________________
પ્રવચન નં. ૩૩
૪૨૩ થઈ ગઈ, બહુ અલ્પ સમયની આ વાત છે. વાત કરતા ટાઈમ લાગે. ત્યારે ઉત્તરોત્તર ક્ષણે એ અભેદમાં વયો જાય છે, ત્યારે પ્રત્યક્ષ અનુભૂતી થાય છે તેનું નામ સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન છે. આવી વિધિ આમાં આ પારામાં લખેલી છે. લગભગ ટાઈમ પૂરો થઈ ગયો.
પ્રવચન નં. ૩૩
કલકત્તા શિબિર તા. ૧૭-૧૧-૯૬ - રાત્રે
આ શ્રી સમયસારજી પરમાગમ શાસ્ત્ર છે. સમયસાર એટલે શુદ્ધાત્મા એક ઉપાદાનરૂપે અહીં શુદ્ધાત્મા છે અને નિમિત્તરૂપે આ દ્રવ્યશ્રુત છે. બેયનું નામ એક સમયસાર છે. શાસ્ત્રનું (દ્રવ્યશ્રતનું) નામ પણ સમસયાર અને આ (શુદ્ધ) આત્માનું નામ પણ સમયસાર છે. સમયસાર એટલે શુદ્ધ આત્મા. એ શુદ્ધ આત્મા એટલે નિજ પરમાત્મા, એ નિજ પરમાત્માનું (ખ) સ્વરૂપ શું છે? (એ) કેવું છે? એ છઠ્ઠી ગાથાના પહેલાં પારામાં કહ્યું, કે પરિણામ માત્રથી આત્મા રહિત છે, રહિત છે ત્યાં હજી અલ્પવિરામ છે, એ (આત્મા) શુદ્ધ ઉપયોગથી સહિત થાય ત્યારે ત્યાં પૂર્ણવિરામ થાય છે. બાલચંદજી મૈયા!
(અહીં) આચાર્ય ભગવાન ફરમાવે છે કે તારો જે આત્મા છે, એ પરિણામ માત્રથી રહિત છે. રહિત છે એમ કહ્યું ત્યાં તો અલ્પવિરામ લગાડ્યું એમણે, પૂર્ણવિરામ ત્યાં નથી થતું, પૂર્ણવિરામ તો બીજા પારામાં કહે છે, વળી હજુ કંઈક કહેવાનું બાકી રહી ગયું છે એ હું કહું છું, સાંભળ ! એક પાઠ સાંભળીને ભાગી જતો નહીં, કે (પર્યાયમાત્રથી) રહિત છે, રહિત છે, રહિત છે તે તો સાચું જ છે, રહિત છે એ તો (સત્ય છે, પરંતુ....
આમ તો પર્યાયથી રહિત અન્યમતિ-સાંખ્યમતિ (પણ) કહે છે, એવું જૈનમતમાં નથી. (આત્માને પર્યાયમાત્રથી) રહિત કહીને સહિત (પણ) કહ્યો છે. રહિત પણ સાચું ને સહિત પણ સાચું તો તો વિરોધ થઈ ગયો! (પરંતુ) વિરોધ જેવું દેખાય છે લાગે છે એ અનુભવકાળમાં ટળે છે. (માત્ર) શાસ્ત્ર વાંચનથી ટળતું નથી, ધારણાથી નથી ટળતું. વિરોધ છે ને! રહિત અને સહિત (એમાં) વિરોધ થઈ ગયો ! રહિત પણ સાચું છે અને સહિત પણ સાચું છે?
હા, બન્ને ય સત્ય છે. બન્નેના વિકલ્પ જૂઠા છે, રહિતનો વિકલ્પ પણ જૂઠો છે; સહિતનો વિકલ્પ પણ જૂઠો છે, એ જે વિરોધ (જવું) દેખાય છે ઉપર-ઉપરથી, (પરંતુ) અનુભવના કાળમાં એક સમયમાં રહિતનું શ્રદ્ધાન અને સહિતનું જ્ઞાન, એક સમયમાં થાય છે, એનું નામ “ધ્યેયપૂર્વક શેય' કહેવાય છે.
