________________
४४६
જ્ઞાયક સ્વરૂપ પ્રકાશન છે અને એકાંત પરપ્રકાશક જ્ઞાનમાં પડ્યું છે, ને એકાંત શેયની પ્રસિદ્ધિ કરે છે, કે જ્ઞાયકની પ્રસિદ્ધિ છોડીને, તે જ્ઞાન જ્ઞાયકની પ્રસિદ્ધિ ન કરીને જેઓ કેવળ પરદ્રવ્યની પ્રસિદ્ધિ કરે છે તેને ભ્રમણા કહી તેને વ્યવહાર નથી કહેતાં. પર શેયને જાણે છે તે વ્યવહાર નથી તે ભ્રમ થઈ ગયો અધ્યવસાન કહ્યું તેને. તેને અધ્યવસાન કહ્યું આ બધા શાસ્ત્રોમાં શબ્દો છે. અધ્યવસાન ! –પરને મારી શકું છું તે તો અધ્યવસાન છે પણ આ પરને હું જાણું છું તે અધ્યવસાન મિથ્યાત્વનું છે. ભાવ હિંસા થઈ ગઈ. તેમાં ભાવ હિંસા થઈ. કઈ હિંસા થઈ? કે જે જ્ઞાન પોતાનું છે તેને જાણતું નથી અને જે જ્ઞાન જેનું નથી તેને એકાંતે પ્રસિદ્ધ કરે છે ત્યારે તેને મિથ્યાત્વ અને અજ્ઞાનનો દોષ લાગે છે એટલે ચૈતન્યપ્રાણ તે વખતે હણાય છે. સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ થતું નથી.
ત્યારે આચાર્ય ભગવાને કહ્યું કે ત્યારે હવે અમારે કરવું શું? આત્મા જોવાનો પ્રયોગ શું કરવો? કે સાંભળ હવે એક પ્રયોગ. કે આત્મામાં કેમ જવાય? પર પદાર્થ મને જણાય તો છે. ભલે જણાય. પણ સાંભળ કે આ તને જણાય છે ત્યારે તારે એમ વિચારવું પડશે કે આનો હું કર્તા નથી. અને આને જાણનારી જ્ઞાનની પર્યાયનો હું કર્તા નથી પણ મને જાણનારી જ્ઞાનની પર્યાયનો પણ હું કર્તા નથી. એવો હું અકર્તા છું.
એવા અકર્તાના લક્ષપૂર્વક, હવે આગળ કે આ શેય જણાય છે તે ખરેખર મને આ શેય જણાતું નથી પણ જાણનાર જ જણાય છે. આ શેય જણાતું નથી આ શેયનો નિષેધ કરવો પડશે. ભ્રમણા ભાંગવા માટે જ્ઞાતા શેયના પક્ષનો નિષેધ કરવો પડશે. શું કહ્યું? ફરીને. આ શેય જણાય છે તે તો તારો ભ્રમ છે. હું જ્ઞાતા ને છ દ્રવ્ય મારું જોય એવી ભ્રાંતિ તો અનાદિકાળથી ચાલી આવી રહી છે. જૈનદર્શનમાં આવ્યા પછી છ દ્રવ્યને માનીને એકાંત છે દ્રવ્યને પ્રસિદ્ધ કરનારું જ્ઞાન અજ્ઞાન છે. આત્માને નહિ પ્રસિદ્ધ કરતું ને એકાંતે છ દ્રવ્યને પ્રસિદ્ધ કરનારું જ્ઞાન અજ્ઞાન છે.
હવે કહે છે કે આ શેય જણાય છે તે ભ્રમ તોડવા માટે સાંભળજો ! શેય જણાય છે તેને ભ્રમ કહ્યો-અજ્ઞાન કહ્યું. તે તોડવા માટે શેય જણાય છે તેના વ્યવહારનો પણ તારે નિષેધ કરીને જાણનાર જણાય છે એમાં આવવું પડશે. વાત ઝીણી છે ફરી ફરીને બે ચાર વાર કહીએ ત્યારે ખ્યાલ આવે.
શું કહ્યું? કે કરવું તો વસ્તુના સ્વભાવમાં છે જ નહિ. કરવું તો ગયું. કરવું તો પહેલાં પારામાં કાઢી નાખ્યું. પણ બીજા પારામાં જાણવું રાખ્યું. બીજા પારામાં જાણવું લીધું જાણવું. બહુ મુદ્દાની વાત છે. પહેલાં પારામાં કરવાનું કાઢ્યું કે પ્રમત્ત ને અપ્રમત્તના પરિણામથી ભગવાન આત્મા ભિન્ન છે. જે જેનાથી ભિન્ન હોય તે તેને કરી શકે નહિ. અને આ
