________________
૪૬૦
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન ત્રિકાળી દ્રવ્યને નથી. બંધ થાય છે ને છૂટે છે તે પર્યાયમાં થાય છે. આત્મા બંધાતો નથી માટે આત્મા છૂટતો પણ નથી. જગતના જીવો એમ કહે છે કે આત્મા કર્મથી બંધાય છે અને પછી કર્મથી છૂટી જાય છે, તેને આત્માની ખબર નથી.
બંધ મોક્ષ બેય પરિણામના ધર્મો છે. ભગવાન આત્મા ત્રિકાળી દ્રવ્ય સામાન્ય એ બંધાતો નથી અને મુકાતો પણ નથી. એ તો મુક્ત છે ત્રિકાળ, જે ત્રિકાળ મુક્ત હોય તેને બંધ ન હોય, અને બંધાય છે ને મૂકાય છે તે જીવ તત્ત્વ નથી. એ પ્રમત્ત-અપ્રમત્તની દશાઓ છે, પર્યાયના ધર્મો છે બધા, પર્યાયના સ્વભાવ છે જીવના નહીં. કોઈ કાળે આયુષ્ય કર્મ જીવને બંધાણું નથી, અત્યારે બંધાતું નથી અને ભવિષ્યમાં બંધાશે નહીં. ત્રિકાળ મુક્ત પરમાત્મા અત્યારે બિરાજમાન છે. તેને દખિાં ભે તો અત્યારે એવો અનુભવ થાય આ કાળે, રાજકોટ જતાં પહેલાં જુનાગઢમાં અનુભવ થાય તેવી આ ચીજ છે. આહાહા !
તે સંસારની અવસ્થામાં, અવસ્થામાં કહ્યું, ઓલા દ્રવ્યની વાત નથી. હવે અવસ્થાની વાત છે. અનાદિ બંધ પર્યાયની અપેક્ષાથી ક્ષીર-નીરની જેમ. દૂધ અને પાણી જેમ એક વાસણમાં એકઠા થયા હોય તેવી રીતે, ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા અને આઠ કર્મ એ દૂધ અને પાણીની જેમ, ક્ષીર-નીરની જેમ, કર્મ-પુદ્ગલ સાથે એકરૂપ હોવા છતાં, સંયોગથી જોતાં એકરૂપ દેખાય છે પણ સ્વભાવથી જોતાં એ કર્મ ભિન્ન છે ને આત્મા ભિન્ન છે એ વખતે.
હવે કહે છે કે અવસ્થાથી જોતાં કર્મનો બંધ છે ને ક્ષીર-નીર જેવું દેખાય છે. ઉપર ઉપરથી જોતાં દેખાય છે. પણ દ્રવ્યના સ્વભાવની અપેક્ષાથી જોવામાં આવે તો, પર્યાયથી ન જુઓ તમે આત્માને, દ્રવ્ય સ્વભાવથી જુઓ. તો શું છે? તો દુરંત કષાયચક્રના ઉદયની | વિચિત્રતાના વિશે પ્રવર્તતા જૂના કર્મનો ઉદય છે અને તેમાં પર્યાય જોડાય છે આત્મા જોડાતો
નથી. મોહકર્મમાં દર્શનમોહકર્મ હોય કે ચારિત્રમોહ હોય. પરમાત્મા તેમાં જોડાતો નથી. બહિર્મુખ પરિણામ તેમાં જોડાય છે. અને તેમાં પ્રવર્તતા જે પુણ્યપાપને ઉત્પન્ન કરનાર, નિમિત્તપણે પુણ્યપ્રકૃત્તિ ને પાપપ્રકૃત્તિ જે બંધાય છે નવી કર્મની પ્રકૃત્તિ. તેને ઉત્પન્ન કરનાર નિમિત્તપણે. ઉપાદાનપણે તો તે કર્મ કર્મથી ઉત્પન્ન થાય છે. જીવના પરિણામ તેને ઉત્પન્ન કરતાં તો નથી પણ જીવનાં પરિણામ તેમાં નિમિત્ત પણ નથી. તે તો સ્વતંત્ર કર્મના કારણે તેનાં સ્વસમયે બંધાય છે તે સ્વસમયે છૂટે છે પણ જોડે અજ્ઞાનનો રાગ નિમિત્ત છે તો એનાથી તે નિમિત્તપણે બાંધે છે, તેમ કહેવામાં આવે છે.
ઉત્પન્ન કરનાર, પુણ્ય પાપની પ્રકૃત્તિને ઉત્પન્ન કરનાર નિમિત્તપણે. સમસ્ત અનેકરૂપ શુભાશુભભાવો. શુભાશુભભાવો પર્યાયમાં સંસારીને થાય. શુભને અશુભ, શુભને અશુભ. ક્રોધ-માન, માયા-લોભ, તીવ્ર કષાય ને મંદ કષાય. તીવ્ર કષાય હોય તો પાપ અને મંદ
