAjanya nau prakAra kA asaMyama, tRNa Adi ko binA prayojana nakhAdi se chedanA ajIva asaMyama, jIvoM ko uThAkara dUsare sthAna para DAla denA apahata asaMyama, jIvoM ko anyatra DAlakara phira dekhanA nahIM upekSA asaMyama, duSpariNAmoM se pratilekhana karanA, pIche se pratilekhana karanA, mana, vacana, kAya kA anirodha ina sataraha prakAra ke asaMyama kA tyAga karanA 17 prakAra kA saMyama hai| ina sataraha prakAra ke saMyama kA pAlana karane vAloM ko paramasaMyama kahate haiM, una paramasaMyama ko merA namaskAra ho| paramadRz (kevalajJAna rUpI locana) ke dvArA dekhaliyA hai paramArtha (mokSamArga) ko jinhoMne unako paramadRSTa paramArtha kahate haiN| ___ athavA- mati, zruta, avadhi jJAna ke dvArA dekha liyA hai paramArtha (vartanAlakSaNakAla) ko jinhoMne unako bhI paramArthadRSTa kahate haiN| dravyoM ko parivartana karAne meM sahAyaka hotA hai vaha vyavahAra kAla hai| jo parivartana lakSaNa vartanA lakSaNa kAla hai vaha paramArtha kAla hai| usa paramArtha kAla ko jAnane vAle parama dRSTa paramArtha kahalAte haiN| usa paramArtha dRSTa paramArtha ke lie namaskAra ho| _ 'tAya' dhAtu saMtAna-pAlana aura rakSaNa meM AtI hai| rakSaNa, pAlana karanA jisake hRdaya meM hai athavA rakSaNa-pAlana karane vAle ko 'tAyI' kahate haiN| vItarAga Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 249 * nAbhinandana tIna jagat ke rakSaka-pAlaka haiN| tAyine pAlakAya, usa rakSaka pAlaka ke lie namaskAra ho| 'paramArthAya te namaH' = paramArtha (mokSa) ke jJAtA Apako namaskAra ho, yaha pATha bhI hai| namastubhyamalezyAya shuddhleshyaaNshkspRshe| namo bhavyetarAvasthAvyatItAya vimokssinne||29|| TIkA : tubhyaM namostu kasmai alezyAya jIvaM karmaNA limpIti lezyA kRtAyuronyatrApi yaH pRSodarAditvAt pasya zaH vA 'kaSAyAnuraMjitA yogapravRttayo leshyaaH'| kRSNa nIla kApota pItapadma zuklalezyAH na vidyante lezyA yasya sa alezyaH tasmai alezyAya zuklalezyAM muktvA itarapaMcalezyArahitAya ityarthaH / SaTlezyAyAH lakSaNaM kathyate gAthAyAM : ummUlakhaMdhasAhA gucchA cuNiuNa bhUmi taha paDidA vaa| jaha edesi bhAvA tahAvihu lessA muNeyavvA / / punaH zuddhalezyAMzakaspRze- zuddhalezyAyAH paramazuklalezyAyAH aMzakaM aMza spRzatIti zuddhalezyAMzakaspRT tasmai zuddhalezyAMzakaspRze / punaH namaH namaskAraH bhavyetarAvasthAvyatItAya bhavyA'vasthA itarA abhavyAvasthA tayA vyatItaH rahitaH bhanyetarAvasthAvyatItaH tasmai bhavyetarAvasthAvyatItAya / punaH vimokSiNe viziSTo mokSo vimokSa: muktiH| tathoktaM tattvArthasUtre 'baMdhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH, tathA ca Anando jJAnamaizvaryaM vIryaM prmsuukssmtaa| etadAtyaMtikaM yatra saH mokSaH parikIrtitaH / / vimokSo vidyate yasyeti vimokSI tasmai vimokSiNe athavA viziSTo mokSo mocanaM karmabhyo yasya sa vimokSa: so'syAstIti vimokSI tasmai vimokSiNe-jo AtmA ko karmoM se lipta karatI hai, usako lezyA kahate haiN| athavA kaSAyoM se anuraMjita mana, vacana, kAya rUpa yoga ko lezyA kahate haiN| kRSNa, nIla, kApota, pIta, padya aura zukla ke bheda se lezyA chaha prakAra kI hai| mUla jar3a ko ukhAr3a kara phala khAne kI icchA karane vAle prANI ke Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 250 * samAna jisake pariNAma hote haiM vaha kRSNa lezyA hai arthAt tIvra krodhI, vairako nahIM chor3ane vAlA, lar3AkU, dharma dayA se rahita duSTa, kisI ke vaza meM nahIM hone se svacchanda pravRtti karane vAlA, heyopAdeya vicAra se rahita, paMcendriya viSayoM meM Asakta, mAnI, mAyAvI, AlasI aura bhIru svabhAvI mAnava kRSNa lezyA vAlA hotA hai| Alasya, mUrkhatA, kAryAniSThA, bhIrutA, ativiSayAbhilASA, ati gRddhi, mAyA, tRSNA, atimAna, vaMcanA, anRta bhASaNa, capalatA, atilobha Adi bhAva nIlalezyA ke lakSaNa haiN| dUsaroM para roSa karanA, dUsaroM kI nindA aura apanI prazaMsA karanA, zoka bhaya, IrSyA, para-avizvAsa, stuti kiye jAne para saMtuSTa hokara dhana pradAna karanA apanI hAnivRddhi kA jJAna na honA, kartavya-akartavya kA bhAna nahIM honA Adi kApota lezyA ke lakSaNa haiM, ye tIna azubha lezyA haiN| dRDha mitratA, dayAlutA, satyavAditA, dAnazIlatva, svakAryapaTutA, sarvadharmasamadarzitva Adi pariNAma tejo (pIta) lezyA ke cihna haiN| satya vacana bolanA, kSamA, sAtvikadAna, pANDitya, deva-zAstra-guru kI bhakti meM ruci padyalezyA vAle ke cihna haiN| nirvaira, vItarAgatA, zatru ke doSoM para bhI dRSTi nahIM denA, kisI kI bhI nindA nahIM karanA, pApakAryoM se udAsInatA, zreyomArga meM ruci Adi bhAva zukla slezyA ke dyotaka haiN| ye chahoM lezyA jinake nahIM haiM vaha alezya kahalAtA hai athavA jisake 'a' ISat lezyA hai vaha alezya kahalAtA hai| alezya hone se bhagavan Apako namaskAra ho / zuddha lezyA ke aMza kA sparza karane vAle bhagavan Apako namaskAra ho| 'zuklalezyAMzakaspRze' pATha bhI hai| zukla lezyA ko hI zuddha lezyA kahate haiN| bhavya aura abhavya avasthA rahita he bhagavan Apako namaskAra ho| saMvara aura nirjarA ke dvArA sarva karmoM kA nAza kara Ananda, jJAna, aizvarya, vIrya, parama sUkSmatA Adi yukta AtyaMtikI avasthA mokSa hai, usa mokSa avasthA ke dhArI vimokSiNe Apake lie namaskAra ho||29 / / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | T I * jinasahasranAma TIkA 251 * saMjayasaMjJi dvayAvasthAvyatiriktAmalAtmane / namaste vItasaMjJAya namaH kSAyikadRSTaye // 30 // - TIkA - saMjJina: samanaskA asaMjJinaH amanaskA: saMjaya - saMjJidvayAvasthA tayA vyatirikto rahito'malo nirmalo AtmA yasya sa saMjJayasaMjJidrayAvasthA vyatiriktA malAtmane / punaH te tubhyaM namaH mallakSaNajanasya praNAmo'stu kasmai vItasaMjJAya vIta: vizeSeNa prApta ita: saMjJA kevalajJAnaM yena sa vItasaMjJaH tasmai vItasaMjJAya vizeSeNa prApta saMjJAnAya ityarthaH / punaH namaH kasmai kSAyikadRSTaye kSAyikaM mithyAtvaM, samyagmithyAtvaM samyaktvaM anaMtAnubaMdhikrodhamAnamAyAlobhacatuSTayaM tena rahitaM kSAyikasamyaktvaM tadeva dRSTirdarzanaM samyaktvaM yasya sa kSAyikadRSTiH tasmai kSAyikadRSTaye // 30 // artha : mana sahita ko saMjJI kahate haiM aura mana rahita ko asaMjJI kahate haiN| ye donoM avasthAe~ jJAnAvaraNa karma ke kSayopazama se hotI haiM, vItarAga prabhu kA jJAna kSAyika hai ataH prabhu saMjJI aura asaMjJI donoM avasthA se rahita nirmala AtmA haiM, usa saMjJyasaMjJidvaya avasthA vyatirikta nirmala AtmA ko merA namaskAra ho / vItasaMjJA - vi= vizeSa rUpa se, itaH prApta huI saMjJA - kevalajJAna jinako unako vItasaMjJA kahate haiN| yA vizeSa rUpa se samyagjJAna ko vItasaMjJA kahate haiN| athavA AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha ina cAra saMjJAoM se rahita hone se bhI Apa 'vItasaMjJA' haiM ataH vItasaMjJA vAle Apako namaskAra ho / anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha, mithyAtva, samyagmidhyAtva aura samyaktva ina sAta prakRtiyoM ke kSaya se utpanna hone vAle kSAyika samyagdarzana yukta Apako namaskAra ho // 30 // se anAhArAya tRptAya namaH paramabhAjuSe / vyatItAzeSadoSAya bhavAbdheH pAramIyuSe // 31 // TIkA na vidyate AhAra : kavalAhAro yasya sa anAhAraH tasmai - anAhArAya / SaDbhedaH AhAraH Agame pratipAdita: - Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 252 * NokammakammahAro kavalAhAro ya leppmaahaaro| ojamaNo vi ya kamaso AhAro chaviho yo / nokammaM titthayare kammaM Naraye mANuse amre| kavalAhAro parapasu ujjo parake na geleu / / punaH tRptAya tRptau dhAtuH prayogAt tRpyate sma tRptaH tasmai tRptAya itara prANitRptibhyo vilakSaNaH kavalAhArarahitaH ityarthaH / punaH namaH kasmai paramabhAjuSe paramA cAsau bhA dIpti: paramabhA divAkarasahasabhAsurAM tAM juSate tanmayo bhavatIti paramabhAjuT tasmai paramabhAjuSe / punaH namaH vyatItAzeSadoSAya vyatItA muktA azeSAH samagradoSAH kSutpipAsAdayA pena sadhyasautAzeSadopa: smai vyatItAzeSopAya / punaH bhavAbdhe: pAramIyuSe bhavAbdheH saMsAra-samudrasya pAra paryaMta IyuSe prAptAya asmAkaM bhAktikAnAM namo'stu // 31 // ___ artha : Agama meM nokarma AhAra, karma AhAra, kavalAhAra, lepa AhAra, oja AhAra aura mAnasika AhAra ke bheda se AhAra chaha prakAra kA hai| no karma AhAra tIrthaMkaroM (kevaliyoM) ke hotA hai, karma AhAra nArakiyoM ke hotA hai, devoM ke mAnasika AhAra hotA hai, manuSyoM aura pazuoM ke kavala AhAra hotA hai, aura aNDe meM sthita prANiyoM ke oja AhAra hotA hai| vRkSa Adi ke lepya AhAra hotA hai| jina paudgalika vargaNAoM se audArika, vaikriyika aura AhAraka ye tIna zarIra tathA AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchvAsa, bhASA aura mana ye chaha paryApti banatI haiM, unake nokarmavargaNAoM ko grahaNa karane ko nokarma AhAra kahate haiN| jIva ke pariNAmoM ke dvArA pratikSaNa jJAnAvaraNAdi ATha karmoM ke yogya pudgala vargaNAe~ jIva ke sAtha bandha ko prApta hotI haiM, vaha karma AhAra hai| sarva jagatprasiddha mukha dvArA grahaNa kiyA jAne vAlA, khAne-pIne vA cATane kI vastuoM kA jo mukha meM rakhakara khAne kA prayoga kiyA jAtA hai vaha kavalAhAra hai| garbhastha bAlaka ke dvArA grahaNa kiyA gayA mAtA kA rajAMza bhI kavalAhAra Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 253 " pakSI apane aNDe ko sete haiM, vaha oja (USma) AhAra hai| devoM ke khAne kA vicAra Ate hI kaNTha se amRta jharatA hai vaha mAnasika AhAra hai| vRkSoM ke miTTI pAnI kA lepya hai jisase ve jIvanta rahate haiM vaha lepya AhAra hai| nArakiyoM ke karmoM kA AnA hI karma AhAra hai| vItarAga prabhu ke atyanta sUkSma, dUsare sAdhAraNa prANiyoM meM nahIM pAyI jAne vAlI vargaNA zarIra ke sambandha ko prApta hotI hai ata: kavalAhAra ke binA bhI unakA zarIra ATha varSa kama eka koTi pUrva tayA raha sakatA hai Asa. bihAra tRpta rahane vAle, kavalAhAra ke binA jIvita rahane vAle Apako namaskAra ho| Apa zreSTha kAnti (dIpti) se yukta haiM, Apake zarIrakI kAnti hajAroM sUryoM kI kAnti ko nisteja karane vAlI hai| aise parama kAnti vAle Apako namaskAra ho| he bhagavan ! Apa rAgadveSAdi Antarika aura kSudhA Adi 18 bAhya doSoM se rahita hone se vyatItAdoSa' kahalAte ho| tathA saMsAra-samudra ko pAra karadiyA hai, saMsAra kA nAza kara diyA hai ata: 'bhavAbdhipAra' aise kahalAte ho Apako namaskAra ho| ajarAya namastubhyaM namaste staadjnmne|' amRtyave namastubhyamacalAyAkSarAtmane / / 32 / / TIkA - tubhyaM namaH kasmai ajarAya na vidyate jarA vArdhakyamasyeti ajara: tasmai ajraay| punaH namaste stAdajanmane te tubhyaM namaH namaskArastAt bhavatu asmAkam kasmai ajanmane na vidyate janma mAtRgarbhe punarAgamanaM yasyeti ajanmA tasmai ajanmane / puna: tubhyaM namaH, kasmai amRtyave, mRG prANatyAge, mriyate'neneti mRtyuH 'bhujimRGbhyAM yukphako' na vidyate mRtyuraMtakAlo yasyeti amRtyuH tasmai amRtyave / punaH acalAya na calati svasvabhAvAditi acala: tasmai acalAya, 1. vItajanmane yaha pATha bhI hai| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 254 meM athavA tridazAMganAnAM nayanavikSepAt mano na calatIti acala: tasmai / uktaM zrImAnatuMgasUriNA citraM kimatra yadi te tridazAMganAbhinatiM manAgapi mano na vikaarmaargm| kalpAntakAlamarutA calitAcalena, kiM mandarAdizikharaM calitaM kadAcit / / iti vacanAdacalaH tsmai| punaH akSarAtmane na kSaratItyakSaraH avinazvaraH aznute vyApnotItyakSaraH, akSaraH AtmA yasyeti akSarAtmA tasmai akSarAtmane / artha : jarA (bur3hApA) rahita Apako namaskAra hai| janma rahita haiM, mAtA ke garbha meM puna: Ane vAle nahIM haiM ata: ajanman - vItajanma vAle Apako namaskAra ho| ApakA maraNa nahIM hai ata: amRtyu vAle Apako namaskAra ho| he bhagavan ! Apa apane svabhAva se kabhI calAyamAna nahIM hue haiM, tridazAMganA (devAMganA) ke kaTAkSa se bhI ApakA mana kabhI vikAra ko prApta nahIM huA hai| mAnatuMga AcArya ne bhaktAmara kAvya meM kahA hai- bhagavan ! devAMganAoM ke netrakaTAkSoM ke dvArA ApakA mana vicalita nahIM huaa| isameM Azcarya kI kyA bAta hai ! parvatoM ko calAyamAna karane vAlI vAyu ke dvArA kyA meru parvata kA zikhara kampita ho sakatA hai arthAt nahIM ho sktaa| Apake mana rUpI meru ko calAyamAna karane meM koI samartha nahIM hai ataH Apa abala haiM, Apako namaskAra ho| jisakA kSaraNa-nAza nahIM hotA hai usako akSara kahate haiM tathA nAza nahIM honA hI jisakA svarUpa hai usako akSarAtmA kahate haiN| athavA 'akSNoti vyApnoti' iti akSaraH, jisake jJAna meM tIna loka ke sAre padArtha pratibimbita hote haiM, usako akSara kahate haiN| jo avinAzI hai, nitya hai, svarUpa hai, vA jisa jJAna meM tIna loka ke sAre padArtha bimbita hote haiM aise avinAzI kevala svarUpa AtmA ko 'akSarAtmA' kahate haiM, usa akSara AtmA ke lie merA namaskAra ho| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : ! * jinasahasranAma TIkA 255 alamAstAM guNastotramanantAstAvakA guNAH / tvannAmasmRtimAtreNa paryupAsiziSAmahe ||33 // TIkA adhauddhatyaparihAraM kathayanti zrIjinasenAcAryA alaM pUrNa AstAM tiSThatu, kiM tatstotraM guNAnAM svayaM stavanaM na guNastomaM cAyakAratvadIyA kumAH anaMtA: varttante / tathA coktaM samantabhadrAcAryai: - - guNastokaM samullaMghya tadbahutvakathAstutiH / AnantyAtte guNA vaktumazakyAstvayi sA katham // he deva ! vayaM zrIjinasenAcAryAH paryupAsiziSAmahe upAsanAM sevAM kartumicchAmaH / kaM prati tvAM zrInAbhijaM marudevInandanaM prati, kena kAraNabhUtena nAmasmRtimAtreNa nAmnAmaSTa sahasreNa smRtimAtreNa smaraNamAtreNa pramANena sevAM kartumicchAmaH pramANArthe dvayasaTdadhnaTamAtra pratyayA bhavanti / - he bhagavan ! tere guNoM kA stavana (kathana) to dUra raho arthAt tumhAre guNoM kA kathana hama nahIM kara sakate, kyoMki Apake guNa ananta haiM so hI samanta bhadrAcArya ne kahA hai ki "alpa guNoM kA vistAra karake kathana karanA stuti kahalAtI hai| parantu Apake guNa ananta haiM jo vacanoM ke dvArA kahane meM nahIM Ate ataH ApakI stuti kaise ho sakatI hai arthAt nahIM ho sktii| jinasena AcArya kahate haiM ki he nAbhinandana ! ApakI stuti hama nahIM kara sakate, isalie eka hajAra ATha nAmoM ke smaraNa mAtra se ApakI sevA karanA cAhate haiM arthAt Apake nAma kA smaraNa karake apane ko pavitra banAne kA prayatna karate haiN| ityArSe bhagavajjinasenAcAryapraNIte zrImahApurANe zrIvRSabhastuteSTIkA sampUrNA kRtA sUri zrImadamarakIrttinA / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jinasahasranAma TIkA - 256 * Wan athaprazastilikhyate sadvRttAH khalu yatralokamahitA muktA bhavanti zriye, ratnAnAmapi labdhaye sukRtino yaM srvdopaaste| saddharmAmRtapUrapuSTasumanaH syAdvAdacandrodayA, kAGkSIso'trasanAtano vijayate zrImUlasaMghodadhiH / / 1 / / AsAdya dyusadA sahAyamasamaM gatvA videhaM javAdadrAkSItkila kevalekSaNaminaM yo'tyakSamadhyakSataH, svAmI sAmyapadAdhirUDhadhiSaNa: zrInandisaMghazriyo, mAnyaH so'stu zivAya zAntamanasAM shriikundkundaabhidhH||2|| zrIpadmanandividvan vikhyAtA tribhuvane'pi kiirtiste| hArati hIrati haMsati harati harottaMsamanuharati // 3 // zrIpadyanandi paramAtmapadaH pavitro, devendrakIrtirathasAdhujanAbhivandyaH / vidyAdinandivarasUriranalpabodhaH, zrImallibhUSaNa itostu ca maMgalaM naH / / 4 / / prAyo vyAkaraNaM yena dhAtuH paatthe'vtaaritm| sa jIyAt zabdamANikyanivAsaH shrutsaagrH||5|| mallibhUSaNaziSyeNa bhAratyAnandanena ca sahasranAmaTIkeyaM racitAmarakIrtinA / / 6 / / - / or or md iti zrIjinasahasranAma TIkA samAptA sampUrNIkRtA / 1 tAsa, or 8.