________________
પ્રવચન નં. ૩૫
૪૬૭ એમ નથી. શેયનો તો પ્રતિભાસ થાય છે તે સમયે શેયનું જ્ઞાન થઈ જાય છે એમ નથી. શેયોના પ્રતિભાસ વખતે જ્ઞાયકનું જ્ઞાન બધાને થાય છે.
જ્યારે અજ્ઞાની કહે છે કે મને રાગ જણાય છે, દુઃખ જણાય છે, શરીર જણાય છે એમ અજ્ઞાની કહે છે, અને જ્ઞાનીઓ સમજાવે છે કે તને શાંતિથી મારી વાત તું સાંભળ. કે તને રાગ નથી જણાતો પણ રાગનો જેમાં પ્રતિભાસ થાય છે એવું જે જ્ઞાન, રાગનો પ્રતિભાસ થાય છે એવું જ્ઞાન તને જણાય છે એમ અમે નથી કહેતા. હજી આખું વાક્ય સાંભળ. તું અલ્પવિરામ પછી પૂર્ણવિરામ સુધી સાંભળ. અદ્ધરથી લેતો નહીં. હા બરાબર છે, રાગ જણાય છે તેવું જ્ઞાન છે તે જ આત્મા છે. કે ના એમ નથી. રાગ જણાય છે તેવું જ્ઞાન તે આત્મા નથી. અનાત્મા છે. જ્ઞાયક જણાય છે તે જ્ઞાન છે ઈ આત્મા.
ઓલું તો વ્યવહારથી તને સમજાવ્યું હતું કે પરને જાણે માટે જ્ઞાયક કહેવામાં આવે છે. એમ છે નહીં. કે શેયાકાર અવસ્થામાં જ્યારે શેયોનો પ્રતિભાસ થાય છે ત્યારે, બે શેય છે એક નિશ્ચય જ્ઞેય ને એક વ્યવહાર શેય. પોતાનો આત્મા નિશ્ચય જોય છે જ્ઞાયક અને રાગાદિ દેહાદિ, જગતના પદાર્થો એ પરશેય છે. તો સ્વ અને પર બેય જોયો ઝલકે છે. બેને જ્ઞાન જાણતું નથી. આ સ્વપરપ્રકાશકનો ફેંસલો છે આમાં. તો બેય, જ્યારે જ્ઞયાકાર અવસ્થા થાય છે ત્યારે જોયો જણાય છે કે નહીં? કહે શેય નથી જણાતું તને. કહે મને નથી જણાતું? તમને તો ન જણાય, કાંઈ નહીં. પણ કહે મને નથી જણાતું? કહે ના. તને નથી જણાતું. તો હું તારી વાત કરું છું. તારા જ્ઞાનમાં તું એમ માની રહ્યો છે કે મને દુઃખ જણાય છે. કહે તારી ભ્રાંતિ છે, દુઃખ નથી જણાતું તને. હે! દુઃખ નથી જણાતું મને દુઃખ થતું તો નથી. થાય છે એમ કહું તો તો સાવ મને તમે કાઢી નાખો. પણ હવે થોડુંક સાંભળ્યું છે એટલે કહું છું કે દુઃખનો જ્ઞાતા છું. દુઃખનો જ્ઞાતા છો તું કે જ્ઞાયકનો જ્ઞાતા છો પ્રભુ? આહા ! શું થઈ ગયું છે તને આ અનાદિકાળથી આ દૃઢ થઈ ગયું છે અજ્ઞાન તને.
બાળગોપાળ સૌને ભગવાન આત્મા અનુભવમાં આવી રહ્યો છે. જ્ઞયાકાર અવસ્થામાં શેય નથી જણાતું પણ જ્ઞાયક જણાય છે. એ જ્ઞાયક જણાય છે એ પરોક્ષમાં આવી ગયો, એમાંય હજી પરોક્ષ છે. રાગ જણાય તો તો અજ્ઞાનમાં ગયું ઈ. પરોક્ષ કે પ્રત્યક્ષમાંથી ગયો. પણ રાગના પ્રતિભાસ વખતે મારા જ્ઞાનમાં જાણનારો જણાય છે એમ લે ને. તો કહે છે કે એ જ્ઞાત તે તો તે જ છે” જો જ્ઞાયક જણાયો તને તો તો અંતર્મુખ થઈ ને તને જ્ઞાયકનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ થશે. આમાં અધઃકરણ આદિના પરિણામ ઉત્પન્ન થશે તને. પરોક્ષ અનુભૂતિ થશે. કે આત્માની અનુભૂતિ પરોક્ષ ને પ્રત્યક્ષ. હા. જીવ વસ્તુ ચેતનાલક્ષણથી જીવને જાણે છે, અનુમાન છે એ. અનુમાન જ્ઞાનમાં, માનસિક જ્ઞાનમાં પ્રથમ આત્મા આવી જાય છે.
