________________
પ્રવચન નં. ૩૫
૪૬૧ કષાય હોય તો પુણ્ય. છે કષાય. કષાયના બે પુત્ર છે ઈ. આત્માના પુત્ર નથી. પુણ્ય પાપના પરિણામ શુભાશુભભાવ, તેમના સ્વભાવે પરિણમતો નથી. જ્યારે શુભાશુભભાવ થાય છે ત્યારે પરમાત્મા એ આસ્ત્રવનાં સ્વભાવે થતો નથી. પરિણમતો નથી એટલે એ રૂપે થતો નથી.
‘તરૂપો ન ભવતિ' કષાયરૂપે આત્મા થતો નથી ત્રણકાળમાં એક સમય માત્ર. એ તો વીતરાગ પરમાત્માની પ્રતિમા એમ ને એમ બિરાજમાન છે. જ્યારે જોવે ત્યારે વીતરાગ સ્વભાવથી આત્મા ભરેલો છે. આત્મામાં રાગ થતો નથી. આત્માની બહાર સંયોગમાં રાગ-દ્વેષ શુભાશુભભાવ થાય છે. થાય ત્યારે પણ આત્મા પોતાના નિજભાવને, શુદ્ધભાવને છોડીને એ અશુદ્ધભાવરૂપ થતો નથી. પરિણમતો નથી એટલે થતો નથી.
જ્ઞાયકભાવથી જડભાવ થતો નથી. આત્મા વિકારરૂપે કષાયરૂપે થતો નથી. આત્મા નેમિનાથ ભગવાનની પૂજાનો વિકલ્પ આવે છે શુભરાગ, સામે પ્રતિમા બિરાજમાન છે અને એમને પૂજાનો ભાવ આવે છે સાધકને, મિથ્યાષ્ટિને પણ આવે. પણ એ જે શુભભાવ આવે છે ત્યારે આત્મા એ મય થતો નથી, એ રૂપ થતો નથી. થાય તો તો આત્મા જડ થઈ જાય. સામાન્ય પડખું એવું ને એવું શુદ્ધ રહ્યા કરે અને વિશેષમાં અશુદ્ધ થાય છે.
આત્મા એક છે ને તેના પડખા બે છે. એક ત્રિકાળી સામાન્ય શુદ્ધ પડખું પરિપૂર્ણ પડખું. જે કર્મના બંધથી રહિત છે અનાદિઅનંત. એ એક પડખું છે. અને બીજું પર્યાયનું પડખું જે અનાદિથી પરના લક્ષે શુભાશુભભાવ થાય ઈ બીજું પડખું છે. પણ, પહેલું પડખું પોતાના નિજ ભાવને છોડી ઘે શુદ્ધતાને એટલે અશુદ્ધતાને ગ્રહણ કરે અને પોતે અશુદ્ધ થઈ જાય, તેમ ત્રણ કાળમાં બનવાનું નથી. ‘ન ભૂતો ન ભવિષ્યતિ' કોઈ કાળે નહીંથાય. એવો શુદ્ધાત્મા છે.
તે પ્રશ્ન પૂછ્યો છે ને આત્માનો-જીવનો, તો હું જીવની વાત કરું છું. તને જીવ એવો ખ્યાલમાં છે કે, જે દયા કરે, કરુણા કરે, પૂજા કરે, ભક્તિ કરે, જાત્રા કરે, મંદિર બંધાવે. આહા ! તેવો જીવ તારા લક્ષમાં છે અમને ખબર છે. પણ જીવ એવો નથી. જીવ જે સર્વજ્ઞા ભગવાને જોયો પ્રત્યક્ષ અને વાણીમાં આવ્યો ને છઠ્ઠી ગાથામાં કહ્યું એવો છે.
જ્ઞાયકભાવથી જડભાવરૂપ થતો નથી. આહા ! “જડભાવે જડ પરિણામે, ચેતન, ચેતનભાવ કોઈ કોઈ પલ્ટ નહીં છોડી આપ સ્વભાવ.” એટલે આત્મા દેહરૂપ થતો નથી એમ નહીં. આત્મા શુભાશુભભાવ જે જડ અચેતન છે જેમાં ચેતન હોવાની તને ભ્રાંતિ થઈ ગઈ છે. એ તો તારી ભ્રાંતિ છે. ભગવાને તો તેને જડભાવ કહ્યો છે. હવે જે જડની ક્રિયાથી તું ધર્મ માની રહ્યો છો. તારી મોટી ભૂલ છે. પાછો ફર ભાઈ ! આહા! અવસર આવ્યો છે
