________________
જ્ઞાયક સ્વરૂપપ્રકાશન
૩૩
લક્ષણ છે એવો વ્યવહાર પૂજ્ય કેમ નથી ? કે સ્વપરપ્રકાશક ઉપાદેય કેમ નથી ? સ્વપરપ્રકાશકને સત્યાર્થ કેમ ન માનવું ?
ન
પ્રમાણ જ્ઞાનનો વિષય સ્વપરપ્રકાશક છે. ‘‘અર્થવિકલ્પ જ્ઞાનં પ્રમાણં’’ કહ્યું'તું ને શાસ્ત્રનો આધાર તો આપ્યો મેં. તો કહે છે એનું કારણ આપે છે બહુ મહત્ત્વની વાત આમાં છે. આ સ્વપરપ્રકાશકવાળો સ્વપ્રકાશકમાં આવી જાય એવી વાત છે. સ્વપરપ્રકાશકનું શલ્ય નીકળી જાય. શલ્ય કહું છું હો. બેસે ન બેસે એ તો એની સ્વતંત્રતા છે. પણ તત્ત્વ તો જેમ હશે એમ રહેશે. આ વ્યવહાર પૂજ્ય કેમ નથી ? તેના ઉત્તરમાં કહે છે કે, આચાર્ય ભગવાન ફરમાવે છે કે પ્રમાણ એટલે પ્રમાણ જ્ઞાનનો વિષય બે લીધા ને. નિશ્ચયથી સ્વને જાણે વ્યવહા૨નયે પ૨ને જાણે છે. જાણે છે, જાણે છે, જાણે છે, છે છે આવે. છે નથી, એમ નથી આવતું. નિશ્ચયથી સ્વને જાણે છે. ‘છે’’ આવ્યું ને. વ્યવહા૨ે પરને જાણે છે. બેયમાં ‘‘છે’’ ‘છે’’ આવ્યું ને ?
,,
પ્રમાણમાં ‘‘છેછે’’ આવે અને નિશ્ચયનયમાં ‘‘છે નથી’’ આવશે. તેના ઉત્તરમાં કહે છે કે તે પ્રમાણ આત્માને પક્ષાતિક્રાંત કરવામાં અસમર્થ છે. આહાહા ! લાખો ભવ ચાલ્યા જાય, કરોડો ભવ ચાલ્યા જાય પ્રમાણના પક્ષમાં, પણ એને સમ્યગ્દર્શન થતું નથી. આહાહા ! પક્ષાતિક્રાંત કરાવવામાં અસમર્થ છે ઈ. એના કારણ આપશે હો. તેથી તે પૂજ્યતમ નથી. તેનો ખુલાસો આ પ્રમાણે છે. કેમ પૂજ્યતમ નથી ? સત્યાર્થ કેમ નથી એનું કારણ આપે છે.
જો કે પ્રમાણ નિશ્ચયનયના વિષયને ગ્રહણ કરે છે. પ્રમાણજ્ઞાન બેય અંશને ગ્રહણ કરે છે ને, નિશ્ચય અને વ્યવહાર બેયને. કે નિશ્ચયને તો ગ્રહણ કરે છે પ્રમાણ. દ્રવ્ય પર્યાયના ભેદજ્ઞાનમાં પણ આ લેવું. અને સ્વપરપ્રકાશકમાં પણ અત્યારે એ લેવું. કે નિશ્ચયના વિષયને ગ્રહણ કરે છે, કે આત્માનું જ્ઞાન આત્માને જાણે છે સ્વઆશ્રિત હોવાથી આત્માને જાણે છે. એને તો ગ્રહણ કરે છે ઈ. પરંતુ તે અન્યનું એટલે વ્યવહારનયના વિષયનો વ્યવચ્છેદક નિષેધક નથી. જે અનાદિકાળથી જ્ઞાન પરને જાણે છે એનો નિષેધ કરવાની તાકાત પ્રમાણજ્ઞાનમાં નથી.
‘જાણનારો જણાય છે ને ખરેખર ૫૨ જણાતું નથી' તે વાત પ્રમાણજ્ઞાનમાં આવશે નહીં. પ્રમાણ વ્યવહારનો નિષેધક નથી, નિશ્ચયનય તો વ્યવહારનો નિષેધક છે. પણ પ્રમાણજ્ઞાનમાં તાકાત નથી અસમર્થ છે નિષેધ કરવાને. બેય સત્યાર્થ લાગે છે બેય સત્યાર્થ. ટોડરમલ સાહેબે કહ્યું કે નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનય બેય જેને સત્યાર્થ લાગે તે ઉભયાભાષી છે.
જો કે પ્રમાણ નિશ્ચયના વિષયને ગ્રહણ કરે છે. જ્ઞાયકને જાણે છે જ્ઞાન એમ તો એટલું
