________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१९७
दर्शिनी टीका म० २ स० ७ चतुर्थीभावनास्वरूपनिरूपणम्
अथ चतुर्थी धैर्यभावनागह-' चात्थं इत्यादि-- __ मूलम्-चउत्थं न भीइयव्वं, भी खु भया अइंति लहुअं, भीओ अविनिज्जओ मणूसो, भीओ भूएहिं घिप्पड़, भीओ
अन्नं पि हु मेसेज्जा; भीओ तवसंजमं पि हु मुएज्जा, भीओ य कर लेता है और ( सूरो) अपने सत्यव्रत के पालन में पराक्रमशाली बन कर (सच्चजवसं नो भवइ ) सत्य और आर्जव धर्म से संपन्न हो जाता है।
भावार्थ-सूत्रकार ने इस सूत्र द्वारा सत्यव्रत की तृतीय भावना को कहा है। इस तृतीय भावना का नाम लोभनिग्रह है। लोभ के निग्रह करने के लिये विचारधारा इसमें प्रकट की है। 'लोभ ही पाप का बाप है ' ऐसा ख्याल कर लोभ के फंदे में नहीं फंसना चाहिये। जो लोभी होता हैं वह लुब्धक कहलाता है। लोभी का चित्त हरएक वस्तु की प्राप्ति के निमित्त चंचल हो उठता है। लोभी व्यक्ति अपनी स्वार्थसिद्धि के निमित्त झूठ बोल सकता है । खेत, मकान, ऋद्धि, सुख, भक्त, पान आदि को निमित्त लेकर असत्य भाषण करता है। अतःलोभ का निग्रह करना ही उचित है इस प्रकार भावना भा कर जो इस लोभ को परित्याग से अपनी आत्मा को वासित बनाता है वह अपने सस्यमहाव्रत को स्थिर कर लेता है । उसकी प्रत्येक प्रवृत्ति संयमित होती है ।। सू ० ६॥ पराभशाप पनीने '. सच्चज्जवसंपन्नो भव" सत्य सन मा भथी યુક્ત થઈ જાય છે.
ભાવાર્થ-સૂત્રકારે આ સૂત્રમાં સત્યવ્રતની ત્રીજી ભાવનાનું વર્ણન કર્યું છે. આ ત્રીજી ભાવનાનું નામ લેયનિગ્રહ છે. તેને નિગ્રહ કરવાને માટે વિચારધારા આમાં પ્રગટ કરી છે. “લાભ જ પાપને બાપ છે.” આવે વિચાર કરીને લેભની જાળમાં ફસાવું જોઈએ નહીં, જે લેભી હોય છે તે લુખ્યક કહેવાય છે. લેભીનું ચિત્ત દરેક વસ્તુની પ્રાપ્તિ માટે ચંચલ થઈ જાય છે. લોભી વ્યકિત પિતાનો સ્વાર્થ સાધવાને માટે અસત્ય બોલી શકે છે. ખેતર, મકાન, સંપત્તિ સુખ, આહાર, પાણ આદિને નિમિત્તે પણ તે અસ ત્યવચને
લે છે. તેથી તેભનો નિગ્રહ કરે તે જ સેવ્ય છે એવા પ્રકારની ભાવના સેવીને જે આ લેભના પરિત્યાગથી પિતાના આત્માને વાસિત બનાવે છે. તેઓ પોતાના સત્ય મહાવ્રતને સ્થિર કરી લે છે તેમની દરેક પ્રવૃત્તિ सयभित य छ। सू० ६॥
For Private And Personal Use Only
