________________
૧૫ર
કવિ ઋષભદાસ કૃત “સમકિતસાર રાસ'ને આધારે
| ન સમકિતના પ્રકાર સ્થિતિ
ભાવાંતરમાં. ગુણ | કેટલા ભવે કેટલીવાર મળે
સ્થાન, મોક્ષમાં જાય ૧. ઉપશમ સમકિત અંતર્મુહૂર્ત સંસાર પરિભ્રમણમાં ૪ થી વધુમાં વધુ દેશે ઉણું
પાંચ વખત પ્રાપ્ત | 11 | અર્ધ પુલ પરાવર્ત થાય.
કાળ સુધી સંસારમાં ૨. સાસ્વાદન સમકિત | જ.૧ સમય, સંસાર પરિભ્રમણમાં ર શું | રહે પછી અવશ્ય ઉ.૬ આવલિકા પાંચ વખત પ્રાપ્ત
ગુણ મોક્ષમાં જાય.
થાય. ૩. | ક્ષયોપશમ
અસંખ્યાતવાર ૪ થી વધુમાં વધુ દેશે ઉણું સમકિત સાગરોપમ
5. અર્ધ પુદ્ગલ પરાવર્ત
| કાળ સુધી સંસારમાં ૪. વેદક સમકિત
૪ થી રહે પછી અવશ્ય ૭ | મોક્ષમાં જાય .
સાધિક ૬૬
ગુણ
૫. ક્ષાયિક સમકિત | સાધિક ૩૩
સાગરોપમ
| એકવાર
૪ થી તેજ ભવે મોક્ષમાં જાય ૧૪ | અથવા ત્રણ,ચાર કે ગુણ | વધુમાં વધુ પાંચ ભવ
કરે.
૧. ઉપશમ સમકિતની અંતર્મુહૂર્તની સ્થિતિ પૂર્ણ થતાં કોઈ જીવ ક્ષયોપશમ સમક્તિ મેળવે. વળી ક્ષાયિક સમકિત પ્રાપ્ત કરવા ક્ષયોપશમ સમકિત હોવું જરૂરી છે. (પંચસંગ્રહ ભાગ-૩, પૃ. ૫૪. સ. પુખરાજ અમીચંદ કોઠારી.)અનાદિ મિથ્યાત્વીને અથવા ઉપશમ શ્રેણી માંડનાર જીવને હોય છે. ૨. ક્ષયોપશમ સમકિતનો કાળપૂર્ણ થતાં કોઈ જીવસાયિક સમકિતી બને અથવા કોઈ જીવ મિથ્યાત્વમાં જાય (એજ પૃ. ૨૪) લયોપશમ સમકિતની સ્થિતિ સાધિક છાસઠ સાગરોપમની છે. વૈમાનિક ગતિમાં બારમા દેવલોકના દેવનું ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય બાવીસ સાગરોપનું છે. ત્યાં ત્રણવાર ગમન કરતાં છાસઠ સાગરોપમ થાય અથવા અનુત્તર વિમાનના ઉત્કૃષ્ટ ૩૩ સાગરોપમના બે ભવ મળીને છાસઠ સાગરોપમ અને ૧,૩,૫ભવમાં મનુષ્યના ભવ આશ્રી અધિક કાળ ગણ્યો છે. ૩.તદ્ભવ મોક્ષગામી જીવસાયિક સમકિત પ્રાપ્ત કર્યા પછી અંતર્મુહૂર્તમાં જ ચારિત્ર મોહનીયની ક્ષપણાનો પ્રારંભ કરે છે. (એજ પૃ.૫૫) નોંધ : ઉપશમ, લયોપશમ કે ક્ષાયિક આ ત્રણમાંથી કોઈપણ ભાવથી કરાયેલા મોહનીય કર્મના અંશ માત્ર નાશથી પણ આત્મશુદ્ધિ પ્રગટે છે. તેથી આ ત્રણે ભાવના ગુણો ઉપાદેય છે. ત્રણે ભાવમાં દોષોનું નિરાકરણ અમુક અંશે મૂળમાંથી થાય છે. દા.ત. મોક્ષમાર્ગની પ્રથમ ભૂમિકા અપુનબંધક ક્ષયોપશમ ભાવથી પ્રગટે છે. આ ભૂમિકા પ્રાપ્ત કરેલો જીવ કદાચ સંસારમાં રખડે, તેનું ધર્મથી પતન થાય, તો પણ કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિન બાંધે. ભૂતકાળમાં કષાયોનો જેવો આવેશ હતો તેવો ફરી ઉત્પન્ન ન થાય. તેથી અમુક દોષો સદાને માટે ક્ષય પામે.
