________________
પ્રવચન નં. ૩૫
૪૬૫ કરજો. આજે તો ફક્ત એક છઠ્ઠી ગાથાનો સ્વાધ્યાય અને છેલ્લે ૩૭૩ થી ૩૮૨ ગાથાનો સ્વાધ્યાય કરવાનો ભાવ આવ્યો છે.
વળી દાહ્યાના આકારે થવાથી અગ્નિને દહન કહેવાય છે. કથન કરવામાં આવે છે કે અગ્નિ છાણાને બાળે લાકડાને બાળે. એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યની પર્યાયને કરે ? આંહીથી ઉષ્ણતા કાઢીને ત્યાં નાખે? એવું લાકડું છે? કે લાકડાની સ્વતંત્ર પર્યાય જે ઠંડી હતી તે ઉષ્ણરૂપે પરિણમે છે ત્યારે અગ્નિને નિમિત્તમાત્ર કહેવામાં આવે છે. આહા ! એ પણ કહેવું પડે છે. ખરેખર તો એમાં નિમિત્તથી પણ નિરપેક્ષ બળે છે. અને એનાથી આગળ એની પર્યાયમાં જે ઉષ્ણ થયું તે લાકડા નામના દ્રવ્યથી પણ નહીં. આહાહાહા !
દ્રવ્ય તો પહેલું, લાકડું તો પહેલાં હતું કેમ ઉષ્ણ ન થઈ. કે ઈ તો અગ્નિ નહોતી ને માટે ઉષ્ણ ન થઈ. એમ તર્ક કરે ને? અગ્નિ આવે તો બળે ને ! કે અરે ભાઈ, તારી દૃષ્ટિ ક્યાં છે? આહાહા ! અગ્નિથી લાકડું બળે છે? પેટ્રોલથી મોટર ચાલે છે? આહાહા ! ઘૂંટડો ન ઉતરે જગતને. ઉતારવો પડશે, અમૃત છે ભાઈ આ જૈનદર્શનનો મર્મ છે. બે દ્રવ્ય સત્ત સ્વતંત્ર છે. દ્રવ્યમાં દ્રવ્યસત્ત, ગુણસત્ત ને પર્યાય પણ સત્ત અહેતુક છે.
વળી દાહ્યના આકારે અગ્નિને દહન કહેવાય છે. તો પણ દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. બાળે છે લાકડાને માટે અગ્નિ ઉષ્ણ છે એમ નથી. એ અગ્નિને સમજતો નથી એને સમજાવવા માટે અગ્નિ કોને કહેવાય ? એ બે ભેદ કરીને સમજાવે છે. એક અભૂત વ્યવહારથી કે લાકડા છાણાને બાળે છે તેનું નામ અગ્નિ. પછી એટલું સમજી ગયો પછી કે એનાથી વધારે કાંઈ સૂક્ષ્મ છે? કે હા. ઉષ્ણ તે અગ્નિ. લાકડું નીકળી ગયું. બે દ્રવ્યની એકતા નીકળી ગઈ. લાકડું હતું તે નીકળી ગયું. ઉષ્ણ તે અગ્નિ. ભાઈ ઉષ્ણ તે અગ્નિ નથી. અગ્નિ તો અગ્નિ જ છે લે. ભેદ રહેવા દે તું. આહાહા ! એમ અપૂર્વ વાત એમાં કહેશે.
દાહ્યકૃત અશુદ્ધતા તેને નથી. લાકડાને બાળે છે માટે અગ્નિને બાળનાર કહેવામાં આવે છે એવી અશુદ્ધતા એવી પરાધીનતા અગ્નિને લાગુ પડતી નથી. ઈ દષ્ટાંત આપ્યું. તેવી રીતે શેયાકાર થવાથી જેમ દાહ્યાકાર થવાથી અગ્નિને દહન કહેવાય છે. કહેવાય છે તેમ તેવી રીતે શેયાકાર થવાથી, ઓમાં લાકડું હતું. આમાં પર શેયો છે. શેયોનો પ્રતિભાસ જ્ઞાનમાં થાય છે. મોટર જણાય દિકરા-દિકરી જણાય. બધું જણાય, પ્રતિભાસ થાય છે ને ઝળકે જ્ઞાનની સ્વચ્છતામાં. એ પણ કાલે આવ્યું હતું. આ કે કર્મના પરિણામ તો જ્ઞાનની સ્વચ્છતામાં પ્રતિભાસે છે. કાલે આવ્યું હતું. પ્રતિભાસ શબ્દ આવ્યો હતો. જણાય છે તેમ નહોતું લીધું કાલ.
