________________
૩૪
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન મારા ખ્યાલમાં તો સમયસાર ને નિયમસાર તો અભેદપણે એક બાજુ છે. (શ્રોતા નિયમસાર જાણ્યા વિના પરમાત્મપ્રકાશ ન થાય) પરમાત્માનો પ્રકાશ એટલે સુપ્રભાત પ્રગટ ન થાય.
નિયમસાર તો શીતલપ્રસાદજીએ કહ્યું છે કે કોઈ એક અપેક્ષાએ જોઈએ તો સમયસાર કરતાં પણ નિયમસારમાં ઊંચી વાતો આવી છે આહા! એ ભાવિ તીર્થકર હતા નિયમસારના ટીકાકાર. ભાવિ તીર્થંકર પોતે લખે છે હો, પોતાનો બનાવેલો શ્લોક છે તે ભાવિ તીર્થકર ફરમાવે છે કે-સુદૃષ્ટિઓ કે કુદૃષ્ટિ અમે કઈ નથી જોઇએ કે આ સુદૃષ્ટિ છે કે આ કુદષ્ટિ છે. અમારી પાસે તો એક જ નય છે. શુદ્ધનયથી બધા ભગવાન આત્મા છે. બીજી નય અમારી પાસે નથી એમ કહીને વ્યવહારનયની મશ્કરી ઠેકડી ઉડાડી છે એમ ગુરુદેવફરમાવતા હતા. નીચે ફૂટનોટમાં (શાસ્ત્રમાં) લખેલ છે. આપણા ઘરની વાત નથી (શ્રોતા : વ્યવહારનયનો ઉપહાસ કર્યો છે) ઉપહાસ.
અરે ! વ્યવહારનયના રસિક જીવો! હે વ્યવહારનયમાં લુબ્ધ જીવો! હે વ્યવહારનયના પક્ષપાતી જીવો ! વ્યવહારનયનો પક્ષ છોડો. અને અનાદિથી નહિં આવેલો એવો, એક વખત શુદ્ધનયના પક્ષમાં આવો તો પક્ષાતિકાંત થવાનો ચાન્સ છે. પણ જે વ્યવહારનયમાં અટકેલા છે, એ તો વ્યવહારજ્ઞ નથી, પણ વ્યવહારમાં મૂઢ છે એમ શાસ્ત્રમાં વર્ણન છે. નિશ્ચયપૂર્વક વ્યવહાર હોય છે જ્ઞાનીને પણ વ્યવહારનો પક્ષ હોતો નથી જ્ઞાનીને. વ્યવહારનો પક્ષ શ્રદ્ધાનો દોષ છે અને વ્યવહાર તો સાધકને પણ હોય શુભભાવ ઇત્યાદિ અથવા ગુણગુણીભેદનો વિચાર તો આવે ને દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનું ચિંતવન પણ હોય.
અહિયાં એમ કહે છે કે એક વખત અપ્રતિબુદ્ધ જીવ અનાદિ મિથ્યાદૃષ્ટિ જીવ, ગુરુને કાલાવાલા કરીને પૂછે છે, નમીભૂત થઈને પૂછે છે કે પ્રભુ ! હું કાંઇ જાણતો નથી. જેને આત્મા જાણવામાં નથી આવ્યો તે ભલે અગિયાર અંગ જાણતો હોય તો પણ કાંઈ જાણતો નથી. એમ નમ્ર થઇને શિષ્ય ગુરુને પૂછે છે કે પ્રભુ ! કૃપા કરીને મને મારા શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ સમજાવો, બતાવો.
આ રુચિપૂર્વકનો પ્રશ્ન છે અને મને તમે બતાવો ને પછી હું બીજાને બતાવું એવી ભાવના નથી. મારે તો મારું હિત કરી લેવું છે. બીજાનું હિત તો બીજાથી થશે મારાથી થઇ શકતું નથી. માટે પ્રશ્ન કર્યો શિષ્ય એમાં ભેદજ્ઞાનનો ઉત્કૃષ્ટ મંત્ર આપ્યો કે જ્ઞાયકભાવ, શુદ્ધાત્મતત્ત્વ, જીવતત્ત્વ તેને કહીએ છીએ કે જે જીવતત્ત્વમાં નવતત્ત્વનો અભાવ હોય તેને જીવતત્ત્વ કહીએ છીએ તો નવ તત્ત્વોમાં પહેલાં જીવ છે. તો તે કાંઈ દશમો જીવ છે. તો કહે ના. એ નવતત્ત્વમાં જીવ છુપાયેલો છે. અથવા જે પહેલો જીવ છે તો તે જીવથી જીવનું ભેદજ્ઞાન કર. શું કહ્યું? જીવથી જીવનું ભેદજ્ઞાન જે દસ પ્રકારના પ્રાણથી વ્યવહારે જીવે છે
