________________
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન
અતીન્દ્રિયજ્ઞાન દ્વારા પોતાના શુદ્ધાત્માના દર્શન આ કાળે પણ થઈ શકે છે. આ કાળે છઠ્ઠાસાતમા ગુણસ્થાન સુધી જાય એવી જાતની યોગ્યતાઓ જીવની છે. ક્ષપક શ્રેણીની યોગ્યતા અત્યારે નથી.
૩૦૮
ત્યારે શિષ્યના મુખમાં પ્રશ્ન આવ્યો, કે હવે પ્રશ્ન એમ ઉત્પન્ન થાય છે મને, કે એવો શુદ્ધ આત્મા કોણ છે ? એનો અર્થ એમ થયો કે મેં આજ સુધી શુદ્ધાત્માના દર્શન કર્યા નથી. એવો એણે સ્વીકાર કરી લીધો. સાથે સાથે એવો સ્વીકાર એણે કરી લીધો કે મારી અવસ્થામાં મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાનદશાઓ પણ છે. એના સ્વીકારપૂર્વકની વાત છે. હું પરમાત્મા થઈ ગયો છું પર્યાયમાં ને મુક્ત થઈ ગયો છું એ જીવ આવો પ્રશ્ન ન કરે. દુ:ખી જીવ પ્રશ્ન કરે છે. પર્યાયમાં દુઃખ છે. હવે એ દુઃખના નાશનો ઉપાય શું છે ? એમ પૂછવાનો હેતુ છે.
એવા શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ શું છે ? કે તેને જાણવો જોઈએ, એટલે અનુભવ કરવો જોઈએ, એટલે અનુભવનો વિષય પૂછી લીધો અને અનુભવ કેમ થાય એ પણ પૂછી લીધું. એક સાથે બે પ્રશ્ન કર્યા છે. એનો ઉત્તર આ છઠ્ઠી ગાથામાં આચાર્ય ભગવાન આપણને આપે છે. આ ગાથા ઘણી ઊંચી છે. છઠ્ઠીના લેખ જેવી અફર છે. ૪૧૫ ગાથામાં એક થી બાર ગાથા સુધી, સંક્ષેપ રુચિવાળો જીવ સમ્યક્ પામી જાય અને વિસ્તાર રુચિવાળા માટે ૪૧૫ ગાથા લખવામાં આવી છે. એ બાર ગાથામાં પણ, પાંચ ગાથા તો પ્રસ્તાવના પિઠીકારૂપે છે. સમયસારની મૂળ શરૂઆત છઠ્ઠી ગાથાથી થાય છે અને ‘જ્ઞાયક’ એવો જે શબ્દ એનો જન્મ છઠ્ઠી ગાથામાં થયો. પાંચ ગાથા સુધી ‘જ્ઞાયક’ શબ્દનો ઉપયોગ નહોતો કર્યો.
હવે એ જ્ઞાયકભાવ જે છે, એટલે શુદ્ધ આત્મામાં જે નથી, એને પોતાનું માનીને બેઠો છે, નિરાંતે. જ્ઞાયકભાવમાં બંધ મોક્ષના પરિણામ નથી. જ્ઞાયકભાવમાં નવ તત્ત્વના ભેદો નથી. એવો એક શુદ્ધાત્મા અનંતકાળથી જાણવા માટે રહી ગયો છે અને એમાં વર્તમાનકાળમાં વર્તમાન યુગપુરુષનો જન્મ થયો. એણે શુદ્ધાત્માની વાત દાંડીપીટીને કરી છે. કોઈ માને કે ન માને, કોઈ ટીકા કરે તો ભલે કરે એની પરવા કર્યા સિવાય, પોતાને પ્રત્યક્ષ અનુભવ થયો અને અનુભવ થયા પછી જ એને આ વાત બહાર પાડી છે.
ખરેખર તો જ્ઞાયકભાવ એ અનુભવનો જ વિષય છે. વાણીમાં આવે એવો આ વિષય નથી. ઈન્દ્રિયજ્ઞાનમાં જણાય જાય એવો જ્ઞાયકભાવ નથી. એ જ્ઞાયકભાવ કેવો છે ? એ હું કહીશ એમ કહ્યું. તો શરૂઆતમાં જ જેમાં આત્મબુદ્ધિ થઈ ગઈ છે જગતના જીવોની, પર્યાયમાં, એ પ્રમા, અપ્રમત્ત દશા આત્મામાં નથી. અપ્રમત્ત પણ નથી ને પ્રમત્ત પણ નથી. છે, ને ગૌણ કરવી ને અભૂતાર્થ ને એ વાત ન કહેતાં, અસ્તિ નાસ્તિ અનેકાંતના જોરથી દાંડીપીટીને વાત કરી છે કે તારા શુદ્ધાત્મમાં એક થી છ ગુણસ્થાનની પર્યાય નથી.
